Obudzić miłość

Redakcja: Ilona Kisiel Skład i łamanie: Tomasz Mstowski Projekt okładki: Amadeusz Targoński Zdjęcie na okładce i grafika: Fotolia.com Druk i oprawa: TZG Zapolex Sp. z o.o. – Toruń Cytaty biblijne pochodzą z: Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu.

Najnowszy przekład z języków oryginalnych z komentarzem © Edycja Świętego Pawła, Częstochowa 2011 ISBN 978-83-7797-039-3 © Ksawery Knotz, 2017 © Edycja Świętego Pawła, 2018 ul. Św. Pawła 13/15 • 42-221 Częstochowa tel. 34.362.06.89 • fax 34.362.09.89 www.edycja.com.pl • e-mail: edycja@edycja.com.pl Dystrybucja: Centrum Logistyczne Edycji Świętego Pawła ul. Hutnicza 46 • 42-263 Wrzosowa k. Częstochowy tel. 34.366.15.50 • fax 34.370.83.74 e-mail: dystrybucja@edycja.com.pl Księgarnia internetowa: www.edycja.pl

039A_Obudzic_sakrament_inside.indd 2

31.01.2018 08:55

Przedmowa Dar Bożej miłości

O

jciec Święty Franciszek w adhortacji apostolskiej Amoris laetitia uczy nas: „Trójca Święta jest obecna w świątyni komunii małżeńskiej. Tak jak zamieszkuje w chwale swego ludu (por. Ps 22, 4), tak też intymnie przebywa w miłości małżeńskiej, która oddaje chwałę Bogu” (AL 314). Słowa te inspirują współczesny Kościół do nieustannego odkrywania sakramentem małżeństwa i zachwytu nad nim.

Papież Rodziny, św. Jan Paweł II, pisze: „Właściwym źródłem i pierwotnym środkiem uświęcenia małżeństwa i rodziny chrześcijańskiej jest sakrament małżeństwa, który podejmuje i rozwija łaskę uświęcającą chrztu. Na mocy tajemnicy śmierci i zmartwychwstania Chrystusa, w którą małżeństwo chrześcijańskie na nowo się włącza, miłość małżeńska doznaje oczyszczenia i uświęcenia” (FC 56).

Z tego wielkiego Bożego daru dla całej wspólnoty Kościoła „rodzi się łaska i wymóg autentycznej i głębokiej duchowości małżeńskiej i rodzinnej, która będzie czerpała natchnienie z motywów stworzenia, przymierza, Krzyża, zmartwychwstania i znaku” (FC 56).

–3–

039A_Obudzic_sakrament_inside.indd 3

31.01.2018 08:55

Sakrament małżeństwa jest darem nieskończonej Bożej Miłości, który włącza jedną, nierozerwalną i płodną miłość kobiety i mężczyzny w Misterium Paschalne Jezusa Chrystusa. W ten sposób jedność małżonków zostaje przesycona najbardziej życiodajnym wydarzeniem, jakim jest śmierć i zmartwychwstanie Zbawiciela Świata. Ten wielki skarb Bożej dobroci domaga się jednak świadomego podjęcia i owocnej współpracy ze strony człowieka. Dzięki tej współpracy hojność Boga zostaje przyjęta przez wielkoduszność człowieka.

Otwarcie się na łaskę sakramentu małżeństwa wymaga od małżonków wejścia na drogę formacji i ciągłego duchowego rozwoju. Na drodze tej konieczne są precyzyjne wskazówki oraz wypróbowane metody, dzięki którym kobieta i mężczyzna zachwycą się „małżeńskim kerygmatem” i odkryją bogactwo duchowości małżeńskiej.

Książka o. Ksawerego Knotza Obudzić sakrament małżeństwa wychodzi naprzeciw wielkiej potrzebie współczesnego Kościoła, jaką jest coraz pełniejsze i coraz bardziej świadome przyjmowanie prawdy o małżeństwie oraz współpraca z łaską tego sakramentu.

Autor zachęca małżonków do odkrywania Boga obecnego w ich więzi. Ukazuje dialog małżeński nie tyko jako rozmowę kobiety i mężczyzny, lecz przede wszystkim jako komunikację z Bogiem, który udziela się i objawia mężowi w człowieczeństwie żony, a żonie w człowieczeństwie męża. Autor proponuje wniknięcie w dynamikę „małżeńskiej historii zbawienia”, w której należy odkryć Boże działanie. Ojciec Knotz zachęca do spojrzenia na małżeństwa jako na „nowy stan w Kościele”, który wymaga przygotowania i formacji podobnie jak stan kapłański. Konkretną drogą takiej formacji może być tzw. seminarium małżeńskie, które opiera się na pogłębionym wsłu-

–4–

039A_Obudzic_sakrament_inside.indd 4

31.01.2018 08:55

chiwaniu się w słowo Boże oraz odpowiadaniu na nie w konkretnych warunkach życia męża i żony.

Sakrament małżeństwa i wyrastająca z niego duchowość są dla nas ciągle jeszcze nieodkrytym skarbem i domagają się pogłębionych studiów teologicznych, szczególnie w zakresie sakramentologii i eklezjologii. Propozycje o. Knotza przynoszą w tej dziedzinie szereg ciekawych inspiracji dla Kościoła w Polsce, a nawet poza jej granicami.

Książka stanowi cenną pomoc dla małżonków pragnących bardziej świadomie i owocnie przeżywać swoje powołanie.

W sposób szczególny jednak pragnę polecić ją kapłanom oraz osobom zaangażowanym w apostolat małżeństwa i rodziny.

Omawiane seminaria małżeńskie są bowiem konkretną i ciekawą propozycją, którą warto zrealizować w duszpasterstwie parafialnym.

Bardzo dziękuję o. Ksaweremu Knotzowi za trud jego teoretycznych i praktycznych poszukiwań, których owocem jest ta książka. Mam nadzieję, że przyczyni się ona do duchowego wzrostu małżonków i rodzin w naszej Ojczyźnie i w całym Kościele. bp Jan Wątroba Biskup Rzeszowski Przewodniczący Rady ds. Rodziny KEP

039A_Obudzic_sakrament_inside.indd 5

31.01.2018 08:55

039A_Obudzic_sakrament_inside.indd 6

31.01.2018 08:55

Wstęp Odczytać zamysł Boga

D

yskusja na temat małżeństwa, jaka rozpoczęła się wraz z ogłoszeniem przez papieża Franciszka adhortacji Amoris laetitia, mobilizuje do poszukiwania nowego spojrzenia na sakrament małżeństwa. Wśród wielu pytań, jakie zadajemy sobie w Kościele, pojawia się i to: Dlaczego tyle małżeństw, które zawarły sakrament małżeństwa, nie rozpoznaje Chrystusa w swojej wspólnocie małżeńskiej, nie spotyka się z Nim dzięki sakramentowi małżeństwa? W tej sytuacji głównym zadaniem apostolstwa skierowanego do małżeństw jest ukazanie małżonkom wyjątkowej relacji, jaka ich łączy z Chrystusem, możliwej dopiero wraz z odkryciem łaski sakramentu małżeństwa, która prowadzi do pojawienia się duchowości małżeńskiej.

W książce pokazuję trzy poziomy przeżywania małżeństwa: Pierwszy – gdy małżonkowie nie widzą związku ich małżeństwa z Chrystusem i Kościołem. Drugi – gdy Boga odkrywa się w małżeństwie, ale tylko na mocy sakramentu chrztu. Trzeci – gdy małżeństwo zyskuje świadomość bycia wspólnotą,

–7–

039A_Obudzic_sakrament_inside.indd 7

31.01.2018 08:55

do której nieustannie przychodzi Chrystus mocą sakramentu małżeństwa.

Podział ten jest bardzo użyteczny w zrozumieniu nowości darów Bożych, jakie są związane z sakramentem małżeństwa, ale także pozwala dostrzec, że ludzie, zależnie od poziomu, na którym umieszczają małżeństwo, całkiem inaczej podchodzą do sakramentów.

Jeżeli małżonkowie mają nie tylko zawrzeć sakrament małżeństwa, ale także pogłębiać doświadczenie swojego nierozerwalnego związku z Chrystusem, trzeba im zaproponować formację uzdalniającą do przejścia na trzeci poziom przeżywania relacji z Bogiem. Do tego jest potrzebna formacja. Miejscem formacji powinny być specjalnie utworzone środowiska powołaniowe dla małżeństw, gdzie będą one wdrażane w swoją własną duchowość, uczone budowania więzi małżeńskiej i odkrywania w niej działania Jezusa Chrystusa. Środowiska te nazywam seminariami małżeńskimi przez analogię do środowisk powołaniowych dla kapłanów.

W ten sposób pokazuję, że małżeństwo jest odrębnym powołaniem, podobnie jak jest nim kapłaństwo. Nie jest to tylko powołanie do bycia chrześcijaninem, które rozwija się na mocy chrztu, ale osobne powołanie zrodzone wewnątrz wspólnoty Kościoła. Małżonkowie tak samo jak kapłani potrzebują miejsca w Kościele, gdzie nauczą się korzystać z darów Bożych, tak aby sakrament małżeństwa przynosił owoce w ich życiu.

Wychowanie do życia sakramentem małżeństwa wymaga oparcia formacji na słowie Bożym, a więc na Bożym Objawieniu.

Sakrament to spotkanie z Chrystusem. Dlatego bez teologii, bez duchowości nie można obudzić łaski sakramentu małżeństwa.

Do realizacji tego celu nie wystarczą kursy i programy nastawione na rozwiązywanie bieżących problemów małżeństwa oparte na naukach empirycznych.

–8–

039A_Obudzic_sakrament_inside.indd 8

31.01.2018 08:55

Mam nadzieję, że książka będzie pomocna przede wszystkim małżonkom, którzy chcą w małżeństwie i przez małżeństwo zbliżyć się do Boga, a także tym kapłanom, którym leży na sercu małżeństwo, w ukazaniu kierunku, w jakim powinniśmy pójść, aby wspólnymi siłami obudzić łaskę sakramentu małżeństwa.

039A_Obudzic_sakrament_inside.indd 9

31.01.2018 08:55

1. Powołanie małżeńskie wymaga dojrzewania w środowisku powołaniowym

O

dkrycie przez katolika swojego powołania – może nim być życie małżeńskie, kapłańskie lub zakonne (ważne, aby pojęcia „powołania” nie rozszerzać na wszystkie charyzmaty życia chrześcijańskiego) – jest darem od Boga, na który trzeba osobiście odpowiedzieć. Gdy katolik rozpoznaje swoje powołanie, postanawia go realizować w odpowiedniej dla niego wspólnocie. Jedne osoby opuszczają parafię, wstępując do seminarium duchownego, aby potem już w nowej roli, jako kapłani, powrócić do życia w parafii. Osoby, które odkryły powołanie do wspólnoty życia konsekrowanego, przyłączają się do odpowiedniego zgromadzenia zakonnego, aby zgodnie z charyzmatem swego zgromadzenia posługiwać w Kościele.

Gdy posługują w jakiejś parafii są równocześnie członkami odrębnej wspólnoty zakonnej.

Małżonkowie katoliccy zakładają wspólnotę małżeńską, która tworzy dla siebie nową przestrzeń życia, swój dom i osiedlają się w jakiejś parafii. Wszystkie te powołania łączy to, że zaczynają się realizować w odpowiedniej dla siebie wspólnocie Kościoła (małżeństwo sakramentalne też jest wspólnotą Kościoła) wyodrębnionej ze wspólnoty parafialnej: wspólnocie

– 99 –

039A_Obudzic_sakrament_inside.indd 99

31.01.2018 08:55

kapłańskiej, zakonnej lub małżeńskiej. Każda z tych wspólnot zyskuje swoją samodzielność i odrębność wobec wspólnoty parafialnej, czyli tej dla wszystkich katolików. Jednak w odróżnieniu od innych powołań, małżeństwa nie mają odrębnej formacji, aby móc realizować swoje powołanie. Nie mają nawet takiej świadomości, że taka formacja jest im potrzebna, aby móc owocnie żyć łaską sakramentu małżeństwa.

Dziś mamy w Kościele powszechną świadomość konieczności odrębnej formacji w przypadku powołania do kapłaństwa oraz do życia zakonnego, ale nie mamy jej odnośnie do życia sakramentem małżeństwa. Małżonków różni od kapłanów i zakonników właśnie brak stałego wsparcia Kościoła w dojrzewaniu do przyjęcia pełni powołania. Wspólnoty kapłańskie i zakonne mają swoją wiekową tradycję formowania powołanych do nich ludzi. Stworzone zostały w tym celu instytucje mające za zadanie nauczyć powołanych żyć odkrytym powołaniem. Formacja do życia sakramentem małżeństwa, podobnie jak w przypadku innych powołań, także wymaga specjalizacji.

Powinny ją podjąć tworzone w tym celu środowiska. Postulat ten jest nowy tylko w odniesieniu do życia małżeńskiego. Świadomość, że powołanie do kapłaństwa nie może dojrzewać we wspólnocie podstawowej Kościoła (proboszcz wychowuje swojego następcę według swojego subiektywnego przekonania), pojawiła się dopiero po protestanckiej schizmie w Kościele. Po soborze trydenckim powstają pierwsze seminaria duchowne. Dzisiaj sytuacja się w pewien sposób powtarza. Wyraźne stały się ruchy w Kościele zmierzające do obniżenia rangi sakramentu małżeństwa i zakwestionowania jego znaczenia, dąży się do podważenia katolickiej moralności odnośnie do życia seksualnego (a przez nią całej moralności katolickiej). W samym Kościele słabnie świadomość nierozerwalności małżeństwa.

– 100 –

039A_Obudzic_sakrament_inside.indd 100

31.01.2018 08:55

W niektórych wspólnotach parafialnych, gdzie duża grupa katolików to osoby rozwiedzione żyjące w kolejnych związkach, tematykę dotyczącą sakramentu małżeństwa świadomie się pomija, a gdy się już pojawi, rodzi nierzadko gniew i sprzeciw.

Paradoksalnie to małżeństwa sakramentalne mogą być pozbawione dostatecznej opieki duszpasterskiej i sprowadzone na margines życia wspólnoty Kościoła. W świecie poza Kościołem małżeństwo przeżywa jeszcze większy kryzys. Z trudem rodzi się świadomość, że dla rozwoju powołania małżeńskiego konieczna jest w Kościele wyodrębniona formacja dla małżeństw, która będzie bezpośrednio skupiona na rozwoju łaski sakramentu małżeństwa, a więc będzie budzić małżeństwa do pełni życia swoim powołaniem.

039A_Obudzic_sakrament_inside.indd 101

31.01.2018 08:55

2. Seminarium małżeńskie – obraz wiodący odnowy sakramentu małżeństwa

T

rzeci poziom duszpasterstwa małżeństw domaga się nowego spojrzenia na małżeństwo i jego formację. Małżeństwo zostaje potraktowane jako prawdziwa wspólnota Kościoła, która tak jak wszystkie kościelne wspólnoty potrzebuje formacji w ramach jego struktur. Formacja dla małżeństw ma uczyć je, jak być małym, domowym Kościołem. Ma ona cechy i formę podobną do katechumenatu – wymaga procesu wdrażania małżeństwa w nowy sposób życia. Taką formację może podjąć tylko specjalnie do tego stworzone środowisko w Kościele, które nazwalibyśmy wspólnotą powołaniową.

Tę nową rzeczywistość formacyjną dałoby się zdefiniować także jako instytucję kościelną, czyli trwałą formę apostolstwa w diecezji (analogicznie do seminarium duchownego). Jej podstawowym zadaniem stałaby się troska o rozeznawanie i rozwój powołań małżeńskich rodzących się we wspólnocie Kościoła. Można by ją nazwać (także przez analogię do instytucji formującej kapłanów) seminarium małżeńskim. Nazwa ta nie została tu użyta w znaczeniu nazwy własnej, ale jako pojęcie pozwalające intelektualnie uchwycić ideę wspólno-

– 102 –

039A_Obudzic_sakrament_inside.indd 102

31.01.2018 08:55

ty powołaniowej, specjalnej formacji małżonków w Kościele, zmierzającej do obudzenia pełni łaski sakramentu małżeństwa.

Słowo „seminarium” znaczy tyle, co „szkółka roślin, drzew”, a swoją etymologię wywodzi od łacińskiego słowa semen – nasienie, latorośl. Nasieniem jest kiełkujące powołanie małżonków do życia z Jezusem Chrystusem w sakramentalnej wspólnocie.

Rodzące się powołanie wymaga podlewania, pielęgnowania, aby wyrosła z niego latorośl stała się pięknym kwiatem. Specyfika powołania małżeńskiego, które rodzi się na bazie wzajemnej fascynacji mężczyzny i kobiety podejmujących decyzję wspólnego życia, wymaga stosunkowo niedługiej formacji przed zawarciem sakramentu małżeństwa, ale za to znacznie dłuższej już w trakcie trwania małżeństwa, a zwłaszcza w jego pierwszych latach. Powinna być ona możliwa do podjęcia na każdym etapie życia małżeństwa, także w sytuacjach kryzysowych.

Dlatego ważne jest, aby nie utożsamiać formacji w seminarium małżeńskim z formacją skupioną na przygotowaniu narzeczonych do małżeństwa, sugerując się formacją, jaką przechodzą kandydaci do kapłaństwa. O dojrzałym realizowaniu powołania do małżeństwa możemy mówić wtedy, gdy małżonkowie potrafią spojrzeć na wspólne życie jako na dar miłości Boga. U małżonków świadomych swego powołania decyzja wspólnego życia oparta na ludzkiej miłości, właściwa dla porządku natury, staje się równocześnie wyborem motywowanym wiarą: „ze względu na Królestwo niebieskie”. Szybkość dojrzewania powołania zależy od formacji, jaką małżonkowie będą przechodzili i od ich indywidualnego tempa rozwoju duchowego. Seminarium małżeńskie umożliwia małżonkom rozwój ich powołania w ramach struktur formacyjnych Kościoła.

Analogia do seminarium duchownego nie sugeruje, że seminarium małżeńskie powinno być jedno w diecezji. Specyfika powołania do małżeństwa, które jest powołaniem powszech-

– 103 –

039A_Obudzic_sakrament_inside.indd 103

31.01.2018 08:55

nym w przeciwieństwie do kapłaństwa, wymaga tworzenia sieci środowisk powołaniowych rozsianych w całej diecezji.

Ich zadaniem będzie troska o budzenie powołań do małżeństwa sakramentalnego i systematyczna formacja małżeństw odkrywających pragnienie życia z Chrystusem przychodzącym specjalnie do ich wspólnoty. Tak zdefiniowany cel seminarium małżeńskiego ukazuje też jego granice formacyjne.

Seminarium małżeńskie nie proponowałoby małżeństwu wszystkich możliwych w Kościele sposobów spotkania z Chrystusem, ale jedynie pielęgnowałoby wewnątrz Kościoła doświadczenie wypływające bezpośrednio z sakramentu małżeństwa.

Tak rozumiane seminarium małżeńskie powinno powstać w jak największej liczbie parafii, także wewnątrz mniejszych wspólnot i grup odnowy Kościoła, które próbują na różne sposoby zbudować charyzmatyczną wspólnotę Kościoła.

Dla zrealizowania swoich celów instytucja seminarium małżeńskiego potrzebuje odpowiedniej samodzielności (nie mylić z autonomią), aby formacja mogła rozwijać się pod kierunkiem małżeństw i kapłanów nadających się do pracy z małżeństwami. Samodzielności potrzeba także, aby opierać się naciskom ludzi nierozumiejących godności sakramentu małżeństwa, nierespektujących magisterium Kościoła odnośnie do małżeństwa, sprzeciwiających się etyce seksualnej Kościoła, a także dla stworzenia zespołu małżeństw i kapłanów odpowiedzialnych za seminarium małżeńskie, posiadających odpowiedni stopień dojrzałości, konieczny do podjęcia tak delikatnego zadania w Kościele.

– 104 –

039A_Obudzic_sakrament_inside.indd 104

31.01.2018 08:55

3. Specyfika formacji w seminarium małżeńskim

W

formacji odpowiadającej trzeciemu poziomowi życia sakramentem małżeństwa pary małżeńskie są traktowane jako samodzielnie wzrastające duchowo małe Kościoły domowe. W konsekwencji formacja ma za zadanie uaktywnić małżeństwa do samodzielnej pracy nad własną więzią, czyli do samodzielnego kształtowania własnej sakramentalnej wspólnoty Kościoła. Małżeństwo, które chce w pełni przeżywać łaskę swego sakramentu, powinno przede wszystkim aktywnie formować swoją więź, mając wyraźną świadomość istnienia ich własnej wspólnoty kościelnej.

Takie założenia budują strukturę formacyjną i apostolską całkiem różną od struktury wspólnot odnawiających łaskę chrztu świętego. Nadrzędnym celem spotykania się małżonków nie jest integrowanie się ludzi i wspólnot małżeńskich w większej grupie, ale samointegrowanie się każdego z małżeństw.

Struktura spotkań powinna podtrzymywać świadomość, że małżeństwa przychodzą przede wszystkim po to, aby aktywnie pracować nad własnym małżeństwem. Małżonkowie mają się wciągać w działania, które służą podstawowemu celowi – dobru ich własnego małżeństwa. Seminarium małżeńskie, podejmując apostolstwo wobec małżeństw, ma stanowić jedynie

– 105 –

039A_Obudzic_sakrament_inside.indd 105

31.01.2018 08:55

narzędzie i środek mający pomóc małżeństwom przyjąć łaskę ich własnego sakramentu. Rodzi się ona wewnątrz ich wspólnoty, w ich więzi zaczyna realnie działać i tylko w ich więzi może zostać rozpoznana przez samych małżonków.

Formacja w seminarium małżeńskim musi być tak skonstruowana, aby małżeństwo wiedziało, że na pierwszym etapie przepracowuje swoje własne życie, a nie życie szerszej od siebie wspólnoty Kościoła. Dlatego nie oczekuje się od małżeństwa stopniowego podjęcia ewangelizacji innych ludzi, coraz lepszej znajomości liturgii Kościoła, służenia wspólnocie swoimi zdolnościami, poznawania innych członków Kościoła, zintegrowania się z innymi ludźmi itd. – wszystkiego, co tworzy wspólnotowe życie Kościoła. Małżeństwa zaangażowane w życie seminarium małżeńskiego nie powinny skupiać się na tym, aby wejść w grupę i otrzymać akceptację, by pokazać się innym z jak najlepszej strony. Ich zadaniem nie jest coraz bardziej angażować w życie nowej wspólnoty i odkrywać swoje charyzmaty dla dobra wspólnoty.

Małżeństwo traktowane jako wspólnota Kościoła ma się rozwijać, aby uzyskać zdolność budowania więzi – umiejętności rozmawiania ze sobą, rozumienia siebie, poznawania swoich uczuć, swojej wrażliwości, rozeznawania duchowego woli Bożej, umiejętności wspólnej modlitwy, wspólnego spędzania czasu, rozwiązywania problemów życia seksualnego, wspólnego spojrzenia na wychowanie dzieci itd. W konsekwencji ma zacząć rozwijać powołanie małżeńskie i zebrać pełne owoce łaski sakramentu małżeństwa.

Formacja małżonków do życia sakramentem małżeństwa w Kościele musi być przede wszystkim samoformacją, ponieważ tylko małżonkowie mogą zbudować satysfakcjonującą i otwartą na Boga więź małżeńską. Kościół może stworzyć środowisko wsparcia dla małżeństw, może podawać małżeń-

– 106 –

039A_Obudzic_sakrament_inside.indd 106

31.01.2018 08:55

stwom ważną dla nich wiedzę i pokazywać im, jak odkrywać Boga w ich relacji małżeńskiej, ale nie może wyręczać ich w pracy nad własną więzią.

Małżeństwa w seminarium małżeńskim łączy nie tożsamość związana z poczuciem przynależności do jakiejś wspólnoty w Kościele, ale wspólny dla nich wszystkich sakrament małżeństwa, który stał się dla nich najbardziej istotnym wydarzeniem duchowym. Opisując seminarium małżeńskie, trudno wyjść poza schemat myślenia narzucający każdej nowej rzeczywistości w Kościele miano wspólnoty. Idea budowania wspólnoty nie odpowiada idei seminarium małżeńskiego. Dlatego lepszym określeniem dla opisania relacji, jakie wytwarzają się w seminarium małżeńskim jest pojęcie środowiska.

Gdy małżonkowie będą budowali więź między sobą, siłą rzeczy poznają bliżej inne małżeństwa i nawiążą z nimi relacje.

Będą one miały swoją wartość.

Małżeństwa sakramentalne potrzebują bycia razem z innymi małżeństwami mającymi podobne spojrzenie na łączącą ich więź, potrzebują dzielenia się trudnościami, szukają wsparcia itp., ale to nie znaczy, że cel seminarium małżeńskiego stanowi integrowanie ich ze sobą. Małżonkowie tworzący środowisko mają pełną wolność w zawiązywaniu znajomości, przyjaźni, podejmowania wspólnych przedsięwzięć, jak i w trzymaniu dystansu wobec innych małżeństw.

Podjęcie tego apostolstwa i budowanie środowisk odnowy małżeństwa jest czymś innym niż organizowanie poradnictwa, w którym istotny jest kontakt z ekspertem, a nie świadkiem, gdzie ważne są kompetencje pojedynczej osoby, a nie doświadczenie życia pary małżonków. Bardzo ważne jest, aby środowiska odnowy sakramentu małżeństwa, mając w swoim gronie psychologów, teologów, nauczycieli metod NPR, ginekologów i innych ekspertów, nie prezentowały się jako zespoły specja-

– 107 –

039A_Obudzic_sakrament_inside.indd 107

31.01.2018 08:55

listów pracujących dla małżeństw. Siła tworzonego przez seminarium małżeńskie duchowego centrum małżeńskiego nie płynie z kompetencji zawodowych poszczególnych osób, ale z ich duchowości, którą żyją jako małżonkowie.

Małżonkowie tworzący środowisko odnowy i rozwoju powołania małżeńskiego mają przedstawiać się przede wszystkim jako małżonkowie, czyli występować przed innymi małżeństwami, tworząc figurę małżeństwa, i razem jako mąż i żona, przekazywać swoje doświadczenie życiowe, w tym i posiadaną wiedzę, także specjalistyczną. Jeżeli środowisko to będzie budowało wokół siebie sieć ekspertów w poszczególnych dziedzinach wiedzy o człowieku, szanujących katolicką wizję miłości i małżeństwa, to ludzie ci mogą pełnić w stosunku do tego środowiska formacyjnego jedynie rolę pomocniczą i drugorzędną.

039A_Obudzic_sakrament_inside.indd 108

31.01.2018 08:55

4. Seminarium małżeńskie uczy budowania więzi z Chrystusem przez więź małżeńską

F

ormacja małżeństw w seminarium małżeńskim ma swoją wewnętrzną dynamikę, która ma za zadanie obudzić życie łaską sakramentu małżeństwa. Ten sakrament to spotkanie się małżonków z Chrystusem w ich więzi. Cel seminarium małżeńskiego to nic innego, jak doprowadzenie do spotkania małżonków z Chrystusem w ich więzi małżeńskiej.

Z tej prawdy ukazującej istotę sakramentu jako spotkania z Chrystusem należy wyciągnąć wnioski dla formacji małżeństw w seminarium małżeńskim.

Formacja do życia łaską sakramentu małżeństwa musi być oparta na Bożym Objawieniu zapisanym w Piśmie Świętym i interpretowanym przez Magisterium Kościoła. Życie sakramentem małżeństwa wymaga świadomości, że Pan rzeczywiście przychodzi do małżonków, a oni uczą się przyjmować Jego dary. Dlatego warunek obudzenia wiary w Chrystusa działającego w więzi małżeńskiej stanowi słuchanie tego, co Bóg mówi do małżonków. Postawa słuchania Boga rodzi się ze słuchania słowa Bożego, które przemawia do nas przez tekst natchniony Pisma Świętego. Czytanie tego tekstu powinno rozpoczynać spotkanie, ale może się powtórzyć w trakcie, gdy małżonko-

– 109 –

039A_Obudzic_sakrament_inside.indd 109

31.01.2018 08:55

wie zechcą dłużej nad nim pomedytować i podzielić się ze sobą owocami tej medytacji. Tekst z Pisma Świętego ma wiązać się z tematem spotkania. Powinien naświetlać wątek teologii zaślubin małżonków z Bogiem i odkupienia ludzkiego ciała, ukazywać tradycję biblijną związaną z symboliką małżeństwa, aby na tej drodze prowadzić małżonków do odkrycia ich miłosnego związku z Chrystusem. Seminarium małżeńskie ma uczyć czytać Pismo Święte w taki sposób, aby wprowadzić małżonków w tajemnicę sakramentu małżeństwa.

Działanie słowa Bożego należy rozumieć szerzej niż tylko jako tekst Pisma Świętego, choć ma on swoją szczególną wartość jako tekst powstały pod natchnieniem Ducha Świętego.

Działanie słowa Bożego rozpoczyna się więc przez kontakt ze słowem natchnionym, ale jest kontynuowane w czasie konferencji kapłana i małżonków. Słowo Boże działa przez ludzi wierzących, członków Kościoła, przez ich charyzmaty, a co najważniejsze – przez łaskę sakramentu kapłaństwa i małżeństwa.

Boże objawienie ukazane przez słowo Boże i interpretowane za pomocą teologii może także przenikać dostępną nam wiedzę o człowieku (medyczną czy psychologiczną) w taki sposób, by pomogła ona udzielić małżonkom praktycznych wskazówek odnośnie do budowania więzi małżeńskiej.

Na spotkaniach seminarium małżeńskiego kapłan i małżonkowie, interpretując Słowo, przyczyniają się do jego zrozumienia i lepszego działania w sercach słuchaczy. Wyjaśnienie Słowa zgodnie z jego treścią stanowi istotny element formacji małżeństw. Przeanalizowanie biblijnego tekstu pod kątem jego przesłania dla konkretnego człowieka pozwala usłyszeć Boże Objawienie związane z obecnością Boga w małżeńskiej wspólnocie Kościoła. Kapłan wyjaśnia treść słowa Bożego, prowadzi refleksję teologiczną nad Jego przekazem. Małżonkowie ukazują Jego aktualność w życiu małżeńskim, dzieląc się przy tym

– 110 –

039A_Obudzic_sakrament_inside.indd 110

31.01.2018 08:55

wiedzą i doświadczeniem. Przez tak poprowadzoną katechezę małżonkowie są wprowadzani tylko w duchowość małżeńską.

Podawane treści teologiczne (refleksja nad działaniem Boga w życiu małżonków) i antropologiczne (refleksja nad działaniem człowieka poszukującego Boga) zawsze dotyczą życia małżeńskiego. Każdy temat związany z wiarą i moralnością ma być rozpatrywany zawsze w kontekście wpływu na budowanie więzi małżeńskiej i działania w niej Boga.

Najdoskonalszą formą katechezy byłaby katecheza głoszona przez kapłana i małżonków. Może się jednak okazać, że niektóre seminaria małżeńskie nie znajdą kapłana gotowego poprowadzić katechezę, w innych, odwrotnie, zabraknie odpowiednio przygotowanych małżonków. Można sobie wyobrazić też seminaria małżeńskie, podczas których będą tylko czytane lub odsłuchiwane przygotowane materiały.

Spotkanie ze słowem Bożym nie może jednak pozostać wyłącznie na poziomie wykładu sprowadzającego małżonków do roli słuchaczy Słowa. Mają oni przyjąć słowo Boże i w dialogu małżeńskim „przefiltrować” je przez swoje własne doświadczenie życia małżeńskiego, czyli dostrzec jak ono łączy się z ich egzystencjalnymi problemami życia. Rozważane Słowo przechodzi do życia małżonków zawsze przez doświadczenie ich więzi, ponieważ małżonkowie mają nauczyć się rozpoznawać Chrystusa działającego w więzi małżeńskiej. Gdy zaczynają ze sobą rozmawiać (dialog małżeński), mogą usłyszeć słowo Boże przychodzące przez usta współmałżonka. Kościół powinien być świadomy znaczenia dialogu małżeńskiego dla rozwoju życia sakramentalnego i duszpasterstwo wobec małżeństw zogniskować na uczeniu dialogu. Ta umiejętność nie przychodzi sama. Wymaga odpowiedniej formacji, która stanowi pierwszy obowiązek Kościoła wobec małżeństw, którym udzielił sakramentu małżeństwa.

– 111 –

039A_Obudzic_sakrament_inside.indd 111

31.01.2018 08:55

Szczególnie ważne jest stworzenie każdej parze małżeńskiej optymalnych warunków do prowadzenia intymnej rozmowy. W dialogu pomagają pytania przygotowane przez małżonków i kapłana. Dają one możliwość poruszenia ważnych spraw, o których małżeństwa zazwyczaj nie rozmawiają. Dialog otwiera przed nimi przestrzeń rozmowy, która może dotyczyć zarówno słów Pisma Świętego, ważnych dla męża i żony wątków usłyszanych z ust kapłana czy małżonków, tematów sformułowanych w pytaniach, jak i całkiem innych spraw, w niespodziewany sposób stających się tematem ich dialogu.

Podjęcie dialogu małżeńskiego jako głównego narzędzia formacji okazuje się bardzo trudne w codziennym życiu małżeńskim, ponieważ życie w porządku nadprzyrodzonym nie rodzi się spontanicznie jako łatwy do zrealizowania impuls popędu lub emocji, ale wymaga zaangażowania rozumu i woli, a także wsparcia mocy Ducha Świętego. Małżonkowie doświadczają wielu przeszkód utrudniających podjęcie takiego stylu życia. Wiążą się one z presją życia codziennego i wewnętrznych oporów duchowych. Seminarium małżeńskie mobilizuje więc do wygospodarowania czasu na to, co w małżeństwie sakramentalnym jest ważne i potrzebne, a nawet konieczne, ale często najtrudniejsze do realizacji.

Uświadomienie sobie, że przez więź małżeńską, a więc przez myśli i uczucia wyrażone w słowach i zachowaniach, działa Bóg, rodzi modlitwę. Formę wspólnej modlitwy do Boga mogą oni wybrać sami zależnie od tego, co wydarzyło się w czasie dialogu – czy będzie to modlitwa prośby, przeproszenia, wstawiennicza, dziękczynienia, oddawanie Bogu chwały lub wspólne trwanie w jedności bez słów, ze świadomością obecności Jezusa w ich więzi czy też wspólna adoracja Najświętszego Sakramentu.

Spotkanie z Jezusem Chrystusem w więzi małżeńskiej wymaga konkretnych decyzji i zobowiązań związanych ze zmianą

– 112 –

039A_Obudzic_sakrament_inside.indd 112

31.01.2018 08:55

życia. W ten sposób kontakt z Bogiem za pośrednictwem współmałżonka prowadzi do podejmowania decyzji oraz konkretnych wyborów np. dotyczących kwestii moralnych. Mają one na celu zbudowanie lepszej więzi małżeńskiej. Wspólne postanowienia zmiany w życiu stają się owocem spotkania ze słowem Bożym, jakie dokonało się w czasie dialogu i modlitwy.

Na koniec spotkania, fakultatywnie, zależnie od oczekiwań grupy, można zaproponować całe spektrum sposobów wzajemnego poznania się z innymi małżeństwami – od luźnego spotkania towarzyskiego, przez poważną dyskusję, aż po możliwość podzielenia się swoim doświadczeniem życia małżeńskiego. Rozwijając element wspólnototwórczy dla całej grupy małżeństw, trzeba jednak pamiętać, że spotkanie zostało zorganizowane tylko w celu budowania wspólnoty małżeńskiej, a nie wspólnoty między małżeństwami (chociaż i takie relacje rodzą się naturalnie).

Z czasem spotkanie z Chrystusem w więzi małżeńskiej zacznie wpływać na codzienne życie małżonków i nauczy ich dostrzegać w pozornie ze sobą niepowiązanych wydarzeniach, czynach, słowach czy uczuciach, łączącą je myśl – plan Boży względem ich małżeństwa.

– 113 –

039A_Obudzic_sakrament_inside.indd 113

31.01.2018 08:55

Ten duchowy proces można opisać w prostym schemacie, który jeżeli ma być powielany, to musi być wyraźnie wypunktowany:

 Schemat: temat spotkania i słowo Boże go rozświetlające

 Co Bóg objawia przez Słowo?

Małżonkowie poznają głęboką treść wybranego Słowa. W Jego rozważaniu pomaga katecheza kapłana, który ukazuje treść słowa Bożego w kontekście objawienia się osoby Jezusa Chrystusa Oblubieńca i Jego relacji do Kościoła Oblubienicy.

 Co Bóg mówi każdemu małżeństwu?

Małżonkowie poznają słowo Boże w kontekście życia małżeńskiego. Pomaga im katecheza innych małżonków. Słuchając Słowa pochodzącego od Boga, małżonkowie wychodzą poza własne myśli, swój subiektywny świat, otwierają się na plan i wolę Boga.

 Co Bóg mówi dzisiaj naszemu małżeństwu?

W małżeństwie sakramentalnym Bóg mówi do małżonków w więzi, jaką mają ze sobą. Małżonkowie podejmują dialog małżeński, aby usłyszeć słowo Boże przychodzące przez usta współmałżonka. W dialogu tym pomagają im pytania przygotowane przez małżonków i kapłana.

– 114 –

039A_Obudzic_sakrament_inside.indd 114

31.01.2018 08:55

 Co my jako wspólnota małżeńska chcemy powiedzieć Panu jako odpowiedź na Jego słowa usłyszane w czasie dialogu małżeńskiego?

Małżonkowie, którzy usłyszeli słowo Boże skierowane do nich przez ich więź małżeńską, teraz w modlitwie odpowiadają Bogu.

Może to być modlitwa prośby o rozwiązanie trudności, które małżonkowie odkryli, przeproszenia, wstawiennicza, dziękczynna, oddawanie chwały Bogu lub wspólne trwanie małżonków w jedności bez słów, ze świadomością obecności Jezusa w ich więzi.

 Do jakiej zmiany w życiu wzywa nas Pan, aby osiągnąć większą jedność?

Jezus Chrystus wzywa małżonków do nawrócenia, które wymaga pracy nad więzią małżeńską oraz ustalenia i podjęcia konkretnych wspólnych postanowień czy zobowiązań.

Warto zwrócić uwagę, że podany schemat nie jest procedurą, czyli przepisem prawnym narzucającym wymagane zachowania, ale opisem duchowego procesu spotkania Chrystusa w więzi małżeńskiej. Procedury należy wypełniać ściśle krok po kroku pod rygorem złamania prawa, a w tym przypadku nie o to chodzi. W procesie duchowym należy uczestniczyć, wiedząc do czego prowadzi i rozumiejąc jego wewnętrzną dynamikę.

Pedagogika opisanego procesu odpowiada na pytanie, jak wychowywać małżonków do spotkania z Chrystusem w ich więzi małżeńskiej. Ważnymi elementami tej pedagogiki są:

– 115 –

039A_Obudzic_sakrament_inside.indd 115

31.01.2018 08:55

• uczenie wierności słowu Bożemu zapisanemu w Piśmie Świętym, • głoszenie Ewangelii małżonkom w kontekście budowania ich więzi małżeńskiej, • dialog małżonków pozwalający przemówić Bogu w więzi małżeńskiej, • modlitwa małżeńska jako odpowiedź ludzi wobec spotkanego Boga, • postanowienie zmiany, które buduje wymiar moralny życia małżeńskiego, • i jako dodatkowy element zaprzyjaźnianie się małżeństw w stopniu, jaki im odpowiada.

Te wszystkie elementy mają pomóc małżonkom otworzyć się na natchnienia Ducha Świętego. Ten proces może wymagać powtarzania zrealizowanych już etapów. Nic nie stoi na przeszkodzie, aby małżonkowie kilkakrotnie czytali tekst Pisma Świętego. Dialog małżeński może pojawić się w każdym momencie spotkania, gdy małżonkowie wymienią się swoimi refleksjami. Modlitwa może pojawić się na każdym etapie, a inspiracje do zmiany życia mogą zrodzić się nie tylko na końcu spotkania. Nie ma sensu stwarzać szczegółowych schematów ukazujących różne warianty przeżywania procesu budowania więzi małżeńskiej z Bogiem.

W niektórych seminariach małżeńskich wspomniany proces będzie się dokonywał z pewnymi ograniczeniami lub modyfikacjami. Jedne spotkania będą się odbywać w salce katechetycznej, inne w sali kinowej, a jeszcze inne w kościele. Jedne będą miały siłą rzeczy charakter bardziej sakralny, a inne randkowy. Rozstrzygnięcie, jak w określonych warunkach zachować duchową dynamikę spotkania i osiągnąć stawiane sobie cele, będzie wymagało pewnej kreatywności, elastyczności i uważ-

– 116 –

039A_Obudzic_sakrament_inside.indd 116

31.01.2018 08:55

ności na działanie Ducha Świętego z uwzględnieniem potrzeb małżonków zebranych w danej grupie.

Zbudowana na takich założeniach formacja tworzy centrum seminarium małżeńskiego jako środowiska powołaniowego.

Nie należy jednak sądzić, że formacja do sakramentu małżeństwa ma się ograniczyć tylko do pracy małżonków wewnątrz własnej wspólnoty małżeńskiej i stać się formułą wykluczającą możliwość formacji poddanej wpływom innych małżeństw.

Dialog małżonków ze sobą i z Bogiem stanowi centrum – kręgosłup, który utrzymuje odpowiedni kierunek formacji, ale ten kręgosłup powinien być otoczony ciałem. Ciało to tworzą różne inicjatywy umożliwiające małżonkom wyjście ze swojego subiektywnego świata i otworzenie się na doświadczenie życia innych małżeństw – w postaci różnego rodzaju kursów, warsztatów, rekolekcji, konferencji, wykładów czy bardziej luźne spotkania towarzyskie z elementami formacji religijnej.

Bardzo ważnym założeniem, sprawą kluczową jest, aby propozycje te otworzyć na parafię, aby każde chętne małżeństwo sakramentalne mogło przyłączyć się do formujących się małżeństw i podjąć swoją własną formację.

Wspólnym mianownikiem tych inicjatyw, jeżeli mają być wspierane przez środowisko troszczące się o rozwój powołania małżeńskiego, powinny być: • bezpośrednia koncentracja na małżeństwie, • poruszanie tematyki pomagającej w budowaniu więzi małżeńskiej w perspektywie odkrycia w niej działania Jezusa Chrystusa, • możliwość przeprowadzenia dialogu małżeńskiego • dzielenie się doświadczeniem życia małżeńskiego.

– 117 –

039A_Obudzic_sakrament_inside.indd 117

31.01.2018 08:55

Konsultacja i zatwierdzenie konspektu spotkania małżonków: br. Ksawery Knotz OFMCap Opracowanie: Justyna i Paweł Kopyccy, Katarzyna i Michał Nowiccy

Źródła opracowania: Jan Paweł II, Mężczyzną i niewiastą stworzył ich, Wydwanictwo KUL, Lublin 2011 Mary Healy, Mężczyźni i kobiety są z raju, Centrum Myśli Jana Pawła II, Warszawa 2008 Zbigniew Kiernikowski Dwoje jednym ciałem w Chrystusie, Promic, Warszawa 2016 Giusto Pala, Poślubieni w Chrystusie, Promic, Warszawa 1996

039A_Obudzic_sakrament_inside.indd 136

31.01.2018 08:55

Bibliografia

Franciszek, Amoris Laetitia Jan Paweł II, Familaris consortio Benedykt XVI, Caritas Deus est Jan Paweł II, Veritatis splendor Benedykt XVI, Verbum Domini Jan Paweł II, Mężczyzną i kobietą stworzył ich Carlo Rocchetta, Teologia della Famiglia Giorgio Mazzanti, Teologia sponsale e sacramento delle nozze

039A_Obudzic_sakrament_inside.indd 137

31.01.2018 08:55

039A_Obudzic_sakrament_inside.indd 138

31.01.2018 08:55

Spis treści PRZEDMOWA Dar Bożej miłości. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 WSTĘP Odczytać zamysł Boga. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

I ZAMYSŁ BOŻY WOBEC MAŁŻEŃSTWA. . . . . . . . . . . . . . . . . 11 1. Pierwszy stopień realizacji zamysłu Bożego – małżeństwo naturalne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 2. Drugi stopień realizacji zamysłu Bożego – chrześcijanie w małżeństwie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 3. Odkrycie Boga w więzi męża i żony bramą do trzeciego stopnia sakramentalności. . . . . . . 18 4. Dialog małżeński umożliwia w pełni owocne życie sakramentem małżeństwa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22 5. Trzeci stopień realizacji zamysłu Bożego – małżeństwo najważniejszą wspólnotą Kościoła. . . . 26 6. Różnica między ważnie zawartym małżeństwem a małżeństwem przynoszącym owoce sakramentu małżeństwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30

II. DUCHOWOŚĆ MAŁŻEŃSKA. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37 1. Sakrament małżeństwa rodzi duchowość małżeńską. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39 2. Duchowość sakramentu małżeństwa a inne duchowości chrześcijańskie. . . . . . . . . . . . . . . . . . 42 3. Duchowość małżeńska podstawą domowego katechumenatu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46 4. Duchowość małżeńska fundamentalną duchowością w Kościele. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49

039A_Obudzic_sakrament_inside.indd 139

31.01.2018 08:55

III. KERYGMAT MAŁŻEŃSKI. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53 1. Kerygmat małżeński w centrum formacji małżonków do życia sakramentem małżeństwa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55 2. Kerygmat małżeński odkrywa równocześnie tajemnicę sakramentów chrztu i małżeństwa. . . . . . . 59

IV. MAŁŻEŃSKA HISTORIA ZBAWIENIA. . . . . . . . . . . . . . . . . 63 1. Stałe cykle i etapy historii życia małżeństwa. . . . . . . . 65 2. Etapy odkrywania historii życia małżeńskiego jako historii zbawienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71 3. Integracja dwóch perspektyw patrzenia na małżeństwo – teologicznej i antropologicznej. . . . 79 4. Trudności z przyjęciem kerygmatu małżeńskiego i z odkrywaniem Boga w historii życia małżeńskiego. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82

V. FORMACJA MAŁŻEŃSTW W KOŚCIELE . . . . . . . . . . . . . . . 87 1. Formacja zmierzająca do przyjęcia łaski chrztu. . . . . 89 2. Formacja małżonków zmierzająca do odnowy życia sakramentem małżeństwa . . . . . . . . 92 3. Różnica między powołaniem chrzcielnym a powołaniem małżeńskim. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94

VI. MAŁŻEŃSKIE ŚRODOWISKO POWOŁANIOWE. . . . . . . 97 1. Powołanie małżeńskie wymaga dojrzewania w środowisku powołaniowym. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99 2. Seminarium małżeńskie – obraz wiodący odnowy sakramentu małżeństwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102 3. Specyfika formacji w seminarium małżeńskim. . . . . 105 4. Seminarium małżeńskie uczy budowania więzi z Chrystusem przez więź małżeńską. . . . . . . . . . . . . . . 109

039A_Obudzic_sakrament_inside.indd 140

31.01.2018 08:55

5. Tymczasowy charakter formacji w seminarium małżeńskim. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118 6. Komunia kapłana i małżonków fundamentem seminarium małżeńskiego. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120 7. Stowarzyszenie małżeństw ewangelizujących siebie i ewangelizujących inne małżeństwa. . . . . . . . 125 Przykładowe spotkanie małżonków z dialogiem małżeńskim przygotowane przez małżonków z Komunii Małżeństw. . . . . . . . . . . . . . 127 BIBLIOGRAFIA. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137

039A_Obudzic_sakrament_inside.indd 141

31.01.2018 08:55

039A_Obudzic_sakrament_inside.indd 142

31.01.2018 08:55