SHEEN rodzice i dzieci
167B_Rodzice_i_dzieci_cover.indd 7
167B_dzieci i rodzice_inside.indd 1
03.02.2022 10:44
16.02.2022 10:41
167B_dzieci i rodzice_inside.indd 2
16.02.2022 10:41
Fulton J.
SHEEN rodzice i dzieci
167B_Rodzice_i_dzieci_cover.indd 167B_dzieci i rodzice_inside.indd 3 7
14.02.2022 10:41 14:34 16.02.2022
Tytuł oryginału: Children and Parents: Wisdom and Guidance for Parents © Książka wydana na podstawie licencji udzielonej przez: The Estate of Fulton J. Sheen The Society for the Propagation of the Faith www.missio.org Tłumaczenie: Katarzyna Przybylska Redakcja: Ewa Stuła Korekta: Ewelina Michniowska-Addario Skład i łamanie: Tomasz Mstowski Projekt okładki: Katarzyna Nita-Basa Zdjęcie na okładce: Freepik.com Cytaty biblijne pochodzą z: Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu. Najnowszy przekład z języków oryginalnych z komentarzem © Edycja Świętego Pawła, Częstochowa 2011 ISBN 978-83-8131-167-0 © Edycja Świętego Pawła, 2022 ul. Św. Pawła 13/15 • 42-221 Częstochowa tel. 34.362.06.89 • www.edycja.com.pl • e-mail: edycja@edycja.com.pl Dystrybucja: Centrum Logistyczne Edycji Świętego Pawła ul. Hutnicza 46 • 42-263 Wrzosowa k. Częstochowy tel. 34.366.15.50 • e-mail: dystrybucja@edycja.com.pl Księgarnia internetowa: www.edycja.pl
167B_dzieci i rodzice_inside.indd 4
16.02.2022 10:41
Wstęp Nastolatek, który z trudem odkrywa swoją tożsamość, bardzo przypomina rybę wrzuconą na dach Empire State Building. Brak poczucia tożsamości rodzi pustkę – nudę wynikającą z wyrzucenia poza środowisko nadające sens istnieniu, którym dla ryby jest woda, a dla dziecka – dom. Dawniej osobnik dysfunkcyjny, zwany czasem miejscowym głupkiem, znajdywał miłość i ochronę w rozsądku otaczających go bliźnich. Jednak kiedy środowisko lub sama kultura są bardziej złożone, nie istnieją już mechanizmy obronne, które mogłyby zapobiec utracie tożsamości albo zadziałać terapeutycznie, gdy taka utrata nastąpi. Niedojrzałe źdźbła pszenicy obumrą wyrwane z ziemi. A młody człowiek musi mieć jakieś korzenie, jeśli ma dojrzeć i stać się rozsądny. Dlaczego seks tak bardzo zaprząta uwagę nastolatka? Z jednego powodu: nie poznał on jeszcze nadrzędnych życiowych celów i dążeń. Z powodu braku życiowej misji próbuje wypełnić tę pustkę, goniąc za intensywnością doznań. Zamiłowanie do szybkiej jazdy jest nie tyle pragnieniem dotarcia na miejsce, co sposobem na zabicie chwilowej nudy. Seks koncentruje się na samym doświadczeniu, a nie na jego celu. Niektórzy psychiatrzy tłumaczą to jeszcze inaczej. W epoce wiktoriańskiej popęd seksualny był tłumiony. 5
167B_dzieci i rodzice_inside.indd 5
16.02.2022 10:41
Teraz tłumiona jest świadomość nieuchronnej śmierci. Jak ujął to dr Rollo May: Seks jest najłatwiejszym sposobem, by dowieść swojej żywotności, by pokazać, że nadal jesteśmy młodzi, atrakcyjni i zdrowi; by udowodnić, że jeszcze nie umarliśmy.
Amerykanie mają najdłuższy okres dzieciństwa na świecie. Dzieci w innych krajach dojrzewają dużo szybciej i o wiele wcześniej zaczynają wieść dorosłe życie. Im większej poddani są presji – czy to fizycznej, jak konieczność zarobienia na chleb, czy moralnej, jak potrzeba dorównania do pewnych standardów – tym bardziej rozwijają w sobie odpowiedzialne podejście do wolności. Określenie wieku nastolatka w Ameryce jest bardziej uwarunkowane kulturowo niż biologicznie. Wynika to nie tyle z różnicy przekonań, polityki czy wartości między pokoleniami, co z uwarunkowań ekonomicznych. Będąc ekonomicznie zależni, nastolatki nie doświadczają twardych realiów życia, jakie znają ich rodzice. Nawet zamożni ludzie w wieku trzydziestu i pięćdziesięciu lat starają się dowieść, że są jeszcze młodzi, naśladując uczesanie, ubiór oraz zwyczaje młodzieży. To nie tyle fizjologia, co brak odpowiedzialności przedłuża okres dorastania. Wszyscy wiemy, jak szybko potrafią dojrzewać młodzi ludzie, którzy zmuszeni są ciężko pracować, by zdobyć wykształcenie albo przetrwać w trakcie jego zdobywania. Kluczem do rozwoju potencjału nastolatka jest poznanie, jak bardzo sam siebie ceni. Czy jego poczucie własnej wartości pochodzi z wewnątrz czy z zewnątrz? Czy nieustannie poszukuje akceptacji? Czy brak akceptacji rodzi 6
167B_dzieci i rodzice_inside.indd 6
16.02.2022 10:41
w jego życiu chaos? Jeśli tak, to utożsamia on bycie kimś ze stwarzaniem pozorów? Ekstremalny konformizm jest oznaką słabości. To naśladowanie innych może mieć poważne skutki, ponieważ nikt nie jest w stanie prawdziwie kochać innych, jeśli nie kocha siebie i brak mu poczucia własnej wartości. Dlatego też Boże prawo mówi: „Będziesz miłował bliźniego swego jak siebie samego”. Szacunek wobec samego siebie rodzi szacunek dla bliźniego. Jednym z największych zagrożeń dla relacji pomiędzy rodzicem a dzieckiem jest pobłażliwość. Niektórzy rodzice wierzą, że jeśli nie spełnią wszystkich zachcianek dzieci, to one nie będą ich kochały. Oczywiście, może się tak stać w danym momencie, ale nie jest to prawdą w kontekście całego życia. Dzieci ostatecznie zaczynają gardzić rodzicami, którym brakowało stanowczości i pozwolili im dorastać w przeświadczeniu, że świat jest im coś winien. A ponieważ w młodości każda ich zachcianka była spełniana, nie są w stanie wyobrazić sobie świata, który nie ugiąłby się w obliczu ich napadów złości. Na późniejszych etapach życia staje się to źródłem nerwicy, gdyż nikt nie pokazał im, czym są granice. Podczas sportowych gier takie dzieci stawały wobec ograniczeń: linie karne, arbitrzy, sędziowie, strefa obrony, kroki z piłką, błędy techniczne czy trener. Ale gdy wracały do domu, nie było już żadnych linii karnych. Mogły dowolnie manipulować swoimi rodzicami, aby ci zaspokajali ich zachcianki i potrzeby emocjonalne. Zastanawiały się: Dlaczego w życiu nie może być tak samo? Otóż nie może. W rezultacie coraz mocniej zarysowywał się kontrast pomiędzy domem a światem zewnętrznym, pomiędzy sposobem wychowania w rodzinie a dorosłym światem istniejącym poza nią. 7
167B_dzieci i rodzice_inside.indd 7
16.02.2022 10:41
Aby uciec od nerwicy spowodowanej przez nieumiejętność zaakceptowania granic, dzieci stają się czasami porywcze i agresywne, na próżno próbując w ten sposób zmusić społeczeństwo, aby dało im to, czego chcą. Nazywa się to czasami poszukiwaniem wolności, lecz jest to wolność, która oznacza: „Mam prawo robić to, co mi się podoba”. Sekret szczęśliwej relacji pomiędzy rodzicem i dzieckiem tkwi w zaakceptowaniu istniejących granic. Trójkąt można bowiem narysować tylko przy pomocy trzech boków. „Prawda was wyzwoli”.
167B_dzieci i rodzice_inside.indd 8
16.02.2022 10:41
Miłość i wolność Rodzice popełniają największy błąd w życiu wówczas, kiedy w swoim postępowaniu wobec dzieci zrównują wolność z miłością lub kiedy mówią: „Jeśli nie pozwoliłabym Jasiowi robić tego, co chce, czułby się niekochany” albo: „Dlaczego miałabym mu wpajać jakieś zasady moralne czy religijne? Lepiej poczekać, aż dorośnie, i sam zdecyduje”. Lecz w myśl tej samej logiki, dlaczego rodzice mieliby uczyć dzieci ojczystego języka? Dlaczego nie poczekać, aż skończą dwadzieścia jeden lat i same zdecydują, którego języka chcą się nauczyć? Dlaczego uczyć je zasad czystości, uprzejmości i uczciwości? Wszyscy rodzice, którzy zwalniają się ze stosowania inteligentnej kontroli i dyscypliny względem swoich dzieci, stają się zmorą społeczeństwa na długo przedtem, zanim ich dzieci zamienią się w młodocianych chuliganów. Jakaż rozległa Sahara oddziela świat Zachodu, w którym wolność utożsamiana jest z uczuciami, od świata komunizmu, gdzie wolność utożsamiana jest z tyranią. W pierwszym przypadku mamy wolność bez prawa, a w drugim – prawo bez wolności. Tylko ludzie o ukształtowanym charakterze 9
167B_dzieci i rodzice_inside.indd 9
16.02.2022 10:41
potrafią zrozumieć fundamentalną prawdę, że miłość pociąga za sobą wolność, ale nie każda wolność oznacza miłość. Miłość chce być wolna, ale w imię jakiegoś celu. Na przykład młody mężczyzna w pewnym wieku chce uwolnić się spod rodzicielskiej kontroli, aby móc się ożenić. Pragnie uwolnić się od domu, aby zbudować swój własny dom. Chce zerwać pewne więzy łączące go z rodzicami, aby uformować nowe małżeńskie więzy, które są dla niego równoznaczne ze szczęściem. Miłość korzysta z wolności, aby poddać się drugiemu człowiekowi lub w imię jakiegoś wyższego celu i służby. Mężczyzna, który kocha kobietę, może powiedzieć, że do końca życia pragnie być jej niewolnikiem, lecz ten rodzaj niewolnictwa, który jej przysięga, będzie dla niego wyrazem najprawdziwszej wolności. Człowiek nie może kochać bez przyjęcia na siebie zobowiązania, a wręcz bez podporządkowania się jakiemuś nadrzędnemu celowi czy powołaniu. Chce się uwolnić od czegoś, aby być wolnym dla czegoś. Całkowita wolność w sensie braku jakichkolwiek zobowiązań i powinności względem innych byłaby równoznaczna ze skazaniem się na izolację. Nie ma w szkole bardziej samotnego dziecka od tego, które wszystko chce robić po swojemu, bo przez to unikają go inne dzieci, które mogłyby być jego przyjaciółmi. Egoista, który utożsamia wolność z robieniem tego, co chce, kiedy chce i jak chce, może uważać, że ma przyjaciół, lecz tak nie jest. Głębsza analiza ujawniłaby, że są oni jedynie rówieśnikami, którzy boją się przeciwstawić jego woli. Ci, którzy sprawują władzę, nie zawsze są kochani. Boża Mądrość nie powierzyła zwierzchnictwa Piotrowi, dopóki ten trzykrotnie nie wyznał miłości. 10
167B_dzieci i rodzice_inside.indd 10
16.02.2022 10:41
Ta sama miłość, która wymaga wolności, aby człowiek mógł podporządkować się szlachetnej sprawie lub drugiej osobie, jednocześnie tę wolność ogranicza i trzyma w ryzach. Jest to ta strona wolności, o której zapominają sentymentaliści. Miłość przede wszystkim sama ogranicza swoją własną wolność. Dla nas wiele rzeczy jest zgodnych z prawem, ale nie wszystkie są użyteczne. Przemilczana reprymenda, skrywana przykrość, dobre słowo w zamian za wbity sztylet – to są ograniczenia nakładane na własną wolność w imię pokoju i harmonii. Rodzice, kierując się rozsądkiem, ograniczają i zawężają wolność dzieci w trosce o rozwój ich charakteru, na przykład nie dając broni palnej piętnastoletnim chłopcom. Rodzic, który utożsamia miłość z uczuciem miłości i pozwala, by wolność dziecka zdegradowała się do swego rodzaju licencji, przejawia miłość fałszywą lub neurotyczną. Tego rodzaju emocjonalność przypomina postawę bogatej damy, która uwielbia wydawać przyjęcia na rzecz trędowatych w Nigerii, nie tylko dlatego że trędowatym potrzebne są lekarstwa, ale i dlatego że czerpie z tego subiektywną przyjemność postrzegania siebie jako kogoś pomagającego innym. Miłość nie jest subiektywna, lecz obiektywna. Nie opiera się na strachu przed byciem niekochanym przez kogoś, kto nie dostał tego, czego chciał, lecz raczej na pragnieniu zachęcenia tej osoby do rozwinięcia najcenniejszych pokładów jej osobowości. Żaden złodziej nie darzy miłością policjanta, dlatego że ten pozwolił mu obrobić bank. Nie ma też bardziej szkodliwej formy optymizmu niż przekonanie, że Bóg pochwala każdą emocjonalną i erotyczną żądzę. Psy kochają tych opiekunów, którzy wydają im polecenia. Jeśli 11
167B_dzieci i rodzice_inside.indd 11
16.02.2022 10:41
dzisiaj dzieci dorastają, nie rozwijając w sobie miłości do rodziców, to prawdopodobnie dlatego, że ich rodzice nie zrozumieli znaczenia miłości ani wolności dzieci.
167B_dzieci i rodzice_inside.indd 12
16.02.2022 10:41
Początek miłości
Małżonków, zanim staną się rodzicami, najpierw łączy miłość. Dzieci są owocem ich miłości. Głęboka miłość dąży do ucieleśnienia. Dotyczy to również Bożej Miłości. Dziecko stanowi ukoronowanie wzajemnej miłości męża i żony. Później nadchodzi moment, w którym rodzice muszą opowiedzieć dzieciom o miłości, a to nie jest łatwe. O wiele łatwiej jest dokonać sekcji motyla, niż wyjaśnić, dlaczego lata. Głęboka miłość jest sama w sobie niema: „Chciałbym umieć wyrazić myśli rodzące się we mnie”1. Próba opisania zimnymi słowami doświadczenia dwóch żywych płomieni, które razem zapalają pochodnię, wyprowadza rozmówców na skraj tajemnicy. To umykanie słowom, charakterystyczne dla głębokiej ekstatycznej miłości, jest tak mocno zakorzenione, że w życiu małżeńskim rzadko się o niej rozmawia. I słusznie, ponieważ miłość jest tak delikatna, że każda młoda para musi odkryć ją na nowo. Słowa i książki mogą objaśnić fizjologiczne i biologiczne aspekty współżycia, lecz głębi 1
Cytat z wiersza Alfreda Lorda Tennysona Break, break, break – przyp. tłum.
13
167B_dzieci i rodzice_inside.indd 13
16.02.2022 10:41
miłości nie wyrażą żadne słowa, a jedynie westchnienie. Właśnie dlatego Miłość Boża opisywana jest za pomocą takich terminów, jak „oddech” czy „tchnienie – Duch Święty”. Dzieci najlepiej pojmują tę miłość, widząc pełen życzliwości szacunek oraz uczucie, jakim darzą się nawzajem ich rodzice pośród codziennych obowiązków. Rozmowa z dziećmi o seksie jest trudna, ponieważ słowo „miłość” zostało zszargane w wyniku nadużyć. Kiedyś mawiano: „O Wolności, jakież grzechy popełnia się w twoje imię!”2. Teraz raczej: „O Miłości, jakież grzechy popełnia się w twoje imię!”. Kiedy miłość utożsamiana jest z reakcją emocjonalną albo dreszczykiem emocji, wówczas łatwo pomylić miłość do osoby z miłością do samego doświadczenia. W tym ostatnim przypadku osoba nie jest darzona miłością. Zwłaszcza dziewczęta, które z natury są bardziej romantyczne, często zmieniają swoje podejście do wartości na przełomie kilku lat. W wielu przypadkach chłopak, którego dziewczyna poślubia w wieku lat osiemnastu, nie jest tym młodym mężczyzną, którego poślubiłaby, mając lat dwadzieścia trzy. Młodociana miłość, czy to w przypadku dziewczyny, czy chłopaka, często jest wynikiem idealizacji jego długich włosów, umiejętności grania na gitarze albo blond czupryny i niebieskich oczu. Za tego rodzaju miłością kryje się założenie, że dziewczyna jest szlachetna na tyle, na ile jest piękna, a szlachetność chłopaka odpowiada poziomowi jego umiejętności tanecznych. 2
Ostatnie słowa wypowiedziane przed ścięciem na gilotynie przez francuską działaczkę polityczną Jeanne Marie Philipon Roland de la Platière, znaną jako Madame Roland (1754-1793) – przyp. tłum.
14
167B_dzieci i rodzice_inside.indd 14
16.02.2022 10:41
Ponieważ miłość jest jak wino i potrzebuje czasu, aby dojrzeć, młody człowiek nie powinien pochopnie podejmować decyzji o ślubie, bazując na przekonaniu, że miłość jest słodkim snem. Jeśli faza zakochania jest takim snem, to miłość może okazać się dzwoniącym budzikiem. Każdy mężczyzna jest niekompletny, każda kobieta jest niekompletna. Z połączenia dwóch niekompletnych elementów nigdy nie powstanie rzecz doskonała, tak jak z połowy jabłka i połowy cebuli nie powstanie jabłkocebula. Mężczyzna jest bardziej niekompletny niż kobieta, ponieważ mężczyzna szuka bogactwa i władzy, które znajdują się poza kobietą. Małżeństwo jest zatem dziełem dwóch niedoskonałych rzemieślników budujących razem swój wymarzony dom. Przekuwają oni swoje waśnie w harmonię i naprawiają swoje usterki miłosierdziem. W ten sposób rodzi się miłość, która nigdy nie umniejsza delikatności kobiety i zawsze pomnaża wyrozumiałość mężczyzny.
15
167B_dzieci i rodzice_inside.indd 15
16.02.2022 10:41
167B_dzieci i rodzice_inside.indd 16
16.02.2022 10:41
Wolność i dziecko Ten, kto daje wolność, zawsze ponosi pewne ryzyko, lecz jest to konieczne. Bóg przewidział ryzyko płynące z uczynienia człowieka wolnym i przygotował plan wybawienia z niewoli grzechu. Rodzice także podejmują ryzyko, dając wolność swoim dzieciom. Istnieją tu dwa krańcowo różne rodzaje błędów: jeden polega na zbytnim ograniczeniu wolności, a drugi na zbytnim przyzwalaniu na nią. Pierwszy postawi na rzece tamę, drugi zniszczy jej brzegi i stworzy bagno. Istnieją również dwie krańcowo różne postawy wyrażające się w stwierdzeniach: „Nie waż mi się tego zrobić” i „Jest mi to obojętne”. Dla niektórych dzieci życie to niekończące się pasmo „nie”. W czasie burzy pięcioletni chłopczyk siedział w domu, a jego matka szyła, gawędząc z koleżanką. „Przestań, Freddy” – powiedziała, kiedy dziecko zaczęło odbijać kształt swojej dłoni w miękkim dywanie. A gdy zaczął sobie coś nucić, matka skarciła go: „Nie hałasuj, Freddy”. Chłopiec podszedł do okna i zaczął rysować kształty na szybie. Po reprymendzie: „Nie maż po oknie”, nastąpiła 17
167B_dzieci i rodzice_inside.indd 17
16.02.2022 10:41
kolejna: „Nie wychodź do przedpokoju”, kiedy Freddy podjął próbę wyrwania się ze świata „nie”. Zrezygnowany chłopiec przez chwilę siedział w absolutnym bezruchu, po czym przeciągle wzdychając, zapytał: „Mamo, czy jest coś, co mogę robić?”. Przeciwieństwem tej sytuacji jest postawa „Rób, co chcesz”. Dziecko, które zawsze grało w gry, które miały swoje zasady i zakazy, zaczęło nienawidzić życia, które było tak kapryśne. I wreszcie zapytało: „Czy zawsze muszę robić to, co ja chcę?”. Ojciec słuchający matki, czytającej na głos poradnik psychologiczny rekomendujący nieograniczoną wolność, zapytał: „To gdzie mamy przyłożyć tę wolną rękę, którą mamy mieć?”. Zbyt często wolność jest postrzegana jako źródło wszelkiego nieposłuszeństwa. Wówczas sięga się po metody represyjne, które napędzają agresję. Święty Augustyn z rozgoryczeniem wspominał pierwsze dni szkoły. Napisał: „Wolałbym umrzeć, niż znowu być dzieckiem”. Wolność często dopuszcza brak posłuszeństwa, lecz się do niego nie przyczynia. Wolność jest jedynie stanem, z którego może narodzić się niewolnictwo albo samodyscyplina. Wolność jest stanem, w którym rozwija się zarówno posłuszeństwo, jak i jego brak. Wolność przejawia się czasami jedynie przez negocjacje po stronie dziecka, a czasami przez otwarte stwierdzenie. Niszczenie tej wolności pod pretekstem utrzymania porządku niszczy dziecko. Nic nie budzi w dziecku takiego poczucia niższości niż brutalne nakazy lub ograniczenia, które hamują rozwój jego osobowości. 18
167B_dzieci i rodzice_inside.indd 18
16.02.2022 10:41
Wychowanie dziecka do wolności musi łączyć w sobie dwie cechy: po pierwsze, musi być stopniowe, a po drugie – osadzone w porządku moralnym. Musi odwoływać się do sumienia, zarówno tego, który wychowuje, jak i tego, który jest wychowywany. Wolność powinna być dawana stopniowo, zgodnie z wiekiem dziecka. Na wczesnym etapie rozwoju wolność ta rozwija się czasem jedynie przez naśladownictwo lub przez zachęcenie dziecka do spontaniczności – tak żeby nie czuło, że wydaje mu się jakieś polecenia. Szczyt moralnego autorytetu wyraża się w postawie rodzica, który mówi: „Wymagam od ciebie posłuszeństwa, ponieważ jestem za ciebie odpowiedzialny przed Bogiem”. Z kolei dziecko, jeśli jest uformowane moralnie, będzie w swym sercu kierowało się uczuciem: „Będę posłuszny moim rodzicom, ponieważ w moim domu zajmują miejsce Boga”. Tam gdzie jest miłość, tam jest i posłuszeństwo. Tam gdzie jest posłuszeństwo, tam jest i odkrywanie tajemnicy szczęścia, tak jak ma to miejsce w przypadku naukowca, który szanując prawa natury, zgłębia jej sekrety.
19
167B_dzieci i rodzice_inside.indd 19
16.02.2022 10:41
167B_dzieci i rodzice_inside.indd 192
16.02.2022 10:41
Wątpliwości
młodych
Wątpliwość może być zdrowa albo niezdrowa. Ze zdrową wątpliwością mamy do czynienia wtedy, gdy ktoś potrafi dostrzec w każdym stanowisku zarówno słabe, jak i mocne punkty. Miłość do Ameryki i wiara w nią nie wyklucza dostrzegania moralnego upadku, z jakim mamy obecnie do czynienia, ani biernej postawy wobec prób powstrzymania przemocy. Bigoci nigdy nie mają zdrowych wątpliwości. Ci, którzy nienawidzą Rosjan, nigdy nie odróżniają narodu od systemu politycznego. Izaak Newton miał zdrowe wątpliwości co do istnienia dwóch różnych rodzajów ruchu: jednego dla ciał niebieskich, które według założeń poruszały się po kręgu; drugiego dla ciał ziemskich, które poruszały się liniowo. Dzięki swoim wątpliwościom odkrył prawo rządzące obydwoma typami ruchu. Również w religii zdrowa wątpliwość to taka, która stara się poddać jakieś stanowisko analizie i znaleźć dowody na jego poparcie. Apostoł Tomasz wątpił, że nasz Pan powstał z martwych. Oznajmił, że w to nie uwierzy, dopóki nie włoży swojego palca w ukrzyżowaną dłoń Jezusa i swojej dłoni w przebity Jego bok. Ta wątpliwość została 193
167B_dzieci i rodzice_inside.indd 193
16.02.2022 10:41
uleczona, jednak Pan upomniał Tomasza, że ten powinien był dać wiarę świadectwu tych, którzy mieli już dowody zmartwychwstania. Nie należy jednak sądzić, że wątpliwość dotyczy tylko przekonań odnoszących się do rzeczywistości poza nami, takich jak odległość między Księżycem a Ziemią. Jedną z najzdrowszych wątpliwości na świecie jest wątpliwość w odniesieniu do samego siebie lub do wielkiej wewnętrznej prawdy o tym, kim naprawdę jesteś. Czy jestem wystarczająco mądry? Czy mam wystarczającą wiedzę? Czy pozwalam, by uprzedzenia wpływały na mój osąd? Tak przechodzimy do niezdrowej wątpliwości, przez którą niszczymy w sobie zdolność poznania prawdy, zwłaszcza prawdy religijnej. Wiara, przede wszystkim wśród młodych, ulega zniszczeniu na dwa sposoby: 1. Młody człowiek zaczyna wątpić w wiarę, kiedy rozwija się umysłowo w świeckich dziedzinach, ale pozwala, by jego wiedza religijna pozostała na takim samym poziomie jak wtedy, gdy miał dziesięć lat. Student, który jest biegły w fizyce, chemii i antropologii, a który pozwolił, by jego wiedza teologiczna pozostała na poziomie mentalności szkółki niedzielnej, będzie miał w swoim mózgu dwie nieproporcjonalne względem siebie półkule. Jedna strona osiąga rozmiary Empire State Building; druga jest wielkości stacji benzynowej. Nic więc dziwnego, że kiedy wypływa temat religii, traktuje go z góry i zbywa z lekceważącym uśmieszkiem: „Ach, to wierzenie jest dziecinne”. 2. Młody człowiek rozwija w sobie niezdrową wątpliwość wobec religii przez niemoralne zachowanie i kładzenie nacisku na sferę zmysłową. Również przesadne sięganie po romantyczną i pornograficzną literaturę pobudza uczucia 194
167B_dzieci i rodzice_inside.indd 194
16.02.2022 10:41
do tego stopnia, że nieświadomie tworzy się filozofię życia: „Wszystko jest dobre, jeśli daje mi przyjemność”. Wyobraźnia, która potrafi oczekiwać nieskończoności, rodzi w młodym człowieku pewność, że życie jest niekończącym się pasmem przyjemności; jednak powtarzające się doświadczenia obracają te oczekiwania w niwecz. Mogę sobie wyobrazić zamek z dziesięcioma tysiącami komnat wyłożonych od podłogi do sufitu brylantami i szmaragdami, ale nigdy nie zobaczę go na własne oczy. Ten rozdźwięk pomiędzy marzeniami a rzeczywistością szybko rodzi pogardę i lekceważące podejście do wszystkiego, co dobre. Cnota zostaje zakwestionowana, a wewnętrzny pokój staje się mitem. Niemoralne życie nie wpływa na zdolność myślenia spekulatywnego, gdyż astronom będący playboyem może być równie dobrym astronomem jak ktoś, kto jest święty, a może nawet lepszym, jeśli wie więcej. Jednak skandaliczne zachowanie odciska swoje piętno na myśleniu praktycznym, odpowiedzialnym za dokonywanie osądu. Siłą rzeczy młody człowiek stworzy sobie filozofię życia odpowiadającą temu, jak żyje. Złodziej okradający banki nie jest najlepszym nauczycielem uczciwości. Młody człowiek, który otwarcie oznajmia, że nie akceptuje Wyznania wiary, w dziewięciu na dziesięć przypadków już dawno odrzucił przykazania. Rozwiązłość erotyczna rodzi w ludziach więcej niezdrowych wątpliwości, niż zwykło się sądzić. Właśnie to miał na myśli Pan, gdy powiedział: „Ponieważ wasze czyny są złe, nie lgniecie do Mnie, aby nie stały się jawne” (por. J 3, 20). W jednym z błogosławieństw znajdziemy głęboką psychologiczną prawdę: „Szczęśliwi, którzy mają czyste serce, ponieważ oni będą oglądać Boga” (Mt 5, 8). Jeśli okno jest 195
167B_dzieci i rodzice_inside.indd 195
16.02.2022 10:41
zamalowane czarną farbą, światło słoneczne nie przeniknie przez nie do środka. Ktoś powiedział kiedyś do Pascala: „Chciałbym wierzyć jak ty”, na co Pascal odpowiedział: „Gdybyś żył jak ja, wierzyłbyś jak ja”. Jeśli nie żyjemy zgodnie z posiadaną wiarą, nigdy nie zostaną nam objawione nowe prawdy. Młody człowiek musi wspiąć się na pierwszy szczyt pasma górskiego, zanim jego oczom ukaże się kolejny horyzont. Jeśli nie żyjemy zgodnie z odrobiną wiary, jaką posiadamy, nawet ta odrobina zostanie nam odebrana. Nieużywane mięśnie zanikają; niepraktykowana wiara zamienia się w wątpliwość. Uczymy się chodzić, chodząc; uczymy się pisać, pisząc; uczymy się kochać, kochając; uczymy się wierzyć, wierząc, nie w oderwaniu od życia, lecz w odniesieniu do Osoby. To tam swój początek ma wiara chrześcijańska – w Chrystusie.
196
167B_dzieci i rodzice_inside.indd 196
16.02.2022 10:41
Spis treści Wstęp. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5
Miłość i wolność . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Początek miłości. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wolność i dziecko . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Obowiązki dzieci względem rodziców. . . . . . . . . . . . . . . . . Obowiązki rodziców względem dzieci . . . . . . . . . . . . . . . . Miłość w rodzinie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Dwa rodzaje dyscypliny. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Posłuszeństwo. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Czy rodzice powinni być posłuszni swoim dzieciom? . . . . . Znaczenie nawyków. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Charakter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Dobre maniery. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kąśliwy język młodych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Edukacja dzieci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Praca i zabawa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Troska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Akceptacja innych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Niedojrzałość dorosłych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Dojrzewanie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Nastolatki. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
9 13 17 21 25 29 33 37 41 45 49 53 57 61 65 71 75 79 85 89
167B_dzieci i rodzice_inside.indd 197
16.02.2022 10:41
Osobowość nastolatka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Dlaczego młodzi się buntują. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ciężko być nastolatkiem. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wrażliwość nastolatków. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Pomoc dla nastolatków. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Nastolatki i szczęście. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Szacunek nastolatka. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Miłość nastolatka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Seks i miłość. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tajemnica seksu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . W obronie czystości. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rewolucja seksualna. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Seks i śmierć. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rozmowy nastolatków z rodzicami. . . . . . . . . . . . . . . . . . Rozmowy nastolatków z rodzicami o odpowiedzialności. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Krótki odlot i długa droga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Pusty dom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Młodzi i ich szkła kontaktowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hipisi i antysystemowcy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Indeterminiści . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Odwaga bycia „nudziarzem”. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Nieprzeniknioność. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . „Wyłączanie” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wątpliwości młodych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
167B_dzieci i rodzice_inside.indd 198
95 99 103 107 111 115 119 123 127 131 135 139 149 153 157 161 165 169 173 177 181 185 189 193
16.02.2022 10:41
EDYCJA ŚWIĘTEGO PAWŁA poleca
Fulton J. Sheen zauważył, że „od czasu, kiedy sformułowano teorię względności, ludzie niezwiązani z nauką uznają wszystko za względne, twierdząc, że nie ma czegoś takiego, jak prawda i dobro – zależą one bowiem od punktu widzenia”. Może właśnie dlatego jego książka, napisana ponad 70 lat temu, jest tak bardzo potrzebna współczesnemu człowiekowi. Autor krok po kroku odkrywa przed czytelnikiem ‒ tłumacząc w kontekście psychologicznym i odnosząc się do Nowego Testamentu ‒ to, co trzeba czynić, jak się zachowywać, by osiągnąć pokój serca. Przypomina, jak ważne w naszym życiu są: żal za grzechy, pokora, miłość, służba, cierpliwość… i zdrowe poczucie humoru, którego nie brakuje także w książce.
167B_dzieci i rodzice_inside.indd 199
16.02.2022 10:41
„Żyjemy w czasach, kiedy ludzie są raczej kontrolowani, niż sami sprawują kontrolę. Tak bardzo skupiliśmy się na rządzeniu tym, co poza nami, że zupełnie przestaliśmy zarządzać sobą” – przypomina nam abp Fulton J. Sheen. Książka ta jest inspirującym przewodnikiem, ukazującym drogę do pokoju, nadziei i zadowolenia z życia. To Ewangelia miłości przekazana w prosty i praktyczny sposób. Pomaga uporządkować swoje życie, przywrócić własną godność, szacunek, uczy podążać najlepszą drogą do osiągnięcia celu życia, które kończy się zbawieniem. Każdego człowieka tworzą jego myśli, decyzje i wybory. To od nas zależy, czy będziemy szczęśliwi.
www.edycja.pl
167B_dzieci i rodzice_inside.indd 200
16.02.2022 10:41