DOC AT Co robić?
541A_DOCAT_inside1-3.indd 1
22.06.2016 10:03
541A_DOCAT_inside1-3.indd 2
22.06.2016 10:03
Co robić? NAUKA SPOŁECZNA KOŚCIOŁA Wstęp Papież Franciszek
541A_DOCAT_inside1-3.indd 3
22.06.2016 10:03
Tytuł oryginału wydania niemieckiego: DOCAT – Was tun? Die Soziallehre der katholischen Kirche © 2015 YOUCAT Foundation gemeinnützige GmbH, Königstein im Taunus. Jedynym udziałowcem YOUCAT Foundation jest międzynarodowa organizacja Pomoc Kościołowi w Potrzebie (PKWP) z siedzibą w Königstein, Taunus. Wszelkie prawa zastrzeżone. Korzystanie z marki YOUCAT za zgodą YOUCAT Foundation. YOUCAT® jest chronioną międzynarodową marką i logo. Numer rejestracyjny GM: 011929131 Projekt graficzny i ilustracje: Alexander von Lengerke, Kolonia Tłumaczenie: Marcin Kornas (tekst główny), ks. Mariusz Górny SSP Joanna Jęczmionka, s. dr M. Iwona Kopacz PDDM (teksty poboczne) Konsultacja merytoryczna: ks. dr hab. Janusz Lekan, ks. Mariusz Górny SSP Druk i oprawa: TZG Zapolex sp. z o.o. – Toruń Nihil obstat: ks. dr hab. Janusz Lekan, prof. KUL Instytut Teologii Dogmatycznej Lublin, 1.06.2016 r. Imprimatur: abp Wacław Depo, Metropolita Częstochowski Częstochowa, 9 czerwca 2016 r. (L.dz. 976/6.7/2016) Cytaty biblijne pochodzą z: Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu. Najnowszy przekład z języków oryginalnych z komentarzem © Edycja Świętego Pawła, Częstochowa 2011 ISBN 978-83-7797-541-1 © Edycja Świętego Pawła, 2016 ul. Św. Pawła 13/15 • 42-221 Częstochowa tel. 34.362.06.89 • fax 34.362.09.89 www.edycja.com.pl • e-mail: edycja@edycja.com.pl Dystrybucja: Centrum Logistyczne Edycji Świętego Pawła ul. Hutnicza 46 • 42-263 Wrzosowa k. Częstochowy tel. 34.366.15.50 • fax 34.370.83.74 e-mail: dystrybucja@edycja.com.pl Księgarnia internetowa: www.edycja.pl
541A_DOCAT_inside1-3.indd 4
22.06.2016 10:03
DOCAT jest popularyzatorskim tłumaczeniem nauki społecznej Kościoła katolickiego, tak jak jest ona przedstawiona w najważniejszych dokumentach Kościoła, począwszy
od Leona XIII. Szczególnie młodych ludzi powinno zainte-
resować czytanie ważnych dokumentów Kościoła, by mogli postępować zgodnie z zasadami prawdy, sprawiedliwości
i miłości. Papież Franciszek wciąż wzywa chrześcijan do aktywnego zaangażowania na rzecz innego, sprawiedliwszego
świata: „W tych czasach chrześcijanin, jeśli nie jest rewolucjonistą, nie jest chrześcijaninem!”.
Oznaczenia
cytaty z Pisma Świętego
myśl świętego lub innego autora
cytaty z dokumentów Kościoła
wyjaśnienia odwołania do innych tekstów (dokumentów Kościoła), w których zawarte jest szersze wyjaśnienie omawianego zagadnienia: Kompendium nauki społecznej Kościoła Katechizm Kościoła Katolickiego Youcat
541A_DOCAT_inside1-3.indd 5
22.06.2016 10:03
Spis treści
Wprowadzenie List papieża Franciszka do młodych S . 1 0 1
Superplan Boga: Miłość P y ta ni a 1 -2 1 redakcja: Peter Schallenberg, Marco Bonacker i Nils Baer Dlaczego człowiek nie zrozumie Boga bez poznania, że On jest miłością. Dlaczego potrzebujemy „cywilizacji miłości”. Jak można zmienić świat miłością. s . 14 Z dokumentów Kościoła s . 2 8
2
Razem jesteśmy mocni: Kościół i społeczność P y ta ni a 2 2- 4 6 redakcja: Thomas Berenz i Christian Stoll Dlaczego nie można być prawdziwym chrześcijaninem bez społecznego zaangażowania. Dlaczego Kościół nie zajmuje się tylko samym sobą, ale interesuje się też sprawiedliwością w relacjach społecznych. s . 3 2
Z dokumentów Kościoła
Dygresja
s. 54
Media społecznościowe
s. 46
3
Niepowtarzalni i o nieskończonej wartości: Osoba ludzka P y ta ni a 47- 8 3 redakcja: Walter Schweidler, Anton Losinger i Marco Bonacker Dlaczego nie możemy mówić o wartości człowieka, ale mówimy o jego godności. Dlaczego prawa człowieka mogą być uzasadnione nie tylko wiarą, ale i rozumem. Dlaczego tylko Bóg gwarantuje podmiotowość i niezależność każdego człowieka. s . 5 8
Dygresja
Osoba i bioetyka Z dokumentów Kościoła
541A_DOCAT_inside1-3.indd 6
s . 74 s. 84
22.06.2016 10:03
4
Dobro wspólne, personalizm, solidarność, pomocniczość: Podstawowe zasady nauki społecznej P y ta ni a 8 4 -1 1 1 redakcja: Christoph Krauß i Joachim Hüpkes Skąd biorą się cztery wielkie zasady nauki społecznej. Jak można je uzasadnić i jak stosować. Dlaczego tak dobrze nadają się one do analizowania rzeczywistości społecznej i jak mogą służyć jej ulepszaniu. s . 9 0
Z dokumentów Kościoła
s. 110
5
Fundament społeczeństwa: Rodzina P y ta ni a 1 1 2-1 3 3 redakcja: Ursula Nothelle-Wildfeuer i Elisabeth Zschiedrich Dlaczego rodzina jest podstawową komórką społeczną. Jakie jest jej znaczenie dla życia społecznego. Dlaczego rodzina jest narażona na szczególne ryzyko i w jaki sposób można i trzeba ją chronić. s . 114
Z dokumentów Kościoła s .
132
6
Zawód i powołanie: Ludzka praca P y ta ni a 1 3 4 -1 5 7 redakcja: Arnd Küppers Dlaczego praca nie jest przekleństwem, ale wyrazem samorealizacji człowieka. Jak praca czyni nas współpracownikami Boga. Dlaczego praca jest dla człowieka, a nie człowiek dla pracy. s . 1 3 4
Z dokumentów Kościoła s .
541A_DOCAT_inside1-3.indd 7
152
22.06.2016 10:03
7
Dobrobyt i sprawiedliwość dla wszystkich: Gospodarka P y ta ni a 1 5 8 -1 9 4 redakcja: Hermann von Laer i Martin Schlag Dlaczego gospodarka ma swoje własne zasady. Dlaczego wszyscy uczestnicy działalności gospodarczej mają prawo, aby z niej korzystać. Jakie są ograniczenia wolnego rynku i jak możemy odpowiedzieć na wyzwania globalizacji. s . 1 5 6
Z dokumentów Kościoła s .
180
8
Władza i moralność: Wspólnota polityczna P y ta ni a 1 9 5 -2 2 8 redakcja: Markus Krienke i Christoph Böhr Dlaczego polityka potrzebuje uzasadnienia, usprawiedliwienia i norm etycznych, aby była ludzka i użyteczna dla społeczeństwa. Dlaczego chrześcijanie nie mogą się trzymać z dala od polityki. Dlaczego chrześcijanie powinni się angażować na rzecz wolności i sprawiedliwości wszystkich ludzi. Dlaczego powinni być dobrymi obywatelami. s . 1 8 4
Z dokumentów Kościoła
s. 206
9
Jeden świat – jedna ludzkość: Wspólnota międzynarodowa P y ta ni a 2 2 9 -2 5 5 redakcja: Gerhard Kruip, Julia Horstmann i Luisa Fischer Dlaczego chrześcijanie muszą znajdować nowe odpowiedzi na zmiany dokonujące się w świecie. Dlaczego Kościół troszczy się w sposób szczególny o ubogich. Jak może promować solidarność i globalną współpracę. s . 2 0 8
Dygresja
Czym jest ubóstwo?
s. 217
Dygresja
Globalne zasoby publiczne / światowe dobra wspólne
s. 221
Z dokumentów Kościoła
541A_DOCAT_inside1-3.indd 8
s. 234
22.06.2016 10:03
10
Ochrona stworzenia: Ekologia P y ta ni a 2 5 6 -2 6 9 redakcja: Markus Vogt i Bernhard Meuser Dlaczego chrześcijanie troszczą się o przyrodę i środowisko. Dlaczego musimy działać, aby chronić stworzenie oraz doprowadzić do zrównoważonego rozwoju i odpowiedzialnego korzystania z zasobów ziemi. s . 2 3 6
Z dokumentów Kościoła
s. 248
11
Życie w wolności i bez przemocy: Pokój P y ta ni a 2 7 0 -3 0 4 redakcja: Stefan Ahrens, Nils Baer i Cornelius Sturm Dlaczego potrzebujemy Boga, by dojść do trwałego pokoju. Dlaczego Kościół musi się starać o budowanie pokoju i może przyczynić się do deeskalacji konfliktów. Dlaczego radykalny pacyfizm nie rozwiąże konfliktów. Kiedy wojna jest usprawiedliwiona. s . 2 5 0
Dygresja
Wolność nauki i jej możliwe nadużycia Z dokumentów Kościoła
s. 270
s. 272
12
Zaangażowanie osobiste i wspólnotowe: Żyć miłością P y ta ni a 3 0 5 -3 2 8 redakcja: Elmar Nass, Bertram Meier i Anno Zilkens Dlaczego chrześcijanie muszą się angażować i gdzie jest potrzebne ich zaangażowanie. Dlaczego muszą podejmować aktywność w Kościele, w życiu społecznym, w partiach politycznych i stowarzyszeniach. Dlaczego chrześcijanie mogą dać światu współczesnemu coś, czego nie da mu nikt inny. s . 274
Z dokumentów Kościoła
s. 298
Indeks nazwisk s . 3 0 4 Cytaty z Pisma Świętego s . 3 0 7 Indeks rzeczowy s . 3 0 8 Wykaz skrótów s . 3 1 8 Autorzy zdjęć s . 3 1 8 Podziękowania s . 3 19
541A_DOCAT_inside1-3.indd 9
22.06.2016 10:03
Wprowadzenie
Kochana Młodzieży!
Mój poprzednik, papież Benedykt XVI, dał Wam do ręki Katechizm dla młodzieży – YOUCAT. Ja chciałbym dziś przekazać Wam kolejną książ-
kę, DOCAT, która zawiera społeczną naukę Kościoła.
W tytule zawiera się angielski zwrot „to do” – robić. DOCAT odpowiada właśnie na pytanie: „Co robić?” – i jest swego rodzaju instrukcją
obsługi, która pomaga nam za pomocą Ewangelii zmieniać najpierw siebie samych, potem najbliższe otoczenie, a w końcu cały świat. Naprawdę za pomocą Ewangelii możemy zmienić świat.
Jezus mówi: „Wszystko, co zrobiliście dla jednego z tych najmniej-
szych moich braci, zrobiliście dla Mnie” (Mt 25, 40). Wielu świętych
541A_DOCAT_inside1-3.indd 10
22.06.2016 10:03
papież fr anciszek
11
poruszyło to biblijne zdanie. Święty Franciszek z Asyżu właśnie dlatego zmienił całe swoje życie. Matka Teresa z Kalkuty nawróciła się
dzięki temu Słowu. A Karol de Foucault wyznał: „W całej Ewangelii nie ma miejsca, które miałoby większy wpływ na mnie i odmieniłoby
bardziej moje życie, jak to właśnie: «Wszystko, co zrobiliście dla jednego z tych najmniejszych moich braci, zrobiliście dla Mnie». Kiedy myślę o tym, że słowa te padły z ust Jezusa, odwiecznego Słowa Boga, że są to te same usta, które mówią: «To jest moje Ciało, (…) to jest
moja Krew» (…), jak bardzo jestem powołany do poszukiwania Jezusa w tych najmniejszych, niepozornych i miłowania ich”.
Kochani Młodzi Przyjaciele! Naszą ziemię pełną terroru i przemocy
może odmienić tylko nawrócenie ludzkiego serca. Oznacza to cierpliwość, sprawiedliwość, roztropność, dialog, nieskorumpowanie, solidarność z ofiarami, ubogimi i najbiedniejszymi, oddanie bez granic, miłość, która pójdzie za kogoś nawet na śmierć. Kiedy to zrozumiecie,
będziecie mogli, jako zaangażowani chrześcijanie, zmieniać świat. Nie może być tak, jak teraz dzieje się na świecie. Jeśli chrześcijanin
naszych czasów ignoruje niedolę najbiedniejszych i ubogich, nie jest prawdziwym chrześcijaninem!
Czy nie możemy zrobić więcej, by ta rewolucja miłości i sprawiedliwości stała się rzeczywistością w wielu miejscach tej cierpiącej planety? Nauka społeczna Kościoła może pomóc tak wielu ludziom! Pod
sprawdzonym przewodnictwem kardynałów Christopha Schönborna i Reinharda Marxa zebrał się zespół przygotowujący wyzwalające przesłanie nauki społecznej Kościoła dla młodzieży całego świata.
Współpracowali z nimi uznani naukowcy i sama młodzież. Młode katoliczki i katolicy przesyłali swoje najlepsze zdjęcia. Inni młodzi pracowali nad tekstem, dodawali swoje pytania i wskazówki oraz dbali
o to, by tekst był zrozumiały. Nauka społeczna nazywa to partycypacją, czyli współudziałem. W ten sposób zespół wprowadził jedno z pojęć społecznej nauki Kościoła od razu w życie. DOCAT stał się tym
samym wspaniałym przewodnikiem chrześcijańskiego postępowania. To, co dziś nazywamy społeczną nauką Kościoła, powstało już w XIX
wieku. Wraz z uprzemysłowieniem rozpoczął się brutalny kapitalizm: przemysł niszczący człowieka. Wielcy przemysłowcy bez sumienia wykorzystywali zubożałą ludność wiejską, by pracowa-
ła za głodowe pensje w kopalniach i fabrykach. Często
również dzieci nie oglądały światła dziennego, pracując niczym niewolnicy pod ziemią, przy wyciąganiu wagoników z węglem.
541A_DOCAT_inside1-3.indd 11
22.06.2016 10:03
12
wprowadzenie
Chrześcijanie pomagali w tej biedzie z wielkim zaangażowaniem, jednak mieli świadomość, że to nie wystarcza. Dlatego rozwinęli koncep-
cje, jak społecznie i politycznie przeciwdziałać tej niesprawiedliwości.
Właściwym dokumentem rozpoczynającym naukę społeczną Kościoła katolickiego jest encyklika papieża Leona XIII o nowych problemach
społecznych Rerum novarum z roku 1891. Papież pisał jasno i jedno-
znacznie: „zatrzymywanie należnego wynagrodzenia pracownikowi jest grzechem wołającym o pomstę do nieba”. Kościół skorzystał z całego swojego autorytetu, by walczyć o prawa pracowników.
Potrzeby czasu wymagały tego, by nauka społeczna Kościoła wciąż
była rozwijana i udoskonalana. Wielu dyskutowało na tematy wspól-
notowości, sprawiedliwości, pokoju i dobra wspólnego. Rozwinięto zasady osobowości, solidarności i pomocniczości, które również wyjaśnia DOCAT. Ale w zasadzie nauka ta nie pochodzi od konkretnego
papieża czy myśliciela. Pochodzi z samego serca Ewangelii. Pochodzi od samego Jezusa. Jezus jest społeczną nauką Boga.
„Ta ekonomia zabija” – pisałem w mojej adhortacji Evangelii gau-
dium, ponieważ do dzisiaj „jest wynikiem złej dystrybucji dóbr i dochodów”. Istnieją państwa, w których 40-50% młodzieży jest bez
pracy. W wielu społeczeństwach osoby starsze są marginalizowane, ponieważ rzekomo nie mają już „wartości” i nie są „produktywne”.
Wyludniają się całe obszary, gdyż ubodzy przenoszą się do slumsów wielkich miast, by tam znaleźć jakieś środki do życia. Logika produk-
cyjna zglobalizowanej gospodarki zniszczyła struktury ekonomiczne skromnych regionów rolniczych. Około 1% światowej populacji posia-
da 40% światowego majątku, a 10% populacji posiada 85%. Z drugiej
strony niemal połowie populacji „przypada” jedynie 1% światowego majątku. 1,4 miliarda ludzi żyje za mniej niż 1 € dziennie.
Gdy zapraszam Was teraz do prawdziwego poznania nauki społecznej Kościoła, nie mam na myśli grup stojących pod drzewami i dyskutujących o tym. To jest dobre! Tak też trzeba! Jednak moje marzenie
jest większe: życzę sobie jednego miliona młodych chrześcijan, którzy będą „społeczną nauką na nogach”. Nic innego nie zmieni tego świa-
ta, jak tylko ludzie, którzy ofiarują się wraz z Jezusem, którzy wraz z Nim pójdą na peryferie, w sam środek brudu tego świata. Wchodźcie również w politykę, walczcie o sprawiedliwość i godność człowieka, szczególnie najuboższego. Wszyscy jesteście Kościołem. Dbajmy
541A_DOCAT_inside1-3.indd 12
22.06.2016 10:03
papież fr anciszek
13
wspólnie o to, by Kościół się zmieniał, by był żywy, bo jest wzywany przez krzyk pozbawionych prawa, błagania cierpiących i tych, o których nikt nie dba.
Ruszcie się też sami! Jeśli wielu zabierze się za to wspólnie, wtedy będzie lepiej na tym świecie i ludzie poczują, że Duch Boży w Was działa.
I być może staniecie się pochodniami, które rozjaśnią tym ludziom drogę do Boga.
Przekazuję Wam tę wspaniałą książkę, by zapaliła w Was ten płomień. Modlę się codziennie za Was. Módlcie się i za mnie!
Wasz Franciszek
541A_DOCAT_inside1-3.indd 13
22.06.2016 10:03
541A_DOCAT_inside1-3.indd 14
22.06.2016 10:03
1 P y tania 1 –2 1
Superplan Boga MIŁOŚĆ
541A_DOCAT_inside1-3.indd 15
22.06.2016 10:03
16
superpl an boga
Świat został stworzony na chwałę Boga. Sobór Watykański I
Jestem powołany do działania i bycia, do którego nikt inny nie jest powołany. Mam wyznaczone specjalnie dla mnie miejsce w Bożym planie na Bożej ziemi, które nie jest przeznaczone dla nikogo innego. Czy jestem bogaty, czy też biedny, pogardzany czy szanowany przez ludzi, Bóg mnie zna i wzywa po imieniu.
B Ł . JOHN HENRY NE WM A N (1801-1890), kardynał i filozof
1
BENEDYK T X V I, 9.07.2006
i człowieka?
Tak. Bóg stworzył cały świat według swojego wyobrażenia i planu. Podobnie jak człowiek jest w stanie
wymyślić jakąś grę – np. scrabble czy szachy – i wypracować jej logiczne reguły, tak samo Bóg stworzył
świat i wymyślił człowieka. Nicią przeplatającą Boże stworzenie jest miłość. Bożym planem jest zatem to, aby człowiek miłował i odpowiadał na miłość Boga
przez miłość, wyrażającą się w jego myśleniu, słowach i uczynkach.
20
Na poziomie natury pochodzimy od rodziców i jesteśmy ich dziećmi, ale równocześnie jesteśmy dziećmi Boga, który nas stworzył na swoje podobieństwo i powołał do bycia Jego dziećmi. Dlatego nie rządzi nami przypadek ani przeznaczenie, ale plan Bożej miłości.
Czy Bóg miał jakiś plan, kiedy stwarzał świat
2
2062
Kim właściwie jest Bóg?
Bóg jest, można powiedzieć, początkiem wszystkiego, co istnieje. On jest ostatecz-
nym fundamentem, ostateczną przyczyną wszystkiego i podstawą wciąż wszystko unoszącą. Odnosząc to do współczesnej nauki, można powiedzieć: On był przed
wielkim wybuchem i przed początkiem wszelkich praw natury. Bez Boga wszystko, co istnieje, utraciłoby swój
fundament. Bóg jest też celem wszystkiego, co istnieje.
34, 279nn.
541A_DOCAT_inside1-3.indd 16
1, 2
33
22.06.2016 10:03
1 – die liebe
3
17
Co oznacza Bóg dla naszego postępowania?
Skoro Bóg jest źródłem całego kosmosu, jest On również miarą wszystkiego, co ma się stawać. Wszelkie
działania powinny opierać się na Jego planie. Z niego
można odczytać, czym jest dobre postępowanie. Skró-
Bo Ty stworzyłeś wszystko, z Twojej woli zaistniało i zostało stworzone. Ap 4, 11
towo można powiedzieć, że Bóg ułożył DNA naszego ży-
cia. Regułą i normą dobrego i sprawiedliwego życia jest
to, co Bóg chce dla nas i co chce razem z nami robić. Chrześcijanie postępują solidarnie, ponieważ najpierw Bóg postępował z nimi z miłością.
20, 25, 26
Jakże liczne są Twe dzieła, Panie! Wszystko z mądrością uczyniłeś. Ps 104, 24
1694
Co nie leżało w moich planach, leżało w planach Bożych. Jakże żywa jest we mnie pewność płynąca z wiary, że gdy się patrzy przez pryzmat Boży, nie widzi się przypadków. ŚW. EDY TA S TEIN (1891-1942), filozof, poniosła śmierć w obozie koncentracyjnym, Byt skończony a byt wieczny (1935/36)
4
Czy można doświadczyć Boga?
Kiedy zastanawiasz się nad sobą, rozumiesz od razu, że nie stworzyłeś siebie samego. Nikt nie pytał cię, czy chciałbyś istnieć, czy też nie. W pewnym momencie stałeś się. Następną rzeczą, którą poznajesz, jest
to, że masz swój koniec. Dziś, jutro lub pojutrze two-
Są trzy rzeczy konieczne do zbawienia człowieka: znajomość tego, w co należy wierzyć, znajomość tego, czego należy pragnąć, i znajomość tego, co należy czynić. ŚW. TOM A S Z Z A K WINU (1225-1274), największy chrześcijański myśliciel średniowiecza, Wykład dwóch przykazań miłości i Dziesięciorga przykazań Bożych (Prooemium)
je życie może się zakończyć. Podobnie wszystko, co
541A_DOCAT_inside1-3.indd 17
22.06.2016 10:03
18
superpl an boga
„Powiedzieć komuś: „kocham cię” to znaczy powiedzieć mu: „nie umrzesz”. G A BRIEL M A RCEL (1889–1973), filozof
Wszystkie rzeczy stworzone świadczą o dobroci i szczodrobliwości Stwórcy: słońce roztacza światło, ogień daje ciepło; drzewo wyciąga swe konary i obdarza nas owocem, który rodzi; woda i powietrze, i cała natura obwieszczają nam hojność Stwórcy, a my, Jego widzialne podobieństwo, zamiast być Jego obrazem, wypieramy się Go przez nasze czyny pozbawione miłości, jednocześnie wyznając Go ustami.
znajduje się wokół, w pewnym momencie przestanie
ŚW. FILIP NERI (1515-1595)
wszystkich kulturach i religiach.
istnieć. Mimo to możesz sobie wyobrazić nieskończo-
ność – coś, co istnieje, a jednak nie przeminie. Chociaż jesteś otoczony wyłącznie rzeczami przemijającymi, tęsknisz za nieskończonością i nieprzemijalnością. Chciałbyś, by coś po tobie pozostało. Byłoby przecież
smutno, gdyby cały piękny świat był jedynie mgnie-
niem bezsensownie rozbłyskującym i zanurzającym się
znów w nicości. Tylko jeśli Bóg rzeczywiście istnieje, jesteś w Nim zanurzony. Również całe stworzenie jest
zanurzone w Bogu. Przeczucie Boga i tęsknota za Nim należą do istoty człowieka. Tęsknota za nieskończono-
ścią i absolutem znajduje się w każdym człowieku i we
20
541A_DOCAT_inside1-3.indd 18
1147
20
22.06.2016 10:04
1 – miłość
5
19
Dlaczego Bóg stworzył świat i człowieka?
Bóg stworzył świat z miłości wypływającej z Niego.
Chce, byśmy Go miłowali tak, jak On nas miłuje. Pragnie zebrać nas w wielkiej rodzinie swojego Kościoła.
49, 68, 142 6
2
Kochasz wszystko, co istnieje, nie brzydzisz się żadnym swoim dziełem, bo gdybyś miał nienawidzić któreś z nich, to byś go nie stworzył. Mdr 11, 24
Jeśli Bóg stworzył świat z miłości, dlaczego jest on pełen niesprawiedliwości, ucisku i cierpienia?
Bóg stworzył świat jako dobry, jednak świat odłączył się od Niego i dokonał wyboru przeciwko Bogu. Pismo
Święte opowiada o tym w historii grzesznego upad-
ku Adama i Ewy. Ludzkość – tak tłumaczy to historia
Przyjrzałem się niedoli mojego ludu w Egipcie, usłyszałem jego krzyk pod biczem nadzorców, znam więc ogrom jego cierpień. Zstąpiłem, by wyzwolić go spod władzy Egiptu. Wj 3, 7-8
budowy wieży Babel – chciała stać się jak Bóg. Wtedy
w tkaninie rzeczywistości pojawiła się błędna nić, za-
541A_DOCAT_inside1-3.indd 19
22.06.2016 10:04
20 Grzech jest więzieniem, w którym się wszyscy urodziliśmy. ŚW. IGN AC Y LOYOL A (1491-1556), założyciel Jezuitów
Nie rozumiem tego, co czynię. Nie czynię bowiem tego, co chcę, ale czynię to, czego nienawidzę. R z 7, 15
superpl an boga
sada niszcząca. Od tego momentu nic nie jest już takie, jak Bóg pierwotnie zaplanował. Również nasze współ-
czesne wybory przyczyniają się do tego, że istnieje na tym świecie niesprawiedliwość, ucisk i cierpienie. Wiele błędnych decyzji zagęszcza się czasem do struktur
zła i grzechu. Pojedynczy człowiek działa wtedy w sys-
temie, który jest w całości zły i niesprawiedliwy i nie może łatwo z niego się wycofać – na przykład kiedy jako żołnierz zobowiązany jest do udziału w przestępczej wojnie.
27 7
365nn., 415
66, 68
Dlaczego Bóg dał człowiekowi w ogóle możliwość czynienia zła?
Bóg stworzył człowieka, żeby kochał. Nie można być
jednak zmuszonym do miłości, ona zawsze jest doBóg obdarzył duszę wolnością samostanowienia, tak że nie chce niczego uczynić człowiekowi, pomijając jego wolną wolę, ani nie chce wymagać od niego czegoś, czego on nie chce. MIS TR Z ECK H A RT (1260-1328), mistyk i uczony
browolna. Człowiek musi być zatem wolny, żeby mógł
prawdziwie kochać. Jeśli istnieje prawdziwa wolność, istnieje również możliwość dokonania złego wyboru. My, ludzie, możemy nawet zniszczyć wolność.
311nn. 8
286
Czy Bóg pozostawia człowieka samemu sobie, kiedy ten odwraca się od Niego?
Nie. Miłość Boga „nigdy się nie kończy” (1 Kor 13, 8). On Niektórzy mówią: „Uczyniłem wiele zła, Bóg nie może mi wybaczyć”. To jest bluźnierstwo. To oznacza, że miłosierdziu Bożemu stawia się granicę. Ono jednak jest bezgraniczne. Nic nie obraża Boga bardziej niż powątpiewanie w Jego miłosierdzie. ŚW. JA N M A RI A V I A NNE Y (1786-1859), Proboszcz z Ars
idzie za nami, szuka nas we wszystkich naszych kryjówkach, chce nawiązać z nami kontakt. Pragnie nam pokazać, kim naprawdę jest.
27, 773 9
Jak Bóg daje się odnaleźć?
Bóg daje się odnaleźć przez to, że nam się pokazuje
albo (by wyrazić to innymi słowami) nam się objawia. Wprawdzie mamy z natury przeczucie Boga i potrafimy
przez myślenie poznać, że Bóg istnieje, jednak to, jaki On jest, jakie są Jego myśli i plany, jest zakryte przed
541A_DOCAT_inside1-3.indd 20
22.06.2016 10:04
1 – miłość
21
naszym rozumem. Bóg musi nam objawić, jaki jest. Nie
czyni tego przez wysłanie nam idei, książki czy syste-
mu politycznego, ale przez to, że stał się człowiekiem. W Jezusie Chrystusie Bóg objawił się w pełni i do końca: Bóg stał się człowiekiem, by człowiek zrozumiał, kim jest Bóg. Jezus jest mową Ojca.
20, 21 10
36–38
7–10
wym poznaniem ludzkim. W historii wiary Izraela Bóg odsłonił swoje wnętrze i przemawiał do Abrahama, Izaaka i Jakuba. Zlecił Mojżeszowi uwolnienie swojego
narodu z niewoli egipskiej. Wciąż powoływał proroków, by występowali w Jego imieniu.
54nn. 11
Iz 55, 8-9
Jak Bóg objawiał się ludziom przed Jezusem?
Istnienie Boga nigdy nie było zakryte przed rozumo-
Bo moje myśli nie są waszymi myślami, a wasze drogi nie są moimi drogami – wyrocznia Pana. Bo jak niebo góruje nad ziemią, tak drogi moje górują nad waszymi, a moje myśli nad waszymi myślami!
7–8
Izrael jest ludem Bożym, jest wyrazem komunii Boga z ludźmi, jest narodem wybranym. Jest to nie tylko naturalny czy kulturowy, ale nade wszystko nadprzyrodzony fakt. ŚW. JA N PAWEŁ II (19202005), październik 1997
Jak naród izraelski odpowiada na samoobjawienie się Boga?
Jeśli Bóg zostanie rozpoznany choć raz, nic już nie
może pozostać takie, jakie było. Naród izraelski wyraża
SUPER
to przez przymierze, które Bóg zawiera z nim. Znakiem
tego przymierza jest Dziesięć przykazań, które Mojżesz
otrzymuje od Boga na górze Synaj (por. Wj 19 – 24). Jeśli kierujemy się Dziesięcioma przykazaniami i próbujemy
sprawiedliwie postępować, jest to nasza odpowiedź na miłosny dar obecności Boga. W ten sposób mamy możliwość współpracować w planie Boga.
22
34
541A_DOCAT_inside1-3.indd 21
22.06.2016 10:04
22 Istnieje szczególna i różnorodna zbieżność etyczna między wszystkimi kulturami, która wypływa z tej samej natury ludzkiej, ustanowionej przez Stwórcę, którą mądrość etyczna ludzkości nazywa prawem naturalnym. BENEDYK T X V I CiV 59
superpl an boga
12
Jakie znaczenie ma „Dziesięć przykazań” dla naszego wspólnego życia?
W Dziesięciu przykazaniach Bóg daje nam do rąk niezmienne zasady dobrego życia, według których możemy postępować. W ten sposób powstaje świat, który
Bóg obmyślił. Z nich dowiadujemy się, co jest naszym obowiązkiem – nie wolno nam np. kraść, a jednocze-
śnie wyraźne są nasze prawa: również nas nie wolno okradać. Treść Dziesięciu przykazań jest podobna do
prawa naturalnego, czyli takiego, które jako wyobraże-
nie dobrego postępowania jest wpisane w nasze serca. ENCYKLIK A
to pismo zawierające nauczanie papieża.
W nich opisane są uniwersalne sposoby postępowania
łączące wszystkich ludzi i wszystkie kultury. Dlatego Dziesięć przykazań stanowi podstawę współżycia społecznego.
22
434
335, 348nn.
Tym, co mnie nieustannie zadziwia, jest fakt, że na świecie istnieje ponad 30 milionów ustaw, których celem jest wprowadzenie 10 przykazań. A LBERT SCHWEIT ZER (1875–1965), lekarz misyjny i laureat Pokojowej Nagrody Nobla
13
Jak Bóg objawia się w Jezusie z Nazaretu?
Samoobjawienie się Boga osiąga swój szczyt w Jezusie Dla mnie Jezus jest moim Bogiem. Jezus jest moim Życiem. Jezus jest moją jedyną Miłością. Jezus jest dla mnie Wszystkim we wszystkim. Jezus jest moim Dobrem. Jezu, miłuję Cię całym sercem, całą moją istotą. ŚW. M ATK A TERE S A (1910-1997), laureatka Pokojowej Nagrody Nobla
541A_DOCAT_inside1-3.indd 22
Chrystusie. W Jego osobie, jako człowieka i Boga, okazuje się miłość Boga w sposób absolutny i niezmierzony. Słowo Boże stało się ciałem właśnie w Nim – o tym
mówi początek Ewangelii według św. Jana. W Jezusie Chrystusie stało się widoczne, a nawet cieleśnie nama-
calne to, kim jest Bóg i jak spotyka się z człowiekiem. Dlatego Jezus może powiedzieć: „Kto Mnie zobaczył, zo-
baczył także Ojca” (J 14, 9). Chrystus stał się nam równy
22.06.2016 10:04
1 – miłość
23
we wszystkim, oprócz
Słabość ludzkich możliwości stanowi źródło siły. Jezus jest mistrzem od rzeczy niemożliwych.
grzechu. Dlatego jest On ideałem człowieka, człowieka według pla-
B Ł . K A ROL DE FOUC AULD (1858-1916), trapista, prezbiter, misjonarz i eremita
nu Boga. Jezus żył tym, czego chce Bóg: miłością. Być chrześcijaninem oznacza: jak naj-
bardziej zbliżyć się do Jezusa. Przez sakramenty najgłębiej jednoczymy się z Jezusem; stajemy się „Ciałem Chrystusa”.
28–29 14
456nn.
9–10
Czym jest przykazanie miłości w Nowym
Testamencie?
Łatwiej kochać wszystkich niż jedną osobę. Miłość do całej ludzkości nie wymaga zwykle od nas niczego więcej niż pustych słów. Miłość bliźniego wymaga ofiar. PE TER ROSEGGER (1843-1918), pisarz
Złota zasada (traktuj innych tak, jak chciałbyś być przez nich traktowany) jest normą dobrego życia, znaną w wielu kulturach. Jeszcze mocniej odznacza się przy-
kazanie miłości w Starym Testamencie, gdzie przyjmuje formę przykazania miłości: „będziesz miłował bliźniego
SUPER
swojego jak siebie samego” (Kpł 19, 18). Jezus Chrystus radykalizuje i konkretyzuje przykazanie miłości, wiążąc je ze sobą i z ofiarą własnego życia: „To jest bowiem moje przykazanie, abyście się wzajemnie tak miłowa-
li, jak Ja was umiłowałem” (J 15, 12). Ta miłość ogarnia zarówno wspólnotę, jak i jednostkę: każdy jest cenny jako niepowtarzalna, umiłowana przez Boga osoba i każdy jest przez tę miłość zwrócony do innych.
Miłość Boża jest początkiem cywilizacji miło-
ści (Paweł VI i Jan Paweł II), w budowaniu której mogą uczestniczyć wszyscy ludzie.
54
2055
322
541A_DOCAT_inside1-3.indd 23
22.06.2016 10:04
24 Miłość bliźniego zaczyna się dziś. Dziś ktoś cierpi. Dziś ktoś jest na ulicy. Dziś ktoś jest głodny. Dziś musimy mu pomóc. Wczoraj na zawsze minęło. Jutro jeszcze nie nadeszło. Tylko dzisiaj możemy dać ludziom poznać Boga, kochając i służąc, karmiąc głodujących, przyodziewając nagich i troszcząc się o dach nad głową dla bezdomnych. Nie czekaj więc do jutra! Jutro umrą, jeśli dziś im nie pomożemy! ŚW. M ATK A TERE S A
superpl an boga
15
Czy człowiek jest powołany do miłości?
Tak, w najgłębszej istocie człowieka leży to, by był kochany i mógł obdarowywać miłością. W tym Bóg sta-
nowi dla nas ideał. Bóg – jak pokazał nam Jezus – jest
w swej istocie tylko miłością. Między Ojcem, Synem i Duchem Świętym dokonuje się odwieczna wymiana miłości. W tej wspólnocie miłości ma również udział
miłujący człowiek. Nasze życie może być pomyślne tylko wtedy, gdy otworzymy się na strumień miłości Boga, a nie zamkniemy na niego. Miłość pozwala nam
otwierać się na potrzeby bliźnich i przekraczać siebie
samych. Jezus Chrystus, który z miłości do ludzi z wol-
nej woli ofiarował się na krzyżu, dokonał największego dzieła miłości, przekraczając swoje własne człowie-
CNOTA
(łac. virtus = „siła”) to wyćwiczona postawa, która pomaga człowiekowi w tym, że łatwiej spełnia dobre czyny.
czeństwo.
34–37 16
1, 260
309
Miłować bliźniego – czy można to wyćwiczyć?
Tak. Jest to nawet szczególnie istotne. Miłość to nie Tym, co odróżnia miłość od sprawiedliwości, jest właśnie to, że szukając sprawiedliwości, ludzie dostrzegają w drugiej osobie „innego”, niemalże obcego. (…) Sprawiedliwość oznacza, że pozwalam innemu być innym; akceptuję to, czego nie potrafię kochać. Sprawiedliwość mówi: istnieje inny, który nie jest taki jak ja, ale ma swoje prawa. Człowiek sprawiedliwy jest sprawiedliwy przez to, że utwierdza innego w tym, co jest w nim inne, i niesie mu pomoc w tym, co mu przysługuje. JOSEF PIEPER (1904-1997) filozof
541A_DOCAT_inside1-3.indd 24
tylko uczucie. Miłość to również → CNOTA, moc, którą
można trenować. Stawanie się odważniejszym, wytrzymalszym, sprawiedliwszym, milszym – jest prawdzi-
wym wyzwaniem dla każdego chrześcijanina. Musimy ćwiczyć się w tym, by patrzeć na świat oczami Boga. Ludzie, których spotyka przyjazna serdeczność, czują
się ważni i mogą się rozwijać. Kiedy ćwiczymy się w miłości tam, gdzie jest to łatwe, z pomocą Boga będziemy
w stanie kochać również tam, gdzie miłość jest cierpie-
niem i nie ma wzajemności. Sprawdza się to w trosce o ubogich, a jeszcze bardziej tam, gdzie w nowy sposób trzeba nam obchodzić się z wrogami: rezygnując z zemsty, odwetu i przemocy.
105, 160, 184, 193
321, 328
2052, 2055, 2069, 2443–2446
22.06.2016 10:04
1 – miłość
17
25
Czy istnieje sens i rozwój w historii?
Zbawienie (= ostateczna doskonałość, pełnia szczęśliwości), które zostało nam darowane przez Jezusa
Chrystusa, jest osiągalne nie tylko dla nielicznych. Bóg
chce zbawienia wszystkich ludzi. Zbawienie uwalnia człowieka we wszystkich sferach: cielesnej i duchowej,
Wierzę, że prawo zwycięży, ponieważ ten świat ma swój moralny porządek. Zwycięży życzliwość, współczucie, śmiech, miłość, wsparcie, dzielenie się, gdyż zostaliśmy stworzeni dla dobra. Zostaliśmy stworzeni dla miłości.
osobowej, społecznej w jego historii ziemskiej i na za-
DE SMOND TUTU (* 1931), laureat Pokojowej Nagrody Nobla
się znajdujemy, rozpoczyna się już zbawienie; dokona
Jeśli wasza światłość, wiedza, nauka, mądrość prowadzi do uczynków dobrych, wówczas pochodzi z miłości. Jeśli jest użyta na mnożenie zła, nie jest ani światłością, ani nauką, ani prawdą, ani miłością.
wsze w niebie. W historii, czyli w czasowości, w której się ono jednak dopiero w wieczności. Dlatego należy
krytykować wszelkie ideologie polityczne, które obie-
cują zbawienie już tutaj, na ziemi. Fakt, że osiągniemy
zbawienie dopiero w niebie, w raju, nie stanowi dla nas jedynie pocieszenia i nie pozwala nam na lekceważenie tego świata. Tym bardziej powinniśmy, ufając
w życie wieczne, tworzyć doczesność według zasad sprawiedliwości i miłości. Wszystko, co robimy na tym
świecie, ma swój sens, ponieważ zostaje zachowane aż do dopełnienia w wieczności.
40–58
450
110
Wydaje mi się, że nie można zdziałać nic dobrego, kiedy się jeszcze szuka samego siebie. ŚW. TERE S A Z LISIEUX (1873–1897), karmelitanka i doktor Kościoła
18
Jak dochodzi do zmian w społeczeństwie?
Przesłanie biblijne, samoobjawienie Boga, odmienia nas w każdej mierze. Otrzymujemy inne spojrzenie na świat i społeczeństwo. Początek wszelkich zmian dokonuje się w ludzkim sercu: najpierw musi się dokonać
wewnętrzna przemiana człowieka, by myślał i działał według przykazania Bożego, i dopiero wtedy może on
działać na zewnątrz. Nawrócenie serca, o które musimy
K A RD. S TEFA N W YS Z YŃSK I (1901-1981), prymas Polski
Tylko wtedy, gdy jesteśmy w stanie przezwyciężyć indywidualizm, można skutecznie wypracować alternatywny styl życia i staje się możliwa poważna zmiana w społeczeństwie. FR A NCIS ZEK , LS 208
Kto nie miałby miłości dla choćby jednego, jedynego człowieka, ten nie może się podobać Bogu. Kochamy wszystkich ludzi, tak jak kochał ich Jezus, jeśli pragniemy dla nich dobra, tak jak On pragnął dla nich dobra; jeśli czynimy dla nich to, co dobre, na miarę tego, co jesteśmy w stanie uczynić; jeśli staramy się o ich zbawienie, z gotowością do przelania krwi za każdego z nich. K A ROL DE FOUC AULD
wciąż zabiegać, jest prawdziwym początkiem lepszego
541A_DOCAT_inside1-3.indd 25
22.06.2016 10:04
26 Jeśli nie miłujesz swojego brata, którego widzisz, nie możesz miłować Boga, którego nie widzisz. ŚW. AUGUS T YN (354-430), ojciec Kościoła, jeden z największych myślicieli wczesnego Kościoła
superpl an boga
świata. Dopiero przez to możemy odkryć, jak należy zmienić i ulepszyć instytucje i systemy.
42 19
1889 Dlaczego korzeniem każdego grzechu jest wyobcowanie człowieka?
Jeśli człowiek jest egoistycznie zapatrzony w siebie samego, to marnieje. Jesteśmy tak skonstruowani, że Wobec tych, którzy kochają Boga, przemienia On wszystko dla ich dobra, także ich złe wybory i zejście na złe drogi wykorzystuje Bóg dla ich dobra. ŚW. AUGUS T YN
nie możemy się sobą nasycić. Potrzebujemy społe-
czeństwa, potrzebujemy uwalniającego skierowania na sens i źródło naszego istnienia, ostatecznie na Boga.
Musimy wyjść poza nas samych, ponieważ jesteśmy
stworzeni dla miłości. Jeśli miłujemy, przekraczamy
samych siebie – zwracamy się do innych, a w końcu do Boga. Grzeszyć oznacza kurczyć się w sobie. Kto nie kocha (lub nie potrafi kochać), żyje w wyobcowaniu. To samo dotyczy również całych społeczeństw. Tam
Człowiek nigdy nie jest bardziej bystry niż wtedy, gdy chce oszukać samego siebie i stłumić swoje wyrzuty sumienia. FR A NÇOIS FÉNELON (1651-1715), teolog i pisarz
Miłość służebna jest ogromną siłą. Jest najpotężniejszą siłą. Nic nie może się z nią równać. FIODOR DOS TOJE WSK I (1821-1881), pisarz
541A_DOCAT_inside1-3.indd 26
gdzie na pierwszym miejscu stoi konsumpcja, produkcja, przewaga techniczna, często brakuje solidarności
i prawdziwego człowieczeństwa. Takie społeczeństwo
nie jest już dla człowieka, tylko człowiek dla społeczeństwa.
47–48
20
400
315
Jakie zadanie ma Kościół w planie Boga?
Plan miłości Boga jest ratunkiem i zbawieniem wszyst-
kich ludzi przez Jego Syna Jezusa Chrystusa. Kościół istnieje, bo Jezus zaprosił nas, byśmy włączyli się w tę
ratującą wspólnotę z Nim. Ta wspólnota, „Ciało Chrystusa”, jest Kościołem. Przez chrzest i inne sakramenty
22.06.2016 10:04
1 – miłość
27
należymy do Chrystusa i przez Niego zostajemy obdarowani nowym nieprzemijającym życiem. Przez słuchanie słowa Bożego wypełniamy Jego wolę. Kościół jest miejscem, w którym ludzie mogą rozwijać się w miłości
Boga. Kościół nie jest celem samym w sobie. Niesie on
odpowiedzialność za człowieka i społeczeństwo i powi-
nien przez swoją działalność przyczyniać się do pokoju i rozwoju rodziny ludzkiej.
49–51 21
122, 123
Czy królestwo Boże jest już widoczne w Kościele?
W każdej chwili mogę się przyczynić do uzdrawiającego ulepszenia świata, mogę je ułatwić – albo stanąć okoniem, zahamować je. Wszystko, co zostało zasiane, wzejdzie. RUTH PFAU (*1929) lekarka trędowatych i siostra zakonna
Inni nie są piekłem, lecz rajem. S. EMM ANUELLE (1908-2008) „mała siostra gałganiarzy”
Kościół jest po to, by „w świecie było miejsce dla Boga, by On mógł w nim mieszkać i by świat stawał się
Jego królestwem” (Josef Ratzinger). Królestwo Boże weszło w świat wraz z Jezusem Chrystusem. Wszędzie,
gdzie udziela się sakramentów, przełamuje się stary
świat grzechu u korzenia, przezwycięża go i przemienia. Powstaje nowe stworzenie; królestwo Boże staje
się widoczne. Sakramenty jednak pozostają tylko pu-
stymi znakami, jeśli chrześcijanie nie przekształcają otrzymanego nowego życia w autentyczne działania. Nie można przystąpić do Komunii św., jeśli jednocze-
śnie zabiera się chleb innym ludziom. Sakramenty wzywają do miłości, która gotowa jest „do wyjścia z samego siebie i pójścia na peryferie. Nie tylko na rubieże geograficzne, lecz do granic ludzkiego istnienia,
które jest misterium grzechu, bólu, niesprawiedliwo-
ści, ignorancji, braku praktyk religijnych, [tajemnicą] myślenia, wszelkiej nędzy” (przemówienie kard. Ber-
Jezus rozwinął [księgę] i znalazł miejsce, gdzie było napisane: „Duch Pana nade Mną, bo Mnie namaścił, abym ubogim głosił dobrą nowinę. Posłał mnie, abym ogłosił więźniom wyzwolenie, a niewidomym przejrzenie, abym zniewolonych uczynił wolnymi, abym ogłosił rok łaski od Pana”. Zwinął zwój, oddał go słudze i usiadł. A oczy wszystkich w synagodze były w Nim utkwione. Zaczął więc mówić do nich: „Dziś wypełniło się Pismo, które słyszeliście”. Łk 4, 18-21
goglio przed konklawe 2013).
49–51
123, 124
541A_DOCAT_inside1-3.indd 27
22.06.2016 10:04
28
superpl an boga
Z dokumentów Kościoła 1 MIŁOŚĆ
Mater et magistra
Chrześcijańska miłość
Trzeba tu dodać, że kto kieruje się miłością chrześcijańską, ten nie może nie kochać innych i nie uważać ich potrzeb, cierpień i radości za swoje własne. Jego zaś działanie, czegokolwiek by nie dotyczyło, jest wytrwałe, dynamiczne, przeniknięte ludzką życzliwością, a także pełne troski o dobro innych. Bowiem: „Miłość jest cierpliwa, dobra, miłość nie zazdrości, nie działa obłudnie, nie wbija się w pychę, nie szuka swej korzyści, nie wpada w gniew, nie pamięta uraz, nie cieszy się z nieprawości, ale współweselili się z prawdy. Wszystko znosi, wszystkiemu wierzy, wszystkiego się spodziewa, wszystko wytrzyma” (1 Kor 13, 4-7). Jan XXIII, Encyklika Mater et magistra (1961), 257
Redemptor hominis
Miłość ma swoje imię
Bóg stworzenia objawia się jako Bóg odkupienia, jako Bóg, który jest wierny Sobie Samemu (por. 1 Tes 5, 24), wierny swej miłości do człowieka i do świata, wyrażonej w dniu stworzenia. A miłość Jego nie cofa się przed niczym, czego w Nim Samym domaga się sprawiedliwość. I dlatego Synowi swojemu nie przepuścił, ale Go „dla nas grzechem uczynił” (2 Kor 5, 21; por. Ga 3, 13). Jeśli „uczynił grzechem” absolutnie Bezgrzesznego, to dlatego, aby objawić miłość, która zawsze jest większa od całego stworzenia, które jest Nim Samym, gdyż „Bóg jest miłością” (1 J 4, 8. 16). A nade wszystko jest ona większa od grzechu, od słabości, od „marności stworzenia” (Rz 8, 20), potężniejsza od śmierci – stale gotowa dźwigać, przebaczać, stale gotowa wychodzić na spotkanie marnotrawnego dziecka (por. Łk 15, 11nn.), stale szukająca „objawienia się synów Bożych” (Rz 8, 19), którzy są wezwani do chwały (Rz 8, 18). To objawienie miłości nazywa się również miłosierdziem. To objawienie miłości i miłosierdzia ma w dziejach człowieka jedną postać i jedno imię. Nazywa się: Jezus Chrystus. Jan Paweł II, Encyklika Redemptor hominis (1979), 9
Redemptor hominis
Człowiek nie może żyć bez miłości
Człowiek pozostaje dla siebie istotą niezrozumiałą, jego życie jest pozbawione sensu, jeśli nie objawi mu się Miłość, jeśli nie spotka się z Miłością, jeśli jej nie dotknie i nie uczyni w jakiś sposób swoją, jeśli nie znajdzie w niej żywego uczestnictwa. I dlatego właśnie Chrystus-Odkupiciel, jak to już zostało powiedziane, „objawia w pełni człowieka samemu człowiekowi”. To jest ów – jeśli tak wolno się wyrazić – ludzki wymiar Tajemnicy Odkupienia. Człowiek odnajduje w nim swoją właściwą wielkość, godność i wartość swego człowieczeństwa. Człowiek zostaje w Tajemnicy Odkupienia na nowo potwierdzony, niejako wypowiedziany na nowo. Stworzony na nowo! „Nie ma już Żyda
541A_DOCAT_inside1-3.indd 28
22.06.2016 10:04
z dokumentów kościoł a
29
ani poganina, nie ma już niewolnika ani człowieka wolnego, nie ma mężczyzny ani kobiety, wszyscy bowiem jesteście kimś jednym w Chrystusie Jezusie” (Ga 3, 28). Człowiek, który chce zrozumieć siebie do końca – nie wedle jakichś tylko doraźnych, częściowych, czasem powierzchownych, a nawet pozornych kryteriów i miar swojej własnej istoty – musi ze swoim niepokojem, niepewnością, a także słabością i grzesznością, ze swoim życiem i śmiercią przybliżyć się do Chrystusa. Musi niejako w Niego wejść z sobą samym, musi sobie „przyswoić”, zasymilować całą rzeczywistość Wcielenia i Odkupienia, aby siebie odnaleźć. Jeśli dokona się w człowieku ów dogłębny proces, wówczas owocuje on nie tylko uwielbieniem Boga, ale także głębokim zdumieniem nad sobą samym. Jakąż wartość musi mieć w oczach Stwórcy człowiek, skoro zasłużył na takiego i tak potężnego Odkupiciela. Jan Paweł II, Encyklika Redemptor hominis (1979), 10
Evangelium vitae
Wrażliwość na Boga i wrażliwość na człowieka
Tracąc wrażliwość na Boga, traci się także wrażliwość na człowieka, jego godność i życie; z drugiej strony systematyczne łamanie prawa moralnego, zwłaszcza w poważnej materii poszanowania życia ludzkiego i jego godności, prowadzi stopniowo do swoistego osłabienia zdolności odczuwania ożywczej i zbawczej obecności Boga. Jan Paweł II, Encyklika Evangelium vitae (1995), 21
Deus caritas est
Podstawa bycia chrześcijaninem
U początku bycia chrześcijaninem nie ma decyzji etycznej czy jakiejś wielkiej idei, jest natomiast spotkanie z wydarzeniem, z Osobą, która nadaje życiu nową perspektywę, a tym samym decydujące ukierunkowanie. Święty Jan przedstawił w swojej Ewangelii to wydarzenie w następujących słowach: „Tak bowiem Bóg umiłował świat, że Syna swego Jednorodzonego dał, aby każdy, kto w niego wierzy... miał życie wieczne” (J 3, 16). Benedykt XVI, Encyklika Deus caritas est (2005), 1
Deus caritas est
Miłość na zawsze
Należy do rozwoju miłości, do wyższych jej poziomów, jej wewnętrznych oczyszczeń, fakt, że teraz poszukuje ona definitywności i to w podwójnym znaczeniu: w sensie wyłączności – tylko ta jedyna osoba – i w sensie „na zawsze”. Miłość obejmuje całość egzystencji w każdym jej wymiarze, także w wymiarze czasu. Nie mogłoby być inaczej, ponieważ jej obietnica ma na celu definitywność: miłość dąży do wieczności. Benedykt XVI, Encyklika Deus caritas est (2005), 6
Deus caritas est
Miłość jako służba w Kościele
Cała działalność Kościoła jest wyrazem miłości, która pragnie całkowitego dobra człowieka: pragnie jego ewangelizacji przez Słowo i sakramenty, co jest dziełem często heroicznym w jego historycznej realizacji; pragnie jego promocji w
541A_DOCAT_inside1-3.indd 29
22.06.2016 10:04
30
superpl an boga
różnych wymiarach życia i ludzkiej aktywności. Miłość jest zatem służbą, którą Kościół pełni, aby nieustannie wychodzić naprzeciw cierpieniom i potrzebom, również materialnym, ludzi. Benedykt XVI, Encyklika Deus caritas est (2005), 19
Deus caritas est
Społeczeństwo bez miłości?
Miłość – caritas – zawsze będzie konieczna, również w najbardziej sprawiedliwej społeczności. Nie ma takiego sprawiedliwego porządku państwowego, który mógłby sprawić, że posługa miłości byłaby zbędna. Kto usiłuje uwolnić się od miłości, będzie gotowy uwolnić się od człowieka jako człowieka. Zawsze będzie istniało cierpienie, które potrzebuje pocieszenia i pomocy. Zawsze będzie samotność. Zawsze będą sytuacje materialnej potrzeby, w których konieczna jest pomoc w duchu konkretnej miłości bliźniego. Państwo, które chce zapewnić wszystko, które wszystko przyjmuje na siebie, w końcu staje się instancją biurokratyczną, niemogącą zapewnić najistotniejszych rzeczy, których człowiek cierpiący – każdy człowiek – potrzebuje: pełnego miłości osobistego oddania. Benedykt XVI, Encyklika Deus caritas est (2005), 28
Caritas in veritate
Miłość – podstawowa wartość
Miłość (caritas) jest fundamentem nauki społecznej Kościoła. Na miłości, która zgodnie z nauczaniem Jezusa stanowi syntezę całego Prawa (por. Mt 22, 36-40), opiera się wszelka odpowiedzialność i powinność, wskazane przez tę naukę. Stanowi ona prawdziwą treść osobistej relacji z Bogiem i bliźnim; jest nie tylko zasadą relacji w skali mikro: więzi przyjacielskich, rodzinnych, małej grupy, ale także w skali makro: stosunków społecznych, ekonomicznych i politycznych. (…) Wszystko wywodzi się z miłości Bożej, dzięki niej wszystko przyjmuje kształt, do niej wszystko zmierza. Miłość jest największym darem, jaki Bóg przekazał ludziom, jest Jego obietnicą i naszą nadzieją. Benedykt XVI, Encyklika Caritas in veritate (2009), 2
Evangelii gaudium
Miłość wyzwala i niesie zbawienie
Jedynie dzięki temu spotkaniu – lub ponownemu spotkaniu – z miłością Bożą, które przemienia się w pełną szczęścia przyjaźń, jesteśmy oswobodzeni z wyobcowanego sumienia i skoncentrowania się na sobie. Stajemy się w pełni ludzcy, gdy przekraczamy nasze ludzkie ograniczenia, gdy pozwalamy Bogu poprowadzić się poza nas samych, aby dotrzeć do naszej prawdziwej istoty. W tym tkwi źródło działalności ewangelizacyjnej. Jeśli bowiem ktoś przyjął tę miłość przywracającą mu sens życia, czyż może powstrzymać pragnienie przekazania jej innym? Franciszek, Adhoratacja apostolska Evangelii gaudium (2013), 8
Evangelii gaudium
Wielki plan miłości
Bycie Kościołem oznacza bycie Ludem Bożym, zgodnie z wielkim planem miłości Ojca. Pociąga to za sobą bycie zaczynem Bożym pośród ludzkości. Oznacza to głoszenie i niesienie Bożego zbawienia w ten nasz
541A_DOCAT_inside1-3.indd 30
22.06.2016 10:04
z dokumentów kościoł a
31
świat, który często się gubi, potrzebuje odpowiedzi zachęcających, dających nadzieję, nowe siły, by podążać w drodze. Kościół powinien być miejscem bezinteresownego miłosierdzia, w którym wszyscy mogą się czuć przyjęci, kochani, w którym mogą doświadczyć przebaczenia i być zachęceni do życia zgodnego z Ewangelią. Franciszek, Adhoratacja apostolska Evangelii gaudium (2013), 114
Evangelii gaudium
Ostateczna synteza
Oczywiście, kiedy autorzy Nowego Testamentu chcą sprowadzić chrześcijańskie orędzie moralne do ostatecznej syntezy, do tego, co najbardziej istotne, ukazują nam nieodzowne wymaganie miłości bliźniego: „Kto bowiem miłuje drugiego, wypełnił Prawo. (...) Przeto miłość jest doskonałym wypełnieniem Prawa” (Rz 13, 8. 10). „Jeśli przeto zgodnie z Pismem wypełniacie królewskie Prawo: Będziesz miłował bliźniego swego jak siebie samego, dobrze czynicie” (Jk 2, 8). „Bo całe Prawo wypełnia się w tym jednym nakazie: Będziesz miłował bliźniego swego jak siebie samego” (Ga 5, 14). Paweł proponował swoim wspólnotom drogę wzrastania w miłości: „Pan niech pomnoży was liczebnie i niech spotęguje miłość waszą nawzajem do siebie i do wszystkich” (1 Tes 3, 12). Franciszek, Adhortacja apostolska Evangelii gaudium (2013), 161
Laudato sì
Miłość nigdy się nie cofa
Naglące wyzwanie ochrony naszego wspólnego domu obejmuje troskę o zjednoczenie całej rodziny ludzkiej w dążeniu do zrównoważonego i zintegrowanego rozwoju, ponieważ wiemy, że wszystko może się zmienić. Stwórca nas nie opuszcza, nigdy nie cofa się w swoim planie miłości, nie żałuje, że nas stworzył. Ludzkość jest jeszcze zdolna do współpracy w budowaniu naszego wspólnego domu. Franciszek, Encyklika Laudato si’ (2015), 13
541A_DOCAT_inside1-3.indd 31
22.06.2016 10:04
Chrześcijanin, który w dzisiejszych czasach nie jest rewolucjonistą, nie jest chrześcijaninem. PAP IE Ż FR ANC I SZEK
Nauka społeczna Kościoła katolickiego