“Gij Zult Niet Doden”

“Gij Zult Niet Doden”

Het beruchte leven van Carlo Gesualdo

lauren hermans - De 16e-eeuwse Italiaanse componist Carlo Gesualdo staat bekend om zijn prachtige muziekstukken, hij was berucht als muzikale vernieuwer vanwege de nieuwe muzikale taal die hij uitvond. Hij kon toveren met akkoorden waarin zoveel mogelijk mollen en kruisen verwerkt waren. Maar berucht om enkel zijn muziek was hij niet. De Italiaanse componist had een kleurrijk leven, waarbij toverkunst niet alleen in zijn composities, maar ook in zijn liefdesleven voorkwam.

Carlo Gesualdo werd in 1566 in Napels geboren als edelman en prins van Venosa. Hij groeide op in een muzikaal en adellijk gezin, kreeg van jongs af aan al les in theorie en zang en was een bijzonder getalenteerde luitspeler. Op jonge leeftijd trouwde hij met zijn eerste vrouw, en tevens nicht, Maria d’Avalos, waarmee hij ging samenwonen in een van zijn paleizen in Napels, Palazzo San Severe. Zowel op muzikaal als romantisch vlak leek Gesualdo het de eerste jaren van zijn huwelijk goed getroffen te hebben, totdat alles binnen één dag veranderde: op 16 oktober 1590 ontdekte hij dat zijn vrouw al twee jaar

lang een verhouding had met Fabrice Carafa, de hertog van Andria. En alsof haar bedrog nog niet erg genoeg was, was de hele stad al geruime tijd op de hoogte van het overspel, behalve Gesualdo zelf. Toen de gerechtsdienaren op de ochtend van 17 oktober Gesualdo’s vrouw en haar minnaar dood aantroffen in het slaapvertrek van Palazzo San Severe, was de conclusie snel getrokken dat Gesualdo hier achter zat. De componist had de avond daarvoor luidkeels aangekondigd dat hij de hele nacht in de bossen op jacht zou gaan. In plaats daarvan kwam hij expres een paar uur eerder terug om Maria met haar minnaar in bed te kunnen betrappen, en dat lukte. En alsof het nog niet duidelijk genoeg was dat Gesualdo achter deze wraakmoord zat, liet hij de lichamen van Maria en Fabrice een dag nadat ze dood aangetroffen waren buiten ophangen, zodat de hele stad het kon zien. De boodschap was duidelijk: “niets of niemand bedriegt mij, dan is dit jullie lot”. Ondanks de vele getuigen werd Gesualdo niet vervolgd voor zijn daden, dankzij zijn adellijke bloed ging hij vrijuit. Hij bleef echter niet in Napels wonen, waar iedereen van zijn daden wist, maar trok in op zijn familielandgoed in Venosa, waar hij in totale isolatie leefde voor vier jaar. Niemand hoorde al die tijd iets van hem. Hoewel deze jaren zeker niet goed waren voor Gesualdo’s sociale leven, deed het wonderen voor zijn muzikale carrière. Vier jaar lang was hij enkel bezig met nieuwe muziek maken, en deze zat dan ook vol expressie, spanning en gevoel. Het was nieuw en gewaagd voor die tijd en zeer melancholisch. Waarschijnlijk heeft zijn geweten opgespeeld en zijn zwarte ziel als inspiratie gediend voor zijn muziek. Na vier jaar in afzondering geleefd te hebben was hij eindelijk weer welkom in de sociale, adellijke kringen. Gesualdo duikt op in Ferrara, een stad die diende als bolwerk voor creatieve inspiratie, de muziekdrukkunst was daar in grote opkomst en er werd geexperimenteerd met nieuwe muziekgenres. In Ferrara resulteerde dat voor Gesualdo in madrigalen, korte meerstemmige liederen die vaak gebaseerd waren op een gedicht. Gesualdo genoot groot succes met zijn madrigalen en bleef twee jaar hangen in Ferrara, waar hij de smaak van het sociale leven wederom te pakken kreeg. Vier woorden blijven echter constant door het hoofd van Gesualdo dwalen: “Gij Zult Niet Doden”. Hij kreeg zelfs visioenen waarin de woorden op zijn netvlies verschenen, tot wel vier keer per dag toe. Alsof er een duiveltje op zijn schouder zat die hem constant aan zijn misdaden bleef herinneren. Werken aan zijn madrigalen was het enige dat Gesualdo op de been hield en voorkwam dat hij gek werd van spijt. Hij bracht vier nieuwe bundels uit in de twee jaren dat hij in Ferrara woonde, die in tegenstelling tot de stukken na zijn periode van isolement heel lieflijk en zoetsappig waren. Mogelijkerwijs beïnvloed door zijn nieuwe geliefde en echtgenote: Leonora d’Este. De wittebroodsweken waren echter van korte duur; het werd een ongelukkig huwelijk met huiselijk geweld. Gesualdo’s gezondheid ging vlug achteruit en hij raakte depressief. Dit was te merken in de teksten van zijn madrigalen die steeds vreemder werden. Een van zijn bekendste werken uit die tijd, Moro lasso, gaat enkel over dood en donkerte. Achter Gesualdo’s slechte gezondheid schuilt ook nog een spannender verhaal dan enkel depressiviteit en schuldgevoelens. Voordat hij in 1594 met Leonora trouwde, had Gesualdo al een affaire met een andere vrouw, Aurelia. Zij was ontzettend verliefd op hem, maar hij liet haar voor zijn nieuwe huwelijk in de steek. Als wraak stortte Aurelia zich op het brouwen van zoge-

naamde toverdranken, oftewel giftige dranken, die ze verwerkte in Gesualdo’s eten met als doel hem terug te winnen. Ze vertelde hem dat het brouwsel goed was tegen zijn astma, maar de gezondheid van de componist ging alleen maar achteruit – hoogstwaarschijnlijk doordat het brouwsel allerlei onsmakelijke elementen als menselijke sappen bevatte. Leonora werd wantrouwig van de brouwsels die haar man zogenaamd zouden moeten helpen en ze stelde een onderzoek in, waarbij Aurelia gemarteld werd tot ze bekende en werd veroordeeld als heks. Ondanks de opsluiting van zijn vergiftiger, werd Gesualdo nooit meer de oude. Hij overleed in 1613 op 47-jarige leeftijd. Of dit te maken En alsof het nog niet duidelijk genoeg was dat Gesualdo achter deze wraakmoord zat, liet hij de lichamen van Maria had met de giftige brouwsels, of misschien met zijn ongelukkige echtgenote, zullen we nooit weten. Tegenwoordig kennen we hem als en Fabrice een dag nadat ze dood aange- beruchte moordenaar, maar ook troffen waren buiten ophangen, zodat de als een componist van prachtige hele stad het kon zien. stukken die zijn tijd ver vooruit waren. Dit lijken twee uiterste werelden, zijn handelen enerzijds en zijn muzikale talenten anderzijds, maar zoals gebleken is raakte zijn creatieve werk steeds meer verweeft met de vreemde gebeurtenissen die Gesualdo mee maakte. Zijn muziek echode zijn gemoedstoestand. Wat helaas slecht was voor zijn mentale staat, was dan tenminste goed voor zijn muziek. d