Conservator aan het woord

Giovanni Paolo Di Stefano Conservator historische instrumenten in het Rijksmuseum

lauren hermans en IrIs Jocker - Aangezien ons centerfold in het teken staat van historische instrumenten, leek het ons niet meer dan logisch om de conservator historische instrumenten van het Rijksmuseum te vragen voor een interview. Want waarom horen instrumenten eigenlijk in een museum thuis en hoe staat het met de conservatie van deze objecten? We besproken het allemaal met Giovanni Paolo Di Stefano, conservator historische instrumenten in het Rijksmuseum sinds 2014. Het gesprek voerden we in het Engels, daarom lees je hieronder de vertaalde samenvatting.

Waarom is het belangrijk dat het Rijksmuseum vandaag de dag historische instrumenten bewaart en tentoonstelt?

“Instrumenten zijn een belangrijk deel van de menselijke cultuur. Ze zijn een essentieel element.” Begint Giovanni Paolo Di Stefano enthousiast te vertellen. Later legt hij uit: “We kunnen nooit de muziekgeschiedenis helemaal begrijpen als we geen weet hebben van de instrumenten die men in een bepaalde tijd gebruikte. Dit waren de instrumenten waar componisten op speelden, werk op maakten en stukken voor componeerden. Het zijn daarom belangrijke historische documenten.”

Maar is het bespelen van deze historische documenten niet belangrijker dan het tentoonstellen achter glas?

“Instrumenten kunnen op verschillende niveaus hun verhaal vertellen.” Legt Di Stefano uit. “Geluid is een van die middelen, maar als de instrumenten bespeelt worden raken ze steeds meer en meer in verval. Ze zijn gemaakt van organische materialen en sommige instrumenten zijn al bijna vierhonderd jaar oud.” Bovendien zegt hij dat het geluid, dat nu uit de historische instrumenten komt, vaak verschilt met het geluid dat er destijds uitkwam: “Historische instrumenten zijn een soort oude ingewikkelde machines met mechaniekjes en knopjes. Daarbij zijn ze vaak gemaakt van hout. Instrumenten zijn dus objecten die snel vervormden en nog altijd aan het vervormen zijn.” Zijn historische instrumenten volgens u gebruiksvoorwerpen of kunstobjecten?

“Instrumenten werden ongeveer om de tien jaar vervangen.” Di Stefano maakt duidelijk dat niet alleen het materiaal op den duur aan vervanging toe was, maar ook de techniek: “Tegenwoordig gebruiken wij ook geen twintig jaar oude computers meer, we willen de nieuwste technieken hebben. Ook instrumenten noemen we daarom gebruiksvoorwerpen. Kunstwerken zijn gemaakt om te bekijken en te bewonderen, maar instrumenten zijn niet zozeer voor die doeleinden gebouwd.” Wel geeft hij toe dat het Rijksmuseum instrumenten in bezit heeft die speciaal waren gemaakt om mee te pronken: “Zoals de versierde zilveren trompet, die Willem I liet maken voor zijn lijfwachten, en de rijk gedecoreerde neogotische piano, die Pierre Cuypers cadeau deed aan zijn vrouw.”

Tips van de conservator

In het Rijksmuseum kun je een instrumententour volgen via de Rijksmuseum app. Tijdens die tour kun je bij sommige instrumenten naar een geluidsfragment luisteren. Daarnaast zijn in het museum weleens muziekopnamen en voorstellingen met historische instrumenten geweest. Nieuwsgierig? Kijk dan op de Eindeloos website voor de filmpjes van deze voorstellingen: https://eindeloosweblog.wordpress.com/ d

Hoe kunnen we dan ooit te weten komen hoe ze geklonken hebben?

“Heel af en toe kunnen we de historische instrumenten bespelen, mits het geen risico oplevert.” Di Stefano vertelt dat de instrumenten in het Rijksmuseum geconserveerd worden in de staat waarin ze binnengekomen zijn. Het museum behoudt ze op deze manier als waardevol bronmateriaal. Dit is volgens Di Stefano belangrijk: “De laatste vijf jaar is een grote beweging gaande in de wereld van de muziek. Er zijn steeds meer musici die graag helemaal of gedeeltelijk muziekstukken willen spelen op historische instrumenten, of in ieder geval op replica’s. Bij ons komen veel aanvragen binnen van instrumentmakers die graag de originele instrumenten willen bestuderen.” Dit betekent volgens hem niet dat ze de oude instrumenten hoeven te bespelen. “De instrumentmakers proberen het materiaal en de vorm zo goed mogelijk te imiteren, waardoor het geluid uit een replica heel dicht bij dat van het origineel kan komen.”