De componist van kleur en lijn

Kandinsky en zijn canvas als muziekpapier

Wassily Kandinsky, Compositie VIII, 1923, olieverf op doek, 140 x 201 cm

sara kers - Abstract schilderen lijkt misschien heel makkelijk, maar is een kunstvorm die door oefening kan worden aangeleerd. Wassily Kandinsky (1866-1944) maakte een reeks schilderijen, zogenaamde Composities, waarin hij abstract leerde schilderen. Met de komst van deze reeks composities was Kandinsky één van de eerste kunstenaars die abstracte werken maakte. Hij noemde de schilderijen composities omdat kunst en muziek volgens hem verbonden waren. Het psychologisch effect dat kleur heeft op de mens vergelijkt hij met het soortgelijke effect dat klanken teweeg kunnen brengen. Kandinsky was componist van de kleuren.

Kandinsky, als pionier van de expressionisten, was geïnteresseerd in het Kandinsky, als pionier van de expressionisten, was geïnteresseerd in het weergeven van gevoel door middel van kleuren en vormen. Figuratief schilderen paste hier niet in, het was zelfs schadelijk voor zijn schilderijen, omdat het afbeeldbare niet de werkelijkheid hoeft te weerspiegelen. Het werk compositie III uit 1910 is het eerste schilderij waar het figuratieve uit is. In de twee composities die Kandinsky eerder dat jaar maakte, zijn nog wel figuratieve elementen te ontdekken. Zo is er in beide schilderijen een groep ruiters te zien.

Ondanks de figuratieve elementen speelt in deze twee schilderijen de symbolische boodschap niet een minder grote rol dan in de rest van de composities.

Met de komst van Compositie IV in 1911 was de weg naar het abstracte vrij gemaakt. Hoewel er nog

“Kleur is het toetsenbord, de ogen zijn de hamers, de ziel is de piano met veel snaren. De artiest is de hand die speelt, de ene of de andere toets aanraakt, om trillingen in de ziel te veroorzaken.”

vormen in zitten die doen denken aan een object, zoals een boom of een berg, draait het vanaf dan om de kleuren en de lijnen. Kleurenmassa’s en contrasterende lijnen wist hij in evenwicht te brengen en liet hiermee zijn stempel in de kunstgeschiedenis achter. Hij wist een schilderij te laten bewegen. De kleuren en de lijnen die er doorheen lopen zorgen voor dynamiek en explosiviteit. In plaats van dat het een verhaal verbeeld, is het een reflectie van Kandinskys verbeeldingswereld.

Naast Kandinskys verbeeldingswereld als onderwerp van zijn schilderijen, liet hij zich inspireren door muziek. Dit kwam niet alleen tot uiting in de titels van de reeks schilderijen, maar ook in zijn overtuigingen. Hij zag overeenkomsten tussen beeldelementen in de schilderkunst zoals lijnen, kleuren en vormen met klanken, akkoorden en ritme. Zijn canvas was als een leeg muziekpapier voor een componist.

Kandinsky liet zich inspireren door de muziek van Arnold Schönberg (1874-1951). Schönberg componeerde atonale muziek en werd meteen door Kandinsky gewaardeerd. Atonale muziek is muziek zonder vaste toonsoort; begrippen als consonant en dissonant zijn dan niet meer relevant. Kandinsky beschouwde muziek als meest voortreffelijke vorm van niet-objectieve kunst. Zijn schilderijen dienen als

Wassily Kandinsky aan het werk in zijn studio

eindproduct van hoe muzikanten beelden, kleuren en vormen in het hoofd van de luisteraar kan oproepen met geluid. Een van zijn beroemde citaten hierover is: “Kleur is het toetsenbord, de ogen zijn de hamers, de ziel is de piano met veel snaren. De artiest is de hand die speelt, de ene of de andere toets aanraakt, om trillingen in de ziel te veroorzaken.” Zoals veel klassieke muziek componisten een voorbeeld voor elkaar waren, was Kandinsky een voorbeeld voor veel abstracte kunstenaars die hem volgden. d