Het muziek gehiem van Leonardo Da Vinci

In het geheim was Da Vinci ook een componist die muziekinstrumenten verbeterde, de viola organista ontworpen heeft en componeerde.

anna van schouten - We kennen Leonardo da Vinci het best als schilder uit de Florentijnse Republiek, tijdens de Italiaanse Renaissance. Maar wist je dat Leonardo da Vinci naast kunstenaar ook architect, uitvinder, ingenieur, filosoof, natuurkundige, scheikundige, anatomist, beeldhouwer, schrijver en componist was? Hij was een echte homo universalis, een alleskunner. In het geheim was Da Vinci een componist die muziekinstrumenten verbeterde, de viola organista ontwierp en gecomponeerde.

Wie was Leonarda Da Vinci eigenlijk? De meesten kennen Da Vinci van het beroemde schilderij Mona Lisa, te vinden in het Louvre in Parijs, en Het Laatste Avondmaal uit het Milanese klooster Santa Maria delle Grazie. Da Vinci was een Italiaanse alleskunner die uitblonk in de creatieve wereld tijdens de Renaissance. Hij onderscheidde zich vooral door zijn wetenschappelijke manier van schilderen: hij onderzocht het menselijk lichaam en de natuur, dat leidde tot een perfecte weergave van de anatomie van de mens.

Daarnaast was hij een uitvinder, zo heeft hij prototypes van nieuwe apparaten en machines zoals helikopters en vliegtuigen ontworpen en werkte hij aan ontwerpen van muziekinstrumenten. Hij overleed in de Franse stad Amboise en ligt begraven in de kapel van St. Hubertus in het kasteel van Amboise. Hier heeft hij zijn laatste drie jaar doorgebracht en de Mona Lisa geschilderd.

Van Da Vinci’s muzikaliteit is weinig bekend. Een paar keer sprak Da Vinci over muziek: ‘Muziek is de zuster van de schilderkunst. Harmonie ontstaat door geproportioneerde stemmen die op hetzelfde moment klinken en die gedwongen worden op verschillende tijdstippen tot leven te komen en weg te sterven. De tijd is als het ware de omtrek van de stemmen die de harmonie vormen, op dezelfde manier als de lijnen die omtrek van ledematen vormen waaruit de menselijke schoonheid voortkomt.’ Giorgio Vasari benoemt in zijn boek Vite uit 1550 hoe Da Vinci zijn tijd investeerde in de muziekindustrie en de studie daarvan: ‘Van nature met een hoogst verheven geest begiftigd en vol gratie kon Da Vinci zang en begeleiding op een goddelijke wijze improviseren.’

Naast zingen bespeelde Da Vinci ook de lira da braccio, een gitaarvormig instrument met zeven tot twaalf snaren dat een geliefd instrument was van dichtersmuzikanten in de Renaissance, en ook de lier. Maar de meeste invloed die hij op de muziekindustrie heeft gehad is toch het verbeteren van oude instrumenten en bedenken van nieuwe instrumenten. Hij bedacht een oplossing voor het verbeteren van een trommel waarmee je het vel van een trommel met een hand kan verstemmen.

Daarnaast kwam Da Vinci in 1488 met de viola organista, ook wel vioolorgel of geigenwerk genoemd.

Dit was een dat de klank van de violen kan verenigen met het vermogen van toetsinstrumenten, om meerstemmig te kunnen spelen. Hij streefde eigenlijk naar een universeel instrument dat de ene keer naar een viool en de andere keer naar een klavierinstrument en dan weer naar een cello of houtblazer klonk. In de schetsen van Da Vinci en zijn tekeningen uit Codex Atlanticus, een gebundelde set van tekeningen en geschriften van Leonardo da Vinci dat 1119 pagina’s bevatten die tussen 1479 en 1519 zijn vervaardigd, was het de bedoeling om de wielen continu te laten draaien. Elk wiel zou dan een rondlopende strijkstok aandrijven en door een toets in te drukken wordt de snaar tegen de draaiende boog gedrukt. Hierdoor brengt de snaar trilling.

Er bestonden meerdere ontwerpen in de schetsen van Da Vinci. De eerste schets toont dat de toonhoogte van een snaar wordt bepaald met tangenten die door de toets tegen de snaar wordt gedrukt. De snaar wordt dan verkort en geeft een hogere toon. In de tweede schets had iedere toets een eigen snaar.

In 2013 wordt dit idee pas werkelijkheid door de Poolse pianist Slawomir Zubrzycki. De Duitse uitvinder Hans Haiden en Aiko Obuchi hadden daarvoor al een poging gedaan om het instrument te bouwen naar aanleiding van de schetsen van Da Vinci. Maar dit was helaas niet gelukt. Het instrument bestaat nu uit een toetsenklavier waarop gespeeld wordt en waarmee een klank ontstaat van een roterende strijkrol die de snaren aanstrijkt en in trilling brengt, net zoals bij een viool gebeurt.

Muziek gebruikte Da Vinci vaak voor zijn schilderijen. Er wordt beweerd dat de glimlach van het schilderij de Mona Lisa is ontstaan door muziek. Giorgio Vasari beschrijft: ‘Leonardo maakte een schilderij voor Francesco del Giocondo van zijn echtgenote Mona Lisa en werkte er vier jaar aan. Hij liet het werk onafgewerkt en het is nu in het bezit van koning Frans van Frankrijk in Fontainebleau.’ Zoals de iconografie van het schilderij beschrijft is de vrouw op het schilderij in rouw. Ze kijkt droevig door het overlijden van een dierbare. Da Vinci besloot om instrumentalisten uit te nodigen om haar op te vrolijken. Op deze manier is deze glimlach van Mona Lisa ontstaan. Zo zou Da Vinci muziek hebben gebruikt voor zijn bekendste schilderij. d