SCHERTSGLAZEN

Historisch Dom Vermaak

door Roos van Laer

De welvaart die men in de 16e en 17e eeuw ervoer, ging gepaard met verveling. Dit resulteerde in een queeste naar dom vermaak en overbodige luxe onder de rijke Hollanders. In deze tijd ontstond dan ook het gebruik van zogenaamde schertsglazen, die in gezelschappen voor vermaak en vertier zorgde. Deze glazen zijn exemplarisch voor de vaak platte humor van de 17e -eeuwse Hollander, die ook wel eens Strontfolklore is genoemd door de historicus Herman Pleij. De glazen verraste de drinker soms met een plens wijn in het gezicht, soms met een raar geluid en soms was zelfs het drinken an sich onderhevig aan een puzzel door de vorm van het glas. Schertsglazen waren echte luxeproducten. Het vergde een hoge bekwaamheid van de glasblazer om deze speelse elementen aan te brengen op het glaswerk. Het is bijzonder dat er op dit moment nog schertsglazen te vinden zijn in museumcollecties, aangezien ze zo fragiel zijn. In dit artikel volgt een opsomming van een paar van deze grappige glazen uit de collectie van het Rijksmuseum.

Dit is een Sifonglas, door dit glas aan een gast te geven kon de gastheer of vrouw iemand mooi voor het blok zetten. De drinker kan alleen drinken door het uitstekende pijpje, maar wat de drinker niet doorheeft is dat het lurken aan dit pijpje een sifonwerking in gang zet waarbij de vloeistof uit het glas blijft stromen tot het leeg is. Dit betekende voor veel gasten een kliederboel en een natte broek. Alhoewel dit glas getuigd van platte humor, is het ook een technisch hoogstandje voor de 17e-eeuwse glasblazer.

Dit vreemd gevormde glas is een Gloglo, dit soort glazen zijn vaak afgebeeld op stillevens en representaties van de wijngod Bacchus. Het leuke aan deze glazen is dat ze een waar muzikaal geluid produceren wanneer de inhoud van het glas achterover wordt gekieperd. De werking van deze glazen is beschreven door Venetiaanse toneelschrijver Carlo Goldoni. Doordat alle aanwezigen op hetzelfde moment aan hun glas gingen lurken ontstond er naar de beschrijving van Goldoni “(..) door een veelheid van klanken een nieuw en grandioos concert”. Een ware muzikale ervaring dus, erg anders dan andere scherstglazen.

Dit glas heeft de vorm van een hond. Dergelijke glazen die een voorwerp, dier of persoon uitbeelden worden ook wel simulacra-glazen genoemd. In dit geval valt het glas niet alleen op door zijn bijzondere uiterlijk. Ook in dit glas zit een fop element. Wanneer de drinker uit de staart van deze hond drinkt, ontstaat er een hard gebubbel en geklots, wat doet denken aan scheetgeluiden. Deze flauwe grap past helemaal in het tijdsbeeld. In de vroeg 16e eeuw was er een beschavingsoffensief, zo kwam er door de ontwikkeling van de eenpersoons wc een taboe te liggen op het ontlasten in het openbaar. Op deze manier veranderde de bestaande etiketten en werden scheetgeluiden des te meer als hilarisch gezien.

Deze molenbeker werd gebruikt voor een ingenieus drankspel. De drinker deed wijn in het glas en blies op het pijpje zodat de wieken gingen draaien. Het idee was dat de drinker de inhoud van het glas moest opdrinken voordat de wieken stopte met draaien. Op sommige exemplaren was ook een werkende klok aangebracht die meedraaide met de wieken. Het nummer waarop de klok uitkwam kon twee dingen betekenen, of de drinker moest het aantal glazen leegdrinken dat werd aangegeven, of het nummer gaf aan welke gast uit het gezelschap als volgende aan de beurt was.

In vergelijking met de andere glazen is dit h een stuk simpeler. Er zijn geen uitdagende mechanismen of vormen te vinden. Het spel wat met dit glas gespeeld werd was dan ook simpel. De drinker moest proberen om precies te drinken tot de volgende streep op het glas. Lukte dit niet, dan moest de drinker het nogmaals proberen. Dit is een spel wat je zelf thuis kunt maken. Pak een glas en een marker, teken wat streepjes en spelen maar.

Al met al, geven deze schertsglazen een leuk inkijkje in het dagelijks leven van een 17e-eeuwer. Objecten als deze illustreren de humor van vroeger in zijn simpelste vorm. Zo blijkt maar weer dat de mens toch niet zo veel veranderd door de jaren heen. Wij houden ons vandaag de dag nog steeds bezig met allerlei vormen van vertier waarin drank de hoofdrol speelt zoals stresspong, beerpong, juffen en bussen. We genieten nog steeds van dom vermaak, alleen nu vaker uit een smoezelige plastic beker dan uit een beker van Venetiaans glas. d