Een foto zegt meer dan duizend woorden, maar ook meer dan 10.000 lichaamsdelen?

Sterre berentzen - Op 23 februari 1864 werd Demang Lehman gefotografeerd, zittend op een stoel. Ongeacht de grote frons op zijn gezicht, ziet Lehman er kalm uit. Helemaal gezien het feit dat hij is vastgebonden aan diezelfde stoel en wacht op het moment dat hij wordt opgehangen, in de aanwezigheid van duizenden mensen. Dit is de laatste afbeelding van deze belangrijke Indonesische vrijheidsstrijder waar hij nog in zijn geheel op staat. Het lichaam van Lehman mist namelijk al meer dan 150 jaar het hoofd.

Demang Lehman was een van de belangrijk- stig is uit het koloniale verleden. Omdat dit museum ste leiders in de ‘Bandjermasinse oorlog’ met starheid haar luiken gesloten houdt, blijft het gissen (1859-1906). Dit was een oorlog die was naar het precieze aantal. voortgekomen uit de onvrede en het verzet Niet elk museum blijft zich zo verschuilen in het duisvan de bevolking van Banjarmasin. Ban- ter; terwijl het Leids Anatomisch Museum niet het enige jarmasin is de hoofdstad van de Indonesische provincie museum is met een mensenhoofd in de collectie. In 2002 Zuid-Kalimantan, op het eiland Borneo. Hoewel de aan- werd al duidelijk dat het Tropenmuseum in Amsterdam komst van de ‘Nederlanders’ in Kalimantan oorspronke- ook in het bezit is van vele dozen met daarin duizenden lijk bedoeld was ter uitbreiding van handelscontacten botten, schedels en andere menselijke overblijfselen die en -verkeer, groeide dit uit tot kolonialisme, economi- waren meegenomen uit mortuaria en van begraafplaatsche exploitatie en de toepassing van Nederlandse bu- sen in toenmalige Nederlandse koloniën. Deze resten reaucratie. Dit deden zij door contracten te sluiten met zijn in Nederland terecht gekomen voor de wetenschap, de lokale heersers. Zo ook met de Sultan van Banjarma- in het bijzonder voor de fysische antropologie. Ze wersin waardoor er grote gebieden in Zuid en Oost-Borneo den onderworpen aan theorieën over rassenverschillen onder Nederlands-Indische soevereiniteit kwamen te en de evolutie van de mens. Deze wetenschap had toen staan. Hoewel dit in eerste instantie, in het begin van deels de drang om de superioriteit van de koloniale overde negentiende eeuw, niet veel leek op te leveren, werd heersers te bewijzen. De structuren van dit vakgebied er na de ontdekking van steenkoollagen meer aandacht waren dus gebaseerd op het raciale denken. besteed aan dit gebied. Het besef dat het belangrijk is om deze koloniale – en

De exploitatie van steenkool kwam in het geding daarmee racistische – achtergrond van de collecties te toen in 1852 de troonopvolger van de Sultan overleed en erkennen, lijkt steeds meer door te dringen binnen muer twee mogelijke nieuwe opvolgers naar voren werden sea. Zowel nationaal als internationaal is er geen ontgeschoven. De Nederlandse overheersers hadden zeg- komen aan want ook in andere landen liggen schedels genschap verkregen over de benoeming van de nieuwe weggestopt in de kelders van musea. In sommige gevalprins-sultan ten gevolge van de gesloten contracten. len zelfs een stuk zichtbaarder dan je zou verwachten. Ondanks dat de door de Nederlanders verkozen opvol- In het Anatomisch Museum van Modena (Italië) staan ger onbekwaam bleek, werd hij na de dood van de Sultan een Ethiopische man en een Nubische vrouw, beiden gein 1853 toch op de troon gezet tot onvrede van de bevol- storven in de negentiende eeuw, halfnaakt in een vitrine king. Het verzet van de bevolking richtte zich tegen de opgesteld. Er zijn verschillende manieren om menselijke Nederlandse overheersing. Aan het hoofd van het ver- overblijfselen te bewaren, waar dit, naar mijn mening, er zet stonden de loyale volgers van de andere kandidaat, geen van is. Net als dat het blijven wegstoppen van de waaronder Demang Lehman. In 1862 kregen de Neder- resten geen oplossing is. Dekolonisatie is een proces dat landers de overhand en begonnen zij met het uitvoe- nog lang niet bij de finish is. Het is de vraag of de finish ren van strafexpedities, op zoek naar de sleutelfiguren überhaupt ooit gehaald gaat worden. Het is belangrijk van het verzet. Een van de belangrijkste verzetsstrijders om te erkennen dat het koloniale verleden op allerlei was Demang Lehman. Hij werd uiteindelijk tijdens het manieren meer heden dan verleden is. Een meer evenavondgebed gevangen genomen en door de krijgsraad wichtige presentatie is noodzakelijk. Haal de schedel veroordeeld voor hoogverraad. Hij kreeg de straf des van Demang Lehman uit de kelder, laat zijn foto zien en doods met de strop toebedeeld. Willem A. Van Rees, ge- vertel ook het onderbelichte verhaal. pensioneerd majoor van het Nederlandsch Indisch leger schrijft hier in 1865 over: “Kalm en getalen ging de meest Tijdens het schrijven van dit artikel is naar buiten geverraderlijke, maar tevens die meest energieke Bandje- bracht dat de Raad van Cultuur aan de minister Van rees den schanddood te gemoet.” Engelshoven (Onderwijs, Cultuur en Wetenschap) het

Wat er daarna gebeurd is opmerkelijk of tenminste advies heeft gegeven om het koloniaal erfgoed terug dat denkt amateurhistoricus Donald Tick: het hoofd van te geven aan de herkomstlanden, als redelijk zeker deze vrijheidsstrijder wordt verscheept naar Nederland. kan worden aangetoond dat die landen de stukken Dit verhaal heeft het afgelopen jaar meer aandacht ge- onvrijwillig zijn kwijtgeraakt. De Raad stelt: “Hiskregen door de podcast ‘Het verloren hoofd’ van NPO Ra- torisch onrecht dat in het koloniale verleden heeft dio 1. In deze podcast gaan Mathijs de Groot en Nienke plaatsgevonden, kan niet ongedaan worden gemaakt. Zoetbrood op verzoek van Donald Tick op zoek naar de Maar wel kan aan het herstel van onrecht een bijdraschedel van Demang Lehman. Zonder dat ik hier spoilers ge worden geleverd door bij de omgang met koloniale weggeef, is het belangrijk om te weten dat in de data- objecten verantwoordelijkheid voor dat verleden te base van het Leids Anatomisch Museum een vermelding nemen.” Het gaat daarbij onder andere om menselijke staat van deze schedel. Dit museum is een instituut dat resten. d meer dan 10.000 preparaten van lichaamsdelen bezit, waarvan de schedel van Lehman niet als enige afkom-