Historicus van de maand

Haye Heida - Remco Raben studeerde geschiedenis in Leiden en is sinds 2007 universitair hoofddocent bij de afdeling Geschiedenis van de Internationale Betrekkingen in Utrecht. Voor die tijd was hij onder meer als coördinator betrokken bij verschillende onderzoeken van het NIOD rond Indonesië. Sinds mei 2015 is hij als bijzonder hoogleraar Koloniale en postkoloniale literatuur- en cultuurgeschiedenis verbonden aan de Faculteit der Geesteswetenschappen hier op de UvA.

(Voormalige) tweedejaarsstudenten kennen u van de colleges geef als ‘oude witte man’ over racisme, aan studenten die voor 95% Nederlandse Geschiedenis. Hoe is uw ‘koloniale bijdrage’ aan een Nederlandse achtergrond hebben. Het is goed dat het gebeurt, dit college tot stand gekomen? maar je mist ervaringskennis of perspectivische kennis. Het is niet Eigenlijk vanaf het allereerste begin toen ik hier binnenkwam heb mijn beleving die ik beschrijf, en daarom is het goed om ook van die ik colleges gegeven binnen dat college Nederlandse Geschiedenis. andere kant kennis op te doen, dus door met ervaringsdeskundigen Het begon met een incidenteel college, en toen werd er later gezegd: te spreken, dan wel hun ouders of voorouders die het kolonialisme, ,,Maar dat kolonialisme is toch zo belangrijk voor Nederland, we racisme of de slavernij hebben ondergaan. kunnen Nederland toch eigenlijk niet begrijpen zonder dat?’’ Sinds dit jaar geef ik met Remieg Aerts het college in gelijke delen. Dus we Is het onderzoek naar de onderbelichte mensen in deze gehebben nu allebei twee uur. Voorheen was het altijd haasten en kon schiedenis voor u ook gepaard gegaan met het leren van andeik niet genoeg behandelen. Nederland is al moeilijk om in twee uur re talen, bijvoorbeeld Indonesisch? te proppen, zeker als je de wereld daar nog eens een keer bij neemt. Natuurlijk. Iedereen ontdekt nu die koloniale geschiedenis, maar Maar je kan die koloniale geschiedenis niet schrijven zonder de ge- doet dat eigenlijk nog steeds vanuit een Nederlandse manier. Daarkoloniseerden, of de mensen aan de andere kant centraal te stellen. door blijft de romantiek van het koloniale verleden in stand. Je kan die Kolonialisme gaat over die miljoenen mensen. Je kan er geen J.P. Coen geschiedenis niet beschrijven vanaf het dek van een schip, of van bincollege van maken, of een VOC-geschiedenis. Je moet kijken naar de nen de muren van een VOC-fort. Er is echter pas een evenwichtige gesamenlevingen waar dat kolonialisme arriveerde, waar dat effect op schiedenis mogelijk als je beide kanten laat zien, zowel de zendende uitoefent. Je kunt geen krant openslaan zonder tegen een koloniale kant als de ontvangende kant. En dat is eigenlijk al een hele verkeerof postkoloniale discussie aan te lopen. Het is in de laatste twintig de formulering, want je zult zien dat het niet alleen om zenden en jaar zo belangrijk geworden dat wij dat als onderwijsinstituut moe- ontvangen gaat. Die dynamiek is veel ingewikkelder. Zo was de eerste ten adresseren, willen we studenten klaarmaken voor de discussies persoon die in Indonesië auto reed een Indonesiër. Ook had Indonesië die gevoerd worden en die écht de komende jaren en vermoedelijk eerder universeel stemrecht dan de Verenigde Staten. Er is een disbadecennia nog zullen voortduren. lans in kennis over de wereld, die alleen opgeheven worden door veel

We leven in een samenleving die verandert. Je ziet dat 10 tot 20 meer de nadruk te leggen op de andere kant, door bronnen te zoeken. procent van de Nederlandse bevolking Niet-Westers immigrant is, en Geschiedenis is niet zomaar een neutrale wetenschap van ‘we gaan dus een herinnering heeft aan Europese dominantie of direct koloni- naar het archief en daar ligt geschiedenis’. Het archief is ‘gebiast’, en alisme. De machtsverhoudingen in de wereld verschuiven. Dit alles ook wij zijn dat natuurlijk door onze opvoeding. Ons perspectief op maakt dat wij anders gaan nadenken over onszelf en de positie van de wereld is bovendien heel anders, wij kijken immers vanuit AmsterNederland of ‘het Westen’ in die geschiedenis. Bovendien is Wereld- dam en niet vanuit Paramaribo of Jakarta. Je moet veel inventiever geschiedenis een heel belangrijk onderdeel van ons geschiedbedrijf zijn om die onevenwichtigheid op te heffen. Dus je moet bronnen geworden, en daar kun je niet meer omheen. Wij kunnen onszelf niet genereren en je moet kennis mobiliseren in die landen. Je moet deze begrijpen zonder naar dat koloniale verleden te kijken. Vooral Wes- mensen meenemen in je analyse, en daarvoor moet je de taal leren. terse landen zijn daarbij meer gaan kijken hoe ze mede gevormd zijn door hun koloniale ervaring; alleen nationale geschiedenis volstaat Het kan eigenlijk ook niet anders, maar hebt u De slavernij in niet meer. Dit is een internationale trend die we eerder al hadden ge- oost en west al gelezen? agendeerd op een congres van het KNHG, en dat zie je nu dus langza- Absoluut, ook omdat ik zelf betrokken ben bij een vergelijkbaar promerhand doorsijpelen in het onderwijs. ject in Utrecht dat dit jaar is begonnen. Het mooie aan het AmsterHoe staat het er inmiddels voor met het onderwijs op dit ge- mensen en organisaties erbij heeft betrokken die buiten de univerbied? siteit staan. Want ook buiten de academie wordt er ontzettend veel Binnen het basis- en middelbare onderwijs gaat het allemaal nog kennis gegenereerd en worden er vragen gesteld. We moeten dan vrij langzaam. Ik ben niet helemaal enthousiast over het geschiede- ook niet alleen oreren over wat de antwoorden zijn, maar vooral vranisonderwijs, en dan zeg ik niets over de individuele kwaliteiten van gen blijven stellen. En deze worden door de samenleving gevoed. En de docenten, zij werken keihard. Let wel, wij zijn op de universiteit al dat is heel belangrijk. Luister naar deze mensen en betrek hen ook in traag. De samenleving loopt vér voor de universiteit uit: als je alleen onderzoek en onderwijs. ziet wat voor discussies er gevoerd worden, en wat voor kennis er in de samenleving wordt gecreëerd over deze problematiek, over kolo- Zijn er nog andere boeken die u aan zou raden? niale geschiedenis, over de doorwerking van slavernij, over racisme Ik kan Japan’s occupation of Java in the Second World War: A tranetc. Dat is geen politiek standpunt, maar er wordt gewoon heel veel snational history (2018) van Ethan Mark iedereen aanbevelen. Het kennis geproduceerd door mensen van buiten de universiteit. De uni- gaat over Java tijdens de Japanse bezetting van Indonesië, maar wat versiteit hobbelt daar achteraan, en het middelbare onderwijs komt is er bijzonder aan dit boek: er komt geen Nederlander in voor. Dit daar nog eens achteraan. Voordat die kennis dan weer doorsijpelt in boek praat dus terug tegen alle boeken uit Nederland over de Japande leerboekjes ben je al snel tien jaar verder, zo niet langer. Dat heeft se interneringskampen - studies die zelden gaan over de beleving ook te maken met hoe urgent het voor ons is. De meeste docenten van de Javanen. Het is eigenlijk een hele vertrouwde geschiedenis zijn natuurlijk wat ouder, en zeker degenen met vaste posities of van Nederland, maar nu vanuit een heel ander perspectief. Er is in hogere functies. Zij zijn nog in de oude tijd opgevoed en voelen die feite sprake van een dubbele dekolonisatie van de geschiedenis van urgentie minder. Daarom is het zo belangrijk om de docentenstaf te de Indonesiërs: het staat buiten het Nederlandse perspectief en het verjongen, te vernieuwen en divers te maken. En dat gaat natuurlijk geeft ook aan hoe de Indonesiërs agency hadden en dus zelf proactief veel te langzaam, want er zit een soort van prop op. Ik maak zelf ook omgingen met de Japanse bezetting. d deel uit van die ‘grijze witte prop’. Het is natuurlijk raar dat ik college dam-onderzoek is dat het onderzoeksteam heel divers was, en veel