Centerfold: Zalig

ZALIG

Wat betekent zalig? Het is een woord dat vaak wordt gebruikt in de Nederlandse taal, ondanks zijn katholieke oorsprong. Gelukkig en heerlijk is waar het woord naar verwijst volgens de Van Dale, naast de katholieke betekenis. Maar welke vorm krijgt het woord zalig in ons dagelijkse leven?

Het proces van de zaligverklaring

Sarah Kesselaar - Niet alleen een kersentaartje van Holtkamp, maar ook een mens kan zalig worden verklaard. De zaligverklaring is de eerste stap die gezet moet worden, voordat iemand heilig wordt genoemd. Om te worden geëerd als zalige moet je aan een paar strenge eisen voldoen. Allereerst is het uiteraard van belang dat de desbetreffende persoon is gestorven. De Dicasterie voor de Heiligverklaringen bepaalt of de persoon in kwestie heldhaftige heiligheid heeft getoond die navolging waard is. Als dat zo is, worden ze met het decreet van de paus Eerbiedwaardig verklaard. Vervolgens begint de zoektocht naar bewijs dat er een wonder is gebeurd door tussenkomst van de persoon sinds ze zijn overleden. Een wonder dat aan aan iemand wordt toegeschreven na diens dood is het bewijs dat diegene in de hemel is bij God en voor de mens bemiddelt op aarde. Een voorbeeld van zo’n wonder is dat iemand op onverklaarbare wijze geneest nadat diegene ongeneeslijk ziek is verklaard. Daarbovenop moet er bewijs zijn dat mensen op aarde hebben gebeden om de voorspraak van de eventuele zalige. Rechtstreeks tot God of Jezus bidden is toegestaan, maar zodra mensen bidden richting een andere heilige zoals de Maagd Maria is het niet mogelijk om te bewijzen dat de eventuele zalige de oorzaak is van het wonder. Zodra er bewijs is dat het wonder het gevolg is van de voorspraak van de eventuele heilige wordt diegene zalig verklaard.

Antonietta Meo, de jongste zaligverklaarde en uiteindelijk ook heilig verklaard. Ze overleed op zevenjarige leeftijd.

Vanitas (hoogstwaarschijnlijk een zelfportret), Clara Peeters, ca. 1618.

Heerlijke stillevens

Iris Jocker - Clara Peeters (1588-90 – in of na 1621) was een meester in de stillevens. Zij woonde in Antwerpen en maakte daar de prachtigste schilderijen in olieverf. Kazen, krakelingen, fruit, vis en gevogelte, niets was voor haar te gek en het kwam allemaal op haar geschilderde tafels terecht. Doordat zij ontzettend goed kon observeren lijken deze zaligheden zo van het schilderij te pakken. Dit komt onder andere omdat zij de geïdealiseerde werkelijkheid achterwege liet. Op het porselein zijn deukjes waarneembaar en de kazen zijn gehavend. Toch was niet alles dat Peeters schilderde perse smakelijk te noemen. Soms gaf zij groene kazen weer. Het gebruik van schapenkeutels was één van de manieren om die opmerkelijke kleur aan een kaas te geven. Heerlijk!

Heren en heerlijkheden

Christiaan Velzeboer - Tot halverwege de negentiende eeuw kenden de Nederlanden een inmiddels verdwenen bestuursvorm, die van de Heerlijkheid. Aan het hoofd hiervan stond de (leen)heer. In hun rol als diplomatieke bondgenoot van de lokale vorst was hen in de Middeleeuwen allerlei rechten over een bepaald gebied toebedeeld. Het gebied waarvoor deze rechten golden was de Heerlijkheid. Dit systeem van machtslening is ook wel bekend als het feodalisme. In eerst instantie was het vooral de adel die heerlijkheden in bezit had. Met de opkomst en bloei van de steden kreeg ook de rijkere bovenlaag aldaar de mogelijkheid om het omliggende platteland als heerlijkheid aan te schaffen. De heerlijkheden en hun rechten werden geschrapt bij de Belgische grondwet van 1831 en de Nederlandse grondwetsherziening van 1848. Vandaag de dag zijn de sporen van de heerlijkheden nog terug te zien in de aanduidingen van enkele landgoederen en lange achternamen die ontstaan zijn uit het samenvoegen van een familienaam en de naam van een of meerdere heerlijkheden.

Een kaart van een heerlijkheid.

Paus Johannes Paulus II.

Het meest katholieke woord

Constantijn Bolscher - Ondanks dat het woord zalig sterke associaties oproept met het christelijke geloof is het woord zalig vrij algemeen ingeburgerd geraakt. Voor calvinistische christenen is dit een pijnpunt: het zalig worden betekent voor deze christenen louter het deelachtig worden van de zaligmakende genade van Christus. Onder katholieken is dit heel anders. De website van Omroep RKK hield in 2006 de verkiezing van het meest katholieke woord in de Nederlandse taal. De bezoekers van de site wezen zalig aan als het woord dat het meest de katholieke cultuur en levensbeschouwing typeert. Het fenomeen zaligverklaring is ook meer gangbaar geworden. Volgens literatuurhistoricus Kees Fens is de zaligverklaring echter helemaal niet typisch voor het traditionele katholicisme in Nederland. Fens: "Pas door paus Johannes Paulus II (1920-2005) is de zaligverklaring in zwang geraakt.” Zelf werd de paus in 2011 zalig verklaard en in 2014 heilig verklaard wat destijds voor nogal wat commotie zorgde. De paus zou seksueel misbruik in de katholieke kerk in de doofpot hebben gestopt om het imago van de kerk hoog te houden.

Zalige gebouwen

Bart van Oostrom - De Nederlandse taal is soms een vreemd soort iets. Als iets bepaalde kenmerken dan maken we woorden die in de Nederlandse taal van origine niet te gebruiken zijn als bijvoeglijk naamwoord, tot een vorm waar het wel te gebruiken is. Denk aan een kazige lasagne, een bazig mens, een waterig oog en ga zo maar door. Voor een gebouw met veel zalen is echter niet te zeggen dat het een zalig gebouw is, dan wordt er iets heel anders bedoeld. Het heeft een meer christelijke ondertoon of het gaat om een gebouw om Hans en Grietje te lokken. Ik vind dat jammer, ik zou graag een pand zalig willen noemen en dan bedoelen dat er aanzienlijk veel grote ruimtes binnen te vinden zijn.