Staal en skeletten

Onder de rook van de Hoogovens

Bente Marschall – Tata Steel in IJmuiden viert feest. De in 1918 opgerichte Koninklijke Nederlandse Hoogovens en Staalfabrieken NV, tegenwoordig onderdeel van Tata Steel, mag honderd kaarsjes uitblazen en zo’n heugelijk feit kan niet onopgemerkt voorbijgaan. Onze koning Willem-Alexander gaf donderdag 20 september de aftrap voor verschillende festiviteiten op het terrein van Tata Steel rondom dit jubileum.

Een terrein met een geschiedenis die heel wat verder teruggaat dan dit jubileum.Eerst even kort over de Hoogovens zelf. Tot 1918 was Nederland voor haar ijzer en staal afhankelijk van de import. Daar moest verandering in komen, vond Henri Johan Eduard Wenckebach. Na een carrière bij onder andere de Staatsspoorwegen en Staatsmijnen deed hij het voorstel een Nederlands hoogovenbedrijf, een staalbedrijf met staalfabriek en walserij, op te richten. Want, zo had Wenckebach bedacht, Nederland zou door zijn ligging aan zee een ideale vestigingsplaats voor een dergelijk bedrijf zijn. Maar waar in Nederland moest de fabriek komen te staan? De meest voor de hand liggende locatie, havenstad Rotterdam, liet Wenckebach links liggen voor IJmuiden. Doorslaggevend hierin waren de zandgronden van de duinen, waardoor de staalfabriek op stevige, vaste grond zou staan. Daarnaast bleek IJmuiden ideaal gelegen voor de toevoer van grondstoffen. Vier jaar nadat de eerste schop de grond in ging, werd op 22 januari 1924 hoogoven nummer 1 aangestoken. De Hoogovens zouden veel werkgelegenheid naar de regio brengen. Er was zelfs zoveel behoefte aan arbeiders dat in de jaren zestig gastarbeiders uit Italië en Turkije werden gehaald. Tegelijkertijd dijde het terrein van de Hoogovens steeds meer uit, om uiteindelijk bijna even groot als IJmuiden zelf te zijn. De productie van ruwijzer nam door de jaren heen gigantisch toe. In 1924 werd nog een ‘schamele’ 118.000 ton geproduceerd. In 2017 was dat bijna zestig keer zoveel geworden: 6.900.000 ton.

Naast een goede, stevige ondergrond te zijn bleek de vaste grond in IJmuiden een schatkist aan archeologische vondsten te bevatten. Toen eind jaren zestig de boven genoemde nieuwbouwprojecten op het Hoogovensterrein van start gingen, werden diepe bouwputten uitgegraven. Al snel stuitte men op archeologische vondsten: er bleken op het terrein onder andere zes boerderijen uit de eerste eeuw na Christus te hebben gestaan. Daarnaast was de vondst van een compleet menselijk skelet uit ongeveer 350 voor Christus bepaald spectaculair. Tijdens de opgravingen werden ook sporen gevonden van meerdere boerderijen uit de negende eeuw na Christus. Deze tweeschepige woonstalhuizen waren opgetrokken rondom een houtskelet met tussenmuren van gevlochten twijgen, afgestreken met leem. IJmuidens hoger gelegen duingebied bood kennelijk een uitstekende woonmogelijkheid voor de negende-eeuwse bewoners. En het klimaat moet ook nog eens prettig zijn geweest. Tussen verschillende botresten werden overblijfselen van een moerasschildpad gevonden. Vandaag de dag komt deze schildpad niet meer in Nederland voor. Hij geeft de voorkeur aan gebieden met lange en warme zomers, wat suggereert dat het warmer was dan nu. Hete en droge zomers zullen voor de nodige zandstormen gezorgd hebben. Zandstormen die uiteindelijk zouden leiden tot de vorming van de Jonge Duinen.

De grond in IJmuiden bleek een schatkist aan archeologische vondsten

Terug naar de opgravingen. Uit de gevonden botresten valt op te maken dat de bewoners van deze zandverhoging zowel schapen, varkens, runderen als paarden hielden. Naast de verspreide resten van dieren die voor consumptie gehouden werden, werd ook een intact skelet van een volwassen tweejarige koe teruggevonden. Het is een raadsel waarom dit jonge dier begraven is, en niet is opgegeten. Ook van een hond is het volledige skelet teruggevonden. Uit archeozoölogisch onderzoek bleek dat deze hond de respectabele leeftijd van tien à twaalf jaar bereikt moet hebben. Zijn botten lagen niet verspreid over het terrein, maar suggereren dat de hond op een eerbiedwaardige manier ter aarde besteld is. Hij was vast het lievelingsdier van de bewoners. Al met al heeft de plek van Tata Steel in IJmuiden een geschiedenis die vele malen verder teruggaat dan de geschiedenis van het bedrijf zelf. Maar het is de vraag of de voormalige bewoners op het jubileumfeestje aan bod komen. d

Meer weten over de Hoogovens en de ontwikkeling van de ijzer- en staalindustrie? Bezoek het HoogovensMuseum in Velsen-Noord.