PUZZLE (ΣΜΥΡΝΗ)
Ελένη Κεσίσογλου
Μια φορά κι έναν καιρό υπήρχε ένα δέντρο, που οι ρίζες του απλώνονταν βαθιά μέσα στο χώμα και έφταναν πολύ μακριά. Αυτό το δέντρο ήταν ιδιαίτερο και για άλλο λόγο. Η ιστορία των ανθρώπων μας δείχνει, πως λαοί φεύγαν από έναν τόπο- σε ορισμένες χρονικές περιόδους- για να πάνε να ζήσουν αλλού, όπου μπορούσαν να εξασφαλίσουν τα απαραίτητα για να επιβιώσουν. Το δέντρο αυτό είχε την ικανότητα, μιας και οι ριζες του ήταν βαθιές και μακριές, να τις απλώνει από τον ένα τόπο στον άλλον ακολουθώντας τους ανθρώπους. Και έτσι λέγανε- όσοι μετοικούσαν – ότι όπου και αν πήγαιναν, θαρρούσαν ότι το έβλεπαν μπροστά τους . Η αλήθεια ήταν πως από τη ρίζα, που έφτανε στο νέο τόπο, ξεπηδούσε ένα δέντρο όμοιο με το μητρικό, με το οποίο έμενε για πάντα συνδεδεμένο. Έτσι και οι άνθρωποι, σήμερα είναι εδώ αύριο εκει, ανάλογα με το πως τα φέρνει ο καιρός και οι συνθήκες, μα πάντα ο νους και η ψυχή τους μένουν συνδεδεμένα με τον τόπο που γεννήθηκαν.
Υπήρχε κάποτε ένας πανέμορφος τόπος, που δεν τον γνώριζε κανείς και δεν είχε όνομα. Ώσπου τον ανακάλυψε η Αμαζόνα Σμύρνα, που τον είδε και θαμπώθηκε από την ομορφιά του. Έτσι του έδωσε το όνομά της. Σμύρνη τη φωνάζουν μέχρι σήμερα. Μόλις μαθεύτηκε η ύπαρξή της αμέσως κέντρισε το ενδιαφέρον για εποικισμό. Τότε Αιολείς (1.100 π.Χ.) από την Κύμη της Αιολίδας ήλθαν και εγκαταστάθηκαν στο μιχό του Σμυρναικού κόλπου, ιδρύοντας τη δική του αποικία. Τον 8ο π.Χ. αιώνα η Σμύρνη περιήλθε στη κυριαρχία των Κολοφωνίων και έκτοτε παρέμεινε Ιωνική πόλη. Όντας όμως ξεχωριστή πολλοί τη ζήλευαν και κατά περιόδους την κατακτούσαν: Πέρσες , Μακεδόνες, Ρωμαίοι, Βυζαντινοί, Τούρκοι. Ο Μ. Αλέξανδρος ήταν αυτός που νίκησε τους Πέρσες και μετέφερε τη Σμύρνη στη σημερινή της θέση στους πρόποδες του Πάγου, όπου και συγκέντρωσε τους διασκορπισμένους από τους Πέρσες Σμυρναίους. Έλληνες την πρωτοκατοίκησαν και με το πέρασμα των αιώνων πάντα ήταν πληθυσμιακά περισσότεροι. Η επικράτησή τους στο εμπόριο και στη ναυτιλία συνηγόρησε στην κυριαρχία τους σε όλους τους τομείς της οικονομικής, κοινωνικής και πνευματικής ζωής. γι΄αυτό και οι Τούρκοι την ονομάτιζαν ‘’Γκιαουρ Ιζμίρ’’ αναγνωρίζοντας έτσι την Ελληνικότητά της. Το δέντρο που φύτρωσε εκεί, όταν κατοικήθηκε από τους Αιολείς, ήταν γέννημα ρίζας μητρικού δέντρου από τα Ελληνικά χώματα και η προέλευσή του αποδείκνυε και αποδεικνύει την καταγωγη των ανθρώπων, που ρίζωσαν στη Σμύρνη. Αυτήν την καταγωγή του διέσωσαν στους αιώνες και το κατάφεραν διατηρώντας τα έθιμα και τη γλώσσα τους.
Η ζωή των ανθρώπων μοιάζει με τα κομμάτια ενός παζλ, που σιγά-σιγά το χέρι του χρόνου τα ενώνει. Όταν ολοκληρωθεί η εικόνα τότε αυτή αφηγείται την ιστορία του ενός ή των πολλών. Ας ενωθούν λοιπόν αυτά τα κομμάτια, που ξεπηδούν μέσα από στιγμές της καθημερινότητας, αυτών που έζησαν στην αγαπημένη ‘’Νύμφη του Ερμαίου Κόλπου’’.
Ο μικρός Σπύρος προσπαθούσε να ξεκλέψει ώρα από το διάβασμα, γιατί οι φωνές των φίλων, που παίζανε έξω, ήταν μια μεγάλη πρόκληση γι΄αυτόν. Βέβαια για σήμερα έπρεπε να αποφασίσει σε ποιό παιχνίδι θα συμμετάσχει, γιατί ο χρόνος του ήταν περιορισμένος. Τα τσερκένια θέλαν χρόνο και δεν εννούσε να ηττηθεί από τους αντιπάλους του. Μάλλον θα έπαιζε με το στεφάνι. Ήταν ένα παιχνίδι, που του άρεσε πολύ. Και οι βόλοι όμως δεν πήγαιναν πίσω. Αγορίστικα παιχνίδια. Υπήρχαν όμως εξίσου πολλά και για τα κορίτσια. Πόσο διαφορετικά από τα σημερινά παιδιά. Ξέρεις τι σημαίνουν όλα αυτά που παίζανε; Τα βόλια-μπίλιες, τα τσερκένια, δεν περνάς κυρα-Μαρία, οι κούνιες, η λαμπρίτσα, περνά-περνα΄η μέλισσα, το δαχτυλίδι, σαλίγκαρος, κουτσό-κουσατέ, τυφλόμυγα, στραβομούτζουρε, πινακωτή, πινακουτά, στεφάνι-ρόδα ή τροχός (αρχαία κρικηλασία), αμπάριζα ή σκλαβάκι, το λιθάρικουβετάσι, μπιζ, σφεντόνα, τραμπάλα, αιώρα ή βραχίονας, το γιάντες, ξυλίκι-βέργα-τζομέ, κρυφτό-καμμιστό, κ.α. Πέρα από τη χαρά του παιχνιδιού, την ομαδικότητα, την άμιλλα, την καλλιέργεια της φαντασίας, τα παιχνίδια αυτά είχαν ρίζες στην Αρχαία Ελλάδα.
.Ο μικρός Σπύρος, την ώρα του παιχνιδιού, σαν ν’ άκουσε ένα περίεργο σύρσιμο να βγαίνει. από τα βάθη της γης. Αλλά δεν έδωσε και πολλή σημασία. Το παιχνίδι πάνω απ’ όλα!
\\\\
Δύο Δεκεμβρίου. Παραμονή της γιορτής της Αγίας Βαρβάρας. Η μαμά του Σπύρου από το πρωί έχει καταπιαστει με την ετοιμασία της «βαρβαρας». Και όχι μόνον εκείνη, αλλά και όλες οι νοικοκυρές. Βράζουνε στάρι και διάφορους καρπούς (καρύδια, μύγδαλα, ρόδια, σταφίδες) ή φρούτα (συνήθως μήλο) ψιλοκομμένα με μπόλικα μυρωδικά, όπως κανέλλα. Ανήμερα της γιορτής θα στείλουν ένα πιάτο «βαρβάρα» σε γείτονες, συγγενείς και φίλους και εκείνοι θα ανταποδώσουν το ίδιο. Έτσι ξορκίζουν τις κακές παιδικές ασθένειες και κυρίως την ευλογιά, που προκαλεί τόσους θανάτους στα παιδιά και γλυκαίνουν και την Αγία Βαρβάρα για να τους δίνει δύναμη και να πολλαπλασιάσει τα αγαθά. Το έθιμο αυτό λέγεται πως κρατάει από την εποχή, που ο πατέρας της Αγίας Βαρβάρας θέλησε να εξοντώσει τους χριστιανούς ρίχνοντας δηλητήριο στο ψωμί τους. Το μυστικό όμως, το έμαθε η κόρη του και ειδοποίησε τους Χριστιανούς, να μη ζυμώσουν και φάνε εκείνες τις μέρες ψωμί, αλλά να βράζουν και να τρώνε ότι καρπούς είχαν φυλαγμένους στο σπίτι τους.
Η μαμά του Σπύρου ρώτησε τη γειτόνισσα αν άκουσε ένα περίεργο σύρσιμο, πού ‘μοιαζε να βγαίνει από τα βάθη της γης. «Ιδέα σου είναι» της είπε εκείνη και συνέχισαν τις προετοιμασίες.
Εδώ και μία εβδομάδα οι πρετοιμασίες για το γάμο δίνουν και παίρνουν. Παντρεύεται η θεία του Σπύρου, η Ειρήνη, και όλοι συμμετέχουν στις διαδικασίες. Η μαμά της νύφης από τότε που ήταν μικρή η κόρη ετοίμαζε τα προικιά. Μια βδομάδα πριν το γάμο οι φιλενάδες και οι συγγενείς της νύφης τα πλένουν και τα απλώνουν σε σχοινιά απ΄άκρη σ’ άκρη στο δρόμο. Το κάθε είδος χωριστά: μαζί οι κουβέρτες, μαζί τα κιλίμια, τα σεντόνια, τα εργόχειρα. Να περάσει ο κόσμος να τα καμαρώσει. Κυρίως τα εργόχειρα καθώς ήταν πόνημα γούστου, φαντασίας που γίνονται με μεράκι και έχουν ανάλογη αξία. Μιά τέχνη ( δαντέλες κυρίως) που πηγαίνει από μάνα σε κόρη. Το απόγευμα της ίδιας μέρας θα μαζέψουν οι φιλενάδες της τα προικιά, θα τα πάνε στο σπίτι της νύφης, θα τα σιδερώσουν και θα τοποθετήσουν προσεκτικά στο «γιούκο». Τα κεντητά θα τα βάλουν σε ωραίους δίσκους και πλεκτά πανεράκια. Τρεις μέρες πριν το γάμο οι νέοι και οι κοπέλες θα μεταφέρουν την προίκα στο σπίτι του γαμπρού. Μέχρι την παραμονή του γάμου οι κάτοικοι της περιοχής θα περάσουν να «ράνουν» τα καλότυχα να πουν τα «καλορίζικα» και να ασημώσουν το γιούκο με ασημένια και χρυσά νομίσματα.
Μέσα στην τόση χαρά κανείς δεν άκουγε το περίεργο σύρσιμο, πού έβγαινε από τα βάθη της γης.
Βράδυ παραμονής Πρωτοχρονιάς. Οι δρόμοι ηχούν από τα κάλαντα των παιδιών. Ο Σπύρος, μαζί με τα αδέλφια του, την Ερμίνα και τον Απολλώνιο-Στέφανο καθώς και φίλους της γειτονιάς, τραγουδούν με περίσσια δύναμη τα κάλαντα και από ευχές άλλο τίποτα στο νοικύρη για να πάρουν καλύτερο μπαξίσι. Αρχιμηνιά και αρχιχρονιά ψιλή μου δεντρολιβανιά κι αρχή καλός μας χρόνος εκκλησιά με τ΄αγιο θρόνος… Σ΄αυτό το σπίτι που “ρθαμε πέτρα να μην ραγίσει Κι ο νοικοκύρης του σπιτιού χίλια χρόνια να ζήσει… Στα σπίτια στρωμένα τραπέζια με ξηρούς καρπούς και γλυκίσματα κεράσματα για τον Αγιο Βασίλη. Οι νοικοκυρές ραντίζουν το σπίτι με ξηρούς καρπούς και λένε « Κάλαντα και καλού σκαίρα και πάντα και του χρόνου». Και το σπίτι όλη μέρα ανοιχτό για τους φίλους και γείτονες, που ανταλλάσσουν επισκέψεις, για να πουν τις ευχές. Πρωί παραμονής. Στο σπίτι του Σπύρου –και όχι μόνο- από νωρίς έχουν σηκωθεί γιατί όλη η οικογένεια θα πάει στη λειτουργία. Ο πατέρας έχει βάλει στην τσέπη του ένα ρόδι γερό με τραγανά σπυριά (γιατί άν είναι σάπιο σημαίνει κακοτυχία) για ν΄αγιαστεί. Με το που θα γυρίσουν σπίτι θα το σπάσει με δύναμη λέγοντας: «Καλημέρα έτη πολλά». Γυρνώντας θα κάνουν ποδαρικό πατώντας ένα σίδερο λέγοντας: «σίδερο πάνω, σίδερο κάτω, σίδερο οι άνθρωποι που είναι μέσα, σίδερο η μέση μου, σίδερο η κεφαλή μου». Την βασιλόπιτα την κόβει ο νοικοκύρης. Αφού τη σταυρώσει τρεις φορές και κόψει τόσα κομμάτια όση η οικογένεια. Το πρώτο κομμάτι είναι του Χριστού, το δεύτερο της Παναγίας, του Αη Βασίλη, του σπιτιού και του φτωχού. Σε όποιον πέσει το φλουρί της βασιλόπιττας θα είναι ο τυχερός και ευνούμενος της χρονιάς Στις δημόσιες βρύσες οι νοικοκυρές θα αφήσουν κομμάτια βασιλόπιτας μαζί με ξηρούς καρπούς και γλυκά, για τους περαστικούς και τους φτωχούς. Μετά θα επιστρέψουν αμίλητες με το νερό της βρύσης για να «τρέχουν» τα αγαθά στα σπίτια τους. Για το πρωτοχρονιάτικο τραπέζι, οι νοικοκυρές μαγειρεύουν συνήθως κόκκορα κοκκινιστό στην κατασαρόλα, κεμπάπ με ρύζι και γενικά φαγητά με ρύζι , για να είναι γεμάτος ευτυχία ο νέος χρόνος…
-Μπαμπά μου φάνηκε πως άκουσα ένα περίεργο σύρσιμο να βγάινει από τα βάθη της γης. - Σπύρο
μου φαίνεται έφαγες λίγο παραπάνω...
Οι άνθωποι σε αυτό τον τόπο ξέρουν πάντα να χαμογελούν ακόμη και τις δύσκολες μέρες. Γι΄αυτό τηρούν με ευλάβεια τα έθιμα και συμμετέχουν σε αυτά όλοι. Οι αποκριες είναι ένα από τα έθιμα που φροντίζουν κάθε χρόνο να γιορτάζονται με χαρά, και περισσή φαντασία. Οι κουδουνάτοι (μασκαράδες) βάζουν όλα τους τα δυνατά για την πιο πετυχημένοι μεταμφίεση γιατί έτσι και τους αναγνωρίσουν ο κόπος τους πάει χαμένος. Όλα γινόνται αντίστροφα: Άντρες ντύνονται γυναίκες, οι φτωχοί πλούσιοι, οι γριές νέες και το ανάποδο. Μα υπάρχουν και εκείνοι που ντυνόνται αγωνιστές της επανάστασης του 1821 κόντρα στην Τούρκικη ματιά. Ο τόπος τούτος έχι κοσμοπολίτικο αέρα. Χοροί και γιορτές δίνουν και παίρνουν. Η Ελληνική λέσχη οργανώνει φιλανθρωπικό χορό για να ενισχύσουν το νοσοκομείο του ‘’Αγίου Χαραλάμπους’’. Με το που αρχίζει η Κυριακή της αποκριάς οι διασκεδάσεις δεν σταματούν. Στα σπίτια, στις αυλές, στις πλατείες, στους δρόμους. Οι χοροί ποικίλοι:τσιφτετέλια, βαλς καντρίλιες και οι κολομπίνες με τις δαντελωτές φούστες και τις χειροποίητες στολές δεν σταματούν το χορό. Τα παλιά ρούχα γίνονται φορεσιές καρναβαλιού, καβαλιέροι ντυμένοι με φράκο, σμόκιν και μαύρα λουστρίνια παπούτσια συνοδεύουν στο χορό ντάμες ντυμένες με την Παριζιάνικη μόδα. Στο δρόμο που ενώνει δύο συνοικίες τον Αη-Δημήτρη και τον Αη-Τρύφωνα οι νέοι πανηγυρίζουν ‘’πολεμώντας΄΄ με το <<ΝΤΑΡΙ>> δηλ. το καλαμπόκι. Οι νέοι έχουν διάφορα όργανα, που προξενούν θόρυβο, και πετούν ο ένας στον άλλο κορδέλες και σερπαντίνες. Στη συνοικία Τρασών των μεγαλοαστών μεταμφιεσμένοι παρελαύνουν με άμαξες όπου οι νέοι, που είναι μέσα σε αυτές, έχουν καλαθάκια γεμάτα με μπουκέτα από μενεξέδες και ζουμπούλια όπως και σοκολατάκια κατασκευασμένα από την εταιρία NESTL (ειδικα για την περίσταση ελαφρά για να μην τραυματίζουν). Ρίχνουν στις κοπέλες αυτά που έχουν στα καλάθια τους και τις ‘’πολεμούν’’, ενώ με τον τρόπο αυτό δειχνουν και την προτίμησή του σε κάποιες από αυτες. Οι κοπέλες απαντούν με σερπαντίνες, Τα παιδιά κάθονται πίσω από τις κοπέλες για να μαζέψουν τα νόστιμα σοκολατάκια, που πετούν οι νέοι. Οι άμαξες αυτές ξεκινούν από το Φασουλά και φτάνουν στην πλατεία της Καλλιθέας (ΜΠΕΛΑ ΒΙΣΤΑ). Από κει πήγαινουν αριστερά στον παράλληλο δρόμο της προκυμαίας και επέστρεφουν πάλι πίσω κάνοντας τον κύκλο των τετραγώνων. Η παρέλαση αυτή ξεκινάει στις τρεις το μεσημέρι και σταματάει όταν βράδιαζει. Βέβαια το γλέντι συνεχίζεται στα σπίτια μέχρι το πρωί. Στις αυλές και στα σπίτια στήνουν χορό και τραπέζια με πάρα πολλές λιχουδιές και Σμυρναίικα γλυκά, μεταξύ των οποίων και τα υπέροχα γλυκά της αποκριάς τα αυγοκαλάμαρα! Την Κυριακή της Τυρινής φτιάχνουν τυρόπιτες και γαλακτομπούρεκο. Την τελευταία μέρα του γλεντιού συνηθίζουν να τρώνε ένα αυγό για να έχουν το στόμα τους κλειστό και να τηρήσουν την νηστεία μέχρι το Πάσχα. Φέτος ο Σπύρος ντύθηκε Μπετόβεν. Αγαπάει πολύ τη μουσική. Άλλωστε από μικρός μαθαίνει πιάνο. Την ώρα που ετοιμαζόταν, σαν να άκουσε ένα περίεργο σύρσιμο να βγαίνει από τα βάθη της γης. «Μάλλον θα είναι η φασαρία από το καρναβάλι» είπε και συνέχισε τη μεταμφίεσή του.
\\\
Καθαρά Δευτέρα. Από την προηγούμενη η μαμά του Σπύρου –η κυρία Μαριάνθη-άρχισε το μαγείρεμα για να συνεχίσει με το τελείωμα και το στρώσιμο του τραπεζιού από νωρίς, το πρωί της Καθαράς Δευτέρας. Έφτιαξε ταχινόπιτα, ταραμοσαλάτα, χαβιαροσαλάτα, έβρασε ρύζι με ζάχαρη και κρόκο ή χοσάφι από ξερά βερίκοκα, δαμάσκηνα , σταφίδες, ξύσμα πορτοκαλιού και λίγη ζάχαρη. Δεν θα μείνει κανένας παραπονεμένος με τόσες παραδοσιακές νηστίσιμες λιχουδιές, αφού είναι πεντανόστιμες και καταναλώνονται από όλους με περισσή όρεξη Από το πρωί ακούγονται στους δρόμους οι τσιγγάνοι οι οποίοι κρατούν διάφορα σκεύη και μαζεύουν τα «ΠΑΣΧΑΛΙΝΑ», δηλαδή όλα τα φαγητά που έχουν να κάνουν με κρέας, γιατί η νηστεία την Μεγάλη Εβδομάδα στη Σμύρνη είναι παραπάνω από υποχρεωτική. Αυτοί λοιπόν οι τσιγγάνοι φωνάζουν «ΜΑΝΤΖΑ ΜΑΚΑΡΟΝΙΑ» δηλαδή μαζεύουν μακαρόνια για να τα χρησιμοποιήσουν στα χοιροστάσια τους και κοντά σε αυτά μαζεύουν και τα κρεατικά. Τούτη τη μέρα ξεκινά και το αμολάρισμα του τσερκενιού δηλ. του χαρταετού που φτάνει μέχρι και μετά το Πάσχα. Τσερκένια πετούν και οι ενήλικες. Κυριακές και εορτές από το πρωί, αλλά κυρίως το απόγευμα τα τσερκένια απλώνονται στον ουρανό από τα δώματα (ταράτσες) των σπιτιών και στολίζουν τον ουρανό. Το παιχνίδι έχει αγωνιστικό χαρακτήρα αφού στόχος είναι να καταρίψεις το τσερκένι του αντιπάλου. Το ‘’τσάκωμα’’ (πέταγμα) του χαρταετού γίνεται με κανόνες προσυμφωνημένους που τηρούνται με αυστηρότητα. Οι νικητές με ενθουσιώδεις ιαχές συνοδεύουν την επιτυχία τους και οι ηττημένοι ντροπιασμένοι μπαίνουν στα σπίτια τους περιμένοντας την επόμενη αναμέτρηση για να βγούνε νικητές. Εντυπωσιακό θέαμα αποτελεί και το πέταγμα, νύχτα νηνεμίας, των μεγάλων τσερκενιών με φαναράκια με αναμμένα κεράκια μέσα, δεμένα στους σπάγκους τους. Τα φαναράκια ανεβαίνουν και αυτά ψηλά και μοιάζουν με άστρα. Εννοείται πως δεν γινεται τσάκωμα ή άλλα παιχνίδια σε τέτοια περίπτωση. Είναι μόνο για τη φαντασμαγορία.
Ο μπαμπάς του Σπύρου, ο κύριος Δημήτρης, την ώρα που πετούσε το τσερκένι σαν ν΄άκουσε ένα περίεργο σύρσιμο να βγαίνει από τα βάθη της γης. «Μάλλον θα είναι το σχοινί του τσερκενιού που έτριξε» σκέφτηκε και συνέχισε το πέταγμα.
«Το τσερκένι ήτο συνυφασμένο με την ψυχή του Σμυρνιού σαν το άλογο με το σώμα των Κενταύρων. […] το τσερκένι ήτο όχι μόνον μια χαριτωμένη παιδιά και μια μοναδική ψυχαγωγία, αλλά και πρώτης τάξεως γυμναστική. Δυνάμωνε τα μπράτσα και τα πόδια, εφάρδαινε το στέρνο, δούλευε Και χαλύβδωνε όλους τους ποντικούς του κορμιού, προωθούσε το παιδί στην άμιλλα και στην μαχητικότητα, και το προγύμναζε σε ένα από τα κυριώτερα εφόδια στην ζωή: την ετοιμότητα της σκέψεως και την ταχύτητα της αποφάσεως. Γι’ αυτό και το καταλογίσαμε δικαίως μεταξύ των σπορ.» [Αριστοτέλης Σταυρίτσης, «Το τσερκένι», Σμυρναϊκα)
Τούτο το Σάββατο του Λαζάρου η οικογένεια του Σπύρου βρέθηκε στην Κάτω Παναγιά της Ερυθραίας για να επισκεφτούν φίλους τους . Ο Σπύρος και τα υπόλοιπα παιδιά ασχολήθηκαν περισσότερο με το ζύμωμα που κάναν οι γυναίκες των ψωμιών, που τα ονομάζουν Λαζάρους.Η αναφορά γίνεται και στον Λάζαρο που αναστήθηκε αλλά και στο φτωχό Λάζαρο της Ευαγγελικής παραβολής, που περίμενε να χορτάσει τρώγοντας τα ψίχουλα από το τραπέζι του πλουσίου. Για να θυμίζει αυτόν το φτωχό Λάζαρο που το σώμα του ήταν γεμάτο πληγές οι νοικοκυρές ζυμώσαν τα ψωμιά με σταφίδες που παριστάνουν τις πληγές. Χρησιμοποίησαν σόδα για να αποδοθεί το χρώμα του νεκρού, το χρώμα του θανάτου. Πλάσανε τη ζύμη σαν ένα χοντρό μακαρόνι, τη διπλώσανε στα δύο σε σχήμα φασκιωμένου μωρού ή σαν πλεξούδα με τα δύο κάτω άκρα ανοιχτά σαν πόδια. Αυτός είναι ο ζυμωτός Λάζαρος. Πλάσανε και τα Λαζαράκια για όλα τα παιδιά τους σπιτιού. Αυτά περίμεναν τα παιδιά, γι΄αυτό ο τόσος ζήλος για την προετοιμασία. Αποφάσισαν να μείνουν λίγες μέρες παραπάνω. Καθώς ξεκίνησε η Μεγάλη Εβδομάδα όλες μαζί οι γυναίκες φτιάξανε τις λαμπροκουλούρες και τις κούτσες, όσα ήταν και τα παιδιά να μη μείνει κανένα παραπονεμένο. Βλέπεις δεν είναι τυχαία η αγάπη των παιδιών γι΄αυτά τα παρασκευάσματα καθώς η φαντασία των νοικοκυρών τους χάριζε ένα ιδιαίτερο αποτέλεσμα. Ένα κόκκινο αυγό αναπαριστά το πρόσωπο κι ύστερα με ζύμη πλασμένη σε λεπτά μακαρόνια φτιάχνουν τα χέρια με τα πλεγμένα δάχτυλα όπως στο σχολείο. Φτιάχνουν την κοιλιά, που σκεπάζεται με μια υποτιθέμενη ποδιά, στολισμένη όσο γίνεται καλύτερα με διάφορα σχέδια και στο τέλος δυό ποδαράκια.
Η μαμά του Σπύρου σαν να άκουσε ένα περίεργο σύρσιμο να βγαίνει από τα βάθη της γης, την ώρα που ζύμωναν τα ψωμιά. Ένα παιδί γλύστρισε εκείνη τη στιγμή. «Αυτός θα ήταν ο θόρυβος που άκουσα» σκέφτηκε και συνέχισε τη δουλειά της.
-Σηκωθείτε παιδιά! Θα πάμε στο σπίτι του παππουλή για να μας ευχηθεί
Τη Μεγάλη Παρασκευή στη Σμύρνη, όλα τα εγγόνια πρέπει να μαζευτούν στο σπίτι του παπουλή (παππού) Σάββα . Το τζάκι θα το ανάψουν μόνο για να ψήσουν τη φακή. Θα τη φάνε χωρίς λάδι παρά μόνο με γλυκάδι (ξύδι) και λίγο ψωμάκι. . Η φακή στα περισσότερα σπίτια της Σμύρνης, δεν τρώγεται ποτέ άλλοτε παρά μόνο τη Μεγάλη Παρασκευή Από το πρωί όμως η γιαγιά Σοφία, ξυπνάει για να φτιάξει το θιάσο (είδος σουμάδας όχι από αμυγδαλόψυχα αλλά από σπόρους πεπονιού) και με τη βοήθεια των γυναικών του σπιτιού παρασκευάζει τη σουμάδα. Με τον ερχομό τους τα εγγόνια και αφού φιλήσουν το χέρι της γιαγιάς και πάρουν την ευχή της, πίνουν με κατάνυξη την ωραία εκείνη κατάλευση σουμάδα- το θιάσο. Το απόγευμα τα παιδιά και οι μεγάλοι, θα πάνε να προσκηνύσουν τους Επιτάφιους και να περάσουν από κάτω, στις εκκλησίες της Σμύρνης. Της Αγίας Αικατερίνης, του Αγίου Δημητρίου, της Αγίας Φωτεινής και όσων άλλων μπορούν. Αυτό το πέρασμα από κάτω , σχεδόν γονατιστοί θα τους χαρίσει υγεία, δύναμη και θεία προστασία. Η κατανυκτική περιφορά των στολισμένων Επιταφίων (η περιφορά) γίνεται στις 9 το βράδυ. Συγκινητικό είναι το γύρισμα του Επιταφίου μέσα στο Γραικικό Νοσοκομείο του Αγίου Χαραλάμπους μέσα από διαδρόμους και θαλάμους ασθενών. Παρότι θεωρείται ασέβεια και όχι πολιτισμένο ο Σπύρος και τα άλλα παιδιά δεν θα παραλείψουν τη «μουνταρία» Μόλις επιστρέψει ο Επιτάφιος στην εκκλησία θα τρέξουν να αρπαξουν τα κεριά και τα λουλούδια για γούρι και το καλό των ίδιων και των σπιτιών τους.
Τη στιγμή της μουνταρίας ο Σπύρος σαν ν΄ακουσε ένα περίεργο σύρσιμο να βγαίνει από τα βάθη της γης. Δεν έδωσε πολλή σημασία. Έπρεπε να φύγει τρέχοντας από την εκκλησία μαζί με τα άλλα παιδιά και τα ‘’λάφυρα’’.
Τούτη την Άνοιξη οι αγροί και οι κήποι των σπιτιών στον τόπο της ευδαιμονίας θαρρείς και έχουν συνεννοηθεί και γέμισαν πιότερο με άνθη και μυρωδιές. Παραμονή Πρωτομαγιάς Χαρούμενοι οι κάτοικοι που αποβραδίς μαζεύονται παρέες παρέες να γλεντήσουν για τον ερχομό αυτού του ξεχωριστού μήνα της άνοιξης , περιγράφουν με περίσσια χαρά τα καλά του κήπου τους και τόχουνε βάλει πείσμα ο καθένας να κάνει το καλύτερο στεφάνι. Από νωρίς την επομένη ξεχύνονται στους αγρούς να μαζέψουν παπαρούνες και μαργαρίτες για να έχουν περισσότερα αγαθά όλον τον χρόνο, ρίζες φυτών για να διώχνουν τη γλωσσοφαγιά, λυγαριές για την αγάπη των κοριτσιών (όποιος λυγαριά δεν πιάσει την αγάπη του θα χάσει). Στη συνέχεια από τους κήπους κόβουν αγιόκλημα για να υπάρχει ευτυχία στο σπιτικό τους, και άλλα λουλούδια, που έχουν φυτεμένα. Με όλα αυτά φτιάχνουν το στεφάνι για να κρεμάσουν στο τέλος ένα σκόρδο για το κακό μάτι. Στο βραδινό γλέντι, που θα ακολουθήσει, το τραπέζι θα είναι γεμάτο από τα καλούδια της νοικοκυράς. Ζυμωμένο ψωμί με προζύμι, κουκιά, αμπελοφάσουλα, διάφοροι βλαστοί, παξιμιάδια και άλλοι μεζέδες προεξοφλεί αυτό που θα ακολουθήσει. Στο λιμάνι τα πουλιά χορεύουν το χορό του έρωτα πάνω από τα κύματα της θάλασσας. Ο τόπος όλος μοσχοβολάει λουλούδια. Και οι κάτοικοι τούτου του τόπου προκαλούν τη φύση για μεγαλύτερη καρποφορία. Ο Σπύρος πλέκει φέτος το μεγαλύτερο και ωραιότερο στεφάνι από κάθε άλλη χρονιά. Είναι πιά εννέα χρόνων. Νιώθει απέραντη χαρά.
Μέσα σε αυτήν τη μεγάλη χαρά δεν άκουσε το περίεργο σύρσιμο που έβγαινε από τα βάθη της γης.
Νυφοπάζαρο της Ανατολής. Έτσι χαρακτηρίζεται το έθιμο με τις φωτιές την παραμονή του Αηγιαννού, ο Κλήδονας. Ο Παυσανίας αναφέρει πως στη Σμύρνη υπήρχε και τέμενος Κληδόνων στη Σμύρνη. Ενώ ο Αίλιος Αριστείδης μιλάει για θεά Κλήδονα στην περιοχή. Μπροστά από κάθε σπίτι στήνονται οι αφανοί. Από το πρωί μέχρι τ΄απόγευμα 2-3 αγόρια στις φτωχογειτονιές, κρατώντας γκαζοντενεκέδες στα χέρια, γυρίζουν στους δρόμους χτυπώντας τους με ρυθμό. Στέκονται μπροστά από μπακάλικα, ψαράδικα, μανάβικα και ζητάνε τραγουδιστά βαρέλι, κάσα, πανέρι, κοφίνι και του λένε: «Το βαρέλι για την κάσα για το Θύμιο το μπαγάσα» Στους αφανούς βάζουν πρώτα τα κοφινοκάλαθα, γιατί καρπούν εύκολα, και για προσάναμα καίνε το πρωτομαγιάτικο στεφάνι. Και βλέπεις τσούρμα τα παιδιά και οι μεγάλοι να πηδάνε το βράδυ τις φωτιές. Το πρωί της παραμονής οι κοπέλες γυρίζουν τα φιλικά σπίτια και μαζεύουν τα ριζικά, λογιών λογιών μπιχλιμπίδια. Τα μαζεύουν όλα σ΄ ένα γκιουμάκι και πριν ανάψουν οι αφανοί, σκεπάζουν χωρίς να μιλούν μεταξύ τους το γκιουμάκι με λυγαριές. Γι΄αυτές τις αλυγαριές ακούγεται το τραγούδι: « Όπου αλυγαριά δεν πιάσει την αγάπη του θα χάσει. Στον ποταμό στς΄αλυγαριές σε φίλησα μα δεν το λες κι άμα το πεις θα φας ξυλιές τριαλαρά λαρομ και μπαστουνιές». Αμίλητες οι κοπελιές πηγαίνουν στου Μπελεντιέ τη βρύση, γεμίζουν το γκιουμάκι με το αμίλητο νερό και το πηγαίνουν με το βασίλεμα του ήλιου πάνω στο δώμα για να το αγιάσει το αγιάζι, όπως πιστεύουν. Ο αφανός είναι προετοιμασία πολυήμερη αν όχι πολύμηνη. Έτσι ετοιμάζουν τον Κλήδονα. Μια πρωτότοκη κόρη με όνομα Δέσποινα ή Μαρία (το όνομα της Παναγιάς) φέρνει το αμίλητο νερό. Άλλες μαζεύουν τα μπιχλιμπίδια. Την επόμενη μέρα μαζεύεται όλη η γειτονιά για να αρχίσει η γιορτή. Ένα μικρό κορίτσι βάζει ένα ένα τα μπιχλιμπίδια και αρχίζαν τα τσουχτερά δίστιχα: «Ανοίξατε τον Κλήδονα, στου Αη-Γιαννιού τη χάρη να φανερώσουν στη Σμυρνιά τον άντρα που θα πάρει» Κι έτσι όλοι μαζί , ενήλικες παιδιά, κοπέλες αγόρια, ανεβάζουν τον Κλήδονα στον αφανόπανηγύρι. Στη μέση του σοκακιού καίνε και τον Ιούδα. Φτιάχνουνένα σκιάχτρο με ρεμπούμπλικα κι άλλα στολίδια και του βάζουν φωτιά. Τούτη τη χρονιά ο Σπύρος δεν σταμάτησε να πηδάει τις φωτιές. Σαν να΄θελε να τις νικήσει. Κι ήταν πραγματικά τόσες πολλές.
Το τρίξιμο από τα ξύλα που καίγανε, δεν τους άφηνε να ακούνε το περίεργο σύρσιμο που έβγαινε από τα βάθη της γης, κι ας είχε δυναμώσει η έντασή του.
Ο μικρός Σπύρος κοίταξε στα μάτια τον πατέρα του την ώρα της φυγής και του είπε: -Θυμάσαι πατέρα εκείνο το περίεργο σύρσιμο, που ακούγαμε να βγαίνει από τα βάθη της γης και νομίζαμε ότι ήταν ιδέα μας; Τώρα ξέρω τί ήταν. Είναι η ρίζα του μητρικού δέντρου που απλώνεται, για να φτάσει στο νέο τόπο που πάμε, και να φυτρώσει από αυτήν καινούργιο δέντρο. Εκείνο ήξερε αυτό που εμείς δεν φανταζόμασταν.
.
Αφιερωμένο εξαιρετικά στους προγόνους μου που δεν έπαψαν ποτέ να ελπίζουν.
ΠΗΓΕΣ: http://mikrasiatis.gr/category/laografia/ethima/ethima-smyrnis/ http://www.livanis.gr/FlipBook/978-960-14-24194/files/zohmouesu005s116.pdf Σύλλογος Μικρασιατών Πεύκης – Λυκόβρυσης «ΙΩΝΙΑ http://www.pontos-news.gr/article/6913/protohroniatika-ethima-kai-kalanta-apo-tismyrni https://sites.google.com/site/syllogosmikrasiaton/ethima-mikras-asias http://www.enosismyrneon.gr/el/ekdoseis-tes-enoses/arthraarkheiou/smurnemesastenistoria.html