Θάλαττα - Τεύχος 5 - Άνοιξη 2022

Τεύχος 5 Άνοιξη 2022

ΤΡΙΜΗΝΙΑΙO ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

Περιοδικό Ναυτικής Ιστορίας Τεύχος 5, Άνοιξη 2022 ISSN: 2732-7523 ΙΔΙΟΚΤΗΤΗΣ Ελληνικό Ινστιτούτο Ναυτικής Ιστορίας Καραϊσκάκη 28, 10554, Αθήνα info@elinis.gr , www.elinis.gr ΕΚΔΟΤΗΣ Κωνσταντίνος Μαζαράκης – Αινιάν

Εξώφυλλο: Μπρίκι του Αγώνα. Εικονογράφηση: Εκδόσεις Αρτέον

ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΣΥΝΤΑΞΗΣ Δημήτρης Μπαλόπουλος Στο τεύχος αυτό συνεργάστηκαν:

ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ ΕΚΔΟΣΗΣ Λεωνίδας Τσιαντούλας ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ Αριστείδης Καθρέπτας Γεράσιμος Λειβαδάς Κρίστυ Εμίλιο Ιωαννίδου Γιώργος Μαραγκουδάκης

Αδριανός Πούλος, Δημήτρης Κατηνιώτης, Άρης Καθρέπτας, Άρης Μπιλάλης, Αριστείδης Διαμαντής

ΕΙΚΑΣΤΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ, ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΣΕΛΙΔΟΠΟΙΗΣΗ Λεωνίδας Τσιαντούλας

Copyright: ©ΘΑΛΑΤΤΑ 2021

Το «Θάλαττα» διακινείται δωρεάν μέσω διαδικτύου. Στις στήλες του φιλοξενεί αυτοτελή κείμενα, συνεντεύξεις και ειδήσεις αλλά και υλικό προερχόμενο από άλλους ιστότοπους με συναφή θεματολογία. Η ανάρτηση ενός κειμένου δεν σημαίνει απαραίτητα ότι η συντακτική ομάδα συμφωνεί με τις απόψεις που εκφράζονται σε αυτό.

Περιεχόμενα

10

28

40

80

70 Οι

9 786180 027778

Οι Ιατροί στην Παλιγγενεσία

στην

Ιατροί

Παλιγγενεσία

ΤΡΙΜΗΝΙΑΙΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

ΤΕΥΧΟΣ 5 - ΑΝΟΙΞΗ 2022

06 10 28

EDITORIAL Του Δημήτρη Μπαλόπουλου «Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΝΑΥΤΙΛΙΑΣ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΥΔΡΑΣ ΠΡΟΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΑ» Του Αδριανού Πούλου

«ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΩΛΕΤΤΗΣ ΚΑΙ ΛΕΩΝΙΔΑΣ ΠΑΛΑΣΚΑΣ. Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥΣ ΣΤΗΝ ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΙΚΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ» Του Δημήτρη Κατηνιώτη

40 70 80

«Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΑΕΡΟΠΟΡΙΑΣ». Του Άρη Καθρέπτα

«ΤΟ ΑΝΤΙΤΟΡΠΙΛΙΚΟ ΒΕΛΟΣ ΣΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ ΤΟΥ ΕΙΡΗΝΙΚΟΥ» Του Άρη Μπιλάλη

ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ: «Οι ιατροί στην παλιγγενεσία. Με το κορμί των και την επιστήμην των» Του Δρος Αριστείδη Διαμαντή

Editorial

Κ

άθε τεύχος αποτελεί για μας μια πρόκληση για ένα νέο ταξίδι στην ιστορική μνήμη που συνδέεται με τη θάλασσα, τους ανθρώπους της και τους ναυτότοπους. Ξεκινώντας λοιπόν κάθε φορά τη σχεδίαση της ύλης, προσπαθούμε να πιάσουμε το νήμα της αφήγησης με τέτοιο τρόπο, που η θεματογραφία μας θα καλύπτει -στο μέτρο του δυνατού- όλες τις ιστορικές περιόδους. Μπορεί η επέτειος των 200 χρόνων από την έναρξη της Επανάστασης του 1821 τυπικά να ολοκληρώθηκε στο τέλος της χρονιάς που μας πέρασε, σίγουρα όμως το 1821 δε είναι ένα θέμα που εξαντλείται μόνο σε επετειακά αφιερώματα. Υπάρχουν πτυχές που καθημερινά αναδεικνύονται, αρχεία που ανοίγουν, έρευνες που ολοκληρώνονται, δίνοντάς μας όλο και περισσότερες πληροφορίες για το τι πραγματικά έγινε τότε, πως ξεκίνησε, ποιες συνθήκες διαμορφώθηκαν στην προεπαναστατική περίοδο και πως αυτές οι συνθήκες ουσιαστικά προετοίμασαν την Επανάσταση. Γεγονός είναι ότι η οικονομία και ειδικότερα η ναυτιλία έπαιξαν σημαντικό ρόλο για την κήρυξη του Αγώνα της Ανεξαρτησίας. Η μεγάλη ανάπτυξη της ναυτιλίας έφερε τη συγκέντρωση πλούτου σε πολλούς ναυτότοπους κι ο πλούτος αυτός επέτρεψε την κατασκευή πλοίων. Ο Αδριανός Πούλος στο άρθρο του «Η οικονομία στην προεπαναστατική Ύδρα»,

μας παρουσιάζει αυτή την τόσο καθοριστική παράμετρο η οποία κεφαλαιοποιήθηκε στη συνέχεια με τη συμμετοχή της Ύδρας στο Ναυτικό Αγώνα. Ο Δημήτριος Κατηνιώτης στο άρθρο του, «Ιωάννης Κωλέττης και Λεωνίδας Παλάσκας. Η συμβολή τους στην αναμόρφωση του Βασιλικού Ναυτικού της Ελλάδας», επιχειρεί μια ενδιαφέρουσα προσέγγιση στην παρουσίαση δύο προσώπων, ενός αμφιλεγόμενου πολιτικού και ενός αξιωματικού του τότε Βασιλικού Ναυτικού, τους οποίους, πέραν της προσωπικής τους σχέσης, συνέδεε ένα κοινό όραμα, που δεν είναι άλλο από τη δημιουργία ενός ισχυρού Πολεμικού Ναυτικού, γιατί το νεοσύστατο Ελληνικό κράτος μπορούσε να αναπτυχθεί στηριζόμενο μόνο στη ναυτική ισχύ, γεγονός που επιβεβαιώθηκε στη συνέχεια. Η δεύτερη δεκαετία του 19ου αιώνα είναι μια από τις πιο ενδιαφέρουσες ιστορικές περιόδους για την Ελλάδα καθώς οι δύο Βαλκανικοί Πόλεμοι, ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος και η Μικρασιατική εκστρατεία διαμόρφωσαν το σημερινό Ελληνικό Κράτος. Στις 2/5/1914 ιδρύεται το «Σώμα Αεροπόρων του Βασιλικού Ναυτικού» με το νόμο 257/1914 και η Ελλάδα, παρά το μικρό της μέγεθος και την ανεπάρκεια των οικονομικών της πόρων, συγκαταλέγεται πλέον μεταξύ των πρωτοπόρων χωρών της Ευρώπης που υιοθέτησαν το νέο όπλο. Ουσιαστική ήταν η συμβολή του νέου αρχηγού της Βρετανικής Ναυτικής Αποστολής στην Ελλάδα, ναυάρχου Mark Kerr, ο οποίος ήταν θερμός υποστηρικτής της αεροπορίας και από τους λίγους που εκείνη την εποχή διέβλεπαν τη σημασία του αεροπλάνου στις θαλάσσιες επιχειρήσεις. Οι ναυτικοί αεροπόροι προσέφεραν πολύτιμες υπηρεσίες στην πατρίδα, συμμετέχοντας σε όλες τις πολεμικές επιχειρήσεις, όπου 43 από αυτούς έδωσαν τη ζωή τους. Σε αυτούς τους ανθρώπους αξίζει κάθε τιμή γιατί εκτέλεσαν το καθήκον τους χρησιμοποιώντας ένα πρωτόγονο για την εποχή μέσο, καταφέρνοντας τα ακατόρθωτα. Στο άρθρο του Αριστείδη Καθρέπτα, Η Ιστορία της Ναυτικής Αεροπορίας, ο αναγνώστης θα παρακολουθήσει αυτό το πολύ ενδιαφέρον οδοιπορικό. Ογδόντα χρόνια συμπληρώνονται φέτος από την ναυπήγηση του αντιτορπιλικού Βέλος, ενός εκ των τεσσάρων εναπομεινάντων αντιτορπιλικών τύπου Fletcher, από το σύνολο των 175 που ναυπηγήθηκαν κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Τα Fletcher σχεδιάστηκαν το 1939 και αποτέλεσαν την ραχοκοκαλιά του Αμερικανικού Στόλου στο μέτωπο του Ειρηνικού καθώς η υψηλή ταχύτητα που μπορούσαν να αναπτύξουν τους επέτρεπε να χρησιμεύσουν στην συνοδεία των αεροπλανοφόρων του Στόλου. Τα σύγχρονα για την εποχή τους ηλεκτρονικά συστήματα σε συνδυασμό με τις ανθυποβρυχιακές και αντιαεροπορικές τους δυνατότητες τα κατέστησαν ιδανικά στον ρόλο κάλυψης των αεροπλανοφόρων. Ο Άρης Μπιλάλης στο επετειακό του άρθρο «Το Α/Τ Βέλος στον

πόλεμο του Ειρηνικού», αναδεικνύει τη δράση του σημαντικού αυτού πλοίου ως USS Charrette (που ήταν το αρχικό του όνομα) κατά τη διάρκεια του τελευταίου Παγκοσμίου Πολέμου. Το αντιτορπιλικό Βέλος στις 16/6/1959 εντάχθηκε στον Ελληνικό Στόλο, τον οποίο υπηρέτησε μέχρι τον παροπλισμό του στις 26/2/1991 ενώ στις 27/9/1995 ανακηρύχθηκε «Μουσείο Αντιδικτατορικού Αγώνα», καθώς αποτελεί ουσιαστική συνιστώσα του Κινήματος του Ναυτικού του 1973. Η ανάδειξη της δράσης του Βέλους στις επιχειρήσεις του Ειρηνικού και το γεγονός ότι είναι ένα από τα 4 διασωζόμενα Fletcher, επιβάλλουν την ανάδειξη και αυτής της διάστασης του πλοίου, μέσα από δράσεις και εκδηλώσεις που μπορούν να φιλοξενηθούν σ’ αυτό. Τέλος, χαίρομαι ιδιαίτερα που στις σελίδες αυτού του τεύχους ο Αριστείδης Διαμαντής, μας παρουσιάζει με τον πιο γλαφυρό και αναμφίβολα επιστημονικό τρόπο το βιβλίο του μέλους μας, Λάζαρου Βλαδίμηρου «Οι ιατροί στην Παλιγεννεσία, με το κορμί των και την επιστήμην των». Το βιβλίο αυτό αποτελεί έργο ζωής για τον συγγραφέα, ο οποίος με ιδιαίτερη ευλάβεια συνέλεξε, ταξινόμησε, κατέγραψε και διέσωσε τεκμήρια, προκειμένου ο σύγχρονος αναγνώστης να πάρει στα χέρια του μια ολοκληρωμένη εικόνα από τη συμμετοχή του υγειονομικού κόσμου της εποχής στο θαύμα της Εθνικής Παλιγεννεσίας του 1821. Εύχομαι όλοι να είσαστε καλά Δημήτρης Μπαλόπουλος Διευθυντής Σύνταξης

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΝΑΥΤΙΛΙΑΣ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΥΔΡΑΣ ΠΡΟΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΑ

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΝΑΥΤΙΛΙ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝ ΤΗΣ ΥΔΡΑΣ ΠΡΟΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΑ

10

ΘΑΛΑΤΤΑ

Άνοιξη 2022

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΝΑΥΤΙΛΙΑΣ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΥΔΡΑΣ ΠΡΟΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΑ

ΙΑΣ ΝΑΠΤΥΞΗ

Του Αδριανού Πούλου Αντιναυάρχου Π.Ν. (ε.α), Msc Operations Research

Στο παρόν άρθρο θα αναφερθούμε στον ρόλο που έπαιξε η ναυτιλία, στην συμβολή της δηλαδή στην οικονομική ανάπτυξη της Ύδρας προεπαναστατικά και στην συνέχεια πως αυτή ακριβώς η οικονομική ανάπτυξη, ο πλούτος που είχε συγκεντρωθεί, απετέλεσε την πηγή υποστήριξης της χρήσης των πλοίων στον νέο τους ρόλο, σαν πολεμικά πλέον, στην διάρκεια του κατά θάλασσα αγώνα της Ελληνικής Επανάστασης.

Άνοιξη 2022

ΘΑΛΑΤΤΑ

11

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΝΑΥΤΙΛΙΑΣ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΥΔΡΑΣ ΠΡΟΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΑ

Η κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους Τούρκους το 1453 σήμαινε την κατάλυση του βυζαντινού κράτους, αλλά όχι και την κατάληψη όλων των περιοχών που κατοικούνταν από Έλληνες. Η υποταγή όλων αυτών των περιοχών και ιδιαίτερα όσων σχηματίζουν το γεωγραφικό χώρο που για την περίοδο της Τουρκοκρατίας θα ονομάζουμε ελληνικό χώρο, δεν ολοκληρώθηκε παρά το 1669, ενώ τα Επτάνησα δεν υποτάχτηκαν ποτέ στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Έτσι, η πλήρης κυριαρχία των Τούρκων δε συμπληρώθηκε παρά δύο περίπου αιώνες μετά την κατάληψη της πρωτεύουσας του

Βυζαντίου, όταν με την κατάληψη της Κρήτης ολοκληρώθηκε ο έλεγχός τους σε ολόκληρη την ανατολική λεκάνη της Μεσογείου. Οι συνέπειες της τουρκικής κατάκτησης υπήρξαν μακροχρόνιες και οδήγησαν σε μια μεγάλη οπισθοδρόμηση την οικονομική και κοινωνική ζωή του ελληνικού χώρου. Οι Οθωμανοί επέβαλλαν στις κατακτημένες περιοχές το σύστημα της κλειστής αγροτικής οικονομίας, όπως αυτό απέρρεε από το σύστημα της στρατιωτικής φεουδαρχίας, με βάση το οποίο ήταν οι ίδιοι οργανωμένοι. Αυτό όμως είχε αρνητικές συνέπειες σε καίριους εμπορικούς σταθμούς που είχαν οργανωθεί

Χαλκογραφία της Ύδρας του Thomas Hςope δημιουργήθηκε περί το 1795 και δημοσιεύθηκε στην Ελλάδα από τη Φ.Μ. Τσιγκάκου στο «Thomas Hope 1769-1831», Αθήνα 1985 12

ΘΑΛΑΤΤΑ

Άνοιξη 2022

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΝΑΥΤΙΛΙΑΣ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΥΔΡΑΣ ΠΡΟΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΑ

τουλάχιστον δύο αιώνες πριν κυρίως σε μεγάλες παραλιακές πόλεις και νησιά και ελέγχονταν από Ευρωπαίους, κυρίως από τις εμπορικά ανεπτυγμένες ιταλικές πόλεις. Μέσω των σταθμών αυτών είχε ενταχθεί ο παράκτιος και νησιωτικός βυζαντινός χώρος στις διαδικασίες ανάπτυξης του εμπορίου, που ξεκινούσαν από τον ευρωπαϊκό χώρο. Έτσι, με την τουρκική κατάκτηση δεν διακόπηκε μόνο η εμπορική δραστηριότητα, δεν αποκόπηκε μόνο η Ευρώπη από τους παραδοσιακούς δρόμους επικοινωνίας με την Ανατολή και την Ινδία, αλλά αποκόπηκε και ο ελληνικός χώρος από τις εμπορικές-αστικές διαδικασίες που συντελούνταν στην Ευρώπη. Θα χρειαστεί να περάσουν τουλάχιστον δύο αιώνες για να αποκατασταθεί η επικοινωνία του ελλαδικού χώρου με το ευρωπαϊκό εμπόριο. Περιττό να πούμε ότι μιλώντας για εμπόριο την εποχή εκείνη ουσιαστικά μιλάμε για εμπόριο διεξαγόμενο κυρίως δια θαλάσσης. Όταν σήμερα παρ’ όλη την ανάπτυξη των χερσαίων και αεροπορικών μεταφορών το 90% του παγκόσμιου εμπορίου διεξάγεται μέσω θαλάσσης, αντιλαμβανόμαστε τον ρόλο και την σημασία που είχε εκείνη την εποχή Μια άλλη συνέπεια της τουρκικής κατάκτησης, που επέδρασε καθοριστικά στην αλλοίωση της φυσιογνωμίας του ελληνικού χώρου, αφορά τους πληθυσμούς: Οι Έλληνες όπου κι αν ήταν εγκατεστημένοι, μειώθηΆνοιξη 2022

καν. Όπως αναφέρει ο Β. Κρεμμυδάς, (από το βιβλίο του Βασίλη Πατρώνη) : «Άλλοι σκοτώθηκαν σε πολεμικές συγκρούσεις ή σφάχτηκαν από τους κατακτητές, άλλοι αναγκάστηκαν να μεταναστεύσουν, είτε έξω από τον οθωμανικό χώρο είτε μέσα σε αυτόν, σε άλλες περιοχές που παρείχαν μεγαλύτερη προστασία. Η απώλεια της περιουσίας, η καταπίεση, οι αρπαγές και οι σφαγές υποχρέωσαν πολλούς Έλληνες ή να φύγουν και να εγκατασταθούν στην Ιταλία και στη λοιπή Ευρώπη – αυτοί ανήκαν κυρίως στην άρχουσα βυζαντινή τάξη και στην πνευματική ηγεσία – ή να εγκαταλείψουν τις εστίες τους και να αναζητήσουν καταφύγιο στον ορεινό χώρο. Με τους όρους αυτούς η αιμορραγία του ελληνικού πληθυσμού ήταν συνεχής: Ενώ το 1520 οι κάτοικοι του ελλαδικού χώρου ξεπερνούσαν τα 2.000.000, το 1700 οι Έλληνες όλης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ήταν περίπου 1.500.000». Η αποχώρηση του αγροτικού πληθυσμού από τις πεδινές ζώνες, κυρίως κατά τη δεύτερη φάση της Οθωμανικής κυριαρχίας, (μετά το 1650) άφησε έντονα ίχνη στη φυσιογνωμία της αγροτικής Ελλάδας, όπως σημειώνουν όλοι σχεδόν οι ξένοι περιηγητές πριν την επανάσταση του 1821. Η ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΥΔΡΑΣ Ιδιαίτερη σημασία έχει και η κατανομή του πληθυσμού στο χώρο: Με την κατάκτηση και για δύο περί-

ΘΑΛΑΤΤΑ

13

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΝΑΥΤΙΛΙΑΣ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΥΔΡΑΣ ΠΡΟΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΑ

που αιώνες, ο ελληνικός πληθυσμός υποχρεώθηκε να εγκαταλείψει πόλεις και πεδιάδες και να οργανώσει εκ νέου τη ζωή του στον ορεινό χώρο, και στα νησιά, με αποτέλεσμα ο ορεινός/ημιορεινός πληθυσμός να είναι υπερδιπλάσιος του πληθυσμού που κατοικούσε στις πεδιάδες. Αυτές λοιπόν οι ανακατατάξεις και μετακινήσεις πληθυσμών υπήρξαν και η αιτία της δημογραφικής ανάπτυξης της Ύδρας που αν και κατοικούμενη από αρχαιοτάτων χρόνων δεν είχε ιδιαίτερη ανθρώπινη παρουσία. Με αφορμή λοιπόν διάφορα γεγονότα όπως η καταδίωξη των Αρβανίτικης καταγωγής κατοίκων της Πελοποννήσου κατά το 1460 μετά την κατάληψη της από τους Τούρκους ή η κατάληψη των τελευταίων ενετικών φρουρίων του Ναυπλίου και της Μονεμβασιάς οπότε και έληξε ο Τουρκο-ενετικός πόλεμος το 1540 και υπήρξαν μετακινήσεις κατοίκων της περιοχής, η Ύδρα υπήρξε το ασφαλές καταφύγιο πολλών εξ αυτών. Και όχι μόνον. Πολλές μεμονωμένες οικογένειες από διάφορα μέρη της Ελλάδος, από τις οποίες προήλθαν γνωστοί ήρωες της Επανάστασης, για αντίστοιχους λόγους βρήκαν καταφύγιο στην Ύδρα. Μεταξύ αυτών οι οικογένειες Λαζάρου (μετέπειτα Κοκκίνη) και Ζέρβα (μετέπειτα Κουντουριώτη) από την Ήπειρο, οι Μπαρού ή Ραφαλιά, Νέγκα και Γκούμα από την Κύθνο, Κριεζή και Βώκου (μετέπειτα Μιαούλη) από την Εύβοια, Γιακουμάκη (κατόπιν Τομπάζη) και Χονδροδημήτρη ή Παπαμανώλη από τη Μικρά Ασία, 14

ΘΑΛΑΤΤΑ

Λιγνού από την Κρήτη κλπ. Καθώς αυξάνεται ο πληθυσμός της Ύδρας έγινε γρήγορα κατανοητό ότι οι πόροι του νησιού (δυνατότητες γεωργίας και κτηνοτροφίας) δεν μπορούσαν να καλύψουν τις ανάγκες των κατοίκων. Έτσι λοιπόν στράφηκαν από νωρίς στην θάλασσα, παράδειγμα που ακολούθησαν και όλοι όσοι εγκαθίσταντο εκ των υστέρων. Αυτή η δημογραφική ανάπτυξη της Ύδρας και η επακόλουθη ενασχόληση με την ναυτιλία και το εμπόριο συμπίπτει με την ανάπτυξη των εμπορικών δραστηριοτήτων στην Οθωμανική αυτοκρατορία και την Α. Μεσόγειο. Ο ελληνικός χώρος βρέθηκε πλέον στο επίκεντρο των νέων εμπορικών δρόμων της Μεσογείου, γεγονός που έμελλε να τον επηρεάσει καθοριστικά. Μέχρι τα τέλη του 16ου αιώνα, εξαιτίας και των εμποδίων που δημιούργησε η Οθωμανική κατάκτηση, ο κύριος δρόμος του εμπορίου περνούσε νοτιότερα, παρακάμπτοντας ουσιαστικά τον ελληνικό χώρο. Από το 1650, όμως και ιδιαίτερα από τις αρχές του 18ου αιώνα, ο κεντρικός εμπορικός άξονας της Μεσογείου μετακινήθηκε βορειότερα, προκειμένου να συμπεριλάβει νέες περιοχές, που συγκέντρωναν πλέον το νέο εμπορικό ενδιαφέρον: Νότια Βαλκανική, Μικρά Ασία, Εύξεινος Πόντος. Το Αιγαίο Πέλαγος έγινε πλέον το κέντρο διακίνησης και μεταφοράς του μεγαλύτερου όγκου των εμπορίου από και προς αυτές τις περιοχές.

Άνοιξη 2022

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΝΑΥΤΙΛΙΑΣ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΥΔΡΑΣ ΠΡΟΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΑ

Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΕΜΠΟΡΙΟΥ ΣΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟ Κατά τον 18ο αιώνα παρατηρείται, πράγματι, στην ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου και της Μαύρης Θάλασσας, μια προοδευτική αύξηση της παραγωγής εμπορεύσιμων αγροτικών προϊόντων, κυρίως δημητριακών, η οποία συμπίπτει με μία αυξημένη ζήτηση αγροτικών προϊόντων και πρώτων υλών στη Δυτική Ευρώπη. Κατά τον 16ο και 17ο αιώνα, η επέκταση του ευρωπαϊκού εμπορίου στον Ατλαντικό και στον Ινδικό Ωκεανό και ο πλούτος που έφερε στις χώρες της ευρωπαϊκής Δύσης, επισκίασε το εμπόριο της Μεσογείου. Ο 18ος αιώνας, όμως, μπορεί να χαρακτηριστεί ως ο «χρυσός αιώνας» του μεσογειακού εμπορίου. Η Ανατολική Μεσόγειος, που ύστερα από τις μεγάλες ανακαλύψεις είχε αρχίσει να χάνει την κυριαρχική της σπουδαιότητα για την ευρωπαϊκή ιστορία, ξανάρχεται στο κέντρο του ενδιαφέροντος των μεγάλων αντίπαλων δυνάμεων και φυσικά η Οθωμανική Αυτοκρατορία (μετά το 1750) συμμετέχει ολοένα και περισσότερο σε αυτή την παγκόσμια τάση. Άλλωστε, το μεγαλύτερο τμήμα του 18ου αιώνα ήταν για τη δυτική Ευρώπη περίοδος έντονης ανάπτυξης. Όσο πιο πολύ εκβιομηχανιζόταν η δυτική Ευρώπη, τόσο περισσότερο αυξάνονταν οι ανάγκες της για πηγές πρώτων υλών και αγορές για τα βιομηχανικά της προϊόντα. Μάλιστα, ορισμένες δυτικοευρωπαϊκές χώρες θεώρησαν αναγκαία την εισαγωγή

Άνοιξη 2022

τροφίμων, καθώς ο πληθυσμός τους αυξανόταν σημαντικά ενώ οι καλλιεργούμενες γαίες τους μειώνονταν. Για παράδειγμα, η Βρετανία μετατράπηκε από εξαγωγέας τροφίμων που ήταν κατά τον 17ο αιώνα, στον μεγαλύτερο εισαγωγέα σιτηρών προς το τέλος του 18ου αιώνα. Πρώτες ύλες όπως το μετάξι, τα μάλλινα νήματα και το βαμβάκι, καθώς και τρόφιμα όπως το σιτάρι, τα δημητριακά και το ελαιόλαδο, ήταν μεταξύ των σημαντικότερων εξαγωγών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ήδη από τις αρχές του 17ου αιώνα, τέθηκαν οι βάσεις των εμπορικών ανταλλαγών μεταξύ της δυτικής Ευρώπης και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, οι οποίες διευρύνθηκαν κατά τον 18ο αιώνα όταν η δυτική Ευρώπη εισήγε από την αυτοκρατορία τρόφιμα και πρώτες ύλες για την υφαντουργία της και εξήγε σε αυτήν βιομηχανικά προϊόντα, είδη πολυτελείας και αποικιακά είδη. Η αυξημένη λοιπόν ζήτηση των βαλκανικών γεωργικών πρώτων υλών, συνέτειναν στη συνεχή άνοδο των τιμών των εξαγώγιμων προϊόντων. Έτσι λοιπόν, μετά το 1750 το οθωμανικό κράτος βρέθηκε αντιμέτωπο με σοβαρές προκλήσεις: η διείσδυση των ευρωπαϊκών οικονομιών στο χώρο της Ανατολικής Μεσογείου, σε συνδυασμό με την απουσία εμπορικής πολιτικής από την πλευρά του οθωμανικού κράτους, οδήγησε στην κυριαρχία των Ευρωπαίων στο εξωτερικό εμπόριο της αυτοκρατορίας. Από αυτόν τον οικονομικό ανταγωνισμό και τις ευκαιρίες που δημιούρ-

ΘΑΛΑΤΤΑ

15

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΝΑΥΤΙΛΙΑΣ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΥΔΡΑΣ ΠΡΟΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΑ

γησε, ευνοήθηκαν σημαντικά οι μη Οθωμανοί υπήκοοι που ασχολούνταν με το εμπόριο και ιδιαίτερα οι Έλληνες έμποροι. Βοηθοί, αρχικά, των ξένων εμπόρων, πήραν σταδιακά ένα μεγάλο μέρος του εμπορίου της αυτοκρατορίας στα χέρια τους, δημιουργώντας ένα εκτεταμένο εμπορικό δίκτυο, αρχικά στις μεγάλες οθωμανικές πόλεις-λιμάνια και στη συνέχεια στα σημαντικότερα εμπορικά κέντρα των Βαλκανίων, της Κεντρικής και της Δυτικής Ευρώπης. Ενώ λοιπόν μέχρι την βελτίωση των εμπορικών συνθηκών στην Α. Μεσόγειο οι Έλληνες περιορίζοντο στην αλιεία και την μικρά ακτοπλοΐα, η ροπή τους προς το διαμετακομιστικό εμπόριο τους ώθησε να κατασκευάσουν μεγαλύτερα πλοία. Τον απλό τύπο του μικρού καϊκιού διαδέχθηκε το «μύστικο» και αργότερα το «λατινάδικο», πλοία που γενικά απαντώνται στην Α. Μεσόγειο. Η προοδευτική διεύρυνση των εμπορικών δραστηριοτήτων προς τον Εύξεινο Πόντο και την λεκάνη της Α. Μεσογείου επέβαλε το 1757 την κατασκευή του πρώτου Υδραϊκού πάρωνα, που με την πάροδο του χρόνου κατέστη ο πλέον αντιπροσωπευτικός τύπος του ελληνικού εμπορικού πλοίου. Όπως αναφέρει ο Κ. Σβολόπουλος ο γενικός τύπος του ελληνικού πάρωνα, κάτω από τις έκτατες συνθήκες της μεσογειακής ναυσιπλοΐας έλαβε ορισμένα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, τα οποία του προσέδωσαν σπάνια ταχύτητα, ευελιξία αλλά και έκτα16

ΘΑΛΑΤΤΑ

κτη ωραιότητα. Υπό το κράτος της ανάγκης να διασπούν τον ηπειρωτικό αποκλεισμό και να διαφεύγουν των πειρατών, κατεσκευάζοντο με τρόπο παρόμοιο με τα αμερικανικά πλοία τα οποία είχαν ήδη κληθεί να αντιμετωπίσουν παραπλήσιες καταστάσεις. Οι δύο ιστοί είχαν ύψος ικανό να φέρουν ιστιοφορία αντίστοιχη των τριιστίων, ενώ η τρόπιδα κατεσκευάζετο εξαιρετικά λεπτή, ώστε να παρέχεται η μέγιστη δυνατή ταχύτητα και σπάνια ικανότητα ελιγμών – απαιτώντας φυσικά και ιδιαίτερες ικανότητες ναυτικής τέχνης.

Το μπρίκι Τιμολέων, έργο Π

Άνοιξη 2022

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΝΑΥΤΙΛΙΑΣ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΥΔΡΑΣ ΠΡΟΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΑ

Με βάση αναφορές του Β. Κρεμμυδά στο έργο του «Ελληνική Ναυτιλία 1776-1835» θα μπορούσαμε να προτείνουμε τρεις χρονολογίες - σταθμούς, που ορίζουν την εξέλιξη της εμπορικής ναυτιλίας του Αιγαίου στη περίοδο 1750-1820: Καταρχήν το 1774 που, μετά την πρώτη δειλή ανάπτυξη στις δεκαετίες 1750 και 1760, σηματοδοτεί την εμπλοκή του ελληνικού ναυτικού στο προσοδοφόρο εμπόριο σιτηρών της Μαύρης Θάλασσας. Ο αριθμός των πλοίων και η μεταφορική ικανότητα αυξάνονταν συνεχώς και τα κέρδη που απέφεραν τα ταξί-

Παναγιώτη Μαστραντώνη

Άνοιξη 2022

δια επενδύονταν πάλι στις ναυτιλιακές επιχειρήσεις. Έτσι φτάνουμε στη δεύτερη καθοριστική χρονολογία, το 1789, όταν με τη Γαλλική Επανάσταση και τους πολέμους του Ναπολέοντα, διαταράσσεται το μεσογειακό εμπόριο και αλληλο - εξουδετερώνονται οι μέχρι τότε κυρίαρχες Αγγλία και Γαλλία ως εμπορικές δυνάμεις. Η ελληνική ναυτιλία είναι έτοιμη να καλύψει το κενό, οι ναύλοι απογειώνονται, τα κέρδη πολλαπλασιάζονται, ο αριθμός των πλοίων και η χωρητικότητα αυξάνονται ραγδαία. Η χρονική περίοδος συμπίπτει με το άνοιγμα των σιτοβολώνων της Νότιας Ρωσίας και την ίδρυση, το 1792, του μεγάλου λιμανιού της Οδησσού. Είναι η «χρυσή εποχή» της ναυτιλίας του Αιγαίου (1790-1810), που πέρα από την κυριαρχία της στα λιμάνια της Ανατολικής Μεσογείου, γίνεται και ο κατεξοχήν τροφοδότης των αποκλεισμένων από τις πολεμικές συγκρούσεις ευρωπαϊκών λιμανιών και αγορών. Η τρίτη κρίσιμη χρονολογία συμπίπτει με την λήξη των πολεμικών συγκρούσεων (1815). Ήδη από το 1812-13, η ελληνική ναυτιλία είχε εισέλθει σε μια περίοδο παρατεταμένης κρίσης, που έφτασε μέχρι τις παραμονές της Ελληνικής Επανάστασης. Η αποκατάσταση της ειρήνης στην περιοχή της Μεσογείου ανέκοψε την άνοδο της προηγούμενης περιόδου, σταθεροποίησε τον αριθμό των ταξιδιών και μείωσε τα κέρδη (στο 18%-20%), τα οποία πιέζονταν ακόμη περισσότερο εξαιτίας της απότομης πτώσης των τιμών των σιτηρών μετά το 1815. Συνοψίζοντας βλέπουμε ότι η βιοποριστική ανάγκη

ΘΑΛΑΤΤΑ

17

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΝΑΥΤΙΛΙΑΣ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΥΔΡΑΣ ΠΡΟΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΑ

των κατοίκων των μικρών νησιών και φυσικά της Ύδρας και η ενασχόληση με το θαλάσσιο εμπόριο βρίσκει πλήρη κάλυψη σε δύο συγκυριακούς οικονομικούς παράγοντες μεγάλης σημασίας, που ανέτρεψαν τα δεδομένα στις θαλάσσιες μεταφορές του μεσογειακού χώρου: Οι παράγοντες αυτοί ήταν: α. Η μεγάλη αύξηση του όγκου των μεταφορών και των εμπορευμάτων που διακινούνταν στην περιοχή και β. Οι Ναπολεόντειοι πόλεμοι, που αποτέλεσαν την κορύφωση του αγγλογαλλικού αποικιακού ανταγωνισμού και μέσα από τους οποίους παρουσιάστηκε, μαζί με την αύξηση των κινδύνων και η αύξηση των κερδών. Η ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΤΩΝ ΥΔΡΑΙΩΝ ΝΑΥΤΙΚΩΝ ΣΤΗΝ ΜΕΣΟΓΕΙΟ Όπως είπαμε η πρώτη ενασχόληση των Υδραίων ήταν η αλιεία και η επικοινωνία με τους πλησιέστερους προορισμούς. Με την πάροδο του χρόνου και δραστηριοποιούμενοι περισσότερο στο εμπόριο προσέγγιζαν πιο απομεμακρυσμένους προορισμούς. Η έλλειψη όμως θεωρητικών γνώσεων περί την ναυτιλία τους υποχρέωνε να πλέουν πλησίον των ακτών. Πράγματι μέχρι το 1757, οπότε ο Μιχαήλ Κριεζής έφερε από την Βενετία πυξίδες για τα πλοία του και τα πλοία των φίλων του, ο προσανατολισμός τους βασιζόταν στα αστέρια και την γνώση των ακτών. Αντίθετα οι ικανότητές τους περί την ναυτική τέχνη, τον χειρισμό δηλαδή των πλοίων και των ιστίων ήταν σε αρκετά υψηλό επίπεδο. Η επί των πολεμικών πλοίων του Σουλτάνου υποχρεωτική θητεία των νεαρών νησιωτών ήταν μεν πιεστική, όχι όμως και άμοιρος ωφελειών, διότι τους εξοικείωνε στις συνθήκες υπηρεσίας επί των πλοίων ενός πραγματικού πολεμικού στόλου, έστω και ευρισκομένου σε παρακμή όπως ήταν κατά τον IH' αιώνα ό Τουρκικός.Επανερχόμενοι δε οι στρατεύσιμοι μετά την εκπλήρωση της θητείας τους στα νησιά τους ζούσαν και πάλι στη θάλασσα αλλά και από την θάλασσα ασχολούμενοι με την αλιεία και με την ακτοπλοΐα επεκτείνοντας τα ταξίδια τους αρχικά στο Αιγαίο και αργότερα στον Εύξεινο πόντο και την Α. Μεσόγειο. Η προς τον Εύξεινο Πόντο ικανότητά τους να πλέουν αποδεικνύεται και από το γεγονός ότι το 1778 υποχρεώθηκαν να συνοδεύσουν υποστηρικτικά με 32 πλοία τον Τουρκικό στόλο στην εκστρατεία του για την ανάκτηση της Κριμαίας. Η παρουσία τους εκεί καθώς και ο αριθμός των πλοίων , τα οποία μάλιστα ήσαν από τα μεγάλα για να μπορούν να ανταπεξέλθουν στις εκεί καιρικές συνθήκες, δείχνει αφενός τις ναυτικές αρετές των Υδραίων αλλά και ότι ο στόλος τους ήδη ευρίσκετο σε κάποια ακμή. Ο Β. Κρεμμυδάς αναφέρει ότι έως τα τέλη του 18ου αιώνα η ελληνική εμπορική ναυτιλία περιορίζεται στην 18

ΘΑΛΑΤΤΑ

Άνοιξη 2022

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΝΑΥΤΙΛΙΑΣ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΥΔΡΑΣ ΠΡΟΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΑ

Ανατολική Μεσόγειο (με εξαίρεση το Λιβόρνο) και μόνο στις αρχές του 19ου αιώνα κινείται δυτικότερα. Προκειμένου να δούμε την δραστηριότητα και παρουσία υδραϊκών πλοίων ή πλοίων με Υδραίους καπετάνιους στην Ανατολική Μεσόγειο θα αντλήσουμε στοιχεία από την επεξεργασία των αρχείων του υγειονομείου της Μάλτας. Σ’ αυτή την περίπτωση η Μάλτα αποτελεί το κέντρο της Μεσογείου και μπορεί να θεωρηθεί το όριο της ναυτικής αυτής δράσης. Η επεξεργασία αυτή έχει γίνει από ερευνητική ομάδα του Ιονίου Πανεπιστημίου με επικεφαλής την κα Τζελίνα Χαρλαύτη και εντάσσεται σε ένα ευρύτερο ερευνητικό πρόγραμμα που αφορά την ελληνική εμπορική ναυτιλία του 18ου αιώνα. Η παρουσία Ελληνικών πλοίων στην Μάλτα αρχικά είναι αποτέλεσμα της πειρατικής δράσης των Μαλτέζων είναι δηλαδή λείες πειρατών. Είναι ένας τρόπος να μάθουν οι έλληνες ναυτικοί τη διαδρομή, η οποία δεν τους είναι οικεία, καθώς η παρουσία ελληνικών πλοίων από τον 16ο αιώνα μαρτυρείται στις απέναντι ιταλικές ακτές. Παράλληλα με τα πλοία - λείες στα αρχεία του υγειονομείου, εμφανίζονται και αφίξεις ελληνικών πλοίων από την περιοχή του Ιονίου.

Πλοία από το Αιγαίο και κατά συνέπεια από την Ύδρα εμφανίζονται μετά το 1780. Πράγματι αν δούμε τις αφίξεις στα αρχεία του υγειονομείου της Μάλτας, μέχρι το 1780 κυριαρχούν πλοία από το Ιόνιο μαζί με τον Πατραϊκό και τον Κορινθιακό κόλπο. Την περίοδο, που καλύπτει το διάστημα 1781-1810 η εικόνα παρουσιάζεται αρκετά διαφορετική. Το Αιγαίο παρουσιάζει έντονη εμπορική κίνηση και τα νησιά Ύδρα, Σπέτσες και Ψαρά έρχονται στο προσκήνιο. Αυτός είναι και ο λόγος που η προαναφερόμενη μελέτη της κίνησης των Άνοιξη 2022

ΘΑΛΑΤΤΑ

19

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΝΑΥΤΙΛΙΑΣ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΥΔΡΑΣ ΠΡΟΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΑ

ελληνικών πλοίων στο υγειονομείο της Μάλτας χωρίστηκε σε δύο περιόδους 1723 – 1780 και 1781 – 1810. Αν αναλύσουμε περισσότερο την περιοχή του Αιγαίου, τα 51 σημεία-λιμάνια του Αιγαίου και 11 της Ν.Α. Μεσογείου, από τα οποία αναχωρούν τα ελληνικά πλοία που φτάνουν στη Μάλτα, ομαδοποιούνται ως εξής:

Στο Β.Α. Αιγαίο κυριαρχούν τα Ψαρά και οι ακτές της Μ. Ασίας, κυρίως Σμύρνη. Στο Ν.Δ. Αιγαίο τα λιμάνια με τη μεγαλύτερη κίνηση ήταν της Ύδρας και των Σπετσών, ενώ στο Β.Δ. Αιγαίο τη μεγαλύτερη κίνηση παρουσιάζει ο Βόλος. Αν θεωρήσουμε ότι το κυρίαρχο πρόσωπο στο πλοίο είναι ο καπετά20

ΘΑΛΑΤΤΑ

Άνοιξη 2022

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΝΑΥΤΙΛΙΑΣ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΥΔΡΑΣ ΠΡΟΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΑ

νιος, μέσω του οποίου μπορούμε να αποδώσουμε το καράβι σε έναν τόπο, τότε η αναφορά της καταγωγής του στα αρχεία του υγειονομείου της Μάλτας είναι σημαντικό στοιχείο. Η πρώτη καταγραφή Υδραίου καπετάνιου γίνεται το 1762 και επαναλαμβάνεται το 1780. Όσον αφορά τους τόπους καταγωγής των καπετάνιων μετά το 1780 κυριαρχεί το Αιγαίο και μάλιστα το ΝΔ. Είναι η περίοδος ναυτιλιακής ακμής του Αιγαίου: καπετάνιοι κυρίως από τα τρία γνωστά νησιά, Ύδρα, Σπέτσες και Ψαρά κυριαρχούν στις θάλασσες. Τέλος αν δούμε τα λιμάνια από τα οποία αναχωρούν τα Υδραίϊκα πλοία

βλέπουμε ότι καλύπτουν σχεδόν το σύνολο των εμπορικών λιμένων με κυριότερα την Ύδρα αλλά και τον Βόλο δεδομένου ότι παρά την σημαντική εμπορική κίνηση που παρουσιάζει, δεν εμφανίζει αντίστοιχο αριθμό καπετάνιων. Αντίθετα οι Υδραίοι και οι Σπετσιώτες έχουν αναλάβει σε μεγάλο βαθμό τη διακίνηση των φορτίων σιτηρών από την περιοχή του Βόλου. ΤΟ ΑΠΟΤΥΠΩΜΑ ΤΗΣ ΕΜΠΟΡΙΚΗΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΕΞ ΑΥΤΗΣ ΠΛΟΥΤΟΥ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΖΩΗ ΤΗΣ ΥΔΡΑΣ. Το κυρίως εμπόριο των Υδραίων ήταν αυτό του σίτου. Αγόραζαν σίτο από την Αίγυπτο, την Μ. Ασία και τα ρωσικά λιμάνια του Πόντου και διασπώντες τον Αγγλικό αποκλεισμό τα μετέφεραν στην Γαλλία και την Ισπανία Άνοιξη 2022

ΘΑΛΑΤΤΑ

21

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΝΑΥΤΙΛΙΑΣ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΥΔΡΑΣ ΠΡΟΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΑ

αποκομίζοντας αμύθητα κέρδη. Δεν θα περιγράψουμε τον τρόπο διανομής των καθαρών κερδών αλλά όταν οι πλοιοκτήτες ήταν και κεφαλαιούχοι, παρείχαν αυτοί δηλαδή τα κεφάλαια της επιχειρήσεως, τα κέρδη τους ήταν αμύθητα. Συσσωρεύονταν δηλαδή στην Ύδρα επί σειρά ετών τόσοι θησαυροί που οι πλουσιότεροι είχαν κατασκευάσει στα σπίτια τους θολωτά θησαυροφυλάκια (στέρνες) για να τους τοποθετούν. Αυτός ο πλούτος δεν μπορούσε παρά να έχει αντίκτυπο στην οικονομική και κοινωνική ζωή της Ύδρας. Από την «Ιστορία της Νήσου Ύδρας» του Α. Λιγνού έχουμε τις περιγραφές τόσο του Αδαμάντιου Κοραή όσο και του Γάλλου περιηγητού Pouqueville. Γράφει ο Κοραής στα 1803: «Οι Υδραίοι ζουν επί των πλοίων τους ζωή λιτή. Οι προμήθειές τους στα εκάστοτε λιμάνια είναι οι πλέον απαραίτητες. Όμως τόσο στα λιμάνια που καταπλέουν όσο και στην νήσο τους ζουν την ζωή που τους αρέσει. Στην άγονο νήσο τους ο κάθε ένας μιμείται ή προσπαθεί να μιμηθεί τον τρόπο ζωής των λαών τους οποίους πριν λίγο είχε επισκεφθεί. Η πολυτέλεια αρχίζει να εισάγεται στην Ύδρα και εφόσον ευνοείται από το εμπόριο χωρίς να το εξαντλεί, θα προάγει όλο και περισσότερο τον πολιτισμό και την παιδεία της. ΄Ηδη κάποιος μπορεί να δει στα Υδραίϊκα σπίτια, τα οποία έχουν όλες τις ανέσεις, να σερβίρονται ωραία γεύματα από ανθρώπους που στα πλοία τους ζουν περίπου σαν ερημίτες. Και εάν άρχισαν να εισάγουν στα σπίτια τους τις ανέσεις που απολαμβάνουν οι Ευρωπαίοι, δεν κατανοούν λιγότερο, ότι αυτές οι ανέσεις ήταν ο καρπός της παιδείας. Έχουν 22

ΘΑΛΑΤΤΑ

Άνοιξη 2022

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΝΑΥΤΙΛΙΑΣ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΥΔΡΑΣ ΠΡΟΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΑ

ιδρύσει στην νήσο τους ένα κολλέγιο, στο οποίο μαθαίνουν την αρχαία Ελληνική και πολλά σχολεία για διδασκαλία της ανάγνωσης και της γραφής. Έχουν ήδη ένα καθηγητή της Ιταλικής γλώσσας, που κρίνεται ως η πλέον απαραίτητος. Έχουν ιδρύσει στο λιμάνι ένα κτίριο που χρησιμεύει σαν καγκελλαρία και επιμελητήριο, όπου διαπραγματεύονται όλες οι υποθέσεις που σχετίζονται με την ναυτιλία και το εμπόριο. Οποιοσδήποτε λοιπόν παρατηρητής, ο οποίος γνώριζε ότι οι Υδραίοι αποτελούσαν ένα από τα πλέον αμαθή τμήματα των Ελλήνων και συγκρίνει τους σημερινούς με εκείνους προ εικοσιπενταετίας, συμπεραίνει ότι η Ελλάς μπορεί και οφείλει να επανέλθει.» Ο δε Pouqueville γράφει: « Η Ύδρα δεν παράγει σχεδόν τίποτε. Οφείλει τα πάντα στην φιλεργία των τέκνων της τα οποία ίδρυσαν εκεί την ωραιότερη και ανθηρότερη όλων των πόλεων της Ανατολής. Οι οικίες της ή μάλλον τα μέγαρά της, την διαφημίζουν εις το εξωτερικό. Οι πολυάριθμοι ναοί της, άριστα διακοσμημένοι, μαρτυρούν την ευσέβεια των κατοίκων της, και εικοσιτέσσερεις κλίβανοι (φούρνοι) , ιδρυθέντες από τον ναύαρχο Ουσακώφ, θα αρκούσαν να τροφοδοτήσουν με διπυρίτη (γαλέτα) πολυάριθμο στόλο.» Η ευμάρεια λοιπόν και η χλιδή στην Ύδρα ήταν μεγάλη. Έκτισαν μέγαρα τα οποία και σήμερα προκαλούν τον θαυμασμό. Η πολυτέλεια εις τα ενδύματα ήταν επίσης μεγάλη μέχρι παραφροσύνης. Τόσο ώστε να αναγκασθούν ο διοικητής Βούλγαρης και οι πρόκριτοι να ζητήσουν από τον Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως να εκδώσει επιτίμιο εναντίον όσων έκαναν χρήση χρυσοϋφάντων ενδυμάτων, ιδίως γυναικών. Πράγματι αυτό έγινε αλλά δεν τηρήθηκε για μεγάλο χρονικό διάστημα. Ένα γεγονός που συνέβαλε αποφασιστικά στην οικονομική ευμάρεια της Ύδρας και που αντίστοιχο δεν απαντάται αλλού, είναι το διάταγμα που υπέγραψε ο Σουλτάνος Αβδούλ Χαμήτ Μουσταφά το 1778 για της υπηρεσίες που είχαν παράσχει οι Υδραίοι εις τον Τουρκικό στόλο κατά την εκστρατεία προς ανάκτηση της Κριμαίας. Το διάταγμα αυτό παρείχε στην κοινότητα της Ύδρας το προνόμιο να έχει αυτή την επιμέλεια της είσπραξης των δημοσίων φόρων της, υπό τον όρο τα πλοία της Ύδρας να παρέχουν υπηρεσίες στον στόλο όποτε παρίστατο ανάγκη. Πράγματι από τότε δεν επάτησε στην Ύδρα Τούρκος εισπράκτωρ ούτε εγκατεστάθηκε Τούρκος ζαμπίτης (μπέης). Με το σωτήριο αυτό προνόμιο μπόρεσε η Ύδρα έκτοτε να αναπτύξει τις δυνάμεις της χωρίς εμπόδιο. Δεν είχαν έσοδα όμως μόνον οι κάτοικοι της Ύδρας από την ενασχόλησή τους με το ναυτικό εμπόριο. Έσοδα υπό τη μορφή φορολογίας είχε και η κοινότητα της Ύδρας. Από όλους τους φόρους ο σημαντικότερος ήταν ο επί Άνοιξη 2022

ΘΑΛΑΤΤΑ

23

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΝΑΥΤΙΛΙΑΣ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΥΔΡΑΣ ΠΡΟΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΑ

των πλοίων, σαν ποσοστό δηλαδή επί των καθαρών κερδών που αποκόμιζε το πλοίο από κάθε ταξίδι του. Από το ύψος του φόρου αυτού μπορούμε δι΄ αναγωγής να προσδιορίσουμε τα καθαρά κέρδη των πλοίων. Αυτό όμως μετά το 1811 που το ποσοστό του φόρου ήταν καθορισμένο. 5% από το 1811 μέχρι το 1818 και 3% από το 1819 μέχρι το 1821. Δεν περιλαμβάνεται επομένως η περίοδος των Ναπολεοντείων πολέμων που το ναυτικό της Ύδρας διασπώντας τον υπό των Άγγλων ηπειρωτικό αποκλεισμό πραγματοποιούσαν κέρδη τα οποία οι προεστοί της Ύδρας αποκαλούσαν «ονειροπόλημα». Ο δε Σπετσιώτης Ανάργυρος (χατζή) Αναργύρου αναφέρει: «Ηυπόρουν τα Ψαρά, και επλούτισαν αι Σπέτσαι σχετικώς αλλ’ η Ύδρα υπερτέρει. Οι θησαυροί της εξισούντο, ως έγγιστα με των δύο άλλων τμημάτων ηνωμένων τας δυνάμεις». Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΩΣ ΚΙΝΗΤΗΡΙΟΣ ΔΥΝΑΜΗ ΤΩΝ ΠΛΟΙΩΝ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΟΥ ΑΓΩΝΑ Από το 1811 όμως το ναυτικό εμπόριο της Ύδρας είχε αρχίσει να παρακμάζει και σχεδόν μηδενίστηκε μετά την λήξη των Ναπολεοντείων πολέμων. Οι ευρωπαϊκές εμπορικές δυνάμεις σταδιακά ανέκτησαν τις πριν από το 1789 εμπορικές θέσεις τους σε ολόκληρη τη Μεσόγειο με συνέπεια ένα κενό το οποίο επιτυχώς είχε καλύψει η νέα ελληνική οικονομική δραστηριότητα άρχισε να ξανακαλύπτεται απ’ αυτούς που το είχαν αφήσει. Η μείωση της εμπορικής δραστηριότητας είχε σαν αποτέλεσμα και την ραγδαία μείωση των κερδών. Όσο προχωρούμε προς το 1821 και όσο η κρίση βαθαίνει, τόσο αυξάνει ο αριθμός των ναυπηγούμενων πλοίων δηλαδή αργούντα κεφάλαια επενδύθηκαν κυρίως σε καινούρια καράβια. Σε αυτό συνετέλεσε και η μεγάλη συμπίεση του κόστους κατασκευής που έφθασε για την Ύδρα το 40%. Είναι πάντως αξιοσημείωτο ότι κατά την τριετία 1818-1820, όταν δηλαδή η προετοιμασία της Επανάστασης προχωρούσε με καλπασμό, οι Υδραίοι ναυπήγησαν πάνω από το 50% και οι Σπετσιώτες το 40% των πλοίων της δεκαετίας. Η κρίση έφερε ανεργία και δυσαρέσκεια μέχρι που η Επανάσταση απορρόφησε την ανεργία, μαζί με τα δεμένα ή μισοαπασχολούμενα καράβια, τα οποία μετατράπηκαν αμέσως σε πολεμικά αναλαμβάνοντας τελικά το οικονομικό κόστος της κρίσης, Για να έχουμε μία εικόνα της συμμετοχής στα έξοδα του στόλου τόσο των ιδιωτικών κεφαλαίων όσο και του Κοινού Ταμείου της κοινότητας Ύδρας 24

ΘΑΛΑΤΤΑ

Άνοιξη 2022

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΝΑΥΤΙΛΙΑΣ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΥΔΡΑΣ ΠΡΟΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΑ

Άνοιξη 2022

ΘΑΛΑΤΤΑ

25

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΝΑΥΤΙΛΙΑΣ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΥΔΡΑΣ ΠΡΟΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΑ

θα αναφέρουμε σαν χαρακτηριστικό παράδειγμα το πλοίο ΤΙΜΟΛΕΩΝ του Λάζαρου Πινότση. Από την εμπεριστατωμένη μελέτη της Ευτυχίας Λιάτα, που παρουσιάζεται στο βιβλίο της « Εκ του υστερήματος αρμάτωσαν….Η φρεγάτα ΤΙΜΟΛΕΩΝ στην επανάσταση του 1821» βλέπουμε ότι από το σύνολο των εξόδων που απαιτήθηκαν για την συμμετοχή του πλοίου στους θαλάσσιους αγώνες από την αρχή έως το τέλος των επιχειρήσεων η κοινότητα της Ύδρας κατέβαλε περίπου το 41% των συνολικών δαπανών ενώ τα υπόλοιπα είχε ξοδέψει ο ίδιος ο Πινότσης.

Mε την ίδρυση του νέου Ελληνικού κράτους, υπήρξαν ανατροπές στη σειρά κατάταξης των ναυτιλιακών κέντρων της χώρας, ανάλογα με τα νηολόγιά τους. Νέοι τόποι ανέλαβαν την ηγεμονία στις οικονομικές δραστηριότητες του ελλαδικού χώρου με προεξάρχουσα την Ερμούπολη της Σύρου, η οποία αποτέλεσε τον νέο πόλο συγκέντρωσης του εμπορίου και της ναυτιλίας. Παρ ότι οι Υδραίοι διατηρούν την φήμη και την ικανότητά τους ως ναυτικοί, η Ύδρα αρχίζει να χάνει την αίγλη και την πρωτοκαθεδρία της ως ναυτιλιακού κέντρου. Από την πρώτη θέση προεπαναστατικά περνάει στην τέταρτη θέση, πίσω από το Γαλαξίδι και τις Σπέτσες, ενώ πλέον κάνει την εμφάνισή του και ο Πειραιάς που ενώ δεν αναφερόταν καν προεπαναστατικά, τώρα καταλαμβάνει την πέμπτη θέση.

26

ΘΑΛΑΤΤΑ

Άνοιξη 2022

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΝΑΥΤΙΛΙΑΣ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΥΔΡΑΣ ΠΡΟΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΑ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Βασίλης Πατρώνης: Ελληνική Οικονομική Ιστορία (18ος – 20ος αιώνας), https://repository.kallipos.gr/bitstream/11419/1700/4/00_master_document.pdf

2. Αντώνιος Λιγνός: Ιστορία της Νήσου Ύδρας. Τόμος Α’.

3. Κ ατερίνα Παπακωνσταντίνου: Η ελληνική εμπορική ναυτιλία με βάση τα αρχεία του υγειονομείου της Μάλτας, 1723-1810, Ιόνιο Πανεπιστήμιο, Ερευνητικό πρόγραμμα «Πυθαγόρας» -Υποέργο: Η ναυτιλιακή ιστορία των Ελλήνων 1700-1823.

4. Βασίλης Κρεμμυδάς: Προεπαναστατικές Πραγματικότητες – Η Οικονομική κρίση και η Πορεία προς το Εικοσιένα –, «Μνήμων», τόμ. 24 (2002), https://argolikivivliothiki.gr/tag/%CF%8D%CE%B4%CF%81%CE%B1/

5. Ε υτυχία Λιάτα: Εκ του Υστερήματος Αρμάτωσαν….Η Φρεγάτα «ΤΜΟΛΕΩΝ» στην Επαάσταση του 1821, Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, Αθήνα 2020.

6. Κωνσταντίνος Σβολόπουλος: Ο Ελληνικος Εμπορικος Στολος Κατα Τας Παραμονας Του Αγωνος Της Ανεξaρτησιας, Ανέκδοτος Pίναξ του F. Pouqueville, Ο Ερανιστής, Γ (1972-73), άρ. 59

Άνοιξη 2022

ΘΑΛΑΤΤΑ

27

ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΩΛΕΤΤΗΣ ΚΑΙ ΛΕΩΝΙΔΑΣ ΠΑΛΑΣΚΑΣ. Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥΣ ΣΤΗΝ ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΙΚΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ

ΟΟ Λεωνίδας Παλάσκας 28

ΘΑΛΑΤΤΑ

Άνοιξη 2022

ΙΩΆΝΝΗΣ ΚΩΛΈΤΤΗΣ και

ΛΕΩΝΊΔΑΣ ΠΑΛΆΣΚΑΣ Η συμβολή τους στην αναμόρφωση

του Βασιλικού Ναυτικού της Ελλάδας.

Toυ Πλωτάρχη Δημήτριου Κατηνιώτη* Ε Ι Σ Α ΓΩ Γ Ή

Τ

ο παρόν άρθρο συντάχτηκε στο πλαίσιο των εορτασμών της επετείου των 200 ετών από την έναρξη της ελληνικής επανάστασης του 1821. Ο κοινός παρονομαστής των δύο πρωταγωνιστών της εν λόγω εργασίας, είναι το ελληνικό ναυτικό. Τόσο ο Ιωάννης Κωλέττης όσο και ο Λεωνίδας Παλάσκας κατανόησαν την σπουδαιότητα του ναυτικού όπλου για την ανεξαρτησία της Ελλάδας και για το λόγο αυτό, προσπάθησαν από τις θεσμικές θέσεις όπου βρέθηκαν, να συνδράμουν στον εκσυγχρονισμό του ελληνικού τακτικού ναυτικού. Ο Λεωνίδας Παλάσκας ήταν γιος του αγωνιστή της επαναστάσεως, Χρήστου Παλάσκα και γεννήθηκε στα Ιωάννινα το 1819. Το 1822 ο Ιωάννης Κωλέττης με τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο απέστειλαν τους οπλαρχηγούς Χρήστο Παλάσκα και Αλέξη Νούτσο στην Στερεά Ελλάδα προκειμένου να αφαιρέσουν την αρχηγία από τον Οδυσσέα Ανδρούτσο, λόγω της άρνησης εφαρμογής του στρατηγικού σχεδίου των εκτελεστικού σώματος. Η αποστολή απέτυχε, ο Χρήστος Παλάσκας φονεύθηκε από τη φρουρά του Ανδρούτσου και ο μικρός Λεωνίδας έμεινε ορφανός. Μετά την εξέλιξη αυτή ο Ιωάννης Κωλέττης ανέλαβε την κηδεμονία του Λεωνίδα, αλλά και την προστασία της μητέρας του.

* Ο Δημήτριος Κατηνιώτης είναι Πλωτάρχης του Πολεμικού Ναυτικού. Αποφοίτησε από την Σχολή Ναυτικών Δοκίμων το 2001 και έλαβε εξειδίκευση Ναυτίλου. Υπηρέτησε επί σειρά ετών σε Φρεγάτες τύπου «S» ως Διευθυντής Ναυτιλίας – Κατεύθυνσης, στο Αρχηγείο Στόλου και στη M.Y F.O.B Aktion, ως επιτελής. Σήμερα υπηρετεί στο Κέντρο Εκπαίδευσης Παλάσκας ως Διευθυντής Υποστήριξης Εκπαίδευσης. Κατέχει τίτλο Μεταπτυχιακών Σπουδών στην Ορθόδοξη Θεολογία. Είναι νυμφευμένος και έχει δύο τέκνα. Ομιλεί την Αγγλική και τη Γερμανική.

Άνοιξη 2022

ΘΑΛΑΤΤΑ

29

ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΩΛΕΤΤΗΣ ΚΑΙ ΛΕΩΝΙΔΑΣ ΠΑΛΑΣΚΑΣ. Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥΣ ΣΤΗΝ ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΙΚΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ

Eπιστολή Παλάσκα προς Κωλέττη 30

ΘΑΛΑΤΤΑ

Άνοιξη 2022

ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΩΛΕΤΤΗΣ ΚΑΙ ΛΕΩΝΙΔΑΣ ΠΑΛΑΣΚΑΣ. Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥΣ ΣΤΗΝ ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΙΚΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ

και του στόλου, με πρόεδρο τον ίδιο. Με την ενηλικίωσή του εισέρχεται Ο Καποδίστριας κατανόησε τα προστη γαλλική ναυτική σχολή της Βρέ- βλήματα του ναυτικού από νωρίς και στης, η οποία λειτουργεί ήδη από το παρά την βραχεία περίοδο διακυβέρ1830 στο εκπαιδευτικό πλοίο Ωρίων. νησης κατέβαλε κάθε δυνατή προΣε ιδιόχειρη επιστολή του Παλάσκα σπάθεια προκειμένου να τα επιλύσει. (Εικ.1), η οποία γράφτηκε στις 23 Αυγούστου 1838 παρέχονται ενδιαΟ εθνικός στόλος της εποχής φέρουσες πληροφορίες για το ήθος αποτελούνταν από πλοία τα οποία είκαι τις επιδόσεις του νεαρού τότε Λε- χαν παραγγελθεί στο εξωτερικό όπως ωνίδα. Στην επιστολή αυτή, μεταξύ ήταν η «Ελλάς» και η «Καρτερία», άλλων, ο Παλάσκας παρακαλεί τον ή από σκάφη τα οποία είχαν καταΚωλέττη να του αγοράσει ένα ναυ- ληφθεί σε ναυμαχίες, είτε από ναυτιλιακό βοήθημα (πιθανότατα έναν λωμένα και παραχωρηθέντα πλοία αστρολάβο) απαραίτητο για τη συνέ- νησιωτών. Οι πολεμικές αποθήκες χιση των σπουδών του, αλλά και την καθώς και ένας υποτυπώδης ναύσταδιοδρομία του ως ναυτικός. Μά- σταθμος βρισκόταν εκείνη την εποχή λιστα δε, θα τον ευγνωμονεί αιωνίως στον Πόρο της Τροιζηνίας. Μετά από για την ευεργεσία του αυτή, η οποία συντονισμένες προσπάθειες και μέθα συγκαταλέγεται στις τόσες άλλες. τρα, ο εθνικός στόλος τον Ιούλιο του Ο Λεωνίδας Παλάσκας διέγραψε λα- 1831 αποτελείται από 57 πλοία, με 350 μπρή πορεία και αποκόμισε σημα- πυροβόλα και 2000 άτομα πλήρωμα. ντική εμπειρία στο γαλλικό ναυτικό, Αρκετά από τα μέτρα αυτά επέφεραν λαμβάνοντας ευμενέστατα σχόλια την δυσαρέσκεια των νησιωτών και από τους ανωτέρους του, οι οποίοι ιδιαίτερα των Υδραίων, διότι η δημιωστόσο, τον παρότρυναν να μην επι- ουργία εθνικού στόλου ματαίωνε την στρέψει στην Ελλάδα. ανάγκη ενοικίασης πλοίων, όπως επίσης αναιρούσε το δικαίωμά τους στον Η εξέλιξη του Ναυτικού από τον διορισμό πλοιάρχων. Αξιοσημείωτο Καποδίστρια ως τον Όθωνα είναι πως η πραγματικότητα του πολέμου και η νοοτροπία των ΝαυμάΓια να κατανοήσουμε τις πο- χων δεν είχαν αφήσει περιθώρια στην λιτικές, οικονομικές, κοινωνικές και ανάπτυξη μίας συστηματικής ναυτιδιεθνείς συνθήκες της υπό εξέταση κής εκπαίδευσης. εποχής, κρίνεται χρήσιμο να ανατρέξουμε στα προηγούμενα χρόνια της Το κενό αυτό επιχείρησαν να σύντομης διακυβέρνησης του Ιωάννη καλύψουν ο Καποδίστριας και ο ΜαυΚαποδίστρια. Ο Κυβερνήτης με την ροκορδάτος με την πρόταση δημιάφιξη του στην Αίγινα στις αρχές του ουργίας ναυτικού σχολείου τον Ιούλιο 1828 συγκρότησε πολεμικό συμβού- του 1829. Λόγω όμως σημαντικής έλλιο, το οποίο προΐστατο του στρατού λειψης πόρων και έμπειρων διδασκάΆνοιξη 2022

ΘΑΛΑΤΤΑ

31

ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΩΛΕΤΤΗΣ ΚΑΙ ΛΕΩΝΙΔΑΣ ΠΑΛΑΣΚΑΣ. Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥΣ ΣΤΗΝ ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΙΚΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ

λων, η πρόταση δεν υλοποιήθηκε και συνεχίστηκε το σύστημα απευθείας κατάταξης στα πλοία, τέκνων ναυτικών οικογενειών. Ωστόσο, μέρος των εκπαιδευτικών αναγκών καλύφτηκε από υποτροφίες στη Σχολή Ευελπίδων, αλλά και μέσω αποστολής δοκίμων σε ναυτικές σχολές του εξωτερικού, με έξοδα της κυβέρνησης. Παρά τις όποιες αντικειμενικές δυσκολίες στην εκπαίδευση και συγκρότηση

του στρατού και του ναυτικού, το 1829 ήταν η χρονιά όπου ο ελληνικός στρατός κατάφερε να αποκαταστήσει την κυριαρχία στην Ελλάδα και να εκδιώξει τον οθωμανικό στρατό από την Στερεά Ελλάδα και το μεγαλύτερο μέρος της Αττικοβοιωτίας. Την ίδια περίοδο, τα μίστικα του στολίσκου του Αμβρακικού, με κυβερνήτη τον Ανδρέα Τενεκέ εισήλθαν στο λιμένα της Πρέβεζας και κυρίευσαν τα

ΤΟ ΝΕΟΣΎΣΤΑΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΌ ΚΡΆΤΟΣ 32

ΘΑΛΑΤΤΑ

Άνοιξη 2022

ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΩΛΕΤΤΗΣ ΚΑΙ ΛΕΩΝΙΔΑΣ ΠΑΛΑΣΚΑΣ. Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥΣ ΣΤΗΝ ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΙΚΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ

οθωμανικά πλοία, ενώ στη συνέχεια απελευθέρωσαν την Βόνιτσα και την Αμφιλοχία. Με τα Πρωτοκόλλα του 1830-1832, αναγνωρίστηκε η ανεξαρτησία και η έκταση του νεοσύστατου ελληνικού κράτους. Με την ενθρόνιση του Όθωνα το 1833, το έργο αναβάθμισης του Ναυτικού, συνεχίζεται. Αναδρομή της σταδιοδρομίας του Λεωνίδα Παλάσκα Με την προτροπή του Κωλέττη, ο Παλάσκας επαναπατρίστηκε το 1844 με το βαθμό του Υποπλοιάρχου. Το 1846, σε ηλικία 27 ετών, ο Παλάσκας διορίζεται πρώτος διευθυντής της σχολής, τη λεγόμενη «Ναυτικόν Παι-

δευτήριον», επί της κορβέτας «Λουδοβίκος», η οποία είχε ναυπηγηθεί στο ναύσταθμο του Πόρου, αλλά λόγω μεγάλου μεγέθους δεν αξιοποιήθηκε επιχειρησιακά. Το πρώτο εγχείρημα δημιουργίας σχολής από το Βασιλικό Ναυτικό, με σκοπό την εκπαίδευση και παραγωγή καταρτισμένων αξιωματικών, δεν είχε τα αναμενόμενα αποτελέσματα, χωρίς όμως την υπαιτιότητα του Παλάσκα. Ένα χρόνο μετά ο Λεωνίδας Παλάσκας μετατέθηκε. Παρόλα αυτά δεν απογοητεύτηκε και υπέβαλε ένα θαυμαστό υπόμνημα περί ναυτικού σχολείου, στο οποίο εξέθετε τις ανάγκες ίδρυσης μόνιμης ναυτικής σχολής

Η κορβέττα Λουδοβίκος (Ναυτικό Μουσείο Ελλάδος Άνοιξη 2022

ΘΑΛΑΤΤΑ

33

ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΩΛΕΤΤΗΣ ΚΑΙ ΛΕΩΝΙΔΑΣ ΠΑΛΑΣΚΑΣ. Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥΣ ΣΤΗΝ ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΙΚΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ

και πρότεινε ως καταλληλότερη θέση τον λιμένα του Πειραιά. Ο Παλάσκας συνέχισε την πνευματική παραγωγή συγγράφοντας σειρά τεχνικών εγχειριδίων, μεταξύ των οποίων «Το Ναυτικό Ονοματολόγιο», το οποίο περιείχε τη σύγχρονη ορολογία του ναυτικού στην ελληνική, την αγγλική και γαλλική γλώσσα, καθώς η ναυτιλία είχε περάσει πλέον ανεπιστρεπτί στην εποχή του ατμού, όπου η τεχνολογία

34

ΘΑΛΑΤΤΑ

θα υπερτερούσε της εμπειρικής τέχνης και ορολογίας. Η σταδιοδρομία του Λεωνίδα Παλάσκα θα συνεχιστεί και θα κορυφωθεί όταν ως κυβερνήτης του πλοίου «Αμαλία» συμμετέχει στην αντιμετώπιση των στάσεων κατά του Όθωνα. Από το ίδιο πλοίο συντελέστηκε η πράξη της έξωσης του βασιλιά Όθωνα από τον θρόνο της Ελλάδας στις 12 Οκτωβρίου 1864. Ο Παλάσκας συνόδευσε τον έκπτω-

Άνοιξη 2022

ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΩΛΕΤΤΗΣ ΚΑΙ ΛΕΩΝΙΔΑΣ ΠΑΛΑΣΚΑΣ. Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥΣ ΣΤΗΝ ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΙΚΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ

Η έξωση του Όθωνα. Αποβίβαση από τη φρεγάτα Αμαλία, Λαϊκή λιθογραφία το βασιλιά στο εξωτερικό. Επέστρεψε στην πατρίδα το 1866. Η υπηρεσία του στο Ναυτικό συνεχίστηκε με τη διακυβέρνηση των θωρηκτών «Βασίλισσα Όλγα» και «Βασιλεύς Γεώργιος». Ακολούθως διορίστηκε γενικός γραμματέας του υπουργείου ναυτικών ενώ κατά το έτος 1877 ανέλαβε το υπουργείο ναυτικών στην κυβέρνηση Επαμεινώνδα Δεληγιώργη, αφήνοντας το στίγμα του και στον πολιτικό στίβο. Ο θάνατός του, το 1880, χαρακτηρίστηκε ως μεγάλη απώλεια για το Βασιλικό Ναυτικό, το οποίο όμως θα τον δικαίωνε μερικές δεκαετίες αργότερα, καθώς η νέα Σχολή Ναυτικών Δοκίμων, ανεγέρθηκε στον Πειραιά το 1905, με έξοδα του Θεσσαλού ευπατρίδη Παντελή Βασσάνη. Το θεσμικό έργο του Ιωάννη Άνοιξη 2022

Κωλέττη υπέρ του Ναυτικού Εξετάζοντας το πολιτικό χρονολόγιο του πολυπράγμονα Κωλέττη, διαπιστώνεται πως από τις αρχές σχεδόν της διακυβέρνησης του Όθωνα και της Αντιβασιλείας, ο Κωλέττης παρουσιάζεται επίσημα ως γραμματέας της Επικρατείας στο πλευρό των Σ. Τρικούπη, Α. Μαυροκορδάτο και Γ. Πραΐδη. Η εξέταση των ΦΕΚ του Βασιλείου της Ελλάδας μεταξύ των 1833 και 1846, αποκαλύπτει τη συμμετοχή του, σε έναν αριθμό νομοθετικών και θεσμικών πράξεων, οι οποίες συνέβαλαν στη σχηματοποίηση του Ναυτικού σε λειτουργικό οργανισμό με δομές, μονάδες και κανονισμούς. Ενδεικτικά, τα τεκμήρια αυτά συνοψίζονται ως

ΘΑΛΑΤΤΑ

35

ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΩΛΕΤΤΗΣ ΚΑΙ ΛΕΩΝΙΔΑΣ ΠΑΛΑΣΚΑΣ. Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥΣ ΣΤΗΝ ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΙΚΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ

Ιωάννης Κωλέττης (1840), έργο του Albert Roberti, λάδι σε μουσαμά 237 Χ 135, Εθνική Πινακοθήκη / Μουσείο Αλέξάνδρου Σούτσου, Δωρεά Πολυτεχνείου 36

ΘΑΛΑΤΤΑ

Άνοιξη 2022

ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΩΛΕΤΤΗΣ ΚΑΙ ΛΕΩΝΙΔΑΣ ΠΑΛΑΣΚΑΣ. Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥΣ ΣΤΗΝ ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΙΚΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ

ακολούθως με χρονολογική σειρά. Την 3η Απριλίου 1833 εκδίδεται Βασιλικό Διάταγμα, κατόπιν γνωμοδότησης του υπουργικού συμβουλίου βάσει του οποίου σχηματίζεται η επί των Ναυτικών Γραμματεία. Αυτή τυπικά αποτέλεσε τον προγονικό οργανισμό του Γενικού Επιτελείου Ναυτικού. Το συμβούλιο αποτελούσαν ο Σ. Τρικούπης, ο Α. Μαυροκορδάτος, ο Γ. Πραϊδης και ο Ι. Κωλέττης. Την ίδια ημερομηνία, με απόφαση του Όθωνα διορίζεται Γραμματέας επί των Ναυτικών ο Ιωάννης Κωλέττης. Με το βασιλικό διάταγμα της 4ης Απριλίου 1833, καθιερώθηκε η πολεμική ναυτική σημαία για τα πλοία του στόλου. Πρόκειται για την ελληνική κυανόλευκη σημαία, η οποία φέρει τα παράσημα του κράτους στην επάνω αριστερή γωνία (Εικ.6). Το διάταγμα αυτό εκτελέστηκε από τον Ιωάννη Κωλέττη ως Γραμματέα της Επικρα-

Άνοιξη 2022

τείας επί των Ναυτικών και διαθέτει μία ιδιαίτερη σημασία διότι πλέον ο Στόλος ενοποιείται υπό ενός εθνικού συμβόλου. Την 20ή Ιουλίου 1833 ο Κωλέττης μετέχει ως μέλος του υπουργικού συμβουλίου, στη διαμόρφωση και έκδοση διατάγματος περί διοργανισμού των επί του Ναυτικού Διευθυντηρίου με έδρα τον πρωτεύοντα πολεμικό λιμένα του Πόρου. Το Ναυτικό Διευθυντήριο αποτέλεσε τον πρώτο οργανωμένο ναύσταθμο της νεότερης Ελλάδας. Στις 18 Νοεμβρίου 1845, έχοντας επιστρέψει από τη Γαλλία, ως μέλος του υπουργικού συμβουλίου, προτείνει την σύσταση επιτροπής η οποία θα εξετάσει τις απαιτήσεις των αξιωματικών και υπαξιωματικών του Στρατού και Ναυτικού οι οποίοι έλαβαν μέρος στον αγώνα και δεν έτυχαν ακρόασης

ΘΑΛΑΤΤΑ

37

ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΩΛΕΤΤΗΣ ΚΑΙ ΛΕΩΝΙΔΑΣ ΠΑΛΑΣΚΑΣ. Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥΣ ΣΤΗΝ ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΙΚΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ

από τις αρμόδιες αρχές για τα διάφο- διατάγματα, τα οποία προαναφέρθηρα αιτήματα τους. καν, εξέφρασε την πολιτική βούληση για καθολική αποκατάσταση της τιΤην 23η Μαρτίου 1846 ως υπουργός μής και της μνήμης των αγωνιστών υπογράφει το βασιλικό διάταγμα περί της επανάστασης του 1821. τελέσεως μνημόσυνου των υπέρ αυτονομίας της πατρίδος αποθανόντων Αντί επιλόγου Ελλήνων και φιλελλήνων. Ορίζεται το Και οι δύο άντρες κατανοούσαν πως μνημόσυνο να τελείται την 25η Μαρ- εξομοίωση της Ελλάδας με τα σύγτίου εκάστου έτους. Η πράξη αυτή χρονα ευρωπαϊκά κράτη ήταν αδύαναγνωρίζει και τιμά όλους τους αγω- νατη χωρίς ισχυρό, σύγχρονο και νιστές σε ξηρά και θάλασσα, οι οποίοι ετοιμοπόλεμο ναυτικό. Η προσφορά έπεσαν υπέρ πατρίδας. του πλοιάρχου Λεωνίδα Παλάσκα στις προσπάθειες συστηματοποίησης Την 2α Απριλίου 1846 κυρώνεται η της ναυτικής εκπαίδευσης και πασυνθήκη εμπορίας και ναυτιλίας με- ραγωγής καταρτισμένων στελεχών, ταξύ των βασιλέων Ελλάδας και Ανό- τα οποία θα μπορούν να ανταποκριβερου. Η συμφωνία αυτή αναδεικνύει θούν στις προκλήσεις της κάθε εποκαι επίσημα τη σημασία των διεθνών χής ήταν αναντίρρητη και για το λόγο σχέσεων, όπως επίσης και τη σημασία αυτό ο Λεωνίδας Παλάσκας (Εικ.8), του διεθνούς δικαίου, καθώς εδράζε- τιμήθηκε από το σύγχρονο ναυτικό ται επί της βάσης της σύννομης θα- με την ονοματοδοσία του Κέντρου λασσοπλοΐας. Επιπλέον, η σύμβαση Εκπαίδευσης Παλάσκας, στον Σκααυτή εκφράζει την βούληση της Ελ- ραμαγκά. λάδας προκειμένου να πατάξει την πειρατεία και την ανομία εντός των Εν κατακλείδι, η παρούσα μελέτη θαλασσών της. Η σύμβαση αυτή φέ- επιχείρησε να προβάλλει τη σχέση ρει την υπογραφή του υπουργού Ιω- του οραματιστή Ιωάννη Κωλέττη, ο άννη Κωλέττη. Φυσικά δεν μπορού- οποίος ανέλαβε την ανατροφή και τις με να παραγνωρίσουμε την τεράστια δαπάνες μόρφωσης του Λεωνίδα Παπροσφορά του Κωνσταντίνου Κανά- λάσκα, προκειμένου αυτός να καταρη ως υπουργού των Ναυτικών, στις στεί ένας παραγωγικός αξιωματικός συντονισμένες ενέργειες αναμόρφω- για το ελληνικό Ναυτικό. Στα νομοθεσης του Ναυτικού. τικά θεσμικά κείμενα αποτυπώνονται οι προθέσεις και ενέργειες του Ιωάννη Τέλος, διαφαίνεται πως ο Ιωάννης Κωλέττη για τον εκσυγχρονισμό και Κωλέττης, ο οποίος έφυγε από τη αναμόρφωση του ελληνικού Πολεμιζωή το 1847, στα τελευταία χρόνια κού Ναυτικού, διότι όπως πολλές φοτου βίου του, ίσως να προσπάθησε να ρές έχει αποδειχθεί, η ναυτική ισχύς επιφέρει μία συμφιλίωση μεταξύ των αποτελεί αναπόσπαστη συνιστώσα αγωνιστών, καθώς με δύο βασιλικά των ιστορικών εξελίξεων.

38

ΘΑΛΑΤΤΑ

Άνοιξη 2022

ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΩΛΕΤΤΗΣ ΚΑΙ ΛΕΩΝΙΔΑΣ ΠΑΛΑΣΚΑΣ. Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥΣ ΣΤΗΝ ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΙΚΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ

ΠΗΓΕΣ: ΦΕΚ. 12-184, ΦΕΚ.15-1846, ΦΕΚ.21-1833, ΦΕΚ.24-1833, ΦΕΚ.29-1845, ΦΕΚ.30-1845, ΦΕΚ.7-1846, ΦΕΚ.10-1846. Λεωνίδα ΠΑΛΑΣΚΑ, Επιστολή προς Ιωάννη ΚΩΛΛΕΤΗ από 23 Αυγούστου 1836, Βρέστη. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Παναγιώτης ΓΕΡΟΝΤΑΣ, Μεθ΄ορμής Ακαθέκτου, ΕΠΙΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΙΚΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟΥ 1821-1945, Εκδ. Υπηρεσία Ιστορίας Ναυτικού, Αθήνα, 2019. Παναγιώτης Γκαρτζονίκας, Ιωάννης Κωλλέτης: Ένας «ατεκμηρίωτα κατασυκοφαντημένος» πολιτικός. Άρθρο από HUFFPOST, 18/4/21. Διονύσιος Α.ΚΟΚΚΙΝΟΣ, Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΙΣ, εκδ. ΜΕΛΙΣΣΑ, Αθήνα, 1956. Βασίλης ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ, Ο ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΩΛΕΤΤΗΣ, Τα χρόνια στο Παρίσι, 1835-1843, Αθήνα, 2000. Π.Ε. ΚΩΝΣΤΑΣ, ΝΑΥΤΙΚΗ ΕΠΟΠΟΙΪΑ του 1821, Εκδ. Αρχηγείο Ναυτικού, Αθήνα, 1971. Γ,Λ. ΜΑΡΑΒΕΛΕΑΣ, Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821 ΣΕ ΣΑΡΑΝΤΑ ΜΟΝΟΓΡΑΦΙΕΣ, Εκδ.ΑΘΗΝΑ, 1983. Μάριος ΣΙΜΨΑΣ, ΤΟ ΝΑΥΤΙΚΟ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ, Τόμος Γ΄, Εκδ. ΓΕΝΙΚΟ ΕΠΙΤΕΛΕΙΟ ΝΑΥΤΙΚΟΥ, Αθήνα, 1982. Συλλογικό, ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ, ΝΕΩΤΕΡΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΑΠΟ 1833 ΩΣ 1881, Εκδ. Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, 1977. Ιωάννης ΦΑΚΙΔΗΣ, ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΝΑΥΤΙΚΩΝ ΔΟΚΙΜΩΝ (1845-1973), Εκδ. Ναυτικό Μουσείο Ελλάδος, Αθήνα, 1996.

Άνοιξη 2022

ΘΑΛΑΤΤΑ

39

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΑΕΡΟΠΟΡΙΑΣ

Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΝΑΥ

40

ΘΑΛΑΤΤΑ

Άνοιξη 2022

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΑΕΡΟΠΟΡΙΑΣ

ΥΤΙΚΗΣ ΑΕΡΟΠΟΡΙΑΣ Γράφει ο Άρης Καθρέπτας*

Άνοιξη 2022

ΘΑΛΑΤΤΑ 41 *O Άρης Καθρέπτας είναι Αρχιπλοίαρχος Π.Ν (ε.α), ιδρυτικο μέλος ΕΛ.Ι.Ν.ΙΣ

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΑΕΡΟΠΟΡΙΑΣ

Η ΕΙΣΑΓΩΓΉ ΤΟΥ ΑΕΡΟΠΟΡΙΚΟΎ ΌΠΛΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΛΆΔΑ

Η

εισαγωγή του αεροπορικού όπλου στην Ελλάδα συνδέεται άμεσα με την πορεία εκσυγχρονισμού που ακολουθεί η χώρα από την εποχή του Κουμουνδούρου και μετά. Η πορεία αυτή συνεχίζεται με αυξομειώσεις στην ένταση μέχρι και τις παραμονές των Βαλκανικών Πολέμων. Ο εκσυγχρονισμός αυτός στις Ένοπλες Δυνάμεις μεταφράζεται με τις ξένες στρατιωτικές αποστολές που καλούνται στην Ελλάδα προκειμένου να εκσυγχρονίσουν τον Στρατό και το Ναυτικό. Για το Ναυτικό ιδιαίτερα πρέπει να αναφερθεί η γαλλική αποστολή υπό τον υποναύαρχο Lejeune (Λεζέν), η οποία εκσυγχρόνισε το Ναυτικό σε όλους τους τομείς. Από τους πολιτικούς του 19ου αιώνα δέον είναι να τονιστεί η συνεισφορά του Χαρίλαου Τρικούπη. Η εισαγωγή του αεροπορικού όπλου στην Ελλάδα συνδέεται με μια νέα ανανεωτική προσπάθεια εκσυγχρονισμού του κράτους μετά το 1900 που θα οδηγήσει και στους νικηφόρους αγώνες των Βαλκανικών Πολέμων. Οι αεροπορικές δυνάμεις της Ελλάδος (Στρατιωτική και Ναυτική Αεροπορία) θα συνεχίζουν να αναπτύσσονται κατά την διάρκεια των πολεμικών προσπαθειών μέχρι και την Μικρασιατική Εκστρατεία.

42

ΘΑΛΑΤΤΑ

Ο Δημήτριος Κ Η δημιουργία της Αεροπορικής Υπηρεσίας Στρατού Από την πρώτη εμφάνιση του αεροπλάνου, αμέσως όλα τα κράτη αποφάσισαν να το εντάξουν στις ένοπλες δυνάμεις τους. Η Γαλλία ήταν το πρώτο κράτος που ίδρυσε Αεροπορική Υπηρεσία ακολούθως των άλλων Μεγάλων Δυνάμεων.Η Ελλάδα γρήγορα εντάχθηκε στο σύνολο των κρατών που ανέπτυξαν το αεροπορικό όπλο. Η Ελληνική Κυβέρνηση είχε μεριμνήσει για την δημιουργία έργων

Άνοιξη 2022

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΑΕΡΟΠΟΡΙΑΣ

δης Χρήστος ανθυπίλαρχος. Η πρώτη επίσημη εμφάνιση της Στρατιωτικής Αεροπορίας στην Ελλάδα πραγματοποιήθηκε την άνοιξη του 1912 στα πλαίσια των μεγάλων γυμνασίων του Ελληνικού Στρατού που διεξάγονταν στην Αττική υπό την επίβλεψη του αρχηγού της γαλλικής στρατιωτικής αποστολής. Ξεχώρισε για τις εκπληκτικές του ικανότητες ο Δημήτριος Καμπέρος, ο οποίος από τον όρμο του Παλαιού Φαλήρου πραγματοποίησε την πρώτη δοκιμαστική πτήση την 13η Μαΐου 1912 μπροστά σε πλήθος θεατών. Αυτή ήταν η πρώτη πτήση στρατιωτικού αεροπλάνου στην Ελλάδα.Οι επιτυχίες για τα κατορθώματα του Καμπέρου απέσπασαν τα θερμά συγχαρητήρια του πρωθυπουργού Βενιζέλου, υπουργών καθώς και Γάλλων αξιωματικών, ενώ απασχόλησε ευρύτατα και τον τύπο. Ο ίδιος ο πρωθυπουργός Βενιζέλος ονόμασε τα πρώτα τρία στρατιωτικά αεροσκάφη «Δαίδαλος», «Γυψ» και «Ιέραξ».

Καμπέρος υποδομής και ανέθεσε σε Γάλλους ειδικούς να εξετάσουν την δυνατότητα δημιουργίας Αεροπορικής Υπηρεσίας μέσα στη γενικότερη διάθεση εκσυγχρονισμού των Ενόπλων Δυνάμεων. Στα μέσα του 1911 μετά από σχετική πρόσκληση τρεις αξιωματικοί του Στρατού κρίθηκαν κατάλληλοι και αναχώρησαν για τη Γαλλία για εκπαίδευση ως πιλότοι. Αυτοί ήταν οι Καμπέρος Δημήτριος υπολοχαγός πυροβολικού, Μουτούσης Μιχαήλ υπολοχαγός μηχανικού και ο ΑδαμίΆνοιξη 2022

Μετά την εμφάνιση του πρώτου πολεμικού αεροσκάφους κυριάρχησε η άποψη ότι θα έπρεπε να δημιουργηθεί ένας τύπος υδροπλάνου που θα στελέχωνε την Αεροπορία Ναυτικής Συνεργασίας. Μετά από επιμονή του υπολοχαγού Δ. Καμπέρου ανατέθηκε σε αυτόν η μετασκευή του αεροσκάφους σε υδροπλάνο. Έτσι ο «Δαίδαλος» με την προσθήκη δύο πλωτήρων μετετράπη σε υδροπλάνο και ρίχτηκε στον Φαληρικό όρμο για δοκιμές. Την 22α Ιουνίου 1912 ο «Δαίδαλος» ως υδροπλάνο, πραγματοποίη

ΘΑΛΑΤΤΑ

43

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΑΕΡΟΠΟΡΙΑΣ

Το υδροπλάνο «Δαίδαλος» σε την πρώτη δοκιμαστική του πτήση υπό τα βλέμματα του πρωθυπουργού, του υπουργού Ναυτικών και του αρχηγού του Γενικού Επιτελείου Ναυτικού. Η πρώτη δοκιμαστική πτήση ήταν επιτυχημένη και ακολούθησαν πολλές ακόμη. Σημαντική στιγμή ήταν όταν ο υπολοχαγός Δ. Καμπέρος πραγματοποίησε πτήση από το Φάληρο στην Ύδρα. Λίγο πριν αποθαλασσωθεί ο «Δαίδαλος» είχε αποπλεύσει από το Φάληρο το αντιτορπιλικό «Νίκη», προκειμένου να παρακολουθήσει την πτήση του υδροπλάνου και να προσφέρει βοήθεια στον χειριστή σε περίπτωση που παρουσιαζόταν ανάγκη. Παράλληλα η ελληνική Κυβέρνηση άρχισε να προγραμματίζει την αγορά υδροπλάνων και να εξετάζει την αποστολή αξιωματικών του Πολεμικού Ναυτικού στο εξωτερικό για την απόκτηση πτυχίου αεροπόρου. ‘Έτσι το σχέδιο για την ίδρυση της Ναυτικής Αεροπορικής Υπηρεσίας (Ν.Α.Υ.) τέθηκε σε εφαρμογή. Την 11η Νοεμβρίου του 1912 στη θαλάσσια περιοχή του Φαλήρου παρουσιάστηκε το πρώτο υδροπλάνο που αγοράστηκε για το ναυτικό. Ονομάστηκε «Ναυτίλος» και ανάδοχος του ήταν ο υπουργός ναυτικών Νικόλαος Στράτος. Το Ναυτίλος είχε κατασκευαστεί από τη Γαλλική εταιρεία ASTRA ήταν διπλανό με πλωτήρες υλικά και είχε ένα κινητήρα Renault 100 ίππων. Όμως δημοσιεύτηκε στον τύπο της εποχής το «Ναυτίλος» ήταν εφοδιασμένο με συσκευή ρίψεις βομβών. Η ανάπτυξη της στρατιωτικής και ναυτικής αεροπορίας δεν ολοκληρώθηκε γιατί ξέσπασαν οι Βαλκανικοί Πόλεμοι, εν τούτοις και οι δύο αεροπορίες θα ανδρωθούν μέσα από την συμμετοχή τους στις επερχόμενες πολεμικές αναμετρήσεις του Έθνους.

44

ΘΑΛΑΤΤΑ

Άνοιξη 2022

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΑΕΡΟΠΟΡΙΑΣ

Η πρώτη αεροπορική αποστολή Ναυτικής Συνεργασίας Η έκρηξη των Βαλκανικών Πολέμων δεν επέτρεψε την οργάνωση της Ναυτικής Αεροπορίας. Παρ’ όλα αυτά απέκτησε το πρώτο υδροπλάνο τον Νοέμβριο του 1912. Ήταν ένα διθέσιο Astra Hydroplane που έφερε κινητήρα Renault 100 ίππων. Σε επίσημη τελετή στο Παλαιό Φάληρο και με ανάδοχο το Υπουργείο Ναυτικών, το υδροπλάνο ονομάστηκε «Ναυτίλος». Στις 21 Ιανουαρίου 1913 ένα άλλο υδροπλάνο τύπου Maurice Farman Hydroplane με χειριστή τον υπολοχαγό Μ. Μουτούση και παρατηρητή το σημαιοφόρο Αριστείδη Μωραϊτίνη πραγματοποίησε επιτυχή δοκιμαστική πτήση μέχρι την Τένεδο. Έπειτα από αυτό ο αρχηγός Παύλος Κουντουριώτης αποφάσισε να χρησιμοποιήσει το υδροπλάνο για να κατοπτεύσει τις ναυτικές δυνάμεις των Οθωμανών στα Δαρδανέλια . Η αποστολή αεροπορικής αναγνώρισης για λογαριασμό του Ναυτικού πραγματοποιήθηκε στις 24 Ιανουαρίου 1913. Καταρτίστηκε σχεδιάγραμμα της διάταξης του εχθρικού στόλου, εναντίον του οποίου ρίχτηκαν τέσσερις χειροβόμβες που προξένησαν ελαφρές ζημιές.. Η αποστολή αυτή χαρακτηρίστηκε ως η πρώτη διεθνώς ναυτικής συνεργασίας, ενώ ο ελληνικός και διεθνής τύπος εξήραν το γεγονός. Το γεγονός σχολιάστηκε και από τον οθωμανικό τύπο,

Το υδροπλάνο με τους Μουτούση - Μωραϊτίνη ρυμουλκείται από το Α/Τ Βέλος μετά το πέρας της αποστολής τους. Άνοιξη 2022

ΘΑΛΑΤΤΑ

45

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΑΕΡΟΠΟΡΙΑΣ

πράγμα που δείχνει την εντύπωση που προκάλεσε το επίτευγμα των Ελλήνων αεροπόρων. Η ίδρυση του Ναυτικού Αεροπορικού Σώματος (Ν.Α.Σ.) και η δράση του στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Με τον νόμο 257/1914 συστάθηκε το Σώμα Αεροπόρων Β. Ναυτικού. Στη συνέχεια εκδόθηκε κανονιστικό διάταγμα, το οποίο καθόριζε τα σχετικά με την κατάταξη, την εκπαίδευση, την ίδρυση σχολείων, τη διάρθρωση, την ονομασία και την διοίκηση των μονάδων καθώς και τις στολές του προσωπικού. Οι ιπτάμενοι προέρχονταν από τις τάξεις των μαχίμων αξιωματικών και από ιδιώτες αεροπόρους, οι οποίοι προσελήφθησαν με πενταετή υποχρέωση παραμονής. Το 1914 άρχισε και η κατασκευή του πρώτου αεροδρομίου μεταξύ Σκαραμαγκά και Ελευσίνας, όπου θα έδρευε το Ναυτικό Αεροπορικό Σώμα (Ν.Α.Σ). Στο αεροδρόμιο αυτό, στη Σχολή Αεροπόρων του Β. Ναυτικού εκπαιδεύτηκαν από τους Βρετανούς οι πρώτοι αξιωματικοί του Πολεμικού Ναυτικού, συμπεριλαμβανομένου και του Σημαιοφόρου Α. Μωραϊτίνη. Στην εκπαίδευση χρησιμοποιούνταν το Sopwith Greek Seaplane καθώς και υδροπλάνα τύπου Henry Farman HF.22. Σύντομα η σχολή μεταφέρθηκε στο Παλαιό Φάληρο για διαφόρους λόγους, ένας από τους οποίους ήταν και η ακαταλληλότητα του εδάφους στην προηγούμενη τοποθεσία. Τον Απρίλιο του 1915 εντάχθηκε για πρώτη φορά επίσημα στη σύνθεση του Στόλου ο αεροπορικός στολίσκος, ενώ συστάθηκε αεροπορικό τμήμα στο Υπουργείο Ναυτικών. Τον Σεπτέμβριο του 1916 ομάδα αεροπόρων με επικεφαλής τον ανθυποπλοίαρχο Αριστείδη Μωραϊτίνη εστάλη για εκπαίδευση στη Βρετανική Σχολή Αεροπορίας. Παράλληλα η προσωρινή Κυβέρνηση της Θεσσαλονίκης αποφάσισε με διάταγμα της 12ης Οκτωβρίου 1916 την ίδρυση Ναυτικού Αεροπορικού Σώματος.

Ο Αριστείδης Μ

Το Ν.Α.Σ. διοικητικά υπαγόταν στο Υπουργείο Ναυτικών αλλά επιχειρησιακά στην Αεροπορική Διοίκηση των βρετανικών ναυτικών δυνάμεων.

46

ΘΑΛΑΤΤΑ

Άνοιξη 2022

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΑΕΡΟΠΟΡΙΑΣ

Με τον νόμο 1315/1918 «Περί συγκροτήσεως και αναδιοργανώσεως της Ναυτικής Αεροπορικής Υπηρεσίας» η Ν.Α.Υ. αποτελούνταν από μια πτέρυγα των τριών μοιρών (με τρία σμήνη η καθεμία), μια ανεξάρτητη αντιαεροπορική μοίρα και ένα ανεξάρτητο σμήνος εκπαίδευσης καθώς και βοηθητικές υπηρεσίες. Στη Ν.Α.Υ. υπάγονταν η Ναυτική Αεροπορική Βάση Παλαιού Φαλήρου , η Αεροπορική Βάση Καζαβιτίου Θάσου, η Αεροπορική Βάση στο Ρωμανό Μούδρου, η Η1 Μοίρα με έδρα τη Θάσο, η Η2 Μοίρα με έδρα το Μούδρο, η Η3 Μοίρα με έδρα το Σταυρό Χαλκιδικής και η Η4 Μοίρα με έδρα τα Λεγραινά. Οι Μοίρες Η1, Η2 και Η3 αποτελούσαν μία Πτέρυγα. Την διοίκηση της Ν.Α.Υ. διατήρησε ο Υποπλοίαρχος Αρ. Μωραϊτίνης. Το Ν.Α.Σ. στο Μακεδονικό Μέτωπο

Η Ναυτική Αεροπορία πριν από την είσοδο της Ελλάδος στον πόλεμο ήταν εμπόλεμο σώμα με Έλληνα διοικητή και υπαγόταν κατά τα άλλα στην Βρετανική Αεροπορία Αιγαίου. Κατά το πρώτο στάδιο της δράσεως της η Ναυτική Αεροπορία είχε δύο κυρίως βάσεις, τη μία στο αεροδρόμιο Ρωμανό Μούδρου και την άλλη στο αεροδρόμιο Καζαβιτίου Θάσου. Σαράντα τρία αεροπλάνα αποτελούσαν το μάχιμο στόλο της Ναυτικής Αεροπορίας με αεροπλάνα Henri Farman. Στο Μακεδονικό Μέτωπο η Γερμανική Αεροπορία με κύριο ορμητήριο το αεροδρόμιο Ζέρεβιτς, διατηρούσε την υπεροχή απέναντι στις γαλλικές και βρετανικές αεροπορικές δυνάμεις.

Μωραιτίνης

Οι εκπαιδευόμενοι ‘Έλληνες αεροπόροι λόγω της γερμανικής πίεσης αναγκάστηκαν να περιορίσουν τον χρόνο εκπαιδεύσεώς τους και άρχισαν ταχύτατα τις πολεμικές επιχειρήσεις. Πέρα από όλες τις δυσκολίες που είχαν να αντιμετωπίσουν οι ‘Έλληνες αεροπόροι, είχαν και την δυσπιστία των Άγγλων, η οποία υπερνικήθηκε από τον Μωραϊτίνη, ο οποίος κατάρτισε ιδιότυπο εκπαιδευτικό σύστημα, κατά το οποίο η εκπαίδευση των μαθητών γινόταν στο πεδίο της μάχης σε πραγματικές συνθήκες. Κάθε εκπαιδευτική πτήση ήταν και μία αποστολή. Πρώτος πήγαινε ο Μωραϊτίνης ως αρχηγός σχηματισμού οδηγώντας τους μαθητές στο πεδίο της μάχης.

Άνοιξη 2022

ΘΑΛΑΤΤΑ

47

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΑΕΡΟΠΟΡΙΑΣ

Η Μοίρα «Ζ» στο αεροδρόμιο του Μούδρου το 1917.

Ο μαθητής Δημ. Αργυρόπουλος μαζί με τον εκπαιδευτή Μελετόπουλο ως παρατηρητή βομβάρδισε επιτυχώς τη γέφυρα Γενήκιοϊ.. Στις 31 Μαρτίου του 1917 μετά από διαταγή του διοικητή του συμμαχικού αεροδρομίου Θάσου, ο Μωραϊτίνης με αεροπλάνο Henri Farman και παρατηρητή τον ανθυπολοχαγό Π. Ψύχα εκτέλεσε κατοπτεύσεις στην Ανατολική Μακεδονία και ακολούθως έκανε νυκτερινή επιδρομή κατά του γερμανοβουλγαρικού αεροδρομίου Ζέρεβιτς στη Δράμα, το οποίο βομβάρδισε από ύψος μόλις 500 πόδια, καίγοντας τα υπόστεγα, όπου στεγάζονταν τα αεροπλάνα. Στη συνέχεια βομβάρδισε και το σιδηροδρομικό σταθμό Δράμας, όπου κατέστρεψε ολοκληρωτικά τρεις αμαξοστοιχίες.. Η επιτυχία του Μωραϊτίνη προκάλεσε τον θαυμασμό των Άγγλων που τον ονόμασαν “The Fearless Aviator” («ο ατρόμητος αεροπόρος»). Οι Σύμμαχοι μετά τις επιτυχείς ενέργειες της Ναυτικής Αεροπορίας ενέκριναν τη συγκρότηση πλήρους ελληνικής μονάδας, τη λεγόμενη «Μοίρα Ζ», η οποία απέκτησε αργότερα υπόστεγο και αεροπλάνα διώξεως και βομβαρδισμού, τύπου Farman 155 και Bristol. Το πρωί της 4ης Ιουνίου 1917, ελληνικά βομβαρδιστικά απογειώθηκαν 48

ΘΑΛΑΤΤΑ

Άνοιξη 2022

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΑΕΡΟΠΟΡΙΑΣ

από τη Θάσο με αποστολή τον εμπρησμό των σιτηρών της πεδιάδας της Κεραμωτής. Σε αυτήν την αποστολή κατόπιν διώξεως από γερμανικό αεροσκάφος τύπου Fokker, βρήκε τον θάνατο ο χειριστής του ελληνικού βομβαρδιστικού Δημ. Αργυρόπουλος, ενώ ο παρατηρητής Π. Ψύχας τινάχτηκε στο νερό και εν μέσω πυκνών πυρών βουλγαρικού πυροβολικού, κολύμπησε προς τον νεκρό Αργυρόπουλο και θεωρώντας ότι έχει λιποθυμήσει, τον έδεσε σε ένα φτερό του αεροσκάφους ούτως ώστε να μπορεί ν’ αναπνέει. Ο νεκρός Αργυρόπουλος βρέθηκε τελικά από ένα βρετανικό αντιτορπιλικό ενώ ο Ψύχας συνέχισε να είναι άφαντος. Τελικά περισώθηκε από περαστικό πλοιάριο. Ο Αργυρόπουλος ήταν ο πρώτος νεκρός αεροπόρος, ενώ ο Ψύχας τιμήθηκε για την αυτοθυσία του από την βρετανική διοίκηση με τον Αεροπορικό Σταυρό διακεκριμένων υπηρεσιών. Επιχειρήσεις στα Δαρδανέλια Από το καλοκαίρι του 1917 οι επιχειρήσεις επεκτάθηκαν προς τα Δαρδανέλια και τη Κωνσταντινούπολη. Τον Ιούνιο του 1917 οι Βρετανοί αποφάσισαν να βομβαρδίσουν τα Στενά του Ελλησπόντου και την Κωνσταντινούπολη. Γι’ αυτό χρησιμοποιήθηκε ένα από τα μεγάλα βομβαρδιστικά Hadley Page Άνοιξη 2022

ΘΑΛΑΤΤΑ

49

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΑΕΡΟΠΟΡΙΑΣ

με ορμητήριο το Μούδρο. Σύμφωνα με την αποστολή τα αεροσκάφη της μοίρας θα παρενοχλούσαν τα πυροβολεία των Στενών, τα οποία είχαν οργανωθεί από τους Γερμανούς. Η πρώτη έξοδος του βομβαρδιστικού έγινε στις 24 Ιουνίου αλλά δεν είχε αποτέλεσμα γιατί μηχανική βλάβη το ανάγκασε να επιστρέψει στο Μούδρο. Η αποστολή επαναλήφθηκε την επομένη, ενώ οι Μωραϊτίνης, Μελετόπουλος, Χαλκιάς και Κωνσταντίνου εκτελούσαν πτήσεις πάνω από τα Στενά. Σε αυτήν την αποστολή βρήκαν το θάνατο ο χειριστής Σημαιοφόρος Ιωάννης Χαλκιάς και ο παρατηρητής, επίσης σημαιοφόρος Βαρθολομαίος Λάζαρης. Οι επιδρομές στα Δαρδανέλια κράτησαν πέντε μέρες και στο διάστημα αυτό εβλήθησαν σημαντικότατοι στόχοι. Ο Μωραϊτίνης, ο οποίος ήταν και ο αρχηγός, αιφνιδίασε τα πυροβολεία του Τσανάκ Καλέ και χτύπησε το φρούριο και τα γειτονικά εργοστάσια από ύψος 250 μέτρων εν μέσω αντιαεροπορικών πυρών. Για τη δράση της Ναυτικής Αεροπορίας κατά τη διάρκεια του πενθημέρου οι Έλληνες αξιωματικοί που πήραν μέρος στις επιχειρήσεις, απονεμήθηκαν τιμητικές διακρίσεις από τον βασιλέα της Μ. Βρετανίας Δύο γερμανικά θωρηκτά το “Goeben” («Γκαίμπεν») και “Breslau” («Μπρεσλάου») κατέπλευσαν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και μετονομάστηκαν σε “Yavuz Sultan Selim” και “Midili” αντίστοιχα. Αυτά τα δύο πλοία είχαν μείνει ακινητοποιημένα 50

ΘΑΛΑΤΤΑ

Έλληνες και Βρετανοί αερο Ο Μωραϊτίνης εμφανίζε

λόγω έλλειψης γαιανθράκων, διότι η Ρωσία είχε επιβάλει αποκλεισμό από το καλοκαίρι του 1916. Αυτός ο αποκλεισμός κράτησε μέχρι το τέλος του 1917, όταν η Σοβιετική Ένωση πλέον υπέγραψε ανακωχή με τις Κεντρικές Αυτοκρατορίες. Οι Γερμανοί αποφάσισαν τότε να διενεργήσουν έξοδο των πλοίων από τα Στενά για να πλήξουν τις συνοδείες των Συμμάχων και των πλοίων που ορμούσαν στον

Άνοιξη 2022

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΑΕΡΟΠΟΡΙΑΣ

βρου με αεροσκάφη αναγνωρίσεως και διώξεως και στην συνέχεια η Αεροπορία Μούδρου με βομβαρδιστικά. Τέλος κατέφθασε και η Αεροπορία Θάσου. Το «Γκαίμπεν» αποφάσισε να επιστρέψει στα Στενά από τον συντομότερο δρόμο ενώ το καταδίωκαν δεκάδες αεροπλάνα με επικεφαλής τον πλωτάρχη Μωραϊτίνη μέχρι την είσοδο των Στενών. Εκεί προς κάλυψή του «Γκαίμπεν» κατέφθασαν τουρκικά τορπιλοβόλα και σμήνος γερμανικών αεροσκαφών. Σε αυτό το σημείο διεξήχθη σφοδρή αερομαχία μεταξύ του Μωραϊτίνη και γερμανικών καταδιωκτικών, κατά την οποία κατέρριψε δύο. Στη συνέχεια επέστρεψε στην Ίμβρο για να εφοδιαστεί σε καύσιμα και επέτρεψε άμεσα στη μάχη..

Το «Γκαίμπεν» στη συνέχεια προσάραξε στα ρηχά του Ναγαρά όπου έμεινε καθηλωμένο για πέντε μέρες. Η Συμμαχική Αεροπορία όλο το πενθήμερο επιχειρούσε κατά του «Γκαίμπεν» νυχθημερόν θέτοντας οπόροι στον Μούδρο το 1917. τελικά το γερμανικό θωρηκτό εκτός εται καθισμένος στα δεξιά. μάχης. Σε αυτές τις επιχειρήσεις συμμετείχε ολόκληρη η Ελληνική ΝαυΜούδρο, ενώ το σχέδιο δράσης επε- τική Αεροπορία η οποία όμως έχασε κτεινόταν μέχρι και τη Θεσσαλονίκη. ένα αξιόμαχο πιλότο, τον τον ανθυποπλοίαρχο Σπυρ. Χάμπα, ο οποίος στις Ο Βρετανός ναύαρχος διέτα- 8 Ιανουαρίου του 1918 με αεροπλάνο ξε όλες τις ναυτικές και αεροπορικές τύπου Sopwith Bomber διενήργησε δυνάμεις να επιτεθούν κατά των δύο βομβαρδισμό κατά του «Γκαίμπεν» θωρηκτών. Ο Συμμαχικός Στόλος δεν αλλά καταρρίφθηκε από τα επάκτια κατάφερε να αντιδράσει λόγω του πυροβολεία. Μετά τις επιχειρήσεις αιφνιδιασμού αλλά οι αεροπορικές κατά των δύο γερμανικών θωρηκτών, δυνάμεις ενήργησαν άμεσα. Πρώτα οι Σύμμαχοι κυριολεκτικά λάτρεκινητοποιήθηκε η Αεροπορία ‘Ίμ- ψαν τον Μωραϊτίνη και τους άθλους Άνοιξη 2022

ΘΑΛΑΤΤΑ

51

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΑΕΡΟΠΟΡΙΑΣ

του. Η Βρετανική Κυβέρνηση σε ένδειξη ευγνωμοσύνης του δώρισε ένα αεροσκάφος De HaviUand-9, πάνω στο οποίο τοποθετήθηκε πλάκα που έγραφε “To the Commander A. Moraitinis D.S.O.”. Οι επιχειρήσεις κατά των Γκαίμπεν και Μπρεσλάου ήταν οι πρώτες αεροσκαφών εναντίων βαρέων πλοίων και κατέδειξε τον σημαντικό κίνδυνο που διατρέχουν τα πλοία από αεροπορικές επιδρομές. Επιχειρήσεις στο Ανατολικό Αιγαίο, στα παράλια της Μικράς Ασίας και την Ανατολική Μακεδονία Κατά το πρώτο δεκαήμερο του Μαρτίου του 1918 ο πλωτάρχης Μωραϊτίνης με υδροπλάνο Farman προσθαλασσώθηκε νύχτα στο λιμάνι της Σμύρνης απαρατήρητος, πλεύρισε το ελληνικό ατμόπλοιο «Κωνσταντίνος», το οποίο παρέμενε αποκλεισμένο στο λιμάνι της Σμύρνης περικυκλωμένο από γερμανικά πολεμικά πλοία, διανυκτέρευσε στο ελληνικό πλοίο και στη συνέχεια, με το πρώτο φως της ημέρας ανυψώθηκε και βομβάρδισε το γερμανικό καταδρομικό που ήταν αγκυροβολημένο δίπλα στο ελληνικό ατμόπλοιο. Αυτή η ενέργεια προκάλεσε σύγχυση και πανικό στους εχθρούς, οι οποίοι έβαλαν με τα αντιαεροπορικά τους όπλα χωρίς αποτέλεσμα. Ο Έλληνας αεροπόρος όμως δεν πτοήθηκε και βομβάρδισε ανελέητα τις στρατιωτικές θέσεις και τις αποθήκες του εχθρού. Τον Ιούλιο, Αύγουστο και Σεπτέμβριο του 1918 τα σμήνη των Μω52

ΘΑΛΑΤΤΑ

ραϊτίνη, Ν. Μελετόπουλου και τον Παναγιώτου εξετέλεσαν αποστολές βομβαρδισμού κατά των αεροδρομίων Ζέρεβιτς, Γαλατά, Καζαμίρ και Ναγαρά, αποστολές και φωτογραφήσεως στόχων στην περιοχή Ελευθερών, Καβάλας, Ζέρεβιτς, Σαρί Σαμπάν. κ.α Τον Σεπτέμβριο του 1918 η Ναυτική Αεροπορία ανανέωσε τον στόλο της με νέα αεροσκάφη τύπου DeHaviLLand-4, DeHaviHand-9 και Sopwith Camel, τα οποία χρησιμοποιήθηκαν σε περιπολίες λίγο πριν τη λήξη του πολέμου. Μετά την υπογραφή της ανακωχής με την Οθωμανική Αυτοκρατορία παράλληλα με την παρουσία του Ελληνικού Στόλου στα Στενά, στις 2 Νοεμβρίου 1918 το Η2 Σμήνος απογειώθηκε από το αεροδρόμιο Ρωμανού Μούδρου και προσγειώθηκε στο αεροδρόμιο του Αγ. Στεφάνου και το απόγευμα της ίδιας μέρας πραγματοποίησε πτήση πάνω από την Κωνσταντινούπολη με τους Έλληνες αεροπόρους να κάνουν θεαματικούς ελιγμούς πάνω από την πόλη. Στα τέλη Νοεμβρίου 1918 ο Πλωτάρχης Μωραϊτίνης παρευρέθηκε στην Θεσσαλονίκη στην παράδοση υλικού της Συμμαχικής Αεροπορίας στο ελληνικό Δημόσιο. Εκεί είχε φθάσει σιδηροδρομικώς. Όταν ήρθε η ώρα να επιστρέψει στην Αθήνα, ο Γάλλος ταγματάρχης Denain του έδωσε το προσωπικό του αεροσκάφος, ένα Breguet Bre 14. Αν και το αεροσκάφος αυτό τού ήταν τελείως άγνωστο, απογειώθηκε στις 22 Δε

Άνοιξη 2022

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΑΕΡΟΠΟΡΙΑΣ

κεμβρίου 1918 υπό δυσμενείς καιρικές συνθήκες. Κανείς δεν έμαθε για την τύχη του και οι έρευνες δεν έφεραν κανένα αποτέλεσμα. Ο θάνατός του θεωρήθηκε εθνική απώλεια και τον θρήνησε όλη η Ελλάδα. Μικρασιατική Εκστρατεία

Εκστρατεία (1918-1919), οργανώθηκε η εκπαίδευση του προσωπικού στα εκπαιδευτικά κέντρα που δημιουργήθηκαν στο Τατόι και στο Π. Φάληρο, ενώ ένας αριθμός από στελέχη της Ναυτικής Αεροπορίας εκπαιδευόταν την ίδια εποχή στην Βρετανική Αεροπορική Σχολή της Αιγύπτου.

Οι συνολικές αεροπορικές δυνάμεις της Ελλάδος (Στρατιωτική Μετά τον θάνατο του Α. Μω- και Ναυτική Αεροπορία) ανέρχονται ραϊτίνη, η αρχηγία της Ναυτικής σε 120 αεροσκάφη της εποχής του Α΄ Αεροπορίας (Ν.Α.Υ.) ανετέθη στον Παγκοσμίου Πολέμου, από τα οποία πλοίαρχο Κ. Παναγιώτου. Την περί- τα 50 ήταν της Ναυτικής Αεροπορίας οδο λίγο πριν από τη Μικρασιατική ήταν κυρίως DeHavilland-4 (DH-4), 1918-1921

Τουρκικό αεροπλάνο που εγκαταλείφθηκε στη Σμύρνη και καταλήφθηκε από τα Ελληνικά στρατεύματα

Άνοιξη 2022

ΘΑΛΑΤΤΑ

53

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΑΕΡΟΠΟΡΙΑΣ

DeHavilland-9 (DH-9) και Sopwith Camel. Κατά την έναρξη της Μικρασιατικής Εκστρατείας, οι αεροπορικές δυνάμεις της Ελλάδος είχαν ως εξής: η Στρατιωτική Αεροπορία αποτελούταν από τέσσερεις Μοίρες, Α΄, Β΄, Γ΄ και Δ΄, από 8-12 αεροσκάφη η κάθε μία και η Ναυτική Αεροπορία μία Μοίρα, η οποία διέθετε 10 βομβαρδιστικά DH-9 και 15 καταδιωκτικά Sopwith Camel. Η Ναυτική Μοίρα ακολουθούσε τις επιχειρήσεις του Στρατού Ξηράς με τα Προκεχωρημένα Σμήνη Μετώπου, στα οποία κατατμήμηθηκε με την πρόοδο των επιχειρήσεων.

ροδρόμιο από αυτό της Παραδείσου.

Στις 18 Ιουνίου 1919, τρία επιπλέον αεροσκάφη από τη Ναυτική Αεροπορική Βάση Μούδρου προσγειώθηκαν στο αεροδρόμιο Καζαμίρ της Σμύρνης, στο οποίο εν τω μεταξύ είχαν μεταφερθεί και τα υπόλοιπα αεροσκάφη της Ναυτικής Αεροπορίας επειδή ήταν πιο ευρύχωρο και κατάλληλο για πολεμικές επιχειρήσεις αε-

στις επιχειρήσεις με τα Προκεχωρημένα Σμήνη Μετώπου.

Η δράση της Ναυτικής Αεροπορίας στις πρώτες επιχειρήσεις ήταν περιορισμένη και οφείλετο στο πρόβλημα έλλειψης καυσίμων που παρουσιάστηκε ήδη από την εγκατάστασή της στο αεροδρόμιο του Καζαμίρ. Τον Ιούλιο του 1919 όμως, συνέβη ένα αναπάντεχο τυχαίο γεγονός. Ο ανθυποπλοίαρχος Τσιριγώτης τυχαία ανακάλυψε σε λόφο ευρισκόμενο κοντά στο αεροδρόμιο Καζαμίρ υπόγεια δεξαμενή γεμάτη βενζίνη κατάλληλη για αεροπλάνα, η οποία είχε εγκαταλειφθεί από τους Γερμανούς κατά την αποχώρησή τους από την Μ. Ασία. Στις 2 Μαΐου 1919, την ίδια ημέ- Στη συνέχεια, από το προσωπικό της ρα που αποβιβαζόταν στη Σμύρνη ο Ναυτικής Αεροπορίας, ανακαλύφθηΕλληνικός Στρατός, προσγειωνόταν κε και υπόγεια αποθήκη γεμάτη με στο αεροδρόμιο Παραδείσου της Μ. βόμβες και χειροβομβίδες γερμανιΑσίας και το πρώτο ελληνικό αερο- κής προέλευσης. Έτσι, τελείως ανασκάφος της Ναυτικής Αεροπορίας πάντεχα λύθηκε το πρόβλημα έλλειμε χειριστή τον σημαιοφόρο Παντέ- ψης καυσίμων. λογλου και παρατηρητή τον Πιερίδη, Η Ναυτική Μοίρα με τα 25 συπροερχόμενο από την Αεροπορική νολικά αεροσκάφη της (10 βομβαρΒάση Μούδρου. Τρεις μέρες αργό- διστικά DH-9 και 15 καταδιωκτικά τερα, την 5η Μαΐου, προσγειώθηκαν Sopwith Camel-αναφέρθηκαν πιο στο ίδιο αεροδρόμιο άλλα πέντε αε- πάνω) προσέφερε σημαντικές υπηροσκάφη της Ναυτικής Αεροπορίας ρεσίες στο Στρατό Ξηράς με αναγνωπροερχόμενα από την Αεροπορική ρίσεις, βομβαρδισμούς και πολυβολιΒάση στο Τατόι. σμούς του εχθρού ακολουθώντας τον

54

ΘΑΛΑΤΤΑ

Η Ναυτική Μοίρα στις αρχές του 1920 απαρτιζόταν από δύο στολίσκους αεροσκαφών που έδρευαν στα αεροδρόμια Καζαμίρ και Χαλκά Μπουνάρ, όπου ήταν και τα συνεργεία του Ναυτικού Όρχου. Τους πρώτους μήνες του 1920, η Στρατιωτική

Άνοιξη 2022

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΑΕΡΟΠΟΡΙΑΣ

Προσωπικό της Ναυτικής Αεροπορικής Υπηρεσίας (Ν.Α.Υ.) μπροστά από αεροπλάνο Airco De Havilland D. H.9 σε αεροδρόμιο της Μικράς Ασίας

και Ναυτική Αεροπορία υπήχθησαν υπό ενιαία διοίκηση, τη διοίκηση της Στρατιάς Μικράς Ασίας, ενώ η τακτική εξάρτηση των Μοιρών ανατέθηκαν στα Σώματα Στρατού, στα οποία ήταν κατανεμημένες.

και αεροσκάφη της Στρατιωτικής και Ναυτικής Αεροπορίας και συμμετείχε σε όλες τις επιχειρήσεις κατάληψης του α/δ Ουσάκ και ιδιαίτερα σε πληροφορίες από πτήσεις αναγνώρισης πολύ σημαντικές για τα πεζά τμήματα, καθώς υπέδειξε τις περιοχές της αμυντικής γραμμής των Τούρκων, όπου υπήρχε ασθενής αντίσταση.

Το Α’ εξάμηνο του 1920 η Ναυτική Μοίρα για λογαριασμό των Μεραρχιών του Α΄ Σώματος Στρατού διενήργησε αποστολές αναγνωρίσεως Τον Φεβρουάριο του 1921, οι και βομβαρδισμού εγκαταστάσεων, επιχειρήσεις μπήκαν σε στάδιο ύφεσιδηροδρομικών σταθμών, εχθρικών σης εξαιτίας των πολιτικών διαπραγκαταυλισμών κ.α. ματεύσεων για εξεύρεση λύσης στο Τον Ιούλιο του 1920, συγκροτή- λεγόμενο Ανατολικό Ζήτημα, οι οποίθηκε το «Μικτό Αεροπορικό Απόσπα- ες απέβησαν τελικά άκαρπες. Η Ελσμα Φιλαδέλφειας» από προσωπικό ληνική Κυβέρνηση αποφάσισε τότε Άνοιξη 2022

ΘΑΛΑΤΤΑ

55

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΑΕΡΟΠΟΡΙΑΣ

με τη συναίνεση της Μ. Βρετανίας, η οποία μόνη στήριξε τις ελληνικές θέσεις, την ανάληψη επιθετικής δραστηριότητας για την κατάληψη του Εσκι-Σεχήρ και Αφιόν Καραχισάρ, με σκοπό την εκμηδένιση των κεμαλικών δυνάμεων. Όσον αφορά στη Ναυτική Αεροπορία, προσωπικό της Ν.Α.Μ.Σ. είχε αποσταλεί προς ενίσχυση της Γ΄ Μοίρας της Στρατιωτικής Αεροπορίας, που υπεστήριζε τις κινήσεις του Γ΄ Σώματος Στρατού θα εξορμούσε προς Εσκί-Σεχήρ, ενώ το Α΄ Σώμα θα κινούταν προς Αφιόν Καραχισάρ Η Ναυτική Αεροπορία, κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων στο εσωτερικό μέτωπο μέχρι και το τέλος του Οκτωβρίου του 1921, ανέλαβε πλήθος αποστολών αναγνώρισης και βομβαρδισμού επιχειρώντας από τη Σμύρνη Ναυτική Αεροπορική Μοίρα Σμύρνης (ΝΑΜΣ) ή από τα Προκεχωρημένα Σμήνη Μετώπου , ένα στο Ουσάκ και ένα στο Αφιον Καραχισάρ υπό τη διοίκηση του υποπλοιάρχου Γ. Ψύχα, και μέχρι το πρώτο εξάμηνο του 1922 εκτελεί αποστολές αναγνωρίσεως, βομβαρδισμού καθώς και αερομαχίες. Τη νύχτα της 25 – 26 Αυγούστου, δόθηκε η διαταγή αποχώρησης των ελληνικών αεροσκαφών για την Ελλάδα. Το πρωί της 26ης Αυγούστου, τα ελληνικά αεροσκάφη ήταν έτοιμα για απογείωση. Η Ναυτική Αεροπορία με κλήρο καθόρισε τα πληρώματα και τα αεροσκάφη στα οποία θα επιβιβάζονταν. Τα εννέα αεροσκάφη χωρίστηκαν σε τρεις ομάδες, που απογειώθηκαν 56

ΘΑΛΑΤΤΑ

με διαφορά μισής ώρας η μία από την άλλη. Σε λίγες ώρες, τα οκτώ αεροσκάφη προσγειώνονταν, πέντε στο Τατόϊ, τρία στην Καλλονή της Μυτιλήνης ενώ το ένατο με πλήρωμα τους Γρηγοριανόπουλο – Κατσούφρη κατέπεσε στη Νάξο και καταστράφηκε. Την ίδια μέρα, εγκατέλειπαν την Σμύρνη και τα αεροσκάφη της Στρατιωτικής Αεροπορίας. Μεσοπόλεμος, δημιουργία ενιαίας αεροπορίας Το 1923, την παραμονή της υπογραφής της Συνθήκης της Λοζάνης, η Ναυτική Αεροπορία είχε μετασταθμεύσει στη Θεσσαλονίκη και αργότερα, στην Αλεξανδρούπολη προκειμένου να συμμετάσχει στην σχεδιαζόμενη επιχείρηση για την κατάληψη της Ανατολικής Θράκης. Ο Μεσοπόλεμος βρίσκει την Ναυτική Αεροπορία αποδυναμωμένη από άποψη υλικού και προσωπικού, διότι είχε μόνο τα αεροδρόμια στο Τατόι και το Παλαιό Φάληρο. Οι εγκαταστάσεις ήταν χαμηλού επιπέδου, τα αεροσκάφη ήταν παλαιά και ακατάλληλα λόγω της εντατικής χρήσης τους που είχε προηγηθεί τα τελευταία χρόνια. Από την άλλη, οι αξιωματικοί της Ναυτικής Αεροπορίας ήταν ή αποσπασμένοι από το υπόλοιπο Ναυτικό ή ιδιώτες που είχαν εκπαιδευτεί στον Μούδρο ή στην Αίγυπτο. Μπροστά σε αυτήν την κατάσταση, τα στελέχη της Ναυτικής Αεροπορίας κινήθηκαν αμέσως για την ανανέωση του προσωπικού, καθώς και την προμήθεια νέου υλικού. Το πρώτο, επετεύχθη με

Άνοιξη 2022

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΑΕΡΟΠΟΡΙΑΣ

Χειριστές και προσωπικό εδάφους της Ναυτικής Αεροπορικής Υπηρεσίας στο Ουσάκ το 1921.

την απόσπαση από το υπόλοιπο Ναυτικό ικανού αριθμού αξιωματικών, οι οποίοι εστάλησαν για εκπαίδευση σε αεροπορικές σχολές στην Μ. Βρετανία και Γαλλία. Επιπροσθέτως, οργανώθηκαν εκπαιδευτικές αποστολές για τις βρετανικές σχολές της Αιγύπτου, από όπου αποφοίτησαν αρκετοί ιδιώτες, οι οποίοι κατετάγησαν στην Ναυτική Αεροπορία ως αξιωματικοί. Τέλος, από το 1924 λειτούργησαν διάφορες σχολές, όπως η Σχολή Αεροπορίας στο Παλαιό Φάληρο, για την παραγωγή υπαξιωματικών οδηγών- αεροπόρων, και η Σχολή Ναυτικής Αεροπορίας στο Τατόι.

θα ακολουθήσει τα βρετανικά πρότυπα οργάνωσης και εκπαίδευσης.

Ακόμη, το Υπουργείο Ναυτικών είχε το όραμα ίδρυσης Κρατικού Εργοστασίου Αεροπλάνων. Με αυτό το σχέδιο, το Υπουργείο σχεδίαζε να καλύψει τη μεγάλη ανάγκη για αεροσκάφη που είχε προκύψει με τη Μικρασιατική Εκστρατεία. Η πρώτη μάλιστα πρόταση για ίδρυση κρατικού εργοστασίου αεροπλάνων ανάγεται στο 1917 όταν το Υπουργείο είχε κάνει εισήγηση στην Κυβέρνηση, την οποία η τελευταία είχε αποδεχθεί. Η σχετική μελέτη είχε ανατεθεί στον Βρετανό μηχανικό της Βρετανικής Όσον αφορά στο υλικό, έγιναν Αεροπορικής Αποστολής στην Ελλάπαραγγελίες αεροσκαφών από τη Μ. δα, αντιπλοίαρχο John Weston και Βρετανία, ενώ Βρετανοί εκπαιδευτές είχε επιλεγεί ως τοποθεσία τμήμα του χρησιμοποιήθηκαν ως σύμβουλοι κι άλλοτε Ζωολογικού Κήπου του Παέτσι, η Ναυτική Αεροπορία από τότε λαιού Φαλήρου. Οι διαδικασίες ακο-

Άνοιξη 2022

ΘΑΛΑΤΤΑ

57

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΑΕΡΟΠΟΡΙΑΣ

λούθησαν με ταχύ ρυθμό, με αποτέλεσμα το 1920 να έχουν καταφθάσει τα πρώτα μηχανήματα, καθώς επίσης είχαν αρχίσει οι εργασίες για την κατασκευή κτηρίων. Η αρνητική έκβαση ης Μικρασιατικής Εκστρατείας όμως ,ανέκοψε τον ρυθμό της κατασκευής του εργοστασίου. Εντούτοις, το 1923 ξανάρχισαν οι εργασίες υπό την επίβλεψη και πάλι του Weston, ενώ το 1924 αναχώρησε για τη Μ. Βρετανία αποστολή αποτελούμενη από τον ανθυποπλοίαρχο Παπαγεωργίου και τους σημαιοφόρους Φίλιππα, Λίνο και Φαλκονάκη. Σκοπός της ήταν να επιλεγεί το πιο κατάλληλο αεροσκάφος για την κατασκευή του στην Ελλάδα.

ου Αεροπλάνων. Το 1928, ο πρωθυπουργός Ε. Βενιζέλος αποφάσισε την ενοποίηση των δύο Αεροποριών, της Ναυτικής και της Στρατιωτικής υπό ενιαία και ξέχωρη διοίκηση. Στις 19 Δεκεμβρίου 1929, ψηφίστηκε ο Νόμος 4451 «Περί συστάσεως Υπουργείου Αεροπορίας» και η Ναυτική και η Στρατιωτική Αεροπορία συγχωνεύτηκαν σε μία διοίκηση, σε ένα Υπουργείο και ταυτόχρονα εξαλείφθηκε κάθε διάκριση των στελεχών προερχόμενων από τη Στρατιωτική και Ναυτική Αεροπορία. Τα στελέχη πλέον θα ανήκαν σε ένα ενιαίο σώμα με κοινή ιεραρχία, επετηρίδα και στολή.

Το 1934 με τον νόμο 4451 «περί Το 1926, κατασκευάστηκαν τα συστάσεως Υπουργείου Αεροπορίας» πρώτα υδροπλάνα – τορπιλοπλάνα παρά τις εντονότατες αντιρρήσεις του τύπου “Βέλος” κι άρχισε αμέσως, Ναυάρχου Κουντουριώτη, το Πολεο εφοδιασμός της Ναυτικής Αερο- μικό Ναυτικό παραδίδει τα 57 αεροπορίας. Μετά το 1929, ακολούθησε πλάνα του στην Πολεμική Αεροπορία σύμβαση με την εταιρεία για ενάμι- όπου και αποτέλεσαν το κύριο κορμό ση ακόμη χρόνο. Παράλληλα, παρε- της. λήφθησαν εκπαιδευτικά αεροσκάφη Avro και Bristol, καθώς και τα μαΕξέλιξη σύγχρονης Ναυτικής χητικά τύπου Atlas, με τα οποία συΑεροπορίας μέχρι σήμερα μπληρώθηκε ο εξοπλισμός της Ναυτικής Αεροπορίας. Το 1926, ιδρύθηκε η Α.Δ.Ν.Α. (Ανωτέρα Διοίκησης Ναυτικής Αεροπορίας), υπαγόμενη στο Υπουργείο Ναυτικών, η οποία είχε υπό τον έλεγχό της όλες τις ναυτικές αεροπορικές δυνάμεις, δηλαδή: όλες τις υπηρεσίες αεροσκαφών, όλους τους αεροσταθμούς και τα αεροδρόμια, τη Σχολή Ναυτικής Αεροπορίας και την Επιτροπή Επιθεώρησης του Εργοστασί58

ΘΑΛΑΤΤΑ

α. Πρώτη απόκτηση αεροπορικών μέσων από το Π.Ν -Αεροσκάφη Ναυτικής Συνεργασίας (ΑΦ.Ν.Σ) Τον Αύγουστο του 1969 ιδρύθηκε η 353 Μοίρα Ναυτικής Συνεργασίας (ΜΝΑΣ) στην Αεροπορική Βάση (ΑΒ) Ελευσίνας, η οποία υπήχθη στην Πολεμική Αεροπορία (ΠΑ) διοικητικά, αλλά υπό τον επιχειρησιακό έλεγ

Άνοιξη 2022

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΑΕΡΟΠΟΡΙΑΣ

Υδροπλάνο - τορπιλοπλάνο «Βέλος» σε βολή τορπίλης

χο του Πολεμικού Ναυτικού (ΠΝ), εντάσσοντας στη δύναμή της 12 αεροσκάφη HU16B Albatross, ρόλου Επιφανείας και εναντίον Υποβρυχίων, τα οποία παρελήφθησαν μεταχειρισμένα από τη Νορβηγία. Το 1992 τα αεροσκάφη HU16B Albatross αποσύρθηκαν και το 1996 το ΠΝ ενέταξε στην 353 ΜΝΑΣ 6 αεροσκάφη P3B ιδίου ρόλου της Lockheed Martin, των οποίων η επιχειρησιακή εκμετάλλευση ανεστάλη το 2009. Η ΜΑΝ ιδρύθηκε την 23 Ιανουαρίου 2018 ως συνέχεια της 353 ΜΝΑΣ και επιχειρεί με ένα Αεροσκάφος Ναυτικών Επιχειρήσεων (ΑΦΝΕ) Άνοιξη 2022

P3B ORION. Το Ρ-3Β Orion είναι τετρακινητήριο αεροσκάφος ναυτικής συνεργασίας μεγάλης εμβέλειας. Αποστολή του είναι ο εντοπισμός πλοίων, υποβρυχίων και ναρκών. β. Η εμφάνιση και η εξέλιξη των Ε/Π Παράλληλα με την πρόσκτηση των ΑΦΝΣ το 1969, το Ναυτικό άρχισε να μελετά και την πρόσκτηση Ελικοπτέρων (Ε/Π). Η ύπαρξη τους φαινόταν επιτακτική. Έτσι τον Δεκέμβριο του 1973 και πριν την πρόσκτηση Ε/Π, άρχισε η εκπαίδευση τριών Μαχίμων Αξιωματικών Π.Ν στη Σχολή

ΘΑΛΑΤΤΑ

59

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΑΕΡΟΠΟΡΙΑΣ

Αεροπορίας Στρατού (ΣΑΣ). Η επιτυχής εκπαίδευση τους ολοκληρώθηκε τον Ιούλιο του 1974. Ακολούθησε σταδιακή εκπαίδευση πολλών Αξιωματικών του Π.Ν στην ΣΑΣ, σαν χειριστές Ε/Π, ενώ από το 1977 άρχισε και η εκπαίδευση Σημαιοφόρων ΣΕΑ, με την ονομασία Αξιωματικών Ειδικής Μονιμότητας (Ε/Μ). Τον Αύγουστο του 1974 αποφασίστηκε η αγορά 4 Ε/Π «ALOUETTE III» από τη Γαλλία ,μονοκινητήρια, με συσκευή MAD για ανθυποβρυχιακό πόλεμο και με RADAR τομέα για έρευνα επιφανείας. Παράλληλα άρχισε η εκπαίδευση του πρώτου απαραίτητου τεχνικού προσωπικού, των πρώτων χειριστών συσκευών καθώς και των πρώτων Ελεγκτών Εναέριας Κυκλοφορίας . Έτσι την 18 Αυγούστου 1975 που αφίχθησαν τα Ε/Π στην Ελλάδα, το προσωπικό ήταν Αεροσκάφος Ναυτικής ΑεροπορίαςΗU16Β Albatross

σχεδόν έτοιμο για την επιχειρησιακή εκμετάλλευση των μέσων. Τα 4 Ε/Π αποτέλεσαν το «Σμήνος Ελικοπτέρων Ναυτικού» (ΣΜΕΝ) και εγκαταστάθηκε στο αεροδρόμιο του Ελληνικού, στο υπόστεγο της Ολυμπιακής Αεροπλοΐας. Το Μάιο 1977 το ΣΜΕΝ μεταστάθμευσε στο Ελικοδρόμιο (Ε/Δ) Αμφιάλης. Όμως τα Ε/Π AL-III, δεν κάλυπταν τις αυξημένες επιχειρησιακές απαιτήσεις στον Α/Υ πόλεμο . Το Ναυτικό αποφάσισε να προχωρήσει στην αγορά σύγχρονων Ε/Π. Επιλέχτηκε το Ιταλικό ΑΒ-212. με δυνατότητα ρόλων ανθυποβρυχιακού και ηλεκτρονικού πολέμου. Το 1978 άρχισε η εκπαίδευση του προσωπικού στην Ιταλία. Το 1979 αρχίζει η παραλαβή των νέων Ε/Π, η οποία ολοκληρώθηκε το 1984 με την αγορά

Αεροσκάφος Ναυτικής Συνεργασίας P3B Orion 60

ΘΑΛΑΤΤΑ

Άνοιξη 2022

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΑΕΡΟΠΟΡΙΑΣ

11 Ε/Π μορφής ανθυποβρυχιακού πολέμου (Α/Υ) και 2 Ε/Π Η/Ν πολέμου. Το 1980 το Σ.Μ.Ε.Ν μετονομάζεται σε Διοίκηση Ε/Π Ναυτικού (Δ.Ε.Ν).

H ΔΕΝ υπάγεται στο ΑΣ με σχέση Διοικητικής Διοικήσεως και στο ΓΕΝ με σχέση Επιχειρησιακής Διοικήσεως. Το 1986 η Δ.Ε.Ν μετασταθμεύει στο Α/ΔΕ/Δ Κοτρόνι, όπου βρίσκεται μέχρι σήμερα, το δε Ε/Δ Αμφιάλης γίνεται Ελικοσταθμός (Ε/Σ). Ένα ακόμα μεγάλο βήμα ήταν η ίδρυση της Σχολής

Οι τρεις πρώτοι χειριστές Ε/Π του Ναυτικού (Μπεζεριάνος, Καλλέργης, Μιχαλόπουλος) κατά την αποφοίτησή τους από τη Σχολή Αεροπορίας Στρατού στο Αγρίνιο.

Ε/Π Ναυτικού (Σ.Ε.Ν) τον Ιανουάριο του 1992 υπό την υπαγωγή της Δ.Ε.Ν. Το Π.Ν μπορεί πλέον αυτόνομα να εκπαιδεύει χειριστές Ε/Π, χειριστές συσκευών και προσωπικό συντήρησης. Από τα τέλη της δεκαετίας του 1980 διαφαινόταν η ανάγκη να προμηθευτεί το Π.Ν νέα Ε/Π. Έτσι το Δεκέμβριο του 1991 υπογράφτηκε σύμβαση με τις Η.Π.Α για την αγορά 6 Ε/Π S-70 B-6 Aegean Hawk της Αμερικάνικης εταιρείας SIKORSKY. Από το Φεβρουάριο του 1995 μέχρι τα τέλη του 1996 παρελήφθησαν τα Ε/Π ενώ παράλληλα άρχισε στην Ελλάδα η εκπαίδευση των πληρωμάτων από προσωπικό της εταιρείας. Το Σεπτέμβριο του 1998 παρελήφθησαν άλλα δυο Ε/Π S-70B. Το Ε/Π S-70 B-6 Aegean Hawk είναι ένα υπερσύγρονο Ε/Π με δυνατότητες πτήσεως ημέρα και νύχτα, διαθέτει RADAR, A/Y (sonar) μεταβλητού βάθους, Η/Ν συσκευές και τακτικό σύστημα, ενώ έχει τη δυνατότητα βολής Τ/Λ και Κ/Β Α-Ε Penguin Mk.2 Mod 7. Άνοιξη 2022

ΘΑΛΑΤΤΑ

61

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΑΕΡΟΠΟΡΙΑΣ

Ελικόπτερο AL-III

62

ΘΑΛΑΤΤΑ

Άνοιξη 2022

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΑΕΡΟΠΟΡΙΑΣ

Ελικόπτερο AΒ-212

Ελικόπτερο S-70B Άνοιξη 2022

ΘΑΛΑΤΤΑ

63

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΑΕΡΟΠΟΡΙΑΣ

Από την άφιξη των νέων Ε/Π η ΔΕΝ διέθετε πλέον τρείς τύπους Ε/Π .Αυτό δημιούργησε την ανάγκη ιδρύσεως Μοιρών Ε/Π Ναυτικού (ΜΕΝ). Έτσι το 1997 ιδρύθηκαν οι Μοίρες Ε/Π Ναυτικού 1 και 2. Η Μ.E.N 1 περιλαμβάνει τα Ε/Π AB-212 και η Μ.E.N 2 τα Ε/Π SH-70B. Tα Ε/Π Αl-III εντάχθηκαν στη Σχολή Ε/Π Ναυτικού (Σ.Ε.Ν ) καλύπτοντας τις εκπαιδευτικές ανάγκες της σχολής. Τον Ιανουάριο 2018 ιδρύθηκε νέα Διοίκηση με την επωνυμία ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΑΕΡΟΠΟΡΙΑΣ ΝΑΥΤΙΚΟΥ (Δ.Α.Ν), είναι μια από τις Διοικήσεις του Αρχηγείου Στόλου του Πολεμικού Ναυτικού, στην οποία εντάσσονται όλα τα Ιπτάμενα Μέσα (ΙΜ) του ΠΝ Η αποστολή της ΔΑΝ είναι, να ενεργεί μέσα στα όρια των εντολών και κατευθύνσεων του ΓΕΝ και του ΑΣ, για την οργάνωση, διοίκηση, εκπαίδευση, συντήρηση και επισκευή υλικού και γενικά για την ετοιμότητα και προετοιμασία προς πόλεμο των Υπηρεσιών της και των Ιπταμένων Μέσων (Α/Φ-Ε/Π) του ΠΝ. Στη ΔΑΝ υπάγονται τρείς Μοίρες Ιπταμένων Μέσων, ήτοι Μοίρα Αεροσκαφών Ναυτικού (ΜΑΝ), Μοίρα Ελικοπτέρων Ναυτικού 1 (ΜΕΝ1) και Μοίρα Ελικοπτέρων Ναυτικού 2 (ΜΕΝ2). Επίσης στη ΔΑΝ υπάγονται η Βάση Ελικοπτέρων Ναυτικού (ΒΕΝ), η Σχολή Ελικοπτέρων Ναυτικού (ΣΕΝ) και ο Ελικοσταθμός Αμφιάλης (Ε/Σ Αμφιάλης). Οι εγκαταστάσεις της ΜΑΝ βρίσκονται στην Αεροπορική Βάση Ελευσίνας, ενώ όλες οι υπόλοιπες υπαγόμενες Υπηρεσίες, πλην του Ε/Σ ΑΜΦΙΑΛΗΣ, έχουν έδρα το Α/Δ-Ε/Δ ΚΟΤΡΩΝΙ στην περιοχή του Μαραθώνα.

64

ΘΑΛΑΤΤΑ

Άνοιξη 2022

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΑΕΡΟΠΟΡΙΑΣ Βιβλιογραφία-Πηγές 1. «Απ΄τα πελάγη …στους αιθέρες» Το χρονικό της Ναυτικής Αεροπορίας 1913-1941, Αντιναυάρχου (ε.α) Ι. Παλούμπη Π.Ν 2. «Η εισαγωγή του αεροπορικού όπλου στην Ελλάδα και η Ναυτική Αεροπορία μέχρι το τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου» , Ναυτική Επιθεώρηση | Τεύχος 592-Τόμος 175, Άρθρο του Πλωτάρχη (Ο) Π. Γέροντα Π.Ν 3. «Η ΠΟΡΕΙΑ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΕΝΙΑΙΑ ΠΟΛΕΜΙΚΗ ΑΕΡΟΠΟΡΙΑ», Έκδοση Μουσείο Π.Α.

2010 4. «Μεθ’ Ορμής Ακαθέκτου. Επίτομη Ιστορία του Πολεμικού Ναυτικού 1821 - 1945” εκδ. Υπηρεσίας Ιστορίας Ναυτικού, του Πλωτάρχη (Ο) Παναγιώτη Γέροντα ΠΝ 5. Διαδίκτυο http://greekworldhistory.blogspot.com/2013/11/blog-post_9.html https://projectpolemikiaeroporia.weebly.com/iotasigmatauomicronrhoiotaalphapialpha.html https://www.haf.gr/history/historical-aircraft/ 6. Φωτογραφικό υλικό Το φωτογραφικό υλικό αντλήθηκε από τα αρχεία του Ν.Μ.Ε, του Π.Μ.Α , από το διαδίκτυο και από την ιστοσελίδα της Π.Α https://www.haf.gr/history/historical-aircraft

Άνοιξη 2022

ΘΑΛΑΤΤΑ

65

ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΑΕΡΟΠΟΡΙΑΣ (1912-2018) Δημιουργία - Εξέλιξη - Ιδιαίτερα γεγονότα -Νοέμβριος 1912: Το πρώτο υδροπλάνο Astra στη δύναμη Αεροπορίας Ναυτικού, το οποίο ονομάστηκε Ναυτίλος.

- 24/1/1913: Πρώτη, σε παγκόσμια κλίμακα, αποστολή ναυτικής συνεργασίας στον Ελλήσποντο με υδροπλάνο Maurice Farman από τους Υπολοχαγό Μιχαήλ Μουτούση ως χειριστή και Σημαιοφόρο Αριστείδη Μωραϊτίνη ως παρατηρητή - 8/7/1913: Λήξη Βαλκανικών Πολέμων -1914: Σώμα Αεροπόρων Βασιλικού Ναυτικού ή Ναυτικό Αεροπορικό Σώμα (ΝΑΣ). Ν 257/20.4.14 -Καθιέρωση για πρώτη φορά στην Ελλάδα των ονομασιών: -Μοίρα αεροπλάνων (με 8 αεροπλάνα) και -Σμήνος αεροπλάνων (με 4 αεροπλάνα). ΒΔ 25.5.14 -Καθιέρωση του διακριτικού σήματος αεροπόρου (πυρσός του Ερμή). ΒΔ 25.5.14 - Αρχές του 1914: Απόκτηση υδροπλάνων Sopwith Greek Seaplane 80 ίππων - 1914 ώς 1915: Ναυτική Αεροπορική Σχολή στην Ελευσίνα και στο Φάληρο - Σεπτέμβριος 1916: Κίνημα Εθνικής Άμυνας στη Θεσσαλονίκη - Οκτώβριος 1916: Αγγλική Σχολή Αεροπορίας στον Μούδρο Λήμνου (έως Σεπτέμβριο 1919) και στο Καζαβίτιο Θάσου - Μάρτιος 1917: Συμμετοχή στις επιχειρήσεις του Μακεδονικού Μετώπου - Μάιος 1917: Συγκρότηση της Μοίρας Ζ´ στη Λήμνο - 17/6/17: Επίσημη είσοδος της Ελλάδας στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο - Θέρος 1917: Επαναλειτουργία της Σχολής Φαλήρου για προπαίδευση - Ιούνιο 1917 ώς Σεπτέμβριο 1918: Συμμετοχή στις επιχειρήσεις εναντίον πλοίων και στόχων στα Στενά, καθώς και στα βόρεια και στα ανατολικά παράλια του Αιγαίου - Δεκέμβριο 1917 ώς Σεπτέμβριο 1919: Εκπαίδευση στη Σχολή Ηλιούπολης της Αιγύπτου 1918: Ναυτική Αεροπορική Υπηρεσία (ΝΑΥ). Ν 1315/16.4.18 - Καθιέρωση του όρου Πτέρυγα (3 Μοίρες), πλέον της Μοίρας και του Σμήνους- Δημιουργία τεσσάρων Μοιρών με το χαρακτηριστικό Η = Hellenique (Η1 στη Θάσο, Η2 στον Μούδρο, Η3 στον Σταυρό Χαλκιδικής και Η4 στα Λεγραινά) Οκτώβριος 1918: Λειτουργία Σχολής Ναυτικής Αεροπορίας στο Τατόι και το Παλαιό Φάληρο 2/11/18: Πτήση ελληνικών αεροπλάνων πάνω από την Κωνσταντινούπολη 11/11/18: Υπογραφή ανακωχής 22/12/18: Απώλεια Αριστείδη Μωραϊτίνη 66

ΘΑΛΑΤΤΑ

Άνοιξη 2022

1919: Συμμετοχή στη Μικρασιατική εκστρατεία 2/5/19: Προσγείωση του πρώτου αεροπλάνου στη Σμύρνη Ιούλιος - Αύγουστος 1919: Ναυτική Αεροπορική Μοίρα Σμύρνης (ΝΑΜΣ) 1919 ώς 1922: Δράση ΝΑΜΣ με την κατάτμησή της στα Προκεχωρημένα Σμήνη Μετώπου 26/8/22: Αποχώρηση και του τελευταίου αεροπλάνου από τη Σμύρνη 1919 ώς 1923: Υποτονική η αεροπορική εκπαίδευση στο Τατόι και το Παλαιό Φάληρο Φεβρουάριος 1924: Σύσταση Σχολής Δοκίμων Αεροπόρων. Ιούλιος 1924: Εκπαίδευση σημαιοφόρων στο Τατόϊ Σεπτέμβριος 1925: Εκπαίδευση υπαξιωματικών του Ναυτικού στο Σέδες Οκτώβριος 1925- Μάρτιος 1926: Εκπαίδευση υπαξιωματικών στο Τατόϊ - εκπαίδευση αξιωματικών στη γαλλική σχολή Caudron στο Κροτουά-Εκπαίδευση αξιωματικών στην αγγλική σχολή Blackburn - Εκπαίδευση αξιωματικών στο Ροσφόρ Γαλλίας 1929: Ναυτική Αεροπορία (ΝΑ) - Ανωτέρα Διοίκηση ΝΑ (ΑΔΝΑ). Ν 4226/19.7.29 - Πρόβλεψη ριζικής αναδιοργάνωσης της ΝΑ - Στολίσκοι, Μοίρες, Σμήνη αεροσκαφών 1930- 1931: Εκπαίδευση αξιωματικών στη Σχολή Ναυτικής Αεροπορίας (ΣΝΑ) Παλαιού Φαλήρου 1929 – 1932: Μετάπτωση στην ενιαία Πολεμική Αεροπορία 1969 το Πολεμικό Ναυτικό επανέρχεται στα σύννεφα με την απόκτηση 12 Α/Φ "ALBATROS" τα οποία εντάσσονται στην 353 ΜΝΑΣ 1973 εκπαιδεύονται στην Σχολή Αεροπορίας Στρατού οι 3 πρώτοι Αξιωματικοί του Π.Ν. ως χειριστές Ε/Π 1975 το Π.Ν. αποκτά τα 4 πρώτα Γαλλικά Ε/Π "ALLOUETTE" και εγκαθίσταται στο Α/Δ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ με την ονομασία Σμήνος Ελικοπτέρων Ναυτικού (ΣΜΕΝ) χρησιμοποιώντας τις εγκαταστάσεις της Ο.Α.

1977 το ΣΜΕΝ μετασταθμεύει στον Ε/Σ Αμφιάλης που αποτέλεσε το πρώτο Ελικοδρόμιο του ΠΝ.

1979 η AGUSTA παρέδωσε το πρώτο ΑΒ-212 από την σειρά των Α/Υ και Η/Ν Ε/Π. Η παράδοση συμπληρώθηκε το 1984.

1980 το ΣΜΕΝ μετονομάζεται σε Διοίκηση Ε/Π Ναυτικού (ΔΕΝ) 1986 Η ΔΕΝ μετασταθμεύει στο Α/Δ-Ε/Δ ΚΟΤΡΟΝΙ κοντά στο ΜΑΡΑΘΩΝΑ 1995- παραλαμβάνονται από την SlKORSKY τα νέα Ε/Π τύπου S-70Β-6. και δημιουργούνται οι Μοίρες Ε/Π Ναυτικού (ΜΕΝ 1 και ΜΕΝ 2) 2018 Ιδρύθηκε νέα Διοίκηση με την επωνυμία «ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΑΕΡΟΠΟΡΙΑΣ ΝΑΥΤΙΚΟΥ» (Δ.Α.Ν), μια από τις Διοικήσεις του Αρχηγείου Στόλου

Άνοιξη 2022

ΘΑΛΑΤΤΑ

67

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΑΕΡΟΠΟΡΙΑΣ

68

ΘΑΛΑΤΤΑ

Άνοιξη 2022

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΑΕΡΟΠΟΡΙΑΣ

Άνοιξη 2022

ΘΑΛΑΤΤΑ

69

ΤΟ ΑΝΤΙΤΟΡΠΙΛΙΚΟ ΒΕΛΟΣ ΣΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ ΤΟΥ ΕΙΡΗΝΙΚΟΥ

Το Α/Τ ΒΕΛΟΣ στον

Άρθρο του Άρη Μπιλάλη, ερευνητή Ναυτικής Ιστορίας

Ο

γδόντα χρόνια συμπληρώνονται φέτος από την ναυπήγηση του αντιτορπιλικού ΒΕΛΟΣ, ενός εκ των τεσσάρων εναπομεινάντων αντιτορπιλικών τύπου Fletcher, από το σύνολο των 175 που ναυπηγήθηκανκατάτονΒ’ ΠαγκόσμιοΠόλεμο.Τα Fletcherσχεδιάστηκαν το 1939 και αποτέλεσαν την ραχοκοκαλιά του Αμερικανικού Στόλου στο μέτωπο του Ειρηνικού καθώς η υψηλή ταχύτητα που μπορούσαν να αναπτύξουν τους επέτρεπε να χρησιμεύσουν στην συνοδεία των αεροπλανοφόρων του Στόλου. Τα σύγχρονα ηλεκτρονικά τους συστήματα σε συνδυασμό με τις ανθυποβρυχιακές και αντιαεροπορικές τους δυνατότητες τα κατέστησαν ιδανικά στον ρόλο κάλυψης των αεροπλανοφόρων. Η ιστορία του ΒΕΛΟΣ ξεκίνησε στις 20 Φεβρουαρίου 1942 όταν τοποθετήθηκε η τρόπιδα του σκάφους ναυπηγεία του αμερικανικού 70

ΘΑΛΑΤΤΑ

Άνοιξη 2022

ΤΟ ΑΝΤΙΤΟΡΠΙΛΙΚΟ ΒΕΛΟΣ ΣΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ ΤΟΥ ΕΙΡΗΝΙΚΟΥ

πόλεμο του Ειρηνικού

Στόλου στη Βοστώνη. Τρείς μήνες αργότερα, στις 3 Ιουνίου, το πλοίο καθελκύσθηκε λαμβάνοντας το όνομα CHARRETTE προς τιμή του πλωτάρχη George Charrette που είχε διακριθεί κατά τον ΑμερικανόΙσπανικό πόλεμο του 1898. Με την ολοκλήρωση του, το USS CHARRETTE εντάχθηκε στη δύναμη του αμερικανικού Στόλου στις 18 Μαΐου 1943, λαμβάνοντας το διακριτικό DD-581. Άνοιξη 2022

ΘΑΛΑΤΤΑ

71

ΤΟ ΑΝΤΙΤΟΡΠΙΛΙΚΟ ΒΕΛΟΣ ΣΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ ΤΟΥ ΕΙΡΗΝΙΚΟΥ

Κυβερνήτης του πλοίου ανέλαβε ο αντιπλοίαρχος Eugene Carpe (19041950) που είχε ήδη δυο έτη υπηρεσίας ως κυβερνήτης σε αντιτορπιλικά. Τον Σεπτέμβριο του 1943 το CHARRETTE αναχώρησε για τον Ειρηνικό και μετά από μια περίοδο ασκήσεων, εντάχθηκε στην Δύναμη 50 που επιχειρούσε στην περιοχή των νησιών Μάρσαλ. Τον Νοέμβριο το σκάφος υποστήριξε τις αποβάσεις στα νησιά Γκίλμπερτ και μετά την κατάληψη της Tarawa, κάλυψε τα αμερικανικά θωρηκτά που βομβάρδισαν την νήσο Nauru. Το CHARRETTE και πέντε ακόμη αντιτορπιλικά κάλυψαν τα δυο αεροπλανοφόρα από τα οποία απονηώθηκαν στις 25 Δεκεμβρίου αεροσκάφη τα οποία επέδραμαν κατά των ιαπωνικών δυνάμεων στην Kavieng της Νέας Ιρλανδίας. Οι επιδρομές συνεχίστηκαν μέχρι τις αρχές Ιανουαρίου και παρά τις προσπάθειες των Ιαπώνων να ανταποδώσουν τα πλήγματα τα αμερικανικά πλοία παρέμειναν αβλαβή. Στα τέλη Ιανουαρίου 1944 ξεκίνησε η αμερικανική επιχείρηση κατάληψης των νησιών Μάρσαλ και σε απάντηση η ιαπωνική διοίκηση διέταξε τα υποβρύχια I-175 και RO-39 που περιπολούσαν στον βόρειο-ανατολικό τομέα των νησιών Μάρσαλ να σπεύσουν ολοταχώς στην ατόλη Wotje. Το Ι-175 είχε ναυπηγηθεί το 1934-1938 στο Kobe της Ιαπωνίας ως Ι-75 και είχε διαστάσεις 105 x 8,2 μέτρα και εκτόπισμα επιφανείας 1.422 τόνων. Είχε λάβει μέρος στην επίθε72

ΘΑΛΑΤΤΑ

ση στο Pearl Harbor βυθίζοντας ένα εμπορικό πλοίο 3.545 τόνων και κανονιοβολώντας την ακτή. Τον Ιούλιο του 1942 έχοντας μετονομαστεί σε Ι-175, επέδραμε στις ακτές της Αυστραλίας βυθίζοντας δυο πλοία 3.028 τόνων και προκαλώντας ζημιές σε άλλα δυο. Το Νοέμβριο του 1943 κατά την αμερικανική διείσδυση στα νησιά Γκίλμπερτ, το Ι-175 έπληξε ανοιχτά της ν. Μakin το αεροπλανοφόρο συνοδείας LISCOME BAY με αποτέλεσμα να βυθιστεί παρασύροντας στο βυθό 645 άντρες. Το βράδυ της 3ης Φεβρουαρίου 1944 το I-175 αναδύ-

θηκε πλησίον της ατόλης Wotje για διόπτευση. Στις 22.03’ ένας στόχος εμφανίστηκε στο ραντάρ του θωρηκτού NEW JERSEY από απόσταση 21 μιλίων και αμέσως στάλθηκε στο σημείο το CHARRETTE προκειμένου να εξετάσει την επαφή. Έχοντας μειώσει την απόσταση στα 5 μίλια, η επαφή χάθηκε αλλά λίγα λεπτά μετά τα μεσάνυχτα το CHARRETTE απέκτησε εκ νέου επαφή και έριξε οχτώ

Άνοιξη 2022

ΤΟ ΑΝΤΙΤΟΡΠΙΛΙΚΟ ΒΕΛΟΣ ΣΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ ΤΟΥ ΕΙΡΗΝΙΚΟΥ

βόμβες βυθού. Στο σημείο έσπευ- πιλικά, ένα ανθυποβρυχιακό και ένα σε και το αντιτορπιλικό συνοδείας ναρκαλιευτικό εντοπίστηκαν από FAIR που καθοδηγούμενο από τοαεροσκάφη που αμέσως του επετέCHARRETTE εξαπέλυσε στις 00.40’ θησαν βυθίζοντας το AKAGI MARU 24 βομβίδια Hedgehog που εκρήγνυ- και ακινητοποιώντας το KATORI. Και νται κατά την επαφή. Ακολούθησανενώ τα αεροσκάφη θα μπορούσαν να τέσσερις εκρήξεις που σήμαναν τηναποτελειώσουν τα σκάφη, ο Ναύαρκαταστροφή του εχθρικού υποβρυ- χος Spruance διέταξε να παύσουν οι χίου. Σύμφωνα με την αμερικανικές επιθέσεις, επιθυμώντας να επέμβει ο πηγές το υποβρύχιο που βυθίστηκε ίδιος με μονάδες επιφανείας. Μια δύαύτανδρο ήταν το Ι-175, ενώ αρκετές ναμη αποτελούμενη από τα νεότευκτα ιαπωνικές πηγές θεωρούν πως ήτανθωρηκτά NEW JERSEY και IOWA, τα το RO-39 που επίσης βυθίστηκε αύ- καταδρομικά NEW ORLEANS και MINNEAPOLIS και τα αντιτορπιτανδρο. λικά BRADFORD, BURNS, IZARD και CHARRETTE πλησίασαν τα ιαπωνικά πλοία. Εκμεταλλευόμενοι την απόλυτη υπεροπλία τους, οι Αμερικάνοι βύθισαν τα σκάφη πλην ενός αντιτορπιλικού που κατάφερε να διαφύγει. Οι Ιάπωνες έχασαν περί τους δυο χιλιάδες άνδρες χωρίς να καταφέρουν να πλήξουν τα αμερικανικά σκάφη παρά του ότι πολέμησαν ηρωικά μέχρι τέλους. Τον Ιούνιο του 1944 ο Αμερικανικός Στόλος κινήθηκε προς την Το ιαπωνικό υποβρύχιο Ι-175. περιοχή των Μαριάνων νήσων και Ακολούθως, το CHARRETTE ξεκίνησε η επιχείρηση κατάληψης ακολούθησε την Δύναμη 50 στην επι- της Σαϊπάν. Η κατάσταση επέβαλε δρομή κατά της μεγάλης ιαπωνικής στους Ιάπωνες την απομάκρυνση από ναυτικής βάσης στην ατόλη Truk. Τα την νήσο κάθε αξιόπλοου σκάφους. συντριπτικά πλήγματα των αμερικά- Ανάμεσα τους ήταν και το 1,923 κ.ο.χ. νικων αεροσκαφών ανάγκασαν στις φορτηγό πλοίο TATSUTAGAWA 17 Φεβρουαρίου τα εναπομείναντα MARU που είχε ναυπηγηθεί το 1941 ιαπωνικά σκάφη να επιχειρήσουν να στο Τόκυο. Το διαστάσεων 82,3 x 12,2 διαφύγουν. Το βοηθητικό καταδρο- μέτρων ατμόπλοιο ανήκε στην κλάμικό AKAGI MARU, το εκπαιδευτικόση D του προγράμματος ναυπήγηκαταδρομικό KATORI, δυο αντιτορ- σης που είχε ακολουθήσει η Ιαπωνία Άνοιξη 2022

ΘΑΛΑΤΤΑ

73

ΤΟ ΑΝΤΙΤΟΡΠΙΛΙΚΟ ΒΕΛΟΣ ΣΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ ΤΟΥ ΕΙΡΗΝΙΚΟΥ

για την ενδυνάμωση του εμπορικού της στόλου. Τον Ιούλιο του 1942 είχε επιταχθεί από το Αυτοκρατορικό Ναυτικό ως βοηθητικό μεταγωγικό πραγματοποιώντας σειρά μεταφορών μεταξύ ιαπωνικών λιμένων και μέχρι τη Μαντζουρία. Τον Νοέμβριο του 1943 εντάχθηκε σε νηοπομπή με τέσσερα άλλα μεταγωγικά για να μεταβεί στην ναυτική βάση της ατόλης Truk στις κεντρικές νήσους Καρολίνες. Καθοδόν τα πλοία δέχθηκαν διαδοχικές επιθέσεις από αμερικανικά υποβρύχια με αποτέλεσμα να βυθιστούν όλα πλην του TATSUTAGAWA MARU που κατάφερε να φθάσει στον προορισμό του. Έκτοτε πραγματοποίησε και άλλες μεταφορές από και προς τις Καρολίνες και τις Μαριάνες νήσους όπου βρισκόταν όταν κατέφτασε ο αμερικανικός Στόλος. Στις 11 Ιουνίου 1944, περί τα 28 ιαπωνικά πλοία αναχώρησαν από την Σαϊπάν, συνοδευόμενα από ένα τορπιλοβόλο και

6 ελαφρά σκάφη. Την επομένη εντοπίστηκαν από αμερικανικά αεροσκάφη που βύθισαν το τορπιλοβόλο και έντεκα μεταγωγικά ενώ προκάλεσαν ζημιές στα ελαφρά σκάφη και στο TATSUTAGAWA MARU που έμεινε έρμαιο των κυμάτων. Στις 15 Ιουνίου το παρασυρόμενο σκάφος εντοπίστηκε από αεροσκάφη και αμέσως έσπευσαν στο σημείο τα BOYD και CHARRETTE που το αποτελείωσαν με τα πυροβόλα τους. Εκατό δώδεκα Ιάπωνες περισυλέχτηκαν από το CHARRETΤE του οποίου την διακυβέρνηση είχε πρόσφατα αναλάβει ο πλωτάρχης Gerald Ρ. Joyce (19151993). Το αντιτορπιλικό συμμετείχε στην Μάχη της Θάλασσας των Φιλιππίνων (19-20 Ιουνίου), προσφέροντας αντιαεροπορική κάλυψη, κατευθύνοντας φίλια αεροσκάφη και περισυλλέγοντας πιλότους που κατέπεσαν

Το TATSUTAGAWA MARU.

74

ΘΑΛΑΤΤΑ

Άνοιξη 2022

ΤΟ ΑΝΤΙΤΟΡΠΙΛΙΚΟ ΒΕΛΟΣ ΣΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ ΤΟΥ ΕΙΡΗΝΙΚΟΥ

κυρίως λόγο έλλειψης καυσίμων. Συνέχισε να καλύπτει τις επιχειρήσεις στις Μαριάνες λαμβάνοντας μέρος στον βομβαρδισμό της Iwo Jima (4 Ιουλίου) και της νήσου Γκουάμ (12 Ιουλίου). Στις 4 Αυγούστου εντάχθηκε στη Δύναμη 58.1. Οι Αμερικανοί είχαν πληροφορηθεί την παρουσία μιας ιαπωνικής νηοπομπής που συνοδευόταν από το αεροπλανοφόρο ZUIHO και έσπευσαν να την καταστρέψουν. Τα αεροσκάφη από τρία αεροπλανοφόρα επετέθησαν στα ιαπωνικά πλοία βυθίζοντας τέσσερα μεταγωγικά, αλλά το ZUIHO είχε ήδη απομακρυνθεί επιστρέφοντας στην Ιαπωνία. Κατόπιν πλησίασε η αμερικανική δύναμη επιφανείας που απαρτιζόταν από τέσσερα καταδρομικά και επτά αντιτορπιλικά μεταξύ των οποίων και το USS BROWN - το μετέπειτα ΝΑΥΑΡΙΝΟΝ. Το ιαπωνικό αντιτορπιλικό MATSU πρόβαλε γενναία αντίσταση σε μια προσπάθεια να δώσει χρόνο στο εναπομείναν μεταγωγικό και στα συνοδά του να απομακρυνθούν. Το σύνολο της αμερικανικής δύναμης έβαλε εναντίον του αλλά οι Ιάπωνες συνέχισαν να πολεμούν επί μιάμιση ώρα μέχρις ότου το MATSU παραδομένο στις φλόγες βυθίστηκε. Μόλις πέντε άτομα επέζησαν από το πλήρωμα των 210 ανδρών. Τα αμερικανικά καταδρομικά κατόπιν πρόλαβαν ένα βραδυκίνητο μεταγωγικό και το βύθισαν με πυρά, αλλά ένα αντιτορπιλικό και τρία μικρότερα συνοδά κατόρθωσαν να διαφύγουν υπό την κάλυψη του σκότους και χάριν στην αυτοθυσία του MATSU. Την επομένη, κατά την επιστροφή της Δύναμης 58.1 τα Άνοιξη 2022

πλοία επιφανείας βομβάρδισαν την νήσο Chi-Chi Jima. Στη συνέχεια το CHARRETTE πήρε μέρος στις επιχειρήσεις για την κατάληψη των Φιλιππίνων συνοδεύοντας τα αεροπλανοφόρα που κινήθηκαν πλησίον της Φορμόζας για την καταστροφή των ιαπωνικών αεροδρομίων. Στις 13 Οκτωβρίου η Δύναμη 38.1 δέχθηκε επίθεση ιαπωνικών αεροσκαφών κατά την οποία επλήγησαν τα καταδρομικά CANBERRA και HOUSTON, θέτοντας τα εκτός μάχης για το υπόλοιπο του πολέμου. Το CHARRETTE κατέρριψε δυο εχθρικά αεροσκάφη αλλά ένα τρίτο έχοντας πληγεί επιχείρησε να καταπέσει στο αντιτορπιλικό. Ωστόσο το φλεγόμενο αεροσκάφος πέρασε ανάμεσα από τα φουγάρα του πλοίου καταρρίπτοντας την κεραία του ασύρματου και έπεσε στη θάλασσα σε απόσταση μόλις 20 μέτρων. Το CHARRETTE αποσπάστηκε στην Δύναμη 30.3 που ανέλαβε την κάλυψη των δυο πληγέντων καταδρομικών κατά την επίπονη προσπάθεια ρυμούλκησης τους από δυο άλλα καταδρομικά. Για την συμμετοχή του CHARRETTE στις επιτυχείς προσπάθειες διάσωσης των δυο πληγέντων καταδρομικών εντός εχθρικής περιοχής, ο πλωτάρχης Joyce παρασημοφορήθηκε με το Ασημένιο Αστέρι. Στις 24 Οκτωβρίου το αντιτορπιλικό επέστρεψε στην Δύναμη 38.1 συνοδεύοντας τα αεροπλανοφόρα που απονήωσαν τα αεροσκάφη τους για να πλήξουν μια ιαπωνική ναυτική μοίρα που κινείτο προς νότο. Στην

ΘΑΛΑΤΤΑ

75

ΤΟ ΑΝΤΙΤΟΡΠΙΛΙΚΟ ΒΕΛΟΣ ΣΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ ΤΟΥ ΕΙΡΗΝΙΚΟΥ

Ένα Fletcher πλησιάζει το USS HOUSTON για να απομακρύνει μέρος του πληρώματος του.

πραγματικότητα η ιαπωνική δύναμη αποτελούσε ένα δόλωμα προκειμένου να απομακρύνει τα αμερικανικά πολεμικά μακρυά από την αποβατική δύναμη που βρισκόταν στα ανοιχτά του Samar, όπερ και συνέβη καθώς το σύνολο του Τρίτου Στόλου υπό τον Ναύαρχο Halsey κινήθηκε προς συνάντησης της. Το αποτέλεσμα ήταν η καταστροφή τεσσάρων ιαπωνικών αεροπλανοφόρων κατά την Μάχη του Ακρωτηρίου Engano που ουσιαστικά εκμηδένισε τις επιθετικές δυνατότητες των Ιαπώνων. Πληροφορούμενος στο μεταξύ το κίνδυνο στον οποίο είχαν εκτεθεί τα αποβατικά σκάφη, ο Halsey έστρεψε ένα μέρος της δύναμης του προς νότο. Ωστόσο οι εναπομείνασες αμερικανικές δυνάμεις είχαν στο μεταξύ καταφέρει να απομακρύνουν τα ιαπωνικά πολεμικά από το Samar. To δε CHARRETTE παρέμεινε κατά τη διάρκεια των μαχών με την δύναμη των αμερικανικών αεροπλανοφόρων. Το αντιτορπιλικό συμμετείχε στις επιχειρήσεις κατάληψης των Φιλιππίνων μέχρι το Φεβρουάριο του 1945 οπότε στάλθηκε για επισκευές στις ΗΠΑ. Τον Ιούνιο επέστρεψε στον Ειρηνικό για να υποστηρίξει τις αποβατικές ενέργειες στο Βόρνεο, βομβαρδίζοντας εχθρικές θέσεις και εκτελώντας περιπολίες. Κατά τη διάρκεια μιας περιπολίας, τη νύχτα της 2ας Αυγούστου, το CHARRETTE και το CONNER (το μετέπειτα ΑΣΠΙΣ) εντόπισαν ένα πλοίο που έπλεε στη Θάλασσα Banda της Ινδονησίας. Το επόμενο πρωί διαπιστώθη76

ΘΑΛΑΤΤΑ

Άνοιξη 2022

ΤΟ ΑΝΤΙΤΟΡΠΙΛΙΚΟ ΒΕΛΟΣ ΣΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ ΤΟΥ ΕΙΡΗΝΙΚΟΥ

κε πως ήταν το νοσοκομειακό TACHIBANA MARU (1.772 κ.ο.χ., ναυπήγησης 1934) και το CHARRETTE του σήμανε να σταματήσει. Το σκάφος σταμάτησε και οι Ιάπωνες ξεκίνησαν να ρίχνουν αντικείμενα στη θάλασσα. Λίγο αργότερα ένα άγημα από το CHARRETΤΕ επιβιβάστηκε στο νοσοκομειακό και πραγματοποίησε έρευνα. Διαπιστώθηκε ότι οι περισσότεροι από τους φερόμενους ως ασθενείς ή τραυματίες ήταν στην πραγματικότητα υγιείς στρατιώτες. Κατόπιν ανακαλύφθηκαν κιβώτια με σήμανση του Ερυθρού Σταυρού που ωστόσο περιείχαν οβίδες. Κατόπιν τούτων το TACHIBANA MARU τέθηκε υπό κράτηση και υπό τη συνοδεία των δυο αντιτορπιλικών οδηγήθηκε στο Morotai των Μολούκων νήσων όπου οι Ιάπωνες αποβιβάστηκαν ως αιχμάλωτοι πολέμου. Από το «νοσοκομειακό» εκφορτώθηκαν 30 τόνοι πυρομαχικών, 400 όπλα, 15 αυτόματα, 45 όλμοι και άλλος πολεμικός εξοπλισμός και κατασχέθηκε. Το CHARRETTE στη συνέχεια έπλευσε στις Φιλιππίνες και στην ήδη κατεχόμενη Οκινάουα. Μετά την ιαπωνική παράδοση συνέχισε να συνοδεύει μεταγωγικά πλοία από και προς την Κίνα, μέχρι τον Δεκέμβριο οπότε επέστρεψε στις ΗΠΑ. Για τη δράση του στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο το CHARRETTE έλαβε 13 «πολεμικά αστέρια» από το Π.Ν. των ΗΠΑ, ένα για κάθε σημαντική επιχείρηση όπου συμμετείχε. Από τα αμερικανικά αντιτορπιλικά που αργότερα περιήλθαν στο ελληνικό Π.Ν., μόνο στο CHARRETTE και στο μετέπειτα ΛΟΓΧΗ είχαν αποδοθεί τόσα αστέρια. Τον Μάρτιο του 1946 το αντιτορπιλικό τέθηκε στην εφεδρεία στον Ναύσταθμο του San Diego και στις 15 Ιανουαρί-

To CHARRETTE καλύπτοντας το θωρηκτό USS NEW JERSEY πλέοντας προς το Ακρωτήριο Engano.

Άνοιξη 2022

ΘΑΛΑΤΤΑ

77

ΤΟ ΑΝΤΙΤΟΡΠΙΛΙΚΟ ΒΕΛΟΣ ΣΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ ΤΟΥ ΕΙΡΗΝΙΚΟΥ

Το νοσοκομειακό TACHIBANA MARU.

ου 1947 παροπλίστηκε. Παρέμεινε για δώδεκα χρόνια υπό την φροντίδα του προσωπικού του Ναυστάθμου, μέχρις ότου επιλέχθηκε να δοθεί στην Ελλάδα όπου ως ΒΕΛΟΣ έμελλε να γράψει νέες σελίδες ιστορίας. Ενδεικτική βιβλιογραφία: - Dictionary of American Naval Fighting Ships, Volume II, Navy Department, Washington, 1963 - Lindemann Klaus, Hailstorm Over Truk Lagoon, Second Edition: Operations Against Truk by Carrier Task Force 58, 17 and 18 February 1944, and the Shipwrecks of World War II, 2005 - Willmott Hedley Paul, The Battle of Leyte Gulf: The Last Fleet Action, 2015 - The Assault on Kwajalein and Majuro (Part One), Office of Naval Intelligence, Navy Department, Washington, 1945 - http://www.combinedfleet.com

78

ΘΑΛΑΤΤΑ

Άνοιξη 2022

ΤΟ ΑΝΤΙΤΟΡΠΙΛΙΚΟ ΒΕΛΟΣ ΣΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ ΤΟΥ ΕΙΡΗΝΙΚΟΥ

Άνοιξη 2022

ΘΑΛΑΤΤΑ

79

ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ

«ΟΙ ΙΑΤΡΟΊ ΣΤΗΝ ΠΑΛΙΓΓΕΝΕΣΊΑ Με το κορμί των και την επιστήμην των» Συγγραφέας δρ. Λάζαρος Ε. Βλαδίμηρος

Οι Ιατροί στην Παλιγγενεσία

ΛΑΖΑΡΟΣ Ε. ΒΛΑΔΙΜΗΡΟΣ

Του Δρος Αριστείδη Γ. Διαμαντή*1

ΛΑΖΑΡΟΣ Ε. ΒΛΑΔΙΜΗΡΟΣ

Οι στην

Ιατροί

Παλιγγενεσία

Με το κορμί των και την επιστήμην των

Π

ρόσφατα, με αφορμή τον εορτασμό της επετείου των 200 χρόνων από την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (1821-2021), εξεδόθη το ογκώδες πόνημα του γιατρού Λάζαρου Ε. Βλαδίμηρου «Οι Ιατροί στην Παλιγγενεσία. Με το κορμί των και την επιστήμην των».

Αναμφίβολα, η έκδοση αυτή τιμά τον κ. Βλαδίμηρο, ο οποίος με ιδιαίτερη ευλάβεια συνέλεξε, ταξινόμησε, κατέγραψε και διέσωσε τεκμήρια, προκειμένου ο σύγχρονος αναγνώστης να πάρει στα χέρια του μια ολοκληρωμένη εικόνα από τη συμμετοχή του υγειονομικού κόσμου της εποχής στο θαύμα της Εθνικής Παλιγγενεσίας του 1821. Η πολυτελέστατη αυτή έκδοση, προϊόν συστηματικής έρευνας σαράντα περίπου ετών και εμφανούς συλλεκτικού πάθους του ερευνητή και συγγραφέα κ. Βλαδίμηρου, που με εξαιρετική φροντί1 O Δρ Αριστείδης Διαμαντής είναι Αρχιπλοίαρχος (ΥΙ) ΠΝ (ε.α.), Ιατρός-Κυτταρολόγος, Διδάκτωρ Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ, συγγραφέας και ιστορικός της Ιατρικής 80

ΘΑΛΑΤΤΑ

Άνοιξη 2022

ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ

δα επιμελήθηκε η εκδοτική εταιρεία Weblithotechnics Έξαρχος Νικ. & Σία ΟΕ, έρχεται να καλύψει όχι μόνο ένα σημαντικό κενό της ελληνικής αλλά και της διεθνούς βιβλιογραφίας. Πιστεύω ότι με την προσπάθεια αυτή ο χαλκέντερος ερευνητής εκπλήρωσε το χρέος του προς την πατρίδα, παραδίδοντας στους σύγχρονους και επιγενόμενους μελετητές το θαυμάσιο αυτό πόνημά του.

τοι συναγωνιστές τους. Τη στιγμή του πόνου και του φόβου του θανάτου πάντοτε οι γιατροί πρόσφεραν τη βοήθειά τους και τη φροντίδα τους και έδιναν ελπίδα στους πάσχοντες αγωνιστές. Τα επιστημονικά συγγράμματα αποτελούν όχι μόνο μέσον επικοινωνίας μεταξύ επιστημόνων του ιδίου ή διαφορετικών γνωστικών αντικειμένων αλλά και παράθεσης εξειδικευμένων γνώσεων. Και όταν λέμε επιστημονικό πόνημα, εννοούμε τη συγκροτημένη και τεκμηριωμένη με σαφήνεια αναφορά των παρατηρήσεων και των συμπερασμάτων της έρευνας, που πραγματοποιήθηκε από τον συγγραφέα-ερευνητή. Αυτά τα χαρακτηριστικά πληροί και το πόνημα του κ. Βλαδίμηρου. Το κρίνω, εκ προοιμίου, έργο ζωής και θεωρώ τιμή που το έχω στα χέρια μου, γιατί μέχρι σήμερα συνεχίζω να το μελετώ, ενώ αργότερα θα κοσμεί τη βιβλιοθήκη μου ως ενεργό επιστημονικό βοήθημα με συλλεκτική αξία. Δημιουργήματα, όπως «Οι Ιατροί στην Παλιγγενεσία. Με το κορμί των και την επιστήμην των», δεν είναι γνωρίσματα κοινού ανθρώπου. Αποτελούν πνευματικά γεννήματα ιδιαίτερα προικισμένων ατόμων, που σέβονται τους αναγνώστες.

Η ιστοριογραφία του 1821, όπως εξάλλου και η κάθε ιστοριογραφία, ασχολείται σχεδόν μόνο με τα κορυφαία πρόσωπα, ίσως γιατί αυτά μαζί με τα σημαντικά πολεμικά γεγονότα έχουν το προνόμιο να γίνονται αντικείμενο μελέτης από τους πολλούς. Για να κατανοήσει, όμως, κάποιος πληρέστερα τον επικό αγώνα των εξεγερμένων αγωνιστών του Εικοσιένα θα πρέπει να γνωρίζει τη δράση και την προσφορά των αφανών, όπως αφανείς υπήρξαν και οι περισσότεροι γιατροί. Για τους ιστορικούς, οι γιατροί είναι πρόσωπα άσημα, γιατί δεν διαμορφώνουν εξελίξεις και δεν γράφουν ιστορία με τη δράση τους, γι’ αυτό και οι πράξεις τους μέχρι σήμερα δεν έχουν καταγραφεί συστηματικά, παρά μόνον αποσπασματικά από ελάχιστους και πολλές φορές λανθασμένα. Ωστόσο, αν και αφανείς για την ιστορία, οι γιατροίΟ ογκώδης αυτός τόμος αποπολλοί από τους οποίους έδωσαν και τη ζωή τους- υπήρξαν για τους χιλιά- πνέει άρωμα καλής εποχής, τότε που δες τραυματισμένους πολεμιστές οι η συγγραφή δεν αποτελούσε απλή πιο σημαντικοί και αναντικατάστα- παράθεση τεχνοκρατικών δεδομένων Άνοιξη 2022

ΘΑΛΑΤΤΑ

81

ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ

και συρραφή ή αντιγραφή κειμένων αλλά πόνημα μακράς προσωπικής επιστημονικής ενασχόλησης, σπουδής και εμπειρίας γραφής. Με εκπλήσσει ευχάριστα και με χαροποιεί ιδιαίτερα το γεγονός ότι στις μέρες μας είδε το φως της δημοσιότητας τέτοιο βιβλίο. Αν μάλιστα αναλογιστεί κανείς, ότι τέτοια παρόμοια συγγράμματα δεν κυκλοφορούν στη χώρα μας γραμμένα στην ελληνική, τότε μπορεί κανείς εύκολα να αντιληφθεί το μέγεθος αυτού του εγχειρήματος. Δεν θα περίμενε, όμως, κάποιος τίποτε διαφορετικό, αν γνωρίζει τον κ. Λάζαρο Βλαδίμηρο. Ένα γιατρό καταξιωμένο στην ειδικότητα της Μαιευτικής και Γυναικολογίας, την οποία διακόνησε με επιτυχία και ανθρωπιά για περισσότερο από τριάντα πέντε χρόνια, έναν επιστήμονα που με ασίγαστο πάθος όλα αυτά τα χρόνια έστρεψε το ερευνητικό του ενδιαφέρον στη μελέτη και ανάδειξη της Ιστορίας της Ιατρικής, της Ιατρικής Ηθικής & Δεοντολογίας και του διαχρονικού ιατρικού πολιτισμού της χώρας μας και τέλος έναν αναγνωρισμένο συγγραφέα που μέχρι σήμερα συνεχίζει το πρωτότυπο ερευνητικό και συγγραφικό του έργο, για το οποίο έχει αποσπάσει πολλές τιμητικές διακρίσεις και βραβεία από επιστημονικούς φορείς, ιδρύματα και συλλόγους.

για την Ιατρική του Αγώνα, πραγματικά πολύτιμη για τον ειδικό σπουδαστή και μελετητή αλλά και συνάμα απολαυστική για τον απλό αναγνώστη. Το εν λόγω πόνημα συνιστάται ως υπόδειγμα επιστημονικής γραφής και γραπτού επιστημονικού λόγου. Η καθομιλουμένη ελληνική γλώσσα, στην οποία είναι γραμμένο δεν είναι ξύλινη, ρητορική ή φλύαρη αλλά σαφής, επιστημονική και, τολμώ να πω και φιλική, προκλητική για τη συνέχιση της μελέτης. Οι κοινές λέξεις των κειμένων είναι μονοσήμαντες, τοποθετημένες κατά τέτοιο τρόπο, που να μην επιδέχονται παρερμηνεία. Το βιβλίο αυτό, παρά τον μεγάλο του όγκο, δεν φοβίζει και δεν απωθεί, αντίθετα ενθαρρύνει και προσκαλεί. Το λεξιλόγιό του είναι πλούσιο και εξυπηρετεί την ευρύτερη μάθηση του αναγνώστη, κόντρα στην πενία της καθημερινής επαγγελματικής γλώσσας πολλών από μάς. Οι προτάσεις δεν είναι σχοινοτενείς, βαρύγδουπες ή λογοτεχνίζουσες. Αντίθετα, είναι βραχείες, εύληπτες και ταυτόχρονα πλήρεις και περιεκτικές, απαλλαγμένες από βερμπαλισμούς και δυσερμήνευτους νεολογισμούς. Η δομή των κειμένων επιτρέπει την εύκολη τήρηση σημειώσεων καθώς και την ανεξάρτητη ή παλίνδρομη μελέτη κατά κεφάλαια ή παραγράφους.

Το σύγγραμμα του κ. ΒλαδίμηΓια όλους όσοι ενδιαφέρονται ρου, αν και τυποτεχνικά έχει τη μορφή για περαιτέρω μελέτη, η πλούσια παενός λευκώματος, ουσιαστικά αποτε- ρατιθέμενη βιβλιογραφία καθώς και λεί μια άρτια δομημένη μονογραφία οι θαυμάσιες επεξηγηματικές υποση82

ΘΑΛΑΤΤΑ

Άνοιξη 2022

ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ

μειώσεις στο τέλος κάθε κεφαλαίου επιτρέπουν την προσφυγή σε άλλα συγγράμματα και άρθρα για επιπλέον πληροφορίες. Με εντυπωσίασε τόσον η επιλογή όσο και ο όγκος των πηγών, που χρησιμοποίησε ο συγγραφέας, προκειμένου να τεκμηριώσει το πόνημά του. Γιατί, σε όλα τα κείμενα του βιβλίου, δεν εκφράζονται ατεκμηρίωτες προσωπικές απόψεις. Όλα όσα παρατίθενται είναι φιλτραρισμένα και σωστά επιλεγμένα ως προς τη χρησιμότητά τους. Ο κ. Βλαδίμηρος έψαξε με επιμέλεια και σχολαστικότητα και προσέφυγε σε αρχειακό υλικό, εξαντλώντας σχεδόν ό,τι ήταν κατατεθειμένο σε πρωτογενείς και άλλες βιβλιογραφικές πηγές, προκειμένου να τεκμηριώσει το πόνημά του. Μελέτησε δημόσια και ιδιωτικά αρχεία, δημοσιευμένα και αδημοσίευτα ημερολόγια, επισκέφθηκε βιβλιοθήκες, αναζήτησε δημοσιεύματα του ελληνικού και ξένου Τύπου, βασίστηκε στη διασταυρωμένη εξέταση των πηγών και προχώρησε στη σύνταξη του πονήματός του. Ανεξάρτητα από τα εσωτερικά του γνωρίσματα, το σύγγραμμα του κ. Βλαδίμηρου σε κερδίζει ευθύς εξαρχής με τα εξωτερικά και μόνο χαρακτηριστικά του∙ το σκληρόδετο δέσιμό του με τις χαρακτηριστικές χρυσοτυπίες και την επιλογή του χρώματός του, τον ισορροπημένο κατά ενότητες αριθμό σελίδων, την εύκολα αναγνώσιμη γραμματοσειρά και, κυρίως, την επιλογή του φωτοΆνοιξη 2022

γραφικού και εικαστικού υλικού, που το καθιστά ένα πραγματικά καλαίσθητο δημιούργημα, το οποίο δεν έχει να ζηλέψει τίποτε από τις αντίστοιχες ξενόγλωσσες εκδόσεις. Οι επικεφαλίδες του βιβλίου είναι διακριτές και οι μικρές ενότητες σημαντικές, σηματοδοτώντας τη φύση των κειμένων που ακολουθεί. Η αρχική εντύπωση που αφήνει το βιβλίο στο φυλλομέτρημά του και η τελική εμπειρία μετά την ανάγνωσή του συμπίπτουν. Λίγοι είναι οι συγγραφείς που δομούν ένα βιβλίο με τον τρόπο που είναι δομημένο το συγκεκριμένο σύγγραμμα, πραγματικό υπόδειγμα συγγραφής και επιστημοσύνης. Ο συγγραφέας, ανεξάρτητα από την αδιαμφισβήτητη επιστημοσύνη του, φαίνεται να έχει έμφυτο το χάρισμα να γνωρίζει πως να χτίσει ένα επιστημονικό σύγγραμμα. Η κατανομή της ύλης σε οκτώ κύρια κεφάλαια, που καλύπτουν το πρώτο μέρος του συγγράμματός του, διευκολύνει τη μελέτη χωρίς πρωθύστερες αναφορές, νοητικά κενά ή παλινωδίες. Στις άριστα διατυπωμένες ενότητες των κειμένων, με την εύκολη αναγνώριση των υποενοτήτων τους και την άμεση σύλληψη της οργάνωσης και του νοήματός τους, εξετάζονται η ιατρική αντίληψη στις αρχές του 19ου αιώνα, οι χώροι όπου πραγματοποιήθηκαν ιατρικές πράξεις, οι διάφορες κατηγορίες γιατρών που υπήρχαν εκείνη την εποχή, η συμμετοχή των γιατρών στην εκπαίδευση και την πολιτική

ΘΑΛΑΤΤΑ

83

ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ

δραστηριότητα του τόπου, καθώς και διάφορες άλλες πτυχές από τα ιατρικά δρώμενα του Αγώνα. Το αναμενόμενο αποτέλεσμα είναι η ταχεία, αβίαστη και χωρίς παρανοήσεις μελέτη. Στο δεύτερο μέρος του συγγράμματος, ο συγγραφέας μάς εκπλήσσει ευχάριστα… με τη συστηματική ερευνητική του διείσδυση, στην εποχή που μελετά, κατάφερε να ανασύρει από τη λήθη και άλλα ονόματα αγνώστων μέχρι σήμερα γιατρών και να μας παρουσιάσει ένα ολοκληρωμένο Λεξικό Ελλήνων και ξένων γιατρών, στο οποίο έχουν καταχωριστεί 510 βιογραφικά σημειώματα 429 Ελλήνων πτυχιούχων και/ή εμπειρικών υγειονομικών και 81 αλλοδαπών, που έλαβαν μέρος στην Ελληνική Επανάσταση. Το συνολικό αποτέλεσμα της προσπάθειας, που κατέβαλε ο κ. Βλαδίμηρος, είναι να μας χαρίσει ένα ανεκτίμητο ιστορικό τεκμήριο. Με την ελπίδα ότι ο χρόνος θα καταξιώσει κι αυτή του την προσπάθεια, τον ευχαριστώ και του εύχομαι καλοτάξιδο το νέο του βιβλίο!

84

ΘΑΛΑΤΤΑ

Άνοιξη 2022

ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ

Άνοιξη 2022

ΘΑΛΑΤΤΑ

85

Τεύχος 5, Άνοιξη 2022 To μπρίκι «Άρης». Πίνακας του Παναγιώτη Μαστραντώνη