Θάλαττα - Τεύχος 7 - Φθινόπωρο 2022

ΤΡΙΜΗΝΙΑΙO ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ 2022Φθινοπωρο7Τεύχος

ΝΑΥΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ & ΕΡΕΥΝΑ LASKARIDISFOUNDATION.ORG ΝΑΥΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΜΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟΥΣ ΑΠΟ 20.000 ΤΙΤΛΟΥΣ ΝΑΥΤΙΚΗ ΣΥΛΛΟΓΗ ΝΑΥΤΙΚΑ ΟΡΓΑΝΑ, ΘΑΛΑΣΣΙΑ ΕΥΡΗΜΑΤΑ ΣΥΛΛΟΓΗ NELSON ΠΡΟΣΩΠΙΚΑ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΑ, ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ, ΤΕΚΜΗΡΙΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΓΓΛΟ ΝΑΥΑΡΧΟ HORATIO NELSON ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΓΙΑ ΤΟ ΝΑΥΑΓΙΟ ΤΩΝ ΑΝΤΙΚΥΘΗΡΩΝ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ & ΑΝΑΚΑΙΝΙΣΗ ΠΕΤΡΟΚΤΙΣΤΩΝ ΦΑΡΩΝ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΤΗΣ ΕΦΟΡΕΙΑΣ ΕΝΑΛΙΩΝ BLUECYCLEΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ

Εξώφυλλο: Πρόσκοποι από την Ελληνική Παροικία του Πορτ Σουέζ στο πρόστεγο του Αβέρωφ (1943). Φωτογραφικό αρχείο Αντώνη Δούκη Εθνικό και ιστορικό Μουσείο Το «Θάλαττα» διακινείται δωρεάν μέσω διαδικτύου. Στις στήλες του φιλοξενεί αυτοτελή κείμενα, συνεντεύ ξεις και ειδήσεις αλλά και υλικό προερχόμενο από άλ λους ιστότοπους με συναφή θεματολογία. Η ανάρτηση ενός κειμένου δεν σημαίνει απαραίτητα ότι η συντα κτική ομάδα συμφωνεί με τις απόψεις που εκφράζο νται σε αυτό. Στο τεύχος αυτό συνεργάστηκαν: Στέλλα ΘάνοςΘεόδωροςΗλίαςΧρυσοχόουΜεταξάςΚόντεςΠαπαδημητρόπουλοςΛεωνίδαςΤσιαντούλαςΚατερίναΚαριζώνη

46 66 10Περιεχόμενα 92 112 116

ΤΡΙΜΗΝΙΑΙΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΕΥΧΟΣ 7 - ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2022 06 10 46 66 92 ANDREAS MIAOULIS, FROM PIRATE TO ADMIRAL (1769-1835) Μετάφραση: Θεόδωρος Κόντες «ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΤΟΥ ΓΑΛΑΞΕΙΔΙΟΥ» Της Στέλλας Χρυσοχόου ΤΟ ΘΩΡΗΚΤΟ “ΑΒΕΡΩΦ” ΣΤΗ ΜΕΣΗ ΑΝΑΤΟΛΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΙΝΔΙΑ (19411943), ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ ΤΟΥ ΝΑΥΤΗ ΑΝΤΩΝΗ ΤωνΔΟΥΚΗΛεωνίδα Τσιαντούλα και Θάνου Παπαδημητρόπουλου Η ΑΝΤΙΚΑΤΑΣΤΑΣΙΣ ΤΗΣ ΚΩΠΗΣ, ΠΟΥ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΕΙΤΟ ΩΣ ΠΗΔΑΛΙ ΟΝ, ΜΕ ΤΟ ΟΙΑΚΙΟΝ ΚΑΙ ΤΟ ΟΙΑΚΟΣΤΡΟΦΙΟΝ. Του Ηλία ΤουEDITORIALΜεταξάΔημήτρηΜπαλόπουλουΜΕΛΑΝΙΚΑΙΜΠΑΡΟΥΤΙΤηςΚατερίναςΚαριζώνη112

Editorial Η ιστορία της Χαρτογραφίας διανύει μια μεγάλη διαδρομή από τις απαρχές της Γεωγραφίας ως επιστήμης στην εποχή του Πτολεμαίου και κορυφώνεται στην εποχή των μεγάλων εξερευνήσεων και των μεγάλων ταξιδιών. Ο χάρτης είναι πράγματι μια από τις «μαγικές» επινοήσεις του ανθρώπου, που συνδέθηκε πολύ γρήγορα και με την τέχνη, αντανακλώντας τις καλλιτεχνικές τάσεις του χώρου και του χρόνου κατά την έκδοσή του.Αν ακολουθήσουμε την εξέλιξη του χάρτη μιας συγκεκριμένης περιοχής στο πέρασμα του χρόνου, αυτό που θα ξετυλιχθεί μπροστά μας είναι η μεγάλη εικόνα της γεγονοτικής ιστορίας. Σ’ ένα τέτοιο ταξίδι εκεί στο βόρειο Κορινθιακό κόλπο, στο Γαλαξείδι, μας καλεί να την ακολουθήσουμε η Δρ Στέλλα Χρυσοχόου με το άρθρο της «Χαρτογραφικές αποτυπώσεις Γαλαξειδίου», αφήνοντας την εικόνα να αφηγηθεί μαζί με το κείμενο την εξέλιξη μιας ιστορικής περιοχής. Μιας και αναφερθήκαμε στην εικόνα θα πρέπει να ευχαριστήσουμε για άλλη μια φορά τον Γιώργο Μαραγκουδάκη για την «επαγγελματική» φωτογραφική απεικόνιση του χαρτογραφικού υλικού που είχε επιλέξει η κα Χρυσοχόου.

Πριν από πέντε περίπου μήνες μια φίλη του περιοδικού, μας έθεσε το ερώτημα: πότε έγινε η μετάπτωση από την κώπη στο οιάκειο και το οιακοστρόφειο; Ξεκινώντας την αναζήτηση στοιχείων, επικοινωνήσαμε με τον κ. Ηλία Μεταξά, έναν έμπειρο ερευνητή της Ναυτικής Ιστορίας, με πλούσιο προσωπικό αρχείο, ο οποίος μας ενημέρωσε ότι έχει στη διάθεσή του πλούσιο υλικό για το συγκεκριμένο θέμα, υποσχόμενος ότι θα μπορούσε να ετοιμάσει ένα σχετικό άρθρο. Στο τεύχος αυτό λοιπόν φιλοξενούμε ένα ιδιαίτερο άρθρο με τίτλο «Η αντικατάστασις της κώπης, που χρησιμοποιείτο ως πηδάλιον, με το οιάκιον και το οιακοστρόφειον» , στο οποίο παρουσιάζεται η προσπάθεια του ανθρώπου να βελτιώσει τις τεχνικές και πρακτικές ναυπήγησης των πλοίων. Στο βιβλίο The Great Admirals, Command at Sea, 1587 – 1945 του Jack Sweetman, α’ έκδοση 1982, το θέμα ήταν η Ηγεσία στη Θάλασσα, μέσα από τη ζωή και τη δράση (19) ναυάρχων, όπως ο F. Drake, H. Nelson, H. Togo, R. Scheer, I. Yamamoto, R. Spruance κ.α. Η παρουσίαση δεν περιορίζεται μόνο στη συμμετοχή των «μεγάλων» ναυάρχων σε σημαντικές ναυμαχίες αλλά και στην ανάδειξη ασυνήθιστων πτυχών του χαρακτήρα και της προσωπικότητάς τους, η οποία προσεγγίζεται μέσα από στιγμές της καθημερινής τους ζωής αλλά και τη στάση τους στις κρίσιμες στιγμές που ο ηγέτης καλείται να συνομιλήσει με την Ιστορία. Ανάμεσα σ’ αυτές τις εξέχουσες ναυτικές προσωπικότητες, παρουσιάζεται και ο Ανδρέας Μιαούλης /τίτλος στο βιβλίο: Andreas Miaoulis, From Pirate to Admiral (1769 – 1835 ), σε κείμενο του αείμνηστου ναυάρχου Κωνσταντίνου Βάρφη. Αυτό το κείμενο το οποίο επεξεργάστηκε και μετέφρασε ο κ. Θεόδωρος Κόντες, παρουσιάζουμε στο 7ο τεύχος του περιοδικού μας. Κάθε αντικείμενο, κάθε φωτογραφία, μπορεί να μεταφέρει μια ιστορία που σε βοηθάει να ανασυνθέσεις μια εποχή, την ατμόσφαιρα και το κλίμα της, επικοινωνώντας τα γεγονότα με όλους όσους επιζητούν – που δεν είναι πια λίγοι - την οπτικοποιημένη αφήγηση της ιστορίας. Σ’ αυτό το πλαίσιο είναι ενταγμένο το άρθρο των Λεωνίδα Τσιαντούλα και Θάνου Παπαδημητρόπουλου «Το θωρηκτό Αβέρωφ στη Μέση Ανατολή και την Ινδία (1941 – 1943), μέσα από το φωτογραφικό αρχείο του ναύτη Αντώνιου Δούκη» . Το άρθρο αυτό πρωτοδημοσιεύτηκε στο περιοδικό FOLIO της Ελληνικής Αρχειακής Εταιρείας, με αφορμή, την παράδοση από την οικογένεια Δούκη του φωτογραφικού αρχείου του πατέρα και παππού τους Αντωνίου Δούκη, ο οποίος υπηρέτησε στον Αβέρωφ κατά την κρίσιμη περίοδο 1939 – 1945. Το φωτογραφικό αρχείο τεκμηριώθηκε και ψηφιοποιήθηκε από το ‘’Ελληνικό Ινστιτούτο Ναυτικής Ιστορίας’’ και παρουσιάστηκε σε τελετή που έγινε στον Αβέρωφ στις 18/6/2022, όπου παραδόθηκε στον Διευθυντή της Υπηρεσίας Ιστορίας Ναυτικού, προκειμένου τεθεί πλέον στη διάθεση

κάθε ενδιαφερόμενου ερευνητή. Το κίνημα του φιλελληνισμού είναι μια από τις πιο ενδιαφέρουσες επιμέρους θεματικές του Αγώνα της Ανεξαρτησίας. Πολλά οφείλουμε σ’ αυτούς τους ανθρώπους πολλοί από τους οποίους έδωσαν τη ζωή τους για να ελευθερωθεί η πατρίδα μας. Υπάρχει όμως και μια άλλη εξ ίσου σημαντική προσφορά κάποιων φιλελλήνων η οποία δεν πρέπει να περνά απαρατήρητη, που δεν είναι άλλη από την προσφορά τους στην έκδοση των πρώτων εφημερίδων στην επαναστατημένη Ελλάδα. Αυτό το συγκεκριμένο ιστορικό πλαίσιο που η Ιστορία έρχεται να συναντήσει τη δημοσιογραφία έρχεται να μας θυμίσει η συγγραφέας Κατερίνα Καριζώνη με το διήγημά της «Μελάνι και μπαρούτι» . Το 7ο τεύχος του «ΘΑΛΑΤΤΑ» ελπίζουμε να σας κρατήσει καλή παρέα. ΔημήτρηςΔιευθυντήςΜπαλόπουλοςΣύνταξης

Εις μνήμην ΡΟΔΟΥΛΑΣ ΣΤΑΘΑΚΗ ΚΟΥΜΑΡΗ Το 2016 η Ροδούλα Σταθάκη Κούμαρη οργάνωσε και έφερε εις πέρας με απόλυτη επιτυχία στο Γαλαξείδι το 14ο Πανελλήνιο Συνέδριο των Ναυτικών Μουσείων της Ελλάδος. Τότε αποδέχτηκα με πολύ χαρά την τιμητική της πρόσκληση να συμμετάσχω στο Συνέδριο. Το τωρινό άρθρο, το οποίο εν πολλοίς αποτελεί τη συνέχεια της τότε συμμετοχής μου, αφιερώνεται στη μνήμη της, τιμώντας το πολυσχιδές και πολύπλευρο έργο της.

ΤΟΥΧΑΡΤΟΓΡΑΦΙΚΕΣΑΠΟΤΥΠΩΣΕΙΣΓΑΛΑΞΕΙΔΙΟΥ Της Δρος Στέλλας Α. Χρυσοχόου

ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΠΟΤΥΠΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΓΑΛΑΞΕΙΔΙΟΥ 12 ΘΑΛΑΤΤΑ Φθινόπωρο 2022 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Τ ο άρθρο αυτό εξετάζει τις χαρτογραφικές αποτυ πώσεις του Γαλαξειδίου και, κατ’ επέκταση, της ευρύτερης περιοχής του βορείου Κορινθιακού κόλπου, που καλύπτει τα νότια πα ράλια της Στερεάς Ελλάδος. Οι προς διερεύνηση πηγές είναι μόνον χαρτο γραφικές / γεωγραφικές, χωρίς να γί νει καμμία απόπειρα να ερμηνευθούν τα γεωλογικά και ιστορικά φαινόμε να, τα οποία σχημάτισαν τη μορφή και την ιστορία της περιοχής στο πέ ρασμα των αιώνων. Για το σημαντικότατο αυτό θέμα έχουμε αναφερθεί σε προηγούμενο άρθρο μας το 20181. Θα εξετάσουμε λοιπόν τη συμ βολή της Ιστορίας της Χαρτογραφίας ξεκινώντας από τους παλαιότερους σωζώμενους χάρτες της Γεωγραφι κής Υφηγήσεως του Κλαυδίου Πτολεμαίου, τους ιστορικούς χάρτες χει ρογράφους και εντύπους από τον 15ο έως τον 19ο αιώνα και τους ημι-τοπο γραφικούς και τοπογραφικούς του 17ου, 18ου και 19ου. ΑΡΧΑΙΑ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΚΑΙ ΧΑΡΤΟ ΓΡΑΦΙΑ Η μεγαλύτερη χαρτογραφι1 Βλ. Στέλλα Χρυσοχόου, «Γεωλογικά φαινόμενα και χαρτογραφικές ανατυπώσεις της ευρύτερης περιοχής του Γαλαξειδίου», Πρακτικά 10ου Πανελληνίου Συνεδρίου Ναυτικών Μουσείων. Γαλαξείδι 6-8 Μαίου 2016 (Αθήνα, 2018), σ. 85-100. 2 Σ. Χρυσοχόου, The Cartographical Tradition of Ptolemy’s Geographike Hyphegesis in the Palaiologan Period and the Renaissance (13th-16th c.), Διδακτορική Διατριβή, Πανεπιστήμιο Λονδίνου, Κολλέγιο Royal Holloway, Hellenic Institute (Λονδίνο, 2010). κή και γεωγραφική γνώση της αρ χαιότητος, η οποία διασώζεται έως εμάς, ανάγεται στα μέσα του 2ου μ. Χ. αιώνος. Είναι έργο του περίφη μου Αλεξανδρινού αστρονόμου και γεωγράφου Κλαυδίου Πτολεμαίου (ca. 100 – 170 μ. Χ.), ο οποίος μετά τις αστρονομικές του μελέτες, την περίφημη Μαθηματική Σύνταξη , μας παραδίδει τη Γεωγραφική Υφήγηση ή Γεωγραφία του. Το έργο με αυστηρά μαθηματικό χαρακτήρα αποτελείται από οκτώ βιβλία και περιέχει ακρι βέστατες οδηγίες για την κατασκευή του χάρτου της Οικουμένης , δηλαδή του κατοικημένου μέρους της γης. Η Οικουμένη απαρτίζεται από την Ευ ρώπη πλην της Σκανδιναυίας, την Ασία έως τις ανατολικές εσχατιές της (χώρα των Σινών) και τη βόρειο Αφρική έως έναν παράλληλο κάτω από τον Ισημερινό, τον παράλληλο της Αντισυήνης. Εκεί ακριβώς απα ντάται η περίφημη Άγνωστος Γη / Terra incognita , μία στενώτατη λω ρίδα γης, που φθάνει έως τις ακτές της Κίνας, μετατρέποντας τον Ινδικό ωκεανό σε λίμνη. Οι περισσότερες οδηγίες στηρί ζονται σε αστρονομικές μετρήσεις2. Δυστυχώς, ο Πτολεμαίος δεν απο καλύπτει τις πηγές του και δεν γνω ρίζουμε ποιες μετρήσεις είναι δικές

ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΠΟΤΥΠΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΓΑΛΑΞΕΙΔΙΟΥ 13Φθινόπωρο 2022 ΘΑΛΑΤΤΑ του και πόσες προέρχονται από προ γενεστέρους γεωγράφους, όπως π.χ. ο Εκαταίος ή ο Ερατοσθένης. Τα παλαιότερα σωζώμενα ελ ληνικά χειρόγραφα της Γεωγραφι κής Υφηγήσεως , o Urb. gr. 82, και ο Seragl. 57 χρονολογούνται στα τέλη του 13ου αιώνος και περιέχουν 27 χάρτες (έναν της Οικουμένης 3, 10 της Ευρώπης, τέσσερις της Αφρικής, 12 της Ασίας). Οι πτολεμαϊκοί χάρτες μπορούν να κατασκευασθούν από οποιονδήποτε το επιθυμεί χάρις στις ακριβέστατες οδηγίες του πρώτου βιβλίου και τον κατάλογο των 8.000 περίπου τοπωνυμίων με τις συντε ταγμένες τους, δηλαδή το γεωγρα φικό τους μήκος και πλάτος, που περιέχονται στα επόμενα έξι βιβλία, χωρίς να αντιγραφούν προϋπάρχο ντα πρότυπα. Αυτός ακριβώς ήταν ένας πολύ σημαντικός στόχος του ιδίου του Πτολεμαίου, επειδή θεωρεί ότι οι συνεχείς αντιγραφές αλλοιώ νουν τα περιγράμματα των χαρτών4. Το τιτάνιο έργο της αναβιώσε 3 Βλέπε τους δύο πολύ σημαντικούς Βυζαντινούς χάρτες της οικουμένης στο: http://digi. vatlib.it/view/MSS_Urb.gr.82 και στο: httwp://www.ptolemaios.unibe.ch/Weltkarte.jpg. 4 Κλ. Πτολεμαίου, Γεωγραφική Υφήγησις, βιβλ. 1.18.2-3: «τὸ δεῖξαι, πῶς ἂν καὶ μὴ προϋποκειμένης εἰκόνος ἀπὸ μόνης τῆς διὰ τῶν ὑπομνημάτων παραθέσεως εὐμεταχείριστον ὡς ἔνι μάλιστα ποιώμεθα τὴν καταγραφήν. Τὸ τὲ γὰρ ἀεί μεταφέρειν ἀπὸ τῶν προτέρων παραδειγμάτων ἐπὶ τὰ ὕστερα διὰ τῆς κατὰ μικρὸν παραλλαγῆς εἰς ἀξιόλογον εἴωθεν ἐξάγειν ἀνομοιότητα τὰς μεταβολὰς». 5 Χρυσοχόου, The Cartographical Tradition, ό.π. σ. 29, 30. 6 Βλ. τον χάρτη της Ελλάδος ψηφιοποιημένο στο site, http://digi.vatlib.it/view/MSS_ Urb.gr.82 της Βατικανής Βιβλιοθήκης. Είναι στα φύλλα, 79v + 80r του Urb. gr. 82. ως της Γεωγραφικής Υφηγήσεως και η κατασκευή των 27 χαρτών οφεί λεται στον λόγιο μοναχό Μάξιμο Πλανούδη (ca. 1260 -1310) και στους ομιλητές / μαθητές του, οι οποίοι εργάσθηκαν στη Μονή της Χώρας στην Κωνσταντινούπολη. Όλοι εί χαν λαμπρές γνώσεις μαθηματικών, αστρονομίας, σχεδίου, ζωγραφικής και καλλιγραφίας, όπως αποδεικνύ ουν τα τρία παλαιότερα σωζώμενα περγαμηνά χειρόγραφα Urb. gr. 82, της Βατικανής Βιβλιοθήκης, Const. Seragl. 57 της Βιβλιοθήκης στο Τοπ-Καπι της Κωνσταντινουπόλεως, και Fragm. Fabr. gr. 23 της Βασιλι κής Πανεπιστημιακής Βιβλιοθήκης της Κοπεγχάγης5.ΗΕλλάδααπεικονίζεται στον 10ο και τελευταίο χάρτη της Ευρώ πης. Το Γαλαξείδι διακρίνεται αποτυπωμένο στο βάθος ενός αρκετά μεγάλου ανωνύμου κόλπου, που αποτελεί μέρος του Κορινθιακού6. Η αρχαία ονομασία του είναι Χάλαιον , όπως πρώτος την καταγράφει στα διασωθέντα Fragmenta του ο Εκα

ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΠΟΤΥΠΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΓΑΛΑΞΕΙΔΙΟΥ 14 ΘΑΛΑΤΤΑ Φθινόπωρο 2022 ταίος (c. 550 – c. 476 π. Χ.)7. Έπεται ο Θουκυδίδης, που αναφέρει τους κατοίκους του ως Χαλαίους8. Μετά από αυτό το Χάλαιον εξαφανίζεται από τα κείμενα για επτά σχεδόν αιώ νες έως την εποχή της Γεωγραφικής Υφηγήσεως . Καταγράφεται εκεί ως Χαλέως (Χαλέος) μαζί με τα άλλα τέσσερα τοπωνύμια των Λοκρών Οζολών, τα οποία συνοδεύονται και από τις συντεταγμένες τους9. Ένα από τα Βυζαντινά χειρό γραφα της Γεωγραφικής Υφηγήσεως μεταφέρθηκε ήδη στην Φλωρεντία το 1397 από τον λόγιο Μανουήλ Χρυσολωρά. Ο μαθητής του Jacopo Angelo 7 Εκαταίος, Fragmenta, vol. Jacoby F 1a, fragm. 113 a. 8 Θουκυδίδου, Ιστορίαι, βιβλ. 3.10: «Ξυνέπρασον δὲ μάλιστα αὐτῷ τῶν Λοκρῶν Ἀμφίσσης διὰ τὸ τῶν Φωκαέων ἔχθος δεδιότες καὶ αὐτοὶ πρῶτοι δόντες ὁμήρους καὶ τοὺς ἄλλους ἔπεισαν δοῦναι φοβουμένους τὸν ἐπιόντα στρατόν, πρῶτον μὲν οὖν τοὺς ὁμόρους αὐτοῖς Μυονέας (ταύτη γὰρ δυσεσβολώτατος ἡ Λοκρίς), ἔπειτα Ἰπνέας καὶ Μεσσαπίους καὶ Τριταίας καὶ Χαλαίους καὶ Τολοφωνίους καὶ Ἡσσίους καὶ Οἰανθέας. Οὗτοι καὶ ξυνεστράτευον πάντες». 9 Κλ. Πτολεμαίου, Γεωγραφική Ὑφήγησις, βιβλ. 3.14 «Λοκρῶν Ὀζολῶν Μολυκρία 49° 15΄ 37° 30΄ Ἀντίρριον ἄκρον 49° 20΄ 37° 25΄ Ναύπακτος 49° 30΄ 37° 35΄ Εὐανθία (Εὐάνθεια) 49° 45΄ 37° 45΄ Χαλέως (Χαλέος) 49° 55΄ 37° 50΄ » 10 Χρυσοχόου, The Cartographical Tradition, ό.π. σ. 130, 131. 11 Βλ. τον χάρτη της Ελλάδος στην Α΄ έκδοση της Geographia, (Μπολώνια, 1477). Η αρίθμηση όλων των αναφερόμενων χαρτών στηρίζεται στον κατάλογο του Χρήστου Ζαχαράκι, C.G. Zacharakis, A Catalogue of Printed Maps of Greece 1477-1800 (Athens, 1992), αρ. κατ. 1798, πίν. 391. 12 Βλ. τον χάρτη της Ελλάδος, Decima et ultima Europe tabula, στην Β΄ έκδοση της di Scarperia μεταφράζει το κείμενο στα Λατινικά, αλλάζοντας τον τίτλο σε, Cosmographia . Το έργο, δημοφι λέστατο, γνωρίζει μεγάλη άνθηση, κυρίως μετά τη Σύνοδο Φερράρας – Φλωρεντίας (1439 - 1440)10, λόγω των πολυχρώμων χαρτών και έτσι δι αδίδεται ταχύτατα. Βεβαίως, οι χάρτες στα μεγάλα πολυτελή περγαμηνά χειρόγραφα, είναι πιστά αντίγραφα των Βυζαντινών.Απότοέτος 147711 αρχίζει να κυκλοφορεί και σε έντυπη μορφή ως Geographia , αρχής γενομένης από την έκδοση της Μπολώνιας το 1477 και της Ρώμης το 147812. Βεβαί

ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΠΟΤΥΠΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΓΑΛΑΞΕΙΔΙΟΥ 15Φθινόπωρο 2022 ΘΑΛΑΤΤΑ ως, και στην έντυπη εικονογράφηση αντιγράφονται οι βυζαντινοί χάρτες χωρίς νεώτερες χαρτογραφικές προ σθήκες ή διορθώσεις. Χαρακτηριστι κή είναι η αναγραφή του τοπωνυμίου Chaleus στην έκδοση της Ρώμης του 1478 στο βάθος του ίδιου ανώνυμου κόλπου. ΣΧΕΔΙΑΣΤΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΠΟΡΤΟΛΑΝΟΙ13 Στον 16ο αιώνα ξεκινάει η πρώ τη χαρτογραφική διαφοροποίησις. Το χαρακτηριστικό περίγραμμα των πτολεμαϊκών χαρτών ξεφεύγει από το Βυζαντινό πρότυπο με διορθώσεις, οι οποίες στηρίζονται στους πορτολάνους χάρτες, που σχεδιάζονται με τη βοήθεια της πυξίδας. Με αυτό τον τρόπο αποτυπώνονται αρκετά σω στά τα περιγράμματα των ακτών, όχι όμως και το εσωτερικό των χωρών, με κύριο στόχο τη διευκόλυνση της ναυσιπλοΐας14.Τοπρώτο χαρακτηριστικό παρά δειγμα εκδίδεται στη Βενετία το 1511 και είναι η πρώτη έκδοση με διορθω μένα περιγράμματα15. Ο κορινθιακός κόλπος είναι ενιαίος χωρίς τον ανώ νυμο βαθύ κόλπο του Χαλαίου και σε Geographia, (Ρώμη, 1478). Zacharakis, ό.π. αρ. κατ. 1802, πίν. 392. 13 Για άλλη μία φορά θερμότατες είναι οι ευχαριστίες μου προς τον κ. Γιώργο Μαραγκουδάκη για την ταχύτατη και άψογη φωτογράφηση των χαρτών. 14 Βλ. Τ. Campbell, “Portolan Charts from the late thirteenth century to 1500”, The History of Cartography, επιμ. J.B. Harley και D. Woodward (Σικάγο, 1987), τόμ. 1, 371-463. 15 Zacharakis, ό.π. αρ. κατ. 1815, πίν. 395. 16 Zacharakis, ό.π. αρ. κατ. 1610, πίν. 334. ευθεία γραμμή αναγράφονται αρκετά αρχαία τοπωνύμια και ανάμεσά τους το Chaleus . Τις σχετικές διαφορές του πτο λεμαϊκού / βυζαντινού και του πορ τολανικού σχεδιασμού βρίσκουμε σε δύο μεταγενέστερα αντιπροσωπευτι κά παραδείγματα του χάρτη της Ελ λάδος το 1570 και το 1579. Περιέχο νται στο μνημειώδες έργο, Theatrum Orbis Terrarum , του Φλαμανδού χαρ τογράφου Abraham Ortelius (15271598) και απεικονίζουν με τον πλέον χαρακτηριστικό τρόπο και τις δύο αυτέςΝατάσεις.σημειωθεί ότι ο Ortelius δεν ταξίδευσε ποτέ στην Ελλάδα και χρη σιμοποίησε για τους χάρτες του διά φορες παλαιότερες χαρτογραφικές πηγές τις οποίες αναφέρει. Ο πρώτος χάρτη του 1570 με τίτ λο, Jacopo Castaldo Pedemontano auctore / Graeciae Universae Secundum Hodiernum Situm Neoterica Descriptio 16 [Εικόνα, 1 ] είναι έργο του Jacopo C[G]astaldi (ca. 1500 - 1565) με εμφανέστατη επί δραση από τους πορτολάνους χάρτες στον σχεδιασμό των περιγραμμάτων.

16 ΘΑΛΑΤΤΑ Φθινόπωρο 2022 Ήδη ο Castaldi είχε βελτιώσει τις αποτυπώσεις των χαρτών στην ιταλική έκ δοση της Geographia , του Πτολεμαίου στη Βενετία το 1548, ακολουθώντας το πορτολανικό πρότυπο17. Λίγα χρόνια αργότερα ο Castaldi βελτιώνει ακόμα περισσότερο τα πε ριγράμματά του και ο χάρτης εκδίδεται από τον Gianfrancesco Camocio18 το 1566, ένα χρόνο μετά τον θάνατο του Castaldi. Διακρίνονται επιπλέον και γεωφυσικά χαρακτηριστικά και αρκετά σύγχρονα τοπωνύμια αναγράφονται όχι μόνον στα παράλια, αλλά και στο εσωτερικό των χωρών. Τα δύο τελευταία 17 G. Castaldi ή Gastaldi, “Tabula Europae X”, G.P. Pedrezano, N. Bascarini, Cosmographia, Βενετία 1548. Βλ., Ε. Φινόπουλος, Λ. Ναβάρη, Η Ελλάδα του Πτολεμαίου. Εκδόσεις χαρτών της «Γεωγραφίας», 1477-1730. Συγκριτική μελέτη, Αθήνα 1990, σ. 49-50. Zacharakis, ό.π. αρ. κατ. 1839. Το Χάλαιον / Chaleus απουσιάζει. 18 G. Castaldi, “Descrittione della geografia moderna di tutta la Graecia […] Opera di M. Gia.mo Castaldi Cosmografo, in Venetia l’anno 1566. In Venetia apresso Cio. Fr.co Camotio”. Tavole modernae di Geografia, Βενετία c. 1570. Zacharakis, ό.π. αρ. κατ. 562, πίν. 96. Το γεγονός της αναφοράς στον Camotio είναι πολύ σημαντικό. Αν συγκρίνει κανείς τον δικό του χάρτη της Πελοποννήσου (G.F. Camocio, “Morea peninsula e provincia principale de la Grecia posta su il mare […]”, Isole famose, porti, forteze e terre maritime sottoposte alla Serenissima Republica di Venetia, Zacharakis, ό.π. αρ. κατ. 535, 536, πιν. 89 με αυτόν του Castaldi, είναι φανερή η σχέσις των δύο χαρτών. Βλ., στον κατάλογο Ζαχαράκι τις σελ. 50, 54, 226, 229. Εικόνα 1: Ο χάρτης της Ελλάδος του Jacopo Castaldi

ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΠΟΤΥΠΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΓΑΛΑΞΕΙΔΙΟΥ 17Φθινόπωρο 2022 ΘΑΛΑΤΤΑ χαρακτηριστικά διαφοροποιούν τον χάρτη και στρέφουν τις υποψίες μας σε άγνωστο χαρτογραφικό πρότυπο και στη Γαληνοτάτη Δημοκρατία της Βενετίας, η οποία πάντα χρησιμοποιούσε τη χαρτογράφηση και τοπογρά φηση για τη διοίκηση των κτήσεών της. Στη θέση του Χαλαίου είναι αξιο σημείωτο ότι διαβάζει κανείς ένα αρκετά περίεργο τοπωνύμιο ως, Claueos , που θα μπορούσε να θεωρηθεί παραφθορά του Χαλαίου 19. Τελικά, μετά από τη σύγκριση και των περιγραμμάτων του χάρτη του Ortelius και του χάρτη των Castaldi και Camocio, γίνεται φανερό ότι ο Ortelius αντέγραψε αυτόν ακριβώς τον χάρτη το 1570. Ένας δεύτερος χάρτης με τίτλο Ελλάς, Graecia, Sophiani Abrahamo Ortelio descriptore 20 [Εικόνα, 2] δημοσιεύεται από τον Ortelius το 1579 στο Parergon , το οποίο στην ουσία αποτελεί συμπλήρωμα του Theatrum. Εκεί επανέρχεται στο παλαιό βυζαντινό χαρτογραφικό πρότυπο αντιγρά φοντας τον χάρτη του Κερκυραίου λογίου Νικολάου Σοφιανού (ca. 1500 19 Βλ. τον χάρτη σε μεγέθυνση στο https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/btv1b106784730/ f1.item. 20 Zacharakis, ό.π. αρ. κατ. 1616, πίν. 339. Εικόνα 2: Ο χάρτης της Ελλάδος του Νικολάου Σοφιανού

ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΠΟΤΥΠΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΓΑΛΑΞΕΙΔΙΟΥ 18 ΘΑΛΑΤΤΑ Φθινόπωρο 2022 -1552). Ο Σοφιανός με τη σειρά του έχει αντιγράψει πιστά τον βυζαντινό χάρτη της Ελλάδος του Πτολεμαίου με τον δικό του τρόπο, συνδυάζο ντας στον δικό του χάρτη τους δύο τελευταίους χάρτες της Ευρώπης, τον ένατο που αποτυπώνει τη Βαλ κανική και τον δέκατο που αποτυπώνει την Ελλάδα. Ο λόγος είναι πιθανόν ότι η Θράκη μαζί με την Κωνσταντινούπολη21 περιλαμβάνο νται στον ένατο χάρτη, παραμένο ντας εκτός της Ελλάδος. Βεβαίως, δεν ξεχνά τα νησιά του ανατολικού Αιγαίου και τη Μικρά Ασία, που αποτελούν τμήμα του πρώτου χάρ τη της Ασίας. Προσθέτει, λοιπόν, το δυτικό τμήμα του, όπου απεικονί ζονται όλα αυτά τα μέρη. Με άλλα λόγια σχεδιάζει τον ιδεατό ελληνικό χώρο της Βυζαντινής Αυτοκρατορί ας. Επιπλέον, στηριγμένος στη δική του αρχαιογνωσία των κειμέ νων του Στράβωνος και του Παυ σανίου, παραθέτει μεγάλο αριθμό τοπωνυμίων. Μία απλή σύγκρισις ανάμεσα στον πτολεμαϊκό χάρτη της Ελλάδος του 1478 από την έκ δοση της Ρώμης και στον χάρτη του 21 Το τοπωνύμιο Κωνσταντινούπολις δίπλα στο Βυζάντιο είναι το μόνο μη αρχαίο που αναγράφεται από τον Σοφιανό ανάμεσα σε όλα τα άλλα αρχαιοελληνικά τοπωνύμια. Είναι αλήθεια όμως, ότι η αναγραφή και των δύο τοπωνυμίων απαντάται ήδη στον ένατο χάρτη της Ευρώπης των δύο παλαιοτέρων πτολεμαϊκών χειρογράφων, Urb gr. 82, και Seragl. 57, συνειδητή επιλογή του Μάξιμου Πλανούδη. 22 Βλ. Στέλλα Α. Χρυσοχόου, «H Ιστορία της Χαρτογραφίας ως πηγή και τεκμηρίωση της Ιστορίας των Νεωτέρων χρόνων», Πρακτικά του 6ου Εθνικού Συνεδρίου της Χαρτογραφικής Επιστημονικής Εταιρείας Ελλάδας (ΧΕΕΕ), Αθήνα 2002. Σοφιανού / Ortelius το δείχνει πολύ καθαρά. Τα τοπωνύμια είναι σχεδόν διπλάσια σε αριθμό. Το Χάλαιον δι ατηρείται στην ίδια θέση, δηλαδή αυτή των Βυζαντινών χειρογράφων. Μία πολύ σημαντική παρα τήρησις για την πλήρη καταγραφή των αποτυπώσεων του Κορινθιακού Κόλπου είναι ότι εξετάζοντας τα χαρτογραφικά δεδομένα της νοτίου κεντρικής Ελλάδος είναι σωστό να τα συνδέσουμε με τα αντίστοιχα της βορείου Πελοποννήσου, λόγω της πιθανής αλληλεπίδρασης στον σχε διασμό των χαρτών. Λαμβανομένου υπ’ όψιν ότι η χαρτογράφηση της κε ντρικής Ελλάδος είναι ελλιπεστάτη, λόγω της μη στρατιωτικής και διοι κητικής παρουσίας των Βενετών, η γειτονική Πελοπόννησος είναι πολύ σημαντική πηγή πληροφοριών για αυτές τις περιοχές. Κατ’ επέκταση, η Ιστορία της Χαρτογραφίας γίνε ται πολύτιμο βοήθημα για την με λέτη τους22. Ας αναφερθεί εδώ ότι στις συλλογές του Archivio di Stato στη Βενετία καταγράφεται ένα χει ρόγραφο του 1513 με περιγραφή της Πελοποννήσου, που περιελάμβανε και ένα χάρτη. Δυστυχώς, έχει χα

19Φθινόπωρο 2022 ΘΑΛΑΤΤΑ θεί23. Επειδή είναι πολύ πρώϊμο δεν μπορούμε να πούμε αν ο χάρτης αυτός ήταν η πρώτη απόπειρα αποτυπώσεως της χερσονήσου εκ μέρους των Βενετών ή στηριζόταν σε παλαιότερα ιστορικά πρότυπα. Στο τέλος του 16ου αιώνα, σταθμό αποτελούν τα έργα του δευτέρου με γάλου Φλαμανδού χαρτογράφου Gerard Mercator (1512-1594), που επίσης δεν επισκέφθηκε τη χώρα, και χρησιμοποίησε παλαιότερες ιστορικές και χαρτογραφικές πηγές, όπως ακριβώς και ο Ortelius. Το 1590 δημοσιεύει τον περίφημο Άτλαντα του. Εκεί η Στερεά Ελλά δα αποτυπώνεται ως Αχαΐα24 μαζί με τη Θεσσαλία, την Ήπειρο και τη Μα 23 Βενετία, Archivio di Stato, Miscelanea codici già a Brera Marguerita LXXXV, 23. Αναφέρεται ως, «Codice cartaceo del sec. XV con piccola ma dettagliata carta colorata della Morea», pero manca. 24 Ο όρος «Ἀχαΐα ἣν Ἑλλάδα καλοῦσιν» απαντάται στην Γεωγραφική Υφήγηση προσδιορίζοντας την Στερεά Ελλάδα. Βλ. Κλ. Πτολεμαίου, Γεωγραφική Ὑφήγησις, βιβλ. 3,15,1. Αντιστοίχως η σημερινή Αχαΐα της Πελοποννήσου διακρίνεται ως, «ἡ ἰδίως καλουμένη Εικόνα 3: Ο χάρτης της Πελοποννήσου του Gerard Mercator

ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΠΟΤΥΠΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΓΑΛΑΞΕΙΔΙΟΥ 20 ΘΑΛΑΤΤΑ Φθινόπωρο 2022 κεδονία, με τίτλο Macedonia Epirvs et Achaia 25. Και εδώ το τοπωνύμιο Claucos δείχνει να αντικαθιστά το Χάλαιον , αλλά αποτυπώνεται στη με ριά της θάλασσας. Στον Μερκατορι κό χάρτη της Πελοποννήσου [Εικό να, 3] , Morea olim Peloponnesus 26, ο οποίος αποτυπώνει ολόκληρο τον Κορινθιακό κόλπο, το Claucos απα ντάται στην ίδια θέση με τους χάρτες των Castaldi και Ortelius, δείχνο ντας με σαφήνεια ότι και ο δεύτερος μεγάλος Φλαμανδός στηρίζεται και στο πρότυπο του Castaldi. Αυτή τη φορά τα τοπωνύμια έχουν αυξηθεί και η μορφολογία του εσωτερικού της Πελοποννήσου είναι διαφορο ποιημένη. Κυρίως, ως προς τους πο ταμούς και τις οροσειρές. Ακόμα δε και το περίγραμμά της υποδεικνύει πιθανή ύπαρξη και άλλου προτύπου σχεδίου.Μόλις δύο χρόνια αργότερα από τον μνημειώδη Άτλαντα του Mercator, τo 1592, εμφανίζεται ένας χάρτης της Ελλάδος του χαράκτη και εκδότη Μatthias Quad (1557 - 1613) από την Κολωνία. Περιέχεται στο έργο του Geographisch Handtbuch 27 και ο τίτλος του είναι πλήρης αντι γραφή του τίτλου του γνωστού Ἀχαΐα», βιβλ.3, 16, 5. 25 Zacharakis, ό.π. αρ. κατ. 1455, πίν. 288. 26 Zacharakis, ό.π. αρ. κατ. 1449, πίν. 283. 27 Zacharakis, ό.π. αρ. κατ. 1872, πίν. 420. Βλ. και: http://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/ cb427295703 μας χάρτη του Castaldi, Graeciae Universae Secundum Hodiernum Situm Neoterica Descriptio. Jacopo Castaldo Pedemontano auctore . [Εικόνα, 4] . Παρ’ όλη την αντιγρα φή του τίτλου τα περιγράμματά του είναι αρκετά διαφοροποιημένα από αυτά του Castaldi, κυρίως της Πελοποννήσου. Θα μπορούσα μάλιστα να πω ότι έχουν αρκετά κοινά σημεία με την Μερκατορική Πελοπόννησο. Το τοπωνύμιο Claucos εμφανίζεται και εδώ υποδεικνύοντας τη θέση του Γα λαξειδίουΕύλογο,. λοιπόν, το ερώτημα αν ο Castaldi εκτός από το πρότυπο των πορτολάνων χαρτών, που χρησιμο ποίησε στην έκδοση της Πτολεμα ϊκής Γεωγραφίας του 1548, είχε στα χέρια του άλλο ένα χειρόγραφο σχέ διο για τον χάρτη του 1566 που αντέγραψαν ο Camocio και ο Ortelius και έναν τρίτο που χρησιμοποιήθηκε από τους Mercator και Quad. Βεβαί ως, για άλλη μία φορά οι σκέψεις μας στρέφονται στην Γαληνοτάτη Δημοκρατία κρατώντας ανοικτό το ερώτημα.Πιστές αντιγραφές του Μερκα τορικού έργου συναντούμε ήδη από το 1640 και στους δύο αντίστοιχους

ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΠΟΤΥΠΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΓΑΛΑΞΕΙΔΙΟΥ 21Φθινόπωρο 2022 ΘΑΛΑΤΤΑ χάρτες των Φλαμανδών χαρτογράφων Willem, Johannes και Cornelis Blaeu, Macedonia Epirvs et Achaia 28 και Morea olim Peloponnesus 29. Οι ίδιες παρατηρήσεις αναφέρονται και στους δύο χάρτες του Γερμα νού Johannes Laurenberg (1590-1658). Οι τίτλοι τους είναι, Hellas (ΕΛΛΑΣ) seu Greacia Universa 30, και Peloponnesus sive Morea [Εικόνα, 5] 31. Εδώ το τοπωνύμιο που μας ενδιαφέρει βρίσκεται σχεδόν δίπλα στη Ναύπακτο και σημειώνεται ως, Chalseosa . ΗΜΙ-ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΚΟΙ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΟΙ ΧΑΡΤΕΣ Προς το τέλος του 17ου αιώνος εμφανίζεται ένας πολύ σημαντικός χάρτης, ο οποίος απεικονίζει ολόκληρη τη Στερεά Ελλάδα από την Αττική και τη 28 Zacharakis, ό.π. αρ. κατ. 248, πίν. 44. 29 Zacharakis, ό.π. αρ. κατ. 246, πίν. 42. 30 Zacharakis, ό.π. αρ. κατ. 1275, πίν.242. 31 Zacharakis, ό.π. αρ. κατ. 1282. Εικόνα 4: Ο χάρτης της Ελλάδος του Μatthias Quad

22 ΘΑΛΑΤΤΑ Φθινόπωρο 2022 Βοιωτία έως τη Φωκίδα και το Ρίο-Αντίρριο. Ο τίτλος του είναι, Achaia Vetus et Nova cum observationibus Geo Wheleri Armigeri Angli 32 [Εικόνα, 6] 33. Είναι έργο του Άγγλου ιστοριοδίφη και φυσιοδίφη Georges Wheler (16511724), ο οποίος ταξίδεψε στην Ελλάδα το 1675-76 μαζί με τον Jacob Spon (1647-1685), συμπίπτοντας και με τους Sir Giles Eastcourt (c. 1601-1668) και Francis Vernon (1637-1677). Ο χάρτης βρίσκεται στο βιβλίο του, Α Journey into Greece του 1682. Στην εισαγωγή του κειμένου αναλύονται διεξοδικά οι λόγοι της κατασκευής του, 32 Βλ. Bibiothèque Nationale de France (BnF): http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/ btv1b53033731h. Zacharakis, ό.π. αρ. κατ. 2380. 33 Η φωτογραφία προέρχεται από το άρθρο, WHELER, George. A Journey into Greece… In Company of Dr Spon of Lyons. In six Books. Containing I…, II…, III…, IV…, V…, VI…, Λονδίνο, William Cademan, Robert Kettlewell and Awnsham Churchill, 1682, από το TRAVELOGUES ΜΕ ΤΟ ΒΛΕΜΜΑ ΤΩΝ ΠΕΡΙΗΓΗΤΩΝ του Ιδρύματος Αικατερίνης Λασκαρίδη. Εικόνα 5: Ο χάρτης του Johannes Laurenberg

23Φθινόπωρο 2022 ΘΑΛΑΤΤΑ για τον σχεδιασμό του οποίου έχει στηριχθεί εν πολλοίς στις δικές του μετρή σεις του γεωγραφικού πλάτους χρησιμοποιώντας την πυξίδα στις διάφορες βουνοκορφές. Έτσι, δημιούργησε μία μορφή τριγωνισμού, διαφοροποιούμε νος από τους παλαιότερους χαρτογράφους, που χρησιμοποιούσαν τα γεω γραφικά μήκη (εισαγωγή, σ. X). Αυτομάτως, παύει να ανήκει στην κατηγορία των ιστορικών χαρτών και θα μπορούσε να ονομασθεί ημι-τοπογραφικός. Ο εξαιρετικά ενδιαφέρον και πρωτοποριακός αυτός χάρτης αντιγρά φεται από τον J.B. Homann στη Νυρεμβέργη σε μικρότερη μορφή με τίτ λο, Achaia Vetus et Nova cum observationibus Nobilissimi viri Geo. Wheleri armigeri Angli ex minore in ampliorem formam deducta […] , από το 1702 έως το 173734.Κατά δήλωσή του o Wheler κατέγραψε τα αρχαία ονόματα για τις επαρχί 34 Zacharakis, ό.π. αρ. κατ. 1083, πίν. 189. Εικόνα 6: Ο χάρτης του Georges Wheler

ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΠΟΤΥΠΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΓΑΛΑΞΕΙΔΙΟΥ 24 ΘΑΛΑΤΤΑ Φθινόπωρο 2022 ες, τα όρη, τους ποταμούς, τα ακρω τήρια, τα λιμάνια και τους κόλπους, ενώ για τις πόλεις σημείωσε τα σύγ χρονα (σ. XI). Επιπλέον, αναφέρει ότι επωφελήθηκε από τα γεωγραφι κά πλάτη των κυριοτέρων ελληνικών πόλεων (Πάτρα, Δελφούς, Θήβα, Χαλκίδα, Κόρινθο και Αθήνα), που καταμέτρησε με ακρίβεια ο Francis Vernon (σ. ΣυγκρίνονταςX). τον δικό του χάρ τη με άλλους συγχρόνους του, τους βρίσκει λανθασμένους στην αποτύ πωση της περιοχής του κόλπου των Σαλώνων35.Πράγματι, ο χάρτης του Wheler είναι ο πρώτος όπου αποτυπώνε ται ευδιάκριτα ο κόλπος, τον οποίο ταυτίζει σωστά με τον αρχαίο “ Sinus Crijseus , or Crijsaicus ”. Παραθέτω αυτούσιο το κείμενό του (σ. 308) για την περιγραφή της περιοχής, το οποίο ταυτίζεται απολύτως με τον αντιπαραβαλλόμενο χάρτη του. «Αnd in the Morning found ourselves at the Promontory, entering the Bay at Salona, 35 Wheler, Α Journey into Greece (Λονδίνο, 1682), σ. 308, «I found our modern Maps very erroneous, both in the natural Situation of the Gulph itself, as of the Places about it. I therefore have endeavoured to make one of this, and the rest of those Parts of Greece I saw, according to my own Observations; which you may consult, as you read». 36 Είναι το ακρωτήριο Ψαρομύτα στα δυτικά της παραλίας της Τολοφώνος. Βλ. τον Χάρτη της Υδρογραφικής Υπηρεσίας του Ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού στο: http://hartis. org/gr/p/1019/Κορινθιακός_Κόλπος_Ακρωτήρι_Ψαρομύτα_μέχρι_Διώρυγα_Κορίνθου_ Ναυτικός_Χάρτης 37 Εδώ ταυτίζεται λανθασμένα το Γαλαξείδι με την αρχαία Οιάνθεια ως Panthea Βλ. και υποσ. 41. now by the Greeks called Cape Psaroumatia , or Fisheseye36. This Bay was antiently called Sinus Crijseus ; from a Town at the bottom of this Bay; as there is one there, yet bearing the name of Crissa. Wherefore turning this Cape, and keeping along the Shore, at our left hand, we pasted two little Bays, and came to the Ruins of a Town, called by the Greeks, Pentagi . It may probably have been that, which Paufanias calleth Panthea ; which, the faith, was between Amphiffa and Naupactus ; and faith only, that it had a Temple dedicated to Venus , and another to Diana , in a thick Grove of Cypress, and Pine trees37. The Foundations of the Town remain on a little Peninsula , almost encompassed with two little Bays; in the middle of which is a little Church; wherein we found a little Altar, or else the Pedestal of’ a Statue with the Dedication to Jupiter Restitutor or the Restorer, by

ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΠΟΤΥΠΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΓΑΛΑΞΕΙΔΙΟΥ 25Φθινόπωρο 2022 ΘΑΛΑΤΤΑ Auruntius Novatus. Near this we saw several Caves, or Grottoes, hewen out of the Rocks among the rest, one that had served for a Sepulcher, with five Partitions, for so many Bodies to lie in: Which they call the Sepulcher of Pentagi , or Five Saints from whence the Place taketh its present Name»38. Δεν υπάρχει καμμία αμφιβολία ότι η περιγραφόμενη «πόλις στην μικρή χερσόννησο, που περικλείεται από δύο κόλπους» [Εικόνα, 6α] δεν είναι άλλη από το Γαλαξείδι με την τότε ονομασία του, Πενταγιοί . Από τα πιο γνωστά ιστορικά γεγονότα που αφορούν το Γαλαξείδι τον 17ο αιώνα είναι η πολιορκία του τότε οικισμού από τον κουρσάρο Ντουρατζίμπεη, 38 Με τις ίδιες περίπου πληροφορίες περιγράφει την περιοχή στο δικό του βιβλίο ο συνταξιδιώτης του Wheler, γιατρός Jacob Spon. Βλ. J. Spon, Voyage d’Italie de Dalmatie de Grèce et du Levant (Λυών, 1678), τομ. 2, σ. 46. Εικόνα 6α: Λεπτομέρεια από την περιοχή του κόλπου των Σαλώνων

ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΠΟΤΥΠΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΓΑΛΑΞΕΙΔΙΟΥ 26 ΘΑΛΑΤΤΑ Φθινόπωρο 2022 ο οποίος λυμαινόταν τον Κορινθιακό. Μετά από πολεμικές συγκρούσεις και καταστροφή του οικισμού περί το 1655, οι κάτοικοι εγκατέλειψαν την παραθαλάσσια περιοχή τους κα ταφεύγοντας στον λόφο Πεντεόρια . Στη θέση αυτή έμειναν 13 χρόνια και μετά τον θάνατο του Ντουρατζίμπεη το 1668, κατά την πολιορκία του Χάνδακα, επέστρεψαν στον τόπο τους το 1669 και τον ανοικοδόμησαν ονομάζοντάς τον, Πενταγιοί 39. Από τις παρατιθέμενες χρονο λογίες προκύπτει ότι ο αρχαιογνώ στης Wheler είναι ο πρώτος που αποτυπώνει στο χάρτη του τους Πε νταγιούς , προφανώς έχοντας ακού σει ο ίδιος την ονομασία από τους κα τοίκους. Στη συνέχεια του ταξειδιού του μάλιστα (σσ. 312, 313) ταυτίζει τα Σάλωνα με την αρχαία Άμφισσα , και αμέσως μετά το χωριό Καστρί με τους αρχαίους Δελφούς . Μερικά χρόνια αργότερα η χαρ τογραφική πληροφορία του Wheler 39 Α. Σκιαδάς, Το Γαλαξείδι. Μία πανάρχαια ναυτική πολιτεία (Αθήνα, 1999), σ. 87. Ρ. Σταθάκη–Κούμαρη, Α. Τσαουσάκη, Γ. Χαβιαρά, Γαλαξείδι. Η πολιτεία – τα σπίτια (Άμφισσα, 2013), σ. 28, 29. 40 Zacharakis, ό.π. αρ. κατ. 546, πίν. 93. 41 Η παρουσία του τοπωνυμίου Οιάνθεια οφείλεται στον Παυσανία. Βλ. Παυσανίου, Ελλάδος περιήγησις, Βιβλ. 10.38, «Ἐπὶ θαλάσσης δὲ Οἰάνθεια, καὶ ταύτῃ ὁμοροῦσά ἐστι Ναύπακτος. Πλὴν δὲ Ἀμφίσσης ὑπ’ Ἀχαιῶν οἱ ἄλλοι Πατρέων ἄρχονται, βασιλέως σφίσι δόντος Αὐγούστου. Ἐν Οἰανθείᾳ δὲ Ἀφροδίτης τε ἱερὸν καὶ ὀλίγον ὑπὲρ τὴν πόλιν κυπαρίσσου τε ἀναμὶξ καὶ τῆς πίτυός ἐστιν ἄλσος καὶ ναός τε Ἀρτέμιδος καὶ ἄγαλμα ἐν τῷ ἄλσει». Βλ. Χρυσοχόου, «Γεωλογικά φαινόμενα», ό.π σ. 88 42 Zacharakis, ό.π αρ. κατ. 544, πίν. 92. Σ. Χρυσοχόου, «Συμβολή των Ενετών στη χαρτογράφηση της Πελοποννήσου έως τα τέλη του 17ου αιώνα», Πελοποννησιακά 26 (Αθήνα, 2001-2002), σ. 97-130. φθάνει στους Ιταλούς, Γάλλους και Φλαμανδούς χαρτογράφους. Εξετάζοντας δύο πανομοιότυπους σχεδιαστικά χάρτες της Πελοπον νήσου του Ιταλού Jacomo Cantelli da Vignola (1643 -1695) ανακαλύ πτουμε τον διαχωρισμό των αρχαίων και των συγχρόνων πληροφοριών. Έτσι, στον πρώτο χάρτη, του 1685, Peloponnesus Ad Antiquor mentem et precipuè Pausanice, Strabonis ac Ptolemae descripta […] 40 ο Κορινθια κός κόλπος καταγράφεται ως, Sinus Chrisaeus sive Corinthiacus . Συναντούμε το τοπωνύμιο Œanthea 41 στη θέση του Γαλαξειδίου και βεβαίως τον Sinus Crisseus . Έναν χρόνο αργότερα το 1686, εμφανίζεται ο δεύτερος χάρτης του, La Morea ridotta dall esamplare antico 42 και τα τοπωνύμια αντικαθίστανται με τα σύγχρονα [Εικόνα, 7] . Η Στερεά Ελλάς ονομάζεται Parte di Livadia και στην περιοχή του Γαλαξει δίου συναντούμε τον Golfo di Salona με τους Πενταγιούς ως, Pentagioi . Ο

27Φθινόπωρο 2022 ΘΑΛΑΤΤΑ δε Κορινθιακός κόλπος ονομάζεται Golfo di Lepanto από τον κυρίαρχο οικι σμό της περιοχής την Ναύπακτο (Lepanto) διάσημη στη Δυτική ιστοριογραφία και χαρτογραφία μετά την περίφημη ναυμαχία της Ναυπάκτου το 1571. Να σημειωθεί ότι το σχεδιαστικό περίγραμμα και των δύο χαρτών στηρίζεται εν πολλοίς στους χάρτες των Castaldi και Ortelius. Την ίδια εποχή και οι Γάλλοι χαρτογράφοι ακολουθούν επίσης το ίδιο χαρτογραφικό πρότυπο στην απεικόνιση της Πελοποννήσου και στις απο τυπώσεις των νοτίων ακτών της Στερεάς Ελλάδος. Αναφέρω δύο ιδιαιτέρως χαρακτηριστικά παραδείγματα. Ο πρώτος χάρτης έχει τίτλο, La Morée et les îles de Zante, Cephalonie […] dressées sur les mémoires les plus nouveaux par le S r Sanson, A Paris chez Jaillot 43 με εκδόσεις από το 1696 έως το 1708. Golfe de Lepante, anciennement golfe de Corinthe , όπως αναφέρονται η αρχαία και 43 Zacharakis, ό.π. αρ. κατ. 2072, πίν. 458. Εικόνα 7: Ο χάρτης του Jacomo Cantelli da Vignola

28 ΘΑΛΑΤΤΑ Φθινόπωρο 2022 η σύγχρονη ονομασία του Κορινθιακού κόλπου και golfe de Salona, Œanthea και Pentagioi το αρχαίο και σύγχρονο τοπωνύμιο του Γαλαξειδίου . Στο ίδιο μήκος κύματος ένας ωραιότατος χάρτης της Πελοποννήσου, όπου γύρω από το cartouche υπάρχουν αποτυπωμένα και 12 Μωραΐτικα κά στρα με τις ημερομηνίες που πέρασαν στα χέρια των Βενετών από το 1684 έως τοΕίναι1690.έργο του Γάλλου χαρτογράφου Nicolas de Fer (1647 - 1720), [Εικό να, 8] , με τίτλο, Cette carte est faite pour l’intelligence des affaires des Turks et des Vénitiens dans le Peloponnèse aujourd’huy la Morée […]. A Paris chez N. de Fer με εκδόσεις από το 1705 έως το 171744. Και εδώ τα τοπωνύμια είναι ίδια με τα προηγούμενα, Golfe de Lepante, anciennement golfe de Corinthe και golfe de Salona, Œanthea και Pentagioi. 44 Zacharakis, ό.π. αρ. κατ. 999, πίν. 163. Εικόνα 8: Ο χάρτης του Nicolas de Fer

ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΠΟΤΥΠΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΓΑΛΑΞΕΙΔΙΟΥ 29Φθινόπωρο 2022 ΘΑΛΑΤΤΑ Την ίδια ακριβώς εποχή η κληρονομιά του Mercator επηρεάζει κατα λυτικά τους Γερμανούς και Φλαμανδούς χαρτογράφους, που ακολουθούν σχεδιαστικά περί το 1700 το Μερκατορικό πρότυπο για τον χάρτη της Πελο ποννήσου, και κατ’ επέκταση των νοτίων παραλίων της Στερεάς Ελλάδος. Η πληροφορία του Wheler για τους Πενταγιούς έχει ήδη φτάσει στον βορρά και τη βρίσκουμε πρώτα στον χάρτη του Φλαμανδού Justus Danckerts, περί το 1700, Peloponnesus hodie Morea Regnum 45. Ακολουθεί ο χάρτης του Γερ μανού Johannes Homann, με αλλεπάλληλες ανατυπώσεις από το 1702 έως το 1720, Peloponnesus hodie Morea Regnum [Εικόνα, 9] 46 και έπεται του Φλαμανδού Matthias Seutter περί το 1720, Peloponnesus hodie Morea ad noram, veterum et recentiorum mappar 47. Και στους τρεις εμφανίζεται το τοπωνύμιο Πενταγιοί ως Pentagiosi . Ολόκληρη δε η περιοχή της Φωκίδας καταγράφεται ως, Livadiae Propriae . Πιστός στο Μερκατορικό πρότυπο ως προς τον σχεδιασμό του, είναι ακόμα ένας χάρτης της Πελοποννήσου του Nicolaus Visscher (1618 - 1709), που πρωτοεκδίδεται το 1682. Peloponnesus hodie Morea Regnum 48 είναι ο τίτλος του και καταγράφει τη Στερεά Ελλάδα ως, Livadiae , αποτυπώνοντας σχεδιαστικά και τον κόλπο του Χαλαίου . Αυτή τη φορά συναντούμε την πα λαιά γνωστή ονομασία από τον Castaldi και εντεύθεν, Glaucos . Είναι φα νερό ότι οι μετά το 1682 χαρτογραφικές και τοπωνυμιακές διορθώσεις του Wheler δεν είχαν φθάσει στον σύγχρονό του Visscher. Ας τονισθεί εδώ ότι όλες οι προαναφερθείσες χαρτογραφικές απεικονίσεις του Ελλαδικού χώρου, που το μεγαλύτερο μέρος του είναι υπό Οθωμανική κατοχή, θεωρούνται ιστορικές και όχι τοπογραφικές, αφού δεν στηρίζονται σε επιτόπιες μετρήσεις και αποτυπώσεις επαγγελματιών τοπο γράφων μηχανικών. Οι κύριες πηγές των χαρτογράφων –που αναγράφονται στο πίσω μέρος των φύλλων των εντύπων χαρτών– είναι κυρίως ο Στράβων, ο Παυσανίας, ο Πτολεμαίος, ο Πλίνιος και σε αυτές μπορεί να προστεθούν οι ελάχιστες σύγχρονες αποτυπώσεις ναυτικών και ταξιδιωτών ή περιηγη τών με επικεφαλής τον Wheler. ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΠΟΤΥΠΩΣΕΙΣ 45 Zacharakis, ό.π. αρ. κατ. 868, πίν. 145. 46 Zacharakis, ό.π. αρ. κατ. 1082, πίν. 188. 47 Zacharakis, ό.π. αρ. κατ. 2177, πίν. 488. Χρυσοχόου, «Συμβολή των Ενετών», ό.π σ. 106 48 Zacharakis, ό.π. αρ. κατ. 2356, πίν. 529.

ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΠΟΤΥΠΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΓΑΛΑΞΕΙΔΙΟΥ 30 ΘΑΛΑΤΤΑ Φθινόπωρο 2022 Οι πρώτες τοπογραφικές αποτυ πώσεις του Ελλαδικού χώρου συνδέονται με την Γαληνοτάτη Δημοκρατία της Βενετίας και τις κτήσεις της στην Ανατολή. Πρώτα αποτυπώνεται χαρ 49 Σ. Χρυσοχόου, «Η χαρτογράφηση της Κρήτης από τα βυζαντινά χειρόγραφα της Πτολεμαϊκής Γεωγραφίας έως τους έντυπους χάρτες του 18ου αιώνα», Κρητολογικά Γράμματα 15/16 (Ρέθυμνο, 1999-2000), σ. 51-72. Σ. Χρυσοχόου, «Πέντε Βενετοί μηχανικοί στην Κρήτη τον 17ο αιώνα», Πεπραγμένα Θ΄ Κρητολογικού Συνεδρίου (Ηράκλειο, 2004), σ. 399-416. S. Chrysochoou, «Images of Crete in the Seventh Century: The Contribution of Five Engineers to the Cartographical and Topographical Representation of the Island», Proceedings of the First International Colloquium held at the Hellenic Institute, Royal Holloway, University of London 21-27 September 2001, επιμέλεια Julian Chrysostomides, Ch. Dendrinos, Jonathan Harris (London, 2004), σ. 213-246. τογραφικά και τοπογραφικά η Κρήτη μετά το 153049 και ακολουθεί ο Μω ριάς περί το 1700 – 1707 με δύο σπου δαίους χάρτες μεγάλων διαστάσεων που φυλάσσονται σήμερα στα Πολε Εικόνα 9: Ο χάρτης του Johannes Homann

ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΠΟΤΥΠΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΓΑΛΑΞΕΙΔΙΟΥ 31Φθινόπωρο 2022 ΘΑΛΑΤΤΑ μικά Αρχεία της Βιέννης50. Ο πρώτος με τίτλο, Del Regno di Morea [Εικόνα, 10] είναι έργο των μη χανικών Bortolo Carmoy, Sopraint[e]ndente Ingenere Cat e , Tomaso Castelli ed Antonio Borini Publici Periti 51. Ο δεύτερος με τίτλο, Pianta Geografica del Regno di Morea είναι έργο των μηχανικών Gaetano Ramena, Cadetto studente nel Academia della Forteficatione sotto la direzione del Cap. Ing. Bortolo Riuiera 52. Οι χάρτες αυτοί δεν έχουν καμμία σχέση, ούτε αντέγρα ψαν κανέναν από τους προηγηθέντες χάρτες των μεγάλων ιστορικών χαρ 50 Malcolm Wagstaff, Stella Chrysochoou Stavridou, «Two Unpublished Maps of the Morea from the Second Venetian Period», Πρακτικά Ε΄ Συνεδρίου Εταιρείας Πελοποννησιακών Σπουδών, τόμ. Δ΄ (Αθήνα, 1998), σ. 289-316. 51 Βιέννη, Kriegsarchiv, B III a 116. 52 Βιέννη, Kriegsarchiv, B III a 115. Εικόνα 10 : Ο χάρτης των Carmoy, Castelli και Borini

ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΠΟΤΥΠΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΓΑΛΑΞΕΙΔΙΟΥ 32 ΘΑΛΑΤΤΑ Φθινόπωρο 2022 τογράφων από τον Πτολεμαίο έως τον Castaldi, τον Ortelius ή τον Mercator. Είναι λοιπόν πρότυποι / mother maps και βεβαίως, αποτελούν επτασφράγι στα στρατιωτικά μυστικά της Βενετίας. Αξίζει να προσεχθεί ο σχεδιασμός των νοτίων ακτών της Στερεάς Ελ λάδος και στους δύο αυτούς χάρτες. Τα παράλια της περιοχής γύρω από το Γαλαξείδι αποτυπώνονται με μικρούς κόλπους χωρίς ιδιαίτερο χαρακτήρα και δεν υπάρχει καθόλου ο μεγάλος κόλπος, ο Sinus Crijseus . Αναγράφονται τα εξής τοπωνύμια: Trisogna, Prasilidi, Praromita, Porto di San Nicolo, Petrignizza . Το 1791 κυκλοφορεί ένας μεγάλος χάρτης της Ελλάδος και της δυτικής Μικράς Ασίας του Louis Stanislas de la Rochette με τίτλο, Greece, Archipelago and Part of Anadoli [Εικόνα, 11] 53. Τρία χρόνια αργότερα ο ίδιος χάρτης δημοσιεύεται και στον Γ΄ τόμο του μνημειώδους έργου των James Stuart και Nicolas Revett, The Antiquities 53 Zacharakis, ό. π., αρ. κατ. 1926, πιν. 437. Εικόνα 11: Ο χάρτης του Louis Stanislas de la Rochette

ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΠΟΤΥΠΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΓΑΛΑΞΕΙΔΙΟΥ 33Φθινόπωρο 2022 ΘΑΛΑΤΤΑ of Athens 54. Το εξαιρετικά οικείο πε ρίγραμμα της Πελοποννήσου ήταν πλήρης αντιγραφή των χειρογρά φων Βενετικών χαρτών του 1707. Υπαίτιος αυτής της ιστορίας ήταν ο Γερμανός μηχανικός Velmeer von Bottmersdoorf55, που ανήκε στους μισθοφόρους που υπηρέτησαν κατά καιρούς στο Βενετικό στράτευμα και έτσι βρέθηκε να έχει στα χέρια του ένα αντίγραφο, από τον κατά τα άλλα αυστηρά απόρρητο χάρτη56. Είναι όμως πολύ ενδιαφέρον ότι τα νότια παράλια της Στερεάς ακο λουθούν το πρότυπο του χάρτη του Wheler με τον ίδιο βαθύ κόλπο, G. of Salona, που εκβάλει στον Gulf of Lepanto or of Corytho . Στο άνοιγμα του κόλπου σημειώνεται το ακρωτή ριο, C. S. Nicolo, και εμφανίζεται και το Γαλαξείδι ως, Pentagion . ΓΑΛΛΟΙ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΟΙ (18ος -19 ος αι.) Από τα μέσα του 18ου αιώνος η χαρτογραφική έρευνα βρίσκεται κυ 54 Βλ. το κατατοπιστικό άρθρο της Ιόλης Βιγγοπούλου, «STUART, James, and Nicholas REVETT. The Antiquities of Athens measured and delineated by James Stuart F.R.S. and F.S.A. and Nicholas Revett painters and architects, vol. I, London, John Haberkorn, 1762», στο TRAVELOGUES της Βιβλιοθήκης του Ιδρύματος Αικατερίνης Λασκαρίδη. 55 Κάτω ακριβώς από τον χάρτη της Πελοποννήσου αναγράφεται: In this Map, or rather Geographical Essay / Morea and the adjacent parts are delineated according to / the Drawing of the German Engineer Velmeer von Bottmersdoorf in the Venetian / Service, a Curious Manuscript obligingly communicated by some Travellers. 56 Στέλλα Χρυσοχόου, «Χαρτογραφικές αποτυπώσεις της Πελοποννήσου, (18ος-19ος αι)». Στο ηλεκτρονικό περιοδικό του ΕΛ.Ι.Ν.ΙΣ, Θάλαττα, Τεύχος 2, Καλοκαίρι 2021, σ. 20. 57 (BnF): https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/btv1b53012091c?rk=21459;2 Zacharakis, ό.π. αρ. κατ. 91, πίν. 11. ριολεκτικά στα χέρια των Γάλλων επιστημόνων με πρωτοπόρο εκπρό σωπο τον Jean Baptiste Bourguignon D’Anville (1697 - 1782). Γνωστός ως, Cartographe de cabinet / Χαρτογρά φος εργαστηρίου , με 211 χάρτες στο ενεργητικό του, δεν ταξίδεψε ποτέ εκτός Γαλλίας, αλλά συγκέντρωσε όλες τις σύγχρονες πληροφορίες και χάρτες στρατιωτικών, ναυτικών και ταξιδιωτών. Το σημαντικό γεγονός είναι ότι έκανε πλήρη και λεπτομερέ στατη αντιπαραβολή με τις αρχαίες γεωγραφικές και χαρτογραφικές πηγές. Με την καθαρά συγκριτική μέθο δό του δημιούργησε ένα πρωτοπορι ακό γεωγραφικό και χαρτογραφικό έργο με ιστορικό και ταυτοχρόνως ημι-τοπογραφικό χαρακτήρα σχεδιά ζοντας αρκετά σωστά περιγράμματα και αποστάσεις.Το1755δημοσίευσε τον χάρ τη του, Les Côtes de la Grèce et l’Archipel 57, μαζί με το συνοδευτι κό του κείμενο, Analyse de la Carte Intitulée «Les Côtes de la Grèce et l’Archipel» , αναγνωρίζοντας τις τερά

ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΠΟΤΥΠΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΓΑΛΑΞΕΙΔΙΟΥ 34 ΘΑΛΑΤΤΑ Φθινόπωρο 2022 στιες δυσκολίες του εγχειρήματος λόγω της ιδιομορφίας του χώρου58. Σύμφωνα με τις αναφορές του, χρησιμοποίησε τις αρχαίες πηγές, όπως τον Πολύβιο, τον Στράβω να, τον Παυσανία, τον Πτολεμαίο, τον Πλινίο, τις οποίες θεωρούσε εξ ίσου έγκυρες με τις σύγχρονες. Συμ βουλεύθηκε επίσης έναν χάρτη του V. Coronelli (σ. 9), τον ελληνικό περιγραφικό πορτολάνο (σ. 11, 14), τον Ενετικό πορτολάνο του Paolo Gerardo (σ. 18, 19), σημειώσεις και χειρόγραφους χάρτες του Γάλλου αντιναυάρχου μαρκησίου d’Antin (σ. 9, 17, 20, 26), και του κ. Verguin (σ. 18). Πολύτιμες, κατά την μαρτυρία του, υπήρξαν οι πληροφορίες και οι μετρήσεις των Wheler (σ. 12-14, 23-25) και Vernon (σ. 13, 19, 23-25), κυρίως για την απεικόνιση του κόλ που των Σαλώνων59. Η μορφή του χάρτου μπορεί να θεωρηθεί πορτο λανική, αφού αγνοούνται πλήρως οι μεσόγειες περιοχές, απεικονίζο νται λεπτομερώς τα παράλια και αναγράφονται τα σύγχρονα τοπω νύμια ( Golfe de Salone, Pentagi, C. Psaromathia ). Επτά χρόνια, αργότερα το 1762, 58 Jean Baptiste Bourguignon D’Anville, Analyse de la Carte Intitulée “Les Côtes de la Grèce et l’Archipel“, «Ce sujet est par lui-même d’une exécution très-difficile, vu l’extrême variété, & pour ainsi dire, la bizarrerie de la Nature dans les replis des rivages, & dans ce nombre infini d’isles de toutes grandeurs, semées inégalement dans la mer», σ. 2. 59 Ό.π. «On peut dire que la configuration du golfe de Corinthe dans le détail a été inconnue, ainsi que la position qui lui convient, aux auteurs des cartes marines. La carte de Wheler leur eût fait connoître le golfe de Salone, & plusieurs autres circonstances remarquables qui ne paraissent point dans ces cartes», σ. 14. 60 (BnF): http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/btv1b59621698 Zacharakis, ό.π αρ. κατ. 85, πίν. 10 επανέρχεται δριμύτερος με έναν χάρτη της Ελλάδος κατάμεστο το πωνυμίων αρχαίων και συγχρό νων. Graeciæ Antiquæ, Specimen Geographicum 60 είναι ο τίτλος του [Εικόνα, 12]. Επιπλέον, η μορφή του αυτή τη φορά είναι και γεωφυσική με τα όρη, τις πεδιάδες και τους πο ταμούς να καλύπτουν πλήρως την επιφάνειά του. Για την πληθώρα των τοπωνυμίων γίνεται φανερή όχι μόνον η χρήσις των αρχαίων πηγών, αλλά και η με γάλη προσπάθειά του να ταυτίσει τα σύγχρονα με τα αρχαία τοπωνύμια. Το Χάλαιον εμφανίζεται στο βάθος του Chryseus Sinus , όπως ακριβώς και στον 10ο χάρτη της Ευρώπης του Πτολεμαίου. Και για τους δύο αυ τούς χάρτες ο D’Anville αντέγραψε επί της ουσίας τα περιγράμματα του κόλπου των Σαλώνων του Wheler, με δικές του διαφοροποιήσεις. Απλώς στη δεύτερη περίπτωση προσέθε σε το κατά Πτολεμαίο Χάλαιον μαζί με τα υπόλοιπα αρχαία τοπωνύμια της περιοχής ( Œanthe, Tolophon, Chrissa ), σε αντίθεση με τον Wheler, που κατέγραψε το ακρωτήριο Ψαρο μύτα (C. Psaromathia) και τον τότε

ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΠΟΤΥΠΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΓΑΛΑΞΕΙΔΙΟΥ 35Φθινόπωρο 2022 ΘΑΛΑΤΤΑ Εικόνα 12: Ο χάρτης του Bourguignon D’Anville.

ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΠΟΤΥΠΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΓΑΛΑΞΕΙΔΙΟΥ 36 ΘΑΛΑΤΤΑ Φθινόπωρο 2022 οικισμό του Γαλαξειδιού ως Πεντάγιοι (Pentagi) . Επιπλέον, αποδέχεται την ταύτιση της αρχαίας Άμφισσας με τα Σάλωνα και τους Δελφούς με το Καστρί ακολουθώντας και εδώ τον Wheler. [Εικόνα, 12α] . Η σύγκρισις των δύο χαρ τών γύρω από την περιοχή του Γαλαξειδίου είναι πολύ χαρακτηριστική. Γιατί αποφεύγει τους Πενταγιούς ως Χάλαιον παραμένει ανοιχτό ερώτημα. Ίσως, ακολουθεί πιστά τον Παυσανία με κυρίαρχο το τοπωνύμιο Οιάνθεια . Εικόνα 12α: Σύγκρισις των χαρτών των Wheler και D’Anville D’ANVILLEWHELER

ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΠΟΤΥΠΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΓΑΛΑΞΕΙΔΙΟΥ 37Φθινόπωρο 2022 ΘΑΛΑΤΤΑ Το παράδειγμά του D’Anville ακολουθεί ο μαθητής του Jean Denis Barbié du Bocage (1760 - 1825)61, που επίσης δεν ταξίδεψε ποτέ στην Ελλά δα. Λάτρης της γεωγραφίας της Ελ ληνικής Αρχαιότητας, αφοσιώθηκε στην αναβίωση και αποκατάσταση, του γεωγραφικού παρελθόντος, χρησιμοποιώντας και τις σύγχρονες πε ριηγητικές και χαρτογραφικές πηγές. Κατέγραψε και μελέτησε σχολαστι κά τις σημειώσεις του δασκάλου του D’Anville. Επηρεασμένος βαθύτατα από το ευρύτερο κίνημα της επιστροφής στην αρχαιότητα, το Αρκαδικό ιδεώδες με το ποιμενικό πνεύμα62, τον κυρίαρχο κλασικισμό των τεχνών στα τέλη του 17ου και στις αρχές του 18ου αιώνος αφοσιώθηκε στην αρχαία Ελλάδα.Οτρίτος πολύ σημαντικός Γάλλος αρχαιολάτρης αυτής της επο χής ήταν ο αββάς Jean-Jacques Barthélemy (1716-1795). Από το 1787 ο Barbié συνεργάσθηκε μαζί του συ νοδεύοντας με 31 χάρτες το έργο του, Atlas du Voyage du jeune Anacharsis 61 Για την βιογραφία του βλ. «Notice sur la vie et les ouvrages de M. J.D. Barbie du Bocage», στο, Catalogue des livres de la bibliothèque de feu M. Barbie du Bocage, précédé d’une notice historique sur sa vie et ses ouvrages (Παρίσι, 1826). 62 Βλ. τον περίφημο πίνακα του N. Poussin (1594–1665), Et in Arcadia ego / Les bergers d’Arcadie, του 1638, ή το έργο του Antoine Watteau (1684-1721), L’Embarquement pour Cythère του 1717. 63 Zacharakis, ό.π., αρ. κατ. 112. 64 Για τον χειρόγραφο χάρτη βλ. (BnF), Identifiant: ark:/12148/btv1b53103897d. Για τον έντυπο χάρτη, Zacharakis, ό.π., αρ. κατ. 114. 65 Η φωτογραφία προέρχεται από το άρθρο, BARBIE DU BOCAGE, Jean Denis. Recueil de cartes géographiques, plans, vues et médailles de l’ancienne Grèce..., Παρίσι, Chez de Bure en Grèce / Το ταξείδι του νέου Ανα χάρσιδος στην Ελλάδα , έργο δη μοφιλέστατο για την εποχή του. Ο αρχαιολάτρης και αρχαιογνώστης Barthélemy περιγράφει τις υποθετι κές περιπλανήσεις ενός νέου ευγε νούς Σκύθη στην Ελλάδα του 4ου π. Χ. αιώνος, ακολουθώντας το πρότυπο του Παυσανίου. Βεβαίως, o Ανά χαρσις επισκέπτεται και τις περιοχές της Φωκίδος και Λοκρίδος, οι οποίες αποτυπώνονται και στον χάρτη της Ελλάδος, La Grèce et ses isles pour le voyage du jeune Anacharsis. Par J.D. Barbié du Bocage Août 1788 63. Διακρίνεται ο κόλπος του Χαλαίου χωρίς να αναγράφεται το τοπωνύ μιο, το οποίο συναντούμε στους δύο επόμενους χειρόγραφους χάρτες της περιοχής. Και οι δύο φυλάσσονται στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας Ο πρώτος με τίτλο, La Phocide et la Doride περιέχει το Χάλαιον στη γνω στή Πτολεμαϊκή του θέση64, αφού ο Barbié αντιγράφει τον δάσκαλό του D’Anville. Το ίδιο συμβαίνει και στην έντυπη έκδοση του έργου το 1787 [Εικόνα, 13] 65. Στον επόμενο χειρόγρα

ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΠΟΤΥΠΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΓΑΛΑΞΕΙΔΙΟΥ 38 ΘΑΛΑΤΤΑ Φθινόπωρο 2022 φο χάρτη με τίτλο, La Phocide, la Doride et le pays des Locriens 66, η περιοχή επεκτείνεται έως το Αντίρριο με την ίδια σχεδιαστική μορφή. Το δημοφιλέστατο έργο του Barthélemy μεταφράζεται αγγλικά το 1798. Ο χάρτης της περιοχής που μας ενδιαφέρει απεικονίζεται ως τμήμα ολόκλη ρης της Στερεάς Ελλάδος με την Εύβοια και τη βόρεια Πελοπόννησο και έχει l’aîné, MDCCLXXXVIII [=1788], από το TRAVELOGUES της Βιβλιοθήκης του Ιδρύματος Αικατερίνης Λασκαρίδη. 66 Για τον χειρόγραφο χάρτη, βλ. (BnF), Identifiant: ark:/12148/btv1b53103897d. Εικόνα 13: Ο χάρτης της Φωκίδας και Δωρίδας του Barbié du Bocage

ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΠΟΤΥΠΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΓΑΛΑΞΕΙΔΙΟΥ 39Φθινόπωρο 2022 ΘΑΛΑΤΤΑ τίτλο, Achaia, Exhibiting the Travels of Anacharsis between the years CCCLXIII & CCCLXIV . Βεβαίως, τα περιγράμματά του αντιγράφουν την Γαλλική έκδοση και το Chaleon είναι στη θέση Τρειςτου.σημαντικές προσωπικό τητες των γραμμάτων στη Ναπολεό ντιο Γαλλία «επιστρέφουν» στην ελ ληνική αρχαιότητα με τον δικό τους τρόπο, τη δική τους παιδεία, τη δική τους νοσταλγία για το ιδεώδες, που κάποτε άνθισε σε ετούτη τη γωνιά της Μεσογείου. Το ταξίδι τους, κάτι ανάμεσα στον Παυσανία, τον Πτολεμαίο, και τους σύγχρονους περιη γητές, αποτύπωσε στους χάρτες και τα κείμενά τους τον πραγματικό κό σμο των γεωγραφικών συντεταγμέ νων και τον ονειρικό της δικής τους νοσταλγίας, ακολουθώντας τον N. Poussin και τον A. Watteau. Με αυ τόν τον τρόπο, ο D’Anville, ο Barbié και ο Barthélemy προετοιμάζουν και εκπροσωπούν με τον καλύτερο τρό πο από τα μέσα του 18 ου αιώνος τον υπό ανάπτυξη φιλελληνισμό, κυρίως στην Γαλλία. Έχω την αίσθηση ότι θα μπορούσα να τον ονομάσω συμβολι κά, «φιλελληνισμό εν σπαργάνοις». Στα τέλη του 18ου αιώνος το 1797 ο Louis Albert Guislain Bacler d’Albe (1761-1824), χαρτογράφος και στρατιωτικός σύμβουλος του Ναπολέοντος σχεδίασε έναν πολύ μεγάλο χάρτη της Ευρώπης, που αποτελεί 67 Βλ. Χρυσοχόου, «Χαρτογραφικές αποτυπώσεις της Πελοποννήσου», ό. π σ. 14-16. ται από 30 επιμέρους μικρότερους67. Ο 25ος από αυτούς απεικονίζει τον ελλαδικό χώρο, με την επεξήγηση, Abrégé Historique / des Campagnes des Français Républicains en Italie , δίδοντας ιδιαίτερη έμφαση στις νε οαποκτηθείσες από τους Γάλλους Βενετικές κτήσεις στο Ιόνιο και τις απέναντι ακτές της Ηπείρου. Με τίτ λο La Grèce Ancienne, et Moderne / οu Carte Générale / Des Isles et forteresses cydevant Venitiennes cedées à la République/ Française par le Traité de Campo-formio, sur les côtes de l’Ancienne / Grèce, oujourdhui la Morée, la Romelie, et l’Albanie [Εικόνα, 14] έχει ως πρότυ πο τον χάρτη του D’Anville του 1762 με λοξή προβολή. Τα περιγράμματα της νοτίου Στερεάς, ιδίως στην περιοχή του Γαλαξειδίου, ακολουθούν πι στά τα αντίστοιχα του D’Anville. Όχι όμως και τα τοπωνύμια που είναι τα σύγχρονα, τα οποία καταγράφονται ως, G. De Salone, C. Psaromathia, Pentagi . Προφανώς, γνωρίζοντας και τον χάρτη του Wheler σημειώνει τις δύο γνωστές ταυτίσεις, Salona / Amphisa και Kastri /Delphes . Το πέρασμα στον 19ο αιώνα χα ρακτηρίζεται στην αρχή από την παρουσία των ημι-τοπογραφικών χαρτών και των μεγάλων τοπογρα φικών λίγο αργότερα. Στην πρώτη κατηγορία ανήκει ένας πολύ ενδι αφέρον ημι-τοπογραφικός χάρτης της Πελοποννήσου με τίτλο, Carte

ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΠΟΤΥΠΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΓΑΛΑΞΕΙΔΙΟΥ 40 ΘΑΛΑΤΤΑ Φθινόπωρο 2022 de la Morée, dressée et gravée au Dépôt de la Guerre 68, που δημοσιεύ εται για πρώτη φορά το 1807 από τον A. Blondeau. Εδώ για πρώτη φορά αναγράφεται το τοπωνύμιο Γαλα ξείδι . O ίδιος χάρτης δημοσιεύεται ξανά από τον Barbié du Bocage το 1814, και αποτελεί μία απόπειρα των Γαλλικών Αρχών, για χρήση της αρ χαίας γεωγραφίας με πολεμική μορ φή. Η κριτική που δέχθηκε ο Barbié για τις ατέλειές του ήταν σκληρή, 68 Βλ. (BnF): https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/btv1b53093439t# 69 Bory de St.-Vincent, Expédition Scientifique de Morée, tome II, 1ère partie – Géographie (Παρίσι 1834), σ. 16. όπως αυτή του φυσιοδίφη Bory de St.-Vincent69, που διηύθυνε από το 1829 την περίφημη Γαλλική Επιστη μονική Αποστολή της Πελοποννήσου / Expédition Scientifique de Morée . Η σκληρή κριτική για την αποτύπωση του Barbié δεν είναι άδικη. Η σχεδόν τετράγωνη Πελοπόννησος έχει πολλές ατέλειες και αβλεψίες, που δεν δικαιολογούνται μετά τους προαναφερθέντες χάρτες του δα Εικόνα 14: Ο χάρτης της Ελλάδος του Bacler d’Albe.

ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΠΟΤΥΠΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΓΑΛΑΞΕΙΔΙΟΥ 41Φθινόπωρο 2022 ΘΑΛΑΤΤΑ σκάλου του D’Anville. Για το Γαλα ξείδι όμως, είναι πολύ σημαντικό το γεγονός ότι αποτυπώνεται στο μέσον του Κορινθιακού κόλπου ως δευτέ ρας τάξεως οικισμός ισότιμος των Σαλώνων , δείχνοντας έτσι την οικο νομική και ναυτιλιακή ανάπτυξή του αυτή την Κατάεποχή70.τηδιάρκεια της Ελληνικής Επαναστάσεως ένας άλλος ημι-το πογραφικός χάρτης σε τέσσερα φύλ λα κάνει την εμφάνισή του το 1826 με τίτλο, Carte physique, historique et routière de la Grèce […], par le Chevalier Lapie, Géographe du Roi 71. Έργο του Pierre Lapie (1779 - 1850), στο Dépôt de la Guerre αποτελεί τρόπον τινά την εξέλιξη των χαρτών του Barbié και είναι ο τελευταίος ημι-τοπογραφικός χάρτης. Τα περι γράμματά του τον κατατάσσουν ως το καλύτερο χαρτογραφικό δείγμα της προ- γεωδαιτικής εποχής. Άλ λωστε, τον χωρίζουν ελάχιστα χρό νια από τον χάρτη –ορόσημο της Expédition Scientifique de Morée . Ο Lapie αναφέρει ότι χρησιμο ποίησε χαρτογραφικό υλικό των, Comte Guilleminot, και Comte de Tromelin, τις ταξιδιωτικές εντυπώ σεις των François-Charles-HuguesLaurent Pouqueville (1770-1838), Sir William Gell (1777–1836), Edward 70 Σταθάκη–Κούμαρη, Τσαουσάκη, Χαβιαρά, ό.π. σ. 30-33. 71 Βλ. (BnF): http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/btv1b53099964s/f2.item 72 (BnF), ό.π informations. 73 Χρυσοχόου, «Χαρτογραφικές αποτυπώσεις της Πελοποννήσου », ό.π σ. 10-12. Dodwell (1767-1832) , και τις αστρο νομικές παρατηρήσεις των Capitains Gauttier και Smith72. Στο πρώτο φύλλο του χάρτη αναγράφεται ως, CANTONE DE SALONE , ολόκληρη η Φωκίδα. Ο δε κόλπος ως, BAIE DE SALONE ou DE CASTRI και σημειώ νονται τα τοπωνύμια, Port de Salone, Ruines de Chaleon, Pentagi, Douane, Port de Galaxidi και διακρίνεται απο τυπωμένο το Γαλαξείδι (GALAXIDI) ως σημαντικός οικισμός σχεδόν ίδιος με την Άμφισσα . Επιπλέον, αναφέρο νται σωστά τα τοπωνύμια, Salone / Amphisse και Castri /Delphes . Εξαιρετικά σημαντικός για την Πελοπόννησο είναι ο χάρτης σε έξι φύλλα που συνόδευσε το έργο της Expédition Scientifique de Morée. Με τίτλο, Carte / De La Morée / Rédigée et gravée / Au dépôt général de la guerre, / D’après la triangulation et les levés / Exécutés en 1829, 1830 et 1831 / Par les officiers d’état - major / Attachés au Corps d’occupation, / Par ordre / De M. le Maréchal duc de Dalmatie / Ministre de la guerre, / Sous la direction / De M. le lieutenant général Pelet./ Paris 1832 / Echelles 1 : 200000Στο73. πρώτο φύλλο, όπου εμπε ριέχεται και ο τίτλος αποτυπώνεται

ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΠΟΤΥΠΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΓΑΛΑΞΕΙΔΙΟΥ 42 ΘΑΛΑΤΤΑ Φθινόπωρο 2022 η Κορινθία και σχεδιάζονται γραμ μικά οι απέναντι ακτές της Στερεάς. Εμφανίζεται σωστά σχεδιασμένος ο κόλπος των Σαλώνων ως, BAIE DE SALONA . Μάλιστα στο βάθος του κόλπου αναγράφεται και το τελωνείο των Σαλώνων /Douane de Salona . Σημειώνεται ακόμα το ακρωτήριο Cap Andromaki , και το Γαλαξείδι / Galaxidi, το οποίο εμφανίζεται ως σημαντικός οικισμός αποδεικνύο ντας ακόμη μία φορά την τότε ναυ τιλιακή και εμπορική ανάπτυξή του. Η τελευταία σημαντική χαρτο γραφική απεικόνιση του Κορινθιακού κόλπου και βεβαίως της περι οχής του Γαλαξειδίου κατά τον 19ο αιώνα [Εικόνα, 15] οφείλεται στον Αρχιδούκα της Αυστριακής Αυλής Ludwic Salvador. Εξάδελφος του Αυτοκράτορος Φραγκίσκου Ιωσήφ, πολυμαθής και πολυταξιδεμένος, δι έπλευσε με τη θαλαμηγό του τον Κο ρινθιακό κόλπο. Το 1874 εκδόθηκε το βιβλίο του, Ο Περίπλους του Κο ρινθιακού κόλπου / Eine Spazierfahrt im Golfe von Korinth auf genommen v. Lieutenant Owen Stanley 1834, ergänzt d. capitain A.L. Mannsell im jahre 1865 . Όχι μόνον περιέγραψε με αξιοζήλευτη ακρίβεια τα μέρη που επισκέφθηκε, αλλά και τα εικονογράφησε και με δικά του σχέδια. Το έργο συνοδεύθηκε από έναν ακριβέστατο και λεπτομερή χάρτη με τίτλο, Der Meerbusen von Korinth Εικόνα 15: Ο χάρτης του Κορινθιακού κόλπου του Ludwic Salvador

ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΠΟΤΥΠΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΓΑΛΑΞΕΙΔΙΟΥ 43Φθινόπωρο 2022 ΘΑΛΑΤΤΑ oder Lepanto (1874). Η αποτύπω ση αυτή είναι αρκετά χρόνια παλαι ότερη από το ταξίδι του Αρχιδούκα Salvador. Στηρίχθηκε στις μετρήσεις που έκανε το 1834 ο Βρεττανός αξι ωματικός του Βασιλικού Ναυτικού Owen Stanley (1811-1850). Στη βιο γραφία του Stanley αναφέρεται ότι για την αποτύπωση του Κορινθιακού κόλπου εργάσθηκε 84 ημέρες με μία μικρή βάρκα74. Τις αποτυπώσεις συ μπλήρωσε και επέβλεψε το 1865 ο επίσης Βρεττανός, captain Arthur Lucas Mansell75. Ο χάρτης, λοιπόν, ήταν βοηθητικός στο ταξίδι του Αρ χιδούκα Salvador, χωρίς να περιέχει νεώτερες προσθήκες από επιτόπια αυτοψία ή προσωπικές έρευνες ή πα ρατηρήσεις του Αρχιδούκα και των συνεργατών του. Ας σημειωθεί ότι στην κάτω αρι στερή γωνία του χάρτη εμφανίζεται ένα μικρό πολύ ενδιαφέρον τοπογραφικό σχεδιάγραμμα [Εικόνα 16] της ευρύτερης περιοχής Σαλώνων –Γαλαξειδίου, Hafen von Salona und GALAXIDI , με ημερομηνία 1865, η οποία παραπέμπει στον captain Mansell. Το Γαλαξείδι , με κεφαλαία γράμματα, εμφανίζεται ως σημαντι κός οικισμός τριπλάσιος σε μέγεθος από την ευρισκόμενη απέναντί του 74 G.S. Ritchie, The Admiralty Chart (London, 1967), σσ. 303–306. He finished his ‘Greece Assignment’ on board HMS Mastiff in 1834–1836, during which time he spent eighty-four days surveying the Gulf of Corinth in a small boat, which he ended up hauling over the Isthmus to rejoin Mastiff 75 Βλ. https://www.rmg.co.uk/collections/objects/rmgc-object-545877 Mediterranean Sea Gulf of Patra surveyed by JT Gowlland under the direction of Captain AL Mansell RN HMS Hydra 1865. μικροσκοπική Ιτέα (Itar). Είναι δε ισάξιος σε μέγεθος με τα Σάλωνα . Η καθόλου τυχαία αυτή αποτύπωση δείχνει την ανάπτυξη που είχε ήδη κατακτήσει στα μέσα του 19ου αιώνος η τόσο σημαντική ναυτική πολιτεία στην καρδιά του Κορινθιακού κόλ που. ΑΝΤΙ ΕΠΙΛΟΓΟΥ Διαβάζοντας και πάλι αυτό το κείμενο στάθηκα ξανά στους χαρ τογράφους, που το έργο τους σημάδεψε τη σκέψη μου, γιατί το έκρινα πολύ σημαντικό. Στον Κερκυραίο Νι κόλαο Σοφιανό και στους Γάλλους, D’Anville και Barbié. Ο Κερκυραίος λόγιος αντιπρο σωπεύει όλη τη διαχρονική ελληνι κή παράδοση. Την αρχαιότητα από τα ομηρικά έπη έως τον Αλεξανδρινό κόσμο του Πτολεμαίου, το χριστιανι κό Βυζάντιο με την Κωνσταντινούπο λη και τη «θύραθεν» παιδεία», στην οποία από τους πρώτους παλαιο χριστιανικούς αιώνες αφοσιώθηκαν ολόκληρες ομάδες λογίων έως το τέ λος της αυτοκρατορίας το 1453. Και η τελευταία γενεά από αυτούς, την μετέφερε προς σωτηρία στη Δύση. Η Σύνοδος Φεράρας Φλωρε

44 ΘΑΛΑΤΤΑ Φθινόπωρο 2022 Εικόνα 16: Το σχεδιάγραμμα που παρουσιάζει το Γαλαξείδι.

ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΠΟΤΥΠΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΓΑΛΑΞΕΙΔΙΟΥ 45Φθινόπωρο 2022 ΘΑΛΑΤΤΑ ντίας δεν ήταν καθόλου μακρυά από τον νέο Κερκυραίο μεγαλωμένο στην υπό Βενετική Διοίκηση Κέρ κυρα, όπου ποτέ δεν πάτησε «φα κιόλιον Τούρκικον». Υποθέτω ότι πρέπει να γνώριζε την έκφραση του Τραπεζούντιου καρδιναλίου Βησ σαριώνος, «Venetiae quasi alterum Byzantium», όταν εκείνος αντίκρυσε για πρώτη φορά την Βενετία το 1439. Άραγε μήπως στο υποσυνείδητο του Σοφιανού γεννήθηκε και η σκέψις, «Kerkyra quasi alterum Venetiae»; Πρέπει να γνώριζε και τον θαυμα σμό του Λαυρεντίου των Μεδίκων (Lorenzo de’ Medici il Magnifico) για τον πλατωνιστή φιλόσοφο Γεώρ γιο Γεμιστό Πλήθωνα, που ο Lorenzo τον αποκαλούσε, «Plethonem quasi alterumΣτηνPlatonem».σκέψημου ο χάρτης του Σοφιανού αποτελεί τελικά το συμπί λημα όλων αυτών των ιστορικών γε γονότων.ΟιΓάλλοι λόγιοι και χαρτογρά φοι ανακάλυψαν ξανά μέσα από τους δικούς τους χάρτες τον ελληνορω μαϊκό κόσμο. Μόνο που αγνοούσαν το χιλιόχρονο Βυζάντιο και την πνευ ματική συνεισφορά του. Αγωνίστη καν, λοιπόν, να αναβιώσουν με τα δικά τους μέτρα και σταθμά την αρχαία Ελλάδα, αφού το ιδεώδες του Αρκαδικού τοπίου ή των Κυθήρων ζωγραφίσθηκε ως κλασσικό βορει 76 Βλ. την υποσημείωση 54 του παρόντος άρθρου. οευρωπαϊκό τοπίο, γιατί δεν γινόταν αλλιώς. Δεν υπήρχε η, in situ , γνώσις των εδαφών της Πελοποννήσου. Οι κατά προσέγγισιν σχεδιασμοί τους είναι αξιοθαύμαστοι, όσο και οι λεπτομερείς αποτυπώσεις των τοπο γράφων μηχανικών στην υπηρεσία της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας το 1700, και των Γάλλων συναδέλφων τους το 1829 – 1832. Η πλήρης γνώσις του ελληνικού χώρου και των μνημείων του –κυρί ως των Αθηναϊκών– άρχισε όταν ήρ θαν στην Αθήνα οι James «Athenian» Stuart και Nicholas Revett το 1752 και εμέτρησαν και εσχεδίασαν όλα τα μνημεία του αθηναϊκού ερειπιώ να. Τότε μόνον έγινε κατανοητό το υπέρτατο της κλασσικής ελληνι κής τέχνης μέσα από το μνημειώδες έργο τους, The Antiquities of Athens Measured and Delineated by James Stuart F.R.S. and F.S.A. and Nicholas Revett Painters and Architects 76.

Η πηδάλιον,χρησιμοποιείτοτηςαντικατάστασιςκώπης,πουωςμετοοιάκιονκαιτοοιακοστρόφιον Του Ηλία Μεταξά Ο Ηλίας Μεταξάς είναι συνταξιούχος Οικονομικός Αξιωματικός του Ε.Ν., Ερευνητής Ναυτικής ΣτοΙστορίας.παρόν άρθρο τηρείται η γλώσσα και η ορθο γραφία του πρωτότυπου κειμένου που παρέδωσε ο συγγραφέας.

Η ΑΝΤΙΚΑΤΑΣΤΑΣΙΣ ΤΗΣ ΚΩΠΗΣ ΠΟΥ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΕΊΤΟ ΩΣ ΠΗΔΑΛΙΟΝ ΜΕ ΤΟ ΟΙΑΚΙΟΝ ΚΑΙ ΤΟ ΟΙΑΚΟΣΤΡΟΦΙΟΝ 48 ΘΑΛΑΤΤΑ Φθινόπωρο 2022 O ι πρωτόγονοι άνθρωποι ευρέθησαν εις τήν ανάγκην να διασχίσουν κάποιαν υδατίνην επιφάνειαν. Ίνα μή μακρηγορούμε με τις πρώτες προσπάθειες αυτών, θα πάμε εις μίαν εποχήν ολίγον πιο προχωρη μένη. Δηλαδή τότε πού πήραν έναν κορμόν δένδρου καί με κάποιον τρόπον καί κάποια πρωτόγονα εργαλεία τόν εσκάλισαν, τόν «βαθούλωσαν» καί τόν έκαναν κοίλον, κάτι ως Μονόξυλον. Μπήκαν μέσα καί με ένα κομμάτι ξύλο, πού ομοίαζε με κοντάρι, το έσπρωχναν μέσα εις τον βυθόν καί έτσι προχω ρούσαν πρός τήν κατεύθυνσιν πού ήθελαν να πάνε. Ήταν η πρώτη «ναυσι πλοϊα». Πολλές χιλιάδες χρόνια αργότερα, οι εξελιγμένοι άνθρωποι, όπως οι Φοίνικες, οι Αιγύπτιοι καί οι Ινδοί είχαν φτιάξει κάποια Σκάφη, κανονικά πλεούμενα.Ειςτούς χρόνους τού Ραμσή 4ου (1195-1145 π.Χ.) η Ναυπηγική τών Αι γυπτίων ήταν μία προηγμένη τέχνη. Τα Σκάφη τους ως μέσον προώσεως έφε ραν Κώπας μάλλον κοντάς. Αλλά, ως μέσον διευθύνσεως χρησιμοποιούσαν τήν απλήν «Πλάτην» μιάς Κώπης, η οποία ήταν προσηρμοσμένη εις μίαν μακράν και στερεάν ξυλίνην λαβήν. Ολόκληρον αυτό το Όργανον ευρίσκετο τοποθετημένον συνήθως εις τήν δεξιάν πλευράν από το κέντρον της Πρύμνης ή ακόμη και εις τήν αριστεράν πλευράν αυτής. Αυτό πού σήμερα το λέμε «δευτερόπρυμα». Αιγυπτιακό ποταμόπλοιο όπως απεικονίζεται σε τοιχογραφία στον τάφο της Menna (c. 1422–1411 BC)

Η ΑΝΤΙΚΑΤΑΣΤΑΣΙΣ ΤΗΣ ΚΩΠΗΣ ΠΟΥ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΕΊΤΟ ΩΣ ΠΗΔΑΛΙΟΝ ΜΕ ΤΟ ΟΙΑΚΙΟΝ ΚΑΙ ΤΟ ΟΙΑΚΟΣΤΡΟΦΙΟΝ 49Φθινόπωρο 2022 ΘΑΛΑΤΤΑ Αυτού τού είδους τα πλοία τών Αιγυπτίων καί τών Φοινίκων, ενδε χομένως να υπήρξαν οι πρόδρομοι, ίσως καί τα πρότυπα, διά τις μετέ πειτα Ελληνικές Ναυπηγικές κατα σκευές. Ο Όμηρος (928 - ; π.Χ.) μας έγραφε ότι οι Έλληνες είχαν ναυπη γήσει τα «Κοίλα Πλοία». Τα πρώτα Πολεμικά πλοία πού αυλάκωναν τήν Θάλασσαν τού Αιγαίου ήσαν οι Τριακόντοροι ναυ πηγηθείσες εις τήν Ερυθραίαν της Ασιατικής Ελλάδος ή αλλιώς καί Ιωνίας. Αρχικώς, αυτά τα πλοία δέν είχαν ενιαίον κατάστρωμα, ως εκ τούτου ελάμβαναν τήν ονομασίαν τους από τόν αριθμόν τών Ερετών οι οποίοι τίς κωπηλατούσαν. Παραλ λήλως, οι Εμπορικοί τύποι πλοίων ήσαν, η Βαρεία Φορτηγός Ολκάς καί η Νεκροφόρος Βάρις τών Αιγυπτίων. Τήν τελευταίαν τήν χρησιμοποιού σαν εις τόν ποταμόν Νείλον. Επίσης, υπήρχαν καί κάποιοι άλλοι τύποι, όπως ο Γαύλος ή αλλιώς Γωλεός. Τον τύπον της Πεντηκοντόρου διεδέχθη ως το απόλυτον Πολεμικόν Κωπήρες Πλοίον, η εξαιρετική Τρι ήρης. Ήταν σχέδιον του Κορινθίου Ναυπηγού – Μηχανικού Αμεινοκλέους και είχε ναυπηγηθεί εις τήν Κό ρινθον το 595 π.Χ. Όσον αφορά τήν ονομασίαν της, ότι ωφείλετο εις τις τρείς σειρές των Κωπηλατών (Ερε τών), εδώ οι απόψεις των Αρχαιολό γων διίσταντο.Υπέρ τής θεωρίας τών τριών σειρών είχαν ταχθεί οι τρείς Ιτα λοί, ο CORAZZINI και ο GAVOTTI. Mαζί τους και ο ικανότατος Ιστορικός (ειδήμων γύρω από το Ναυτικό του Πάπα) Δομινικανός Μοναχός Padre Albertο GUGLIELMOTTI, του Τάγματος τών Ιεροκηρύκων. Καθώς και οι δύο Γάλλοι SERRE καί JAL. Δεν ανευρέθησαν περισσότερα στοιχεία δι’ αυτούς. Αντίθετοι ήσαν ο διάσημος Γάλλος Αντιναύαρχος και Ιστορικός Jean Pierre Edmond Jurien de la GRAVIERE (1812-92 ) και ο Ιταλός Ναύαρχος FINGATI. Όμως, οι διαστάσεις τους ήσαν περιορισμέναι, το εκτόπισμα τους δεν υπερέβαινε τούς 500 τόννους. Η διεύθυνσις τών πλοίων τούτων εγέ νετο διά μιάς Κώπης, η οποία είχε πλατειάν πτέρυγαν ειδικού σχήμα τος. Ήταν στερεωμένη κατάπρυμα, ακριβώς εις το κέντρον. Μπορούσαν ακόμη να διαθέτουν και δεύτερον τέ τοιο Κουπί. Όμως, εις αυτήν την πε ρίπτωσιν, θα ήταν προσαρμοσμένα συμμετρικώς εκατέρωθεν του ποδο στήματος.Τοως άνω περιγραφέν σύστη μα, παρείχε μεγίστην ευκολίαν αλ λαγής αυτού τού είδους του «Πηδαλίου». Ως εκ τούτου, επεκράτησεν καθ’ όλην τη διάρκειαν της Αρχαιό τητος.Κατά την επομένην ιστορικήν περίοδον, ο κυριώτερος τύπος Πο λεμικού πλοίου, της δικής μας « Φι λοχρίστου τών Ρωμαίων Πολιτείας»,

Η ΑΝΤΙΚΑΤΑΣΤΑΣΙΣ ΤΗΣ ΚΩΠΗΣ ΠΟΥ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΕΊΤΟ ΩΣ ΠΗΔΑΛΙΟΝ ΜΕ ΤΟ ΟΙΑΚΙΟΝ ΚΑΙ ΤΟ ΟΙΑΚΟΣΤΡΟΦΙΟΝ 50 ΘΑΛΑΤΤΑ Φθινόπωρο 2022 ήταν ο θαυμάσιος «Δρόμων». Ειρήσθω εν παρόδω, ότι αυτός ήταν ο αληθι νός και φυσικά ο νομικός τίτλος τής δήθεν «Βυζαντινής Αυτοκρατορίας», αυτό ατυχώς δεν είναι γνωστόν εις το ευρύτατον κοινόν. Έτσι τήν ήθελε καί έτσι τήν έγραψε το 1557 εις το βιβλίον του «Corpus Historiae Byzantine», o Γερμανός Ιστορικός καί Λόγιος Ουμανιστής Hieronymous WOLF(151680). Aυτός ο τίτλος δεν υπήρξε ποτέ επί τα 1.123 χρόνια της διαρκείας της. Δυστυχώς, αυτή η λανθασμένη ονομασία παρέμεινε καί έτσι έχει καθιερω θεί μέχρι σήμερα. Φυσικά υπήρχαν και άλλοι επίσημοι τίτλοι, «Ανατολικόν Κράτος της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας», «Βασιλεία της Ρωμανίας», αλλά καί σκέτο «Ρωμανία». Εις την ακμήν της Αυτοκρατορίας μας οι Δρόμωνες κυριαρχούσαν εις την Μεσόγειον. Εις την πλώρην και εις την πρύμην τους είχαν υπερκατα σκευές, εν είδει υψηλών πύργων. Από αυτούς έριπταν παντοειδή βλήματα έναντίον του εχθρικού καραβιού το οποίον ήταν πολύ κοντά τους ή κατά περίπτωσιν, εάν τούς είχε ήδη πλευρίσει καί κολλήσει με τους γάντζους διά να επιχειρήσουν το ρεσάλτο. Το καταστρεπτικόν «Greek Fire» ήταν το κάτι Η «ΟΛΥΜΠΙΑΣ, αντίγραφο της Αθηναικής τριηρεως.

Η ΑΝΤΙΚΑΤΑΣΤΑΣΙΣ ΤΗΣ ΚΩΠΗΣ ΠΟΥ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΕΊΤΟ ΩΣ ΠΗΔΑΛΙΟΝ ΜΕ ΤΟ ΟΙΑΚΙΟΝ ΚΑΙ ΤΟ ΟΙΑΚΟΣΤΡΟΦΙΟΝ 51Φθινόπωρο 2022 ΘΑΛΑΤΤΑ άλλο !H πλοήγησις εγένετο διά τών ‘Κωπών - Πηδαλίων’, αυτά οι «Βυζα ντινοί» τα ονόμαζαν ‘Αυχένας’. Τότε ο όρος «Αυχήν» δι’ αυτούς, ήταν αντί στοιχος τής Κώπης. Εξυπακούεται, ότι αυτός ο όρος ουδεμίαν έχει σχέ σιν με το ‘Πηδάλιον’ του σημερινού τύπου και μορφής, το οποίον ενεφα νίσθη κατά τον 13ον αιώνα μ.Χ. Τα Ιστία των Δρομόνων ήσαν τετράγωνα ή τρίγωνα και έγχρωμα. Συνήθως, ερυθροπράσινα καί ερυ θροκίτρινα. Οι πρόγονοί μας αγα πούσαν τίς πολυτελείς διακοσμήσεις. Κάτι ανάλογον συνέβαινε καί εις τα άλλα είδη πλοίων, όπως ο Πάμφυ λος, η Γαλαία, το Χελάνδιον κ.ο.κ. Οσονδήποτε ταχύπλοα καί εάν υπο θέσουμε ότι θα μπορούσαν να είναι, σίγουρα θα ήταν πολύ δύσκολον να κυβερνηθούν με το προαναφερθέν ελαττωματικόν μέσον «πηδαλιουχί ας», τόν λεγόμενον «Αυχέναν». Κάποιες ανάλογες προσπάθειες ελάμβαναν χώραν καί μακριά από τήν Μεσόγειον. Από τόν 8ον έως τόν 11ον μ.Χ. αιώναν εις τίς Χώρες τής Δύσεως καί τού Βορρά, οι Vikings, καί ιδίως οι Δανοί, είχαν συγκροτή σει ένα είδος Εθνικών Μοιρών. Eίχαν βελτιώσει τήν Ναυπηγικήν τους τέχνην και χρησιμοποιούσαν μακρό στενα Σκάφη μήκους 35 περίπου μέ τρων καί πλάτους 6 μέτρων. Ήσαν κομψά, ελαφρά αλλά εύθραστα. Εί χαν υψηλές πλώρες και πρύμες, αλλά πολύ χαμηλές κουπαστές. Διέθεταν 50 Κώπες καί μπορούσαν να αναπτύξουν ταχύτητα 11 Κόμβων. Είχαν ενισχύσει τίς λεπτές σανίδες του πε τσώματος καί είχαν βάλλει καί Τρό πιδαν (Καρένα). Έτσι, μπόρεσαν να προσθέσουν καί έναν Ιστόν (Κατάρ τι) με τετράγωνον Ιστίον (Πανί), παρομοίου τύπου με εκείνα πού εχρη σιμοποιούντο καί εις τήν Μεσόγειον. Ως Πηδάλιον χρησιμοποιούσαν ένα Κουπί, το οποίον εστηρίζετο εις τήν πρύμην καί σχεδόν πάντοτε εις τήν δεξιάν πλευράν αυτής διά τούς εξής λόγους. Αυτό εγένετο ανέκαθεν από την Αρχαιότηταν.Είχεπαρατηρηθεί ότι η μεγί στη πλειονότης τών ανθρώπων είναι δεξιόχειρες. Επομένως ο χειριστής αυτού τού Κουπιού, θα είχε μεγα λυτέραν ευχέρειαν κινήσεων. Ως εκ τούτου, «επλεύριζαν» πάντοτε με τήν αριστεράν «μπάντα» οιουδήποτε «πλεούμενου» όταν προσήγγιζαν εις κάποιο υποτυπώδες είδος προβλή τας ή εις τήν στεριάν γενικώς. Τοιου τοτρόπως, απέφευγαν να προκαλέ σουν ζημίαν εις αυτό το σημαντικόν Κουπί.Προϊόντος τού χρόνου, η Αρι στερά πλευρά όλων τών ειδών τών πλοίων, πού ήταν προς τον λιμέναν ή έστω πρός τήν ξηράν, εις τήν Αγγλι κήν γλώσσαν ωνομάσθη «Port Side». H αντίθετη Δεξιά πλευρά, εις τήν οποίαν ευρίσκετο το «Κουπί - Πη

Η ΑΝΤΙΚΑΤΑΣΤΑΣΙΣ ΤΗΣ ΚΩΠΗΣ ΠΟΥ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΕΊΤΟ ΩΣ ΠΗΔΑΛΙΟΝ ΜΕ ΤΟ ΟΙΑΚΙΟΝ ΚΑΙ ΤΟ ΟΙΑΚΟΣΤΡΟΦΙΟΝ 52 ΘΑΛΑΤΤΑ Φθινόπωρο 2022 δάλιον», ωνομάσθη «Steer – Board – Side». To Aγγλικόν ρήμα «Steer» σημαίνει πηδαλιουχώ, τιμονεύω. Το ουσιαστικόν «Βoard» σημαίνει σανί δα. Εξυπακούεται ότι θα υπονοού σαν το Ξύλινον Κουπί, οπότε ολόκλη ρη πλέον η λέξις «Steerboardside» έφθασε να σημαίνη τήν πλευράν τής Πηδαλιουχίας, δηλαδή την Δεξιάν πλευράν τού Σκάφους ή τού Πλοίου. Με τα χρόνια αυτή η Αγγλική λέξις παρεφράσθη διεθνώς εις τα στόματα των απλοϊκών Ναυτικών καί κατέ ληξε να προφέρεται πιό εύκολα ως «Starboard - Side». Η ανακάλυψις καί η σταθερή εγκατάστασις τού μονίμου Πηδαλίου κατάπρυμα εις το μέσον του Πο δοστήματος δεν έγινε εν μιά νυκτί. Ένα συγκεκριμένον τμήμα αυτού ευρίσκετο εντός τής θαλάσσης. Ο χειρισμός του εγένετο με ένα μακρύ ξύλον, το οποίον με τήν Αρχαιοπρεπήν λέξιν ωνομάζετο «Οιάκιον». O Όμηρος το αναφέρει ως «Οιήιον». Εις την απλήν ναυτικήν λαλιάν το έλεγαν «Δοιάκιον», Δοιάκι, Λαγου δέρα. Και σήμερα έτσι το λένε εις τίς βάρκες καί τα άλλα μικρά σκαφάκια. Ειρήσθω εν παρόδω ότι, ένας εξαιρετικός φίλος και συνάδελφος (εν τη ευρεία εννοία), εις την «Λέ σχην τών Αρχιπλοιάρχων Εμπορικού Ναυτικού», γέννημα και θρέμμα των ακριτικών μας Οινουσσών, μου είπε αυτές τίς ημέρες πού γράφεται το παρόν, ότι οι βάρκες εις το ωραίον νησί του από τα πολύ παλαιά χρόνια έχουν εις την πρύμνη τους μίαν κατάλληλον ημικυκλικήν εγκοπήν εις το κέντρον του ποδοστήματος. Εντός αυτής τοποθετούν ένα απλόν Κουπί το οποίον ασφαλίζουν διά να μή φεύγη με μίαν αντίστοιχην μεταλλικήν πόρπην. Τοιουτοτρόπως, τιμονεύουν χωρίς Λαγουδέρα, δηλα δή με το επί πλέον Κουπί. Το Δοιάκι εις την Αγγλικήν γλώσσαν λέγεται «Whipstaff». Εί ναι συνδεδεμένον με το εντός της θαλάσσης Πηδάλιον, το οποίον εις τήν Αγγλικήν ονομάζεται «Rudder». Τότε, αυτό μπορούσε να στρέψη μό νον ολίγες μοίρες δεξιά και αριστερά βοηθούμενον με ένα σύστημα από σχοινιά καί ράουλα. Έτσι μετέδιδε τήν κίνησιν εις το Πηδάλιον (Οιά κιον) πού ευρίσκετο μέσα εις τήν θάλασσαν. Οι προσπάθειες διά τήν εφαρμογήν ενός Ξυλίνου Κυκλικού οργάνου, το οποίον θα έστρεφε καλ λίτερα το Οιάκιον, ήρχισαν μετά τήν παρέλευσιν πολύ μεγάλου χρονικού διαστήματος, αργά καί σταδιακώς, με δοκιμές, αποτυχίες, βελτιώσεις κ.ο.κ. H διεθνής βιβλιογραφία ανα φέρει διάφορες χρονολογίες, μία σχετικώς πιο πιθανή, είναι περί τα τέλη τού 12ου μ.Χ. αιώνος. Οπωσ δήποτε, έστω καί με αυτό το απλούν σύστημα, το Δυάκι εβελτίωσε τόν πλούν. Τα μικρότερα Ιστιοφόρα του

Η ΑΝΤΙΚΑΤΑΣΤΑΣΙΣ ΤΗΣ ΚΩΠΗΣ ΠΟΥ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΕΊΤΟ ΩΣ ΠΗΔΑΛΙΟΝ ΜΕ ΤΟ ΟΙΑΚΙΟΝ ΚΑΙ ΤΟ ΟΙΑΚΟΣΤΡΟΦΙΟΝ 53Φθινόπωρο 2022 ΘΑΛΑΤΤΑ Μεσαίωνος ευνοήθησαν καί εξελίχθησαν. Προηγουμένως, διέθεταν μόνον ένα Άλμπουρον, τώρα πλέον είχαν την δυνατότητα να βάλλουν δύο καί τρία. Το επόμενον στάδιον ήταν να «ανακαλύψουν» εκείνο το Ξύλινον Κυ κλικόν όργανον, το οποίον με ένα σύστημα σχοινίων και Τροχίλων (Ραούλων, Μακαράδων) θα στρέφη μέσα εις την θάλασσαν το απλούν «Οιάκιον». Ως εκ τούτου, το ονόμασαν με την ορθήν καί ωραιωτάτην Ελληνικήν λέξιν «Οι ακοστρόφιον», πού είναι και ο ακριβής Τεχνικός όρος. Οι απλοί Θαλασσινοί

Η ΑΝΤΙΚΑΤΑΣΤΑΣΙΣ ΤΗΣ ΚΩΠΗΣ ΠΟΥ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΕΊΤΟ ΩΣ ΠΗΔΑΛΙΟΝ ΜΕ ΤΟ ΟΙΑΚΙΟΝ ΚΑΙ ΤΟ ΟΙΑΚΟΣΤΡΟΦΙΟΝ 54 ΘΑΛΑΤΤΑ Φθινόπωρο 2022 μας, το λένε με δύο ξένες λέξεις. Η πρώτη είναι η «Ρόδα» η οποία προέρχεται από την Ισπανικήν «Rueda» και η δεύτερη είναι το «Τιμόνι» που προέρχεται από την Ισπανικήν «Τimon» και από την Ιταλικήν «Τimone». Εις την Αγγλι κήν γλώσσαν λέγεται «Steering Wheel». Μέχρι να αντικαταστήσουν πλήρως το απλούν Δοιάκι ή Λαγουδέρα κ.λπ. πέρασαν πάρα πολλά χρόνια, κανένα βιβλίον, παλαιόν ή νέον, δεν μάς γράφει κάτι πιό συγκεκριμένο. Κατά το πρώτον ήμισυ τού 16ου αιώνος ήρχισαν να βελτιώνονται οι τε χνικές γομώσεως τών πυροβόλων, οπότε ηυξήθη καί η ταχυβολία τους κατά τήν ναυμαχίαν. Τα καράβια έπρεπε να είναι ταχύτερα καί ως εκ τούτου έπρεπε να ναυπηγούνται μακρύτερα καί στενώτερα εν σχέσει με το φάρδος πού είχαν έως τότε, διότι δέν είχαν καί μεγάλες διαφορές από τo Mεσαιωνικόν Αγγλικόν πλοίον, το γνωστόν «Cog». Αυτό ήταν χονδρό, κοντό με γεροφτιαγμένο σκαρί. Εις τήν υπερυψω μένην πρύμην του, το λεγόμενον «Αfter – Castle», είχε καί ένα επιπρόσθε

Η ΑΝΤΙΚΑΤΑΣΤΑΣΙΣ ΤΗΣ ΚΩΠΗΣ ΠΟΥ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΕΊΤΟ ΩΣ ΠΗΔΑΛΙΟΝ ΜΕ ΤΟ ΟΙΑΚΙΟΝ ΚΑΙ ΤΟ ΟΙΑΚΟΣΤΡΟΦΙΟΝ 55Φθινόπωρο 2022 ΘΑΛΑΤΤΑ τον μικρόν κατάστρωμα, κάτι ως «Ακρόπρυμνον». Αυτό το έφτια χναν όλα τα Ναυτικά εις τα μεγάλα καράβια τής εποχής. Οι δε Άγγλοι το έλεγαν «Poop – Deck». Αλλά εκεί επάνω ευρίσκετο καί το «νέον» σύστημα τής Πηδαλιουχίας, πού η «Ρόδα» έστρεφε το πηδάλιον μέσα εις τήν θάλασσαν, όπως ήδη προ αναφέραμε. Η προαναφερθείσα λέξις «Poop» προήρχετο από τήν Λατινικήν «Puppis» η οποία εσήμαινε Πρύμνη. Συμφώνως με ένα αρχαίον έθιμό τους οι Ρωμαίοι το ποθετούσαν εις τήν πρύμνην των καραβιών τους μικρές απεικονίσεις (αγαλματίδια) τών Θεών τού Oλύ μπου. Ήλπιζαν ότι θα τούς φέρουν τύχην εις τούς πλόες τους. Επίσης, τα έβαζαν καί εις τα σπίτια τους διά προστασίαν καί υγείαν. Τα ονόμα ζαν «Puppi», καί κατά μίαν άλλην πηγήν «Penates» ή «Lares». Kάτι αντίστοιχον έκαναν καί οι Αρχαίοι Έλληνες εις τίς εστίες (σπίτια) τους. Δι’ αυτό καί ονομάζοντο Εφέστιοι (οικογενειακοί) Θεοί. Σή μερα εμείς διά τούς ιδίους λόγους έχουμε τα εικονοστάσια μας με τίς μορφές τών Αγίων της «Ελληνορ θοδόξου» πίστεως μας. Εις τούς μεταγενεστέρους αιώνες τών Ιστιο φόρων οι Χριστιανοί διά τούς ιδίους λατρευτικούς λόγους συνήθιζαν να βάζουν τόν Eσταυρωμένον, εικόνες Αγίων ή άλλα ιερά σύμβολα εις το υψηλότερον σημείον τής πρύμης. Προϊόντος τού χρόνου τα «Αfter – Castles» χαμήλωσαν, όμως η ονομασία «Poop – Deck» παρέ μεινε η ιδία αλλά απέκτησαν καί μίαν νέαν. ΕπΙπλέον, τα έλεγαν και «Quarter – Decks». Βεβαίως η πί στις τών ευσεβών Θαλασσινών πα ρέμενε ακλόνητη. Όταν ανέβαι ναν επάνω εις το «Poop - Deck», έβγαζαν το κάλυμμα τής κεφαλής τους καί έκαναν τόν Σταυρόν τους εις ένδειξιν σεβασμού ή απλώς χαι ρετούσαν φέρνοντας την παλάμη τους πρός το κάλυμμα αυτό με τον γνωστόν τρόπον. Αυτή ήταν η απαρ χή τού Στρατιωτικού Χαιρετισμού. Έτσι, εξέφραζαν τη θρησκευτικήν τους πίστιν με τόν προσήκοντα σε βασμόν μόνον πρός τα Ιερά Σύμβο λα τούΑλλάΧριστιανισμού.προϊόντος τού χρόνου ήρχισαν να εκφράζουν τόν σεβα σμόν τους καί πρός το συγκεκρι μένον τμήμα τού πλοίου, το οποίον επίστευαν ότι είχε εξαγνισθεί ή αγι οποιηθεί από τήν παρουσίαν τών Ιε ρών Συμβόλων. Aυτή η χειρονομία τελικώς επαγιώθη ως Στρατιωτικός Χαιρετισμός, δηλαδή μία έκφρα σις σεβασμού πρός τήν Έδραν τής Εξουσίας τού πλοίου, αλλά κατ’ επέκτασιν καί γενικώς πρός κάποιον ανώτερον. Αυτή η ωραία Μεσαιωνι κή παράδοσις διατηρείται μέχρι τών ημερών μας.Κατά το πρώτον μέρος τού 17ου αιώνος διά να επιταχύνουν

Η ΑΝΤΙΚΑΤΑΣΤΑΣΙΣ ΤΗΣ ΚΩΠΗΣ ΠΟΥ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΕΊΤΟ ΩΣ ΠΗΔΑΛΙΟΝ ΜΕ ΤΟ ΟΙΑΚΙΟΝ ΚΑΙ ΤΟ ΟΙΑΚΟΣΤΡΟΦΙΟΝ 56 ΘΑΛΑΤΤΑ Φθινόπωρο 2022 τήν αργήν επαναγέμισιν τών κανο νιών ήλλαξαν τήν Διαίρεσιν Πλη ρώματος. Πήραν αρκετούς άνδρες πού ήσαν διηρημένοι εις τήν αναρρί χησιν εις τούς Ιστούς διά το μάζεμα τών Ιστίων καί από εκείνους (προ φανώς Πεζοναύτες) πού πυροβολού σαν τα εχθρικά πλοία με τόν μικρόν φορητόν οπλισμόν. Τοιουτοτρόπως, ενίσχυσαν τήν σύνθεσιν τών Ομο χειριών τών Πυροβόλων. Η ταχύτης επαναγεμίσεως, ναί μέν εβελτιώθη κατά πολύ, αλλά είχαν λύσει μόνον το ένα μέρος τού προβλήματος. Τα μεγάλα Πλοία Γραμμής όμως, εξα κολουθούσαν να είναι «βαρειά καί δεν γύριζαν» εύκολα διά να ρίξουν καί από τήν άλλην «μπάντα», οπότε αναγκαστικώς ηρκούντο να ναυμα χούν μόνον με τήν μίαν ομοβροντί αν, της μιάς πλευράς. Δηλαδή, με τα μισά κανόνια τους. Πέρασαν αρκετά χρόνια διά να εκτιμήσουν ότι τα οφέ λη τής νέας Τακτικής εχρειάζοντο απαραιτήτως τήν βελτίωσιν τού ‘μη χανισμού’ τού συστήματος τής Πη δαλιουχίας. Μόνον έτσι θα μπορού σε να αυξηθή δραστικά η ικανότης δι’ ελιγμούς εκάστου πλοίου, οπότε θα ήλλαζαν καί τήν διάταξιν πλεύ σεως καί ολοκλήρου τού Στόλου. Το 1618 η «Jacobean Commission of Enquiry» (Ιακωβινι κή Επιτροπή Ελέγχου) επρωτοστά τησε να καθιερωθή ένας νέος τρόπος ναυπηγήσεων των μεγάλων Πολεμι κών. Το μήκος να είναι το τριπλάσι ον του φάρδους. Tο φάρδος εις αντί στοιχην αναλογίαν με το βύθισμα. Το εκτόπισμα τους εκυμαίνετο με ταξύ 650-850 τόνων. Διέθεταν καλήν ιστιοφορίαν και γρήγορην απόκρι σιν του Πηδαλίου. Αυτού τού είδους τα καράβια ήσαν κατάλληλα διά τήν παλαιάν τακτικήν, να στρίβουν καί να διπλαρώνουν το εχθρικόν, ώστε να «σαλτάρη» το Άγημα Εμβολής. Αναντιλέκτως, η μανούβρα τού στριψίματος εθεωρείτο πολύ σπου δαία καί το θέμα της Πηδαλιουχίας εταλάνιζε όλα τα Ναυτικά από τότε. To Bασιλικόν Ναυτικόν της Σουηδίας είχε ναυπηγήσει ένα μεγά λον καί ισχυρόν Πολεμικόν πλοίον, το «Wasa». Eις τις 10-08-1628, ολο καίνουριον, απέπλευσε διά να εκτε λέση το «παρθενικόν» του ταξείδι. Μόλις απεμακρύνθη 1.300 μέτρα από τόν λιμένα τής Stockholm ανετράπη καί εβυθίσθη εξ αιτίας τής κακής του ευσταθείας. Οι Ναυπηγοί του, εάν είχαν τήν έμπνευσιν, θα μπορούσαν να τού είχαν φτιάξη ένα Οιακοστρό φιον με τα απαραίτητα βοηθητικά εξαρτήματά του. Όμως δέν το είχαν ακόμη ανακαλύψει. Ο «Τιμονιέρης» του πάσχιζε με την «Λαγουδέραν» του, η οποία ήταν συνδεδεμένη με έναν κακόν μηχανισμόν ακατάλλη λον δι’ αυτήν τήν λειτουργίαν. Ο άτυχος Ναύτης δεν μπορούσε να στρέ ψη τη Λαγουδέραν (Οιάκιον) του πάνω από 10 μοίρες δεξιά ή αριστερά από το κέντρον τής πρύμνης. Η κα τάστασις εγένετο ακόμη χειρότερη με το υπερβολικά μεγάλον ύψος του «After – Castle» ή «Quarter – Deck» ή Πρύμνης ή Πούπι ή Καταστρώμα

Η ΑΝΤΙΚΑΤΑΣΤΑΣΙΣ ΤΗΣ ΚΩΠΗΣ ΠΟΥ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΕΊΤΟ ΩΣ ΠΗΔΑΛΙΟΝ ΜΕ ΤΟ ΟΙΑΚΙΟΝ ΚΑΙ ΤΟ ΟΙΑΚΟΣΤΡΟΦΙΟΝ 57Φθινόπωρο 2022 ΘΑΛΑΤΤΑ τος Πηδαλιουχίας, ή όπως θέλετε να το ονομάσετε. Τελικά, το καμάρι της πανισχύρου τότε Σουηδίας ανετράπη και εβυθίσθη. Το 1649 απεκεφαλίσθη ο Βασιλεύς Charles 1 ος (1625-49) και ο Oliver Cromwell (1599-1658) εγκαθίδρυσε ένα Δικτατορικόν Πολίτευ Το πλοίο Wasa όπως εκτίθεται στο Μουσείο Wasa στη Στοκχόλμη.

Η ΑΝΤΙΚΑΤΑΣΤΑΣΙΣ ΤΗΣ ΚΩΠΗΣ ΠΟΥ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΕΊΤΟ ΩΣ ΠΗΔΑΛΙΟΝ ΜΕ ΤΟ ΟΙΑΚΙΟΝ ΚΑΙ ΤΟ ΟΙΑΚΟΣΤΡΟΦΙΟΝ 58 ΘΑΛΑΤΤΑ Φθινόπωρο 2022 μα νέου τύπου, το οποίον ωνόμασε «Commonwealth» (Κοινοπολιτεία). Οι νέες Φρεγάτες πού ήρχισαν να κατασκευάζονται τότε απετέλε σαν έναν νέον τύπον, τις ονόμασαν «Commonwealth Frigates» ή αλλιώς «Cromwell Frigates». Η πρώτη εξ αυ τών έλαβε το όνομα «Speaker». Είναι πιθανόν να έγινε πρός τιμήν του Προ έδρου τού κατ’ επίφασιν Κοινοβου λίου τους, διότι αυτός μέχρι σήμερα ως γνωστόν, δεν φέρει τον τίτλον του «Chairman» αλλά του «Speaker». Η πρώτη Φρεγάτα τού νέου αυτού τύπου ήταν 750 τόνων καί 60 πυρο βόλων. Εις μέγεθος καί ισχύν πυρός ήταν αντίστοιχη με τα «Great Ships» τού προηγουμένου αιώνος, αν καί πιό μακρόστενη.Τοιουτοτρόπως, οι νέες Φρεγά τες όπως και τα Τρίκροτα προηγου μένως, ήρχισαν να αποστασιοποιού νται από την παλαιάν Τακτικήν της στροφής καί τού ρεσάλτου πού επι κρατούσε εις τας αρχάς του 17ου αιώνος, διότι καί οι νέες Φρεγάτες είχαν μικρότερον χώρον εις την πλώρην καί δέν μπορούσαν να τοποθετήσουν κα νόνια πού θα έριχναν πρός τα εμπρός κατά τήν καταδίωξιν τού εχθρού. Επί πλέον, παρουσίασαν ξανά το πρόβλημα ότι δέν έστριβαν εύκολα κατά τήν ναυμαχίαν. Ο κ. J.D. Storer του Royal Scotish Museum είχε γράψει ότι το Πηδάλιον του μοντέλου «D’Bataviase Eeuw» του έτους 1719 κινείται με το Οιάκιον του, αλλά έστρεφε μόνον 4 μοίρες εκατέρωθεν. Επίσης το 1970 ο Σουηδός Ναυπηγός, Commodore Gunnar Schoerner αναφέρει ότι παρά το ότι δέν είχε την ευκαιρίαν να εξετάση ενδελεχώς το θέμα τούτο, όταν απλώς περιεργάσθη το «Wasa», είχε και ο ίδιος αμφιβολίες ότι το κα ράβι αυτό θα μπορούσε να στρέψη πάνω από τις 4 -5 μοίρες. Επομένως, φθάνουμε εις το συμπέρασμα, ότι η πρώτη πρακτική «Ρόδα», δέν ήταν δυνατόν να είχε εμφανισθεί πρό τού 1700, παρά το ότι υπήρχαν οι τεχνικές δυνατότητες να την είχαν κατασκευ άσει από 100 χρόνια νωρίτερα. Το «Στρογγυλόν Τιμόνι», όπως είχε πρωτοεμφανισθεί, ήταν ένα απλόν «Μαγκανοπήγαδον» συνδεδεμένον με έναν λεβιέ. Αυτός ο συνδυασμός υπήρχε από τα παλαιότερα χρόνια. Τον χρησιμοποιούσαν διά να ανοιγο κλίνουν τις υδατοστεγείς θύρες εις τίς διώρυγες των ποταμών, επίσης διά να ανεβοκατεβάζουν και τίς κινητές γέφυρες πάλι εις τα ίδια μέρη. Υπήρ χαν πολλά τέτοια έργα από εκείνες τίς εποχές εις τήν Δυτικήν και Βορείαν Ευρώπην. Η τοποθέτησις καί η εφαρ μογή τού «Στρογγυλού Πηδαλίου» επί τών πλοίων έγινε πολύ καθυστερημένα, ζήτημα πού όντως προκαλεί τήν απορίαν. Η αρχή τής λειτουργίας τού μηχανισμού αυτού γίνεται αμέ σως οφθαλμοφανής, μόλις κάποιος κοιτάξει το σχετικόν διάγραμμα τής εμπροσθίας ανυψώσεως. Όταν ο τροχός γυρνούσε το σχοινί, «κόντενε» εις τήν μίαν πλευράν, καί ταυτοχρό νως «μάκραινε» εις τήν αντίθετην πλευράν. Η περιτύλιξις του σχοινίου

Η ΑΝΤΙΚΑΤΑΣΤΑΣΙΣ ΤΗΣ ΚΩΠΗΣ ΠΟΥ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΕΊΤΟ ΩΣ ΠΗΔΑΛΙΟΝ ΜΕ ΤΟ ΟΙΑΚΙΟΝ ΚΑΙ ΤΟ ΟΙΑΚΟΣΤΡΟΦΙΟΝ 59Φθινόπωρο 2022 ΘΑΛΑΤΤΑ εγένετο κατά μήκος του «Μαγκανοπήγαδου», το δε Οιάκιον (Δοιάκι, Λα γουδέρα), εστρέφετο πλαγίως προς την μίαν ή την άλλην πλευράν εις ισό ποσον απόστασιν. Το «Μαγκανοπήγαδον» με τήν πρώτην ματιάν φαίνεται κάτι απλό, αλλά πίπτουμε εντός τής Γεωμετρικής παγίδος. Το «Στρογγυλόν Τιμόνι», με τα σωστά Ελληνικά ως προαναφέραμε, Οιακοστρόφιον, δέν ήταν ακριβώς ανάλογον με εκείνα τα προλεχθέντα πού ανέσυραν και ανύψωναν τις κινητές πόρτες και γέφυρες εις τήν στεριάν. Η ειδοποιός διαφορά τους έγκειτο εις το ότι το δικό τους σχοινί ήταν «ατελείω τον». Επομένως εις το καράβι, το «κόντημα» τού σχοινίου τής μιάς πλευράς θα έπρεπε να είναι ακριβώς ίσον με το «μάκρυμα» τής αντιθέτου πλευράς. Με πιό απλά λόγια, όταν έστρεφε όλο αριστερά, το δεξιόν σχοινί έπρεπε να ξετυλίγεται, ώστε να μακραίνη περισσότερον από το αριστερόν, το οποίον θα κοντύνη, άρα θα χρειάζεται πολύ περισσότερον σχοινί.

Η ΑΝΤΙΚΑΤΑΣΤΑΣΙΣ ΤΗΣ ΚΩΠΗΣ ΠΟΥ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΕΊΤΟ ΩΣ ΠΗΔΑΛΙΟΝ ΜΕ ΤΟ ΟΙΑΚΙΟΝ ΚΑΙ ΤΟ ΟΙΑΚΟΣΤΡΟΦΙΟΝ 60 ΘΑΛΑΤΤΑ Φθινόπωρο 2022 Το πρόβλημα ανέμενε επίλυσιν εις αυτήν τη Γεωμετρικήν δυσκολί αν επί πάρα πολλά χρόνια. Αναντι λέκτως, δεν ήταν δυνατόν να λυθή μόνον με σκέτα Μαθηματικά. Απη τούντο και πρακτικές μέθοδοι, με πειράματα, δοκιμές με τα αναπόφευ κτα λάθη τους καί τίς διορθώσεις αυτώνΟκ.ο.κ.Άγγλος Καθηγητής, πολυ γραφότατος, πολυπράγμων, πολυ τάλαντος Roger Charles Anderson (1883-1976) εις το βιβλίον του Τhe Sailing Ship εκδοθέν εις Νew York το 1947, ανέγραψε ότι το 1706 ένα Βρε τανικόν μοντέλον πού αντί διά Λα γουδέραν είχε μίαν Στρόφιγγαν, ως προοίμιον του Οιακοστροφίου. Το 1709 το υιοθέτησαν οι Γάλλοι και το 1719 οι Ενετοί. Μέσα εις το βιβλίον του αυτό, υπάρχουν τα σχέδια τής ανακατασκευής του Aγγλικού 2nd Rate, «Οssory» των 90 Πυροβόλων, πού δείχνουν ότι διέθετε το «Κυκλι κόν Τιμόνι». Το 1682 είχε καθελκυσθεί διά πρώτην φορά και το 1711 διά δευτέραν φοράν. Ο ανωτέρω ανα φερόμενος R.C. Anderson το 1905 είχε καταταγεί εις το Royal Navy ως Volunteer Reserve. Eις τον Α΄ Π.Π. έφθασε τον βαθμόν του Lieutenant Commander (Πλωτάρχης). Προβε βλημένον στέλεχος εις πολλούς Ναυ τικούς Οργανισμούς, Μουσεία κ.ο.κ. Πραγματική αυθεντία εις όλα αυτά. Το 2005 ο Σουηδός Ναυτικός Ιστο ρικός Jan Glete, τόν χαρακτήρισε ως έναν εκ τών πιό σημαντικών Ναυτι κών Ιστορικών του 20ου αιώνος. Ως συνήθως, μία νέα εφεύρεσις δέν μπορεί να αντικαταστήση αμέ σως κάτι παλαιόν. Πιθανώτατα το Οιάκιον (Δοιάκι) παρέμεινε αρκετές δεκαετίες ακόμη. Το πιό παράξενο πράγμα παρετηρήθη εις ένα μοντέ λον του Greenwich πού το αποδίδουν εις το έτος 1703. Είχε ένα εγκάρσιον βίντζι ακριβώς όπισθεν από τον τελευταί ον πρυμναίον Ιστόν, κάτι ανάλογον με τον «Εργάτην» τής Πλώρης πού έχουμε σήμερα. Ήταν σαφώς ο πρό δρομος του μελλοντικού συμβατικού «Στρογγυλού Τιμονιού». Αντικαθι στώντας τις χειρολαβές (μανιβέλες) του Βιντζιού με στρογγυλά τιμονάκια καί περιστρέφοντας τόν μηχανισμόν του κατά 90 μοίρες, είχαμε ένα πρω τότυπον τμήμα της επιδιωκομένης συσκευής πάνω από το κατάστρωμα. Εδώ αναφέρουμε ένα μοντέ λον, τέτοιο είδος βιντζιού ίσως να μήν είχε ποτέ εγκατασταθεί επί ενός κανονικού πλοίου. Εν τούτοις, μας δείχνει ότι η ύπαρξις του επί τού κα ταστρώματος, συνηγορεί καί διά την πιθανήν ύπαρξιν και κάποιου άλλου είδους συναφούς μηχανισμού, κάτω από το κατάστρωμα. Ενδεχομένως να ήταν το «Sweep» ή κάποια άλλη μορφή παραλλαγής του. Δέν θεωρούμεν ότι είναι εκτός τού ενδιαφέ ροντος τής παρούσης μελέτης, εάν θα προσθέσωμεν ολίγα τινά περί τού ως άνω αναγεγραμμένου «Sweep». Αυτά ήσαν κάτι μεγάλα κου

Η ΑΝΤΙΚΑΤΑΣΤΑΣΙΣ ΤΗΣ ΚΩΠΗΣ ΠΟΥ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΕΊΤΟ ΩΣ ΠΗΔΑΛΙΟΝ ΜΕ ΤΟ ΟΙΑΚΙΟΝ ΚΑΙ ΤΟ ΟΙΑΚΟΣΤΡΟΦΙΟΝ 61Φθινόπωρο 2022 ΘΑΛΑΤΤΑ πιά, πολύ μακρυά καί βαρειά, προήρχοντο δε από τα σχέδια των Άγγλων. Ως άμεσην αντίδρασιν κατά των Γάλλων έφτιαξαν ένα πρωτοποριακόν πλοίον που το ενέταξαν εις το 5th Rate. Tις βασικές προδιαγραφές του είχε θέσει ο τότε Rear Admiral (Υποναύαρχος) George Byng (1663-1733). Αυτός ήταν ο ειδήμων του Βασιλέως περί τα ναυτικά θέματα και ταυτοχρόνως το μάτι του μέσα εις το Royal Navy. Αργότερα προήχθη καί εις Αdmiral of the Fleet, εχρίσθη Υποκόμης του Torrington και κατέστη μέλος της Βουλής των Λόρ δων, ετοποθετήθη και ως Υπουργός των Ναυτικών. Θα μπορούσε να λεχθή ότι ήταν το προσχέδιον της μελλοντικής Κλασ σικής Φρεγάτας του επομένου αιώνος. Εις την κουβέρταν διέθετε από 10 κα νόνια εις εκάστην πλευράν, τα οποία ευρίσκοντο 7 Πόδες (2,10 μ) πάνω από την ίσαλον γραμμήν. Έτσι, μπορούσε να ρίχνη με όλους τους καιρούς, ένα εξαιρετικόν πλεονέκτημα που το διετήρησε επί έναν αιώναν. Επίσης, εις εκά στην πλευράν του σκάφους είχε από 10 θυρίδες διά να εξέρχονται τα μεγάλα κουπιά τους, τα «Sweeps» πού το διευκόλυναν εις τις μανούβρες. Ειδικώτερα, υποβοηθούσαν το πλοίον εις τήν πηδαλιουχίαν, ώστε να στρίβη κατά τήν

Η ΑΝΤΙΚΑΤΑΣΤΑΣΙΣ ΤΗΣ ΚΩΠΗΣ ΠΟΥ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΕΊΤΟ ΩΣ ΠΗΔΑΛΙΟΝ ΜΕ ΤΟ ΟΙΑΚΙΟΝ ΚΑΙ ΤΟ ΟΙΑΚΟΣΤΡΟΦΙΟΝ 62 ΘΑΛΑΤΤΑ Φθινόπωρο 2022 διάρκειαν της ναυμαχίας. Εν ανάγκη ,κωπηλατούσαν και εις τις καιρικές καταστάσεις τής νηνεμίας και τής άπνοιας. Τα «Brigs» τών 386 τόννων με τα κουπιά «Sweeps» μπορούσαν να αναπτύξουν ταχύτηταν άνω τών 3 κόμβων. Οι Άγγλοι αξιολόγησαν τις δυνατότητες των «Sweeps» και τα έβαλαν και επί τών μεγάλων «Shipsof-the-Line-of-Battle».Υπάρχουνπολλά βιβλία, πα λαιά καί σύγχρονα, με σχεδια γράμματα τα οποία παρουσιάζουν, περιγράφουν καί επεξηγούν πώς έφθασαν εις το τελικόν αποτέλεσμα, τήν υλοποίησιν του επιθυμητού Οια κοστροφίου εις τήν Πρύμνην καί του Οιακίου εντός τής θαλάσσης. Φυσι κά δέν θα αποτολμήσουμε να τα αναπαράξουμε εις το ανά χείρας ευσύνο πτον πόνημα. Ούτε να καταδείξουμε λεπτομερώς τον τρόπον λειτουργίας της Πηδαλιουχίας τότε, με όλα τα απάρτια τους, πώς ονομάζοντο τότε καί πώς τα λέμε σήμερα. Το υπό συζήτησιν θέμα είναι εξόχως σημαντικόν, πολύπλο κον και τεράστιον. Όμως, πρός χά ριν των αναγνωστών, κάνουμε μίαν όσον το δυνατόν ευκολονόητον ανα φοράν. Τα λοιπά επιτεύγματα καί οι λεπτομέρειες τους αφορούν τούς επαΐοντες επιστήμονες Ναυπηγούς. Ο προλεχθείς Καθηγητής Anderson, διερωτάτο κατά ποίαν λογικήν, κάτι μικρά πανιά, όχι σπου δαία, εις τήν κορυφήν τών καταρτιών είχαν γίνει η αιτία να καθυστερήση η αποδοχή και η εγκατάστασις εις τα πλοία του «Στρογγυλού Πηδαλίου». Όντως, τα διετήρησαν ακόμη επί έναν αιώναν καθ’όσον απεδείχθη σαν πολύ χρήσιμα. Υποβοηθούσαν εις το «Τιμόνεμα» την ανεπάρκειαν της «Λαγουδέρας». Υπενθυμίζουμε ότι αυτή δέν ήταν ικανή να στρέψη το Οιάκιον μέσα εις τήν θάλασσαν, παρά ολίγες μόνον μοίρες. Τοιουτο τρόπως, εξισορροπούσαν καί αντιστάθμιζαν την πίεσιν τού ανέμου επάνω εις τον «χαβαλέ» της πανύ ψηλης πρύμης, το περιβόητον «After – Castle». Eπομένως, η «Πηδαλιου χία» εξηρτάτο πρωτίστως από τόν καλόν χειρισμόν τών Ιστίων, και δή εκείνων που ευρίσκοντο πάνω-πάνω. Με απλά λόγια, το Οιάκιον (Δοιάκι, Λαγουδέρα) εξυπηρετού σε μόνον μίαν «ψιλοδιόρθωσιν» τής πορείας. Όταν, επί τέλους, υιοθετή θη καί εγκατεστάθη το Οιακοστρό φιον (Ρόδα) εις τα μεγάλα πλοία, τότε είδαν τις πλήρεις δυνατότητες του Πηδαλίου εντός της θαλάσσης. Από το 1710 ήρχισαν σταδιακώς να αφαιρούν εκείνα τα μικρότερα πανιά από την κορυφήν των Ιστών. Αλλά άς μήν εμπλακούμε πε ρισσότερον εις τα εξειδικευμένα θέ ματα της Ιστιοπλοΐας. Ούτε φυσικά εις περαιτέρω λεπτομερείς περιγρα φές και αναλύσεις τού τρόπου συν δέσμου του Οιακοστροφίου με το Οιάκιον, καθώς καί τού τρόπου λει

Η ΑΝΤΙΚΑΤΑΣΤΑΣΙΣ ΤΗΣ ΚΩΠΗΣ ΠΟΥ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΕΊΤΟ ΩΣ ΠΗΔΑΛΙΟΝ ΜΕ ΤΟ ΟΙΑΚΙΟΝ ΚΑΙ ΤΟ ΟΙΑΚΟΣΤΡΟΦΙΟΝ 63Φθινόπωρο 2022 ΘΑΛΑΤΤΑ τουργίας αυτών. Εις τήν διεθνήν βιβλιογραφίαν υπάρχει πληθώρα κειμένων, μελετών και αφηγήσεις των πειραμάτων τα οποία επραγματοποιήθησαν επί αιώνες. Όλα αυτά δέν ενδιαφέρουν τον μέσον σύγχρονον αναγνώστην, αλλά τούς ειδήμονες τής Ναυπηγικής Επιστήμης. Ευελπιστούμε ότι παρουσιάσαμε με (κατά το δυνατόν) τόν απλού στερον τρόπον το σημαντικόν θέμα τής Πηδαλιουχίας, καθ’ όσον αφορά την ασφάλειαν της πλεύσεως. Β Ι Β Λ Ι Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α 1. Venturus Mandley & James Moxon, ‘Mechanick Powers’, London, 1696. 2. ‘The Model of D’ Bataviase Eeuw’, 1719. 3. F.H. af Chapman. ‘Architetura Navalis Mercatoria’,Stockholm, 1768. 4. D.Steel ‘ Elements of Mastmaking and Rigging’, London, 1794. 5. W. Falconer, ‘Universal Ditionary of the Marine’, London, 1815. 6. J.C.Rijk ‘Hndleiding tot de Kenis van den Scheepshouw’Rotterdam, 1822. 7. Rear-Admiral Brooking,’Certain Plans & Suggestions for Improvement of the Rudder, Stern-Post and Steering Wheel’, Plymouth, 1826. 8. P.Hedderwick, ‘Marine Architecture’, Edinburgh, 1830. 9. P. LeCompte,’Praktikale Zeevaaren . 10. Theoretische Kenns voor. Handel en Scheepvaart’. Amsterdam, 1842. 11. G.P.J.Mossel,’Het Tuig,de Masten,Zeilen,enz,, Schip, Amsterdam, 1858. 12. J. Peake,’Rudimentary Treatise, on Shipbuilding, London, 1867. 13. R. Kipping,’Masting-Masingmating-Rigging’, London, 1868. 14. R.W. Meade,‘Naval Architecture and Shipbuilding,Philadelphia, 1869. 15. Patents of Invetions, ‘Abridgments of Specifications Relating to Steering and Manoeuvering Vessels A.D. 1763-1866’, London, 1875.

Η ΑΝΤΙΚΑΤΑΣΤΑΣΙΣ ΤΗΣ ΚΩΠΗΣ ΠΟΥ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΕΊΤΟ ΩΣ ΠΗΔΑΛΙΟΝ ΜΕ ΤΟ ΟΙΑΚΙΟΝ ΚΑΙ ΤΟ ΟΙΑΚΟΣΤΡΟΦΙΟΝ 64 ΘΑΛΑΤΤΑ Φθινόπωρο 2022 16. H.Paasch, ‘From Keelto tο Truck’ , Antwerp , 1885. 17. G.S.Nares, ’Seamanship-7th Edition’, Portsmouth, 1897. 18. S.B. Luce, ‘Seamanship - 4th Edition’ , New York , 1902. 19. P.W. Hourigan, ‘Manual of Semanship, Baltimore, 1903. 20. Todd and Wall, ‘Practical Seamanship’ , London, 1903. 21. R.C.Anderson, ‘The Sailing Ship’ , New York, 1947. 22. H.I. Chapelle, ‘History of American Sailing Navy’, New York, 1949 23. E. S. Ferguson, ‘kinematics from the times of watts’washington d.c. 1962. 24. C. Rolt, Thomas Newcomen:Prehistory Steam Engine, London, 1963 25. A. H. Bugler,‘H.M.S. Victory:Building-Restoration-Repair’,London, 1966. 26. «Mariner’s Mirror», 1967. 27. Hλία Μεταξά, «Ξύλινα Πολεμικά Ιστιοφόρα» (υπό έκδοσιν)Πειραιεύς, 2022.28. Ηλία Μεταξά, «Παλαιά Ναυτικά Κανόνια»,(υπό έκδοσιν) Πειραιεύς, 2022.

THE GREAT ADMIRALS. COMMAND AT SEA (1587-1945) 66 ΘΑΛΑΤΤΑ Φθινόπωρο 2022

ADMIRAL MIAOULIS. FROM PIRATE TO ADMIRAL (1769-1835) 67Φθινόπωρο 2022 ΘΑΛΑΤΤΑ THE GREAT ADMIRALS Command at Sea, 1587 -1945 ANDREAS MIAOULIS From Pirate to Admiral (1769-1835) [Editor Konstantinos Varfis] Το πρωτότυπο κείμενο επεξεργάστηκε και μετέφρασε ο Θεόδωρος Κό ντες, συνταξιούχος Εθνικής Τραπέζης της Ελλάδος, μέλος του Ελληνικού Ινστιτούτου Ναυτικής Ιστορίας. Στους σύγχρονους Έλληνες το όνομα Ανδρέας Μιαούλης είναι συνδε δεμένο με τις λέξεις επιμονή και επιτυχείς αγώνες. Το δεκάχρονο παιδί που έγινε ναυτικός και μεγάλωσε σαν πειρατής και έμπορος πριν αγκαλιάσει την ιδέα της Ελληνικής Απελευυθέρωσης, θα μείνει στην ιστορία ως το σύμβολο του ανεξάρτητου Ελληνικού Κράτους. Το Ναυτικό τον αναφέρει ως τον πρώ το Ναύαρχο του Ελληνικού στόλου, που μετέτρεψε λίγα εμπορικά πλοία σε μια δύναμη ικανή να αψηφίσει τον ενωμένο τουρκο-αιγυπτιακό στόλο και να κάνει πάλι το Αιγαίο ελληνική θάλασσα.

THE GREAT ADMIRALS. COMMAND AT SEA (1587-1945) 68 ΘΑΛΑΤΤΑ Φθινόπωρο 2022 Η ζωή του Ανδρέα Μιαούλη εί ναι συνδεδεμένη με το νησί που με γάλωσε. Η Ύδρα ένας μοναχικός βράχος στο Αιγαίο 64 τ.χιλ., κατοι κήθηκε από πρόσφυγες που ήρθαν μετά τον πόλεμο Βενετίας – Τουρκί ας (1640 -1715) και από μια ανεπιτυ χή επανάσταση στην Πελοπόννησο κατά τη διάρκεια του Ρωσσοτουρκι κού πολέμου το 1768. Ανήμποροι να ζήσουν στο νησί, οι Υδραίοι στράφη καν στη θάλασσα για να επιβιώσουν. Φτιάξανε πλοία για να μεταφέρουν εμπορεύματα σε κοντινά λιμάνια και νησιά. Γίνανε έμποροι χωρίς να εγκα ταλείψουν την ίδέα της ιδιοκτησίας των πλοίων. Ο τρόπος με τον οποίο κάνανε τις συναλλαγές τους και η ταχύτητα των πλοίων τους τούς έκα νε ονομαστούς ως τους καλύτερους ναυτικούς της Ανατολικής Μεσογεί ου. Η ευημερία της Ύδρας προήλθε κατά ένα μέρος από τα προνόμια που είχε αποσπάσει από την Οθωμανική Αυτοκρατορία (Πύλη), η οποία κα τείχε την Ελλάδα από τον 15ο αιώνα. Το 1770 ο Ρώσος ναύαρχος Αλέξανδρος Ορλώφ κατέστρεψε τον Οθωμανικό Στόλο στη ναυμαχία του Τσεσμέ και έγινε κυρίαρχος στο Αι γαίο. Όλοι οι Έλληνες των νησιών ήταν έτοιμοι να λάβουν μέρος σε μια κίνηση εναντίον των Τούρκων, με την ελπίδα της απελευθέρωσης. Η Ύδρα αναγκάστηκε εκ των πραγμάτων να συμμαχήσει με τους Ρώσους, γνω στοποιώντας τις προθέσεις της στην Πύλη. Ως ανταμοιβή οι Τούρκοι επέ τρεψαν στους Υδραίους να κάνουν εμπόριο με τα πλοία τους, ενώ σε άλλα νησιά έφερναν δυσκολίες. Αυτό οδήγησε την Ύδρα στο να γίνει μεγά λη ναυτική δύναμη και ίσως ο πλου σιότερος τόπος στην Ελλάδα. Με τη Συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή (1774) πήραν το δικαίωμα της αυτο διοίκησης και έγιναν κυρίαρχοι στο ναυτικό εμπόριο. Λέγεται ότι μέχρι το 1815 τα κέρδη ήταν τέτοια, ώστε, αφού είχαν γεμίσει τα χρηματοκιβώ τια και οι άλλοι αποθηκευτικοί χώροι, γέμιζαν με χρυσά νομίσματα και τις στέρνες.Τηνίδια περίοδο η πειρατεία ήταν τόσο διαδεδομένη στη Μεσό γειο, ώστε η εμπειρία που είχαν απο κτήσει οι Υδραίοι ναυτικοί λόγω της υποχρέωσης που είχαν αναλάβει να στέλνουν ναύτες στα τουρκικά κα ράβια, τους είχε κάνει «άσσους» στην τεχνική του πολέμου στη θά λασσα. Κάποια από τα πλοία τους ήταν μάλιστα πιο βαριά εξοπλισμένα και από τα αντίστοιχα βρετανικά. Όπως και οι πιο πολλοί Υδραί οι έτσι και ο Δημήτριος Βώκος ήταν ιδιοκτήτης ενός λατινιού, ένα εμπο ρικό πλοίο μικρότερο των 200 τόν νων. Βίαιος αλλά και θρησκόληπτος ο καπετάνιος είχε αποκτήσει οκτώ παιδιά από τρεις γάμους. Ο Ανδρέ ας, ο μελλοντικός Ναύαρχος, ήταν το πέμπτο παιδί. Γεννήθηκε το 1769 τον ίδιο χρόνο με τον Ναπολέοντα, ο οποίος γεννήθηκε σ’ ένα άλλο νησί της Μεσογείου (ενν. την Κορσική). Αυτή τη χρονιά η Ύδρα ταλαιπωρή

ADMIRAL MIAOULIS. FROM PIRATE TO ADMIRAL (1769-1835) 69Φθινόπωρο 2022 ΘΑΛΑΤΤΑ θηκε από πολλούς σεισμούς κι αυτό αργότερα θεωρήθηκε σαν «σημάδι» για τον ρόλο που θα έπαιζε ο γιός του Δημήτρη Βώκου στην ιστορία της Ελλάδος.Ταπαιδικά χρόνια του Ανδρέα δεν ήταν εύκολα. Το σπιτικό του Βώ κου συχνά ταραζόταν από καβγάδες των αδελφών, ενώ συχνά στα στενά της Ύδρας άκουγες τα βογγητά των προσφύγων από την Πελοπόννησο που είχαν έρθει για να αποφύγουν τις σφαγές μετά την ανεπιτυχή επανάσταση κατά των Οθωμανών (ενν. το 1770). Αυτές οι σκηνές ήταν συνήθεις τότε στο νησί. Ο Μιαούλης σε νεαρή ηλικία, έγχρωμη λιθογραγφία του Giovanni Boggi (1770-1832)

THE GREAT ADMIRALS. COMMAND AT SEA (1587-1945) 70 ΘΑΛΑΤΤΑ Φθινόπωρο 2022 Ο Δημήτριος Βώκος ακολούθη σε το παράδειγμα και άλλων Υδραί ων και έστειλε τον γιό του Ανδρέα στη θάλασσα πριν γίνει 10 ετών. Κατά τη διάρκεια των ταξιδιών επί επτά χρόνια έμαθε να μάχεται τους πειρατές, τις θέσεις των άστρων και τα σημάδια που διαβάζουν οι ναυτικοί. Έτσι, έτυχε αναγνώρισης από τα πληρώματα και απέκτησε τη φήμη του ικανού πλοιάρχου. Η φήμη που τον ακολουθούσε είχε και τα αρνητι κά στοιχεία του χαρακτήρα του, κα θώς λέγεται ότι ήταν βίαιος και αλκοολικός. Στα 16 του χρόνια ζήτησε από τον πατέρα του τη διοίκηση ενός πλοίου του. Επειδή ο πατέρας του το αρνήθηκε, το πήρε με το ζόρι, βρήκε πλήρωμα πρόθυμο να τον ακολου θήσει και απέπλευσε!! Για την πειρατική του δράση στα νεανικά του χρόνια δεν ξέρου με πολλά. Λέγεται ότι συνέπραξε με τον Guillaume Lorenzo τον ονομα ζόμενο και «Μαλτέζο», πριν αρχίσει τις δικές του επιχειρήσεις στις ακτές της Αιγύπτου. Μάλλον είχε συνεργαστεί με τον Λάμπρο Κατσώνη, έναν Ρώσο αξιωματικό του Ναυτικού ελ ληνικής καταγωγής, ο οποίος συνερ γαζόταν με άλλους πειρατές με σκο πό την κυριαρχία στο Αιγαίο κατά τη διάρκεια του Ρωσοτουρκικού πολέ μου του 1788. Οι βιογράφοι του πά ντως, αυτό το αμφισβητούν. Σίγουρο είναι ότι λίγο αργότερα ο Ανδρέας επέστρεψε στην Ύδρα άφραγκος, μάλλον μετά από ήττες από ισχυρό τερους πειρατές. Έτσι, αναγκάστηκε να μπει σαν πλήρωμα σε άλλο πλοίο, με πλοίαρχο τον μεγαλύτερο αδελφό του. Οι καταστάσεις μπορεί να αλ λάζουν, οι χαρακτήρες όμως δύσκο λα. Στο πρώτο ταξίδι τους στη Χίο, ο Ανδρέας τσακώθηκε με τον αδελ φό του, τον οποίο χτύπησε άσχημα, πούλησε για δικό του όφελος το εμπόρευμα που μετέφερε και αγό ρασε το πρώτο του πλοίο, το όνομα του οποίου ήταν «Μιαούλης». Αυτό το όνομα πήρε πια και ο Ανδρέας και έμεινε ως Μιαούλης στην ιστορία. Από τότε έγινε επιχειρηματίας, όπως η πλειοψηφία των Υδραίων. Εξαπα τούσε τον πατέρα του πουλώντας εμπορεύματά του (του πατέρα του) για δικό του όφελος. Για τις κακές πράξεις του Ανδρέα ο πατέρας του εγκατέλειψε την Ύδρα και έγινε κα λόγερος σ’ ένα μοναστήρι στα Δωδε κάνησα. Ο Μιαούλης, αργότερα ως Ναύαρχος, τον επισκέφθηκε και του ζήτησε συγγνώμη. Η αναστάτωση που προκλήθη κε από τους Ναπολεόντιους πολέ μους βοήθησε τους Έλληνες. Έμπει ροι ναυτικοί, μεταξύ των οποίων και ο Μιαούλης, διασπούσαν τον απο κλεισμό του Νέλσωνος, ο οποίος με τον αγγλικό στόλο είχε αποκλείσει τα παράλια της Γαλλίας, Ισπανίας, Πορτογαλίας και Ιταλίας. Τα κέρδη ήταν μεγάλα υπό την προϋπόθεση ότι οι Υδραίοι θα ξέφευγαν από τους πειρατές της Β. Αφρικής. Για να γλυ τώσεις από τους πειρατές χρεαζόταν τόλμη και ανάληψη ρίσκου, στοιχεία

ADMIRAL MIAOULIS. FROM PIRATE TO ADMIRAL (1769-1835) 71Φθινόπωρο 2022 ΘΑΛΑΤΤΑ που διέθετε ο Μιαούλης σε ύψιστο βαθμό.Το 1802 τον πρόδωσε ο καιρός και έξω από το Cadiz συνελήφθη και ανεκρίθη από τον Νέλσωνα. Η μη αναμενόμενη ελευθέρωσή του απο δίδεται στις απαντήσεις που έδωσε στον Νέλσωνα, το ότι ήταν και οι δύο Μασόνοι (freemasons) και στη συμπάθεια του Νέλσωνος προς τον Ελληνισμό. Τον ίδιο χρόνο ο Μια ούλης απόκτησε το μεγαλύτερο και γρηγορότερο πλοίο στην Ύδρα, ένα σκαρί 500 τόννων, όταν όλα τα άλλα ήταν το πολύ 200 τόννων, με οπλισμό 22 κανονιών. Αλλά κι αυτό το το πλοίο δεν θα είχε μεγάλη ζωή. Σε ένα από τα πρώτα ταξίδια του η κορβέ τα προσάραξε σε ύφαλο έξω από το Cadiz, ένα άσχημο σημείο για τους Έλληνες ναυτικούς. Οι φήμες λένε ότι έφταιγε η ξεροκεφαλιά του Μια ούλη παρ’ όλες τις προειδοποιήσεις του πληρώματός του για την επικιν δυνότητα στο συγκεκριμένο σημείο. Στα υπέρ του είναι, ότι το πλήρωμα σώθηκε χωρίς κανείς να τραυματιστεί και μεταφέρθηκε στην Ιταλία με το πλοίο «Ηρακλής», το οποίο αγό ρασε ο Μιαούλης με δάνειο. Το εμπόριο που ανθούσε έφερε στους Υδραίους μεγάλη ευημερία αλλά η ξαφνική κατοχή χρήματος έφερε και βία, ηθική κατάπτωση και εγκληματικότητα. Αυτές οι κατα στάσεις επιδείνωσαν το ήδη άσχημο κλίμα των πολιτών της Ύδρας απένα ντι στους προκρίτους, τους οποίους κατηγορούσαν ότι ήταν φιλότουρ κοι. Έτσι, η Πύλη το 1802 έστειλε τον Γεώργιο Βούλγαρη στο νησί ως διοικητή. Ο Βούλγαρης, ένας από τους καλύτερους φίλους του Μια ούλη, ήταν γνωστός για τις αυταρχι κές του απόψεις και για τη σκληρό τητα του χαρακτήρα του. Παρ’ όλα αυτά κανείς δεν αμφισβητούσε τις διοικητικές του ικανότητες. Μόλις ήρθε στην Ύδρα, επέβαλε την τάξη. Η άφιξη μιας Ρωσικής ναυτικής μοίρας στην Ύδρα επέτεινε το διχα σμό ανάμεσα στους «Ρωσόφιλους», και τους «Τουρκόφιλους». Στη σύ γκρουση μεταξύ των δύο παρατάξε ων επικράτησαν οι «Ρωσόφιλοι», με αποτέλεσμα την απομάκρυνση των: Βούλγαρη, Μιαούλη και άλλων συ ντηρητικών. Οι Τούρκοι, όπως ήταν φυσικό, προετοίμασαν την αντίδρα σή τους κατά της νήσου αλλά η δι πλωματία του Βούλγαρη έσωσε την Ύδρα από την καταστροφή. Έπεισε τους Τούρκους να καθυστερήσουν την επιχείρηση ενώ ο Μιαούλης επέ βαλε την τάξη στο νησί. Ήταν μια άσχημη περίοδος πλέον για τους «Ρωσόφιλους», οι οποίοι ετοιμαζό ντουσαν να φύγουν από την Ύδρα, μια ενέργεια που θα έφερνε έναν οι κονομικό μαρασμό στον τόπο. Στο τέλος, ο Βούλγαρης τους έπεισε να μείνουν πείθοντας την Πύλη να συγ χωρήσει τους περισσότερους. Μετά λοιπόν τον Βούλγαρη που γύρισε στο νησί ως θριαμβευτής, ο Μιαούλης ήταν ένας σημαντικός πα ράγων στην Ύδρα. Η πολιτική δεν τον ενδιέφερε και η θάλασσα τον κα-

THE GREAT ADMIRALS. COMMAND AT SEA (1587-1945) 72 ΘΑΛΑΤΤΑ Φθινόπωρο 2022 λούσε. Το 1811 μια Γαλλική φρεγάτα προσπάθησε να δι ενεργήσει έλεγχο στο πλοίο του έξω από τη Σαρδηνία. Ο Μιαούλης απάντησε με ομο βροντίες που διήρκεσαν δυο ημέρες και στο τέλος η Γαλ λική φρεγάτα αποσύρθηκε με 40 νεκρούς και 75 τραυ ματίες. Ο Μιαούλης είχε ένα νεκρό. Το 1816 κατείχε ήδη τρία πλοία. Πέρασε ήσυ χα μέχρι την Επανάσταση ασχολούμενος με την οικο γένειά του, κάνοντας παρέα με τους πέντε γιούς του (όλοι τους έγιναν αξιωματικοί του Πολεμικού Ναυτικού) και τη μοναδική του κόρη. Το όνο μα Βώκος ήταν τώρα σχεδόν μια λέξη άγνωστη, ενώ το Μιαούλης ήταν πλέον ένα όνομα και μια τιμή. Οι περισσότεροι ιστορικοί συμφωνούν ότι η Ελληνική Επανάσταση οφείλει την επιτυχία της στην ικανότητα των Ελληνικών πλοίων να κυριαρχή σουν στο Αιγαίο. Τα τουρκικά φρούρια παρότι αποκλεισμένα από τον Ελλη νικό στρατό, θα μπορούσαν να επιβιώσουν, αν ανεφοδιάζοντο από θαλάσσης. Ανεξάρτητα από αυτό και οι Ελληνικές δυνάμεις θα έπρεπε να ανεφοδιάζο νται διά θαλάσσης, καθόσον το χερσαίο έδαφος σε όλα τα Βαλκάνια ευρίσκε το υπό την Οθωμανική κατοχή. Για να διατηρηθεί ο έλεγχος των θαλασσίων οδών έπρεπε να προστατευθούν τα νησιά από τυχόν προσπάθειες εχθρικής απόβασης. Αν οι προκεχωρημένες βάσεις στα νησιά χανόντουσαν κανείς δεν θα μπορούσε να σταματήσει τις Τουρκικές δυνάμεις από την Κωνσταντινού πολη να έρθουν στην Πελοπόννησο, κάτι που θα σήμαινε το τέλος της Επα νάστασης.Το1820 ο ο Ελληνικός εμπορικός στόλος ελέγχετο από τρία νησιά, την Ύδρα, τις Σπέτσες και τα Ψαρά. Τα δύο πρώτα είναι κοντά στην Ανατολική Πελοπόννησο, στοιχείο που προσέδιδε μια ασφάλεια στα νησιά αυτά, ενώ το τρίτο (τα Ψαρά) βρίσκεται κοντά στη Μικρά Ασία, μια θέση σημαντική γιατί Μιαούλης, λιθογραφία Karl Krazeisen, Μόναχο 1831

ADMIRAL MIAOULIS. FROM PIRATE TO ADMIRAL (1769-1835) 73Φθινόπωρο 2022 ΘΑΛΑΤΤΑ έλεγχε τις Οθωμανικές επικοινωνί ες ανάμεσα στην Κωνσταντινούπολη και τα νότια λιμάνια της Οθωμανικής αυτοκρατορίας.ΗΕπανάσταση ξεκίνησε στις 25 Μαρτίου 1821. Οι Σπέτσες και τα Ψαρά ξεσηκώθηκαν αμέσως και με τέφεραν το επαναστατικό κλίμα και αλλού, ξεκινώντας τις πρώτες αψιμα χίες με τους Τούρκους στη θάλασσα. Οι Υδραίοι πρόκριτοι δίσταζαν φο βούμενοι μήπως χάσουν τα προνόμια της Πύλης. Ο απλός λαός όμως, στην Ύδρα είχε άλλες απόψεις. Τον Απρί λιο του 1821 επαναστάτησε κατά των προκρίτων, τους οποίους και ανά γκασε να προχωρήσουν στην απόφα ση για τη συμμετοχή του νησιού στην Επανάσταση.Έτσι,συγκροτήθηκε ο «τρινή σιος» στόλος από 60 πλοία των 200 – 500 τ. το καθένα. Οι κινήσεις του αποφασίζοντο από τους ηγέτες και των τριών νησιών και ως εκ τούτου η λήψη απόφασης δεν ήταν εύκολη. Εκτός αυτού, τα νησιά διατηρούσαν το δικαίωμα να αποφασίζουν κινήσεις μόνα τους, κάτι που είχε σαν αποτέλεσμα να παρατηρείται το φαινόμενο πλοία να φεύγουν ξαφνικά από μια επιχείρηση. Ο κανόνας πάντως ήταν να συμφωνούν μπροστά στον μεγάλο κίνδυνο.Στην ηλικία των 51 ετών – με γάλος για την εποχή εκείνη – ο Μιαούλης δεν πίστευε ότι τα μικρά ελ ληνικά πλοία με πληρώματα χωρίς πειθαρχία θα μπορούσαν να κυριαρ χήσουν στο Αιγαίο. Παρατηρούσε τις πρώτες ελληνικές νίκες αλλά και τις περιπτώσεις που πληρώματα έμεναν απλήρωτα μετά την ολοκλήρωση της αποστολής τους. Ο Λάζαρος Κου ντουριώτης ήταν αυτός που τον έπει σε να λάβει μέρος στην Επανάσταση. Το τι ειπώθηκε μεταξύ τους παραμέ νει άγνωστο, όμως μετά από μια συ ζήτησή τους ο Μιαούλης άλλαξε. Μια από τις πρώτες πράξεις του ήταν να παραχωρήσει τα τρία πλοία του στον Ελληνικό στόλο και να σταματήσει το αλκοόλ, μια κακιά συνήθεια που τον συνόδευε από παλιά. Στην αρχή έγινε Ναύαρχος – ένας από τους πολλούς – και μετά έγινε ο Ναύαρχος του Ελ ληνικούΑπόστόλου.τηστιγμή που έλαβε μέρος στην Επανάσταση, η βιογραφία του είναι η ιστορία του ναυτικού πολέ μου από το 1822 έως το 1827, αφού ήταν παρών σε όλες τις ναυμαχίες. Οι Ελληνικές ναυτικές δυνάμεις ήταν πολύ κατώτερες του εχθρού. Οι με τεξελιγμένοι εμποροναύτες αντιμε τώπιζαν έναν Οθωμανικό στόλο 17 πλοίων γραμμής που το καθένα είχε 80 – 100 κανόνια συν πολλές φρεγά τες και μικρά συνοδευτικά. Επιπλέον, το Τουρκικό ναυτικό ενισχύετο από μοίρες ελαφρών πλοίων από Τυνη σία και Αλγερία και στις αρχές του 1824 από βαριά Αιγυπτιακά πλοία. Έτσι, οι Έλληνες είχαν να αντιμετω πίσουν δυο στόλους, έναν με βάση την Κωνσταντινούπολη και έναν την Αλεξάνδρεια. Οι Ελληνικές μοίρες υπερείχαν στην ταχύτητα, στους χει-

THE GREAT ADMIRALS. COMMAND AT SEA (1587-1945) 74 ΘΑΛΑΤΤΑ Φθινόπωρο 2022 ρισμούς, στη ναυτοσύνη και στη γνώ ση του «τοπικού» θαλασσίου χώρου. Οι Οθωμανικές φρεγάτες με τα κα νόνια των 64 λιβρών, παρότι ήταν αρ γοκίνητες, ήταν άτρωτες από τα πρώ ην εμπορικά πλοία που είχαν κανόνια των 18 λιβρών. Ο Μιαούλης ξεπέρασε αυτά τα μειονεκτήματα με ένα όπλο που απο δείχτηκε αποφασιστικό στον ναυτι κό πόλεμο, το πυρπολικό. Παρότι το πυρπολικό είχε χρησιμοποιηθεί σπο ραδικά στη διάρκεια της εποχής του ιστίου, ποτέ δεν είχε τύχει τέτοιας χρήσης όπως τώρα. Σπανίως ο Μιαούλης ξεκινούσε εκστρατεία χωρίς πυρπολικά. Με την εμπειρία του από τη χρήση των πυρπολικών μετέτρεψε αυτό το ξεχασμένο όπλο σε τρόμο της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Τα πυρπολικά καταρχάς χρησι μοποιούντο κατά αγκυροβολημένων πλοίων. Το σχέδιο ήταν απλό, έπρεπε να ταξιδεύουν αθόρυβα. Το πλήρω μα έπρεπε να κολλήσει το πυρπολικό στο πλοίο στόχο και μετά να διαφύγει με μια βάρκα που την έσερνε το πυρ πολικό. Ο φόβος τέτοιων επιθέσεων ανάγκασε τις Οθωμανικές μοίρες να χρησιμοποιούν τις ναυτικές τους βά σεις στο Αιγαίο μόνο για επικευές και ανεφοδιασμό.Στησυνέχεια, οι επιχειρήσεις με πυρπολικά μεταφέρθηκαν στην ανοικτή θάλασσα. Στις ναυμαχίες τα πυρπολικά έπλεαν ανάμεσα στους καπνούς των κανονιών προς το στό χο. Η χρησιμοποίησή τους γινόταν και για αμυντικούς σκοπούς. Όταν οι Ελληνικές μοίρες ήταν στριμωγμέ νες, τα φλεγόμενα πυρπολικά κατευ θυνόντουσαν προς τους εχθρικούς στόχους, γεγονός που είχε ως αποτέ λεσμα τη χαλάρωση της εχθρικής πί εσης, αφού η φωτιά ήταν για το ξύλινο πλοίο ο μεγαλύτερος εχθρός. Έγραφε ο Μιαούλης [..] Για να πυρπολήσουμε μια φρεγάτα πρέ πει να στείλουμε δύο πυρπολικά, ένα από την κάθε πλευρά της. Αν στεί λουμε μόνο ένα, το πλοίο μπορεί να γλυτώσει [..]. Φυσικά, αυτή η τακτι κή απαιτεί έμπειρους και γενναίους ναυτικούς. Τα εχθρικά πυρά προς το πυρπολικό ήταν ένας μόνο από τους κινδύνους, καθώς το πυρπολικό ήταν από μόνο του μια βόμβα, αφού μέχρι και οι λαιμοί των ιστών ήταν καλυμ μένοι με εκρηκτικά. Για όλους αυτούς τους λόγους ο Μιαούλης διάλεγε ο ίδιος τα πληρώματα των πυρπολικών. Τριάντα εννέα επιτυχείς επιθέ σεις πυρπολικών έγιναν κατά του Οθωμανικού στόλου στη διάρκεια της Επανάστασης, ενώ άλλες δεκα εννέα απέτυχαν. Ο Κωνσταντίνος Κανάρης από τα Ψαρά, επιχείρησε τέ σερις επιτυχείς πυρπολήσεις. Ο ίδιος ο Μιαούλης τον έφερε στην υδραίι κη μοίρα, παρ’ όλες τις αντιρρήσεις των υδραίικων πληρωμάτων που τον έβλεπαν ως ξένο. Τον Ιούνιο του 1822, ένα μήνα μετά τη σφαγή της Χίου, ο Κανάρης κατέστρεψε την Τουρκική ναυαρχίδα, μια πράξη που κατά τον Thomas Gordon (έναν Άγγλο που υπηρέτησε ως στρατηγός στις Ελλη

ADMIRAL MIAOULIS. FROM PIRATE TO ADMIRAL (1769-1835) 75Φθινόπωρο 2022 ΘΑΛΑΤΤΑ νικές δυνάμεις) χαρακτηρίστηκε ως ένα από τα μεγαλύτερα κατορθώματα της Στρατιωτικής Ιστορίας. Ο Κανάρης έκανε την πυρπόληση, όμως την ιδέα την είχε ο Μιαούλης. Η διοίκηση του Μιαούλη ήταν απότομη, όπως και οι τακτικές του. Ήταν δύσκολο να διοικήσεις έναν στόλο ιδιωτικών πλοίων του οποίου η νοοτροπία ήταν στραμμένη στο κέρδος. Με τον δυνατό του χαρακτήρα και το προσω πικό του παράδειγμα επέβαλε την πειθαρχία σε απείθαρχα πληρώματα, τα Ο Ανδρέας Μιαούλης στη ναυμαχία της Κω, πίνακας του Peter von Hess, 1824

THE GREAT ADMIRALS. COMMAND AT SEA (1587-1945) 76 ΘΑΛΑΤΤΑ Φθινόπωρο 2022 οποία με τη νοοτροπία του εμπορι κού πλοίου ήθελαν να έχουν άπο ψη στη λήψη σοβαρών αποφάσεων. Όταν τα πληρώματα είχαν αντίθετη άποψη με τη δική του, με το πιστό λι στα χέρια στραμμένο προς αυ τούς τους έλεγε «Για τις πράξεις μου λογοδοτώ μόνον στον Θεό». Όταν τα πληρώματα παρακαλούσαν την Παναγία για τη σωτηρία τους, τους έλεγε «Αν ήμουν η Παναγία θα σας έπνιγα, …δειλοί». Το καλοκαίρι του 1822 η Ευ ρώπη αμφισβητούσε αν η Ελληνική Επανάσταση θα επιβίωνε άλλο ένα φθινόπωρο. Η Πύλη σχεδίαζε να καταστρέψει τις Ελληνικές ναυτι κές βάσεις. Ενενήντα τέσσερα πλοία απέπλευσαν υπό την αρχηγία του Μωχάμεντ Άλι για να ισοπεδώσουν την Ύδρα και τις Σπέτσες και να ανεφοδιάσουν το πολιορκημένο φρού ριο του Ναυπλίου. Η συγκέντρωση τόσο μεγάλης ναυτικής δύναμης δεν ήταν κάτι το ασυνήθιστο, το ζήτημα ήταν το πως οι Έλληνες θα την αντι μετώπιζαν. Ο Μιαούλης τέθηκε επικεφαλής παραπονούμενος «Παρόλο που προσπαθήσαμε να μαζέψουμε 50 πλοία και το πετύχαμε, ποτέ δεν τα είχαμε όλα μαζί. Πότε ήταν 5 μετά 10 ή 20….»Εντω μεταξύ ο Τουρκικός στό λος πλησίαζε στο Ναύπλιο και ο φόβος ήταν διάχυτος στην περιοχή. Πολλές Σπετσιώτικες οικογένειες για να αποφύγουν τη σφαγή κατέφυ γαν στην Ύδρα. Ο Μιαούλης σχεδί αζε να επαναλάβει ότι έκανε ο Θε μιστοκλής, 2.000 χρόνια πριν όταν κατέστρεψε τον Περσικό στόλο. Θα οδηγούσε τον εχθρό σε στενά πε ράσματα για να μην έχει ελευθερία κινήσεων. Παρέταξε λοιπόν 16 πυρ πολικά και 56 πλοία σε μια κεντρική θέση, ανάμεσα Σπετσών και ακτών της Πελοποννήσου, για να εμποδί σει κάθε απόπειρα απόβασης. Πιο ανατολικά, μια Ελληνική μοίρα είχε εντολή, όταν εμφανισθεί ο εχθρός, να οπισθοχωρήσει στα στενά όπου ήταν κρυμμένα τα πυρπολικά. Μια δεύτερη μοίρα περίμενε στον κόλπο του Ναυπλίου με σκοπό να περικυ κλώσει τον Τουρκικό στόλο, αφού προηγουμένως του είχε επιτρέψει να μπει αρκετά μέσα στον κόλπο. Είχε όμως και έτοιμα σχέδια σε περίπτω ση που ο εχθρός επιτίθετο κατά κύ ματα. Στην περίπτωση αυτή, πλοία από τη μοίρα που βρισκόταν ανάμε σα στις Σπέτσες και την Πελοπόννη σο θα έσπευδε για να περικυκλώσει τον εχθρό.Στις8 Σεπτεμβρίου ο Τουρκι κός στόλος κατευθυνόταν εναντίον του Ελληνικού που περίμενε βορεί ως των Σπετσών. Η Ελληνική μοίρα δεν μπορούσε να οπισθοχωρήσει στα στενά λόγω άπνοιας και έτσι η ναυ μαχία έγινε με μη ευνοϊκές συνθήκες για τους Έλληνες. Μετά από εξάωρη ανταλλαγή πυρών και δύο ανεπιτυ χείς επιθέσεις πυρπολικών ο Τουρ κικός στόλος οπισθοχώρησε για να ανασυνταχθεί. Δυο μέρες αργότερα οι Τούρκοι προσπάθησαν να επανέλ θουν. Οι Ελληνικές μοίρες ακολου -

ADMIRAL MIAOULIS. FROM PIRATE TO ADMIRAL (1769-1835) 77Φθινόπωρο 2022 ΘΑΛΑΤΤΑ θούσαν τις Τουρκικές με σκοπό να τις περικυκλώσουν στο εσωτερικό του κόλπου, ενώ Ελληνικά πλοία που ήταν στη μέση θα προσπαθούσαν να απο τρέψουν πιθανές τουρκικές ενισχύσεις. Μόλις οι Τούρκοι αντιλήφθηκαν την παγίδα, οπισθοχώρησαν χωρίς να προλάβουν να ανεφοδιάσουν τους δικούς τους. Στις 13 Σεπτεμβρίου έγινε η τρίτη προσπάθεια να επιτεθούν οι τουρ κικές δυνάμεις. Η καταστροφή ενός μπρικιού με όλο το πλήρωμα έσπειρε πανικό και ο Μωχάμετ Άλι αποφάσισε να γυρίσει στην Κωνσταντινούπολη, ενώ ο Κανάρης επιτέθηκε επιτυχώς σε μια τουρκική κορβέτα. Στην Κωνσταντινούπολη ο Τούρκος Ναύαρχος αποκεφαλίστηκε ενώ ο Μιαούλης έτυχε αποθεωτικής υποδοχής στην πατρίδα του. Οι Υδραίοι γιόρτασαν τη νίκη αυτή με το δίκιο τους, γιατί, αν έπεφταν οι Σπέτσες και στη συνέχεια η Ύδρα, η Επανάσταση θα τελείωνε. Μετά την αποχώρηση του Τουρκικού στόλου, το κάστρο του Ναυπλίου παραδόθηκε στους Έλληνες. Πολλοί θεωρούν τη ναυ μαχία του Ναυπλίου (ενν. του Αργολικού) ως τη μεγαλύτερη προσφορά του Μιαούλη στην Επανάσταση. Η Ναυμαχία των Σπετσών. Λεπτομέρεια από πίνακα του Ιωάννη Κούτση.

THE GREAT ADMIRALS. COMMAND AT SEA (1587-1945) 78 ΘΑΛΑΤΤΑ Φθινόπωρο 2022 Παρ’ όλες αυτές τις νίκες, η Επα ναστατική κυβέρνηση συνέχισε να απασχολείται με πολιτικές διαφωνί ες κοντόφθαλμων, ξεροκέφαλων με λών της. Από την άλλη πλευρά και οι Τούρκοι είχαν τα προβλήματά τους, καθώς μια πυρκαγιά κατέστρεψε τα ναυπηγεία στην Κωνσταντινούπολη, γεγονός που προξένησε καθυστέ ρηση στο σχεδιασμό των επόμενων κινήσεών τους. Κατά τη διάρκεια αυτών των καθυστερήσεων πολλά Τουρκικά πλοία που ήταν δυσκίνητα αντικαταστάθηκαν με νέα πιο σύγχρονα που επανδρώθηκαν με αλ λοδαπά πληρώματα. Η Αλγερία, η Αίγυπτος και η Τρίπολη ενίσχυσαν με πληρώματα και πλοία τους Τούρ κους ενώ ο Χοσρέφ πασάς, γνωστός και για τη διπλωματία του τοποθετήθηκε ως Ναύαρχος. Αφού ανεφο δίασε πολλά κάστρα στην Πελοπόν νησο (1823) κινούμενος στο Αιγαίο ανάγκασε τους κατοίκους ορισμέ νων νησιών να δηλώσουν υποταγή. Αντιμέτωποι με τις νέες αυτές καταστάσεις οι επαναστατημένοι Έλληνες αντιλήφθηκαν ότι έπρεπε να αντιδράσουν γρήγορα, κάτι που είναι εύκολο στα λόγια αλλά δύσκο λο στην πράξη. Μετά από πολλές δυ σκολίες, δέκα πλοία ετοιμάστηκαν στις Σπέτσες, ενώ μεγάλο πρόβλη μα δημιουργήθηκε στην Ύδρα για τη στρατολόγηση δεκατεσσάρων πλοί ων. Τα πληρώματα για να εγκαταλεί ψουν τις κερδοφόρες δουλειές στις αποβάθρες ζητούσαν μισθούς και τα χρήματα δεν μπορούσαν να βρε θούν. Μετά από άκαρπες διαπραγματεύσεις ο Μιαούλης έδωσε λύση. Κρεβατωμένος από ισχυρούς ρευ ματισμούς μεταφέρθηκε στο λιμάνι σε φορείο. Η εμφάνιση και μόνο του γενναίου αυτού ανδρός παρόλο το πρόβλημα της υγείας του, άλλαξε τη γνώμη των πληρωμάτων και ο από πλους των υδραίικων πλοίων έγινε κανονικά.Ταγεγονότα που ακολούθησαν είχαν το αναμενόμενο αποτέλεσμα και ο Τουρκικός στόλος επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη. Καινούρια όμως προβλήματα εμφανίστηκαν στον Ελληνικό στόλο. Ο Μιαούλης κατηγόρησε τους αρχηγούς του Σπε τσιώτικου στόλου για απείθεια, ενώ αρνήθηκε να τιμωρήσει τους Ψα ριανούς για κάποιες πράξεις τους με άσχημα αλλά ασήμαντα αποτε λέσματα που έκρινε ότι δεν έχρηζαν τιμωρίας. Το γεγονός αυτό δημιούρ γησε δυσθυμία. Ο Μιαούλης πολλές φορές έκαιγε πλοία που κατελάμ βανε καθώς και την λεία τους για να μην δημιουργούνται προβλήμα τα στη μοιρασιά. Το 1824 ένα τέτοιο θέμα δημιουργήθηκε μεταξύ των Επαναστατών. Ο Μιαούλης οργά νωσε αποκλεισμό του Ναυπλίου και σε δυο περιπτώσεις οι Πελοποννήσι οι δέχτηκαν τα πυρά του. Ευτυχώς η τάξη αποκαταστάθηκε γρήγορα. Ενώ οι Έλληνες ασχολούντο με τις εσωτερικές τους διαφορές, ο Σουλτάνος Μαχμούτ Β’ έψαχνε τρό πους για να αντιμετωπίσει την Επα νάσταση. Τελικά, απευθύνθηκε στον

ADMIRAL MIAOULIS. FROM PIRATE TO ADMIRAL (1769-1835) Μωχάμεντ Άλι, τον Αντιβασιλέα της Αιγύπτου, στον οποίο πρότεινε ότι, αν τον βοηθήσει, θα του δώσει την Πελοπόννησο και την Κρήτη. Ό Μωχάμεντ Άλι είχε ένα καλό Ναυτικό, οργανωμένο από Ευρωπαίους και γνώριζε καλά ότι για να καταπνίξει την Επανάσταση, έπρεπε να ελέγξει τις θαλάσσιες οδούς. Ο Πλοίαρχος Drouault – ο φιλότουρκος διοικητής της Γαλλικής Ναυτικής μοίρας – βοήθησε (τους Αιγύπτιους) στον σχεδιασμό. Μαζί σχεδίασαν το πως θα ελέγξουν το τόξο που σχηματίζεται από τα Ελληνικά νησιά πλησίον της Μικράς Ασίας, κάτι που θα εξασφάλιζε την συνεχή επικοινωνία μεταξύ Τουρκίας, Αιγύπτου και Συρίας. Το επόμενο σχέδιο για τον Μωχάμεντ Άλι ήταν να συγκεντρώσει τις αποβατικές του δυνάμεις στην Κρήτη από την οποία θα διεκπεραιώνοντο στη Νότια Πελοπόννησο. Το σχέδιο μπήκε αμέσως σε εφαρμογή. Η Κάσος και τα Ψαρά, μεγάλες ελληνικές ναυτικές βάσεις, το καλοκαίρι του 1824 υπέστησαν τις συνέπειες του Οθωμανικού θυμού. Η αγριότητα των Τουρκικών επιθέσεων έμεινε στην ιστορία. Όταν ο καπνός κόπασε, οι Έλληνες είχαν 20.000 νεκρούς να θρηνήσουν μαζί με την απώλεια των προκεχωρημένων βάσεών τους. Παρά τα τρα γικά αυτά γεγονότα, οι Έλληνες δεν αποκαρδιώθηκαν. Στις 25 Ιουλίου ο Μια ούλης έφτασε στα Ψαρά με εξήντα πλοία και μέσα σε πέντε ώρες κατέστρεψε 25 εχθρικά πλοία που ήταν αγκυροβολημένα στο λιμάνι. Στη μάχη που ακο λούθησε στις ακτές του νησιού 2.000 Τούρκοι φονεύθηκαν από αυτούς που είχαν λάβει μέρος στην καταστροφή των Ψαρών. «Η καταστροφή των Ψαρών». Πίνακας του Νικόλαου Γύζη.

THE GREAT ADMIRALS. COMMAND AT SEA (1587-1945) 80 ΘΑΛΑΤΤΑ Φθινόπωρο 2022 Στη συνέχεια, ο Μιαούλης κα τευθύνθηκε στη Μυτιλήνη, τη βάση του Τουρκικού στόλου. Δεν υπολό γισε όμως τις εσωτερικές διενέξεις μεταξύ των Ελλήνων και ένας ικα νός αριθμός Ελληνικών πλοίων τον εγκατέλειψε χωρίς καν να τον ενη μερώσει, αναγκάζοντάς τον να επιστρέψει στην Ύδρα. Τρομαγμένοι από τη δύναμη του ενωμένου Τουρκο - Αιγυπτιακού στόλου οι Υδραίοι και οι Ψαριανοί ετοιμαζόντουσαν πυρε τωδώς για την αντιμετώπισή του και ευτυχώς κάποια από τα χρήματα του Αγγλικού δανείου έδωσαν την οικο νομική δυνατότητα για την ανάλογη προετοιμασία.Ηκαταστροφή της Κάσου και των Ψαρών και η σύμπραξη Τουρκί ας - Αιγύπτου ανάγκασε τους Έλλη νες να αναθέσουν στον Μιαούλη την οργάνωση του Ελληνικού στόλου. Ο Μιαούλης ήταν πεπεισμένος ότι ο εχθρός έπρεπε να αναχαιτισθεί όσο πιο μακριά από την Πελοπόννησο γι νόταν. Πίστευε ότι και στην περίπτω ση μιας ήττας, οι ζημιές που θα είχε προκαλέσει στον εχθρό, θα τον ανά γκαζε προσωρινά να αποσυρθεί για επισκευές, ενώ τα Ελληνικά στρα τεύματα στην ξηρά θα είχαν χρόνο για να προετοιμαστούν καλύτερα. Η πρώτη ενέργεια του Μιαού λη - ως Ναύαρχος του ενωμένου στόλου – ήταν να στείλει μια μοίρα 22 πλοίων με επικεφαλής τον φίλο του Ναύαρχο Γεώργιο Σαχτούρη για να προστατεύσουν τη Σάμο από ενδεχόμενη τουρκική απόβαση και πράγματι, η μοίρα αυτή είχε τη δυνατότητα για να αντιμετωπίσει τον Αι γυπτιακό στόλο, που προετοιμαζό ταν να εξέλθει από την Αλικαρνασσό (τώρα Bodrum). Η πρώτη ελληνική νίκη σημει ώθηκε στις 5 Αυγούστου 1824, όταν ο Σαχτούρης επιτέθηκε στον Τουρκικό στόλο πλησίον της Σάμου. Τρία Τουρκικά πλοία ανατινάχθηκαν από τη δράση 6 Ελληνικών πυρπολικών και 2.000 ναύτες χάθηκαν. Ο θυμός του Τούρκου Ναυάρχου ήταν τόσο μεγάλος, ώστε αποκεφάλισε τον υποδιοικητή του και τον κυβερνήτη μιας φρεγάτας, πριν καν ξεκινήσει για την Αλικαρνασσό, όπου θα συνα ντούσε τον Αιγυπτιακό στόλο. Εν τω μεταξύ η μοίρα του Μιαούλη ενώ θηκε με τη μοίρα του Σαχτούρη έξω από την ΜεταξύΑλικαρνασσό.17και18 Αυγούστου 1824 οι Έλληνες είχαν συγκεντρώσει μια ναυτική δύναμη αποτελούμενη από 70 πλοία πλέον των πυρπολικών, με 800 κανόνια και 5.000 άνδρες. Ο Τουρκο – Αιγυπτιακός στόλος είχε 3 πλοία γραμμής, 16 φρεγάτες, 14 κορ βέτες, 70 μπρίκια, 133 μικρά πλοία, 2.500 κανόνια και 9.500 άνδρες. Επί σης, διέθετε 150 αποβατικά σκάφη με 9.500 άνδρες και 150 πυροβόλα. Το Ελληνικό Πολεμικό Συμ βούλιο υιοθέτησε την πρόταση του Μιαούλη να επιτεθούν άμεσα στον κόλπο της Αλικαρνασσού, όπου τα πολυάριθμα εχθρικά πλοία δύσκολα θα απέφευγαν τις συγκρούσεις με

ADMIRAL MIAOULIS. FROM PIRATE TO ADMIRAL (1769-1835) ταξύ τους στην προσπάθειά τους να αποπλεύσουν. Στην αρχή, τα Ελληνι κά πλοία σημείωσαν κάποιες μικρές επιτυχίες. Στις 25 Αυγούστου έγιναν 6 επιθέσεις πυρπολικών, οι οποίες απέτυχαν λόγω των δυσμενών καιρικών συνθηκών που επικρατούσαν στην περιοχή. Το βράδυ της ίδιας ημέρας, ο Μιαούλης αποτραβήχτηκε στον κόπλο του Γέροντα, καλύπτοντας με τον τρόπο αυτό τη Σάμο στην περίπτωση που ο εχθρικός στόλος κατευθυνόταν προς εκεί. Γεγονός είναι ότι λόγω ασυνεννοησίας ορισμένα πλοία έπλευσαν πολύ κοντά στη Σάμο και κάποια άλλα πολύ δυτικά. Στις 29 Αυγούστου ο εχθρικός στόλος ξεκίνησε. Οι Τούρκοι κατευθύν θηκαν δυτικά προς τα σκόρπια Ελληνικά πλοία ενώ οι Αιγύπτιοι κινήθηκαν προς τη μοίρα του Μιαούλη. Η επικρατούσα γαλήνη δημιούργησε πρόβλη μα στις κινήσεις των Ελληνικών πλοίων από τον οποίο δόθηκε εντολή να καθελκυστούν βάρκες για να τραβήξουν τα πλοία προς τα υπόλοιπα σκορ πισμένα που βρίσκονταν 15 μίλια μακρυά του. Οι Τουρκο – Αιγυπτιακές δυ νάμεις άνοιξαν πυρ εμποδίζοντας τις κινήσεις του Μιαούλη που προσπαθούσε να φτάσει στα διασκορπισμένα πλοία του. Μια μόνο ελπίδα υπήρχε τότε. Τα Μόλιςπυρπολικά.τοπρώτο αεράκι εμφανίστηκε στην περιοχή, ο Μιαούλης έδωσε τις εξής διαταγές που θα μείνουν ιστορικές: [..] Ετοιμαστείτε να επιτεθείτε

THE GREAT ADMIRALS. COMMAND AT SEA (1587-1945) 82 ΘΑΛΑΤΤΑ Φθινόπωρο 2022 στον εχθρό και όταν θα δώσω σήμα, με τη βοήθεια του Θεού εξαπολείστε την επίθεσή σας και κολήστε τα (τα πυρπολικά) στην πλώρη τους…πηγαί νετε με όλη τη γενναιότητά σας όπως διαταχθήκατε, εξαπολείστε την επί θεση και εγώ θα σας μαζέψω [..]. Τέσσερα πυρπολικά χρειάστη καν για ένα τουρκικό μπρίκι που τους παρέσυρε προς τους Αιγύπτιους ενώ νοντας τελικά τον Ελληνικό στόλο. Ο εχθρός διατηρούσε ακόμη το πλεονέ κτημα του ευνοϊκού ανέμου. Τα κα νόνια είχαν κοκκινήσει από τα πυρά και ο αέρας μύριζε μπαρούτι. Ήταν η στιγμή που ο Μιαούλης διέταξε γε νική επίθεση των πυρπολικών. Πέντε από αυτά έσπασαν τις εχθρικές γραμ μές ανατινάζοντας μια Τυνησιακή φρεγάτα με 1.300 επιβαίνοντες, γεγο νός που ανάγκασε την Τουρκο – Αιγυπτιακή δύναμη να οπισθοχωρίσει νότια.Με τον τρόπο αυτό ολοκληρώ θηκε αυτή η ναυμαχία για την οποία ο Γάλλος ιστορικός Jurien de la Graviere (Ναύαρχος) έγραψε: «Στις σελίδες της Ναυτικής Ιστορίας υπάρχουν πολύ λίγα του ιδίου ενδιαφέρο ντος για τους ναυτικούς!!». Η οπισθοχώρηση του Τουρκο –Αιγυπτιακού στόλου δεν σήμαινε και το τέλος της εκστρατείας τους καθώς διάφορα ναυτικά επεισόδια έλαβαν χώρα μεταξύ Σάμου και Χίου, κατά τη διάρκεια των οποίων ο Κανάρης κατέστρεψε με το πυρπολικό του μια Αιγυπτιακή φρεγάτα και τρία μικρό τερα πλοία. Μετά από αυτές τις απώλειες, ο Χοσρέφ πασάς δεν είχε άλλη επιλογή από το να επιστρέψει στην Κωνσταντινούπολη, ενώ ο Ιμπραήμ πασάς, διοικητής των Αιγυπτιακών δυνάμεων, γύρισε στην Αλικαρνασ σό. Εκεί ο Ιμπραήμ, μετά από τις παροτρύνσεις του Γάλλου Πλοιάρχου Drouault, ξεκίνησε να προετοιμάζε ται για την κατάληψη της Κρήτης απ’ όπου στη συνέχεια θα κατευθυνόταν προς τη Νότια Πελοπόννησο. Ο Μιαούλης δεν χάνει καθόλου χρόνο, μετά τη νίκη του στη ναυμα χία του Γέροντα, και κατευθύνεται και αυτός για την Κρήτη όπου η μικρή του ναυτική δύναμη εμπόδισε τους Αιγύπτιους να πλησιάσουν τα Χα νιά. Η νυκτερινή του επίθεση ενα ντίον του Αιγυπτιακού στόλου (1 – 2 Νοεμβρίου 1824) ήταν τόσο αποτε λεσματική ώστε ο Ιμπραήμ δήλωσε: «Ετοιμαστείτε για αναχώρηση προς σωτηρία». Η άποψή του ήταν σωστή. Είκοσι Αιγυπτιακά πλοία καταστρά φηκαν και τα υπόλοιπα διασκορ πίστηκαν προς Ρόδο, Κάρπαθο και Αλεξάνδρεια. Η ήττα αυτή θεωρήθη κε προσβλητική και δέκα από τους δεκαπέντε Αιγύπτιους Πλοιάρχους καθαιρέθηκαν και εκτελέστηκαν ενώ ο Αιγυπτιακός στόλος αναδιοργανώ θηκε για να επιχειρήσει εκ νέου για κατάληψη της Κρήτης. Ο Μιαούλης παρέμενε ανοικτά στο Κρητικό πέλαγος εμψυχώνοντας τα καταπονημένα πληρώματα άλλο τε με το καλό και άλλοτε με το άγριο. Εκτός από τα κρούσματα απειθαρ

ADMIRAL MIAOULIS. FROM PIRATE TO ADMIRAL (1769-1835) 83Φθινόπωρο 2022 ΘΑΛΑΤΤΑ χίας, είχε να αντιμετωπίσει και τις έριδες της κυβέρνησης, η οποία αδι αφορούσε στις εκκλήσεις του για διάθεση νέων πυρπολικών και χρη μάτων για να συνεχιστούν οι επιχει ρήσεις. Η σκανδαλώδης ασυνεννοη σία των κυβερνώντων ανάγκασε τον Μιαούλη να επιστρέψει στην Ύδρα αφήνοντας το πεδίο ελεύθερο στους Αιγύπτιους. Ο Ιμπραήμ εκμεταλλεύ τηκε την ευκαιρία και αποβιβάστηκε στηνΣτιςΚρήτη.24 Φεβρουαρίου 1825 τα πρώτα Αιγυπτιακά στρατεύματα αποβιβάστηκαν στην Πελοπόννησο και η πανικόβλητη Ελληνική Κυβέρ νηση ανέθεσε – σε ποιον άλλο – στον Μιαούλη, εκ νέου την αρχηγία. Ο Μιαούλης προσπάθησε να χτυπήσει την Αιγυπτιακή βάση στην Κρήτη αλλά οι ισχυροί άνεμοι τον εμπόδισαν. Έπλευσε στη συνέχεια προς την Πελοπόννησο για να συναντήσει τον Αιγυπτιακό στόλο χωρίς όμως απο τέλεσμα. Αυτή τη φορά η τύχη ήταν με το μέρος του εχθρού. Τελικά, στις 30 Απριλίου κατάφερε με 6 πυρπολικά να επιτεθεί στο μικρό λιμάνι της Μεθώνης εναντίον των Αιγυπτίων. Με εκπληκτική ταχύτητα οι φλόγες μεταφέρθηκαν από το ένα πλοίο στο άλλο. Δύο φρεγάτες, 4 κορβέτες, 6 μπρίκια και 13 από τα 20 μεταγωγικά καταστράφηκαν ενώ εκρήξεις που σημειώθηκαν σε εγκαταστάσεις της ξηράς επιδείνωσαν την κατάσταση για τον Ιμπραήμ. Δυστυχώς, η έλλει ψη περισσότερων πυρπολικών δεν επέτρεψε στον Μιαούλη να ολοκλη ρώσει την επιτυχία του. Η εσπευσμέ νη κάθοδος του Τουρκικού στόλου από τα Δαρδανέλια ανάγκασε τις Ελληνικές δυνάμεις να χωριστούν σε δύο μοίρες, η μια στον Βορρά και η άλλη στο Νότο. Η ανησυχία για τις εξελίξεις αναφορικά με την έκβαση της Επα νάστασης δεν επέτρεψαν στον Μιαούλη να απολαύσει τους πανηγυ ρισμούς που του προετοίμαζαν οι Υδραίοι για τη νίκη του στη Μεθώ νη. Το μυαλό ήταν στο δράμα που ζούσε το Μεσολόγγι, μια μικρή πόλη κτισμένη σε λιμνοθάλασσα χωρίς έξοδο σε θάλασσα, που ήταν κέντρο αντίστασης εναντίον των Τούρκων στην Κεντρική ΑποκλεισμένοιΕλλάδα.από ξηρά και θάλασσα οι υπερασπιστές της πό λης θα έγραφαν στη συνέχεια τη δική τους ιστορία. Σύντομα, αντι μετώπισαν το πρόβλημα της έλλειψης τροφών φτάνοντας στο σημείο να τρώνε σκύλους, γάτες και κάθε ζωντανό χωρίς όμως να δεχτούν να συνθηκολογήσουν. Ο Μιαούλης συ γκέντρωσε 50 πλοία με τρόφιμα και Τα κανόνια είχαν κοκκινήσει από τα πυρά και ο αέρας μύριζε μπαρούτι. Ήταν η στιγμή που ο Μιαούλης διέταξε γενική επίθεση των πυρπολικών.

THE GREAT ADMIRALS. COMMAND AT SEA (1587-1945) 84 ΘΑΛΑΤΤΑ Φθινόπωρο 2022 πυρομαχικά και στις 22 Ιουλίου 1825 συνεπλάκη έξω από το Μεσολόγγι με 56 Τουρκικά στα οποία συμπεριλαμβάνονταν και 8 φρεγάτες. Ο σκοπός του δεν ήταν να προξενήσει ζημιές στον αντίπαλο στόλο, όσο να τον τραβήξει έξω για να μπορέσει να ανεφοδιάσει την πόλη. Τελικά, κατάφερε 5 πλοία του να φτάσουν στο Μεσολόγγι και να το ανεφοδιάσουν και έτσι οι υπερασπιστές έδωσαν τιμητικά τα ονόματα των Ναυ άρχων: Μιαούλης, Σαχτούρης, Κανάρης, σε πύργους και μονάδες πυροβολι κού. Παρά την ενίσχυση του εχθρικού στόλου με νέες μονάδες, ο Μιαούλης δεν εγκατέλειψε τις προσπάθειες ανεφοδιασμού των πολιορκουμένων. Τέλος Ιανουαρίου 1826 τους ανεφοδίασε για δυο μήνες. Αρχές Απριλίου ο κλοιός γύρω από το Μεσολόγγι είχε κλείσει ασφυκτικά και έτσι αποκόπηκε η πόλη από τη θάλασσα. Ο Μιαούλης ζητούσε από την Κυβέρνηση να του στείλουν πλοίαν με ρηχά βυθίσματα για να επιχειρήσει για άλλη μια φορά να σπάσει τον αποκλεισμό. Στις 22 Απριλίου το βράδυ οι πολιορκούμενοι επιχείρησαν έξοδο. Μόνο μια χούφτα ανθρώπων σώθηκε για να δει το ξημέρωμα. Η πτώση

ADMIRAL MIAOULIS. FROM PIRATE TO ADMIRAL (1769-1835) 85Φθινόπωρο 2022 ΘΑΛΑΤΤΑ του Μεσολογγίου ουσιαστικά έβαζε το μέλλον της Επανάστασης σε αμ φιβολία.Ηαύξηση των φιλελληνικών κινημάτων – που κορυφώθηκε μετά τα γεγονότα του Μεσολογγίου – δη μιούργησε ευνοϊκές συνθήκες ξένης παρέμβασης. Τα δάνεια που είχαν χορηγήσει Άγγλοι τραπεζίτες στην Ελληνική Κυβέρνηση είχαν δημιουρ γήσει καλές σχέσεις μεταξύ Ελλάδας και Μ. Βρετανίας και τον Ιούνιο του 1825 οι αρχηγοί της Επανάστασης εξέδωσαν μια διακήρυξη, την οποία είχε υπογράψει και ο Μιαούλης σαν Αρχηγός στόλου, με την οποία εκ δήλωναν την επιθυμία τους να εμπι στευθούν την ανεξαρτησία της Ελ λάδας στον Βασιλέα Γεώργιο IV. Παρόλο που ο Γεώργιος ο IV αρνή θηκε, δεν εναντιώθηκε στην πρόταση των Άγγλων δανειστών να αναλά βει Αρχηγός του Ελληνικού στόλου ο Ναύαρχος George Cochrane / Lord Dundonald, ένας ευκατάστατος Εγ γλέζοςΦτάνονταςναυτικός. στην Ελλάδα ο Cochran τον Φεβρουάριο του 1827 ανέλαβε Ναύαρχος με πλήρεις εξου σίες. Και ο Μιαούλης; Ο πρώην Αρ χηγός του Ελληνικού στόλου ήταν κυβερνήτης τώρα στη φρεγάτα Ελ λάς, 2.200 τ. που είχε ναυπηγηθεί στις Η.Π.Α. Ένας Αμερικανός φιλέλληνας που υπηρέτησε στον Ελληνι κό στόλο είπε: «Προσωπικά άκουσα τον Ναύαρχο Μιαούλη να λέει: ευ χαρίστως θα υπηρετήσω τον γενναίο σύμμαχο Cochrane για το καλό της πατρίδος, ακόμη και ως ναύτης». Η συμμετοχή του Cochrane στην Επα νάσταση ήταν αμελητέα. Την αποφασιστική συνδρομή έδωσαν οι Μεγάλες Δυνάμεις. Κα τόπιν πιέσεως της κοινής γνώμης, οι κυβερνήσεις της Μ.Βρετανίας και Ρωσσίας κάλεσαν την Οθωμανική αυτοκρατορία να αναγνωρίσει την ανεξαρτησία της Ελλάδας. Η άρνη ση του Σουλτάνου δημιούργησε μια συμμαχία τον Ιούλιο του 1827 μεταξύ Μ. Βρετανίας, Ρωσσίας και Γαλλίας. Εν τω μεταξύ μια κοινή συμμαχι κή δύναμη υπό τον Βρετανό Ναύρχο Sir Edward Cordrington κατευθύν θηκε στη Νοτιοδυτική Πελοπόννησο για να αποτρέψει εχθρικές ενέργειες. Στις 20 Οκτωβρίου ο Cordrington προσπάθησε να μπει στο λιμάνι του Ναβαρίνου που ήταν αγκυροβολή μενος ο Τουρκο - Αιγυπτιακός στό λος. Και οι δυο πλευρές κατηγορούν η μια την άλλη για το ποια άνοιξε πρώταΑυτήπύρ.ήταν η τελευταία ναυμα χία ξύλινων πλοίων και στο τέλος της ημέρας ο Οθωμανικός στόλος είχε εξαφανισθεί ενώ παράλληλα η ανεξαρτησία της Ελλάδος είχε εξα σφαλιστεί. Ο Cochran είχε επιστρέ ψει στην πατρίδα του και ο Ιωάννης Καποδίστριας, ένας Κερκυραίος που είχε διαπρέψει στη Ρωσική διπλω ματία, επιλέχθηκε να γίνει ο πρώτος Κυβερνήτης της Ελλάδας. Το 1828 ο Καποδίστριας αποβι

THE GREAT ADMIRALS. COMMAND AT SEA (1587-1945) 86 ΘΑΛΑΤΤΑ Φθινόπωρο 2022 βάστηκε στο Ναύπλιο μέσα σε απο θέωση από το πλήθος και ανέλαβε να κυβερνήσει ένα κράτος που βρι σκόταν σε αναταραχή. Ο ενθουσια σμός γρήγορα αντικαταστάθηκε από μουρμουρητά όταν με τη συναίνεση της Εθνοσυνέλευσης ανεστάλησαν κάποια άρθρα του Συντάγματος, όμως ο Καποδίστριας προχώρησε δί νοντας και την ψυχή του για την ορ γάνωση της χώρας. Η βοήθεια που του είχαν υποσχεθεί οι προστάτιδες Δυνάμεις δεν ήταν αποφασιστική. Επειδή η κάθε Δύναμη ήθελε αυτή να επηρεάζει την Ελλαδα, πολλές φορές η στάση της γινόταν ακόμα και εχθρική. Τον Καποδίστρια συ χνά αντιπολιτεύονταν οι τοπικοί άρ χοντες που έβλεπαν να χάνουν την επιρροή τους από μια ισχυρή κεντρική κυβέρνηση. Ο Καποδίστριας αναγνώρισε τον αποφασιστικό ρόλο του Μιαού λη στην Επανάσταση και ο γενναίος Υδραίος πήρε τον ανώτερο βαθμό του Ναυάρχου έχοντας ικανοποιή σει κάθε του φιλοδοξία. Και ο άλλος μεγάλος ήρωας, ο Κωνσταντίνος Κανάρης, έλαβε τις ίδιες τιμές σε μια προσπάθεια του Καποδίστρια να ενώσει το ναυτικό κόσμο ως ένα πυ ρήνα στην περίπτωση που η εξουσία του αντιμετώπιζε προβλήματα. Ο Μιαούλης κράτησε ένα χαμηλό προφίλ τους πρώτους μήνες της διακυβέρνησης του Καποδίστρια. Ασχολήθηκε με την καταστολή της πειρατείας στο Κεντρικό Αιγαίο, έχο ντας ως έδρα του τη φρεγάτα Ελλάς. Επιτέθηκε σε βάσεις πειρατών συλλαμβάνοντας 80 πλοία, ενώ έλαβε μέρος στην επιχείρηση απελευθέρω σης της Χίου βυθυίζοντας μια Τουρ κική φρεγάτα. Αργότερα, προχώρη σε σε ναυτικό αποκλεισμό της πόλης του Μεσολογγίου αναγκάζοντας την Τουρκική Φρουρά να παραδοθεί, επαναφέροντας την πόλη στην Ελ ληνική κατοχή. Αυτή ήταν και η τε λευταία του πράξη αναφορικά με τη συμμετοχή του στην Ελληνική Επα νάσταση.Όσο κι αν φαίνεται παράδοξο, ο Μιαούλης δεν έχασε κατά την Επανάσταση ούτε ένα πλοίο. Ένα πλοίο των Σπετσών κατελήφθη λόγω άπνοιας τον Σεπτέμβριο του 1821 αλλά το πλήρωμά του σώθηκε κι άλλο ένα χάθηκε την ίδια χρονιά, ενώ έχει καταγραφεί και η ανατίνα ξη ενός πυρπολικού ενώ ήταν αγκυ ροβολημένο. Για τις ανθρώπινες απώλειες επίσημη έκθεση δεν υπάρ χει, εκτιμάται όμως ότι δεν ξεπέρα σαν τους 100 νεκρούς. Τι έγινε στην άλλη πλευρά είναι μια άλλη ιστορία. Μόνο τα πυρπολικά του Κανάρη κα τέστρεψαν 4 μεγάλα Τουρκικά πλοία προκαλώντας τον θάνατο 3.000 αν δρών. Οι Τουρκο – Αιγυπτιακές απώ λειες υπολογίζεται ότι φθάνουν τους 25.000Παρόλονεκρούς.που η Ελλάδα έγινε ανεξάρτητο κράτος το 1830 ο Καπο δίστριας βρισκόταν αντιμέτωπος με μια αυξανόμενη δυσαρέσκεια κά ποιων στρωμάτων της Ελληνικής κοινωνίας, την οποία η Γαλλία και η

ADMIRAL MIAOULIS. FROM PIRATE TO ADMIRAL (1769-1835) 87Φθινόπωρο 2022 ΘΑΛΑΤΤΑ Μ. Βρετανία υπογείως ενθάρρυναν. Η αποπομπή κυβερνητικών εκπροσώ πων σε κάποια μέρη προκάλεσαν τις αντιδράσεις των Καποδιστριακών και έτσι ξεκίνησε ένα κλίμα πολιτικών αντεκδικήσεων. Το 1831 η Ύδρα άρχισε να συμπεριφέρεται σαν ένα μικρό ανεξάρτητο κράτος μη συμμορφούμενο με τις οδηγίες της κεντρικής κυβέρνησης. Ο Μιαούλης που ήταν πεπεισμένος ότι η Καποδιστριακή πολιτική ήταν κα ταστροφική για τη χώρα, ήταν υπέρμαχος αυτής της αντίδρασης. Ο Καποδίστριας ήθελε καταρχάς να συμβιβασθεί, βλέποντας όμως ότι κάτι τέτοιο δεν ήταν δυνατόν, έστειλε τον Κανάρη να πάρει τα πλοία από το ναύσταθμο του Πόρου και να αποκλείσει τα απείθαρχα νησιά. Δεν υπολόγισε όμως στον σχεδιασμό του τον Μιαούλη, ο οποίος έφτασε στον Πόρο με 200 άνδρες, κατέλαβε αναίμακτα τα πλοία και έδιωξε τον Κανάρη. Η ένταση ανέβαινε καθημερινά και η αντιπολίτευση απαιτούσε τη Η φρεγάτα Ελλάς, Εθνική Πινακοθήκη

THE GREAT ADMIRALS. COMMAND AT SEA (1587-1945) 88 ΘΑΛΑΤΤΑ Φθινόπωρο 2022 σύγκληση Εθνοσυνέλευσης με θέμα τον περιορισμό των εξουσιών του Καποδίστρια. Ο κυβερνήτης ζήτησε τη βοήθεια της Ρωσικής μοίρας υπό τον Ναύαρχο Ricord, τον οποίο πίε σε να πλεύσει στον Πόρο για να κα ταστείλει την αντίδραση. Ο Ricord διαπίστωσε ότι ήταν ανώφελο να δι απραγματευθεί με τον Μιαούλη και αποφάσισε να επέμβει. Εν τω μεταξύ οι διοικητές του Γαλλικού και Αγ γλικού στόλου κατευθύνθηκαν προς τον Πόρο για να ενωθούν με τους Ρώσους, αποδοκιμάζοντας τη στάση της Ύδρας. Μια συνάντηση μεταξύ των ξένων αξιωματικών και των στασιαστών απέβη άκαρπη. Ο Άγγλος και ο Γάλλος διοικη τής επέστρεψαν στο Ναύπλιο όπου συναντήθηκαν με τον Καποδίστρια, τον οποίο ενημέρωσαν για την κατά σταση ζητώντας του να προσπαθήσει να συμβιβαστεί. Ο Ricord κατηγόρησε τον Άγγλο και Γάλλο διοικητή ότι δεν τήρησαν τα συμφωνηθέντα και ότι σκοπεύει μόνος του να επι τεθεί κατά του Πόρου. Ο Μιαούλης δεν δίστασε να ανοίξει πύρ προξενώ ντας μεγάλες ζημιές σε δύο Ρωσικά πλοία, αναγκάζοντας τον Ricord να αποσυρθεί. Η ανταλλαγή πυρών του Μιαούλη με πλοία της Ρωσικής μοί ρας, προξένησε άσχημη εντύπωση σε πολύ κόσμο, αφού η Ρωσία ήταν μια από τις Προστάτηδες Δυνάμεις. Ο Ricord ενημέρωσε για τα γεγονό τα τον Γάλλο Πλοίαρχο Vaillant, ο οποίος επικοινώνησε με τον Μιαού λη ενημερώνοντάς τον ότι η επίθε ση θα επαναληφθεί. Σε απάντηση οι Υδραίοι ανακοίνωσαν ότι κατόπιν εντολών του Μιαούλη θα καταστρέ ψουν οποιοδήποτε πλοίο, εάν οι Ρώ σοι προβούν σε εχθρικές κινήσεις. Όλες οι ελπίδες ότι όλα αυτά ήταν κούφια λόγια διαψεύστη καν όταν την 1η Αυγούστου 1831 (13/8/1831) το καμάρι του Ελληνι κού στόλου, η ναυαρχίδα Ελλάς και η κορβέτα Ύδρα ανατινάχθηκαν. Ο Ricord αναγκάστηκε να επιτεθεί και ο 61 ετών Μιαούλης διέφυγε την τελευταία στιγμή στην Ύδρα, όπου επιδοκιμάστηκε από τους συμπα τριώτες του, οι οποίοι ενέκριναν τις ενέργειές του. Από την άλλη πλευρά, ο Κανά ρης σε αναφορά του στον Καποδί στρια έγραψε: «Ο Μιαούλης έκαψε την «Ελλάδα» και την «Ύδρα». Ανά θεμα στο όνομά του..». Η κατάσταση γρήγορα εκτο νώθηκε. Η Ύδρα αποκλείστηκε από πλοία των Εγγυητριών Δυνάμεων. Ο Κανάρης, Ναύαρχος του Ελληνικού Ναυτικού, προσπαθούσε να τα βρει με τους αντιφρονούντες, ενώ κάποια υδραίικα πλοία που κατάφερναν να ξεφύγουν από τον αποκλειθσμό ξε σήκωναν στην ενδοχώρα τον κόσμο κατά του κυβερνήτη. Το κρίσιμο σημείο ήλθε και πα ρήλθε με τη δολοφονία του Καποδίστρια στο Ναύπλιο στις 9 Οκτωβρί ου 1831 (27/9/1831). Η προσπάθεια για ενότητα κατέρρευσε όταν αναδεί χτηκαν δύο Ελληνικές κυβερνήσεις που και οι δύο διεκδικούσαν εθνική κυριαρχία. Η ομάδα του Μιαούλη, οι

ADMIRAL MIAOULIS. FROM PIRATE TO ADMIRAL (1769-1835) 89Φθινόπωρο 2022 ΘΑΛΑΤΤΑ συνταγματικοί, επικράτησαν και όταν οι Μεγάλες Δυνάμεις επέλεξαν τον Πρίγκηπα Όθωνα (Otto) της Βαυαρίας να γίνει Βασιλεύς της Ελλάδος, ο Μιαούλης ήταν μέλος της αντιπροσωπείας που πήγε στο Μόναχο για να τον υποδεχθεί.Ανταμείφτηκε (από τον Όθωνα) λαμβάνοντας το βαθμό του Υποναυ άρχου του Ελληνικού Ναυτικού. Αυτοί που τον γνώρισαν σ’ αυτή την τελευ ταία περίοδο της ζωής του αναφέρονται σ’ έναν ήρεμο, ευγενικό άνθρω πο που του άρεσε να αφηγείται τα κατορθώματά του κατά τη διάρκεια της Επανάστασης.ΟΑνδρέας Μιαούλης, ο φιλόδοξος Υδραίος ναυτικός, στον οποίο η Ελλάδα οφείλει σε μεγάλο βαθμό την ανεξαρτησία της, πέθανε ήρεμα στα 67 του χρόνια στις 11 Ιουνίου 1835. Ο τάφος του είναι δίπλα στον τάφο του Ναυάρχου Θεμιστοκλή της Αρχαίας Ελλάδας, νικητής της ναυμαχίας της Σαλαμίνας, πλησίον της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων, δίπλα στη θάλασσα που αγάπησε και κυριάρχησε. Σημειώσεις Διευθυντού Σύνταξης Στη σελίδα 239 του βιβλίου, ο συγγραφέας αναφέρει στο τέλος του κειμέ νου, ότι δεν υπάρχει (ενν. μέχρι την περίοδο της συγκεκριμένης έκδοσης) μια πλήρης βιογραφία του Ανδρέα Μιαούλη. Πράγματι, το συγκεκριμένο κενό κα λύφτηκε αρκετά χρόνια αργότερα με την εξαιρετική έκδοση των: Κωνσταντίνα Αδαμοπούλου – Παύλου και Αννίτα Κ. Πρασσά, Ανδρέας Μιαούλης [1769 –1835]. Από την υπόδουλη ως την ελεύθερη Ελλάδα, Βιβλιοπωλείον της ΕΣΤΙ ΑΣ, Αθήνα, Αναφορικά2003.με τον τόπο ταφής του Α. Μιαούλη, διευκρινίζεται ότι, ενταφι άστηκε στον προλιμένα του Πειραιά και έκτοτε η ακτή αυτή ονομάζεται μέχρι σήμερα Ακτή Μιαούλη. Ο τόπος ταφής δεν ήταν τυχαίος αφού σύμφωνα με την παράδοση εκεί βρισκόταν και ο τάφος του Θεμιστοκλή. Το 1952 τα οστά του μεταφέρθηκαν στη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων και το 1986 στην Ύδρα, όπου τοποθετήθηκαν σε κρύπτη του ορειχάλκινου ανδριάντα του ήρωος που φιλοτέχνησε ο Κ. Καζάκος στην βορειοανατολική ακτή του λιμένα. Ο Όθων πιθανόν λόγω και της προσωπικής του σχέσης με τον Μιαούλη, αποφάσισε να τον τιμήσει και μεταθανάτια με ένα ξεχωριστό τρόπο. Πριν από την ταφή η καρδιά του ήρωος ταριχεύεται και τοποθετείται σε αργυρά λήκυθο, η οποία παραδίδεται στο Μοναστήρι, σημερινό καθεδρικό ναό της Ύδρας. Η λήκυ θος αυτή σήμερα φυλάσσεται πλέον στο Ιστορικό και Αρχαιολογικό Μουσείο Ύδρας (Ι.Α.Μ.Υ).

Επιμέλεια άρθρου: -Λεωνίδας Τσιαντούλας, Αντιπρόεδρος Ελληνικού Ινστιτούτου Ναυτικής -ΘάνοςΙστορίαςΠαπαδημητρόπουλος, Μέλος της Ελληνικής Αρχειακής Εταιρείας ΤΟ ΘΩΡΗΚΤΟ “ΑΒΕΡΩΦ” ΚΑΙ ΤΗΝ ΙΝΔΙΑ (1941-1943), ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ ΤΟΥ ΔΟΥΚΗ

“ΑΒΕΡΩΦ” ΣΤΗ ΜΕΣΗ ΑΝΑΤΟΛΗ (1941-1943), ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΤΟΥ ΝΑΥΤΗ ΑΝΤΩΝΗ

ΤΟ ΘΩΡΗΚΤΟ ΑΒΕΡΩΦ ΣΤΗ ΜΕΣΗ ΑΝΑΤΟΛΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΙΝΔΙΑ (1942-1943) ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ ΤΟΥ ΝΑΥΤΗ Α. ΔΟΥΚΗ 94 ΘΑΛΑΤΤΑ Φθινόπωρο 2022 Το άρθρο αυτό εστιάζει στην σπουδαιότητα των προσωπικών αρχείων ως προς την ιστορική καταγραφή. Ιδιαίτερη είναι η σημασία των προσωπικών φωτογραφιών ως πρωτογενών μαρτυριών. Στο άρθρο παρουσιάζεται ως παράδειγμα το φωτογραφικό αρχείο ενός ναύτη που στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου υπηρέ τησε στο Θωρακισμένο Καταδρομικό «Γεώργιος Αβέρωφ». Έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον οι φωτογραφίες της χρονικής περιόδου που το Αβέρωφ μεταστάθμευσε στην Βομβάη απ’ όπου επιχειρούσε συμμετέχοντας σε περιπολίες και συνοδείες νηοπομπών στον Ινδι κό ΤΟΩκεανό.ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΤΗΣ ΑΠΟΚΤΗΣΗΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΑΡΧΕΙΟΥ Το φωτογραφικό αρχείο του Ναύτη Αντώνιου Δούκη, ο οποίος υπη ρέτησε στο «Γεώργιος Αβέρωφ» την περίοδο 1941-1944, παραδόθηκε από συγγενείς του στο Ελληνικό Ινστιτούτο Ναυτικής Ιστορίας (ΕΛ.Ι.Ν.ΙΣ) για αξιολόγηση, τεκμηρίωση και ψηφιοποίηση, με την προοπτική να παραδοθεί σε κατά κρίση μας κατάλληλο φορέα, ώστε να τεθεί στη διάθε ση των ερευνητών και του κοινού. Το συγκεκριμένο αρχείο αποτελείται από 121 ασπρόμαυρες φωτογραφίες καλής ποιότητας, οι οποίες αφορούν κυρίως την περίοδο Σεπτεμβρίου 1941 έως και Νοεμβρίου 1943, κατά την οποία ο Αβέρωφ εστάλη στον Ινδικό Ωκεανό με αποστολή την συνο δεία νηοπομπών. Οι φωτογραφίες δίνουν πολύτιμες πληροφορίες για την καθημερινότητα του πληρώματος ενός πεπαλαιωμένου πολεμικού πλοίου, σε πρωτόγνωρες συνθήκες, κλιματολογικές και επιχειρησιακές, στις οποίες όμως ανταπεξήλθε ικανοποιητικά. Επίσης, απεικονίζουν την πόλη της Βομβάης κατά την εποχή εκείνη, η οποία φάνταζε εξωτική στα μάτια των Ελλήνων ναυτικών. Οι περισσότερες φωτογραφίες του αρχεί ου μπορούν θεματικά να χωριστούν σε 2 ομάδες: Τις ατομικές και ομα δικές αναμνηστικές φωτογραφίες των μελών του πληρώματος και τις φωτογραφίες που απεικονίζουν την καθημερινή ζωή και τα αξιοπερίεργα της Βομβάης, ιδωμένα μέσα από τα μάτια του παραγωγού του αρχείου.

ΤΟ ΘΩΡΗΚΤΟ ΑΒΕΡΩΦ ΣΤΗ ΜΕΣΗ ΑΝΑΤΟΛΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΙΝΔΙΑ (1942-1943) ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ ΤΟΥ ΝΑΥΤΗ Α. ΔΟΥΚΗ 95Φθινόπωρο 2022 ΘΑΛΑΤΤΑ

ΤΟ ΘΩΡΗΚΤΟ ΑΒΕΡΩΦ ΣΤΗ ΜΕΣΗ ΑΝΑΤΟΛΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΙΝΔΙΑ (1942-1943) ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ ΤΟΥ ΝΑΥΤΗ Α. ΔΟΥΚΗ 96 ΘΑΛΑΤΤΑ Φθινόπωρο 2022 Ο ΠΑΡΑΓΩΓΟΣ ΤΟΥ ΑΡΧΕΙΟΥ Ο Αντώνιος Δούκης του Εμμανουήλ γεννήθηκε στις 15 Φεβρουαρίου του 1914 στο Φιλότι της Νάξου. Ήταν το νεότερο από τα δέκα παιδιά της οικογένειας. Σε ηλικία 14 ετών (μόλις είχε τελειώσει το σχολαρχείο, το αντίστοιχο σήμερα γυμνάσιο), ήρθε να μείνει μόνιμα στην Αθήνα και συγκεκριμένα στην πλατεία Αττικής, όπου εργάστηκε ως ταμίας στο οικογενειακό οινομαγειρείο «Η Νά ξος». Έπειτα εργάστηκε στο εργοστάσιο Κεράνης στον Πειραιά. Υπηρέτησε στο Πολεμικό Ναυτικό και μόλις απολύθηκε, επιστρατεύ τηκε λόγω του πολέμου και τοποθετήθηκε στον Αβέρωφ. Έφυγε για τη Μ. Ανατολή, Ινδία κλπ και επέστρεψε μετά από περίπου 5 χρόνια. Όταν επέστρεψε, εργάστηκε στο καπνεργοστάσιο στο Περιστέρι, όπου και γνώρισε την Σοφία Στέφα με καταγωγή και αυτή από τη Νάξο. Παντρεύ τηκαν το 1958 και απέκτησαν δύο παιδιά, την Ελένη Δούκη και την Αντωνίνα Δούκη. Μετά, εργάστηκε στην Τεχνογραφική στο Μαρούσι απ’ όπου και συ νταξιοδοτήθηκε. Απεβίωσε στις 20 Νοεμβρίου του 2009 λόγω γήρατος. ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΤΟΥ ΠΛΟΥ ΤΟΥ ΑΒΕΡΩΦ ΣΤΗ ΒΟΜΒΑΗ Η ιστορία του Θ/Κ «ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΑΒΕΡΩΦ» είναι γνωστή ευρέως, κυρί ως μέσα από τη συμμετοχή και τη δράση του κατά τη διάρκεια των Βαλκα

ΤΟ ΘΩΡΗΚΤΟ ΑΒΕΡΩΦ ΣΤΗ ΜΕΣΗ ΑΝΑΤΟΛΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΙΝΔΙΑ (1942-1943) ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ ΤΟΥ ΝΑΥΤΗ Α. ΔΟΥΚΗ 97Φθινόπωρο 2022 ΘΑΛΑΤΤΑ νικών Πολέμων, όπου ο Ελληνικός Στόλος ενήργησε υπό την καθοδήγηση του Αρχηγού του Στόλου, Παύλου Κουντουριώτη. Η ιστορία του όμως έχει και άλλες ενδιαφέρουσες πτυχές και μία από αυτές συνδέεται με τη συμμε τοχή της Ελλάδας στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η αποδημία του στη Μέση Ανατολή αποτελεί αναμφίβολα μία ξεχωριστή ιστορία που όμως, ξεφεύγει από το θέμα του παρόντος άρθρου, αφού εστιάζει σε μία συγκεκριμένη χρο νική περίοδο, αυτήν της μεταστάθμευσης του τυχερού «Μπάρμπα-Γιώργη», όπως ήταν το παρατσούκλι που του είχε δοθεί μετά τις ναυμαχίες της «Έλ λης» και της «Λήμνου», στην Ινδία. Το Θ/Κ «ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΑΒΕΡΩΦ», μετά την κατάρρευση του μετώπου και την εισβολή των Γερμανών, μεταστάθμευσε μαζί με τα υπόλοιπα ελλη νικά πλοία και υποβρύχια στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, όπου συνέπραξε στις συμμαχικές επιχειρήσεις αναφορικά με τον έλεγχο του μετώπου της Βορείου Αφρικής (βλέπε σχετικό χάρτη). Στην Αλεξάνδρεια, όταν έφτασε ο Αρχηγός Στόλου υποναύαρχος Επα μεινώνδας Καββαδίας, ύψωσε το σήμα του στον Αβέρωφ. Μαζί με τα συμ μαχικά πλοία συνέβαλε στην α/α (αντιαεροπορική) άμυνα του λιμένα αντι

ΤΟ ΘΩΡΗΚΤΟ ΑΒΕΡΩΦ ΣΤΗ ΜΕΣΗ ΑΝΑΤΟΛΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΙΝΔΙΑ (1942-1943) ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ ΤΟΥ ΝΑΥΤΗ Α. ΔΟΥΚΗ 98 ΘΑΛΑΤΤΑ Φθινόπωρο 2022 μετωπίζοντας με τα πυροβόλα του τις επιδρομές των γερμανικών αεροσκα φών. Μάλιστα, κατά τη διάρκεια των νυχτερινών βομβαρδισμών, ο κυβερ νήτης του, πλοίαρχος Ι. Βλαχόπουλος βρισκόταν στη γέφυρα του πλοίου προκειμένου να συντονίσει την α/α άμυνα1. Το ισχυρό φράγμα πυρός που σχημάτιζαν τα συμμαχικά πλοία δεν επέτρεπε στα γερμανικά αεροσκάφη να βάλουν με επιτυχία εντός του λι μένα της Αλεξάνδρειας. Ο Αβέρωφ τον Ιούνιο του 1941, πριν αναχωρήσει από την Αλεξάνδρεια με τελικό προ ορισμό τη Βομβάη, δέχτηκε 7 βόμ βες που έπεσαν πολύ κοντά του αλλά χωρίς να προξενήσουν κάποια ζημιά. Αρχικά, εγκαταστάθηκε επί του Αβέρωφ το Υπουργείο Ναυτικών της κυ βέρνησης της Μέσης Ανατολής, πριν μεταφερθεί στη συνέχεια σε κτήριο στην Αλεξάνδρεια που είχε νοικια σθεί γι’ αυτό τον σκοπό. Η συμμετοχή των ελληνικών πλοίων στις ναυτικές επιχειρήσεις του Β΄ΠΠ έφερε την ανάγκη εργα σιών εκσυγχρονισμού του παρω χημένου υλικού, την εγκατάσταση νέου και την επισκευή τους ώστε να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις των αποστολών που ανέλαβαν κατά τα χρόνια της «αποδημίας» τους στα διάφορα μέτωπα των επιχειρήσεων. Στο πλαίσιο αυτό αποφασίστηκε η μεταστάθμευση των ελληνικών πλοί ων και των υποβρυχίων τμηματικά 1 Βλ. Δ. Φωκάς, Έκθεσις επί της Δράσεως του Ναυτικού κατά τον Πόλεμον 1940-1941, τ. Β΄, Τυπογραφείο ΠΝ, Αθήνα 1954, σ. 16. και εφόσον απαιτείτο, προκειμένου να προβούν στις αναγκαίες αυτές ερ γασίες που διεξάγονταν σε συμμαχι κά λιμάνια υπό την καθοδήγηση των Βρετανών. Για τον Αβέρωφ αποφα σίστηκε να πλεύσει προς το Σουέζ και από εκεί στο Πορτ Σουδάν. Στη συνέ χεια, θα πήγαινε στην Ινδία. Μαζί με τον Αβέρωφ απέπλευσαν το Πλωτό Συνεργείο (Π/Σ) «ΗΦΑΙΣΤΟΣ», το Υποβρύχιο (Υ/Β) «ΚΑΤΣΩΝΗΣ» και το Αντιτορπιλικό (Α/Τ) «ΣΦΕΝΔΟΝΗ». Οι αποστολές αυτές δεν ήταν εύκολες καθώς παραμόνευαν για να επιτεθούν τα εχθρικά αεροπλάνα και φυσικά υπήρχε ο κίνδυνος πρό σκρουσης σε κάποια νάρκη. Τα πλοία αναχώρησαν στις 30 Ιουνίου 1941 και το απόγευμα της 1ης Ιουλίου έφθα σαν στο Σουέζ. Εκεί έμειναν για σχε δόν ένα μήνα, προτού δοθεί η άδεια από τους Βρετανούς να συνεχίσουν για το Πορτ Σουδάν. Το όλο ταξίδι καθυστέρησε, καθόσον οι λέβητες του Αβέρωφ έπρεπε να τροφοδοτού νται με γαιάνθρακες υψηλής ποιότη τας. Για τον λόγο αυτό χρησιμοποιή θηκε ως ανθρακοφόρο το φορτηγό «ΜΑΡΙΤ-ΜΕΡΣΚ». Η παραμονή στο Σουέζ εγκυμονούσε κίνδυνους, όπως άλλωστε ειπώθηκε και παραπάνω. Σε μια τέτοια περίπτωση, στις 18 Ιουλί ου σημειώθηκε έντονη επίθεση από γερμανικά αεροσκάφη που έπληξαν με τις βόμβες τους την περιοχή (βλ. σχετ. φωτογραφία). Η βενζινάκατος του Αβέρωφ συνέδραμε στη διάσωση

ΤΟ ΘΩΡΗΚΤΟ ΑΒΕΡΩΦ ΣΤΗ ΜΕΣΗ ΑΝΑΤΟΛΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΙΝΔΙΑ (1942-1943) ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ ΤΟΥ ΝΑΥΤΗ Α. ΔΟΥΚΗ 99Φθινόπωρο 2022 ΘΑΛΑΤΤΑ των επιβατών ενός πλοίου που επλή γη από γερμανικά αεροπλάνα. Σύμ φωνα με την καταγραφή στο Ημερο λόγιο του Αβέρωφ, γίνεται αναφορά για τη διάσωση και μεταφορά περί που 30 τραυματιών ενώ τα γερμανι κά αεροσκάφη συνέχιζαν να εξαπο λύουν τις βόμβες τους εναντίον των συμμαχικών πλοίων που βρίσκονταν στηνΣτιςπεριοχή2.21Ιουλίου δόθηκε η άδεια από τους Βρετανούς να συνεχίσουν τα ελληνικά πλοία μαζί με τον Αβέρωφ την πορεία τους νοτιότερα και να δέσουν στο Πορτ Σουδάν (βλέπε σχετικό χάρτη). Στο Πορτ Σουδάν ξεκίνησαν οι εργασίες επισκευής που απαιτούνταν για κάθε πλοίο. Οι συν θήκες εργασίας των πληρωμάτων ήταν εξαιρετικά δυσχερείς λόγω της υψηλής θερμοκρασίας που προξένη σαν ακόμη και τον θάνατο σε μέλη των ελληνικών πληρωμάτων3. Κατά τις πρώτες ημέρες του Αυγούστου το Βρετανικό Ναυαρχείο ενέκρινε τη με ταφορά του Αβέρωφ στην Ινδία και τη συμμετοχή του στη συνοδεία νηο πομπών4. Μετά τις αναγκαίες προε τοιμασίες, ο Αβέρωφ απέπλευσε από το Πορτ Σουδάν στις 21 Αυγούστου 1941 και αφού διένυσε μία πορεία 698 μιλίων, κατέπλευσε στο Άντεν στις 25 Ιουλίου. Ο Αρχηγός Στόλου 2 Στο ίδιο, σ. 42. 3 Στο ίδιο, σ. 44. 4 Στο ίδιο, σ. 45. επισκέφθηκε το Αβέρωφ για να επι θεωρήσει τις εργασίες στο πλοίο και αποχώρησε υποστέλλοντας το σήμα του. Από το Άντεν ο Αβέρωφ απέ πλευσε στις 3 Σεπτεμβρίου για τη Βομβάη μαζί με τα πλοία που ανέ λαβε να συνοδεύσει. Στις 10 Σεπτεμ βρίου κατέπλευσε στη Βομβάη μετά από μία πορεία 1677 μιλίων5. Από την άφιξή του στην Αλεξάνδρεια (Απρί λιος 1941) μέχρι και το τέλος του 1941 ο Αβέρωφ διένυσε συνολικά 6788 μίλια και 721 ώρες εν πλω. Ο Αβέρωφ κατά την παραμο νή του στη Βομβάη ανέλαβε πλήθος αποστολών στον Ινδικό Ωκεανό και στον Περσικό Κόλπο. Τον Νοέμβριο του 1942 κατέπλευσε στο Πορτ Σάιντ όπου ο Αρχηγός Στόλου ύψωσε το σήμα του. Στο Πορτ Σάιντ ο Αβέ ρωφ λειτούργησε ως κέντρο εκπαί δευσης των διαφόρων σχολών των πληρωμάτων του Πολεμικού Ναυ τικού. Σύμφωνα με την έκθεση του τότε Αρχηγού Στόλου υποναυάρχου Αλ. Σακελλαρίου, για το έτος 1942 λειτούργησαν 77 σχολεία ειδικοτή των από τα οποία αποφοίτησαν 1067 άτομα. Για το έτος 1942 ο Αβέρωφ διένυσε 8850 μίλια κι 767 ώρες εν πλω. Αρχές του 1943 ο Αβέρωφ ήταν στο Πορτ Σάιντ όπου αξιοποιήθηκε ως κέντρο εκπαίδευσης των διαφό

ΤΟ ΘΩΡΗΚΤΟ ΑΒΕΡΩΦ ΣΤΗ ΜΕΣΗ ΑΝΑΤΟΛΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΙΝΔΙΑ (1942-1943) ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ ΤΟΥ ΝΑΥΤΗ Α. ΔΟΥΚΗ 100 ΘΑΛΑΤΤΑ Φθινόπωρο 2022 ρων σχολών του Πολεμικού Ναυτικού. Καθ’ όλο το έτος αυτό εκπαιδεύθη καν 839 ναύτες σε διάφορες ειδικότητες. Αρχές του καλοκαιριού του 1944 ο Αβέρωφ μεταστάθμευσε στην Αλεξάνδρεια και από εκεί ξεκίνησε τον Οκτώβριο του 1944 το ταξίδι της επιστροφής στην απελευθερωμένη Ελλά δα με κυβερνήτη τον πλοίαρχο Θ. Κουντουριώτη μεταφέροντας τον Αρχηγό Στόλου Αντιναύαρχο Π. Βούλγαρη, τον Πρωθυπουργό Γ. Παπανδρέου και μέλη της Ελληνικής Κυβέρνησης στον Πειραιά. ΕΠΙΛΕΓΜEΝΕΣ ΤΕΚΜΗΡΙΩΜΕΝΕΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΑΠΟ ΤΟ ΑΡ ΕικόναΧΕΙΟ 1: 2/7/1941. Το «Αβέρωφ» διαπλέει τη διώρυγα του Σουέζ. Η ελληνική παροι κία αναμένει σε διάφορα σημεία της διαδρομής για να χαιρετίσει το πλοίο - θρύλο και το πλήρωμά του Εικόνα 2: 3/7/1941. Νυκτερινή αεροπορική προσβολή στο Πορτ Σουέζ όπου είναι αγκυροβολημένο το «Αβέρωφ». Διακρίνονται τα πυκνά τροχιοδεικτικά αντιαεροπορικά πυρά.

ΤΟ ΘΩΡΗΚΤΟ ΑΒΕΡΩΦ ΣΤΗ ΜΕΣΗ ΑΝΑΤΟΛΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΙΝΔΙΑ (1942-1943) ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ ΤΟΥ ΝΑΥΤΗ Α. ΔΟΥΚΗ 101Φθινόπωρο 2022 ΘΑΛΑΤΤΑ Εικόνα 2 Εικόνα 1

ΤΟ ΘΩΡΗΚΤΟ ΑΒΕΡΩΦ ΣΤΗ ΜΕΣΗ ΑΝΑΤΟΛΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΙΝΔΙΑ (1942-1943) ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ ΤΟΥ ΝΑΥΤΗ Α. ΔΟΥΚΗ 102 ΘΑΛΑΤΤΑ Φθινόπωρο 2022 Εικόνα 3: Σεπτέμβριος 1941. Υπαίθρια λήψη γεύματος εν πλω (στο πρόστεγο του «Αβέρωφ»). Αυτή η διαδικασία έγινε αρκετές φορές κατά τον πλου προς Βομβάη, διότι η θερμοκρασία στους εσωτερικούς χώρους του πλοίου ήταν (λόγω των μετάλλων) το μεσημέρι υψηλότερη από όσο στους εξωτερικούς, όπου φυσούσε λίγο αεράκι λόγω της κίνησης του πλοίου. Εικόνα 4: Δεκέμβριος 1941. Η πλώρη του Αβέρωφ βουτηγμένη στα κύματα του Ινδικού Ωκεανού. Εν πλω μεταξύ Βομβάης και Κολόμπο. Εικόνα 5: 3/4/1942 Λειτουργία Επιταφίου στην πρύμνη του «Αβέρωφ». Συμμετέχουν και μέλη της Ελληνικής Παροικίας της Βομβάης. Εικόνα 3

ΤΟ ΘΩΡΗΚΤΟ ΑΒΕΡΩΦ ΣΤΗ ΜΕΣΗ ΑΝΑΤΟΛΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΙΝΔΙΑ (1942-1943) ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ ΤΟΥ ΝΑΥΤΗ Α. ΔΟΥΚΗ 103Φθινόπωρο 2022 ΘΑΛΑΤΤΑ Εικόνα 4 Εικόνα 5

ΤΟ ΘΩΡΗΚΤΟ ΑΒΕΡΩΦ ΣΤΗ ΜΕΣΗ ΑΝΑΤΟΛΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΙΝΔΙΑ (1942-1943) ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ ΤΟΥ ΝΑΥΤΗ Α. ΔΟΥΚΗ 104 ΘΑΛΑΤΤΑ Φθινόπωρο 2022 Εικόνα 6

ΤΟ ΘΩΡΗΚΤΟ ΑΒΕΡΩΦ ΣΤΗ ΜΕΣΗ ΑΝΑΤΟΛΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΙΝΔΙΑ (1942-1943) ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ ΤΟΥ ΝΑΥΤΗ Α. ΔΟΥΚΗ 105Φθινόπωρο 2022 ΘΑΛΑΤΤΑ Εικόνα 6: 5/4/1942. Κυριακή του Πάσχα. Ψήσιμο του παραδοσιακού οβελία στον προ βλήτα του λιμανιού της Βομβάης. Εικόνα 7: 11/3/1943. Πορτ Σάιντ. Επίσκεψη μαθητών Ελληνικού Γυμνασίου. Εικόνα 8: Τρία μέλη του πληρώματος ποζάρουν με φόντο τη σημαία του πλοίου. Όπως είναι προφανές, οι δυσκολίες εφοδιασμού με στρατιωτικό ιματισμό οδηγού σαν σε αυτοσχέδιες στολές του προσωπικού. Παρατηρείται επίσης μια χαλάρωση στο θέμα της εμφάνισης προσωπικού (πχ μούσι). Εικόνα 8

ΤΟ ΘΩΡΗΚΤΟ ΑΒΕΡΩΦ ΣΤΗ ΜΕΣΗ ΑΝΑΤΟΛΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΙΝΔΙΑ (1942-1943) ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ ΤΟΥ ΝΑΥΤΗ Α. ΔΟΥΚΗ 106 ΘΑΛΑΤΤΑ Φθινόπωρο 2022 Εικόνα 9: Ο ναύτης Δούκης (καθήμενος) με συναδέλφους του φωτογραφίζονται με τον ιερέα του πλοίου, Αρχιμανδρίτη Διονύσιο Παπανικολόπουλο, μια σεβάσμια προσωπικότητα και αγαπητή σε όλους παρουσία. Ο Παπανικολόπουλος ήταν από τους πρωταγωνιστές της «στάσης» του Απριλίου 1941, η οποία στάθηκε σωτήρια για το πλοίο, αφού εξασφάλισε τη διαφυγή του με τον υπόλοιπο Στό λο στην Αλεξάνδρεια. Εικόνα 10: Ο Αρχιμανδρίτης Παπανικολόπουλος σκαρφαλωμένος στον πυργίσκο διευθύνσεως βολής του Αβέρωφ. Εικόνα 9

ΤΟ ΘΩΡΗΚΤΟ ΑΒΕΡΩΦ ΣΤΗ ΜΕΣΗ ΑΝΑΤΟΛΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΙΝΔΙΑ (1942-1943) ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ ΤΟΥ ΝΑΥΤΗ Α. ΔΟΥΚΗ 107Φθινόπωρο 2022 ΘΑΛΑΤΤΑ Εικόνα 10

ΤΟ ΘΩΡΗΚΤΟ ΑΒΕΡΩΦ ΣΤΗ ΜΕΣΗ ΑΝΑΤΟΛΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΙΝΔΙΑ (1942-1943) ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ ΤΟΥ ΝΑΥΤΗ Α. ΔΟΥΚΗ 108 ΘΑΛΑΤΤΑ Φθινόπωρο 2022 Εικόνα 11: 13/3/1943 Πορτ Σάιντ. Η Σοφία Βέμπο, ο άνδρας της Μίμης Τραιφόρος και η αδελφή της Αλίκη Βέμπο στο «Αβέρωφ» για καλλιτεχνική παράσταση προς ανύψωση του ηθικού του πληρώματος. Εικόνα 12: 24/4/1943. Μ. Σάββατο. Πορτ Σάιντ. Δοξολογία Πρώτης Ανάστασης στο επίστεγο του Εικόνα«Αβέρωφ».11

ΤΟ ΘΩΡΗΚΤΟ ΑΒΕΡΩΦ ΣΤΗ ΜΕΣΗ ΑΝΑΤΟΛΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΙΝΔΙΑ (1942-1943) ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ ΤΟΥ ΝΑΥΤΗ Α. ΔΟΥΚΗ 109Φθινόπωρο 2022 ΘΑΛΑΤΤΑ Εικόνα 12

ΤΟ ΘΩΡΗΚΤΟ ΑΒΕΡΩΦ ΣΤΗ ΜΕΣΗ ΑΝΑΤΟΛΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΙΝΔΙΑ (1942-1943) ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ ΤΟΥ ΝΑΥΤΗ Α. ΔΟΥΚΗ 110 ΘΑΛΑΤΤΑ Φθινόπωρο 2022 ΕΠΙΛΟΓΟΣ Η συγκρότηση προσωπικών αρχείων παρουσιάζει πάντοτε ιδιαίτερο ενδιαφέρον καθώς αποτυπώνει, πέρα από την πληροφορία που παρέχει το αρχείο καθαυτό, και την προσωπικότητα του δημιουργού-παραγωγού του. Ειδικά, για τα φωτογραφικά αρχεία η οπτική αυτή μέσω της εικόνας γίνεται πιο εύκολα αντιληπτή. Έτσι, και το συγκεκριμένο αρχείο του ναύτη Αντώνιου Δούκη του Θ/Κ «ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΑΒΕΡΩΦ» αποκτά ένα ξεχωριστό ενδιαφέρον για το πλαίσιο συγκρότησής του. Είναι προφανές ότι αυτό εστιάζει στις επιχειρήσεις των ελληνικών πλοίων κατά τη διάρκεια του Β΄ ΠΠ. Πιο συγκεκριμένα έχει ενδιαφέρον για το εν λόγω αρχείο, ο χρόνος και ο τόπος συγκρότησής του. Ξεχωριστή πτυχή αποτελεί το κόμματι εκεί νο των τεκμηρίων που αποτυπώνει την καθημερινή ζωή στην Ινδία των αρχών του 1940 παρουσιάζοντας την κοινωνία εποχής μέσα από το πρί σμα των ενδιαφερόντων του παραγωγού του. Το προσωπικό αυτό αρχείο κρίνεται συνολικά ιδιαίτερα ενδιαφέρον για το περιεχόμενό του και για τα γεγονότα-προσωπικές στιγμές που αποτυπώνει κατά την περίοδο της δημιουργίας του. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Φωκάς Δ., Έκθεσις επί της Δράσεως του Ναυτικού κατά τον Πόλεμον 1940-1941, τ. Β΄, Τυπογραφείο ΠΝ, Αθήνα 1954. Σταθάκης Ν., Θ/Κ «Γ. ΑΒΕΡΩΦ», Χρονικό του θωρηκτού της νίκης, ΓΕΝ, Αθήνα Καββαδίας1999.Επ., Ο Ναυτικός Πόλεμος του 1940 όπως τον έζησα, Πυρσός, Αθήνα, Μητρώο1950.Πλοίου Θ/Κ «ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΑΒΕΡΩΦ», Ι.Α. ΥΙΝ. Χάρτες : Φωκάς Δ., Έκθεσις επί της Δράσεως του Ναυτικού κατά τον Πόλεμον 1940-1941, τ. Α΄και Β΄, Τυπογραφείο ΠΝ, Αθήνα, 1954.

ΤΟ ΘΩΡΗΚΤΟ ΑΒΕΡΩΦ ΣΤΗ ΜΕΣΗ ΑΝΑΤΟΛΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΙΝΔΙΑ (1942-1943) ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ ΤΟΥ ΝΑΥΤΗ Α. ΔΟΥΚΗ 111Φθινόπωρο 2022 ΘΑΛΑΤΤΑ Το άρθρο αυτό πρωτοδημοσιεύτηκε στο 2 ο τεύχος του Folio (περιοδική έκδοση της Ελληνικής Αρ χειακής Εταιρείας, της οποίας το ΕΛ.Ι.Ν.ΙΣ. είναι μέλος και υποστηρικτής. Δείτε και τις υπόλοιπες φωτογραφίεςτου αρχείου Α. Δούκη σε μορφή slideshow στο κανάλι του ΕΛ.Ι.Ν.ΙΣ. στο watch?v=4W5owm1MlcMhttps://www.youtube.com/YouTube:

Ο Ιωσήφ Κιάππε – Giuseppe Chiappe το ιταλικό του όνομα – βγήκε από το τυπογραφείο κρατώντας σφικτά μια εφημερίδα. Μόλις είχε τυπώσει το πρώτο φύλλο της, δίστηλο με 4 σελίδες και ημερομηνία 10 Μαρτίου 1824. Το μελάνι δεν είχε στεγνώσει ακόμα, ούτε καν την είχε διαβάσει ολόκληρη, όμως η μυρωδιά του φρεσκοτυπωμένου χαρτιού πλημμύριζε την καρδιά του. Είχε πραγματοποιήσει ένα παλιό του όνειρο: Να δώσει μια εφημερίδα στους Ρωμιούς, για να μαθαίνουν τα νέα της Επανάστασης και τις αποφάσεις των προεστών τους. Να καταλάβουν τη δύναμη του Τύπου, που ήταν ένα πρό σθετο όπλο στη φαρέτρα τους, αλλά και τη δική τους δύναμη ως έθνους. Το έγραψε άλλωστε και ο Κοραής σε επιστολή του προς το Νεόφυτο Βάμβα : Συστήνετε εφημερίδας εις διάδοσιν ειδήσεων. Διά των εφημερίδων και των ιεροκηρύκων εμπορείτε να εξάψετε γενικόν ενθουσιασμό… Ξανακοίταξε την εφημερίδα. Τίτλος της «Ο φίλος του Νόμου». Αρωγοί της οι πρόκριτοι της Μελάνι και μπαρούτι Της Κατερίνας Καριζώνη Το «Μελάνι και μπαρούτι» δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στο PRESS_21 Διηγήματα για την Επανάσταση και τη δημοσιογραφία, Εκδόσεις Επίκεντρο, Αθήνα 2021. Η Κατερίνα Καριζώνη, σπούδασε Οικονομικά και είναι Διδάκτωρ Οικονομικών Επιστημών στο Α.Π.Θ. Έχει γράψει ποιήματα, διηγήματα, ιστορικές μελέτες, μυθιστορήματα –συνολικά 30 βιβλία. Είναι μέλος της Εταιρείας Λογοτεχνών Θεσσαλονίκης και του Κύκλου Ποιητών καθώς και του Ελληνικού Ινστιτούτου Ναυτικής Ιστορίας.

Ύδρας. Αυτή η εφημερίδα θα είναι από ΄δω και μπρος η επίσημη φωνή της διοίκησης, του είχαν πει οι Κουντουριώτες. Αυτοί θα τον στήριζαν οικονο μικά και ηθικά, αλλά κι εκείνος θα τους υποστήριζε. Το πιεστήριο, βέβαια, δεν ήταν δικό του. Το είχε δωρίσει στην Ελλάδα ο Firmin Didot, ένας Γάλλος φιλέλληνας, έπειτα από προτροπή του Κοραή. Όμως την ψυχή την έβαζε στο έντυπο ο Κιάππε. Κοντοστάθηκε και έριξε μια ματιά στον ου ρανό, που έπαιρνε όλες τις αποχρώσεις του γαλάζιου. Ξημέρωνε. Το φώναζαν κρώζοντας οι γλάροι, που πετούσαν τσιμπολογώντας την κρούστα του νερού. Μια ψαρόβαρκα χάραζε την επιφάνεια της θάλασσας σαν να έσκιζε διαμάντι. Ο Κιάπ πε στύλωσε το βλέμμα του στον ορίζοντα. Αυτόν τον ορίζοντα έκρυβαν στο βλέμ μα τους οι άνθρωποι της θάλασσας, συλλογίστηκε, γι’ αυτό γίνονταν ανυπότακτοι κι είχαν στο νου τους πάντα το ταξίδι. Ανυπότακτοι και οι κάτοικοι της Ύδρας, οι πε ρισσότεροι καραβοκύρηδες και ναυτικοί, καθώς το νησί τους δεν ήταν παρά ένας άγονος βράχος στο πέλαγος. Πως βρέθηκε ο Κιάπ πε σ’ αυτά τα μέρη, ούτε που κατάλαβε. Η μοίρα τού είχε παίξει παράξενο παιχνίδι. Ο βίος του πολυτά ραχος, η εποχή του γεμάτη εξεγέρσεις. Μόλις τέλειωσε τις σπουδές του στη Γαλλία, ακολούθησε τον Ναπολέοντα στις εκστρατείες του. Είχε πιστέψει στα οράματά του για την Ευρώπη, αλλά έπεσε έξω. Μετά την ήττα του πολέ μαρχου στο Βατερλό, επέστρεψε στο Λιβόρνο, όπου άσκησε το επάγγελμα του δικηγόρου. Θερμός πατριώτης και πάντα ετοιμοπόλεμος, πήρε μέρος στην Επανάσταση της Νάπολης ως καρμπονάρος το 1820. Κι όταν την κατέ Giuseppe Chiappe, Αρχείο Εταιρείας για τον Ελληνισμό και Φιλλεληνισμό

πνιξαν στο αίμα οι Αυστριακοί, εγκατέλειψε κυνηγημένος την Ιταλία. Κρύ φτηκε στα Επτάνησα και κατέληξε στην Ύδρα, όπου εγκαταστάθηκε με την οικογένειάΈσφιξετου.την εφημερίδα στα χέρια του και συνέχισε τον δρόμο για το σπί τι του Κουντουριώτη. Θα του παρέδιδε ιδιοχείρως το πρώτο φύλλο της. Ένοι ωθε ταραχή. Έριξε μια βιαστική ματιά στο πρωτοσέλιδο. Το μελάνι είχε ξε φύγει σε μερικά σύμφωνα, αλλά τα γράμματα ήταν ευανάγνωστα. Άραγε θα του άρεσε; αναρωτήθηκε. Δεν ήταν πολλά τα τυπογραφικά μέσα που διέθετε, είχε υπερβεί τις δυνάμεις του. Πρόσεξε πως τα χέρια του είχαν λερωθεί απ’ το μελάνι. Δούλευε όλη νύχτα, για να στήσει το έντυπο. Έβγαλε ένα μαντήλι και σκουπίστηκε. Μήπως έπρεπε να γυρίσει στο σπίτι και να σινιαριστεί - όμως όχι, τον έτρωγε η αγωνία για τη γνώμη του κυβερνήτη. Άνοιξε το βήμα του. Φυσούσε ένα ελαφρό αεράκι από τη θάλασσα, που του ανακάτευε τα μαλλιά, χάιδευε τα μάγουλά του. Οι φυλλωσιές θρόιζαν γλυκά. Έμπαινε η Άνοιξη. Το δήλωναν τα δέντρα με τη διστακτική ανθοφορία τους. Το δήλωναν οι μυρωδιές των βοτάνων, που κατέβαιναν απ’ το βουνό, και τα αρώματα των λουλου διών στις αυλές της Ύδρας. Το σπίτι του Γεωργίου Κουντουριώτη ήταν ένα δίπατο αρχοντικό, χτι σμένο σε λόφο, περιτριγυρισμένο από μεγάλο κήπο. Διέκρινε τον κηπουρό να κουρεύει τους θάμνους και μια υπηρέτρια να απλώνει ρούχα στην πίσω πλευρά του αρχοντικού. Ο Κουντουριώτης καθόταν στη βεράντα κι έπαιρνε το πρωινό του. Ήταν ένας ασπρομάλλης άνδρας με θαλασσιά μάτια, ωραία χαρακτηριστικά και εντυπωσιακό παράστημα. Φορούσε μια καφέ σκούρα ρόμπα και δερμάτινες παντόφλες, ενώ έπινε νωχελικά το τσάι του απολαμβά νοντας τη θέα. Ο Κιάππε τον χαιρέτησε και εκείνος τον προέτρεψε να πάρει θέση στο τραπέζι του. «Σας έφερα το πρώτο φύλλο», είπε και του έδωσε την εφημερίδα. «Α, για να δω», έκανε ο Κουντουριώτης, βγάζοντας ένα χρυσό μονόκλ απ’ την τσέπη του. Το ‘φερε στο μάτι του. ‘’Ο Φίλος του Νόμου. Εφημερίς της Διοικήσεως και της Νήσου Ύδρας’’, διάβασε δυνατά. ‘’Τιμή ετήσια δίστηλα Ισπανίας επτά, προπληρωτέα κάθε εξαμηνίαν. Έκανες καλή δουλειά Ιωσήφ’’, του είπε κι άρχισε να ξεφυλλίζει την εφημερίδα. «Δουλέψαμε πολύ κι εγώ και οι άλλοι συνεργάτες μου» παρατήρησε εκείνος. «Ο Τόμπρας, ο Παντελής, ο Βαρότσης…» Μια υπηρέτρια εμφανίστηκε στη βεράντα και γέμισε το φλυτζάνι του

Κιάππε με τσάι. Το χρειαζόταν. Είχε ξενυχτίσει, χωρίς να φάει και να πιει. Έφερε το φλυτζάνι στα χείλη του. Αισθάνθηκε το τσάι να γλιστράει σαν βάλσαμο στο στεγνό λαιμό του. «Πόσες φορές θα εκδίδεται η εφημερίδα μας ;» ρώτησε ο Κουντουρι ώτης.«Δυο φορές την εβδομάδα, ναύαρχε. Δευτέρα και Παρασκευή». «Όπως και τα ‘’Ελληνικά Χρονικά’’, η εφημερίδα εκείνου του Ελβετού φιλέλληνος στο Μεσολόγγι. Έχει μάλιστα και το ίδιο σχήμα». Έπιασε μια εφημερίδα διπλωμένη στο τραπέζι, ενώ την ίδια στιγμή φάνηκε από κάτω ένας δερματόδετος τόμος. Ο Κιάππε τον είδε κι αναρίγη σε. Ήταν το ημερολόγιο του πλοίου «Αγαμέμνων». «Φίλτατε, έχετε εξαιρετικό ταλέντο στη δημοσιογραφία». Συνέχισε ο Κουντουριώτης, που μάντεψε τις σκέψεις του. «Ιδίως στα ραπόρτα. Ήθελα να σας το πω από καιρό. Ο Τσαμαδός μου έδωσε το ημερολόγιο του πλοίου που κρατούσατε κατά τη διάρκεια των ναυτικών μαχών κι εκεί ανακάλυψα το χάρισμά σας στον γραπτό λόγο. Αν και είστε Ιταλός, χειρίζεσθε την ελλη νική γλώσσα καλύτερα από Έλληνα. Γι’ αυτό σας επέλεξα». «Σας ευχαριστώ πολύ, ναύαρχέ μου. Με τιμά η γνώμη σας», απάντησε ο Κιάππε.«Διαβάζοντας τις σημειώσεις σας, απήλαυσα τις περιγραφές σας. Τις λεπτομέρειες και τον παλμό των μαχών». Ξαναμίλησε ο Κουντουριώτης. «Ο Τσαμαδός, που ηγείτο των καταδρομικών επιχειρήσεων, μου είπε τα κα λύτερα λόγια. Για την ανδρεία σας στην μάχη, την αυταπάρνηση, αλλά και τη δεινή σας πένα στη δημοσιογραφία. Χειρίζεστε εξίσου καλά το μελάνι και το μπαρούτι», κατέληξε. Το μελάνι και το μπαρούτι, σκέφτηκε ο Κιάππε. Οι δυο πλευρές του ίδιου νομίσματος. Το μελάνι μπορεί να βάλλει φωτιά σε στεριές και θάλασ σες, να κάψει ψυχές, αλλά και να τις αναστήσει. Πήρε το ημερολόγιο με τρεμάμενα χέρια. Είχε ζητήσει τότε να συμ μετάσχει στον ναυτικό αγώνα των Ελλήνων. Επιβιβάστηκε στο μπρίκι του ναυάρχου Τσαμαδού ως γραμματέας του. Ανάμεσα στα άλλα καθήκοντα, ανέλαβε να κρατάει το ημερολόγιο του πλοίου. Πήρε, όμως, μέρος ενεργά

και στον πόλεμο. Αρχές του Μάη του 1821 ξεσήκωσαν τα χωριά του Βόλου και κήρυξαν την Επανάσταση στο Τρίκερι. Στη ναυμαχία της Ερεσού πέτυχαν την πυρπόληση εχθρικού δίκροτου από τον Παπανικολή. Λίγο αργότερα, τον Ιούνιο του 1821, διέσωσαν τους Χριστιανούς κατοίκους στις Κυδωνίες, που είχαν πυρποληθεί από τους τούρκους. Μια πλημμυρίδα από αναμνήσεις τον κατέκλυσε. Έκλεισε συγκινημένος το ημερολόγιο. Η υπηρέτρια εμφανίστηκε ξανά και συμπλήρωσε τα τσάι στα φλυτζάνια τους. Ακούμπησε μια πιατέλα με φρέσκα κουλουράκια στο τραπέζι και γλυκό περγαμόντο σ’ ένα μπολ. «Ποιο θα είναι το τιράζ της εφημερίδας μας;» ήρθε πάλι η στεντόρεια φωνή του «ΠεντακόσιαΚουντουριώτη.φύλλα τη φορά. Πως το βρίσκετε;» ρώτησε ο Κιάππε. «Καλό για αρχή». «Έχουμε ήδη τις πρώτες συνδρομές απ’ τον Ανδρέα Μιαούλη, τον Το μπάζη, τον Τσαμαδό κι άλλους προκρίτους, αλλά και από απλούς πολίτες του νησιού. Ενθουσιάστηκαν με την ιδέα της έκδοσης μια ς τοπικής εφημερίδας». «Μήπως τα τέσσερα φύλλα είναι λίγα;» τον ρώτησε ο Κουντουριώτης. «Θα βγάλουμε έξι, αν χρειαστεί. Αν έχουμε ύλη…» «Και ποιος θα πουλάει την εφημερίδα;» «Έχω προσλάβει ένα νεαρό Σπετσιώτη γι’ αυτή τη δουλειά, αλλά προ σφέρθηκε και ο γιός μου». «Τότε, ας ευχηθούμε καλή επιτυχία στην πρώτη επίσημη εφημερίδα του νησιού μας», φώναξε μ’ ενθουσιασμό ο κυβερνήτης. «Αν δεν ήταν τόσο νωρίς θα ανοίγαμε ένα γαλλικό κρασί που έχω κρατημένο γι’ αυτές τις περιστά σεις».«Δεν πειράζει», απάντησε ο Κιάππε. «Άλλωστε, βιάζομαι να γυρίσω σπί τι. Έχω πολλές ώρες να κοιμηθώ ναύαρχε». «Να πας, να πας». Τον προέτρεψε ο Κουντουριώτης. «Και να είμαστε πάντα σε επαφή… γι’ αυτά που γράφεις», πρόσθεσε με νόημα.

Ο Κιάππε κούνησε το κεφάλι του, ήπιε μια τελευταία γουλιά απ’ το τσάι του και έφυγε. Είχε πονοκέφαλο, το σώμα του είχε πιαστεί απ΄ την κούρα ση, έσερνε τα βήματά του. Στο σπίτι τον περίμενε η Κιάρρα , η γυναίκα του. Μαγείρευε φασουλάδα σ’ έναν πήλινο τέντζερη. Μπήκε στο σαλόνι και έπε σε κατευθείαν στον καναπέ. «Είμαι πτώμα», ψιθύρισε και έκλεισε τα μάτια του. «Η εφημερίδα μας βγήκε. Και είναι άψογη». «Το ξέρω», απάντησε η γυναίκα του. «Μου την έφερε ο γιος μας. Τη διάβασα κιόλας. Καλή είναι, όμως θα την ήθελα πιο μαχητική». «Πρέπει να τηρούμε τους κανόνες, Κιάρρα», ανασηκώθηκε ο Κιάππε από τον καναπέ. «Άλλοι έχουν τον πρώτο λόγο. Οι χορηγοί μας». «Η αριστοκρατία της Ύδρας, θέλεις να πεις. Αυτοί που ορίζουν τις τύ χες μας και τις τύχες της Ελλάδας. Εγώ ονειρευόμουν μια εφημερίδα που θα έχει ανεξάρτητο λόγο, θα μπορεί να τα βάζει με τις φατρίες, θα στηλιτεύει τα κακώςΆρχισεκείμενα».ναστρώνει το τραπέζι για το μεσημεριανό φαγητό, σιωπηλή. Ανακάτεψε τη φασουλάδα με ένα ξύλινο κουτάλι, έσβησε τη φωτιά και σέρ βιρε το φαγητό στα πιάτα. «Είναι επικίνδυνα αυτά που λες», παρατήρησε εκνευρισμένος εκείνος. «Βιάζεσαι πολύ. Κάνε λίγο υπομονή να στεριώσει η εφημερίδα και θα αλλά ξουν τα πράγματα. Θα δεις». Η Κιάρρα δεν απάντησε. Γέμισε μια κανάτα νερό και την ακούμπησε στο τραπέζι.Έναχρόνο αργότερα ο Ιωσήφ Κιάππε, όταν άρχισε να εκδίδεται η «Γε νική Εφημερίς της Ελλάδος» στο Ναύπλιο, έσβησε τη φράση «Εφημερί δα της Διοικήσεως» κάτω από τον τίτλο «Ο Φίλος του Νόμου». Δήλωσε ανεξάρτητος, υποστήριξε την ελευθερία του Τύπου και τα συνταγματικά δικαιώματα, πολέμησε τον κοτζαμπασισμό, άσκησε κριτική στην εξουσία και, όταν χρειάστηκε, τα έβαλε με θεούς και δαίμονες κι έκανε το μελάνι μπαρούτι. Μέχρι που η εφημερίδα έκλεισε το 1827.

Έγκριση του Εκτελεστικού για την ίδρυση της εφημερίδας Ο Φίλος του Νόμου στη νήσο Ύδρα (Κρανίδι, 27 Φεβρουαρίου 1824)