NUMMER 37 • 71STE JAARGANG • 12 SEPTEMBER 2015 • € 5,95
ER IS MINDER ARMOEDE IN NEDERLAND DAN U WORDT VERTELD
Welke politici doen het goed...
E G
S R
J I T S & D A 2015 ...en L ER welke S doen het slecht in Den Haag?
MIGRANTEN OP DRIFT MMING
Zijn ‘Schengen’ BESTRE OPA U en de Europese E Unie bestand tegen stroom asielzoekers?
• Merkels moeilijkste crisis • Reportage uit uitgeteld Damascus • ‘Iconisch beeld’:
hoe de emotie regeert AP
15els037z001 1
08-09-15 16:09
4
ELSEVIER / INHOUD
12 SEPTEMBER 2015 ELSEVIER
52
ST
IJ
G
ER
S
Omslag Rijksoverheid/Arenda Oomen, Merlijn Doomernik, Jiri Buller/HH, Jerry Lampen/ANP inzet Marko Djurica/Reuters
Stoelendans
De noodlijdende warenhuizen V&D, Blokker en HEMA kopen topmensen bij elkaar weg. De vraag is of de directiewissels de ketens gaan redden.
Tjeerd Jegen
Jack Peters
Rob Heesen
Adriana Hoppenbrouwer
John van der Ent Ronald van Zetten
Jacob de Jonge
D AL ER
D
Armoede, de mythe 58
AL
Veel politici beklemtonen: er is bittere armoede in Nederland. Wat is arm en om hoeveel inwoners gaat het echt? Elsevier zet de feiten op rij.
ER S Omslagartikel De Stijgers & Dalers op het Binnenhof
28
Het tweede kabinet-Rutte zit nog steeds stevig in het zadel, alle voorspellingen dat het zou vallen ten spijt. Welke ministers en staatssecretarissen en andere Haagse spelers doen het goed, en welke slecht? Elsevier sprak met 25 politieke insiders en maakte de balans op.
Hollands design
80
De themaveiling Made in Holland bij Christie’s is een indrukwekkend overzicht van Nederlandse creativiteit. Van Rembrandt tot Rietveld.
De deur van Europa staat open 16
Reportage uit Damascus
De afspraken over grensverkeer – Schengen, Dublin – zijn kaltgestellt door Angela Merkel. Hoe heeft het zo ver kunnen komen?
Terwijl het regime doet alsof er niets aan de hand is, heeft de Syrische president Bashar al-Assad elke greep op het land verloren.
15els037z004 4
46
08-09-15 17:07
NUMMER 37
ELSEVIER 12 SEPTEMBER 2015
6 8 10 13 16
NEDERLAND John van der Ent
22
BUITENLAND
40 52
ECONOMIE
22 25 26 28
CULTUUR
78 15els037z005 5
INTERVIEW
Liesbeth Wytzes in gesprek met wetenschapper Anton de Man
40
Duitsland Angela Merkels moeilijkste crisis In Polen Leerplicht stuit op tegenzin Arend Jan Boekestijn Massamigratie leidt tot nieuw links en rechts Egypte Niet langer een homoparadijs België Indiase overname Syrië President Assad heeft greep op de maatschappij verloren
43 44 46 52 55 56 58 64
68 70
72
Syriëgangers Voor het OM staat er veel op het spel bij jihadzaak In Den Haag ‘De waardigheid van de functie uitdragen’ Gerry van der List Vrolijk proosten op de ondergang van een links bolwerk Hoek van Holland Rotterdam In Nederland De parel van Terwolde is alwéér afgebrand Stijgers & Dalers 2015 Welke bewindslieden en andere Haagse spelers doen het goed en welke slecht?
36
66
KENNIS
Brieven Foto van de week Den Haag: onbekende Escher De week Het nieuws samengevat; Letterlijk; Feiten; Stijger/Daler; Agenda Commentaren Emotie regeert; Onreferendabel; Sabotage 2015; Niet weer! Verhaal van de week De deur van Europa staat open
72 74
Retail Directiewissels bij warenhuizen In de cijfers Robots op banenjacht in het restaurant Syp Wynia Geef de sleutel van Nederland niet uit handen Netwerken Minister Kamp wil de dynamiek van Mondriaan in de economie Inkomen De mythe van armoede Wat verder ter tafel komt Herman Klijnsma
UW GELD
Financiën Geldzaken doen op de smartphone Netto ‘Jubelschenking’ keert terug Lezers vragen Drie deskundigen geven antwoord M’n goeie geld Suzanne Klaassen Te koop Twee-onder-een-kap Landbouw Afrikaanse boeren gered door gras en klaver In het lab ‘De batterij kan de concurrentie wel aan’ Lichaam & Geest Huilen fopt het brein
DIGITALE WERELD
76
Videodiensten Alles on demand Hulpje Aanval op Google Hebbeding The Oenophile’s Wine Cellar Management System De mens achter CheapTaxis Tips
78
103
Amusement Reizend circus verkeert in Nederland in problemen In première Selectie uit het cultuuraanbod Kunst Christie’s veilt kunst en design die staalkaart van Nederland vormen Uit & Thuis Non-fictie Haya van Someren-Downer. Liberaal activiste van Alies Pegtel Stijl De eigenwijze kant van H&M Taal Zen Spiritueel Ridderlijke weldoeners Gastronomie Kookboekpromotie Hotspot Museum Engelandvaarders – Noordwijk Wijn Ondeugende zweigelt Marijke Hilhorst Veel heil met de dweil
104 106
Leven & Dood Gerbrand Westveen (1953-2015) Bridge & Puzzels
80 83 86 88 89
5
NON SOLUS
Verhuizers
T
ussen 1815 en 1940 zijn zo’n 60 miljoen Europeanen naar vooral Noord- en ZuidAmerika geëmigreerd. Landverhuizers werden ze genoemd. Ze vertrokken uit de havens van bijvoorbeeld Amsterdam, Rotterdam en Antwerpen. Nog steeds staan daar de gebouwen die aan deze enorme emigratiegolf herinneren. In Amsterdam het Lloyd Hotel, in Rotterdam Hotel New York – het voormalige directiegebouw van de Holland-Amerika Lijn – en in Antwerpen de loodsen van de Red Star Line. In die Antwerpse loodsen is een museum gevestigd dat op een moderne manier het verhaal vertelt van al die landverhuizers. Een van hen was de vijfjarige Israel Baline, die met zijn familie Wit-Rusland ontvluchtte wegens de Jodenvervolging. Later zal hij zijn naam veranderen in Irving Berlin en groeit hij uit tot een van Amerika’s beroemdste componisten (White Christmas). Wat het museum ook inzichtelijk maakt, is dat immigratieland Amerika al in Antwerpen de immigranten inspecteerde. Wie niet door de controle kwam, kwam niet aan boord. Daar zorgde de Red Star Line zelf ook voor, want landverhuizers die in Amerika werden geweigerd, moesten op kosten van de rederij terug naar Europa reizen. Een leerzame les. Net als het gegeven dat Amerika geen immigranten meer toeliet, toen ze vanwege de economie niet meer nodig waren. Zou het niet mooi zijn, en instructief, als Nederland ook zo’n museum zou krijgen? Rotterdam, met de immigrant Ahmed Aboutaleb als burgemeester, zou een goede locatie zijn. Met Antwerpen als lichtend voorbeeld. Arendo Joustra, hoofdredacteur
08-09-15 16:48
DEN HAAG / KUNSTONTDEKKING
Onbekende Escher 15els037z008 8
De Nederlandse kunstenaar Maurits Escher (1898-1972) is beroemd om zijn tekeningen van onmogelijke constructies. Maar vroeg in zijn carrière maakte hij vaak landschappen. Zoals deze tekening uit 1924 van het
08-09-15 17:00
Montecelio, M.C. Escher, maart 1924, Oost-Indische inkt op papier © The M.C. Escher Company BV, Baarn
stadje Montecelio nabij Rome, waar Escher tot 1935 woonde. Hij werkte vaak in oplage, maar deze tekening is uniek. Eschers familie bood museum Escher in Het Paleis in Den Haag de kans om het werk te kopen.
15els037z009 9
Was het geveild, dan zou het aan de neus van het museum voorbij zijn gegaan. En aan die van het publiek, dat deze ‘nieuwe’ Escher tot eind van het jaar kan bewonderen. Daarna verdwijnt het in de klimaatkamer.
08-09-15 17:00
16
VERHAAL VAN DE WEEK
12 SEPTEMBER 2015 ELSEVIER
15els037z016 16
Alexandros Avramidis / Reuter
Alexandros Avramidis / Reuter
DE DEUR STAAT OPEN
08-09-15 16:10
17
ELSEVIER 12 SEPTEMBER 2015
HET EINDE VAN SCHENGEN / Europa is zo lek als een mandje: dat toont de aanzwellende migrantencrisis wel aan. De zwakke buitengrenzen houden niemand tegen, de binnengrenzen waren al verdwenen. Controle op wie er allemaal binnenkomen en waar zij naartoe gaan, is een illusie. Schengen, Dublin: de belangrijkste Europese afspraken op dit terrein zijn gewoon kaltgestellt door Angela Merkel. Landen die zich er wel aan willen houden, krijgen op hun kop. Kortom: na de euro wankelt weer een ‘pijler’ van Europa. Hoe heeft het zo ver kunnen komen? Carla Joosten
Zonder grenzen (Niet-)Schengenlanden
IJsland Jaar van inwerkingtreding 1995 1997 Finland 2000/2001 Noorwegen 2007 Estland 2008/2009 Zweden Verenigd 2011 Letland Koninkrijk Denemarken Geen EU, Ierland Litouwen wel Schengen Nederland Geen EU, wel Schengen Duitsland Polen Wel EU, België geen Schengen Kandidaatlid Luxemburg Tsjechië Slowakije Frankrijk Oostenrijk Zwitserland Hongarije Slovenië Roemenië Liechtenstein Kroatië Italië Bulgarije Portugal Spanje Griekenland
Migranten bij de grens met Griekenland, begin september
15els037z017 17
Malta
Cyprus
©ELSEVIER
08-09-15 16:10
28
NEDERLAND
12 SEPTEMBER 2015 ELSEVIER
JET BUSSEMAKER ‘PvdA is tevreden’
STEF BLOK ‘Doet wat hij moet’
JEROEN DIJSSELBLOEM ‘Zaakjes op orde’
LILIANNE PLOUMEN ‘Beter dan Koenders’
G
ER
S
MARK RUTTE ‘Roofbouw’
ARD VAN DER STEUR ‘Band met de Kamer’
KLAAS DIJKHOFF ‘Grote toekomst’
SHARON DIJKSMA ‘Solide verdediger’
JETTA KLIJNSMA ‘Listig’
ERIC WIEBES ‘Wel iets te slim’
DIEDERIK SAMSOM ‘Taaie partijleider’
KEES VAN DER STAAIJ ‘Zege bij DWDD’
HALBE ZIJLSTRA ‘Bewaakt VVD-profiel’
MELANIE SCHULTZ ‘Gevaarlijk effectief’
Voor Stijgers & Dalers sprak Elseviers politiek redacteur Eric Vrijsen 25 politieke insiders, die allen praten over Haagse reputaties op voorwaarde van anonimiteit. Op basis daarvan maakt Elsevier de balans op: wie zijn de winnaars en wie de verliezers van 2015?
15els037z028 28
Minister
Staatssecretaris
Fractievoorzitter
RS LE DA
HOE WERKT STIJGERS & DALERS?
JESSE KLAVER ‘Verduveld handig’
ST IJ GE RS
SYBRAND BUMA ‘Net een dieseltje’
Minister
Staatssecretaris
Fractievoorzitter
Rijksoverheid/Arenda Oomen, Jiri Buller/HH, Merlijn Doomernik, PvdA, SGP, Bart van der Putten
ST
IJ
EDITH SCHIPPERS ‘Verschuift macht’
08-09-15 13:25
29
ELSEVIER 12 SEPTEMBER 2015
Haagse reputaties STIJGERS & DALERS 2015 / Het tweede kabinet-Rutte blijft maar zitten, alle voorspellingen dat het zou vallen ten spijt. Welke bewindslieden doen het goed en welke slecht? En hoe zit dat met andere Haagse spelers?Elsevier vroeg het aan 25 insiders. Eric Vrijsen
LODEWIJK ASSCHER ‘Effectiviteit onzeker’
HENK KAMP ‘Moeilijk jaar’
RONALD PLASTERK ‘Niet meer serieus’
SANDER DEKKER ‘Weinig van vernomen’
D
JEANINE HENNIS ‘Altijd tegenvallers’
AL ER S
Rijksoverheid/Arenda Oomen, Jerry Lampen/ANP, Bas Stoffelsen / SP, Rufus de Vries, Emmanuel Dunand/AFP/ANP
BERT KOENDERS ‘Geen snelle beslisser’
ALEXANDER PECHTOLD ‘Niet overtuigend’
WILMA MANSVELD MARTIN VAN RIJN ‘Verkeerd informeren’ ‘Onderschatte pgb-kwestie’
EMILE ROEMER ‘Teruggefloten’
15els037z029 29
ARIE SLOB ‘Het spel is uit’
GEERT WILDERS ‘Schouderophalen’
08-09-15 13:26
46
BUITENLAND
12 SEPTEMBER 2015 ELSEVIER
Uitgetelde samenleving SYRIË / Terwijl het regime doet alsof er niets aan de hand is, heeft de Syrische president Bashar al-Assad elke greep op de maatschappij verloren. ‘De staat? Waar is de staat? Die 25 procent van Syrië die we nog over hebben?’
Leo Kwarten in Damascus
B
ij een Syrische grenspost staat een man te liften. Zijn verschijning – dikke buik, nepleren jack, witte Nikes en een zonnebril – lijkt alledaags, maar geen Syriër twijfelt aan zijn beroep. ‘Nemen we ’m mee?’ vraagt de taxichauffeur. Natuurlijk nemen we hem mee. Even later neemt hij zwijgend plaats op de achterbank. De geur van sigaretten en zweet vult de auto. Maar de man blijkt zijn gewicht in goud waard. Bij elk checkpoint op de weg naar Damascus toont hij zijn pasje. ‘Algemene Veiligheidsdienst’ staat erop. De Syrische soldaten wuiven ons snel door. Buiten lopen gewapende kerels langs een rij minibusjes. Kofferbakken worden geopend, identiteitsbewijzen gecheckt. Strakke gezichten staren vanachter vervuilde raampjes. Pakjes Marlboro en bankbiljetten verwisselen snel van eigenaar. Een billboard flitst voorbij: ‘Welkom in het Syrië van Assad.’ De Syrische president
15els037z046 46
Bashar al-Assad opent lachend zijn armen met een weids gebaar. Dan komt een motoragent in zicht. Hij heeft zich met een snelheidscamera klassiek geposteerd in de berm. Bezorgdheid om verkeersslachtoffers? Het komt wat onwerkelijk over in een land waar de regering woonwijken bestookt met ‘vatbommen’ – ijzeren vaten gevuld met explosieven en spijkers. Elke maand vallen in Syrië gemiddeld vijfduizend doden door het oorlogsgeweld. Even later kondigen richtingborden afslagen aan naar Deraa, Aleppo en Homs: steden waar Assads leger nauwelijks nog standhoudt of die inmiddels zijn verwoest. Neem die afslagen en je komt terecht in een apocalyptisch landschap van zwartgeblakerde ruïnes, waar lokale militiebazen de dienst uitmaken en Assads autoriteit al lang is verdwenen. Sinds de opstand tegen zijn regime vier jaar geleden uitbrak, stond Assad er nooit zo slecht voor als op dit moment. De berichten vanaf het front zijn slecht. In maart ver-
loor Assad het gouvernement Idlib aan de aan Al-Qa’ida gelieerde terreurgroep Jabhat al-Nusra. In mei werd de strategische oasestad Palmyra veroverd door terreurorganisatie Islamitische Staat (IS). Opvallend was dat het Syrische leger zich op kousenvoeten uit de eeuwenoude bouwwerken van Palmyra had teruggetrokken. ‘Een tactische hergroepering’, blufte dagblad annex regimespreekbuis Al-Watan. Maar Syriërs weten beter: president Assad moet zuinig zijn op zijn soldaten. Ze sneuvelen bij bosjes: 60.000 tot nu toe. Dat is voor veel jongens reden om de dienstplicht te ontduiken. Tijdens een toespraak op 26 juli gaf de president toe dat er iets mis is. ‘Mijn leger is moe,’ zei Assad. Maar hij zei er ook bij dat vermoeidheid wat anders is dan overgave.
Profiteurs ‘De staat? Waar is de staat? Die 25 procent van Syrië die we nog over hebben? Niets om trots op te zijn!’ De man achter het stuur
08-09-15 10:05
ASSADS MAFFIOSE NEEFJES Hoewel veel van Assads familieleden vechten aan het front, gedragen sommigen zich als maffiosi die liever hun zakken vullen dan het vaderland verdedigen. Zo werd in maart neef Mohammad Tawfiq, een beroepssmokkelaar, na een drinkgelag vermoord door een boze zakenrelatie. Reden: na een eerdere ruzie had Mohammed hem laten folteren in zijn privégevangenis. Mohammed werd postuum geëerd als ‘strijder voor het vaderland’, wat bij veel Syriërs op de lachspieren werkte. De familienaam Assad is doorgaans een vrijbrief voor wangedrag. Toch liet de president onlangs zijn neef Suleiman arresteren. Suleiman, een bendeleider in Latakia, had een kolonel doodgeschoten, omdat hij het lef had gehad Suleimans auto in te halen. Zelfs onder Assad-getrouwen klinkt nu de roep om Suleimans executie.
Bassam Khabieh / Reuters
Damascus ligt in puin. Het regime verloor recent de laatste landsgrens, met Irak
Bassam Khabieh / Reuters
47
ELSEVIER 12 SEPTEMBER 2015
draagt een mottig uniform. Hij is een alawiet, net als Assad, en dus loyaal. Te oud voor het front, bemant hij een checkpoint in Damascus. Zijn schamele soldij van 100 dollar per maand vult hij aan met taxiwerk. Zoals veel mannen voegt hij zich na werktijd in de groeiende stroom gele taxi’s waarmee de straten van Damascus dichtslibben. Vergunningen worden nauwelijks nog gecheckt. De taxi’s zijn meestal leeg. Ze moeten vooral lang wachten voor de talrijke veiligheidscontroles. De militair slaat mismoedig met zijn hand op het stuur. ‘Ach, wat maakt het nog uit,’ gromt hij. ‘Wat ik vandaag verdien, heb ik vanavond al weer uitgegeven aan voedsel.’ De Syriërs zuchten onder de oorlog. Terwijl het regime militair nog standhoudt, is de economie inmiddels ingestort. Sinds IS in 2013 de olievelden in Noordoost-Syrië veroverde, komen nauwelijks harde valuta’s binnen. De goederen die Syrië importeert, zijn ontoereikend. Voor profiteurs is daardoor alle ruimte om het vacuüm te vullen.
15els037z047 47
Het Syrische levensonderhoud is onbetaalbaar geworden. Een econoom vertelt hoe militairen hun eigen handeltjes creëren: ‘Ze sluiten bijvoorbeeld een rebellenwijk hermetisch af voor voedsel en medicijnen. Vervolgens leveren ze de omsingelde bevolking van alles, maar dan wel tegen woekerprijzen.’ In het gebied dat nog onder controle van Assad is, hebben de hoge prijzen geleid tot zeldzame protesten. Maar de meeste Syriërs zijn murw geslagen. Een priester zegt: ‘Vijftig jaar dictatuur heeft hun hersens leeg gemaakt.’ De nieuwste hype in de smokkeleconomie is mazout, stookolie die in Syrië op grote schaal wordt gebruikt. De bazen van Syrische veiligheidsdiensten vechten als maffiosi om de handel in het goedje. Zo stapte Rustum Ghazaleh, veiligheidschef in Deraa en tot 2005 Assads prefect in Libanon, in maart woedend het kantoor binnen van Rafik Shehadeh, zijn collega in Damascus: ruzie over geld. Hij kwam niet ver. Shehadehs lijfwachten sloegen Ghazaleh gena-
08-09-15 10:05
ECONOMIE
12 SEPTEMBER 2015 ELSEVIER
Reyer Boxem
58
15els037z058 58
08-09-15 10:13
59
ELSEVIER 12 SEPTEMBER 2015
Geen rommel op straat in Heechterp-Schieringen. Buurtbewoners houden de wijk schoon
De mythe van armoede INKOMEN / Het is een geliefd stokpaardje van veel politici: bittere armoede in Nederland. Onverstoorbaar wekken zij de suggestie dat miljoenen mensen in dit land het hoofd niet boven water kunnen houden. Elsevier ging op zoek naar de feiten. Nic Vrieselaar Foto’s Reyer Boxem
A
utowrakken, gammele huizen of kinderen in lompen zul je in Heechterp-Schieringen niet vinden. Wie de wijk in Leeuwarden inloopt, ziet vooral gemaaide gazonnetjes en schone straten. Toch is dit, volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS), de buurt in Nederland waar relatief gezien de meeste mensen onder de armoedegrens leven: bijna 29 procent. De werkloosheid is er hoog en van de 3.700 bewoners zitten er zo’n 650 in de bijstand. Armoede is in het rijke Nederland een relatief begrip. Vergeleken met de omstandigheden waarin armen in Afrika of Zuid-Amerika leven, hebben de inwoners van de Friese wijk het nog niet zo slecht. Toch staat de discussie over armoede in eigen land weer volop in de schijnwerpers sinds in 2008 een economische crisis begon. Media berichten over onderzoeken waaruit zou blijken dat honderdduizenden, zelfs miljoenen Nederlanders onder de armoede-
15els037z059 59
grens leven. Gealarmeerd trok het kabinetRutte II extra geld uit voor armoedebestrijding: 80 miljoen euro in 2014 en per 2015 jaarlijks structureel 100 miljoen. Wanneer leeft iemand in Nederland in armoede? En hoe groot is het armoedeprobleem hier eigenlijk? Die vragen blijken niet zo eenvoudig te beantwoorden. Er zijn verschillende definities van armoede, die iemand de ene keer wel, en de andere keer niet als arm bestempelen. Wie graag benadrukt hoe erg de situatie hier is, wijst op de cijfers van Eurostat, het statistisch bureau van de Europese Unie. Volgens die cijfers liepen in 2013, het laatste jaar waarvoor cijfers beschikbaar zijn, ruim 2,6 miljoen Nederlanders het risico op armoede of sociale uitsluiting. Oftewel 15,9 procent van de totale bevolking. Wie de Europese cijfers beter bekijkt, ontdekt dat er veel op valt af te dingen. De gekozen definitie van armoede is bijvoorbeeld erg ruim: niet alleen een laag inko-
08-09-15 10:13