NUMMER 38 • 71STE JAARGANG • 19 SEPTEMBER 2015 • € 5,95
GEVAARLIJKE PILLEN: 10 PAGINA’S DOSSIER MEDICIJNEN
Als ze blijven komen: hoe ziet Nederland eruit in 2025?
CHAOS IN EUROPA Migranten zijn niet zielig. Het echte verhaal uit Hongarije
Na de feestbegroting LJOENENNOTA
MI Kopzorgen Mark Rutte nog niet voorbij & Waarom streeft het kabinet niet naar tekort van 0 procent?
2016
Minister Ard van der Steur: ’Ik geef elke agent die ik zie een hand’ AP
15els038z001 1
15-09-15 17:26
4
ELSEVIER / INHOUD
19 SEPTEMBER 2015 ELSEVIER
Omslag Servaas van der Laan inzetjes Olaf Kraak/ANP, Marco Bakker
Ze zijn niet zielig
44
Veel migranten zijn geen hulpbehoevende vluchtelingen. Wel willen ze allemaal snel naar Duitsland. Een reportage vanuit Hongarije.
Techvrouw gezocht 68 Veel vrouwen denken dat je moet kunnen programmeren voor een baan in de IT. Maar de sector is veranderd. Technologie is niet eng, maar leuk.
Omslagartikel Nederland in 2025
12 & 30
De aanhoudende stroom migranten die proberen asiel te krijgen in de Europese Unie, zal ook Nederland veranderen. Politici als Frans Timmermans en Jean-Claude Juncker doen veel te lichtzinnig over de effecten van deze niet-westerse immigratie. Wat is een reëel scenario?
Medicijnendossier 82 Pas op voor internet; kosten van medicijnen in kaart gebracht; de ziekten waartegen middelen nodig zijn. En de tweedeling in behandelingen.
Prinsjesdag 2015
16
Minister-president Mark Rutte presenteerde dinsdag 15 september een ‘feestbegroting’. Toch piekert hij nog over diverse kwesties.
15els038z004 4
Ard van der Steur
40
Geeft zijn eerste grote interview na een half jaar als minister van Justitie: ‘Ik vraag elke agent die ik tegenkom hoe het gaat.’
15-09-15 17:16
NUMMER 38
ELSEVIER 19 SEPTEMBER 2015
6 8 10 12 16
NEDERLAND
24
24 27 28 30 36 38
Brieven Foto van de week Den Haag: Balkonscène De week Het nieuws samengevat; Letterlijk; Feiten; Stijger/Daler; Agenda Commentaren Monsters baren; De aapmens; Zwabberen; Tweederde? Ja! Verhaal van de week Prinsjesdag: de kopzorgen van premier Rutte NPO Het Koningslied viel tonnen duurder uit In Den Haag Polder moet weer van de mensen worden Gerry van der List O jee, Jesse Klaver komt met een pleidooi voor nieuw idealisme in de politiek Hoek van Holland Nijmegen In Nederland Twitterfiets in Drenthe, bedreigd in Breda Migratie Harder en armer: Nederland in 2025 Prinsjesfestival De winnende speech ‘Ik bin ain Grunneger’ Europa Soms valt er iets te lachen in Brussel, maar niet vaak
INTERVIEW
40
Carla Joosten en Gerlof Leistra in gesprek met minister Ard van der Steur
44
44
Hongarije Aan de EU-buitengrens blijkt dat veel migranten geen hulpbehoevende oorlogsvluchtelingen zijn In Tallinn Burqa-discussie: nuttig of overbodig? Indonesië Nog altijd geen droge voeten Italië Veilig tippelen Arend Jan Boekestijn De toestand in de wereld bezien vanuit Moskou Midden-Oosten Wirwar van islamieten, joden en christenen
ECONOMIE
62
BUITENLAND
62
48 49 50
65 66 68 74
76 78 80
KENNIS
82
CULTUUR
102 15els038z005 5
82
98
Eurozone Eurocrisis is een black box In de cijfers Dure doos met schone lucht Syp Wynia ‘Europese elites’ zitten niet alleen in Brussel Wat verder ter tafel komt Nils Eekhout Carrière Technologiesector biedt kansen voor vrouwen Gezondheid Jeroen Tas, hoofd Philips Healthcare: ‘Iedereen straks zijn eigen intensive care’
UW GELD
Hypotheek Gaatjes in de Nibud-normen Netto Investeren in flessen zeldzame whisky Lezers vragen Drie deskundigen geven antwoord M’n goeie geld Pieter van Schaik Te koop Rechttoe rechtaan Medicijnendossier Pas op voor internetpillen; Nederlanders zijn schuchtere slikkers (88); Pillen in cijfers (90); Er komen wel steeds meer medicijnen (92); De ziekten waartegen nieuwe middelen nodig zijn (94); Essay – Tweedeling in pillen (96) Lichaam & Geest Het nut van een dut
DIGITALE WERELD
100
Smartphone Slechte fitness-apps Auto Zicht naar achter Hebbeding Apple iPad Pro De mens achter BimBimBikes Tips
102
135
Film Aantal bioscoopbezoekers stijgt, maar het aantal zalen nog veel harder In première Selectie uit het cultuuraanbod Uit & Thuis Film Knight of Cups van Terrence Malick Stijl Kleurrijke geschiedenis van koninklijk glas-in-lood Taal Rehwinkelen Spiritueel Verlangen naar inzicht Gastronomie Botersla Hotspot Verpakkingsvrije winkel bag&buy – Utrecht Wijn Sardijnse wortels Marijke Hilhorst We kennen dag noch uur
136 138
Leven & Dood Hendrik Jan van Beuningen (1920-2015) Bridge & Puzzels
104 108 110 112
5
NON SOLUS
Open deur
N
u de grenzen worden overlopen, zeggen sommigen dat die grenzen er ook helemaal niet behoren te zijn. Zoals er ook mensen zijn die beweren dat drugs maar moeten worden gelegaliseerd, omdat ze toch niet zijn tegen te houden. Zo’n reactie illustreert het overlevingsinstinct van mensen. Die buigen graag mee met wat ze onvermijdelijk achten. Een beetje zoals het hondje dat al op zijn rug gaat liggen als er een grote soortgenoot nadert. Er zijn wetenschappers die dit oerinstinct graag een academisch tintje geven. Zo iemand is Henk van Houtum, hoofddocent aan de Nijmeegse universiteit. Die beweerde onlangs in de Volkskrant dat mensen tegenhouden aan de grens ‘discriminatie op geboortegrond’ is. Dat klopt. Aan de grens wordt inderdaad (terecht) onderscheid gemaakt tussen mensen die wel en mensen die geen toegang hebben. Van Houtum vindt dit een ‘morele onrechtvaardigheid’. Hij pleit voor ‘een wereld van mensen’ in plaats van een wereld van ‘staten en burgers’. Punt is natuurlijk dat een grens geen geografische scheiding is, maar een sociaal-economische. Binnen de Nederlandse grenzen hebben de bewoners met elkaar afgesproken elkaar te steunen bij financiële tegenspoed. Zoals ouderdom, werkloosheid en ziekte. Dat hele precaire systeem wordt ondermijnd als je de grenzen voor iedereen openzet. Open grenzen is een mooi ideaal, maar bij een verzorgingsstaat werkt het niet. Zoals Henk van Houtum ook vreemd zou opkijken als een dakloze immigrant zijn voordeur binnenwandelt en zegt: ‘Een deur is moreel onrechtvaardig.’ Arendo Joustra, hoofdredacteur
15-09-15 17:16
16
VERHAAL VAN DE WEEK
19 SEPTEMBER 2015 ELSEVIER
Staat DIEDERIK SAMSOM pal? Dit ‘uitruilkabinet’ berust op de persoonlijke deals tussen Mark Rutte en Samsom in de formatie van 2012. Geeft Samsom – geplaagd door interne PvdA-kritiek – er de brui aan, dan valt het kabinet van VVD en PvdA.
Jacques Klok/ANP
De kopzorgen van premier Mark Rutte
Bart Maat/ANP
015 2 G A D S E J S PRIN
PRINSJESDAG / Ja, hij kon deze week een ‘feestbegroting’ presenteren. Maar of hij daar bij de verkiezingen van 2017 nog iets aan heeft, is de vraag. De kwesties die Mark Rutte aan zijn hoofd heeft.
D
e cijfers deugen, maar het eindresultaat is ongewis. Politiek is timing, maar die heb je als minister-president niet steeds in de hand. Premier Mark Rutte (VVD) weet hoe het zijn voorgangers verging. Jan Peter Balkenende (CDA) oogstte tijdens zijn eerste kabinetten volop kritiek, maar presenteerde in 2006 wel een feestbegroting. Twee maanden later won hij glorieus de verkiezingen. Tussen 1994 en 2002 was PvdA’er Wim Kok minister-president en in die periode groeide de Nederlandse economie dubbel zo hard als die van Duitsland. Kok was populair, maar juist in het jaar voor de verkiezingen viel de economische groei terug en ontstond een voedingsbodem voor protest. Bij de verkiezingen van mei 2002 werd de PvdA compleet afgedroogd. Rutte moet de economische bloei dit jaar en de zonnige vooruitzichten voor 2016 claimen als een prestatie van zijn kabinet, maar de verkiezingen van maart 2017 zijn nog ver weg. Straks hebben de kiezers alle meeval-
15els038z016 16
lers ingecalculeerd en komt niemand meer op het idee het succes toe te schrijven aan Rutte II. Kiezers zijn gevoelig voor een feestbegroting, maar die moet als een verrassing komen en vers in het geheugen liggen. Rutte spendeert 5 miljard om de kiezers blij te maken, maar doet dat veel te vroeg. Het zwakke punt van zijn beleid is de taaie werkloosheid. Een belastinghervorming met 5 miljard smeergeld had drie keer zoveel banen opgeleverd en was voor de meeste kiezers ook overtuigender geweest. Rutte heeft meer kopzorgen. In zijn omgeving hoor je dat de hij ‘volledig is geobsedeerd door het dossier MH17’. Direct nadat vorige zomer de Maleisische Boeing 777 met 298 inzittenden boven Oost-Oekraïne was neergeschoten, verbond de premier zijn lot aan het opsporen en berechten van de schuldigen. Over vier weken komt de Onderzoeksraad Voor Veiligheid met een rapport dat de pro-Russische rebellen en hun patroons in Moskou aanwijst als schuldigen. Hoe reageert de Russische president Vladimir Poetin dan? Rutte moet straks de conclusies onderschrijven, maar wat als Rus-
iStock
Eric Vrijsen
Rutte II is qua nivelleringsmaatregelen het MEEST LINKSE KABINET sinds de regering van PvdA-premier Joop den Uyl in de jaren zeventig. Hoe krijgt Rutte dat beeld van tafel?
Werken die CADEAUTJES wel? Voor 2016 is er een feestbegroting, maar zien de kiezers dit wel als de verdienste van premier Mark Rutte of een prestatie van de VVD?
15-09-15 18:14
17
ELSEVIER 19 SEPTEMBER 2015
iStock
MH17 en het rapport van 13 oktober. Rusland zal woedend reageren, maar Rutte beloofde afgelopen jaar dat de schuldigen worden bestraft. Wat is – met een uitgeklede krijgsmacht – de plek van Nederland in de wereld?
Geen alternatief voor VVD-PVDA. In zijn hart heeft Rutte niks met de sociaal-democraten, maar het heeft geen zin om de stekker uit dit kabinet te trekken. VVD-CDA-D66 zou in de Eerste Kamer ook een meerderheid missen.
Dominique Faget/AFP/ANP
Evert-Jan Daniels/ANP
Houdt Halbe zich gedeisd? VVD-fractieleider HALBE ZIJLSTRA benoemde zichzelf tot kroonprins. Maar Rutte wil opnieuw de VVD-lijst trekken. Wacht Zijlstra geduldig op zijn kans in 2021? Onwaarschijnlijk.
Emin Menguarslan/Anadolu Agency/ANP
ASIELCRISIS. De oppositie scheurt de bezweringsformules van VVD en PvdA aan flarden en dat knaagt aan Ruttes geloofwaardigheid.
Lex van Lieshout/ANP
RUT/ANP
Het land is HERVORMINGSMOE. Rutte merkt het aan de reacties op straat. Nu de economie aantrekt, vindt vrijwel iedereen ’t welletjes met de bezuinigingen. Voordeel: de D66-opmars in de peilingen stokt.
15els038z017 17
15-09-15 18:14
NEDERLAND
19 SEPTEMBER 2015 ELSEVIER
Thomas Campean/Anadolu Agency/HH
30
Harder en armer: Nederland in 2025 MIGRATIE / Asielstroom naar de EU verandert ook Nederland, zeker als het zo doorgaat. Politici als Timmermans en Juncker doen veel te lichtzinnig over de effecten van niet-westerse immigratie. Wat is een reëel scenario? Syp Wynia
15els038z030 30
15-09-15 14:45
31
ELSEVIER 19 SEPTEMBER 2015
Asielzoekers bereiken noodopvang op de grens tussen Servië en Hongarije
E
r is veel te zeggen voor wat oud-minister Frans TimmerWelnu: dat probleem is er wel degelijk. Wellicht is het nu nog mans, nu Nederlands hoogste man in Brussel, en uiteenbeheersbaar, maar er is alle kans dat het probleem de komende jalopende functionarissen van de Verenigde Naties betoren alsnog onbeheersbaar wordt. gen. Volgens hen zou het geen probleem moeten zijn om De aantallen asielzoekers en ontheemden die in de periode honderdduizenden vluchtelingen op te nemen in de 1991-2002 naar de Europese Unie en ook naar Nederland kwamen, Europese Unie (EU) met haar half miljard inwoners. De buurlanwaren vooral zo groot door de Joegoslavische burgeroorlogen. In den van Syrië, díe hebben het pas moeilijk. het belangrijkste conflictgebied van toen, Bosnië-Herzegovina, woDe toestroom van asielzoekers naar Nederland zal dit jaar naar nen een kleine vier miljoen mensen. Alleen al het aantal Syriërs verwachting ook helemaal geen recordniveau bereiken. Ruim twindat de afgelopen jaren reden zag om het eigen land te verlaten, is tig jaar geleden, in 1994, waren het er bijvoorbeeld 52.575. Afgeloeven groot. Aan de Joegoslavische oorlogen kwam een eind, maar pen jaar bedroeg het aantal asielverzoeken – inclusief nareizigers het is hoogst twijfelachtig of dat ook geldt voor de etnisch en reli– in Nederland 29.890. Zelfs inclusief de contingenten asielzoekers gieus aangedreven oorlogen en maatschappelijke spanningen in die door de Europese Commissie aan Nederland worden toegewenabije delen van Azië en Afrika. zen, zullen het er dit jaar waarschijnlijk niet meer dan 40.000 tot De grootste bron voor de conflicten in het Midden-Oosten is de 45.000 zijn. Van hen zal circa eenderde al bijna 1.400 jaar aanhoudende strijd tusgeen verblijfsvergunning krijgen. Na aftrek sen de twee islamitische hoofdstromingen: Een einde aan de van de afgewezen asielverzoeken gaat het sjia en soenna, met nu respectievelijk Iran al bijna 1.400 jaar aanhouin de hele EU nog steeds om hooguit drieen Saudi-Arabië als belangrijkste tegenspedende islamitische wereldkwart miljoen asielmigranten. Zou dat werlers. Een einde aan die islamitische wereldoorlog is niet in zicht kelijk zo’n probleem moeten zijn? oorlog is niet in zicht. Het Midden-Oosten
15els038z031 31
15-09-15 14:46
38
NEDERLAND
19 SEPTEMBER 2015 ELSEVIER
Lachen doe je maar thuis EUROPA / Soms valt er iets te lachen in Brussel, maar niet vaak. Eigenlijk werkt alles humor tegen: taalverschillen, ego’s, onzekerheid van nieuwe lidstaten. Dat veel Europese instituties Franse wortels hebben, helpt ook al niet. Jelte Wiersma in Brussel Illustratie Flos Vingerhoets
rieus doen. Pas als hun chef lacht, volgen de ondergeschikten. Onder Duitsers is humor hiërarchisch bepaald, althans: buiten umor gaat niet over grenzen, zei Duitsland. Onderling hebben ook Duitsers oud-eurocommissaris Frits Bolin Brussel lol. Maar wel buiten kantoortijd. kestein (VVD) na zijn periode in Dit defensieve gedrag in een internatioBrussel. De veelheid aan talen en nale omgeving van Duitsers staat niet op culturen in de Europese hoofdzich. ‘Je weet met buitenlanders nooit prestad maakt het lastig om grappen te maken cies hoe ver je kan gaan en wat als grappig die iedereen begrijpt en leuk vindt. Wat wordt gezien,’ zegt Brenda O’Brian (53), een werkt en wat werkt niet? Ierse lobbyist. Zij werd door schade en Het is dinsdagochtend 23 juni. Na een schande wijs. ‘In Ierland is een speech niet nacht vergaderen over Griekenland geeft de goed als er geen grappen in zitten, dus ik Duitse bondskanselier Angela Merkel een probeer altijd wat. Ik was in Riga en presenpersconferentie. In de volgepakte zaal krijgt teerde een bijeenkomst waar bedrijven uit een Duitse journalist de beurt. Slaafs vraagt verschillende Europese landen prijzen konzij of ze een vraag mag stellen. Merkel slaagt den winnen. Ik zei: “Het lijkt het Eurovisie erin, ondanks de wallen onder haar ogen, Songfestival wel.” De enige in de zaal die een quasi-verbaasde blik op te zetten en lachte was een Ier.’ Ieren vinden het songzegt: ‘Ik dacht we daarvoor hier waren.’ Ze festival één grote grap, maar in Oost-Europa schiet in de lach om haar eigen grapje. Pas is het een bloedserieuze aangelegenheid. dan lacht de zaal met veelal Duitse journaO’Brian, met zelfspot: ‘Dit was niet één van listen en diplomaten. mijn beste momenten.’ Het is een typisch Duits-Brussels tafeDe toetreding van tien Oost-Europese lanreel. Zelfs persconferenties zijn bloedseriden tot de Europese Unie in 2004 heeft het euze aangelegenheden. Als zich dan toch maken van grappen niet eenvoudiger geeens een grappige situatie voordoet, weten maakt, luidt de Brusselse consensus. De Duitsers in een internationale situatie niet massa jonge, talentvolle Oost-Europeanen hoe zich te gedragen. zoekt in Brussel een goedbe‘Mijn Duitse chef zei: “Hutaalde baan en is bloedserieus. ‘Er zijn in mor is voor thuis”,’ vertelt Spot incasseren is er niet bij. ‘Er Brussel Hessel Daalder (68). Hij was zijn nogal wat nationale gevoe41 jaar ambtenaar bij de Euroligheden,’ zegt een Britse direcnogal wat pese Raad. De Duitsers vallen teur van de Europese Raad met nationale in een onbekende situatie tegevoel voor understatement. gevoeligheden’ Hij wil anoniem blijven. rug op waar ze goed in zijn: se-
H
15els038z038 38
Dat ondervond de Tsjechische kunstenaar David Cerný. Omdat Tsjechië dat jaar voorzitter van de Unie was, maakte hij in 2009 het geestige kunstwerk Entropa voor in de hal van de Europese Raad. Duitsland werd één grote snelweg, Italië één groot voetbalveld en Nederland bleek in zee verdwenen. Slechts de toppen van minaretten waren nog zichtbaar. Een schokgolf ging door de Unie-instituties. De Bulgaren en Slowaken dienden officiële protesten in.
Verontwaardiging Zeker Polen zijn hypergevoelig. Zij zijn sinds hun toetreding veranderd van onzekere Oostblokkers in trotse, zelfbewuste Europeanen. Ze horen er volledig bij, daar is geen twijfel over. Toch leidt alles wat er op zinspeelt dat dat niet zo is, nog steeds tot verontwaardiging. Nadat een man vertelde dat hij uit Polen kwam, vroeg een Nederlander eens: ‘Polen? Waar ligt dat ook alweer, in oostelijk Duitsland of westelijk Rusland?’ De Pool protesteerde hevig. Een beroemde grap komt van de verdreven Oostenrijkse kroonprins Otto von
15-09-15 13:52
39
ELSEVIER 19 SEPTEMBER 2015
Habsburg (1912-2011), van iemand. En zeker niet samen ‘Je lacht 1979 tot 1999 lid van het Euromét iemand,’ zegt de Britse diin de Brusselse recteur van de Europese Raad. pees Parlement voor de Duitse CSU. De afspraak was dat verDe uitspraak van het Enbubble zeker gaderingen eindigden als een gels en de manier van praten niet samen belangrijke voetbalwedstrijd helpen ook niet mee om elmét iemand begon. De kroonprins viel kaars grappen te begrijpen. vaak in slaap. Hij werd wakker Finnen hebben een groot gegemaakt door een collega toen een vergadevoel voor humor, maar ‘hun grappen werring werd beëindigd voor een wedstrijd. ken nooit,’ zegt O’Brian. Zij houden verha‘Oostenrijk-Hongarije is begonnen,’ zei de len op dezelfde toonhoogte, in hetzelfde collega. Von Habsburg repliceerde bijna tempo, op hetzelfde volume. Daarmee hebtachtig jaar na de val van het Habsburgse ben ze zichzelf beroofd van een heel instruOostenrijks-Hongaarse Rijk: ‘Tegen wie spementarium dat nodig is om een grap begrijlen we?’ pelijk te maken. Het Engels is dan wel de lingua franca in Juist doordat Europa zo heterogeen is en de Brusselse bubble, ‘het is something-ish,’ mensen elkaar slecht verstaan, zijn de rode zegt de Britse europarlementariër Molly lijnen vaag. Als mensen een grove grap al Scott Cato (52). Ietsig. ‘Niet het Engels dat ik snappen, halen ze hun schouders op: zal spreek.’ Het gebrek aan taalbeheersing leidt wel bij die ander zijn cultuur horen. Terwijl tot terughoudendheid en vervlakking. Voor juist grappen vaak alleen werken als voor je het weet, zeg je iets net verkeerd, met alle iedereen duidelijk is waar de grenzen ligmisverstanden van dien. Het gevolg is dat gen. Humor is hét instrument om taboes bemen quasi-beleefd lacht om elkaars eenvouspreekbaar te maken of te doorbreken. dige grapjes. Daar blijft het bij. ‘Je lacht in De Amerikaanse lobbyist Angus Kelly de Brusselse bubble om iemand, niet over (37): ‘Ik zeg tegen iedereen die Europa wil
15els038z039 39
begrijpen: het is geen land. Amerika kent meer rode lijnen, is politiek correcter. Je wordt er als oorlogsmisdadiger behandeld als je iets racistisch of seksistisch zegt.’ Het type mens dat in Brussel werkt, helpt ook niet mee. ‘In Brussel worden we betaald om onszelf en de organisaties waarvoor we werken heel serieus te nemen. Iedereen die nieuw de Brusselse Europese wijk binnenkomt, zet daardoor een rem op humor,’ zegt Kelly. Hessel Daalder: ‘Zeker mensen die net het concours, de selectieprocedure voor een baan bij een EU-instelling, hebben doorlopen, vinden zichzelf erg belangrijk. Dat komt ook doordat ze zo veel verdienen. Daardoor denken ze dat ze wel belangrijk moeten zijn. Als Nederlander stoorde ik me daaraan. Relativeren kan men niet.’ Daalder zat vaak vergaderingen voor en zei, als mensen eindeloos zaten te discussiëren: ‘Dit is zó belangrijk, dit moeten we de Europese Commissie en de Europese Raad voorleggen.’ De ironie ontging velen. ‘Om de vergadering dan toch tot een einde te brengen, zei ik: “Ik weet het ook niet, maar we beslissen nu, want ik wil vanavond voetbal kijken.” De Britten en Nederlanders waren het vaak met me eens.’ Wat de humor ook hindert, is dat de Europese instituties op Franse leest zijn geschoeid. Daalder: ‘Kijk maar eens in Franse kranten. De cartoons gaan altijd over een vrouw op het strand die een krab in haar bh heeft.’ Fransen praten liever over een nieuwe bureaucratische structuur dan dat ze hun intellect aanwenden voor goede grappen. Daarmee zijn ze hoogst succesvol in Brussel. Terwijl humor vaak het beste middel is om een publiek voor je te winnen, is dat publiek in Brussel afwezig. In zo’n technocratische omgeving gedijen de Fransen, maar gedijt niet de humor. Wie het grappigst zijn? Rondvragen leert dat naast de Britten, de Grieken, Tsjechen en Italianen goed scoren. Zij hebben zelfspot, ironie en relativering. Fransen, Polen en Spanjaarden krijgen weinig bijval. Nederlanders gelden als vrolijk, maar niet als E geestig.
15-09-15 13:52
44
19 SEPTEMBER 2015 ELSEVIER
BUITENLAND
Niet zielig, wel in grote haast HONGARIJE / Aan de EU-buitengrens blijkt dat veel migranten geen hulpbehoevende oorlogsvluchtelingen zijn. Wel willen ze allemaal zo snel mogelijk naar Duitsland Servaas van der Laan in Röszke (Hongarije)
Naar het beloofde land
Hoe migranten Duitsland binnenkomen
Berlijn Polen
Tsjechië
Zwitserland
Slowakije Wenen Tatabánya Hongarije München Debrecen Oostenrijk Boedapest Grenscontroles Ásotthalom Szeged
Grenshek
Röszke
Subotica Belgrado Servië Italië
Griekenland ©ELSEVIER
15els038z044 44
Servaas van der Laan
Duitsland
A
l ruim twee uur staan de oude stadsbussen van Boedapest met draaiende dieselmotoren voor het gesloten hek van het opvangkamp in Röszke, vlak bij de grens met Servië. Uit de ramen van de bussen hangen Syriërs, Afghanen en Irakezen. ‘Waar brengen ze ons heen?’ ‘Moeten we hier onze vingerafdruk geven?’ ‘Waarom laat Hongarije ons niet doorgaan?’ In Röszke zijn het de migranten die de vragen stellen aan journalisten, in plaats van andersom. Dit hadden ze niet verwacht toen de Duitse bondskanselier Angela Merkel alle Syrische vluchtelingen in haar land uitnodigde. ‘Geef ons gewoon 24 uur om door te reizen,’ moppert een man uit Beirut. ‘Niemand wil in dit rotland blijven. We willen naar Duitsland. Laat ons gewoon gaan.’ De onzekerheid over wat komen gaat in ‘dit rotland’ maakt het gemopper begrijpelijk. Toch zijn de chagrijnige gezichten een uitzondering. Bij het zien van een journalist maken veel mannen met hun vingers optimistisch het V-teken. Ze zijn immers op de goede weg. Vrouwen en kinderen lachen. ‘Waar komen jullie vandaan?’
vraagt Khaldoun (30) die zegt dat hij tandarts in Damascus was. ‘Uit Amsterdam? Is het daar leuk? Zal ik daar ook heen komen?’ Khaldoun klaagt niet over zijn situatie. ‘Ik ben gelukkig, ook in deze warme bus. Hier zijn we veilig, in Syrië word je doodgeschoten.’ Onder de ruim 170.000 migranten die sinds begin dit jaar via
15-09-15 14:49
45
ELSEVIER 19 SEPTEMBER 2015
Migranten in opvangkamp in Röszke aan de Servische grens. Velen pogen de Hongaarse autoriteiten te mijden zodat ze kunnen doorreizen naar Duitsland
Hongarije de Europese Unie (EU) binnenkwamen zijn veel Syriërs, maar niet alleen maar oorlogsvluchtelingen, zoals vaak wordt gedacht. Er zijn ook veel economische migranten uit Syrië. Er lopen veel jonge mannen tussen, maar ook hele families met jonge kinderen. Er zijn veel moslims, maar ook christenen en jezidi’s.
15els038z045 45
Als er toch een gemeenschappelijke factor moet worden genoemd, dan is het de enorme vitaliteit waarmee velen hun reis afleggen. Zelfs bij het ‘verzamel punt’ in Röszke, waar de migranten in een stinkende vuilnisbelt midden in het weiland door norse Hongaarse agenten in rijen worden opgesteld om in bussen te
worden vervoerd, blijven de meesten opvallend monter. Cameraploegen van de BBC en persbureau Reuters zoomen in op het meisje dat vanaf de schouder van haar vader huilend haar onvrede kenbaar maakt. Maar niemand heeft oog voor haar leeftijdgenootje dat al uren zoet is met een bellenblazer. Of wat te den-
ken van het meisje in een rood- witte streepjestrui die vrolijk naar de pers zwaait. ‘Bye, thank you very much,’ roept het kind als een volleerd actrice wanneer ze in de bus stapt. ‘Dag, bedankt voor alles!’ Ook dit zijn beelden die emoties oproepen, maar toch halen ze de journaals waarschijnlijk niet. De beelden van duizenden mi-
15-09-15 14:49
68
ECONOMIE
19 SEPTEMBER 2015 ELSEVIER
Desiree Koenders (45) Delta Lloyd
Diane Janknegt (47) WizeNoze
Techvrouw gezocht CARRIÈRE/ Mannen domineren de technologiewereld. Veel vrouwen denken nog steeds dat je moet kunnen programmeren voor een baan in de IT. Maar de sector is veranderd en biedt juist kansen. Het toverwoord: rolmodellen. Fleuriëtte van de Velde Foto’s Mark Janssen
15els038z068 68
15-09-15 10:53
69 Yuri Arcurs/iStock
ELSEVIER 19 SEPTEMBER 2015
EEN KEUR AAN BEGRIPPEN Techniek, technologie, tech, hightech, ICT, IT: snapt u het verschil nog? Al deze begrippen worden door elkaar gebruikt en niet altijd is duidelijk wat ermee wordt bedoeld. De overheid wil meer jongeren voor ‘bètatechnische studies’ laten kiezen. Dat zijn studies als werktuigbouwkunde, technische wiskunde, computerwetenschappen en bedrijfsinformatietechnologie, en ook de ‘klassieke’ bètastudies als wis- en natuurkunde. IT staat voor informatietechnologie. Ook gangbaar is ICT, informatie- en communicatietechnologie. IT-bedrijven als Google verdienen geld door websites en computerprogramma’s (software) te ontwikkelen: ruwweg alles wat op een computer draait. Dan zijn er nog hightechbedrijven die de computers en servers (hardware) ontwikkelen waarop de software draait. Zoals de Veldhovense chipmachinefabrikant ASML: met zijn machines worden de chips voor Samsung-telefoons gemaakt. In bijna alle bedrijven wordt IT steeds belangrijker: overal worden computers voor gebruikt. Daarom krijgen steeds meer bedrijven een CIO – chief information officer, de directeur innovatie.
Svenja de Vos (37) Tele2
W
at is dat toch met Nederlandse vrouwen en technologie? Het wil maar niet boteren tussen die twee. Het overgrote deel van de startups (waarin technologie vaak een grote rol speelt) wordt opgericht door mannen. Slechts 10 procent van het IT-personeel in Nederland is vrouw, meldt VHTO, het overheidsbureau dat vrouwen moet enthousiasmeren voor techniek. Als een bedrijf al vrouwelijke programmeurs of softwareontwikkelaars in dienst heeft, blijken ze vaak afkomstig uit het buitenland. Het aantal studenten – jongens én meisjes – in bètatechniek (zie ‘Een keur aan begrippen’ op deze pagina) is sinds 2000 wel-
15els038z069 69
Marianne Tijssen (58) Five Degrees iswaar toegenomen, maar van de afgestudeerden in bèta of techniek is nog steeds slechts 22 procent vrouw, ondanks vele overheidscampagnes als ‘Kies exact’. Die dateert alweer van bijna dertig jaar geleden. Van alle afgestudeerden in het wetenschappelijk onderwijs is 52 procent vrouw. In vergelijking met andere landen uit de Europese Unie bungelt Nederland onderaan als het gaat om de instroom van vrouwelijke studenten in wis-, natuur- en scheikunde en informatica: in 2012 was dat 22,6 procent. Dat is flink lager dan in Duitsland (35,1 procent), Zweden (42,4 procent) en Italië (51,9 procent), blijkt uit cijfers van Eurostat. Dat terwijl de vraag naar IT’ers de komende jaren flink zal toenemen. Niet alleen
naar hen. Ook bij ‘gewone’ beroepen is steeds vaker kennis van technologie nodig. Denk bijvoorbeeld aan zorgpersoneel dat steeds meer met IT-apparatuur werkt. Marketeers zijn er in overvloed, maar er is nu vooral vraag naar digitale marketeers, mensen die snappen hoe je bijvoorbeeld sociale media succesvol gebruikt om je product te verkopen. Die zijn schaars. In andere landen is het aantal afgestudeerden in bètatechnische studies hoger, zegt Cocky Booij (56), directeur van VHTO. Er is geen eenduidig antwoord op de vraag waarom Nederland afwijkt, zegt Booij. Het is volgens haar deels cultuurbepaald. ‘Het heeft te maken met stereotiepe denkbeelden. In Nederland is bèta, nog meer dan in
15-09-15 10:53
82
19 SEPTEMBER 2015 ELSEVIER
KENNIS
Pas op voor internetpillen NAMAAK / Je kunt er een hersenbloeding aan overhouden en steunt er een illegale wereld mee die groter is dan die van harddrugs. Niet alleen nepViagra, ook steeds meer voedingssupplementen, afslankmiddelen en anabolen zijn verdacht.
D
e Zweedse was 53 jaar. Ze ging al vele jaren een paar keer per week naar de sportschool, was 22 jaar geleden gestopt met roken, gebruikte geen drugs, was matig met alcohol en keurig op gewicht. Via internet had ze het voedingssupplement Jacked Power van MM Sports besteld. Een half uur voor haar sportschoolroutine nam ze de aanbevolen 13 gram. Drie kwartier nadat ze met haar oefeningen was begonnen, kreeg ze uitvalsverschijnselen in haar linkerhand. De symptomen breidden zich uit over de linkerhelft van haar lichaam en na een dag meldde ze zich bij het ziekenhuis. Een foto maakte duidelijk dat ze een forse hersenbloeding (zo’n 2 centimeter groot) had gehad. In het supplement, bleek uit onderzoek door het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM), zat een speedachtige stof, bètamethylfenylethylamine (BMPEA). Deze stof zou ‘natuurlijk’ zijn, omdat de plant acacia rigidula het produceert. Peter Keizers en Bastiaan Venhuis van het RIVM publiceerden er onlangs samen met een Zweedse en twee Amerikaanse onderzoekers over in de Annals of Internal Medicine. In hun artikel wijzen ze erop dat de combinatie van de speed plus zware licha-
15els038z082 82
melijke inspanning vermoedelijk de hersenbloeding heeft veroorzaakt.
Oppepper Over de gezondheidseffecten van BMPEA is veel te weinig bekend. De substantie is al in de jaren dertig van de afgelopen eeuw gesynthetiseerd als alternatief voor amfetamine, dat in de twintigste eeuw in zwang was als oppepper voor zakenlieden (en als doping voor wielrenners). Uit dieronderzoek is bekend dat BMPEA de bloeddruk en de hartslag kan verhogen, maar het is nooit als potentieel medicijn op mensen getest. Wat het bij mensen doet, is in wezen onbekend. Toch wordt het toegepast in meer dan
Hersenbloeding De hersenscan van de 53-jarige Zweedse
Wang Haixin/Corbis/HH
Simon Rozendaal
een dozijn voedingssupplementen voor sporters en afslankers. Venhuis en Dries de Kaste van het RIVM stellen dat in medicijnen, supplementen en preparaten die via internet worden aangeschaft een stuk of zeventig nooit geteste ingrediënten zitten. Venhuis heeft zich in het verleden verdiept in octrooiliteratuur en denkt op basis daarvan dat de criminelen die de illegale medicijnen maken zich ook op die literatuur baseren. Octrooipublicaties zijn via internet toegankelijk. Ook worden in die artikelen allerlei substanties beschreven die halverwege de ontwikkeling van een medicijn zijn afgevallen.
15-09-15 11:10
83
ELSEVIER 19 SEPTEMBER 2015
Chinese autoriteiten vernietigen in 2013 circa 50 ton aan in beslag genomen nepmedicijnen
MEDICIJNENDOSSIER PAS OP VOOR INTERNETPILLEN
82
Nepmedicijnen die via het web worden aangeboden, zijn een groeiend gevaar Voor een illegale producent zijn juist die gesneuvelde kandidaat-medicijnen interessant. De producenten van officiële medicijnen speuren wel actief naar illegale versies van hun eigen medicijn, maar niet naar net iets andere varianten.
Aha-erlebnis Venhuis en De Kaste beschreven in 2012 in het Journal of Pharmaceutical and Biomedical Analysis tientallen varianten van sildenafil (viagra), die ze aantroffen in internetpillen en voedingssupplementen. Het zijn stoffen die sterk lijken op viagra maar net een tikje anders zijn. Neem homosildenafil.
15els038z083 83
Dat is voor 98 procent hetzelfde molecuul als sildenafil maar heeft een minuscuul zijtakje (een methylgroepje). De onderzoekers uit Bilthoven lopen voorop bij het opsporen van nieuwe, illegale medicijnen. Dat valt deels te herleiden tot de aha-erlebnis van Venhuis in 2011 op een forensisch symposium. Hij beluisterde een voordracht over de mogelijkheid van het opsporen van drugs via rioolwater. Drugs worden immers deels weer uitgeplast en dus vormen de concentraties van de drug en zijn afbraakproducten in rioolwater een indicatie voor drugsgebruik. Hebbes, dacht Venhuis. Als ik deze aan-
SCHUCHTERE SLIKKERS
88
Ruud Coolen van Brakel: ‘Farmaceutische bedrijven moeten veel opener zijn’ PILLEN IN CIJFERS
90
De kosten van medicijnen in Nederland en andere landen in beeld gebracht STEEDS MEER MEDICIJNEN
92
De farmaceutische industrie is minder innovatief, is het beeld. De realiteit is anders DE FARMACEUTISCHE NODEN
94
De ziekten waartegen dringend nieuwe of betere middelen nodig zijn ESSAY: TWEEDELING IN PILLEN
96
Afhankelijk van uw postcode kan een behandeling sterk verschillen
15-09-15 11:10