NUMMER 43 • 71STE JAARGANG • 24 OKTOBER 2015 • € 5,95
um Jubilem r num e 1953 2006 1988 1949 2011 1992 20041951 2012 2012 19851956 1947 2007 1965 2010 2002 2005 2000 1968 1974 1987 1966 1995 1950 1970 1961 19961954 1958 1957 1994 19461990 1952 1963 1986 2008 1955 1973 1962 1978 1993 1960 1999 1979 1984 20141969 1959 1967 1975 1948 1983 2001 1964
7 0 JAAR AP
15els043z001 1
20-10-15 09:31
11
ELSEVIER 24 OKTOBER 2015
NON SOLUS
Alstublieft! A lstublieft! Een extra dikke Elsevier om samen met u het zeventigjarig jubileum van het weekblad te vieren. Met 272 pagina’s is het zeker niet de dikste Elsevier ooit. Maar wel de dikste van de afgelopen 15 jaar. Hoofdbestanddeel van deze Elsevier vormen de portretten van zeventig Nederlanders, voor elke jaargang van het weekblad één. Samen symboliseren zij het Nederland zoals dit de afgelopen zeven decennia vorm heeft gekregen. Met ondernemend, nieuwsgierig, innovatief en gul als de betere kenmerkende eigenschappen. Bij het bepalen van deze zeventig mannen en vrouwen hebben we de methode gevolgd waarmee we elk jaar de Nederlander van het Jaar verkiezen. Met deze traditie zijn we pas in 2004 begonnen, zodat de voorafgaande 59 jaren tot nu toe ontbraken. Deze omissie is in dit Jubileumnummer goedgemaakt. Vanaf 1945 heeft elk jaar nu z’n eigen Nederlander van het Jaar. Dat Elsevier op 27 oktober 1945 kon verschijnen, is een klein wonder, zoals Gerry van der List schrijft in zijn artikel over ‘het eerste nummer’ (zie pagina 242). De andere bladen deden er alles aan om Elsevier als nieuwkomer de voet dwars te zetten. Begrijpelijk: Elsevier had de beste schrijvers, beloofde onafhankelijk te zijn en had een professionele uitgever achter zich staan. Het weekblad beoogde in 1945 ‘gansch anders’ te zijn dan de tot dusverre bestaande bladen. Het had bovendien als doel ‘een ordenend orgaan te zijn, dat overzicht schept in de chaotische werkelijkheid’. Zeventig jaar later is aan dat doel niets veranderd en is Elsevier nog
15els043z011 11
steeds anders dan de andere media. Wat dat andere is, valt lastig te omschrijven. Misschien moet je dat oordeel ook wel niet zelf geven, maar aan de lezer overlaten. Feit is dat de redactie de wereld om haar heen zakelijk en nuchter wil beschouwen, zich daarom niet makkelijk wil laten meeslepen door allerlei goede bedoelingen en wensdenken, en zich meer dan gemiddeld afvraagt hoe alle politieke plannetjes moeten worden betaald en vooral met wiens geld. Zelf neemt het blad in elk geval geen cent aan van de overheid. Een opmerking nog. Dat eerste nummer van het weekblad verscheen weliswaar in 1945, maar als tijdschrifttitel bestaat Elsevier al veel langer. Want van januari 1891 tot en met december 1940 verscheen bij dezelfde uitgeverij het gelijknamige maandblad Elsevier, dat toonaangevend was in de wereld van de kunst en bellettrie. De Duitse bezetting maakte na december 1940 publicatie van dit tijdschrift, officieel Elsevier’s Geïllustreerd Maandschrift geheten, onmogelijk. Maar er is een directe lijn die maandblad en weekblad verbindt. Niet voor niets noemen directie, uitgever en hoofdredactie in het eerste nummer van 1945 het weekblad een ‘voortzetting’ van het Maandschrift. Inmiddels is de cirkel rond, want we geven sinds 2013 ook weer een maandblad uit, Elsevier Juist. Genoeg over onszelf. Ik wens u veel plezier met dit Jubileumnummer! Arendo Joustra, hoofdredacteur
20-10-15 14:17
12
ELSEVIER / INHOUD
24 OKTOBER 2015 ELSEVIER
Nieuwe crisis?
204
Na de kredietcrisis en de eurocrisis komt er een derde crisis aan, denken sommige prominente economen. Wat kunnen we verwachten?
Hond als oncoloog 232 Vijf honden worden getraind om darmkanker op te sporen. De retrievers en cockerspaniëls doen het nu al beter dan het bevolkingsonderzoek.
Verhaal van de week Kan dat: sobere opvang?
26
De politiek wil de opvang van asielzoekers versoberen. Dat wordt lastig. Internationale afspraken geven vreemdelingen die hier mogen blijven, dezelfde rechten als Nederlanders. Wat kan het kabinet doen om het land onaantrekkelijker te maken voor iedereen die nog wil komen?
Eerste nummer
242
Het ontstaan van de voorloper van Elsevier, in de jaren veertig, verliep niet zonder problemen. Wel was Elseviers Weekblad direct een enorm succes.
Annemarie Penn
48
De oud-rechter is sinds deze zomer eerste burger van Maastricht. ‘Ik ben de gelukkigste burgemeester van de hele wereld.’
15els043z012 12
Het Huis van Saud wankelt
62
Dalende olieprijzen, vertrapte bedevaartgangers, ruzie met Iran: alles lijkt opeens mis te gaan in Saudi-Arabië.
20-10-15 14:17
13
ELSEVIER 24 OKTOBER 2015
70 JAAR ELSEVIER Voor dit Jubileumnummer portretteert de redactie van Elsevier 70 bijzondere mannen en vrouwen. Voor elk verschijningsjaar van het weekblad één.
15els043z013 13
72 74 75 77 78 79 82 83 84 86 88 90 91 92 94 96 98 100 101 102 104 106 107 108 109 110 112 114 116 118 120 122 124 125 126 128 130 132 134 136 138 140 142 144 146 148 150 152 154 156 158 160 162 164 166 168 170 172 174 176 178 180 182 184 186 188 190 192 194 196
1945 Piet Lieftinck 1946 Truus Smulders-Beliën 1947 Eduard Meijers 1948 Fanny Blankers-Koen 1949 De Indiëganger 1950 Marinus den Ouden 1951 Jeanne Roos 1952 Herman Wehkamp 1953 Johan van Veen 1954 Het Kaasmeisje 1955 De emigrant 1956 Marga Klompé 1957 Willem Drees 1958 Hub van Doorne 1959 Boer Boon 1960 Loe de Jong 1961 Huig Maaskant 1962 Mies Bouwman 1963 Max Goote 1964 Anton Geesink 1965 Joop den Uyl 1966 Prins Claus 1967 Joke Smit 1968 Toon Hermans 1969 Jan Tinbergen 1970 Piet de Jong 1971 Godfried Bomans 1972 Sicco Mansholt 1973 Monique van de Ven 1974 Johan Cruijff 1975 Hans Braam 1976 Prins Bernhard 1977 W.F. Hermans 1978 Bram en Freek 1979 Joseph Luns 1980 Koningin Juliana 1981 Wouter Buikhuisen 1982 Chris van Veen 1983 Freddy Heineken 1984 Ruud Lubbers 1985 Wubbo Ockels 1986 De nieuwe Nederlander 1987 Sylvia Tóth 1988 Marco van Basten 1989 Neelie Smit-Kroes 1990 Jan Timmer 1991 Frits Bolkestein 1992 Hella S. Haasse 1993 Rop Gonggrijp 1994 Hans van Mierlo 1995 Thom Karremans 1996 Richard Krajicek 1997 Meindert Tjoelker 1998 Koot & Bie 1999 M. Veltman & G. ’t Hooft 2000 Nina Brink 2001 Els Borst 2002 Pim Fortuyn 2003 Jan Peter Balkenende 2004 Ayaan Hirsi Ali 2005 Rijkman Groenink 2006 De soldaat in Uruzgan 2007 Joop van den Ende 2008 Wouter Bos 2009 Linda de Mol 2010 De politicus 2011 Mark Rutte 2012 Beatrix 2013 Wim Pijbes 2014 Ahmed Aboutaleb
20-10-15 14:17
14
24 OKTOBER 2015 ELSEVIER
NEDERLAND
34
16 18 20 23 26
Brieven Foto van de week Istanbul: Smeekbede De week Het nieuws samengevat; Letterlijk; Feiten; Stijger/Daler; Agenda Commentaren Buma’s recht; Dom xtc-pardon; Turkse buffer; Doodscultus Verhaal van de week Asielzoekersopvang – kan dat: sober?
34
Immigratie ‘Begrip’ is niet meer genoeg In Den Haag Twee ambtenaren springen over poortje Gerry van der List Het bescheiden leiderschap van een pragmatische premier Hoek van Holland Hilversum In Nederland A.F.Th. van der Heijden voltooit een roman Europese Unie Beiers Oktoberfest in Brussel Essay Goed doen – De megalomanie van gezalfde politici
37 38 40 44 48
BUITENLAND
54
54 57 58 60 62 67
ECONOMIE
204
204 207 208 212 214 218
KENNIS
232 CULTUUR
240
Liesbeth Wytzes in gesprek met burgemeester Annemarie Penn Israël De angst groeit na gruwelijke aanslagen door Palestijnen In Buenos Aires De familievete die iedereen volgt Arend Jan Boekestijn Hoe Merkel verdeeldheid zaait in Europa Libië Vergeten route naar Europa Zuid-Afrika Vakantiedomper Verenigde Staten Nigel Hamilton, biograaf van president Roosevelt: ‘Amerika bruist nog altijd’ Saudi-Arabië Alles lijkt mis te gaan in de woestijnmonarchie
70 JAAR ELSEVIER
Elsevier portretteert zeventig bijzondere mannen en vrouwen Economie Sommige economen denken dat er een derde crisis komt In de cijfers ‘Special price for you, my friend’ Syp Wynia Brusselse Kerstman in Turkse tapijthandel Ondernemen Als de zzp’er baas wordt Alimentatie Vaders moeten meer bijdragen aan kosten kinderen Wat verder ter tafel komt Antoinette Kalkman
UW GELD
220 222
Carrière Iedereen een coach voor zijn loopbaan Netto Populaire Museumkaart biedt veel voordelen Lezers vragen Drie deskundigen geven antwoord M’n goeie geld Fabienne Soer Te koop Vrijstaand huis
232 234
Kanker De labrador als oncoloog Lichaam & Geest Wat voelden onze voorouders?
236
IOS Reclame niet weg in apps Verdediging Drones schieten Hebbeding Selfiestok voor experts De mens achter TimesUpp Tips
240
Theater Popsterren wagen zich steeds vaker aan het lastige genre musical In première Selectie uit het cultuuraanbod Persgeschiedenis Eerste Elseviers Weekblad was enorm succes Uit & Thuis Hollandse zelfportretten – Selfies uit de Gouden Eeuw Stijl Ommezwaai in stijl van modehuis Gucci lijkt succesvol Taal Geüpdatet Spiritueel Gevaarlijk volksgeloof Gastronomie Confit de canard Hotspot Waterliniemuseum Fort bij Vechten – Bunnik Wijn Zuid-Spaans temperament Marijke Hilhorst Druk, druk, druk Leven & Dood Wendela Maria barones van Lynden (1928-2015) Bridge & Puzzels
242 255 258 260 262 265 266 268
15els043z014 14
INTERVIEW
DIGITALE WERELD
20-10-15 14:17
26
VERHAAL VAN DE WEEK
24 OKTOBER 2015 ELSEVIER
fase
De Nederlandse asielfabriek Nadat een asielzoeker Nederland binnenkomt, legt hij een lange weg af, naar een verblijfsvergunning, de Nederlandse nationaliteit of afwijzing. Dit overzicht schetst die weg en toont waarop hij recht heeft tijdens die procedure.
1
Aanmelding en registratie
2 Duur: 2 dagen
Wonen: opvang
Werk: nee
Onderwijs: nee
Verzekering: nee
Zorg: Hereniging: noodzakelijke nee
€ Geld: nee
Gratis vervoer naar locaties
Gratis tolk
Kan dat: sober? ASIEL / De politiek wil de opvang van asielzoekers versoberen. Dat wordt nog lastig. Internationale afspraken geven vreemdelingen die hier mogen blijven dezelfde rechten als Nederlanders. Wat kan het kabinet doen om het land onaantrekkelijker te maken voor iedereen die hiernaartoe wil komen? Servaas van der Laan Illustratie René van Asselt
A
an de stroom asielzoekers die Noord-Europa probeert te bereiken, komt geen einde. Steeds meer landen overwegen hun grenzen te sluiten, regeringen zoeken manieren om hun land minder aantrekkelijk te maken. In Keulen werd een burgemeesterskandidate die voor de opvang van asielzoekers is, met een mes neergestoken. De opvang van vluchtelingen is omstreden, het debat erover licht ontvlambaar. Feit is: Centraal-Europese landen zijn
15els043z026 26
vooral doorgangsland, de meeste asielzoekers hebben de noordelijke lidstaten als reisdoel. Terwijl de hele Europese Unie veilig is, kiezen de meeste asielzoekers voor landen als Duitsland, Nederland of Zweden, samenlevingen met goede sociale voorzieningen. Daarmee zijn zij volgens regeringspartij VVD geen vluchtelingen meer, maar immigranten. Als de hoogte van een uitkering en niet veiligheid doorslaggevend is om voor een land te kiezen, dan kan ‘versobering’ van het sociale arrangement de asielinstroom misschien indammen. Geconfronteerd met de snel toenemende maatschappelijke onrust over de komst van
tienduizenden extra asielzoekers, kwam het kabinet zelf met maatregelen om de voorzieningen voor asielzoekers te versoberen. Hoewel niet definitief, lijkt het erop dat de soberheid wordt gezocht in de huisvesting. Vreemdelingen met een verblijfsstatus krijgen geen voorrang meer bij een sociaal huurhuis, en moeten genoegen nemen met een prefabwoning of een wooncontainer. Verder moeten zogeheten vergunninghouders – asielzoekers die te horen hebben gekregen dat zij hier mogen blijven – hun uitkering voortaan deels in natura krijgen, in de vorm van gratis huisvesting en medische zorg. De ‘paar tientjes leefgeld’ die de
20-10-15 12:28
27
ELSEVIER 24 OKTOBER 2015
fase
2
Voorbereiding op procedure
fase
6 Wonen: opvang
Werk: nee
Hereniging: Zorg: nee noodzakelijke
€
Duur: 8 tot 40 dagen
Wonen: opvang AZC
Werk: nee
Zorg: ja
Hereniging: nee
€ Onderwijs: Verzekering: Gratis nee nee vervoer naar locaties
vreemdeling volgens de VVD overhoudt, zijn het restant van de bijstandsuitkering waarop de vluchteling gewoon recht houdt. In werkelijkheid verandert er voor de vreemdeling met een verblijfsstatus niet zo veel. Dat er per saldo niet zo veel gebeurt, heeft te maken met de meningsverschillen tussen coalitiepartners VVD en PvdA: de sociaal-democraten willen niet zo ver gaan als de VVD. Maar stel dat er wel politieke overeenstemming was. Wat kan Nederland dan doen? Om daarop een antwoord te vinden, moet eerst in kaart worden gebracht waarop vreemdelingen recht hebben. Daarbij is het van belang om onderscheid te maken tussen asielzoekers (zij wachten nog op een beslissing van de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) of ze mogen blijven) en vergunninghouders (zij hebben een status en mogen, al dan niet voorlopig, blijven).
Asielzoekers Waar asielzoekers recht op hebben, is vastgelegd in de Regeling verstrekkingen asiel-
Asielzoekers doen vaker een beroep op de medische zorg dan een gemiddelde patiënt
15els043z027 27
Start asielprocedure
8/40
Duur: 6 dagen tot 6 maanden
Geld: nee
3
Gratis tolk
Gratis Weekgeld: Onderwijs: Verzekering: vervoer naar WA € 60 minderjarigen advocaat (leerplicht)
zoekers van de Vreemdelingenwet (2005). Zo moet de overheid zorgen voor een ‘toereikend huisvestingsniveau’ voor asielzoekers. In de praktijk gaat het om leegstaande kloosters, kazernes en andere plekken die het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA) inricht als opvang. Ook bij de huidige, grote toestroom moet het COA onderdak regelen. In overleg met gemeenten worden daarom tientallen nood- en crisisopvanglocaties ingericht. Behalve een dak boven het hoofd krijgt een asielzoeker leefgeld van circa 60 euro per week. Daarnaast kunnen zij maximaal 14 euro per week bijverdienen met klusjes in of rondom het asielzoekerscentrum. Ook krijgt de asielzoeker medische zorg, een WAverzekering en gratis juridische bijstand, verzorgd door de Raad voor de Rechtsbijstand. De asielzoeker krijgt ov-kaartjes om van en naar zijn advocaat te reizen. De toegang tot de medische zorg veroorzaakt de nodige kosten. Weliswaar worden cosmetische ingrepen als borstvergrotingen niet gedekt, maar voor alle noodzakelijke medische behandelingen die voor Nederlanders in het basispakket zitten, hoeft een asielzoeker niet te betalen. Asielzoekers doen vaker een beroep op de zorg dan een gemiddelde patiënt. Zorgverzekeraar Menzis, die de zorg voor asielzoekers inkoopt,
Gratis tolk
Waarom nu? De oorlog in Syrië sleept al bijna vijf jaar. De vraag is waarom de migrantenstroom nu pas zo massaal op gang is gekomen. Daar zijn vier redenen voor, zegt Midden-Oosten-deskundige Gemma Bennink. Ten eerste is er de uitzichtloze situatie in Syrië. Toen Amerika besloot om de Syrische president Bashar al-Assad niet te bombarderen, ging er een golf van teleurstelling door de vluchtelingenkampen. Nog altijd zijn de meeste mensen in het land gevlucht voor Assad, niet voor IS. Syriërs hebben de hoop verloren dat er snel een einde komt aan de oorlog. De slechte omstandigheden in de omringende landen zijn een tweede factor. De toelages en voedselpakketten in vluchtelingenkampen zijn onlangs versoberd. Vluchtelingen kunnen alleen werken of studeren als ze veel geld betalen. De rijksten redden zich wel, maar bij de middenklasse raken de reserves uitgeput. Daarnaast horen Syriërs succesverhalen van landgenoten die de reis eerder hebben ondernomen. Die verhalen motiveren vele anderen om ook naar Europa te gaan. Tot slot was daar de uitnodiging van de Duitse bondskanselier Angela Merkel om naar Duitsland te komen. Zij heeft veel twijfelende vluchtelingen het laatste zetje gegeven.
20-10-15 12:28
48
INTERVIEW / ANNEMARIE PENN
24 OKTOBER 2015 ELSEVIER
‘Nu ik hier zit, valt alles op zijn plek’ Na een indrukwekkende loopbaan bij de rechterlijke macht werd Annemarie Penn (62) burgemeester van Maastricht. Ze spreekt het woord ‘zwaardmacht’ met veel genoegen uit.
D
Liesbeth Wytzes Foto’s Marco Bakker
mentsparket daar, en later lid van het College van procureurs-generaal. Als ze ’s oche avond dat Annemarie Penn tends op de fiets of lopend naar haar werk werd benoemd tot burgemeesgaat, naar ‘m’n stadhuisje’, de zon schijnt ter van Maastricht, eerder dit en de kerkklokken luiden, dan denkt ze: ‘Ik jaar, was zenuwslopend. Penn, ben de gelukkigste burgemeester van heel haar man, een zoon, een de wereld.’ schoondochter zaten bij elkaar thuis aan de Het stadhuis op de Markt is imposant en Looiersgracht in het centrum van Maashaar kamer ook. Die is op de hoek, en geheel tricht, waar Penn al 24 jaar woont. bespannen met goudleren behang waar zeZe zou worden gebeld tussen half 8 en ventiende-eeuwse kunstenaars Chinese tahalf 9 ’s avonds. Ze wist dat er nog één of ferelen op schilderden. Dit is nog eens een twee kandidaten waren, maar wie? Geen corner office! idee, nog steeds niet. Ze was het sollicitatiePenn is partijloos. Ze ziet de rol van burproces rustig ingegaan, want ze had een gemeester als drieledig. ‘Je moet boven de prima baan als procureur-generaal bij het partijen staan en voor mij is mijn partijloosOpenbaar Ministerie in Den Haag. Maar heid goed, maar ik weet niet hoe het anders gaandeweg groeide de spanning. zou zijn. Als burgemeester sta je in de lijn ‘We gingen maar een potje toepen,’ zegt van Koning en gouverneur van de Koning, ze. ‘Ik had echt geen idee of ik het zou worzoals dat bij ons heet. Dan moet je als het den. Ik had alleen die mail geware een stabiel tegenwicht vorkregen, om bij de telefoon te blijmen tegen de democratische be‘Ik ben de ven.’ En die ging dus niet over. weging die wordt gevormd door Die lag daar maar. Had ze wel gelukkigste de raad. het goede nummer doorgege‘De politiek is vluchtig, maar burgemees- de burgemeester ven? Even in de mail kijken. Ja houdt rekening ter van de dus. Kwart voor 9, tien voor 9... met de lange termijn. Hij kijkt of eindelijk, bijna 9 uur, ging de tehet democratische proces verwereld’ lefoon. De voorzitter van de verloopt volgens de normen van de trouwenscommissie. ‘Mag ik u feliciteren...’ rechtsstaat. Ten slotte heeft de burgemees‘Toen ging er wel een oerkreet door het ter de zwaardmacht, het gezag over de polihuis! De pers belde, De Telegraaf stond op tie. Dat moet je niet in handen leggen van de stoep, een gekkenhuis, echt een hoogtemensen met politieke drijfveren en daarom punt.’ ben ik voor de benoemde burgemeester.’ Zo werd Annemarie Penn-te Strake, gePenn, opgewekt, bruin haar in een knot, trouwd, vier zoons, op 1 juli 2015 burgezwart truitje, spreekt het woord ‘zwaardmeester van Maastricht. Eerder was ze daar macht’ met zichtbaar genoegen uit. Lorechter, hoofdofficier van het arrondissegisch, die heeft ook niet iedereen. Maastricht is een middelgrote stad: bijna 123.000 inwoners, 150 nationaliteiten. ‘Een ANNEMARIE PENN-TE STRAKE (Helmond, 31 oude stad met heel veel historie; de Romeijuli 1953) studeerde rechten in Nijmegen. Van nen zaten hier al. Er is een prachtig oud cen1987 tot 2012 was ze verbonden aan de rechttrum en een heel mooie internationale unibank Maastricht, daarna werd ze lid van het versiteit, die volgend jaar veertig wordt. Als College van procureurs-generaal van het OM. je zo’n middelgrote stad wilt ontwikkelen,
15els043z048 48
moet je niet met grote en meeslepende plannen komen. Een haven in Maastricht zou een beetje een bizar idee zijn. Je moet kijken naar de kwaliteit die je hebt en van daaruit ontwikkelen voor de toekomst.’ Penn ziet de stad als een combinatie van oud – het centrum, met goede restaurants, klassieke gebouwen, mooie winkels – en nieuw: festivals, de ontwikkeling van verwaarloosd industrieel erfgoed. Maastricht moet namelijk ook aantrekkelijk blijven voor jonge mensen. Penn: ‘Ik wil dat de stad gaat “schuren”. Het historische centrum is prachtig, maar met het oog op de toekomst zijn we toe aan iets nieuws, iets jongs. We laten de binnenstad zoals die is, maar er komt een moderner stuk aan vast en die lichten elkaar uit. We hebben het festival Bruis, er komen allemaal start-ups. Mode is een van de speerpunten. Dat willen we ontwikkelen, jonge ontwerpers een kans geven. ‘We hebben onder meer Fashion Clash, een jaarlijks terugkerend mode-evenement. De Dansdagen. In het Belvédèrepark staan oude fabrieken, heel interessant, en de gashouder waar vroeger het stadsgas in zat. Daar gaan we een nieuwe bestemming aan geven en dat zal over een paar jaar af zijn. Rond de universiteit en het ziekenhuis zitten veel bedrijven op het gebied van life sciences en er komen er steeds meer bij.’
D
e ligging is ideaal: tussen België en Duitsland, op het kruispunt van drie landen dus. Een gebied, de Euregio Maas-Rijn, met vier miljoen inwoners. ‘Als je de kaart van de Londense metro erop legt, heb je precies die Euregio te pakken.’ Voor Penn zijn die grenzen nu nog vooral een hindernis. ‘Ze belemmeren. België ligt hier een paar kilometer vandaan, Duitsland een kilometer of dertig. Dat zijn normale afstanden voor woon-werkverkeer, maar door die grenzen is het toch lastig. Dan krijg je te
20-10-15 11:48
‘We gingen die avond maar een potje toepen’
15els043z049 49
20-10-15 11:48
62
BUITENLAND
24 OKTOBER 2015 ELSEVIER
Het Huis van Saud wankelt
Dankzij de olierijkdom drong de moderne wereld de woestijnmonarchie binnen
SAUDI-ARABIË / Dalende olieprijzen, ruzie met Iran, vertrapte bedevaartgangers, groeiende kritiek over de mensenrechten en een slepende oorlog in Jemen: alles lijkt mis te gaan in Saudi-Arabië. Staat het regime er op instorten? Judith Spiegel in Kuweit-Stad
‘D
agprogramma op reis: ontbijt, openbare onthoofding, lunchpauze, kruisiging. Nee, bedankt.’ Het is de reactie van de Jemenitische blogger Haykal Bafana (43) op een bericht in Amerikaanse media dat Saudi-Arabië zich meer wil gaan richten op toerisme, onder druk van de lage olieprijzen. Het is logisch dat Bafana geen fan is van Saudi-Arabië: hij woont in Sana’a, de Jemenitische hoofdstad, die in puin ligt na bijna zeven maanden van Saudische luchtbombardementen. ‘Ik begrijp niet wat de Saudi’s hier doen, maar ik weet vrij zeker dat zij dat
15els043z062 62
ook niet weten,’ schrijft hij op Facebook. Eén ding is duidelijk: Saudi-Arabië worstelt met economische, politieke en – zo denkt het zelf in elk geval – externe veiligheidsproblemen in de vorm van Iran. Wat is er toch aan de hand in dat raadselachtige land dat nauwelijks toeristen – anders dan miljoenen pelgrims – binnenlaat, maar wel miljoenen buitenlandse arbeidskrachten? Wat is er aan de hand in het land waarvan de leiders enerzijds meelopen in de ‘Je suis Charlie’-mars in Parijs, en anderzijds bloggers als Raif Badawi bestraffen met duizend zweepslagen? Een land dat enerzijds wordt benoemd tot voorzitter van een belangrijk mensenrechtenpanel van de Verenigde Naties, en anderzijds wordt beschul-
digd van oorlogsmisdrijven in Jemen. Het land ook waar imam Mohammed Saleh al-Munajjid het maken van sneeuwpoppen verbiedt omdat het volgens hem verboden is om beeltenissen van levende wezens te maken. Maar ook het land waar de satiricus Hisham Fageeh vandaan komt, die met zijn lied No Woman No Drive, een parodie op Bob Marley’s hit, in 2013 miljoenen hits op You Tube had. Saudi-Arabië is een land met twee gezichten, een land in spagaat. Dat is wat er gebeurt als je olie vindt in een straatarm, geïsoleerd land, waar de koninklijke familie de baas is omdat ze destijds de machtigste stam was en omdat ze een alliantie aanging met de ultra-orthodoxe salafist Mohammed ibn Abd al Wahab.
16-10-15 14:53
63
ELSEVIER 24 OKTOBER 2015
Woestijnmacht
Het koninkrijk Saudi-Arabië
Oliegeld en een wahabistische staatsgodsdienst blijken moeilijk verenigbaar, en de problemen waarmee Saudi-Arabië vandaag de dag kampt, zijn daarop terug te voeren. Het Huis van Saud moet het grote conservatieve, religieuze, tribale deel van het land te vriend houden, maar het moet ook mee in de vaart der volkeren. Amerikaanse oliewerkers, radio, tv, satelliettelevisie, sociale media: ze drongen allemaal de woestijnmonarchie binnen. En wat het land niet binnenkomt, haal je elders. Wie een bar in Bahrein bezoekt, komt daar steevast Saudi’s tegen die over de 25 kilometer lange brug tussen de twee landen zijn gereden om een avondje bier te drinken – de brug wordt ook wel de Heineken Highway genoemd – en buikdanseressen aan het werk te zien.
Moskeegrond Even onvermijdelijk zijn de tegenkrachten. Zo ongeveer elke tien jaar wordt Riaad geconfronteerd met een gebeurtenis van for-
15els043z063 63
Irak
Iran Kuweit Pe rzi Bahrein sche
Verenigde maat die de zaak op scherp Arabische Go stelt. Het eerste grote rampenEgypte lf Emiraten jaar was 1979. Twee fundamenMedina Riaad Qatar talistische hardliners – inspiMekka ratiebronnen voor Al-Qa’ida en IS – vonden dat hun land te Saudi-Arabië Oman veel naar het Westen luisterde Sudan en bestormden de Grote MosJemen kee in Mekka. De bezetting – Eritrea Sana’a die de Saudi’s angstvallig buiten de media wisten te houden – duurde twee weken en kostte ©ELSEVIER honderden levens. De daders en hun aanhangers werden ter dood veroorKoning Salman (vooraan in het wit) bezoekt de deeld, maar de gevolgen logen plek waar een bouwkraan er niet om: de Saudische regein Mekka omviel, ring scherpte de islamitische 12 september 2015 wetgeving aan. Dat was de deal die ze met de geestelijk leiders van het land hadden moeten maken, in ruil voor een fatwa die toestond dat er met geweld werd ingegrepen op heilige moskeegrond. Hetzelfde jaar 1979 was ook het jaar van de Russische invasie in Afghanistan en van de Iraanse Revolutie. Riaad steunde Afghanistan-gangers van harte, en zag intussen met angst en beven hoe een sjiitische ayatollah aan de overkant van de Perzische Golf beweerde dat mosNog weer tien jaar later werd Riaad oplims zelf moeten beslissen wie hun leiders nieuw opgeschrikt, door de ‘Arabische zijn. Niet helemaal wat het Huis van Saud Lente’. Het leidde tot de meest agressieve in gedachten had. buitenlandpolitiek uit de Saudische geTien jaar later viel Irak Kuweit binnen. schiedenis. Riaad snelde het soennitische De Saudi’s voelden zich eveneens bedreigd koningshuis van Bahrein te hulp om het open zochten een manier om het land te be- standige sjiitische deel van de Bahreinse beschermen tegen voormalig vriend Saddam volking neer te slaan. Nu reden er tanks Hussein. Osama bin Laden bood aan een le- over de Heineken Highway, en met succes. ger te vormen. Dat sloegen de Saudische leiders af; liever hadden ze de Amerikanen. Teken van zwakte Nog weer tien jaar later, tijdens 9/11, werd Minder succesvol is tot nu toe de hulp aan duidelijk hoe groot de woede van Bin Laden de soennitische oppositie die vecht tegen over die beslissing was. het regime van Bashar al-Assad in Syrië. Die terreuraanval in 2001 was niet alleen Niet alleen weet Assad van geen wijken, de tegen Amerika gericht, maar ook tegen het Saudische steun bleek ook te belanden bij Huis van Saud, dat – zo hoopte Bin Laden – groeperingen als Jabhat al-Nusra en IS, die nu toch zeker door de Verenigde Staten in door Riaad net zo goed als bedreiging worde steek zou worden gelaten. Dat gebeurde den beschouwd – zij het als een minder niet. Washington hield de banden warm; grote dan Iran. De deelname door Riaad aan hoogstens dwong het wat beloftes af over de internationale coalitie tegen IS lijkt hervormingen. De Saudi’s gingen aan de vooral symbolisch. slag met aanpassingen in het onderwijs en Levensecht daarentegen is de hulp aan vrouwenrechten. Er veranderde weinig. de verdreven regering van Jemen in hun
SPA/AFP/ANP
Tomas Munita/The New York Times/HH
Israël Jordanië
16-10-15 14:53
1959
1976
1989
1945
7JA0 AR
2011
1949
1970
1995 2010 1973
1961 2004
1958
1954
1996
1975
1966
1979 2014
1946 2000 1986 2012 2003
1994
1968
70
1962
2001
1978
1991 1990
2005
2009
1983
1952
1984 1982
1972
2012 2013
1950
1957 1963 1985
1988
1998
1981
1969
1987 1964
Nederlander van het Jaars
1948
1955
1992
1956
1999
2008
1993
15els043z067 67
1980
1960
1947 1974 2002
1965
1977
1967
1953
2007
2006
1951
1971
1997 2015 19-10-15 12:00
68
70 JAAR ELSEVIER
24 OKTOBER 2015 ELSEVIER
Voor elk jaar één NEDERLANDERS VAN HET JAAR / Voor dit Jubileumnummer portretteert de redactie van Elsevier 70 bijzondere mannen en vrouwen. Voor elk verschijningsjaar van het weekblad één. Zij symboliseren het Nederland van de afgelopen 70 jaar. Arendo Joustra
15els043z068 68
19-10-15 13:40
69
ELSEVIER 24 OKTOBER 2015
H
et is een raadsel waarom de redactie van Elsevier pas in 2004 begon met het aanwijzen van een Nederlander van het Jaar. Het Amerikaanse weekblad Time – een voorbeeld in de verte – doet iets dergelijks immers al sinds 1927 (‘Zie ‘Time als inspiratiebron’ op pagina 70). Maar in dit Jubileumnummer maakt de redactie de omissie goed. Voor alle zeventig verschijningsjaren van weekblad Elsevier is een Nederlander van het Jaar aangewezen. En hopelijk beleeft u als lezer net zoveel plezier aan het resultaat als de redactie bij het bepalen van deze tientallen Nederlanders van het Jaar. Hoe gaat zoiets in zijn werk? Bij de jaarlijkse verkiezing van de Nederlander van het Jaar zoekt de redactie naar een man of vrouw die zijn stempel op het jaar heeft gedrukt. Soms door een bijzondere prestatie,
15els043z069 69
soms omdat deze persoon het nieuws van dat jaar heeft beheerst of dat jaar als het ware symboliseert. U ziet, objectieve criteria zijn het niet, het is een persoonlijke inschatting van de redactie. Waarbij bovendien moet worden bedacht dat de uitverkiezing tot Nederlander van het Jaar niet per definitie moet worden gezien als eerbetoon of lauwerkrans. Ook een persoon die op een negatieve manier zijn stempel op het jaar heeft gedrukt, kan Nederlander van het Jaar worden. Het Amerikaanse Time heeft zelfs Hitler en Stalin tot ‘Man van het Jaar’ gebombardeerd, twee gruwelijke massamoordenaars. Een enkele keer kiest Elsevier geen specifiek individu, maar een pars pro toto. Dat deed de redactie voor het eerst in 2006, toen de ‘militair in Uruzgan’ Nederlander van het Jaar werd. Model voor deze militairen stond het peloton van luitenant Peter Marx. In een
ver en vijandig land vochten ze tegen de Taliban en hielpen ze de lokale bevolking. Met gevaar voor eigen leven. Ook in 2010 koos de redactie voor een symbolische Nederlander van het Jaar: de politicus. Beschimpt en bedreigd, maar onmisbaar. Politici, onder wie ook provinciale en lokale bestuurders, zetten zich in voor het publiek belang, maar worden weggezet als zakkenvullers. Ze maken de democratie mogelijk, maar krijgen geen waardering. Vaak fungeren politici als kop-van-jut. Het zijn bijvoorbeeld de burgemeesters die de afgelopen maanden de klappen mochten opvangen van een asielbeleid waartoe ze niet zelf hebben besloten, maar dat eigenlijk een gevolg is van een gemakzuchtige opmerking van Angela Merkel, de Duitse bondskanselier. Het Amerikaanse Time maakt het zich
19-10-15 13:40
70
70 JAAR ELSEVIER
24 OKTOBER 2015 ELSEVIER
Time als inspiratiebron duen uitverkoren: Wallis Simpson (in 1936), De eerste ‘Man van het Jaar’ die het Ameridie het jaar daarop zou trouwen met prins Edkaanse weekblad Time publiceerde, was ward; Song Meiling (in 1939), de vrouw van eigenlijk een goedmakertje. In 1927 had het Chiang Kai-shek, die het jaar daarvoor tot blad, waarvan op 3 maart 1923 het eerste ‘Man van het Jaar’ was uitgekozen; koningin nummer was verschenen, nog niet één keer Elizabeth (in 1972) en Corazon op zijn cover aandacht besteed Aquino (in 1986), president van aan de historische trans-Atlantide Filipijnen. In 1975 luidde de sche solovlucht van Charles Lincovertekst ‘Vrouwen van het dbergh dat jaar. Vandaar dat de Jaar’ en werd een standbeeld redactie eind 1927 besloot zijn opgericht voor de Amerikaanse portret op de cover te zetten als vrouw. ‘Man of the Year’. Een traditie was geboren. Andere opvallende keuzes Drie jaar later koos de redacvan Time: de middenklasse tie al een niet-Amerikaan tot (1969), de computer (1982) en ‘Man van het Jaar’: Mahatma de klokkenluiders (2002). Net Gandhi, leider van de Indiase on- De eerste Time als bij de Nederlander van het afhankelijkheidsstrijd. In 1999 Jaar van Elsevier is de ‘Persoon ‘Man of the Year’ veranderde de redactie de aanvan het Jaar’ bij Time niet per duiding ‘Man van het Jaar’ in ‘Persoon van het definitie een eerbetoon. Stalin werd twee keer Jaar’; dat jaar was dat Jeff Bezos, oprichter en gekozen (in 1939 en 1942), Hitler één keer (in eigenaar van webwinkel Amazon. 1938), net als ayatollah Khomeini (in 1979). President Franklin D. Roosevelt is topscorer: Ondanks die verandering van titel, kiest hij haalde drie keer de cover als Times ‘Man of de redactie zelden een vrouw. In al die jaren the Year’. heeft Time slechts vier vrouwelijke indivi-
makkelijker dan Elsevier. Want Time beperkt zich niet tot uitsluitend Amerikanen. Ook buitenlanders kunnen ‘Person of the Year’ worden. Voor de redactie van Elsevier werkt dat niet. Een Nederlander zal het immers vrijwel altijd afleggen tegen een buitenlander. Angela Merkel zou dan dit jaar een voor de hand liggende keuze zijn. En niet staatssecretaris Klaas Dijkhoff. In dit Jubileumnummer zijn voor de jaren dat deze traditie nog niet bestond, Nederlanders van het Jaar aangewezen. Het gaat dan om de jaren 1945 tot en met 2003. Om precies te zijn 59 mannen en vrouwen. Feitelijk zijn het er een paar meer, omdat af en toe de keuze op een duo viel. En de Nederlander van 2015 is nog niet bepaald. Daar is het nog te vroeg voor. Pas in december volgt de bekendmaking. Vanzelfsprekend heeft de redactie niet getornd aan de keuze die sinds 2004 is gemaakt: Ayaan Hirsi Ali in 2004, Rijkman Groenink (2005), de soldaat in Uruzgan (2006), Joop van den Ende (2007), Wouter Bos (2008), Linda de Mol (2009), de politicus (2010), Mark Rutte (2011), koningin Beatrix (2012), Wim Pijbes (2013) en Ahmed Aboutaleb (2014). Bij het vaststellen van de Nederlanders van de jaren 1945 tot 2003 heeft de redactie
43_70 NL VH JAAR.indd 70
uiteraard gebruikgemaakt van ‘de kennis van nu’. Zo zou Herman Wehkamp, als de Elsevier-traditie al in 1952 had bestaan, hoogst waarschijnlijk niet tot Nederlander van het Jaar zijn gekozen. Maar de wetenschap anno 2015 dat zijn initiatief tot een succesvol postorderbedrijf en later onlinewinkel zou uitgroeien, bepaalde mede zijn uitverkiezing voor dit Jubileumnummer. Dit geldt ook voor Chris van Veen, die is uitverkoren als Nederlander van het Jaar 1982. Het belang van het mede door hem tot
? De elf Nederlanders van het Jaar van Elsevier
stand gekomen Akkoord van Wassenaar voor de Nederlandse economie, bleek vooral in de jaren ná 1982. Door de afgesproken loonmatiging kon het bedrijfsleven beter concurreren met het buitenland en groeide de economie. Net als de jaarlijkse keuze is ook deze jubileumkeuze arbitrair. Maar alle Nederlanders van het Jaar vormen samen een mooie staalkaart. Ze symboliseren samen achtereenvolgens de wederopbouw van Nederland, de snelle welvaartsgroei, de technologische revolutie door internet en de steeds sterker wordende internationalisering waaraan Nederland blootstaat. Er zitten typische ‘erflaters’ bij, zoals bedoeld door het schrijversechtpaar Annie en Jan Romein in hun vele malen herdrukte werk Erflaters van onze beschaving. Namelijk personen die ‘tezamen het hele Nederlandse leven in zijn vele aspecten vertegenwoordigen’. Maar er zijn ook personen bij die alleen zichzelf lijken te vertegenwoordigen, zoals Johan Cruijff en Marco van Basten, maar die als vanzelfsprekend tot het collectieve geheugen van Nederland behoren. Gekroonde hoofden ontbreken niet; hun regeerperioden bieden het beste houvast bij het indelen van de recente geschiedenis. En verder wetenschappers, sporters, kunstenaars, politici, ondernemers. Er is één Nederlander van het Jaar bij die alle anderen overstijgt, en dat is Willem Drees. In alles is hij een typische Nederlander, althans het ideaal van een typische Nederlander, zoals de Nederlander zichzelf graag ziet, maar zelden is: een harde werker, nuchter, sober, zuinig, wars van het uiten van emoties, waakzaam. Als politicus durfde Drees bovendien kiezers tegen te spreken in plaats van ze slaafs te volgen en als staatsman waarschuwde hij voor de uitwassen van de verzorgingsstaat, de komst van immigranten, het afwijzen van kernenergie, het opgeven van soevereiniteit. Er is te weinig naar hem geluisterd en niet alleen door zijn geestverwanten. Op de volgende pagina’s treft u het tableau de la troupe van de redactie. Andere keuzes waren zeker mogelijk geweest. Stuur gerust uw eigen keuze naar de redactie: redactie.elsevier@elsevier.nl of Postbus 152, 1000 AD Amsterdam. Zowel uw favorieten voor de afgelopen 69 jaar zijn welkom als uw keuze voor Nederlander van het Jaar 2015. E
19-10-15 12:55
204
24 OKTOBER 2015 ELSEVIER
© Paulo Whitaker/Reuters
ECONOMIE
In de Braziliaanse haven Santos worden sojabonen in een Chinees schip geladen. Opkomende economieën lijden onder de ingezakte grondstofprijzen
Zandzakken voor de deur!
WERELDECONOMIE / Na kredietcrisis en eurocrisis komt er een derde crisis aan, denken sommige prominente economen. Wat kunnen we verwachten? Michiel Dijkstra
O
nder economen wordt gefluisterd: staat er, na de kredietcrisis en de eurocrisis, een nieuwe crisis op uitbreken? De onrust zoemt de laatste weken rond, en het zijn niet de minsten die zich zorgen maken. Citigrouphoofdeconoom Willem Buiter. Zakenbank Goldman Sachs. Het Internationaal Monetair Fonds. Uiteraard: economen kunnen niet in de toekomst kijken. Maar er zijn goede redenen om de zor-
15els043z204 204
gen serieus te nemen. De op handen zijnde crisis zou ditmaal niet Amerika of Europa, maar de opkomende landen treffen: China, Brazilië, India en zo verder. Landen die het inderdaad economisch moeilijk hebben. Die crisis zou ook in Nederland worden gevoeld, want het economisch belang van opkomende landen is sinds 2008 fors toegenomen. Hun aandeel in de wereldeconomie is gegroeid van ruim 30 procent naar bijna 40 procent. De groeiende inkomsten en koop-
kracht in opkomende landen waren goed voor 80 procent van de groei van de wereldeconomie en hielpen Europa mede uit het dal – denk aan de auto’s en machines die Duitsland kon exporteren. De belangrijkste reden dat het minder gaat in de opkomende wereld: China. Dat land, jarenlang locomotief van de wereldhandel, loopt tegen de grenzen van zijn exportmodel aan en groeit trager. Prijzen van grondstoffen, waarvan China wereldwijd veruit de grootste importeur is, zijn inge-
zakt. Zo is het land goed voor tweederde van alle import van ijzererts. Grondstoffenexporteurs – Brazilië, Rusland, veel landen in Afrika – zien hun inkomsten teruglopen. Vooral die landen drukken nu op het mondiale herstel. Probleem voor Nederland is dat het herstel hier wankel is, analyseert hoogleraar internationale economie Steven Brakman (58) van de Rijksuniversiteit Groningen. ‘Het gaat wel de goede kant op met de Nederlandse economie, maar het gaat niet goed
19-10-15 09:41
205
ELSEVIER 24 OKTOBER 2015
Aandeel in wereldeconomie procent 100 75 rijke landen 50
25 opkomende landen 0 2000
2015 2020 Na 2015: schatting
Goedkope grondstof Verandering prijzen
(september 2014 = 100) index 120
100 koper 80 koffie 60
40 september 2014 ©ELSEVIER
olie september 2015 BRON: IMF
genoeg om de problemen op te lossen die zijn ontstaan in de kredietcrisis.’ Denk bijvoorbeeld aan het geld dat banken hebben uitgeleend voor de bouw van – nog steeds – leegstaande kantoorpanden. Er wordt nog niet genoeg verdiend om die verliezen te compenseren. ‘Als de koopkracht in opkomende landen minder wordt, hebben wij daar last van en dat kunnen we niet gebruiken.’ Hoe groot is de kans op een crisis? Internationale investeerders spelen een belangrijke rol. Na de kredietcrisis verplaatsten die 500 miljard euro aan investeringskapitaal van rijke landen naar de snelgroeiende opkomende economieën: een belangrijke reden waarom die landen zo snel groeiden. Wie goedkoop kan lenen, kan immers meer investeren of
15els043z205 205
meer uitgeven – op krediet. In zekere zin voltrok zich in opkomende landen wat eerder in Amerika en Europa gebeurde, stelde hoofdeconoom Andy Haldane van de Bank of England onlangs in een lezing vast. Een overvloed aan krediet leidde tot zeepbellen (zoals in de Amerikaanse huizenmarkt) en te hoge uitgaven (zoals in Griekenland). Volgens het IMF is de schuld van opkomende landen de afgelopen vier jaar verdubbeld. Nu halen investeerders hun geld weer terug. Volgens het Institute of International Finance stroomt kapitaal opkomende landen uit, de eerste keer in dertig jaar dat dit gebeurt. Dit kan tot een crisis leiden. De Azië-crisis in 1997 kwam doordat investeerders hun geld terugtrokken uit Thailand en andere landen: die dreigden failliet te gaan en moesten worden gered door het IMF. Vooral Turkije en Brazilië zijn gevoelig voor de uitstroom van kapitaal: die landen lenen veel van investeerders in het buitenland. De rente die de overheid er moet betalen over de staatsschuld loopt sinds de zomer op. Ook elders zijn de gevolgen van de malaise in opkomende landen te zien. Zo stagneert de groei van de wereldhandel. De Duitse export nam in augustus met 5,2 procent af. Toch is van crisisstemming geen sprake. Hoogleraar Brakman acht een nieuwe wereldwijde recessie als gevolg van deze ontwikkelingen ‘niet waarschijnlijk’: ‘Het is eerder zo dat stagnatie dreigt.’ Het gevaar is, kortom, dat inkomens wereldwijd onvoldoende groeien om de vorige crises af te schudden. Risico’s zijn er volop. Naast de groeivertraging en China is er nog een derde risicofactor: de Amerikaanse centrale bank. De Federal Reserve (Fed) zinspeelt erop dit jaar te stoppen met het opkopen van schuldpapier op de financiële markten. Een crisismaatregel die, in elk geval in Amerika, niet meer nodig is. Dit kan ertoe leiden dat nog meer investeerders zich terugtrekken uit opkomende landen, met alle gevolgen van dien. Nederland kan intussen alleen maar E afwachten.
IN DE CIJFERS
‘Special price for you, my friend’
FLOORTJE GUNST Economieredacteur van Elsevier. Ervaart in de zoektocht naar een nieuwe keuken en badkamer dat stevig onderhandelen loont.
De eerste aanzet gaf de keukenverkoper zelf. In zijn offerte stond vlak boven de streep een zogeheten afrondingskorting van ruim 1.000 euro. Waarop hij die korting baseerde, was volstrekt onduidelijk. Eén ding was zeker: dit smaakte naar meer, het afpingelen kon beginnen. Tijdens een vakantieverblijf in exotische oorden proberen Nederlanders weleens iets van de prijs van een lamp of sieraad af te praten. Niet van harte, want onderhandelen zit hun – hoe belust op koopjes ook – niet in het bloed. In eigen land hebben veel mensen meer moeite om zich over hun schroom heen te zetten en te onderhandelen over de prijs van een televisie of auto. Zonde. Wie de kunst van onderhandelen beheerst, kan een hoop geld besparen. Het is nog leuk ook. Zie het als een sport of toneelstuk waarover u de regie hebt. Enige charme en humor is geboden, de gunfactor speelt in elke onderhandeling een essentiële rol.
Bonussen
iStock
Opkomst
Wie dure schoenen koopt, kan vragen of hij daar een mooie riem bij krijgt
Vooral op auto’s, elektronica en keukens zijn de winstmarges fors. Bonussen van medewerkers zijn vaak afhankelijk van de persoonlijke omzet, dus zijn zij best bereid wat van de prijs af te doen of accessoires weg te geven om u over de streep te trekken. Internet maakt uw onderhandelingspositie sterk. U kunt vooraf prijzen vergelijken en weet dus wat de concurrent vraagt. Ook in modewinkels kunt u afdingen. Wie dure schoenen koopt, kan ook vragen of hij daar een mooie riem bij kan krijgen. Onderhandelaars die de smaak te pakken hebben, kunnen korting bedingen bij hun telecomaanbieder of energieleverancier. Vraag naar de afdeling Klantbehoud. Grote kans dat die met cadeaus gaat strooien om u binnenboord te houden als u de indruk wekt uw contract te willen opzeggen. Ook hier geldt: houd het gezellig, E het is maar een spel.
19-10-15 09:41
242
CULTUUR
15els043z242 242
24 OKTOBER 2015 ELSEVIER
16-10-15 15:26
243
ELSEVIER 24 OKTOBER 2015
Het eerste nummer
Boven: het oude logo van Elsevier Rechts: het logo sinds 2003, getekend door Kay Coenen
PERSGESCHIEDENIS / De komst van Elseviers Weekblad ging met tal van problemen gepaard. Maar bij de verschijning van het eerste nummer op 27 oktober 1945 bleek deze ‘grootsche onderneming’ al meteen een enorm succes. Gerry van der List
B
ij een succes komt het nogal eens voor dat verschillende mensen zich als geestelijk vader opwerpen. Dit is zeker het geval bij Elseviers Weekblad, de voorloper van Elsevier. Naar eigen zeggen ‘al in de smartelijke zomer van 1940’ loopt Henk Lunshof rond met de gedachte aan een nieuw weekblad, ‘gansch anders dan de tot dusver bestaande’. De redacteur van dagblad De Telegraaf hoopt dat na de oorlog een tijdschrift kan worden gelanceerd dat een uitgesproken mening durft te verkondigen en de dingen bij hun naam wil noemen. Blij is hij dan ook bij Teddy Klautz, directeur van uitgeverij Elsevier, een gewillig oor te vinden. Ook al is het, zo beseft Lunshof, ‘een grootsche onderneming, die aan Klautz werd voorgesteld en nog wel in het bitterst van de tijden’. De uitgever zal zich de gang van zaken een tikkeltje anders herinneren. Klautz zou zelf het plan hebben opgevat met een nieuw weekblad te beginnen. Het dient elementen te bevatten van het culturele tijdschrift Elsevier’s Geïllustreerd Maandschrift en het
15els043z243 243
weekblad de Haagsche Post, maar moet een eigen, meer uitgesproken karakter hebben. Het ideaal is dat van Adolph Ochs, eigenaar van The New York Times, die het nieuws onpartijdig en onbevreesd wilde brengen zonder gebonden te zijn aan belangengroeperingen en politieke organisaties. Het doet Klautz deugd dat hij in de journalist Henk Lunshof, die voor zijn uitgeverij aan de kloeke historische studie Engeland werkt, een geestverwant treft. Het zal nooit duidelijk worden welke herinneringen het meest overeenstemmen met de werkelijkheid. Maar wie ook het eerst aan de oprichting van Elseviers Weekblad (EW) gedacht moge hebben, feit is dat journalist en uitgever samen aan de slag gaan. ‘Het nieuwe orgaan moet frisch zijn, moed aan den dag leggen,’ betoogt Lunshof, want in het nieuwe Nederland zal durf nodig zijn om de waan van de dag het hoofd te bieden. Voor de uitgave van het blad wordt een afzonderlijke nv opgericht. De keus valt op de naam Bonaventura: goede toekomst. De eerste vergadering van de redactie in oprichting is in het begin van 1942 in café
Boven: pagina 2 van het eerste nummer, dat slechts 16 pagina’s telde, van 35 bij 52 centimeter. Een leesbaar exemplaar staat op www.elsevier.nl/De-eersteElsevier/. Links: pagina 1
Het weekblad blijkt ‘een voortzetting’ van Elsevier’s Maandblad, lees: Elsevier’s Geïllustreerd Maandschrift (1891-1940)
16-10-15 15:26