NUMMER 39 • 71STE JAARGANG • 26 SEPTEMBER 2015 • € 5,95
JO NESBØ EN LAGERCRANTZ OVER GEWELD IN THRILLERS
Dwingeland
DUITSLAND Hoe heel Europa lijdt onder de almacht van Angela Merkel LINKSE STRIJD Wilders profiteert van knokpartijen aan linkerfront
DE BESTE STUDIES 2.140 opleidingen in hoger onderwijs beoordeeld AP
15els039z001 1
22-09-15 16:56
4
ELSEVIER / INHOUD
26 SEPTEMBER 2015 ELSEVIER
Omslag Sean Gallup/Getty - bewerking Studio Elsevier, inzet Kaayman
Computer op wielen 58 Op de autobeurs in Frankfurt is het aanbod aan modellen riant. De gesprekken gaan vooral over de vraag: hoe digitaal kan een auto zijn?
De beste studies
75
Hoe vind je na het vwo of de havo een passende studie? Waar is het onderwijs goed en hoe zit het met baankansen? Elsevier geeft de antwoorden.
Omslagartikel Dwingeland Duitsland
18
Het staat bekend als de Duitse Alleingang en wordt door deskundigen gevaarlijk genoemd: steeds nadrukkelijker speelt Berlijn, bondskanselier Angela Merkel voorop, de baas in Europa. Hierdoor vervreemdt Duitsland zich geleidelijk van andere Unielanden. Is dat reden tot zorg?
Functioneel bloed 106 Hoe gewelddadig moeten misdaadboeken zijn? Thrillerauteurs Jo Nesbø en David Lagercrantz over het gezicht van het kwaad.
Broederstrijd in linkse blok
32
In de strijd om de kiezer maken de PvdA, SP en GroenLinks elkaar genadeloos af. De PVV van Geert Wilders profiteert van hun geruzie.
15els039z004 4
Geen ervaring? Uitstekend!
46
Kiezers lopen weg met de politieke nieuwkomers onder de Republikeinse presidentskandidaten, met Donald Trump aan kop.
22-09-15 17:11
NUMMER 39
ELSEVIER 26 SEPTEMBER 2015
6 8 11 15 18
NEDERLAND
26
26 29 30 32 38
BUITENLAND
46 54
ECONOMIE
CULTUUR
100 15els039z005 5
INTERVIEW
Liesbeth Wytzes in gesprek met Brits ambassadeur in Den Haag Sir Geoffrey Adams
46
Amerika Nog nooit werden tv-debatten tussen Republikeinse presidentskandidaten zo goed bekeken In Parijs Woede in het land van 1968 Arend Jan Boekestijn De Duitse gastvrijheid leidt tot meer hekken Spanje Afscheid van Catalonië? Libië Politieke schrijfles Rusland Wat president Poetin wil in Syrië
48 49 50 54 57 58 62
66
75
Immigratie Kabinet-Rutte heeft een gat van een half miljard In Brussel Lobby voor Zeeland begint om 8 uur Gerry van der List De verdiensten van bedrijfsleider Samsom Hoek van Holland Eindhoven In Nederland Amsterdam superblij met Dirksuper Politiek In de strijd om de kiezer maken PvdA, SP en GroenLinks elkaar genadeloos af; Geert Wilders profiteert ervan Misdaad Antilliaanse criminelen zijn erg lastig te bestrijden
42
64
KENNIS
Brieven Foto van de week Arnhem: opvang voor asielzoekers De week Het nieuws samengevat; Letterlijk; Feiten; Stijger/Daler; Agenda Commentaren Ieder voor zich; Niet boven de wet; Strop onverdiend; Volksverlakkerij Verhaal van de week Dwingeland Duitsland; Gesprek met de invloedrijke Britse econoom Paul Collier (24)
Hypotheken Nieuwkomers op de markt dwingen grote banken om hun rentetarieven verder te verlagen In de cijfers ‘Oplichters’ en ‘shitty champagne’ Syp Wynia Optreden politiebonden strijdig met rechtsstaat Auto’s Beurs in Frankfurt: hoe digitaal kan een auto zijn? Transport Bezorger UPS profiteert van de groei van het geneesmiddelengebruik Wat verder ter tafel komt Corien Wortmann-Kool
UW GELD
68 72
Privacy Onlinedata zijn een goudmijn voor de verzekeraar Netto Gedoe met retourzending M’n goeie geld Evelyn Evers Te koop Herenhuis Lezers vragen Drie deskundigen geven antwoord
75 94 96
Onderzoek Beste studies 2015 van Elsevier Afstamming Homo naledi valt moeilijk te plaatsen Lichaam & Geest Bloeddruk moet nog lager
98
Telefoon Op digitaal dieet Deeleconomie Dineren à la Uber Hebbeding Polaroid Snap De mens achter LookLive Tips
100
DIGITALE WERELD
115
Theater Twee van bekendste romans van Louis Couperus zijn als toneelstuk te bewonderen In première Selectie van cultuuraanbod Uit & Thuis Fictie Twee jaar, acht maanden en achtentwintig nachten van Salman Rushdie Thrillers Scandinavische auteurs Jo Nesbø en David Lagercrantz over het gezicht van het kwaad Taal Dingetje Spiritueel Voortlevend bewustzijn Gastronomie Risotto Hotspot Ons’ Lieve Heer op Solder – Amsterdam Wijn Vergeten vermentino Marijke Hilhorst De ongezochte vondst
116 118
Leven & Dood Tonny Rademaker (1924-2015) Bridge & Puzzels
104 106 110 112
5
NON SOLUS
Hilversum
D
e omroepen zijn voor de Tweede Wereldoorlog opgericht om de belangen van specifieke groepen te dienen. Zoals die van de socialisten (VARA), de katholieken (KRO) en de protestanten (NCRV). De eigen identiteit stond voorop. Er werd propaganda gemaakt voor de eigen cultuur, het eigen geloof, de eigen politieke opvattingen. Nog in 1954 verboden de bisschoppen katholieken om naar de VARA te luisteren. Juist omdat deze omroepen hun eigen identiteit wilden benadrukken, wilden ze niets van de overheid weten. En principieel als ze waren, wilden ze dan ook geen cent van de overheid aannemen. De uitzendingen werden met contributies van de leden betaald. Pas tijdens de nazibezetting veranderde dit, toen de Duitsers luistergeld gingen heffen. Eenmaal verslaafd aan dit systeem, bleef het tot 2000 gehandhaafd. Sindsdien betaalt de overheid de omroepen uit de algemene middelen (belastinggeld). Het gaat om een enorm bedrag, ongeveer evenveel als het academisch ziekenhuis van de VU in Amsterdam nodig heeft. Inmiddels hebben al die omroepen al lang geen eigen identiteit meer. Als je naar de radio luistert of tv kijkt, merk je er niets van. Alleen omdat het erbij staat, weet je welke omroep het programma verzorgt. Omroepen die elkaar voorheen naar het leven stonden, zijn inmiddels samengevoegd. Maar het skelet van het oude systeem staat nog recht overeind. Zo langzamerhand wordt het toch eens tijd om Hilversum grondig te reorganiseren. Het systeem past niet bij de 21ste eeuw. En het budget al helemaal niet. Arendo Joustra, hoofdredacteur
22-09-15 17:11
ARNHEM / VOOR ASIELZOEKERS
Nieuwe functie
De monumentale Koepelgevangenis was nog maar net leeg toen het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA) de gemeente Arnhem belde. Of er direct 400, vooral Syrische asielzoekers in konden worden opgevangen. Dat kon. In 2013 besloot staatssecretaris Fred Teeven de uit 1886 stammende, nog niet zo lang geleden gerenoveerde gevangenis te sluiten. Er werd gezocht naar een herbestemming, maar die was nog niet gevonden. Al was het maar omdat het COA de Koepel een jaar geleden nog te ‘verouderd’ vond voor asielopvang. Nu is de nood blijkbaar hoger. Piroschka van de Wouw/ANP
15els039z008 8
22-09-15 17:20
15els039z009 9
22-09-15 17:20
VERHAAL VAN DE WEEK
Dwingeland Duitsland
26 SEPTEMBER 2015 ELSEVIER
Beata Zawrzel / Demotix/HH
18
Migranten in Hongaarse hoofdstad Budapest, te voet naar Duitsland
T
wee weken geleden belde de Duitse bondskanselier Angela Merkel (CDU) met de Belgische premier Charles Michel (MR). Dit was haar bikkelharde boodschap, vernam Elsevier uit een betrouwbare bron: ‘Als België geen immigranten accepteert, kan dat gevolgen hebben voor de positie van Brussel als Europese hoofdstad.’ België bukt als er op het Europese politieke toneel wordt geschoten, maar nu werd de Duitse arrogantie zelfs de Belgen te gortig. Namens de Belgische regering reageerde staatssecretaris voor Asiel en Migratie Theo Francken (N-VA) even bikkelhard. ‘Als Duitsland oneindig immigranten binnenlaat, overwegen wij grenscontroles.’ De reactie van de Belgen staat niet op zich. De eurocrisis leidde eerder al tot een opstand van Zuid-Europese landen tegen het Duitse leiderschap, de migratiecrisis tot een opstand van Oost-Europese landen. Het is volgens Europaminister van Baden-Württemberg Peter Friedrich (SPD, 43) het gevolg van de ‘methode Merkel’: ‘Meer besturen vanuit Berlijn, minder vanuit Brussel. Zelfs Duitsland gaat nu voor een Alleingang.’ De laatste weken kon heel Europa die
15els039z018 18
Duitse solistische koers voor het eerst waarnemen, en dat scherper dan ooit. Op dinsdag 25 augustus lekte via de Duitse pers uit dat Duitsland het Verdrag van Dublin eenzijdig opblies. Het principe dat immigranten asiel moeten aanvragen in het eerste Unieland waar ze aankomen, gold niet meer voor Syriërs, bevestigde Merkel. Want: ‘Duitsland is een sterk land met een sterke economie en kan dat aan.’ Het besluit leidde tot een nog grotere exodus van vooral Arabische en Afrikaanse immigranten vanuit onder meer Turkije. Geïnspireerd door Merkels oproep trokken immigranten twee weken lang Schengengrensland Hongarije in, niet zelden de naam van Merkel scanderend. Hongarije werd hierdoor totaal overvallen – Merkel had niet met het land overlegd. Zondag 6 september besloot Merkel dat de Duitse grens openging en de ‘Flüchtlinge’ welkom waren. Daarop lieten de Hongaarse en Oostenrijkse politie iedereen door. Binnen een week trokken 60.000 migranten Duitsland binnen en begon het gemor van Duitse gemeente- en bondslandbesturen die werden geconfronteerd met een chaos in hun dorpen en steden. ‘Met ons is niet overlegd,’ zei Europaminister Friedrich. Zowel binnen als buiten Duitsland waren velen
Het Syrische meisje Rebecca vraagt Merkel om hulp in Hongarije
Marko Djurica / Reuters
Jelte Wiersma in Brussel
Artur Widak/Zuma Press/HH
DUITSLAND / Het Berlijn van Angela Merkel speelt steeds nadrukkelijker de baas in Europa. Dat was al zo tijdens de eurocrisis en nu bij de migrantencrisis weer. Duitsland vervreemdt zich daardoor steeds meer van andere landen. Hoe gevaarlijk is dat?
‘Mama Merkel help ons’. Migranten Servië, voor dichte Hongaarse grens
22-09-15 16:27
Sean Gallup/Getty
ELSEVIER 26 SEPTEMBER 2015
19
Dankbare migrant, net per trein aangekomen uit Hongarije in M端nchen
15els039z019 19
22-09-15 16:27
32
NEDERLAND
15els039z032 32
26 SEPTEMBER 2015 ELSEVIER
22-09-15 11:28
33
ELSEVIER 26 SEPTEMBER 2015
Broederstrijd in het linkse blok POLITIEK / In de strijd om de kiezer maken de PvdA, SP en GroenLinks in de Tweede Kamer elkaar genadeloos af. Inhoudelijk zitten ze weliswaar vrijwel op één lijn, maar hun stijl ligt mijlenver uit elkaar. De PVV van Geert Wilders profiteert van de meningsverschillen aan het linkerfront.
Foto’s iStokc, ANP
Eric Vrijsen Illustratie Kaayman
15els039z033 33
22-09-15 11:29
50
BUITENLAND
26 SEPTEMBER 2015 ELSEVIER
Wat Poetin wil in Syrië RUSLAND / Moskou ontkent dat het Russische leger zich rechtstreeks zal mengen in de Syrische burgeroorlog. Maar Poetin zal Assad ook niet laten vallen. Bovendien is Syrië een mooie afleiding van de patstelling in Oekraïne. Hans Crooijmans in Moskou
W
at is Rusland van plan in Syrië? Zette het Kremlin de voorbije weken al Russische militairen en wapens in om de wankele positie van president Bashar al-Assad te verdedigen? Wacht het Kremlin nog slechts op een geschikt moment om militair te interveniëren in het door een burgeroorlog geteisterde land? Of stuurt Moskou juist aan op een coalitie met de Verenigde Staten en Europa om Syrië te bevrijden van terreurbeweging Islamitische Staat (IS)? In het laatste geval zou eindelijk de geopolitieke impasse worden doorbroken waarin Rusland en het Westen verkeren sinds het begin van de Oekraïne-crisis, eind 2013. Het ligt allemaal wat anders. Tenminste, als we Sergej Lavrov mogen geloven. De Russische minister van Buitenlandse Zaken legde het vorige week op de nationale televisie nog eens geduldig uit: Rusland is niet van plan om Assad te laten vallen. In zijn visie is de Syrische president een deel van de oplossing, en niet het probleem. Zonder te-
15els039z050 50
genstand van het leger van Assad zou IS gemakkelijk grotere delen van Syrië kunnen veroveren, is Lavrovs redenering. En Europa zou dan worden geconfronteerd met een nog groter vluchtelingenprobleem. Rusland blijft daarom, net als in het verleden, volop militair materieel aan Assads regime leveren. Tanks, gevechtsvliegtuigen, antiraketsystemen. Lavrov: ‘Het leveren van wapens gaat onvermijdelijk gepaard met het sturen van Russische specialisten, die de Syriërs leren hoe ze die moeten installeren en gebruiken. We hebben er nooit een geheim van gemaakt dat we zulke hulp leveren.’ Van directe betrokkenheid van Russische militairen is dus helemaal geen sprake, aldus Lavrov. De kwestie is dat de Russische bewindsman niet op zijn woord wordt geloofd. In westerse media verschenen verhalen over speciale Russische eenheden in Syrië die stiekem een grote militaire operatie voorbereidden – net als vorig jaar de ‘groene mannetjes’ bij de annexatie van de Krim deden. Het is absurd om te denken dat we in Syrië gaan vechten, klinkt het aan Russische kant. De wonden van het debacle in Afgha-
nistan, bijna dertig jaar geleden, zijn duidelijk nog niet geheeld. ‘De Russische militaire aanwezigheid in Syrië is ontaard in een welles-nietesspel dat afleidt van de werkelijke tegenstelling,’ vindt de Moskouse politicoloog Fjodor Loekjanov (48). ‘Die tegenstelling behelst dat president Barack Obama per se af wil van Assad, terwijl Poetin daaraan absoluut niet wil toegeven.’
Groter kwaad Waarom wil Poetin dat niet? Loekjanov, hoofdredacteur van het tijdschrift Rusland in de Wereldpolitiek: ‘Het Syrië van Assad is de laatste bondgenoot van Rusland in het Midden-Oosten. We hebben er onze enige marinebasis aan de Middellandse Zee en we verkopen er veel wapens. Maar hier speelt niet alleen eigenbelang. Poetin wijst er terecht op dat je moet uitkijken met het zomaar opzijschuiven van autoritaire leiders in de Arabische wereld. Saddam Hussein, Muammar Khaddafi, Hosni Mubarak; op aandrang van het Westen zijn ze verdreven. Maar zie wat we er in Irak, Libië en Egypte voor in de plaats kregen.’
22-09-15 13:19
51
Europa was de laatste jaren ook fel antiMoskou wordt verwacht dat de Russische Assad. Maar sinds kort hebben de politieke president bij die gelegenheid – en tijdens leiders van onder meer Frankrijk en Grooteen mogelijk onderhoud met Barack Obama Brittannië hun toon wat gematigd, signa– het Westen zal voorstellen om de handen leert Loekjanov. ‘Het besef groeit dat IS een ineen te slaan in de kwestie-Syrië. veel groter kwaad is dan Assad. Amerika wil ‘Het zou mooi zijn wanneer Rusland zo’n die draai nog niet maken, al was het maar strategische samenwerking kan vormen,’ omdat dit zou impliceren dat Poetin de Midmeent Vladimir Frolov (53), een adviseur op den-Oostenpolitiek mede bepaalt.’ het gebied van overheidsrelaties. ‘Dat zou Zeker is dat ook Rusland IS ziet als een immers de aandacht afleiden van de controenorme bedreiging. De terreurbeweging oeverse over Oekraïne.’ fent immers grote aantrekkingskracht uit op Frolov raakt een gevoelige snaar. Opiniede vele fundamentalistische moslims in peilingen tonen aan dat, hoe langer het condeelrepublieken als Tsjetsjenië en Dageflict in Oost-Oekraïne zich voortsleept, des stan. Vele honderden van zulke Russische te onverschilliger het Russische volk raakt staatsburgers zouden zich al over de uitkomst ervan. Een bij het IS-leger in Irak en Syrië jaar geleden vond liefst 48 ‘Assad hebben aangesloten. Daarprocent dat de zogenaamde is de laatste naast wordt het dreigement volksrepublieken Loegansk van IS dat ‘het kalifaat zal bondgenoot van en Donetsk bij Rusland zouworden uitgebreid naar RusRusland in het den moeten worden gevoegd. land’, zeer serieus genomen. is dat minder dan Midden-Oosten’ Inmiddels Bovendien is er permanent de 19 procent. Het draagvlak voor angst dat moslimfundamentamilitaire en zelfs humanitaire listen Moskou of andere steden zullen trefhulp aan de door separatisten gecontrofen met terroristische aanslagen. leerde regio’s nam navenant af. Genoeg redenen dus voor Rusland om in De reden ligt voor de hand: Russen hebSyrië samen te werken met de weinig effecben al genoeg aan hun hoofd. Ze betalen al tieve, door Amerika geleide coalitie die vanfors om de Krim financieel op de been te uit de lucht stellingen van IS bestookt. Maar houden en vrezen dat ze straks ook de hoge ja, Assad... prijs mogen betalen voor het herstel van de Op maandag 28 september spreekt Vlazwaar beschadigde regio’s Donetsk en Loedimir Poetin in New York de Algemene Vergansk. Westerse sancties hebben er bovengadering van de Verenigde Naties toe. In dien toe bijgedragen dat de Russische eco-
15els039z051 51
YouTube
Militaire parade in Moskou, mei dit jaar. Poetin maakt geen geheim van de militaire steun aan Assad
RIA Novosti / Reuters
YouTube-beeld van Russische tank in de omgeving van Latakia, Syrië, 15 september
nomie dit jaar zo’n 4 procent krimpt. De prijzen stijgen gemiddeld met 15 procent, op onderwijs en zorg wordt bezuinigd, reële lonen dalen en pensioenen worden waarschijnlijk bevroren. De gekelderde roebel heeft luxe westerse producten – voor zover die al niet onder een boycot vallen – voor velen onbereikbaar gemaakt. Vakantietripjes naar Europa zijn onbetaalbaar geworden. Nog altijd steunt een overweldigende meerderheid van de Russen Poetins beleid. Tegelijk leeft het besef dat Rusland geïsoleerd blijft zolang geen vooruitgang wordt geboekt in de kwestie-Oekraïne. De manoeuvreerruimte van de president is nochtans gering. Teruggave van de Krim is uitgesloten. Herstel van het gezag van Kiev in de ‘volksrepublieken’ is wel bespreekbaar, maar omgeven met harde voorwaarden over zelfbestuur en erkenning van de Russische taal. Niets wijst er bovendien op dat Poetin zijn oorspronkelijke doelen heeft losgelaten: Oekraïne moet een bufferstaat blijven. Het land mag, zo het er al toe zou worden uitgenodigd, geen lid worden van de EU, laat staan van de NAVO. Politicoloog Loekjanov: ‘Poetin gokt erop dat in het westerse kamp grotere verdeeldheid ontstaat. Hij verwacht niet veel van Amerika, wel van Frankrijk en Duitsland. Want de Syrische vluchtelingencrisis, de problemen in Oekraïne en de economische sancties raken vooral Europa.’ E
22-09-15 13:19
Daniel Kraus
58
ECONOMIE
26 SEPTEMBER 2015 ELSEVIER
Een digitaal paradijs, zowel voor de chauffeur als zijn baas in de nieuwe BMW 7 Serie
SMARTPHONES M OP WIELEN AUTO’S / Een riant aanbod van modellen is te zien op de autobeurs in Frankfurt. Het gesprek gaat vooral over de vraag: hoe digitaal kan een auto zijn? Arthur van Leeuwen in Frankfurt
15els039z058 58
ocht u binnenkort de bestuurder van een BMW 7 Serie zien zwaaien, onthoud dan: hij zwaait niet naar u. De telefoon ging, hij zag de naam van de beller en had geen zin in een gesprek. Of anders zijn baas achterin niet. De 7 Serie kan namelijk vijf gebaren leren herkennen. Zoals een beller wegwuiven. Het is een van de geinigste vindingen onder de massa innovaties op de tweejaarlijkse Internationale Automobil-Ausstellung (IAA) in Frankfurt. Het thema van de beurs, zo zeggen de verenigde Duitse autofabrikanten, is de digitalisering van de auto en alle mobiliteit. Kopers van gewone auto’s raken al gewend aan snufjes als adaptieve cruise control, een trillende stoel als je een witte streep raakt of het signaleren van een onverwacht overstekende voetganger – inclusief
22-09-15 11:38
59
ELSEVIER 26 SEPTEMBER 2015
Mercedes S-Klasse Cabrio
Toyota Prius alweer zuiniger
Peugeot Fractal voor de zintuigen
Audi A4 in vele varianten Volkswagen Tiguan, ook hybride
’Automatische stuurcorrectie bij Baustellen. Handig en veilig!’ Jolige Citroën Cactus M
J ean Brice Lemal
Elektrische Porsche Mission E
noodstop. Het is nog maar het begin van een nieuwe tijd. Het eerste sleutelwoord voor de naaste toekomst is ‘connectiviteit’, de auto als deel van een digitaal netwerk met de bestuurder en zijn mobieltje als centrum. Het tweede luidt: snelheid. Voor de autofabrikant, gewend aan cycli van vier jaar voor de ontwikkeling van een model, is het van levensbelang de bliksemsnelle digitale wereld bij te houden. Alleen al de Duitse autoindustrie trekt de komende vier jaar 16 tot 18 miljard euro uit voor die quantumsprong. Nuchtere vraag bij het bombardement van gadgets en gimmicks: zit de consument daar echt op te wachten? Ian Robertson (57), lid van de raad van bestuur van BMW, kent geen twijfel: ‘Er komt nog veel meer. Het is een kwestie van wennen, dat blijkt telkens weer. Zoals bij de head-up display (belang-
15els039z059 59
rijke informatie op de voorruit geprojecteerd): als je die had, wil je het weer en beter. Of neem de automatische stuurcorrectie in van die smalle rijbanen bij onze Baustellen. Handig en veilig! Maar alles wel op voorwaarde dat de bestuurder zelf de keus houdt en dat de bediening eenvoudig is. Daarover leren we elke dag bij.’
Naadloos Van de 7 Serie naar de Opel Astra is in prijs zo 1 à 2 ton terug. Karl-Thomas Neumann (54), CEO van Opel, somt evenwel een forse rij snufjes op waarmee ook deze ‘middenklasser’ is uitgerust. ‘Veel gaat naadloos vanzelf, de bestuurder hoeft niets te doen. We zijn gespitst op het gebruiksgemak. Vooral gesproken instructies blijken snel te wennen, zoals voor de navigatie. De basis is bij ons hightech, de benadering van
de bestuurder eigenlijk lowtech.’ Tussen alle enthousiasme over het digitale tijdperk, bleef de elektrische auto een koppig issue. Verrassing was het verhaal van Martin Winterkorn, CEO van het Volkswagenconcern. VW gaat de komende vijf jaar twintig elektrische modellen en hybrides bouwen. Hij nam zelfs een elektrische Porsche mee. Net nu de pleitbezorgers van het eerste uur minder optimistisch zijn. BMW begon al in 2008 met de futuristische i-3 en i-8. Robertson: ‘Eerlijk gezegd blijft elektrisch rijden sterk afhankelijk van overheidssteun, zeker in Europa. In Noorwegen is die er, in Nederland en België verdwijnen fiscale voordelen, in Duitsland is het veel woorden en weinig daden. Zo gaat het te lang duren. Dus blijven plug-in hybrides de logische tussenstap.’ De klant wacht intussen op lagere prijzen, betere batterijen
22-09-15 11:38
64
ECONOMIE / WAT VERDER TER TAFEL KOMT
26 SEPTEMBER 2015 ELSEVIER
Helder communiceren. Dat is de ambitie van Corien Wortmann-Kool (56), sinds dit jaar ABPbestuursvoorzitter. ‘Dat er risico’s aan pensioen zitten, hebben we te lang verzwegen.’
‘De nullijn maakt je pensioen nog niet waardeloos’ Remko Nods Foto’s Marco Bakker
Buiten de financiële sector is de politicoloog Wortmann een relatief onbekende oeveel van de 2,8 miljoen deelnevrouw. In de financiële wereld kennen ze mers van het grootste pensioenhaar des te beter. Als vicefractievoorzitter fonds van Nederland haar naam van de grootste fractie in het Europees Parkennen? Ze zou het niet weten. Bestuurslement, de christen-democratische EVP, voorzitter Corien Wortmann-Kool wil zelf zo stond ze aan de wieg van de zwaarbevochveel mogelijk te weten komen van haar omten bankenunie. In december 2011 ondervangrijke achterban. Wat hun pensioenbehandelde ze met de Europese ministers van hoeftes zijn, hoe ze tegen ABP aankijken, en Financiën over het strenger handhaven van wat ze van het fonds verwachten. ‘Een gede Europese begrotingsregels. scheiden politieman van 55 jaar kijkt anders En op 20 maart vorig jaar onderhandelde tegen zijn pensioen aan dan een jonge doze nog zestien uur met Eurogroep-voorzitter cent, of een ambtenaar van het Jeroen Dijsselbloem over het zogeministerie van Financiën.’ heten resolutiemechanisme: EuDe begin dit jaar aangetreden ‘We hebben ropese regels die gelden zodra een bestuursvoorzitter ziet in heldere grote bank in problemen raakt. te lang communicatie de enige mogelijkDe onderhandelingen waren gezwegen heid, voor alle Nederlandse penpittig. ‘Het ging hard tegen hard. sioenfondsen trouwens, om het over risico’s’ De Franse president wilde dat de vertrouwen te herstellen, dat een politiek het voor het zeggen zou fikse deuk opliep door de financiële crisis. hebben. De Fransen zetten dingen graag Wortmann voegde de daad bij het woord naar hun hand.’ Hoe ze haar zin kreeg? door in een stand op de Libelle Zomerweek ‘Vasthouden. Als je overtuigd bent dat je te gaan staan. Ze wist dat vrouwen nauwevoor het goede strijdt, moet je vasthouden.’ lijks geïnteresseerd zijn in pensioenkwesZe zag de Fransen uiteindelijk ‘terugties. Ze wist een jonge vrouw over te halen deinzen’ tijdens de onderhandelingen. ‘Ze om zich in haar pensioensituatie te verdiewilden het zelf regelen als een van hun banpen, best een knappe prestatie. ken in de problemen zou komen. Maar je kunt dan niet weken polderen. In zo’n geval moet je snel kunnen ingrijpen om het verWIE IS CORIEN WORTMANN-KOOL? trouwen in de bankensector te herstellen.’ Geboren in Oud-Alblas in 1959. Voordat zij op Ze stelt tevreden vast dat er ‘een autori1 januari 2015 aantrad bij ABP, zat zij voor het teit met tanden’ is gekomen, met een NederCDA tien jaar in het Europees Parlement. Zij was landse bestuurder, Joanne Kellermann. vicevoorzitter van de christen-democratische Wortmanns sleutelrol tijdens de onderhanfractie. Daarvoor was zij topambtenaar op het delingen is waarschijnlijk goed voor meer ministerie van Verkeer en Waterstaat. Zij is dan een voetnoot in de economische gegetrouwd, en heeft een dochter en een zoon. schiedschrijving.
H
15els039z064 64
21-09-15 10:08
ECONOMIE
ELSEVIER 26 SEPTEMBER 2015
65
Wortmann groeide op in de Alblasserwaard, in een ‘liberaal-christelijk’ gezin. Haar vader, die een agrarisch makelaarsbedrijf runde, was actief in de lokale politiek voor de protestantse CHU. Op 28-jarige leeftijd zat ze al in de directie van een modebedrijf van haar schoonfamilie. ‘Die ervaring in het bedrijfsleven heeft mij gevormd, omdat je daardoor beter weet wat wet- en regelgeving inhoudt. Je leert dat je met wetgeving niet je doel voorbij moet schieten.’
P
WAAR? Restaurant De Kas, Amsterdam
WAT? Voorgerechten Buikspek met paksoi. Eikenbladsla, auberginecrème, bieten en feta Hoofdgerecht Zeeduivel met palmkool, rode ui en paprika Drank Jus d’orange, water, thee
KASSA € 47
15els039z065 65
ensioenfondsen zijn mede financieel in de knel gekomen door strengere wetgeving, die hen dwingt om de waarde van hun verplichtingen te berekenen aan de hand van de huidige lage rente. Hoe lager die rente, hoe hoger de verplichtingen op de balans moeten worden gezet. Dit drukt de dekkingsgraad zo ver omlaag, dat de meeste fondsen jaren de pensioenen niet meer aan de inflatie kunnen aanpassen. Is de wetgever doorgeschoten? ‘De rentestand laten we nu wel heel hard doortikken,’ zegt Wortmann. ‘De duimschroeven zijn volgens mij te strak aangedraaid. ‘Het gaat ook om wat we aan beleggingswinsten kunnen boeken. Die zijn heel behoorlijk. In die zin doen we het heel goed. Ik vind het wel wrang dat gepensioneerden nu vragen: waar blijft al dat geld?’ Werknemers en gepensioneerden hebben gedacht dat de pensioenen jaarlijks geïndexeerd zouden worden. Nu dit onjuist blijkt te zijn, staat het vertrouwen in fondsen onder druk. ‘Dat er risico’s aan pensioen zitten, daar hebben we te lang over gezwegen.’ Wortmann wil deelnemers helder en eerlijk vertellen wat ze kunnen verwachten. ‘Voor de komende jaren is dat de nullijn. Dat komt ook door de wetgeving. De nullijn maakt je pensioen nog niet waardeloos.’ Het vertrouwen in het pensioenstelsel is verder ondermijnd door het veelbekeken tvprogramma Zwarte Zwanen van omroep MAX. De documentaire was kritisch over vermogensbeheerders die pensioengeld beheren, en daaraan fors verdienen dankzij beloningen die aan beleggingsprestaties zijn gerelateerd. Wortmann keek ook. ‘Ik vond dat het evenwichtige beeld wel wat achter de horizon verdween. Alsof al het geld in de zakken van anderen terechtkwam. De documentaire deed geen recht aan de grote veranderingen in de pensioensector.’ Over de omstreden prestatiebeloningen oordeelt ze genuanceerder dan de makers van Zwarte Zwanen. ‘Hoge rendementen zijn altijd gekoppeld aan prestatiebeloningen,’ zegt ze. En ook aan hoge risico’s, zo leert de beleggingstheorie. ‘Omdat die rendementen straks meer pensioen opleveren, kan ik het E voor mezelf uitleggen.’
21-09-15 10:08