Reformatorisch Dagblad

min. 5°, max. 10°

Herziene Statenvertaling bestaat een jaar.

2

Nog geen spoor van vermiste leerlingen Driestar College.

3

Steeds minder atheïsten NEW HAVEN – Het christendom groeit wereldw d sneller dan alle andere godsdiensten.

Dagel ks komen er 83.000 christenen b . Het aantal nietreligieuzen en atheïsten neemt daarentegen iedere dag met 1000 af.

Dat bl kt uit het onderzoek ”Status of Global Mission 2012” van het Amerikaanse t dschrift International Bulletin of Missionary Research (IBMR), waarover het Duitse magazine Katholisches gisteren berichtte.

Sinds de val van het communisme in de jaren negentig is religie bezig met een opmars, concluderen de onderzoekers. Niet alleen het christendom groeit, ook het aantal aanhangers van een „kleine” godsdienst zoals het jodendom neemt toe. Dagel ks komen er 250 joden b . Telde deze godsdienst in 1970 ongeveer 11 miljoen aanhangers, nu z n dat er b na 15 miljoen. Daarmee zit het jodendom b na weer op het niveau van voor de Holocaust t dens de Tweede Wereldoorlog.

Uit de c fers van het IBMR bl kt verder dat van de b na 7 miljard wereldburgers zich ruim 2,3 miljard christen noemen.

Met 83.000 nieuwe christenen per dag groeit deze godsdienst het snelst. Daarna volgt de islam met 79.000 nieuwe aanhangers per dag. In totaal z n er b na 1,8 miljard moslims. Met ruim 950 miljoen aanhangers is het hindoeïsme de derde godsdienst. Er komen dagel ks 37.000 hindoes b , vooral in India.

Terw l de godsdiensten we-

Godsdienst ■ Onderzoek: Aantal nietreligieuzen en atheïsten neemt wereldwijd af.

■ Christendom snelst groeiende godsdienst.

■ Aantal zendelingen neemt iedere dag met drie af.

■ Dagelijks 270 christelijke martelaren.

KOBLENZ – De Duitse stad Koblenz houdt de adem in.

Morgen worden drie niet-ontplofte bommen uit de Tweede Wereldoorlog onschadel k gemaakt. Uit voorzorg moet de helft van de 100.000 inwoners het huis verlaten.

reldw d groeien, neemt het aantal niet-religieuzen en atheïsten steeds verder af. Wereldw d noemen 658 miljoen mensen zich niet-religieus of agnost en 138 miljoen atheïst. Dat aantal neemt dagel ks af met 700 respectievel k 300 mensen.

De Amerikaanse studie noemt het geboortec fer als belangr kste reden voor de groei van de verschillende godsdiensten. Bekeringen spelen een veel minder belangr ke rol.

Volgens het onderzoek telt het christendom wereldw d ongeveer 42.000 kerkengenootschappen en groepen. Die komen samen in b na 5,2 miljoen gemeenten. Met b na 1,2 miljard leden is de Rooms-Katholieke Kerk de grootste denominatie.

Daarna volgen protestanten (426 miljoen), onafhankel ke kerken (378 miljoen), orthodoxen (271 miljoen), anglicanen (87,5 miljoen) en overige christenen (35,5 miljoen). Met 31.000 nieuwe leden per dag is de Rooms-Katholieke Kerk de snelst groeide christel ke groepering. De onafhankel ken (24.000) en protestanten (20.000) volgen daarna.

De jaarl kse ”Status of Global Mission”, die voor de 28e keer versch nt, geeft ook c fers over B belverspreiding. Christenen hebben dit jaar meer dan 71 miljoen B bels verspreid. Dat z n er 195.000 per dag. Het totaalaantal B bels in de wereld ligt op 1,74 miljard.

Wereldw d z n er 400.000 zendelingen actief. Dat aantal neemt echter iedere dag met drie af. Aan 2 miljard mensen is nog nooit het Evangelie verkondigd. Daarnaast hebben 2,68 miljard mensen wel eens over Jezus Christus gehoord, maar geloven ze niet in Hem. Het aantal christenen dat vanwege het geloof de marteldood sterft, neemt steeds verder af. In 1970 waren dat er nog 377.000 per jaar; in 2000 ongeveer 160.000. Het aantal christel ke martelaren ligt nu op zo’n 100.000 per jaar. Dat z n er 270 per dag.

Onderzoek International Bulletin of Missionary Research naar bevolking en religie.

100

138 miljoen

14,9 miljoen

Toename/afname per dag

en iljo

70 60

iljoen

2,3 miljard

en

50 40

iljo 2m

95

30 20

Niet-religieuzen

Foute gegevens aangeleverd namens Mauro DEN HAAG (ANP) – Degenen die zich om Mauro Manuel hebben bekommerd, leverden foute gegevens namens en over de jongen aan.

Dat heeft een woordvoerder van minister Leers voor Immigratie en Asiel gisteravond bevestigd naar aanleiding van berichten van RTL. RTL meldde dat Mauro, de 18-jarige Limburgse asielzoeker die hier graag wil bl ven, begin 2010 al een Angolees paspoort heeft gekregen. Ook werd een andere achternaam dan Manuel gehanteerd, namel k die van z n vader. Verder is er sprake van een andere geboortedatum.

-20

00 -3

0

00

20

-7

0

0

00 13 .8

-10

37 .0 0

Hindoes

0 00

Atheïsten Joden

.0 0

Moslims

10

.0

Boeddhisten

79

Christenen

83

1,6 miljard

De evacuatie van de b na 50.000 inwoners is een enorm karwei. „De evacuatie van de

accent

pluspunt

puntkomma

Alcohol en kind foute combinatie.

Op pelgrimstocht naar Santiago.

Jolanda Zwoferink zeeft elke Bachnoot.

©RD, Alex van pijkeren

verschillende stadsw ken ligt op schema”, aldus gisteren een woordvoerder van het speciaal ingericht coördinatiecentrum ”Luftmine Koblenz” in de Duitse pers.

De gemeente heeft in de te evacueren w ken 40.000 yers verspreid met de nodige aanw zingen. Zo moet iedereen morgenochtend om uiterl k 09.00 uur z n huis uit z n.

Voordat mensen hun huizen verlaten, moeten ramen en

deuren goed gesloten worden en eventueel de rolluiken neergelaten. Bewoners wordt ook gevraagd om hun alarminstallatie af te zetten om vals alarm te voorkomen.

Niet alleen bewoners van huizen moeten op last van de politie hun woningen uit, ook een gevangenis, twee ziekenhuizen en zeven bejaardenhuizen dienen te worden ontruimd.

T dens de ruiming van de explosieven worden de vier

snelwegen rond Koblenz voor verkeer afgesloten. Ook voor het scheepvaart- en treinverkeer is Koblenz morgen niet te bereiken.

De drie projectielen z n de afgelopen dagen door de extreem lage waterstand van de R n aan de oppervlakte gekomen. De grootste van de drie bommen is maar liefst 3 meter lang en weegt 1,8 ton. Het betreft een zogenaamde ”blockbuster” – een van de grootste bommen

die door de Britten in de Tweede Wereldoorlog boven steden werden afgegooid. De springlading van de bom zorgde voor een enorme luchtdrukverplaatsing waardoor op grote schaal vernielingen werden aangericht.

De bom werd gebruikt in combinatie met brandbommen.

De ”blockbuster” is waarsch nl k afgegooid b de luchtaanval van 6 november 1944, toen de Britten het centrum van Koblenz platbombardeerden.

Onstuimig Vanmiddag naar Duitsland wegtrekkende regen, gevolgd door buien vanaf zee. Iets luwende wind. Morgen voornamel k in de noordel ke helft buien.

Meer weernieuws: Puntkomma pag. 18.

D mooiste De k kerstreizen Boek nu! beter-uit.nl b

Waar is die bank?

BERL N (ANP/AFP) – Een rechtbank in de Duitse stad Osnabrück heeft gisteren een 57-jarige overvaller tot zeven jaar cel veroordeeld. De man overviel in mei met een speelgoedpistool een gebouw waarvan h dacht er een bank in was gevestigd.

Het was hem kennel k ontgaan dat de bank al zeventien jaar geleden uit het pand weg was en dat er nu een prakt k voor fysiotherapie in zat.

Compensatieregeling RK-Kerk van start UTRECHT – De eerste v ftig slachtoffers van seksueel misbruik binnen rooms-katholieke instellingen kunnen nu een schadevergoeding aanvragen.

De compensatieregeling van de Rooms-Katholieke Kerk ging gisteren van start. De schadevergoeding kan afhankel k van de ernst van het misbruik variëren van 5000 tot 100.000 euro. De kerk moet dat geld dan betalen.

Zie ook pag. 2.

Opnieuw doden bij geweld in Syrië CAÏRO – In Syrië z n gisteren weer doden gevallen b protesten tegen het bewind van president Bashar al-Assad. Oppositionele coördinatiecomités repten over zeker dertien doden, onder wie twee minderjarigen en een vrouw. Volgens de VN z n er in het Arabische land al meer dan 4000 doden gevallen sinds de opstand in maart begon.

Zie ook pag. 5.

Wellink: Nationalisatie ING was zeer riskant KOBLENZ – In de Duitse stad Koblenz worden morgen drie bommen uit de Tweede Wereldoorlog onschadelijk gemaakt. De aanleg van een buffer van zandzakken rond de in de Rijn gelegen Foto ANP projectielen was gisteren zo goed als klaar. De zandzakken wegen elk ongeveer 1000 kilo.

Miniem respect voor zondagsrust oudjaar Regioredactie

APELDOORN – Er z n geen signalen dat gemeenten met een orthodox-christel ke signatuur de eindejaarsfeesten afgelasten vanwege de zondagsrust. Wel is de eindt d van de festiviteiten soms iets vervroegd.

x 1000

80

8m 46

658 m

90

Kabinet blij met beweging in eurostandpunt Frankrijk.

Buitenlandredactie

Religie wereldwijd Wereldbevolking (7 miljard)

9

zaterdag 3 december 2011, 41e jaargang nr. 209

Half Koblenz ontruimd om oude bommen

Wereldw d onderzoek naar religie Kerkredactie

www.refdag.nl

PRIJS PER NUMMER € 1,70 / ZATERDAG € 2,30

DIRECTEUR: IR. B.VISSER − HOOFDREDACTEUR: W. B. KRANENDONK

Dat bl kt uit een inventarisatie door deze krant. In de Brabantse gemeente Aalburg, waaronder het dorp Veen, stoppen de festiviteiten om 03.00 uur zondagochtend, een uur eerder dan t dens de vorige jaarwisseling. In Urk moet de cafés om 02.00 uur dicht. In Elburg moet de muziek eerder uit dan vorig jaar: 04.30 uur. Feestgangers op het plein

voor het gemeentehuis in Woudenberg moeten ook een uur eerder naar huis. Bovendien stelt de gemeente uit respect voor de zondagsrust eisen aan de muziek en het volume ervan.

Toch z n er ook gemeenten in de zogeheten biblebelt die –vooralsnog– geen rekening houden met de zondagsrust. Genemuiden heeft daarover nog geen afspraken gemaakt met de jeugd.

Neder-Betuwe, Oud-Be erland en Ridderkerk veranderen hun beleid voor de komende jaarwisseling niet. In het Betuwse Kesteren gaan de nieuwjaarsfeesten de hele nacht door.

Zie ook pag. 7: ”Zondagsrust Nieuwjaar geen thema”.

Pentagon acht vertraging JSF-productie nodig WASHINGTON (ANP/RTR) – Met de productie van het gevechtsvliegtuig Lockheed Martin F-35, beter bekend als de Joint Strike Fighter (JSF), moet kalmer aan worden gedaan.

B proeven vertoont het toestel

een heleboel scheuren en andere zwakke plekken, zei een topman van het ministerie, schout-b nacht David Venlet, gisteren tegen de internetpublicatie AOL Defence.

Het Pentagon heeft Venlets uitlatingen inmiddels bevestigd.

(Advertentie)

De woning zoals u die wenst begint toch bij een goede kavel op een geweldige locatie?! www.kavels-nunspeet.nl

de media. En dat leidt onherroepelijk tot verwarring bij kinderen, zo werd betoogd. Want hoe kunnen kinderen in Sinterklaas blijven geloven als er ineens twee van blijken te zijn? In wélke Sinterklaas moeten ze dan geloven?

Nu is er rond het sinterklaasfeest eigenlijk ieder jaar wel een relletje.

Of het nu de huidskleur is van de Pieten, het gebruik van de roe, of het kruis op de mijter van de Sint; er is altijd wel wat te discussiëren rond 5 december. Je zou trouwens, kennis genomen hebbend van alle beroering over de opmerking van een minister en het optreden van Sinterklaas, kunnen stellen dat we juist blij moeten zijn dit soort commotie.

Blijkbaar is er in dit land de energie en de tijd om uitgebreid te discussiëren over een opmerking van een minister en over de manier waarop het sinter-

klaasfeest gevierd moet worden.

Toch lijkt er vooral bij het tumult rond Sinterklaas meer aan de hand te zijn. De commotie over de Sint zegt iets over de worsteling van dit land met de rol van religie in het publieke domein én de godsdienstige opvoeding van kinderen. Al geruime tijd wordt, zeker vanuit de politiek, alles op alles gezet om iedere vorm van religie uit het maatschappelijk leven te bannen. En als het gaat om kinderen staat voor veel pedagogen een religieuze opvoeding gelijk aan indoctrinatie.

Juist in zo’n klimaat past het echter heel goed dat eens per jaar die religie in de persoon van Sinterklaas vanuit het museum de straat op wordt gereden. Een religie die origineel moet líjken, maar dat in wezen niet is. Kinderen mogen er een paar jaar

Zie ook pag. 3: ”Defensie: Test-JSF’s volgens planning”.

Zie ook pag. 9.

(Advertentie)

Een stap verder www.visser-visser.nl

(Advertentie)

accountants belastingadviseurs

Krimpen aan den IJssel T 0180-591581 I www.spek.nl

Ja, ik neem een abonnement op het Reformatorisch Dagblad

Opvoeding, religie en Sinterklaas De afgelopen week stond het onderwerp opvoeding volop in de schijnwerpers. Zo ging de minister van Onderwijs, Van Bijsterveldt, op veel lange tenen staan met haar opmerking dat ouders meer bij de opvoeding van hun kinderen en de school betrokken moeten zijn. Haar pleidooi lokte een storm van protest uit van vooral boze werkende moeders die haar advies betuttelend en onzinnig noemden. De felheid van de reacties maakt misschien wel duidelijk dat ze een gevoelige snaar heeft geraakt.

Gisteren ontstond er ineens nog een heel andere bron van onrust rond de zorg voor het kinderwelzijn. De uniciteit van Sinterklaas stond ineens op het spel. De vroegere nationale Sinterklaas, die dit jaar met pensioen is gegaan, kondigde namelijk aan toch weer als Sint te willen optreden in

Venlet is in het Pentagon als programmadirecteur belast met het JSF-project.

Volgen Venlet hebben de omvang van de defecten die het afgelopen jaar z n geconstateerd en de kosten om ze te repareren het Pentagon verrast. „De meeste (problemen) z n klein. Maar als je ze b eenveegt en k kt naar de plekken waar ze zich in het vliegtuig bevinden en hoe moeil k die te bereiken z n nadat je het vliegtuig hebt gekocht, zuigen de kosten de adem uit je longen”, zei Venlet tegen AOL Defence.

Lockheed Martin heeft nog niet op de uitlatingen van Venlet gereageerd. Het bedr f heeft inmiddels 117 toestellen afgeleverd of in aanbouw.

DEN HAAG – Nationalisatie van ING was wel erg riskant geweest. Een wet die in het geheim was voorbereid voor een dergel k scenario was op zich goed, maar tegel k kun je je afvragen of dit een werkbare wet was, zei oud-president Nout Wellink van De Nederlandsche Bank (DNB) gisteren voor de parlementaire enquêtecommissie-De Wit.

in geloven, maar volwassenen weten natuurlijk wel beter.

Kinderen van ouders die gewoon de waarheid over Sinterklaas vertellen, hebben van al deze problemen trouwens geen last. Ze schrikken niet van een tweede of een derde Sinterklaas, omdat ze weten dat de Sint niet bestaat en zijn Pieten evenmin.

De eventuele cadeautjes zijn gekocht door vader of moeder, de pepernoten komen uit de winkel en het paard komt gewoon uit de manege.

Minster Van Bijsterveldt heeft absoluut gelijk als ze zegt dat betrokkenheid van ouders bij hun kinderen uiterst belangrijk is. De opvoeding kun je nooit uitbesteden, of in deeltijd doen. Betrouwbaarheid, eerlijkheid en consistentie zijn echter niet minder belangrijk. Niet alleen rond 5 december, maar altijd.

RD Volledig Proefabonnement van 9 weken € 32,50.

Negen weken voor € 32,50 en aansluitend een doorlopend abonnement: RD Volledig Jaarabonnement met jaarbetaling (incasso) € 297,–* RD Volledig Jaarabonnement met maandbetaling (incasso) € 24,95*

bewogen en betrokken

Stuur de krant naar: Naam: Adres: Postcode/Plaats: Tel.: E-mail: Bankrekeningnummer: Handtekening: Reformatorisch Dagblad, Abonneeservice, Antwoordnummer 92.7300 AB Apeldoorn * Deze tarieven gelden t/m 30 september 2012. Dit bedrag is inclusief de korting voor incasso.

RK-Kerk begint compensatie Vergoeding voor slachtoffers misbruik Kerkredactie

UTRECHT – De compensatieregeling voor slachtoffers van seksueel geweld in de RoomsKatholieke Kerk (RK-Kerk) is gisteren ingegaan. De eerste v ftig slachtoffers kunnen nu een schadevergoeding aanvragen.

Dat maakte het Meldpunt Seksueel Misbruik in de Rooms-Katholieke Kerk gisteren bekend.

De slachtoffers van seksueel misbruik in rooms-katholieke instellingen kr gen een brief met informatie over de compensatieregeling. Daarin staat ook de regeling voor erfgenamen vermeld. Die is alleen van toepassing voor de partner en kinderen van het overleden slachtoffer.

De schadevergoeding kan al naar gelang de ernst variëren van 5000 tot 100.000 euro. De kerk moet dat geld dan betalen.

Ruim honderd slachtoffers hebben zich tot nog toe gemeld. Van de eerste v ftig is hun aanklacht de afgelopen maanden gegrond verklaard. Enkele tientallen anderen kr gen binnenkort bericht.

Het gaat b de compensatieregeling om slachtoffers b wie het misbruik als minderjarige heeft plaatsgevonden. Onder hen zitten veel mannen die als kind

Misbruik ■ Compensatieregeling voor slachtoffers seksueel geweld in RK-Kerk ingegaan.

■ Eerste vijftig slachtoffers kunnen nu schadevergoeding aanvragen.

■ Schadevergoeding voor slachtoffer varieert van 5.000 tot 100.000 euro.

op internaten z n misbruikt.

Voorzitter van de compensatiecommissie is Bart Holthuis, advocaat in Deventer en voormalig voorzitter van de Vereniging van Letselschade Advocaten.

De eerste berichten over seksueel misbruik binnen roomskatholieke instellingen in Nederland kwamen vorig jaar naar buiten. De Rooms-Katholieke Kerk maakte vorige maand bekend met een nanciële regeling te komen voor mensen die als minderjarige slachtoffer z n geworden van misbruik. Oudminister Deetman, voorzitter van een commissie die onderzoek doet naar seksueel misbruik binnen rooms-katholieke instellingen, presenteert op 16 december z n eindrapport. De commissie-Deetman houdt daarna op te bestaan. Slachtoffers z n dan voor contact, advies en vragen aangewezen op andere organisaties, zoals Slachtofferhulp.

De commissie-Deetman heeft slachtoffers uitgenodigd voor een besloten b eenkomst op 17 december in de Utrechtse Jaarbeurs. Deetman zal onder meer ingaan op vragen en opmerkingen van mensen die zich b de onderzoekscommissie hebben aangemeld als slachtoffer. H sprak al eerder met de slachtoffers.

In samenwerking met dagblad Trouw organiseert Academic Forum (Tilburg University) op 19 december een studiedag over misbruik binnen de RoomsKatholieke Kerk. Dan zal ook de bundel ”Grensoverschr dingen geduid. Over seksueel misbruik in katholieke instellingen” worden gepresenteerd.

zaterdag 3 december 2011 PAGINA 2

Kerk en Godsdienst

Reformatorisch Dagblad

Van marechaussee tot predikant Ds. A. D. Goijert met emeritaat Jan van Reenen

N KERK – T dens z n beroepsleven heeft ds. A. D. Go ert van alles aangepakt. H was marechaussee, zendingsvoorlichter, godsdienstleraar en predikant.

Z n studeerkamer getuigt van z n reizen over de hele wereld.

De herinneringen z n hem dierbaar, maar het meest hecht h aan het bord met daarop het woord ”Rehoboth”, boven de voordeur van z n huis in N kerk. „De Heere heeft ruimte gemaakt.” „M n vrouw en ik geloven dat we hier een plek hebben gekregen”, zegt ds. Go ert. „Ik ben bl dat ik de eindstreep heb mogen halen. De laatste jaren waren moeizaam. In 2005 ben ik een jaar uitgevallen door een reactionaire depressie en in 2008 nog eens zo’n periode door een gezwel in m n hoofd.” De predikant van de hervormde gemeente te Bunschoten ging op 6 november met emeritaat.

Arie Dirk Go ert werd op

10 november 1946 geboren in Utrecht. H wilde marechaussee worden. Z n moeder zei tegen hem: „Jochie, j het leger in? Wat moet er van je terechtkomen?” Ds. Go ert: „Ze heeft niet gel k gekregen. Toen ik marechaussee was, kreeg ik oog voor God. Het gebeurde in een wereld waarin het vreemd was dat iemand in de B bel las. Het was een ingr pen van bovenaf.”

H werkte op Schiphol, b Paleis Soestd k en in Amsterdam. In de hoofdstad kreeg h te maken met de rellen in de jaren zestig en zeventig. „In die t d was er nog geen mobiele eenheid. Als er een rel was, moest de marechaussee erop af. Als we werden opgeroepen, steeg er een gejuich op. We wilden graag iets doen om de orde te handhaven. Maar zodra we uit de combi sprongen, vlogen de stenen en etsbellen ons om de oren en was het niet zo leuk meer.” In z n vr e t d zat h in de B bel te studeren.

Z n collega’s noemde hem ”de dominee”.

Ds. J. van Sliedregt, toen voorzitter van de Gereformeerde Zendingsbond, vroeg hem in 1973 om voorlichter te worden.

Zes jaar lang was Go ert dagel ks op pad voor deze zendingsorganisatie. H vertelde over de zending maar een zendeling was h niet, ook al keek h rond in Kenia en Indonesië.

Intussen had h z n preekconsent gehaald en trok h het land door om te preken.

In 1979 werd h , als z instromer, docent godsdienst op de Rehobothschool in Elburg. „De jongeren kwamen graag b me in de les. Ik denk dit kwam door de spontane en ontspannen manier waarop ik met hen omging.

Eens zei een jongen dat h op boksen zat. Dat kon ik ook en ik nodigde hem uit voor een bokspart tje voor in de klas.”

Later, t dens z n predikantschap, pro teerde h van de opgedane ervaring in de omgang met de jeugd. „Catechisanten hadden ergens al verschillende catecheten weggepest, toen de kerkenraad m vroeg. De eerste de beste les zette ik een jongen op de gang om duidel k te maken wie de baas was. De week daarna hoorde ik de jongens tegen elkaar zeggen: „Met deze moet je uitk ken, want h waarschuwt niet alleen maar.”

Je moet vriendschappel k met

Meditatie Vlees geworden

de jongelui omgaan, maar niet te lief voor hen z n.”

Predikant werd h ook niet op de gewone manier. Go ert maakte gebruik van een eenmalige mogel kheid voor hulppredikers om toegelaten te worden tot de predikantsstudie.

Achteraf constateert h dat het werk dat h vóór het predikantschap deed, er een voorbereiding op was.

H diende twee gemeenten: Eemnes (1988) en Bunschoten (1993). In Bunschoten zette h met de christel ke gereformeerden jeugdwerk op. Samen met ds. J. Westerink, die daar toen christel k gereformeerd predikant was, reed h t dens de opening daarvan op een tandem van de ene kerk naar de andere. „Reformatorische kerken hoeven niet samen te gaan, maar ze moeten wel meer met elkaar

■ „Ik nodigde hem uit voor een bokspartijtje voor in de klas”

samenwerken, b voorbeeld op het gebied van jeugdproblematiek.”

Ds. Go ert is een doener.

Zo zette h zich in de jaren tachtig in voor het Shaare Zeedekziekenhuis in Jeruzalem, organiseerde reizen naar Israël, etste 7000 euro b elkaar voor Rwanda en deelde er B bels uit.

De predikant maakt sinds jaren deel uit van het bestuur van de Hervormde Mannenbond; ook is h bestuurslid van de Stichting Steun Messiasbel dende Joden.

T dens z n afscheidsdienst preekte ds. Go ert over de tekst: „De genade van de Heere Jezus Christus, de liefde van God, en de gemeenschap van de Heilige Geest z met u allen. Amen.”

Ds. Go ert: „We moeten de aandacht gericht houden op de drie-enige God. H gaat door met Z n werk, ook in deze moeil ke t d. Dat heb ik zelf ook zo mogen ervaren. H heeft m n leven geleid, dwars door alles heen. Het orgel speelde t dens de afscheidsdienst: „Ik weet niet waarom Gods gena aan m ook werd betoond en H m , gans onwaardig mens, steeds zo veel liefde toont.” Dat is m uit het hart gegrepen.”

APELDOORN – Het bestuur van de stichting Herziening Statenvertaling heeft besloten na te gaan of het mogel k is de kanttekeningen van de Statenvertaling „pasklaar” te maken voor de Herziene Statenvertaling (HSV). „Het gaat daarb zowel om een aanpassing aan de tekst van de HSV als om een hertaling in hedendaags Nederlands.”

Dat meldt de bestuursvoorzitter van de stichting HSV, ds.

H. Russcher, in het deze week verschenen nummer van De Waarheidsvriend (orgaan van de Gereformeerde Bond in de Protestantse Kerk in Nederland).

B w ze van proef is inmiddels met verschillende B belboeken begonnen. De bedoeling is dat de tekst van deze herziene kanttekeningen via de website statenvertaling.nu wordt gepubliceerd. Later wordt besloten of het zinvol is om te komen tot een uitgave in boekvorm.

Het stichtingsbestuur kr gt regelmatig de vraag wat het met de kanttekeningen van de Statenvertaling doet. Een terechte vraag, aldus ds. Russcher. „De Statenvertaling is immers niet los te zien van deze kanttekeningen. Ze bevatten een schat aan informatie, waarmee B bellezers ook in deze t d hun winst kunnen doen. Met het versch nen van de HSV z n de kanttekeningen b de Statenvertaling zeker niet onbruikbaar geworden. Het is wel zo dat ze niet naadloos b de HSV aansluiten. Zo is b voorbeeld een aanzienl k aantal kanttekeningen in de HSV-tekst verwerkt en daarmee overbodig geworden.”

Morgen is het een jaar geleden dat de HSV in Dordrecht werd gepresenteerd, in twee uitgaven: de basiseditie en de huisb bel.

Daarna kwamen een huwel ks-

■ Uitgever Aangeenbrug: We zijn permanent aan het herdrukken

A refdag.nl/hsv

Aurelius Augustinus, bisschop te Hippo (”Sermo 191”, 410)

Beroepingswerk

A refdag.nl voor actueel beroepingswerk.

Ds. Veldhuizen 25 jaar predikant Kerkredactie

WOUDENBERG – Ds. A. H. Veldhuizen uit Woudenberg herdenkt vandaag dat h 25 jaar predikant is.

Albertus Hendrik Veldhuizen werd op 18 december 1939 geboren in Maartensd k. H werkte als catecheet en pastoraal werker en vanaf 1976 als hulpprediker in Herkingen. In 1986 werd h daar, via de overgangsbepaling voor hulppredikers, predikant in deze hervormde gemeente.

In de jaren daarna stond ds.

Velduizen te Ouderkerk aan den ssel (1987) en te W k b Heusden (1993). De predikant ging in 2001 met emeritaat.

A refdag.nl/misbruik

b bel, een kerkb bel, een kerkbankb bel en een parallelb bel SV-HSV gereed. Na de zomervakantie verscheen de schoolb bel voor gebruik op scholen en in het kerkel k jeugdwerk. „De verkoop van de verschillende uitgaven overtrof de verwachtingen”, aldus ds. Russcher. Uitgever D. L. Aangeenbrug van Jongbloed beaamt het succes, maar is terughoudend als het gaat om exacte verkoopc fers. „We hebben met het bestuur van de HSV afgesproken vooralsnog geen aantallen te noemen. Wel is de vraag nog steeds zo groot dat we daar lang niet aan kunnen voldoen. We z n permanent aan het herdrukken.”

De HSV wordt inmiddels breed gebruikt, stelt de uitgever vast. „Naast de achterban van de Gereformeerde Bond en de Christel ke Gereformeerde Kerken, waar h eigenl k algemeen geaccepteerd is, vindt de HSV ook binnen de Hersteld Hervormde Kerk en de Gereformeerde Gemeenten veel aftrek, maar dan alleen voor thuisgebruik – ik schat wel 70 respectievel k 50 procent. Daarnaast wordt de HSV vooral in evangelische gemeenten behoorl k massaal gebruikt. In confessionele gemeenten is het gebruik beperkter.”

De populairste edities z n volgens Aangeenbrug de basiseditie met de special cover en de editie met psalmen, ook met de special cover. Wat nog volgt voor de Kerst, is een ”vivellaeditie” in het grote formaat van de huisb bel.

Ds. Russcher meldt dat er in de toekomst ook een HSVkanselb bel op voorintekening beschikbaar komt. Verder z n er plannen voor een jongereneditie, met daarin onder meer een uitgebreide inleiding met leestips en afzonderl ke behandeling van theologische of praktische thema’s. Een ander toekomstig project is de uitgave van een studieb bel. Basis daarvan is de ”ESV Study Bible”. De bedoeling is dat deze niet alleen uit het Engels wordt vertaald, maar ook wordt toegesneden op de Nederlandse context.

In de hemel voedt Christus de engelen, hier op aarde lijdt Hij als een klein kind honger. Daar blijft Hij voor de volmaakte machten Brood dat niet opraakt, hier kan Hij als alle pasgeborenen niet zonder voeding van melk. Daar doet Hij het goede, hier verdraagt Hij het kwade.

Daar sterft Hij nooit, hier verrijst Hij na Zijn dood en schenkt Hij de stervelingen het eeuwige leven. God is mens geworden. De Heere heeft het bestaan van een slaaf aangenomen, opdat de mens zich naar de Heere keert. De Bewoner en Grondvester van de hemel heeft op aarde gewoond.

NED. GEREF. KERKEN Beroepbaar gesteld: Kand. M. G. Rietkerk te Zoetermeer, die een beroep heeft aangenomen naar Zoetermeer (samenwerkingsgemeente Ngk/cgk).

Bestuur HSV overweegt uitgave kanttekeningen Kerkredactie

„En het Woord is vlees geworden.”

Johannes 1:14a

(Advertentie)

NIJKERK – Ds. A. D. Goijert: „Toen ik marechaussee was, kreeg ik oog voor God. Het gebeurde in een wereld waarin het vreemd was dat iemand in de Bijbel las. Het was een ingrijpen van Foto RD, Anton Dommerholt bovenaf.”

Kerkelijke pers

Kerkblad Noorden / Theologia Reformata

Kerkblad v/h Noorden

„Bent u een Jood?” vroeg de oude rabb n hem. „Neen”, zei dr. T. Brienen. In het christel ke gereformeerde Kerkblad voor het Noorden beschr ft de emeritus predikant een „wondere ontmoeting” in Jeruzalem. „In het hotel, waar we verbleven, vroegen we waar dichtb een synagoge was. „Wel”, zei de receptionist, „u gaat dit hotel uit, slaat de bocht om en dan na zo’n 500 meter vindt u het vanzelf.”

Zo deden we en zagen rechts een gebouw met veel licht en de deuren w d open.

Daar zal het wel z n. W erop af. We stapten binnen en de overste, de koster van de synagoge, ontving ons.

We vertelden dat we de dienst mee wilden maken. „Ach”, zei h , „u bent in een bejaardentehuis. We houden hier wel dienst, doch we murmelen maar wat met onze oude stemmen. Wel hebben we hier een oude rabb n in ons midden van over de negentig jaar. Wilt u een levendige dienst b wonen, dan moet u even verder gaan aan de overkant. Daar is een grote synagoge met een jonge, enthousiaste rabb n als voorganger.” „Dank u”, zei ik, „maar ik wil toch even uw oude rabb n groeten.” Dat kon en h nam ons mannen mee naar de synagogeruimte. De vrouwen konden naar de vrouwenafdeling. Dat deden z onder leiding van m n vrouw. Ze vonden er kinderspeelgoed en op één van de tafeltjes

ASSEN – „Mijn vrouw nam het en het was... ”Bartje” uit het Drentse land. Het was in het Hongaars vertaald en in Boedapest uitgeFoto RD, Anton Dommerholt geven.”

een boekje. M n vrouw nam het en het was... ”Bartje” uit het Drentse land. Het was in het Hongaars vertaald en in Boedapest uitgegeven.

Vermoedel k door Joden uit Hongar e meegenomen naar Jeruzalem. Daar kon een oma, t dens de synagogedienst van de mannen, een kleinkind hebben voorgelezen uit Bartje; onder andere: ”Bartje bidt niet voor brune bonen!”

W werden naar de mannenafdeling gebracht en daar stond ik voor de oude rabb n met een lange baard, zittend te midden van z n bejaarde broeders. Ik reikte hem de hand. H keek m aan en vroeg: „Bent u een Jood?” „Neen”, zei ik. „Dan een christen?” „Ja”, was m n antwoord. „Bent u ook een overtuigd christen?” „Met hart en ziel”, was m n reactie.

Toen –u had dit moeten zien en meemaken– nam de

oude rabb n z n stok, tilde zich overeind, stak de beide handen vlak voor m omhoog en riep uit: „De Messias, H komt er aan!” Ook ik stak m n handen omhoog en zei –het ging allemaal in het Engels– „de Messias, H ís ook al gekomen!” „Amen”, klonk het uit z n oude mond en h ging weer zitten. W schudden elkaar de hand, namen afscheid van de broeders in deze synagoge en vonden even later de andere, volle synagoge met de jonge, levendige rabb n. Een wondere ontmoeting – om nooit te vergeten!”

Theologia Reformata

B na een jaar verbleef h met z n gezin in de Verenigde Staten. In het theologisch t dschrift Theologia Reformata blikt prof. dr. G. van den Brink terug. „Ik eindig met enkele voorzichtige observaties. Ener-

z ds gaat de secularisatie ook aan de VS niet voorb .

De mainline churches verliezen zonder uitzondering leden, en soms in rap tempo.

De kerkgang (niet per se de religiositeit) onder jongeren neemt geleidel k aan af. Het atheïsme manifesteert zich krachtig, zeker ook in een tamel k liberale universiteitsstad als Princeton is.

Toch is het allemaal niet –of in elk geval nog niet– zo dramatisch als in onze context. (...)

Het is wat m betreft ontzettend spannend of de VS uiteindel k alsnog massaal het ontkersteningstraject van Europa zal inslaan (b immigrantenbevolkingen vinden veranderingen immers vaak een jaar of v ftig later plaats), of dat men bl vend in staat zal z n de secularisatie-these naar het r k der fabelen te verw zen.

Het kan nog beide kanten op gaan. Veel onderzoeksbureau’s meten een teruggang van christel ke invloeden.

Maar de betrokkenheid b kerk en christel k geloof in een stad als New York bleek onlangs nog verrassend te z n gegroeid, en dat kwam niet alleen door de aanslagen op de Twin Towers. (...)

Hoe het ook z , het was een b zonder voorrecht om de frisse lucht van dit land, de spirit of freedom een t d te mogen inademen, de enorme ruimten te ervaren die de Pilgrim Fathers zonder het te weten openlegden, en kennis te maken met de b zondere weg die de Here God in dit continent met z n kerk is gegaan en nog gaat.”

ZoGezegd „Als het aanbod de christen niet meer zint, gaat h stampvoetend weg.”

tegelijk weinig hartelijk zijn voor Arabische geloofsgenoten, aldus dr. Ramachandra.

moet zorgen voor warme voeten, goed zitten-

„Het woord is als een kapmes dat een weg baant door de jungle. Het licht je b en toont je een weg, waar misschien nog niemand ging.”

de stoelen en goed werkende toiletten. Als dat

In het maandblad Kerk in Den Haag staat een

alles niet naar de zin is, vertrekt de kerkganger,

column over advent. „Tijdens Advent wachten

op zoek naar een betere kerk.

we op het verlossende Woord.”

„Ik leef temidden van schurken, maar m n Zaligmaker is gestorven tussen twee moordenaars.” moest doen op de galeien. Gelezen in De

„Nieuwe orgels worden nog nauwel ks gebouwd in Nederland.

Maar er z n uitzonderingen. Op de Veluwe verr st het ene na het andere.”

Wachter Sions, weekblad van de Gereformeer-

Het Nederlands Dagblad schrijft over het

de Gemeenten in Nederland.

nieuwe Mense Ruiterorgel in de Adullamkerk

In het Friesch Dagblad (20 november) schrijft de Arnhemse kerkplanter Rick Jansen over de consumptiementaliteit in de kerk: De dominee moet zorgen voor een goede preek. De koster

Uitspraak van een hugenoot die slavenwerk

van de gereformeerde gemeente in Barneveld.

„Ik zie een groep mensen in de openlucht b een, en dan arriveert de predikant met z n mobieltje, H vouwt z n kansel uit en h preekt.”

„Hetzelfde onderzoek van het SCP stelt dat een onevenredig groot deel van de vr willigers in onze samenleving lid is van een kerk.”

Een columnist in het gereformeerd vrijge-

Dr. A. Plaisier, scriba van de Protestantse Kerk

maakte blad Nader bekeken schrijft over het

in Nederland, laat in het Christelijk Weekblad

mobieltje, de mobiele preekstoel, gebruikt in

„een ander geluid” horen over recente cijfers

de tijd van vervolging. Een mobiele preekstoel

dat het vertrouwen van Nederlanders in de

zou het opnieuw goed doen, nu in steeds meer

kerken gedaald is tot 35 procent.

kerken de preekstoel gaat ontbreken.

„De ervaring met geloofsoverdracht heeft ons in de loop der eeuwen drie vuistregels geleerd: 1. vroeg beginnen, al met 2 à 3 jaar; 2. regelmaat en integratie; 3. consistentie en consequentie.”

In het Nieuw Israëlietisch Weekblad (NIW) gaat rabbijn R. Evers in op de vraag „hoe wij

„Het aparte is dat lmmakers wel willen vertellen dat de duivel en demonen bestaan.”

Arnoud Proos belicht in Daniël, tijdschrift van de Jeugdbond Gereformeerde Gemeenten, de boodschap achter de ilm. Het bestaan van God wordt ontkend in ilms en de kerk komt er vaak slecht van af, concludeert hij.

Wim Dorsman schrijft in de nieuwsbrief van

„Het Jozef-syndroom. Men voelt zich in de put der nietsigheid en vergetelheid geworpen, afgewezen, onbegrepen, dood verklaard, en gelooft daar van de weeromstuit steeds sterker in, waarna men in de wanhoop trappelende zelf de put steeds dieper maakt.”

de leefgemeenschap Elim over een toespraak

Het is een probleem dat je steeds meer onder

van dr. Vinoth Ramachandra uit Sri Lanka.

kerkmensen aantreft, aldus dr. T. H. van der

Christenen in het Midden-Oosten merken dat

Hoeven in Confessioneel (blad van de Confessi-

wij bidden voor de bekering van moslims, maar

onele Vereniging binnen de Protestantse Kerk).

onze eigen identiteit kunnen handhaven in de moderne maatschappij.”

„Is het een idee om rond de Kerst eens een broeder of zuster uit een ander land b u thuis uit te nodigen?”

Defensie: Test-JSF’s volgens planning DEN HAAG (ANP) – Een moge­ l ke vertraging van de eerste series JSF­gevechtsvliegtuigen hoeft geen gevolgen te heb­ ben voor de levering van twee Nederlandse testtoestellen.

Dat heeft het ministerie van De­ fensie gisteren laten weten. Een Amerikaanse topman van het JSF­programma riep gisteren op de productie te vertragen omdat het toestel scheurtjes vertoont.

Producent Lockheed Martin levert naar verwachting voor augustus 2012 het eerste Neder­ landse testtoestel en in maart 2013 het tweede. Het ministerie zegt dat het geen signalen heeft gekregen dat die leveringen wor­ den uitgesteld.

Viceadmiraal David Venlet zei gisteren dat het beter is de pro­ ductie van de F­35 Lightning II, zoals het vliegtuig of cieel heet, te vertragen. Uit tests bl kt dat het vliegtuig meer scheurtjes en potentiële zwakke plekken ver­ toont dan wensel k. De meeste problemen z n volgens Venlet klein. „Maar als je ze b eenveegt en k kt naar de plekken waar ze

Gevechtsvliegtuig ■ Ministerie van Defensie verwacht geen vertraging levering testtoestel JSF. ■ PvdA-Kamerlid wil desalniettemin opheldering over mogelijke vertraging.

■ Minister Hillen gaat volgend jaar naar het Pentagon en Lockheed Martin.

zaterdag 3 december 2011 PAGINA 3

Binnenland

Reformatorisch Dagblad

Cohen: de meest Joodse aller achternamen René Zeeman

AMSTERDAM – „Cohen is een naam die allerlei reacties oproept. Goede en minder goede. Ze vragen wel eens: Wat betekent die naam eigenl k?”

zich in het vliegtuig bevinden en hoe moeil k die te bereiken z n na aanschaf, zuigen de kosten de adem uit je longen”, zei Venlet.

H benadrukte dat de veilig­ heid en de prestaties niet in het geding z n. De gebreken kun­ nen er echter wel voor zorgen dat onderdelen van het airframe, de dragende constructie, minder lang meegaan. Venlet noemt het achteraf een vergissing dat de eerste productietoestellen al van de band lopen terw l het vlieg­ tuig nog volop wordt getest.

Het Pentagon bestelde dit jaar dertig toestellen. Dit aantal loopt ieder jaar op, totdat volgens planning vanaf 2017 jaarl ks meer dan 200 vliegtuigen wor­ den afgeleverd. De Amerikanen willen ruim 2400 F­35’s. De pr s bedraagt in totaal 382 miljard dollar, omgerekend 283 miljard euro. Pas na 2015 neemt Neder­ land een besluit over de de ni­ tieve vervanging van de Neder­ landse F­16’s, eventueel door de veel modernere JSF. Tweede Kamerlid E sink van de PvdA wil opheldering over de mogel ke vertraging van de productie van de JSF. „Er z n problemen met de sensoren en de schietstoel en ik kan zo nog tien andere dingen noemen”, stelt ze. Ook het probleem met het airframe was volgens haar al langer bekend.

Minister Hillen van Defensie gaat begin volgend jaar naar het Pentagon en Lockheed Martin.

H laat zich dan op de hoogte stellen van de ontwikkelingen.

In het Joods Historisch Mu­ seum in Amsterdam staat b de tentoonstelling ”M n naam is Cohen” de vraag centraal in hoeverre iemands identiteit en imago worden bepaald door een achternaam. Daniel Cohen en Mischa Cohen fotografeerden en interviewden daarvoor 25 Amsterdamse naamgenoten.

Het resultaat z n 25 prachtige foto’s en verhalen.

Verschillende dragers van de naam Cohen z n er verguld mee dat ze zo heten. De student Gen Cohen (1980) b voorbeeld is een van hen. „M n vader komt oorspronkel k uit Ma­ rokko. ”Cohen” betekent voor m dat ik een warm persoon ben. Ik ben een trotse Israëli­ sche Jood en iedere keer dat ik

me aan iemand voorstel, getuigt m n naam van m n Joodse afkomst.”

De fotografe Lois Cohen (1991) staat door een fout b de bur­ gerl ke stand of cieel geregi­ streerd „als C­o­e­n. Zonder de h. Ooit koop ik die h er weer b .”

Er bestaan overigens tientallen varianten op de naam Cohen.

Kaplan b voorbeeld is er een, maar ook Kahn en Kagan.

Cohen betekent priester en is dus een afstammeling van Levi, de zoon van Jakob. Levi en z n nageslacht droegen verantwoor­ del kheid voor de dienst in de tempel. Aäron, achterkleinzoon van Levi, broer van Mozes,

■ „Zeggen dat je niet Joods bent, voelt als verraad aan je voorouders”

werd ”koheen gadol”, in het Nederlands hogepriester. Al diens nakomelingen in de man­ nel ke l n z n ”kohaniem”, ofwel priesters, meervoud van ”koheen”.

Onderzoekers die zich afvroe­ gen of er een genetische basis te vinden was voor dit erfel ke priesterschap, vonden een ver­ zameling genetische ”markers” b Asjkenazische en Sefardische Joden die ze het Cohen Modal Haplotype (CMH) noemden, de standaard genetische signatuur van de Joodse priesterfami­ lie. Anders dan andere Joden bezit het overgrote deel van de ”kohaniem”dit CMH. Veel dragers van de meest Joodse aller achternamen beschouwen zichzelf niet meer als Joods, al worden ze door de buitenwereld zo gezien.

Gepensioneerd drugsonderzoe­ ker Peter Cohen (1942) is een van hen. „M n ouders wilden na de oorlog Joods leven, maar ze wisten er niets van af en stuurden m langs de rabb nen

om te ”lernen”. Na m n bar mitswa besloot ik: zo, nu heb ik wel genoeg gedaan aan het Jodendom.”

Journaliste en presentatrice Clairy Polak zei vorige week vr dag b de of ciële opening van de tentoonstelling dat een Jood door z n achternaam nooit los komt van z n achtergrond. „Een Joodse achternaam kan leiden tot veel verwarring, niet in de laatste plaats b de drager ervan: hoe Joods ben ik eigen­ l k? M n moeder was het niet, m n grootvader bekeerde zich in Theresienstadt tot het chris­ tel k geloof, zelf geloofden we niet, we deden niet aan Joodse gebruiken. Nou ja, we aten wel eenmaal per jaar matses, maar met Pasen, niet met Pesach.

Maar zeggen dat je eigenl k helemaal niet Joods bent, voelt een beetje als een ontkenning die gel kstaat aan het verraad van Petrus. En het voelt ook een beetje als een verraad aan je voorouders.”

B na alle geïnterviewden as­

sociëren hun achternaam met de Tweede Wereldoorlog en het antisemitisme. Androgologe Thea Cohen (1946): „Vooral niet opvallen was het devies. En dus niet te koop lopen met je Joodse achtergrond. Dat heeft te maken met het oorlogsleed van m n ouders.”

Journalist Iris Cohen (1985) zegt het zo: „De naam Cohen heeft voor m een b zondere kracht, maar ook een zwaarte.

M n vader is net als m n opa heel wantrouwig en soms voelt het alsof de oorlog ook aan m is doorgegeven. Ik kwam als student in Amsterdam­West te wonen en moest een stickertje invullen met m n naam, voor b de deurbel. Toen vroeg ik me even af: Vind ik het nou wel jn dat iedereen weet dat hier een Cohen woont?”

De tentoonstelling ”M n naam is Cohen. De invloed van een ach­ ternaam” is tot en met 11 maart te zien in het Joods Historisch Museum in Amsterdam.

DEN HAAG – Minister Opstel­ ten (Veiligheid en Justitie) staat nog steeds achter z n besluit om het evaluatierapport ”Cir­ culaire wapens en munitie” van augustus 2010 niet zodra h er kennis van nam door te sturen naar de Kamer.

Uit het stuk vielen nog geen de ­ nitieve verbeterpunten te destil­ leren, zo heeft de bewindsman de Kamer gisteren geschreven.

Een Kamermeerderheid van SP, PVV, VVD, PvdA, GroenLinks en SGP wil de minister binnenkort over de kwestie aan de tand voe­ len, zo bleek donderdag.

In het rapport waarschuwen deskundigen dat geestel k in­ stabiele personen te gemakkel k in het bezit kunnen komen van vuurwapens. Een halfjaar na het versch nen ervan richtte de su­ icidale en geestel k verwarde Tristan van der V. in een winkel­ centrum in Alphen aan den R n een bloedbad aan.

Dat Opstelten het rapport ook toen nog niet openbaar maakte, komt omdat h eerst een gede­ gen beeld wilde kr gen van de verlofverleningen rond vuurwa­ pens in dit concrete geval. Aan de Onderzoeksraad Voor Veilig­ heid, die naar aanleiding van het drama een onderzoek instelde naar de naleving van de Neder­ landse wapenwet, stelde Opstel­ ten het rapport wel beschikbaar.

Pas nadat ook het rapport van de raad klaar was, kon h alles „in onderlinge samenhang” be­ zien en heeft h direct een aan­ passing van de richtl n wapens en munitie aangekondigd, aldus Opstelten.

Eerder genomen maatregelen zouden volgens hem hooguit van t del ke aard z n geweest.

Bovendien hadden die tot ver­ warring kunnen leiden en effec­ tief toezicht en controle kunnen bemoeil ken.

Het aangevraagde debat moet nu duidel k maken of de Kamer genoegen neemt met de uitleg die Opstelten in z n brief geeft.

(Advertentie)

Bezoek de sfeervolle winterfair in Dickensstijl bij De Beeldentuin!

Donderdag

Vrijdag

Zaterdag

Donderdag

Vrijdag

Zaterdag

8

9

10

15

16

17

december

december

december

december

december

december

10.00 - 21.00 uur

10.00 - 21.00 uur

10.00 - 17.00 uur

10.00 - 21.00 uur

10.00 - 21.00 uur

10.00 - 17.00 uur

Entree € 4.50 (vanaf 14 jaar)

Tegen inlevering van deze advertentie

€ 1.50 korting op de entree

Oude Barnevelderweg 5 • Garderen • T (0577) 46 24 82

winterfairgarderen.nl

Geen spoor Driestarleerlingen Binnenlandredactie

GOUDA – Van de twee vermiste leerlingen van het Driestar College in Gouda is nog geen nieuwe informatie binnen­ gekomen. De twee z n waar­ sch nl k met het zogenoemde Efraïm Genootschap naar Israël vertrokken.

Directeur Bergacker van het Driestar Collega in Gouda had gistermiddag nog geen nieuwe informatie gekregen over de reis van de twee leerlingen, hun moe­ der en hun oudere zus. „Voor ons is het afwachten.” De leerlingen (14 en 15) komen uit een gezin uit Woerdense Verlaat dat als vermist is opgegeven. „Je hoopt natuurl k niet op de allerergste dingen”, laat Bergac­

ker weten. „Het is al erg genoeg als leerlingen onder psychologi­ sche druk door hun moeder wor­ den meegenomen.”

De havoklas van een van de twee vermiste leerlingen heeft gistermiddag een kaart gestuurd naar het huisadres van het ge­ zin, waar de vader en een oudere broer achtergebleven z n. „Dat vind ik een heel hartverwar­ mend gebaar”, aldus Bergacker. „Er komt heel wat over hen heen.”

Donderdag bevestigde Bergac­ ker dat de twee leerlingen sinds deze week niet meer op school z n verschenen. Een deel van het gezin hoort b de sekte van Heinrich van Geene, het omstre­ den Efraïm Genootschap.

De politie heeft de zaak in on­ derzoek.

APELDOORN (ANP) – Het lande­ l ke alarmnummer 1­4­4 voor meldingen van dierenmishan­ deling wordt sinds de instelling vorige maand vr wel dagel ks door zo’n duizend mensen gebeld.

Dat zei minister Opstelten giste­ ren b de installatie van de eer­ ste dierenagenten.

De eerste 26 van in totaal 131 eerste dierenagenten dit jaar kregen op de Politieacademie in Apeldoorn hun certi caat uitge­ reikt. Het z n de eerste ”animal cops” die zich fulltime bezig gaan houden met de aanpak van dierenleed.

Volgens Opstelten zullen in 2014 500 medewerkers van de politie zich volledig bezighou­ den met bestr ding van dieren­ leed. De minister was oprecht trots. „Het welz n van de dieren zal erb gebaat z n, of ze het nu beseffen of niet.”

NS laten reizigers bewust omrijden Binnenlandredactie

ROTTERDAM – De informatie­ voorziening van de NS t dens vertragingen is niet alt d volledig.

Een persvoorlichter van de NS meldde gisteren in het AD dat het spoorbedr f reizigers soms een omweg laat maken om over­ volle stoptreinen te voorkomen.

Reizigers die het advies van de omroepberichten b vertragin­ gen opvolgen, kunnen hierdoor tot een derde van de reist d lan­ ger onderweg z n. „Het kan niet anders. De capaciteit van de stop­ treinen is niet groot genoeg.”

Door een storing b Woerden reden er gistermorgen wel stop­ treinen, maar geen sneltreinen tussen Utrecht en Rotterdam/ Den Haag. Reizigers die vanuit Amersfoort verder wilden reizen dan Utrecht, kregen te horen dat ze via Schiphol dienden om te reizen.

Opstelten: Rapport niet te laat verstuurd Redactie politiek

Opstelten: Iedere dag duizend bellers 1-4-4

Defensie heeft vaker last van lasterstralen DEN HAAG (ANP) – Niet alleen de burgerluchtvaart heeft steeds vaker last van mensen die met een laserstraal de pilo­ ten verblinden, ook Defensie kampt met dit probleem.

AMSTERDAM – Het huis waarin Anne Frank woonde voordat ze onderdook, wordt voor één dag opengesteld voor het publiek. De pand aan het Merwedeplein in Amsterdam, van 1933 tot 1942 het thuis van de familie Frank, is geheel gerestaureerd. Woningcorporatie Ymere stelt volgende week zaterdag maximaal 300 mensen in de gelegenheid om de woning te bezichtiFoto’s ANP gen.

Vitens bezorgd over vervuiling drinkwater LEEUWARDEN (ANP) – Drink­ waterbedr f Vitens maakt zich grote zorgen over de toene­ mende vervuiling van grond­ water als gevolg van mest.

Vooral de waterwingebieden op de hoge zandgronden z n kwets­ baar, zo schreef Vitens gisteren aan staatssecretaris Bleker (Land­ bouw).

Het drinkwaterbedr f moet al winputten verplaatsen, dieper grondwater winnen en water­ zuiveringen uitbreiden.

In Nederland wordt 60 procent van het kraanwater gewonnen uit grondwater.

Het mestbeleid van het kabinet zorgt volgens Vitens (5,4 miljoen aansluitingen) voor een verdere toename van de vervuiling en daardoor zullen de zuiverings­ kosten toenemen.

De toename van de waterhard­ heid, verzuring en verhoogde sulfaat­ en zware metalenge­ halten leiden tot meer kosten.

De maatregelen om dat tegen te gaan kosten nu al 15 miljoen euro extra. „De kosten worden natuurl k doorberekend aan de klant. Die is uiteindel k de dupe”, aldus een woordvoerder.

Vitens wint in v f provincies op zo’n 100 plekken grondwater. De meest kwetsbare gebieden liggen in de Achterhoek en Twente.

Wandelgangen

Euthanasie kwam zó in oudheid niet voor

Addy de Jong

Formeel valt er niets tegen in te brengen. „Als de NVVE in Nederland een euthanasiekli­ niek wil oprichten of een soort vliegende euthanasiebrigade, kan de overheid dat niet ver­ hinderen”, betoogde minister Schippers van VWS woensdag in een overleg met de Tweede Kamer.

Schippers heeft de in 2002 van kracht geworden euthana­ siewet aan haar kant. Daarin vinden we immers niets over de locatie waar euthanasie al dan niet in prakt k mag worden gebracht? Wel bevat de wet allerlei zorgvuldigheidscriteria: procedures die in acht moeten worden genomen voordat een arts iemand mag helpen z n of haar leven te beëindigen. Maar wáár het leven precies beëin­ digd wordt, in een ziekenhuis, in een kliniek of thuis (door een medicus van een ambulant team b voorbeeld), acht de wet niet relevant.

Daarom heeft de VVD­ bewindsvrouw formeel gezien gel k. Materieel gezien valt er echter veel tegen in te brengen.

Diverse Kamerleden deden dat deze week ook. En niet alleen van de drie christel ke frac­ ties. Ook SP­woordvoerder Van Gerven maakte kenbaar „grote

Werden in 2009 nog tien militai­ re piloten ‘aangestraald’, zoals dat in vaktermen heet, dit jaar is er al v ftig keer sprake geweest van verblinding door laserstra­ len. Dat meldde een woordvoer­ der van Defensie gisteren. „Het is een levensgevaarl ke ontwikkeling”, zegt luitenant­ kolonel Jan Koed k, hoofd sectie vliegveiligheid, in de Defensie­ krant. H heeft het zelf ook een keer meegemaakt. „Opeens was de hele cockpit groen. Seconden­ lang werd ik compleet verblind.”

Volgens de zegsman komen de stralen soms uit achtertuinen of vanaf speeltuintjes. De coördina­ ten worden doorgegeven aan de politie en de marechaussee.

VAN GERVEN ...tunnelvisie...

Foto ANP

bezwaren” te hebben tegen de initiatieven van de Nederlandse Vereniging voor een Vr willig Levenseinde (NVVE). Klinieken?

Brigades? „Ik ben bang voor een soort van onherroepel k­ heid, voor een tunnelvisie”, aldus de oud­huisarts uit Oss. Wat h daarmee precies be­ doelt, is niet moeil k uit te leg­ gen. Op dit moment is het nog zo dat de huisarts veelal het eerste aanspreekpunt is b een euthanasieverzoek. Dat heeft onmiskenbaar een remmende werking op het daadwerkel ke aantal euthanasiegevallen.Huis­

artsen hebben doorgaans een langdurige behandelrelatie met een patiënt en kennen diens levensomstandigheden. Dat geeft hun de gelegenheid om zorgvuldig af te wegen of een euthanasieverzoek vr willig en weloverwogen is gedaan.

Macroc fers laten zien dat z die zorgvuldigheid ook in prakt k brengen. Van de naar schatting 9000 euthanasiever­ zoeken die er jaarl ks gedaan worden, worden er ‘slechts’ zo’n 3000 gehonoreerd. Omdat al die andere 6000 verzoeken buiten de zorgvuldigheidscri­

teria van de wet vallen? Dat is niet aannemel k en stemt ook niet overeen met de observa­ ties van de NVVE. Deze komen erop neer dat het gros van de artsen, hoewel de wet dat niet verplicht stelt, vanuit een pr zenswaardige taakopvatting wacht met euthanasie tot er geen reële behandelperspectie­ ven meer z n.

Dat die situatie gaat verande­ ren zodra er speciale euthana­ sieklinieken gaan verr zen, ligt voor de hand. Zeker, ook die klinieken zullen zich moeten houden aan de criteria van de euthanasiewet. Maar iedereen begr pt dat de grondhouding van waaruit iemand die wet leest en interpreteert, er veel toe doet. Ontstaan er eenmaal euthanasieklinieken, dan zul­ len die geneigd z n een verzoek tot stervenshulp in principe positief te bejegenen. Dat zou er wel eens toe kunnen leiden dat er straks veel meer dan 9000 verzoeken per jaar gedaan gaan worden en er daarvan ook meer geëffectueerd zullen worden.

Dat we in Nederland die kant opgaan, l kt onverm del k.

Als dit soort klinieken onder de huidige wetgeving niet tegenge­ houden kan worden en er geen Kamermeerderheid is die via nieuwe wetgeving de oprich­

ting van dergel ke instellingen de pas wil afsn den, gáán ze er komen.

En dat zou wel eens kunnen betekenen dat we naar een situ­ atie gaan waarin iedereen die, om wat voor reden dan ook, een einde aan z n leven wil maken, daartoe de nodige pro­ fessionele hulp kan kr gen. Het is de zelfbeschikkingsgedachte tot in haar uiterste consequen­ tie doorgevoerd.

Velen vinden dat bepaald geen angstaanjagend idee. Iemand als de VVD’er Bolkestein verw st in dit verband graag naar de klassieke oudheid, een t dperk van hoogstaande beschaving waarin een w s mens als Seneca toch ook in vol bewustz n een einde aan z n eigen leven maakte.

Toch mankeert er aan die vergel king veel. Seneca werd door Nero gedwóngen zelf­ moord te plegen. Die situatie heeft niets gemeen met de tegenwoordig zo populaire ”klaar­z n­met­levengedachte”.

Bovendien kan in onze moder­ ne, open en egalitaire samen­ leving datgene wat vroeger slechts door enkelingen en door een elite werd gepraktiseerd, breed beschikbaar komen voor iedereen. Dat maakt het post­ christel ke t dperk heel anders dan het prechristel ke.

Reformatorisch Dagblad

Familieberichten Lever uw familieberichten bij voorkeur schriftelijk aan. De aanlevertijden voor geboorte- en rouwadvertenties zijn: Maandag t/m vrijdag tot 9.00 uur op de dag van plaatsing. Zaterdagkrant tot vrijdag 18.30 uur.

Op 1 november j.l. mochten wij ons 50-jarig huwelijksjubileum herdenken.

Mede namens onze kinderen en kleinkinderen zeggen wij allen, na de Heere, hartelijk dank voor de vele felicitaties en attenties die wij mochten ontvangen.

Fam. J.S. Bouman-de Cloe Fresiastraat 19 4261 DK Wijk en Aalburg December 2011

„Aangaande de dagen onzer jaren, daarin zijn zeventig jaren, of, zo wij zeer sterk zijn, tachtig jaren; en het uitnemendste van die is moeite en verdriet; want het wordt snellijk afgesneden, en wij vliegen daarheen.�

Psalm 90 vers 10 Tot onze diepe droefheid is, na een langdurige ziekte, door de Heere uit ons midden weggenomen onze geliefde en zorgzame moeder

SUZANNA STEHOUWER-SCHEURWATER sinds 25 april 2008 weduwe van Gerrit Stehouwer

Tel. 055 - 539 04 99 Fax 055 - 542 48 02 E-mail: advertentierd@erdee.nl

in de leeftijd van 84 jaar.

P.A. Stehouwer J. Stehouwer

Op Deo Volente donderdag 8 december 2011 hopen onze lieve (groot)ouders

Dick Schouten & Jenny Schouten-de Vree te gedenken dat zij 40 jaar geleden in het huwelijk zijn getreden.

Wij wensen hen nog goede jaren samen toe.

Arjan en Stieny

En Hij heeft tot mij gezegd: Mijn genade is u genoeg; want Mijn kracht wordt in zwakheid volbracht. Zo zal ik dan veel liever roemen in mijn zwakheden, opdat de kracht van Christus in mij wone.

2 Kor. 12 : 9 Na een arbeidzaam leven en vertrouwend op Gods beloften, die in Jezus Christus ja en amen zijn, heeft de Heere op Zijn tijd tot Zich genomen mijn lieve man, onze vader, bèbe en ouwe bèbe

RenĂŠ en Maasje Corine, Petra, Mariska, Anne-Marie, Dick

Dankbaar zijn wij voor wat hij voor ons is geweest.

Marja en Wim Jacco, Dick, Willard, Jennieke, Chris, Guido, Maria

Peter en Ilone Stephanie

Rianne en Henk-Jan Julian

Harderwijkerweg 135, 3852 AB Ermelo

Onze dank gaat uit naar alle medewerkers van Verpleeghuis �Salem�, afdeling �Olijftak�, te Ridderkerk, voor de liefdevolle verzorging van onze moeder gedurende de laatste weken.

1 december 2011 Paulusweg 53 3341 CS Hendrik-Ido-Ambacht Er is gelegenheid tot condoleren D.V. dinsdag 6 december van 19.30 tot 20.30 uur in de zaal van het kerkgebouw van de Oud Gereformeerde Gemeente, Onderdijkse Rijweg 214 te Hendrik-Ido-Ambacht.

LUBBERT ROMKES op de leeftijd van 82 jaar.

Niels, Verie, RhodĂŠ, Julia

Jannie Romkes-de Rooij Betty en Johannes Bakker Piet en Marijke Romkes Laura (in liefdevolle herinnering) en Frans Woort Bas en Cobie Romkes Leny en Bertus Loosman Hendrik en Karin Romkes

De rouwdienst zal D.V. gehouden worden woensdag 7 december om 10.30 uur in bovengenoemd kerkgebouw, waarna de begrafenis zal plaatshebben op de begraafplaats �Achterambacht�, Achterambachtseweg 8b te Hendrik-Ido-Ambacht, om circa 12.00 uur.

Indien u de rouwdienst wenst bij te wonen, wordt u uitgenodigd uiterlijk om 10.20 uur in de kerk aanwezig te zijn.

Geen bloemen

Met droefheid geven wij u kennis dat de HEERE uit ons midden heeft weggenomen onze zeer geliefde, zorgzame moeder en oma

PLEUNTJE WILHELMINA HOOGENDIJK-VERLOOP sinds 7 april 2009 weduwe van Willem Hoogendijk in de leeftijd van 79 jaar.

Nico Hoogendijk Lydi Hoogendijk-van der Spek Pauline en Vincent Henk, Lydia, Mark Marijke en Wim Niek, Julia Wilbert en Wiantha Bert Hoogendijk Jacoline Hoogendijk-Waalboer Hans en Pasqualle Liza Ridderkerk, 2 december 2011 Verpleeghuis Salem Correspondentieadres: N. Hoogendijk Coen Botrede 34 2901 CH Capelle aan den IJssel Gelegenheid tot condoleren D.V. woensdag 7 december van 19.30 tot 20.15 uur in de Moriakerk, Doormanstraat 12 in Capelle aan den IJssel.

De rouwdienst zal gehouden worden D.V. donderdag 8 december om 10.30 uur in de Moriakerk, waarna omstreeks 11.45 uur de begrafenis zal plaatsvinden op begraafplaats Schollevaar, Burgemeester Schalijlaan 2 in Capelle aan den IJssel.

Geen bloemen

Ieder die met ons heeft meegeleefd voor en na het overlijden op 5 oktober 2011 van onze moeder, schoonmoeder, grootmoeder en overgrootmoeder

Paulina van Brummelen-Baars

Klein- en achterkleinkinderen Vandaag 3 december is onze vader en opa

L.H. Karreman 90 jaar geworden.

Van harte gefeliciteerd namens de dankbare kinderen en kleinkinderen Adrie en Jan v.d. Werken Marco en Marloes Leon Renco Rianne

4

zaterdag 3 december 2011 PAGINA

Aart en Jeanette Karreman Suzanne Lennart Rick Maurits

We wensen (o)pa en (o)ma van harte Gods zegen toe.

Fam. L.H. Karreman Huiswerf 9, 4281 PJ Andel Tel. 0183 - 44 16 17

zeggen wij daarvoor hartelijk dank.

Urk, 2 december 2011 Wijk 3-83 8321 GB Urk

Kinderen, klein- en achterkleinkinderen

Er is gelegenheid tot condoleren in het rouwcentrum van �Draagt Elkanders Lasten�, De Noord 6 te Urk - Maandag 5 december van 19.00 - 20.00 uur - En na de begrafenis De begrafenis zal plaatsvinden D.V. dinsdag 6 december op de algemene begraafplaats �De Vormt� te Urk. Vooraf wordt er een rouwsamenkomst gehouden in de Maranatha kerk, Pyramideweg 66, 8321 CG Urk, welke aanvangt om 14.00 uur.

Voorganger ds. H. Korving.

De familie wordt op de dag van begrafenis vanaf 13.00 uur in het rouwcentrum De Noord 6 verwacht.

Gelieve gepaste kleding

JOHANNA VAN DE WOESTIJNE-CIJSOUW

W. van de Woestijne en C. van de Woestijne-Wouters Neven en nichten Middelburg, 30 november 2011

AMERSFOORT GOUDA Sint-Joriskerk, Hof 1 Sint Janskerk Zaterdag 17 december Zaterdag 17 december Aanvang: 20.00 uur Aanvang 19.30 uur Kerstconcert Zangavond Con Forza Chr. Gem. Koor en Eiland Urk �Cantate Deo� www.conforzaAALBURG GIESSENBURG o.l.v. Peter Eilander mannenkoor.nl UTRECHT Ger. Gem. in Ned. Vrije Evangelisatie m.m.v.

Oud Ger. Gem. in Ned. Dinsdag 6 december NIJKERK de Til Chr. Regionaal Koor Jeruzalemkerk 19.30 uur Ger. Gem. Woensdag 7 december �New Voices�

Hoek van Kapteynlaan Ds. M. Krijgsman HARDERWIJK Dinsdag 6 december 19.30 uur o.l.v. AndrÊ van Vliet Dinsdag 6 december Bediening H.D. Grote kerk 19.30 uur Ds. B. Reinders Hans de Vries, bas-bariton 19.30 uur Dinsdag 20 december Ds. M. Mondria Peter Eilander en AndrÊ Dhr. A.F.R. v.d. Veen ’s-GRAVENDEEL ALBLASSERDAM Kerstconcert van Vliet, orgel/vleugel OOSTERLAND Bijbellezing over Jona Oud Ger. Gem. in Ned. Herst. Herv. Gem. Christelijk mannenkoor Ds. L. Wßllschleger, Oud Ger. Gem. in Ned. Langestraat 16a Donderdag 8 december Higgajon meditatie Donderdag 8 december Dinsdag 6 december 19.30 uur o.l.v. Peter Eilander VEEN Kaarten (₏ 7,50 en kinde19.30 uur 19.30 uur Ds. A. Hoekman m.m.v. sopraan: Ger. Gem. ren t/m 12 jaar gratis) Dhr. R. Bakker Ds. Th.L. Zwartbol Maria den Hertog Woensdag 7 december zijn verkrijgbaar via Orgel: Johan van der Graaf ALPHEN AAN DEN RIJN 19.30 uur OUD-BEIJERLAND www.cantatedeo.nl of ’s-GRAVENHAGE Vrije toegang, collecte Ger. Gem. Ds. G. Pater Geb. N.P.B. tel.nr. 033 - 245 49 99 Oud Ger. Gem. Aanvang 20.00 uur Woensdag 7 december Donderdag 8 december Dinsdag 6 december BODEGRAVEN 19.30 uur 19.45 uur VEENENDAAL 19.30 uur Dorpskerk Ds. M. Mondria Ds. M. Pronk Petrakerk Ds. J. Goudriaan Dinsdag 6 december Woensdag 7 december HOUTEN (GBS-dienst) PUTTERSHOEK Aanvang 20.00 uur BARNEVELD 19.30 uur Sionkerk (Eikenhout 221) Oud Ger. Gem. in Ned. Zangavond Con Forza Oud Ger. Gem. in Ned. ’s-GRAVENHAGE Ds. D.J. Budding Vrijdag 16 december Donderdag 8 december www.conforzaDinsdag 6 december Kerkgeb. Ger. Gem. uit Elspeet Kerstconcert 19.30 uur mannenkoor.nl 19.30 uur Oude Boomgaardstraat 43 Grootkoor Jubilate Deo Ds. T. Klok Ds. P. van Veen Woensdag 7 december Woudenberg BODEGRAVEN WOUDENBERG 19.30 uur ROTTERDAMo.l.v. Marco den Toom �Comite Herleving Parallelweg 136 BRAKEL Ds. A.A. Egas en IJSSELMONDE m.m.v. gebed voor IsraÍl�

Woensdag 7 december Ger. Gem. Ds. W. Silfhout Ger. Gem. (interkerkelijke) bidstond Johan Bredewout (vleugel) 19.30 uur Dinsdag 6 december Bidstond voor IsraÍl Thaborkerk Kees Alers (fluit) voor het heil voor IsraÍl Ds. B.G. Ippel van de 19.30 uur Collecte Isaäc da CostaReyerdijk 41 Linde Schinkel (solist) Donderdag 8 december Vrije Ger. Gem. in Ned. Ds. P. Melis fonds en Deputaatschap Donderdag 8 december Bert Kruis (orgel) om 19.30 uur te Werkendam IsraÍl v.d. Ger. Gem. 19.30 uur Mijndert van Doezelaar in kerkgeb. Ger. Gem. BUNSCHOTEN/ Ds. A. Schot (koorsolist) Dronensingel 2 HILVERSUM SPAKENBURG Aanvang 20.00 uur Ds. J.P. Boiten spreekt Herv. Evang. op G.G. SCHERPENISSE Oud Ger. Gem. in Ned. Toegangsprijs ₏ 12,50 over: Het gebed voor Calvijn Vrije Herv. Gem. Donderdag 8 december Voorverkoop ₏ 10,00 IsraÍl en de Bijbelse Luthersekerk Donderdag 8 december 19.30 uur Tel. 0341 - 26 61 50 toekomstverwachting Bergweg 6 19.30 uur Ds. H. Molendijk ALBLASSERDAM pauleggermont Ev. P. Pols spreekt over: Woensdag 7 december Ds. C.L. Onderdelinden Extra collecte Onesiforus Grote Kerk @kpnmail.nl Het gebed voor IsraÍl 19.30 uur uit Rijssen Cortgene 8 www. en onze schuld Ds. Tj. de Jong Zaterdag 10 december EDE jubilatedeowoudenberg.nl tegenover IsraÍl SCHEVENINGEN uit Staphorst CD-presentatie Oud Ger. Gem. in Ned. Aansluitend ontmoeting Kinderen tot 12 jaar gratis Oud Ger. Gem. in Ned. Laatste dienst van dit jaar. �De roem van N. Spoorstraat 19 met koffie!

Westduinweg 194K vrije genade�

Dinsdag 6 december Beperkte boekentafel Donderdag 8 december HOOGEVEEN Liederen van 19.30 uur aanwezig 19.30 uur Ger. Gem. KAMPEN Joh. Groenewegen Dhr. R. Bakker Ds. A. Kort Woensdag 7 december Bovenkerk GORINCHEM Mannenensemble Ethan 19.30 uur Instr. Kerstklanken!

Grote kerk SINT PHILIPSLAND o.l.v. Johan Adriaanse EDE Ds. J. van Belzen ~sfeervolle instr.

Vrijdag 9 december Oud Ger. Gem. in Ned. Organist: Jan Rozendaal Ned. Herv. Sionkerk kerstmelodieĂŤn~ Advents-/Kerstconcert Dinsdag 6 december Spreker: Proosdijerveldweg 70 KAMERIK Nog niet eerder gehoord!

Chr. Sliedrechts 19.30 uur Ds. M. van Kooten Woensdag 7 december Geref. Centrum Zaterdag 10 december Mannenkoor �Ichthus�

Ds. A. Kort Mis dit niet!

19.30 uur Hallenhuis 4 Collecte voor Janneke o.l.v. Martin Zonnenberg Aanvang: 19.30 uur Ds. J. de Jong Dinsdag 6 december ST. PHILIPSLAND GalvaĂľ-Hulst Herv.

Gem. Zangver.

Toegang vrij uit Ede 19.45 uur Oud Ger. Gem. in Ned. (bv) Harm Hoeve (orgel) Vox Jubilans Opbrengst voor SEZ Winteravonddienst Dhr. P. Lissenburg Woensdag 7 december Johan Bredewout (vleugel) o.l.v. AndrÊ van Vliet 19.30 uur Arjan & Edith Post Annelies Schep, sopraan KAMPEN EDE AMERSFOORT Ds. A.P. v.d. Meer (trompet) Harm Hoeve, orgel Bazuinkerk Oud Ger. Gem. St. Joriskerk, Hof 1 Duo Friends Aanvang 20.00 uur Stichting Sola Scriptura SPRANG-CAPELLE �Schaapsweg�

Vrijdag 16 december (viool & panfluit) Toegang â‚Ź 6,Woensdag 7 december Ger. Gem. Woensdag 7 december Aanvang: 20.00 uur â‚Ź 10,- p.p. voorverkoop Kaartverkoop: 19.30 uur Zondag 4 december 19.30 uur Kerstconcert â‚Ź 12,50 p.p. aan de kerk www.

Ds. W.J. Teunissen 9.30 uur Ds. J. Goudriaan Chr. Waddinxveens t/m 12 jaar gratis! mannenkoor-ichthus.nl Bijbellezing Leesdienst Mannenkoor Aanvang: 15.00 uur!

Tel. 0184 - 69 19 96 19.00 uur EDERVEEN �De Gouwestem�

LOENEN A/D VECHT selectief@solcon.nl Ds. L. Blok Oud Ger. Gem. in Ned. o.l.v. Martin Mans GOUDA Oud Ger. Gem. in Ned. www.veelzijdiginmuziek.nl Dinsdag 6 december m.m.v. Young Ladies Psalmzangavond Donderdag 8 december SPRANG-CAPELLE 19.30 uur Choir �Hadassah�

Ger. Gem. in Ned. 19.30 uur Ger. Gem. Ds. J. van Belzen o.l.v. Ria Kalkman Stationsplein 17 Ds. P. van Veen Woensdag 7 december Collecte GBS MagrĂŠ & MagrĂŠ, KAMPEN Zaterdag 10 december Bed. Sacr. H. Doop 19.30 uur orgel / piano Bovenkerk Aanvang 19.30 uur Ds. L. Blok Jantine Kalkman, trompet ELSPEET Zaterdag 10 december Opening en meditatie: NIEUW-BEIJERLAND Kaarten verkrijgbaar via: Herst. Herv. Gem. Advent met STOLWIJK Ds. A. Schultink Herst. Herv. Gem. Festivo Klassiek Woensdag 7 december jongerenkoren!

Ger. Gem. Organist: AndrĂŠ van Holst Dijkstraat 2 Hendrik v. Viandenstr. 21, 19.30 uur selectief@solcon.nl Donderdag 8 december Toegang vrij Woensdag 7 december Amersfoort Ds. C.M. Buijs www.veelzijdiginmuziek.nl 19.30 uur Allen hartelijk welkom 19.30 uur www.degouwestem.nl Bijbellezing Allen hartelijk welkom!

Stud. J. van Laar Collecte St. Adullam Ds. J.D. Heikamp GELDERMALSEN Oud Ger. Gem. in Ned. Tielerweg 39 Dinsdag 6 december 19.30 uur Leesdienst

NIEUW-LEKKERLAND Herst. Herv. Gem. Maranathakerk Mattenbies 1 Donderdag 8 december 19.30 uur Ds. N. den Ouden Bijbellezing

URK Oud Ger. Gem. in Ned. Woensdag 7 december 19.30 uur Ds. T. Klok Bijbellezing

Voor uw blijken van medeleven, hetzij persoonlijk of schriftelijk, ondervonden na het voor mij geheel onverwachtse overlijden van mijn innig geliefde, zeer zorgzame man

betuigen wij u op deze wijze onze welgemeende en hartelijke dank.

Dianne Nijsink-Voortman Leonard Robert Rijssen, december 2011

Voor uw blijken van medeleven, hetzij persoonlijk of schriftelijk, ondervonden tijdens de ziekte en na het overlijden van mijn innig geliefde man, onze zeer zorgzame vader en schoonvader, onze lieve opa en overgrootvader

Jacob van Wijncoop betuigen wij hiermede onze welgemeende dank.

Ook gaat onze dank uit naar het verzorgend personeel van de R.S.T. voor de zeer liefdevolle verzorging.

J.M. van Wijncoop-van den Top Kinderen, klein- en achterkleinkinderen Putten, december 2011

Voor de vele blijken van belangstelling en hartelijk meeleven, zowel schriftelijk als persoonlijk, die wij van u ontvangen hebben na het overlijden van mijn innig geliefde vrouw, onze lieve moeder, schoonmoeder, oma en schoondochter

Jacoba van Hofwegen-de Wit betuigen wij u onze welgemeende dank.

A. van Hofwegen Kinderen Kleinkinderen J.H. van Hofwegen-van der Linden

Hartverwarmend waren de vele blijken van medeleven na het overlijden van mijn geliefde, zorgzame man en onze lieve, zorgzame vader, opa, overgroot- en betovergrootvader

Maarten van Oosten

weduwe van Christiaan van de Woestijne in de leeftijd van 99 jaar.

Henk Jan Nijsink

Hendrik-Ido-Ambacht, december 2011

december 2011 Driebergen-Rijsenburg Middellaan 8 Met droefheid geven wij u kennis dat is overleden onze geliefde schoonzuster en tante

Daar het voor ons bijna niet mogelijk is om iedereen persoonlijk te bedanken voor het meeleven tijdens de ziekte en na het overlijden van mijn innig geliefde man en onze lieve, zeer zorgzame papa

Bert van Asselt betuig ik u op deze wijze mijn welgemeende dank.

Bep van Asselt-van Harten Barneveld, december 2011

Wij betuigen u hiervoor onze welgemeende dank.

A.C. van Oosten Jobse Kinderen, klein-, achterkleinen achter-achterkleinkinderen Veere, december 2011

KAMPEN TIEL OUDEWATER Bovenkerk St. Maartenskerk St. MichaĂŤlkerk Donderdag 15 december Zaterdag 10 december Noorderkerkstraat Uniek sfeervol Jaarlijkse Woensdag 14 december Kerstconcert Kerstzangavond Aanvang: 20.00 uur Met live-opname Aanvang: 19.30 uur Kerstconcert (cd hebt u voor de kerstKerk open: 19.00 uur Chr. Waddinxveens dagen in huis!)

Medewerkenden: Mannenkoor Alg. leiding: Mannenkoor �Rehoboth� �De Gouwestem�

Ds. J.A.C. Olie uit Geldermalsen o.l.v. Martin Mans m.m.v. o.l.v. m.m.v. Young Ladies Chr. Mk. Stereo uit Marcel van de Ketterij Choir �Hadassah�

Genemuiden o.l.v.

Organist: o.l.v. Ria Kalkman Harm Hoeve Roelof van Middendorp Peter Wildeman, orgel Willemijn, zang Vleugel: Mark Brandwijk, piano Marco den Toom, orgel Gezinus Veldman Jantine Kalkman, trompet Johan Bredewout, vleugel Kaarten verkrijgbaar via: Bariton: Arjan & Edith Post, Henk Dijkhuizen De Veilige Haven trompet Veel samenzang Peperstraat 1A, Aanvang: 20.00 uur Gratis toegang Oudewater Gratis!!

Collecte voor de onkosten www.degouwestem.nl Koor is te zien Van harte welkom! via schermen! www.mannenkoorstereo.nl www.veelzijdiginmuziek.nl Parkeertip: Burg. Berghuisplein TIEL Kerk is verwarmd!

Kerstconcert Allen hartelijk welkom!

Grote- of St. Maartenskerk Zaterdag 24 december CD-presentatie NIEUWERKERK (Zld) Chr. zangver. Deo Juvante Ger. Gem. in Ned. (kinder-, meisjes- en Stationsstraat 9 gemengd koor) RHENEN Datheen Kesteren Cunerakerk, Kerkplein 1 Kerstsamenzangavond o.l.v. Joost van Belzen Zaterdag 17 december Vrijdag 16 december Orgel: Peter Wildeman Kerstzangavond t.b.v.

19.30 uur Vleugel: Mark Brandwijk Bonisa Zending Meditatie: Trompet: Jong Gem. koor Ds. J.A. Weststrate Wilhelm Groenendijk �Laudate Deum�

Orgel: Martin Weststrate Tenor: Florian Poepjes Mannenkoor �Jeduthun�

Dwarsfluit: Aanvang: 19.00 uur Schoolorkest Jac. Fruytier Maria Weststrate Entree: kind. t/m 12 jr SG Apeldoorn Collecte voor â‚Ź 2,50 - volw. â‚Ź 5,00 o.l.v. Arie Kortleven Gehandicaptenzorg Kaarten voorverkoop: Orgel: Marcel v.d. Ketterij De Schutse Boekhandel v.d. Meijden Vleugel: Jan Hendrik Na afloop gratis koffie, Kesteren, Boekhandel van Schothorst thee of fris v. Leeuwen - Opheusden Opening, meditatie of voor aanvang van en sluiting: OPHEUSDEN het concert Dr. W. van Vlastuin Hedenavond Voor kaarten recht voor Toegang: â‚Ź 4,00 per pers., Ger. Gem. de koren toeslag â‚Ź 2,50 kinderen t/m 15 jr â‚Ź 2,00 Aanvang: 19.30 uur te reserveren op Aanvang: 19.30 uur Psalmzangavond tel. 026 - 785 06 03 Kerk open: 19.00 uur Pieter Heykoop, orgel 1x collecte voor de www.bonisa.nl Betuwse Bovenstemgroep nieuwbouw HHK Med.: student J. van Laar te Kesteren OUDEWATER Grote of St. MichaĂŤlskerk, Zaterdag 17 december Kerstuitvoering Aanvang 20.00 uur Samenzang vanaf 19.50 uur Veenendaals Christelijk Mannenkoor Mannenkoor Canticum Gouda o.l.v. Henri Adema Bert Roest, orgel Ichtus jongerenkoor (i.s.m. Projectkoor), Boskoop o.l.v. Marielle Heidekamp Orgel: Jaap Jan de Rooij Trompet: Jaco Zijl Spreker: dhr. W. Kuling Voor meer info, kijk op: www.mannenkoor canticum.nl www.canticumgouda.nl

RIDDERKERK Kerstzang vanuit de Singelkerk Zaterdag 10 december 20.00 uur Mannenkoor Eben-HaĂŤzer, Katwijk o.l.v. Hendrik-Jan Colijn Orgel: AndrĂŠ Hobo Hervormd Singelkoor en Bethelkoor, Moordrecht o.l.v.

Kees van den Boogaard Orgel: Nico Stam Piano: Gerard de Wit

VOORTHUIZEN Geref. Kerk Zaterdag 17 december Kerstconcert - Nieuw instr. Compositie en Zevendelige Kerstcantate door Leander van der Steen Ref. Zangver. Cantilene Ensemble Parlando Tenor: Maarten van der Boon Orgel/Piano: Martien van der Zwan Kaarten bestellen: www.ontmoeting.org/ activiteitenagenda Sponsoren: Slingerland Bouw Bogor Projectontwikkeling

&&/ (3"5*4 ,/*14&-,3"/5 ,6/ +& /*&5 .",&/ ฀ ฀

฀ ฀ ฀ ฀

฀ ฀ ฀ ฀ ฀

฀ ฀ ฀

฀ ฀

฀

฀

฀ ฀

฀

฀ ฀

฀ ฀ ฀

฀

฀ ฀ ฀

฀ ฀ ฀ ฀ ฀ ฀ ฀ WWW CLIP NL

฀

฀ ฀

฀ ฀

฀ ฀

฀

฀ ฀

฀

฀

zaterdag 3 december 2011 PAGINA 5

Buitenland

Reformatorisch Dagblad

Armenië als eiland van christelijk getuigenis in de regio Marie Verheij

JEREVAN – In Armenië is een nieuwe godsdienstwet in de maak die de positie van de dominante kerk, de ArmeensApostolische Kerk, bevoordeelt ten opzichte van de huidige wet. Niet zo jn, vindt de algemeen secretaris van de Armeens-evangelische baptistenunie, ds. Asatur Nahapetyan.

Het kan gebeuren dat een kerkdienst van de baptisten in Jerevan wordt geleid door een Armeense predikant uit Californië. Eens per jaar is h twee maanden in Armenië en gaat h in veel gemeenten voor. Ook geeft h dan les op het seminarie in Ashtarak.

Een koor van zes vrouwen zingt a capella, en een man zingt twee keer solo een lied onder begeleiding van moderne muziek. Het maakt indruk dat een 83-jarige man naar voren treedt en een gedicht voordraagt dat h zelf heeft gemaakt – h bl kt de huisdichter van de gemeente. Met

krachtige stem plaatst h de strofen als poëtisch geestel k voedsel voor de toehoorders.

Veel vrouwen hebben t dens de dienst een sjaaltje over hun hoofd gedrapeerd. Andere vrouwen z n blootshoofds. Er is aandacht. Een oudere broeder uit de gemeente maakt heel kleine orthodoxe kruisjes die h na de dienst aan belangstellenden uitreikt. Om op de revers te spelden om te laten zien dat je ”born again” (wedergeboren) bent.

In Ashtarak, 10 kilometer van Jerevan, staat sinds 2000 het seminarie van de Armeense baptisten, voluit de Armeense Evangelisch-Christel ke Baptistenbeweging geheten. De baptisten z n al sinds de vorige eeuw aanwezig in Armenië, dat wordt beschouwd als de oudste christel ke staat van de wereld.

Dat het seminarie er is, mag een wonder heten. Onder het Sovjetregime was Armenië atheïstisch. Wie in God geloofde, deed dat in het geheim.

Christenen werden vervolgd. „Je kon op school niet zeggen

JEREVAN – De algemeen secretaris van de Armeens-Evangelische Baptistenunie, ds. Asatur Nahapetyan, droomt van Armenië als een bolwerk van Foto Marie Verheij christelijk getuigenis in de regio.

dat je baptist was”, vertelt ds.

Nahapetyan, algemeen secretaris van de baptistenunie.

Momenteel hebben de baptisten 120 kleine kerken en in totaal ongeveer 5000 leden. De groei van de laatste jaren is tot stilstand gekomen. Dat komt, zegt ds. Nahapetyan, door het materialisme. „De doodsteek

voor de kerk.”

Na de onafhankel kheid in 1990 kwam er in Armenië vr heid van godsdienst. De Armeens-Apostolische Kerk, vanouds dominant, sloeg opnieuw de vleugels uit. „Ze is min of meer de staatskerk, omdat in de grondwet staat dat de nationale kerk van Armenië de

Armeens-Apostolische Heilige Kerk is”, aldus ds. Nahapetyan.

Twee jaar geleden werd een w ziging van de godsdienstwet voorgesteld. Dat lokte kritiek uit van mensenrechtenorganisaties en kleinere religieuze geloofsgemeenschappen, waaronder die van de baptisten. De wetsw ziging dreigt nieuwe beperkingen en straffen op te leggen voor religieuze activiteiten.

Eén ervan is dat b voorbeeld kerken en geloofsgemeenschappen niet meer door het buitenland gesteund mogen worden.

Dat betekent een ramp voor de Armeense baptisten, omdat z veel steun kr gen van broeders en zusters in Amerika.

De wet is al enkele stadia van het parlementaire proces gepasseerd. Maar de Raad van Europa, waarvan Armenië lid is, uit kritiek op het wetsvoorstel. Daarom werd de wet weer teruggestuurd naar Armenië, waar het ministerie van Justitie correcties moet doorvoeren. Ds. Nahapetyan: „W worden niet betrokken b het proces en z n als evangelische kerken niet

welkom met onze voorstellen en b dragen.”

Het is de diepste wens van ds.

Nahapetyan dat er in z n land een opwekking komt door de verspreiding van het evangelie. „Als Armeniër ben ik erg bezorgd over m n geliefde land.

Het was een droom van veel generaties Armeniërs om een onafhankel ke staat Armenië te kr gen die als een tehuis fungeert is voor alle Armeniërs binnen en buiten het land, dus ook voor de diaspora van Armenië. Ik bid dat m n land tot de Heere Jezus Christus komt en Hem als persoonl k Verlosser aanvaardt.” „Als christenen bidden we voor vrede in de regio, om-

■ Verbod op buitenlandse steun is een ramp voor de baptisten

dat we omringd worden door drie islamitische staten: Iran, Turk e en Azerbeidzjan. De grenzen met Turk e en Azerbeidzjan z n gesloten. Deze landen erkennen het bestaan van de Armeense staat niet, vanwege de Armeense genocide die door de Turken in 1915 werd gepleegd. De oorlog om Nagorno-Karabach werd begonnen door het Azerbeidzjaanse regime. Het is m n droom om m n land te zien uitgroeien tot een bolwerk in de regio waar een sterk christel k getuigenis van uitgaat. Tegel kert d erkennen w , baptisten, de speciale rol en het leiderschap van de de Armeense-Apostolische Heilige Kerk in het land en in het religieuze leven. M n persoonl k gebed is dat ons land volledig lid wordt van de Europese familie (EU), omdat we een Europese natie z n met een geschiedenis en een sterk christel k erfgoed waartoe alle Europeanen behoren.”

Dit is het v fde en laatste deel in een serie artikelen over Armenië.

Syrië door VN-raad veroordeeld GENÈVE – De Mensenrechtenraad van de Verenigde Naties heeft Syrië gisteren veroordeeld voor de „ernstige en systematische schendingen” van de rechten van de mens in het Arabische land.

De schendingen kunnen volgens de resolutie „neerkomen op misdaden tegen de mensheid.”

Volgens de VN z n er door het geweld sinds het begin van de opstand tegen het bewind van Bashar al-Assad in maart al meer dan 4000 doden gevallen.

In de resolutie worden „hoofdorganen” van de VN, zoals de Veiligheidsraad, ertoe opgeroepen „gepaste actie” te ondernemen.

VN-mensenrechtenchef Navi Pillay had de Veiligheidsraad eerder op de dag ertoe opgeroepen de situatie in Syrië door te verw zen naar het Internationaal Strafhof

Syrië ■ VN-raad voor de mensenrechten veroordeelt Syrië om repressie burgers.

■ China en Rusland stemmen tegen kritische VN-resolutie.

■ Frankrijk voert de beveiliging van Syrische ballingen op.

(ICC). De Zuid-Afrikaanse juriste is van 2003 tot 2008 zelf rechter geweest aan het ICC in Den Haag. China en Rusland stemden tegen de resolutie. Peking en Moskou stemden eerder dit jaar wel in met resoluties waardoor de NAVO in Libië kon ingr pen en het ICC onderzoek kon doen naar misdaden van het bewind onder Gadda .

Voordat de resolutie in Genève in stemming werd gebracht, had Pillay de internationale gemeenschap nog eens opgeroepen tot actie om burgers in Syrië te beschermen tegen de meedogenloze repressie van het bewind van Assad.

Oliebedr f Shell staakt z n activiteiten in Syrië. „De veiligheid van ons personeel is onze belangr kste prioriteit. We hopen dat de situatie voor de Syriërs snel zal verbeteren”, aldus een zegsman. Daarnaast geeft het bedr f daarmee gehoor aan een nieuwe ronde van sancties die het land z n opgelegd.

De Franse autoriteiten hebben de beveiliging opgevoerd van Syrische ballingen die zich bedreigd voelen. Minister van Binnenlandse Zaken Claude Guéant heeft dit gisteren gezegd.

Uren van zwaar geweervuur en gevechten op verschillende plaatsen hebben gisteren in Syrië zeker vier levens gekost.

(Advertentie)

g INBRAAKBEVEILIGING g BRANDBEVEILIGING g CAMERABEWAKING

Lewestraat 43 Goes/Kloetinge Tel. 0113 - 21 37 20 E-mail: info@colijnbv.nl Internet: www.colijnbv.nl

ALMA ATA (AP) – Na b na een kwarteeuw is het zover: de inwoners van Alma Ata, de grootste stad van Kazachstan, beschikken eindel k over een heuse metro. De ondergrondse werd gisteren of cieel geopend door president Noersoeltan Nazarbajev. Duizenden inwoners waren op de openingsceremonie afgekomen en wilden een proefritje maken. De bouw begon in 1988, toen Kazachstan nog onderdeel was van de Sovjet-Unie.

Dode bij aanslag in Oost-Afghanistan MELCHSEE-FRUTT – Een uitkijktoren in de vorm van een kaars siert sinds deze week de omgeving van Melchsee-Frutt, in Midden-Zwitserland. De 42 meter hoge toren, die vooral in het donker Foto EPA opvalt, steekt de tot nu toe hoogste ‘torenkaars’ in Duitsland naar de kroon.

„Kans op bindend Servië en Kosovo akkoord met China” niet nader tot elkaar Buitenlandredactie

DURBAN – China is bereid een bindende overeenkomst te tekenen over minder uitstoot van broeikasgassen, onder bepaalde omstandigheden.

Help mee en betaal een Bijbel voor Chinezen Hoe kunt u helpen?

Voor € 10,-

Kinderbijbels. Bijbels in de talen van etnische minderheden. Met nadruk vragen de bewoners van de bergdorpen erom.

Steunt u het werk van Bonisa financieël, zodat Bijbels en kinderbijbels uitgedeeld kunnen worden?

• Vraag vrijblijvend ons kwartaalblad aan.

• Neem contact met ons op voor een presentatie over de zendingsprojecten in China

TOKIO (AP) – De oudste persoon van Japan, de 115-jarige Chiyono Hasegawa, is overleden. Dat heeft haar verzorgingstehuis in het zuiden van Japan, waar Hasegawa haar laatste jaren doorbracht, gisteren bekendgemaakt. Hasegawa werd geboren op 20 november 1896. De 114-jarige Jirouemon Kimura is nu de oudste persoon van Japan. H werd geboren op 19 april 1897 en staat nu te boek als de oudste nog levende man ter wereld.

Alma Ata heeft na 25 jaar bouwen metro

(Advertentie)

Bijbels in China Broodnodig

Oudste inwoonster Japan (115) overleden

PRAAG (AP) – Tsjechië stuurt dit weekeinde dertig legerartsen naar Slowaakse ziekenhuizen.

Het buurland had om hulp gevraagd toen donderdag 1200 van de 7000 Slowaakse dokters uit onvrede over hun salaris ontslag namen. De legerartsen kunnen volgens de Tsjechische premier Petr Necas zeker zestig dagen een deel van de zorg in Slowak e op zich nemen. Ook Slowak es andere buren schieten te hulp.

De Chinese onderhandelaar Su Wei heeft dat gisteren gezegd b de VN-klimaattop in Zuid-Afrika.

China is de grootste producent van broeikasgassen ter wereld.

Tot dusver pleitte het vooral voor vr willige afspraken. De aankondiging kan een impuls geven aan de onderhandelingen b de klimaattop, die tot en met 9 december duurt.

De Europese Unie wil graag een nieuw akkoord over vermindering van broeikasgas voor 2015, dat dan in 2020 in werking kan

g MELDKAMER PAC g TOEGANGSCONTROLE g ALARMOPVOLGING

AMSTERDAM (AP/Novum) – Een 37-jarige Nederlandse vrouw is woensdag in Australië om het leven gekomen b een vliegtuigcrash. Een woordvoerder van het ministerie van Buitenlandse Zaken bevestigde gisteren berichten hierover in Australische media. Behalve de Nederlandse kwam volgens de Australische berichten ook haar 48-jarige echtgenoot om. De twee waren allebei arts en werkten sinds 2006 in Australië.

Tsjechische artsen naar Slowakije

Shell staakt activiteiten in Arabisch land Buitenlandredactie

Nederlandse komt om bij vliegtuigongeluk

Voor € 17,50

geeft u 2 Chinese kinderbijbels

geeft u 5 Bijbels in talen van etnische minderheden

Voor € 25,-

Voor € 50,-

ondersteunt u een evangelist om de Bijbel uit te leggen

bouwt u mee aan een kerk voor de Lisu bevolking in GaShiLi

Postbank 31.555.32 o.v.v. Bijbels / kinderbijbels Grachtweg 20, 2161 HN Lisse www.bonisa.nl | 0252 - 41 82 69

Bonisa Z E N D I N G

treden. Maar een akkoord hangt af van de grootste vervuilers China en de VS, die zich daar tot nog toe tegen verzetten.

Zonder nieuwe afspraken vervalt volgend jaar het huidige Kyotoprotocol, de juridische basis van b voorbeeld de handel in emissierechten.

Enkele honderden betogers hebben gisteren geprobeerd het gebouw van de VN-klimaattop binnen te dringen. Onder de betogers waren veel boerinnen die de onderhandelaars aanspoorden tot actie. Ze zeggen dat hun leven is verstoord door stormen en hittegolven als gevolg van de klimaatverandering. De politie slaagde erin de betogers terug te dringen. Voor vandaag is een betoging met duizenden mensen aangekondigd.

„Grieken waren tegen olieboycot van Iran” DEN HAAG (ANP) – Het is deze week niet gekomen tot een Europese olieboycot tegen Iran, omdat onder meer Griekenland dwarslag.

Dat zei minister Rosenthal van Buitenlandse Zaken gisteren na a oop van de ministerraad. Griekenland importeert veel goedkope olie uit Iran en heeft door de crisis geen mogel kheid om méér te betalen voor het zwarte goud.

Andere landen gaan nu k ken hoe ze Athene ter wille kunnen z n. Mogel k kunnen de Grieken elders goedkoop olie inkopen, waardoor de sancties tegen Iran uiteindel k verder kunnen worden verscherpt. Rosenthal wil zo snel mogel k een oplossing om alsnog tot een olieembargo te besluiten.

BELGRADO/PRISTINA (DPA) – De tweedaagse onderhandelingen tussen Servië en Kosovo in Brussel hebben niets opgeleverd.

Daardoor z n de kansen dat Servië t dens de EU-top volgende week de status van kandidaatlidstaat kr gt, verder afgenomen.

Verscheidene EU-landen hebben aangegeven hiertoe pas te willen overgaan als de spanningen tussen Servië en Kosovo z n verminderd. Maar de Servische

onderhandelaar Borislav Stefanovic zei gisteren dat er zelfs geen nieuwe datum voor overleg is afgesproken.

B de onderhandelingen ging het onder meer over de toekomst van twee grensovergangen (Jarinje en Brnjak) tussen Noord-Kosovo en Servië. Belgrado weigert die grens te erkennen evenals de staat Kosovo. Aan de grens is de situatie zeer gespannen. Het komt daar in NoordKosovo regelmatig tot botsingen tussen de Servische minderheid en soldaten van de KFOR-missie.

(Advertentie)

DIELEMAN&SCHIPPER Vierstraat 28 4401 EA Yerseke T 0113 - 34 03 82 Merwestraat 34a 3361 HL Sliedrecht T 0184 - 41 00 81 Bezembinder 12c 3861 SL Nijkerk T 033 - 245 83 39

Russische waarnemers veroordeeld MOSKOU (AP) – De Russische organisatie Golos, een verbond van onafhankel ke verkiezingswaarnemers, is gisteren door een Russische rechtbank schuldig bevonden aan het overtreden van de kieswet.

Golos kreeg een boete van ruim 700 euro. Golos had onder andere opiniepeilingen gepubliceerd, iets wat volgens de kieswet verboden is in de laatste v f dagen voor verkiezingen. Morgen kiest Rusland een nieuw parlement.

De organisatie zei eerder deze week dat Verenigd Rusland, de part van premier Vladimir Poetin en president Dmitri Medvedev, druk uitoefent op kiezers om meer stemmen te ronselen.

Zie ook Accent pag. 17.

Het adres voor: • (loon)administratie • jaarrekeningen • belastingaangiften • fiscaal advies • herstructureringen • estate planning Bel ons voor een vrijblijvend gesprek.

info@dielemanenschipper.nl www.dielemanenschipper.nl

Vlaams-nationalisten op winst BRUSSEL (Belga) – De Vlaamsnationalistische part N-VA is spectaculair omhooggeschoten in de peilingen, zo bl kt uit onderzoek kort na de formatieakkoorden in België.

De part van Bart De Wever zou 40 procent van de stemmen kr gen in Vlaanderen. B de laatste verkiezingen was dat 12 procent-

punt minder. Samen met Vlaams Belang (ruim 8 procent in de peiling) naderen de Vlaams-nationalisten in Vlaanderen de meerderheid. Deze part en streven naar het opdelen van België.

Dat bl kt uit een peiling van omroep RTBF onder 3008 kiezers in België. De resultaten, met een foutenmarge van 3 procent, z n gisteren bekendgemaakt.

Kiescommissie Egypte: uniek hoge opkomst CAIRO (DPA) – De parlementsverkiezingen in Egypte van maandag en dinsdag kenden de hoogste opkomst uit de geschiedenis van het land.

De opkomst bedroeg 62 procent in de steden Caïro en Alexandrië en zeven provincies. Dat heeft de kiescommissie gisteravond bekendgemaakt.

In de komende weken moet in de resterende 18 provincies worden gestemd. De kiescommissie heeft nog geen percentages stemmen per part bekendgemaakt. De part van de Moslim Broederschap l kt echter afgetekend winnaar te worden. Ook een radicaalislamitische part kan op veel zetels rekenen.

Het z n de eerste verkiezingen sinds de val van president Hosni Mubarak. Onder hem was de uitslag alt d voorspelbaar en gingen veel kiezers niet stemmen.

KABUL (AP) – B een zelfmoordaanslag in het oosten van Afghanistan is gisteren één persoon omgekomen, v f anderen raakten gewond. Dat hebben de lokale autoriteiten gezegd. De zelfmoordterrorist kreeg met z n vrachtwagen geen toegang tot een buitenpost van de NAVO in de provincie Logar, aldus politiechef Rooghlawanay. Daarop bracht h de vrachtwagen tot ontplof ng.

(Advertentie)

         

  

Hoogste rechter van Israël valt politici aan JERUZALEM (AFP) – De voorzitster van het Israëlische hooggerechtshof heeft deze week ministers en parlementsleden fel aangevallen. Dorit Beinish beschuldigt hen ervan dat z een lastercampagne tegen het juridische bestel in het land voeren en zo de onafhankel kheid van de rechtspraak onderm nen. De Israëlische kranten gingen gisteren uitgebreid in op de kritische rede die Beinish donderdag t dens een congres over juridische zaken hield.

Doden bij geweld in Zuid-Jemenitische stad SANAA (AP) – Jemenitische regeringstroepen hebben gisteren voor de vierde dag op r de zuidel ke stad Taiz met tankgranaten bestookt.

Daarb z n drie mensen omgekomen, zeiden inwoners van Taiz. Taiz, een bolwerk van het verzet tegen president Ali Abdullah Saleh, is al vaker op de korrel genomen door het Jemenitische leger. Het offensief begon sinds dinsdag. Veel inwoners van Taiz z n al op de vlucht geslagen.

Vluchtelingenkampen in Sri Lanka lopen leeg Talloze Sri Lankanen raakten gedurende de burgeroorlog tussen Tamils en Singalezen ontheemd. Zij werden uit hun woningen verdreven. Zo werden zij tot binnenlandse vluchtelingen. Het heftigst was de strijd in 2008 en 2009. Toch liep reeds in de jaren negentig van de vorige eeuw het aantal binnenlandse vluchtelingen op tot bijna 1 miljoen.

Ongeveer 1 miljoen Tamils wonen in landen als Canada, Nederland, Australië en Noorwegen. Mensen die geen kans zagen om uit Sri Lanka te vertrekken, werden door de regering gehuisvest in opvangkampen en daar vastgehouden, opdat zij onder geen beding zouden deelnemen aan de oorlog. Ruwweg een derde van deze mensen staat er alleen voor, omdat de gezinshoofden –mannen– omkwamen of vermist werden tijdens de burgeroorlog.

STEUN WEDEROPBOUW SRI LANKA In Sri Lanka, het vroegere Ceylon, woedde tussen 1983 en 2009 een burgeroorlog. Twee etnische groepen, Tamils en Singalezen, leverden strijd met elkaar. Zeker 70.000 personen kwamen in de hevige strijd om het leven. Honderdduizenden raakten ontheemd en werden uit hun woonplaats verdreven. Zo werden zij tot binnenlandse vluchtelingen.

Na het eind van de burgeroorlog, in 2010, begon de Sri Lankaanse overheid de vluchtelingenkampen voor een deel open te stellen. Dat betekende niet dat iedereen zomaar naar huis kon. In de eerste plaats waren veel gebieden nog ‘gesloten’. En vervolgens bleken de huizen of de woonomgeving van veel mensen zwaar beschadigd.

Bovendien is er nog altijd sprake van gebieden waar landmijnen liggen.

Alleen al in het district Vavunya verkeerden medio 2010 nog ruim 100.000 van de nog overgebleven binnenlandse vluchtelingen in opvangkampen. Langs de hoofdwegen staan soldaten en wachtposten hebben op veel plaatsen bunkertjes gebouwd. De toestand is nog niet geheel stabiel. Toch biedt de nieuwe situatie voldoende kansen om in Sri Lanka duurzame langetermijnontwikkeling en opbouw op gang te brengen. steundel.nl

Het zuiden van Sri Lanka werd nauwelijks door de burgeroorlog getroffen. De stad Galle maakt een vriendelijke indruk en vormt een trekpleister voor toeristen.

Het geweld door de burgeroorlog is vooral nog zichtbaar in vernielingen in het noorden van Sri Lanka. Rond 2008, tijdens een ‘slotoffensief’ van het Sri Lankaanse leger, raakte een groot deel van dat gebied bijkans ‘leeg’. Er liep geen geit of kip meer. De weg van Kilinochchi naar het nog noordelijker gelegen Jaffna vormt één spoor van vernielingen, kapotgeschoten huizen, door de natuur overwoekerde gebouwen en van tenten.

Steun de wederopbouw in Sri Lanka, dat vanaf de zeventiende eeuw totdat Napoleon ons land veroverde een kolonie was van Nederland.

Stort uw gift op gironummer

29.70.700 of op bankrekeningnummer

65.32.60.008 van Draagt Elkanders Lasten te Apeldoorn (via deze stichting wikkelt het RD zijn acties af).

Het streefbedrag is 330.882 euro.

De Stichting Draagt Elkanders Lasten wordt door de belastingdienst

Steun wederopbouw Sri Lanka

De RD-actie 2011/2012 wil binnenlandse vluchtelingen in Sri Lanka de mogelijkheid bieden zich opnieuw te vestigen en een nieuw bestaan op te bouwen. Bij de realisering daarvan werkt het RD samen met de hulporganisatie ZOA.

De omgeving van het Sri Lankaanse Mulaittivu vertoont een trieste aanblik. Kapotgeschoten huizen en kerken getuigen van de strijd en van het leed.

erkend als Algemeen Nut Beogende Instelling (ANBI).

Een Sri Lankaanse jongen brengt zijn broertje naar het hospitaal nadat er een aanslag is gepleegd. De foto is enkele jaren geleden genomen.

zaterdag 3 december 2011 PAGINA 7

Regio

Reformatorisch Dagblad

Geen nieuwe Zondagsrust Nieuwjaar geen thema burgemeester voor Gouda Eindtijdstip festiviteiten hoogstens iets vervroegd Bert Monster

Van onze correspondent

GOUDA – In de Goudse politiek is gisteren teleurgesteld gereageerd op het besluit van de Zuid-Hollandse commissaris van de Koningin Franssen om voorlopig geen nieuwe burgemeester in Gouda aan te stellen, maar slechts een waarnemer. Dat wil Gouda niet.

Gouda wilde eerst met buurgemeente Waddinxveen fuseren, maar Waddinxveen heeft dit aanzoek afgewezen. Franssen vindt nu dat Gouda en Waddinxveen een gemeentel ke herindeling onvoldoende hebben verkend.

Burgemeester ■ Gouda krijgt nog geen nieuwe vaste burgemeester na vertrek Cornelis.

■ Goudse politiek is teleurgesteld over keuze ZuidHolland.

■ Provincie: Waddinxveen en Gouda onderzochten herindeling onvoldoende.

Beide gemeenten hebben inmiddels uitgesproken dat fusie van Gouda en Waddinxveen op korte term n voor hen geen reele optie is. De gemeenten willen slechts op vr willige basis samenwerken, maar niet fuseren.

Gedeputeerde Staten van Zuid-Holland nemen pas in het voorjaar van 2012 een de nitief besluit over een eventueel gedwongen fusie van beide gemeenten.

Daardoor lukt het niet meer om voor 1 juli, de datum waarop huidig burgemeester Cornelis vertrekt, een vaste burgemeester te benoemen.

De Goudse fractievoorzitters z n teleurgesteld dat er geen nieuwe burgemeester komt. „Gouda heeft een nieuwe, sterke, verbindende burgemeester nodig, met een breed netwerk om zo de grootstedel ke problemen waar Gouda voor staat aan te pakken en de kansen voor onze stad te verzilveren”, stelden de fractievoorzitters gisteren in een gezamenl ke verklaring.

Zondagsrust verdeelt Terneuzen Van onze correspondent

TERNEUZEN – Het voorstel van het college in Terneuzen om de winkels op alle zondagen open te stellen, verdeelt de raad en de gemeenschap.

T dens de raadsvergadering donderdag bleek dat de oppositiepart en SGP (2 zetels), CU (2) en D66 (1) tegen waren. PvdA (8) en VVD (2) z n voor, terw l de coalitiepart en TOP/GB (8) en CDA (6) zich op de vlakte hielden.

Volgens de SGP legt het college een rapport van de Kamer van Koophandel, dat negatief oordeelde over onbeperkte zondagopenstelling, naast zich neer.

Bovendien „zal Terneuzen nooit het toeristisch centrum van Zeeuws-Vlaanderen worden.”

De ChristenUnie wees erop dat ook de ondernemers geen echte voorstander z n van de zondagsopenstelling. Terneuzen heeft nu twaalf koopzondagen per jaar. De raad neemt op 15 december een besluit.

APELDOORN – Hoewel de komende jaarwisseling in de nacht van zaterdag op zondag plaatsheeft, z n er geen signalen dat gemeenten met een orthodox-christel ke signatuur de eindejaarsfeesten afgelasten. Wel is de eindt d van de festiviteiten in sommige gemeenten iets vervroegd vanwege de zondagsrust.

In de Brabantse gemeente Aalburg, waaronder het dorp Veen, stoppen de festiviteiten om 3.00 uur zondagochtend, een uur eerder dan t dens de vorige jaarwisseling. Al jarenlang komt het tot ongeregeldheden in Veen. Vorig jaar kwam het in het dorp opnieuw tot een confrontatie tussen de mobiele eenheid en vandalen die een auto in brand hadden gestoken.

De gemeente probeert de onrust in te dammen door centrale feesten te organiseren.

Volgens een woordvoerder van de gemeente is met alle organiserende comités afgesproken dat de feesttenten vanwege de zondagsrust om 3.00 uur sluiten. „We z n niet bang voor een verhoogde kans op rellen als het feest eerder stopt. Dat uurtje zal geen probleem z n. Vorig jaar ging immers buiten de openingst den van de feesttenten een auto in vlammen op.”

In Urk heerst onvrede onder horecaondernemers en feestgangers omdat de gemeente vanwege de zondagsrust weigert een onthef ng te verlenen waarmee de kroegen tot 6.00 uur open zouden mogen bl ven.

Een voorstel van de lokale part Unie Gemeentebelangen om de onthef ng te verlenen werd vorige week door een meerderheid van de gemeenteraad en burgemeester Kroon afgewezen.

Cafés moeten om 2.00 uur leeg z n.

SCHEVENINGEN – Gemeenten passen regels voor feesten in de nieuwjaarsFoto ANP nacht nauwelijks aan, om overlast te voorkomen.

Feestgangers op het plein voor het gemeentehuis in Woudenberg moeten een uur eerder naar huis dan vorig jaar. De gemeente heeft volgens een woordvoerder bovendien eisen gesteld aan de soort muziek die er wordt gedraaid en aan het volume ervan. „Allemaal uit respect voor de zondagsrust.”

De stichting die de afgelopen jaren in Staphorst het nieuwjaarsfeest organiseerde, doet dat de komende jaarwisseling niet.

Ze wil de zondagsrust in het Over sselse dorp niet verstoren met een bomvolle feesttent. De

■ Neder-Betuwe verandert beleid voor komende jaarwisseling niet

gemeente wil echter voorkomen dat er problemen ontstaan als feestvierders nergens terechtkunnen. Daarom is besloten dat de jaarwisseling in een plaatsel k uitgaanscentrum wordt gevierd.

Elburg laat alle festiviteiten „in het belang van de openbare orde” doorgaan. De Veluwse gemeente meent dat vaste locaties voor vreugdevuren en de organisatie van feesten veel overlast voorkomen. Bovendien hebben de festiviteiten de afgelopen jaren veel inzet en organisatie gekost.

Het zou volgens de gemeente jammer z n als al het goede dat in meerdere jaren is opgebouwd in één nacht teniet wordt gedaan. De muziek in de feesttenten gaat wel iets eerder uit dan anders. Om 4.30 uur moet het helemaal stil z n.

Toch z n er ook gemeenten in de zogeheten biblebelt die –vooralsnog– geen rekening

houden met de zondagsrust. De Zeeuwse gemeente Borsele heeft het plein voor de jeugdsoos in ’s-Gravenpolder aangewezen voor het traditionele vreugdevuur. Het gemeentebestuur stelt weliswaar eisen aan het materiaal dat wordt verbrand, maar rept verder niet over t den waarop de festiviteiten uiterl k moeten stoppen.

Op de site van het Zeeuwse Kapelle –waar de schade door vandalisme vorig jaar vier keer zo hoog was als b voorgaande jaarwisselingen– staat slechts een oproep aan de jongeren om op t d de vergunning voor carbidschieten aan te vragen.

Jongeren in Genemuiden vieren de jaarwisseling traditiegetrouw in keten op het industrieterrein. De gemeente Zwartewaterland verleent de vergunningen aan keeteigenaren. Of er op enigerlei w ze rekening is gehouden met de zondagsrust, kan een woordvorder van de gemeente niet zeggen. „Daarover z n nog geen afspraken gemaakt met de jongeren.”

Kampen kent wel een zogeheten meerjarenplan voor de viering van de jaarwisseling, maar daarin staat niets te lezen over de zondagsrust.

De gemeente Neder-Betuwe en de Zuid-Hollandse gemeenten Oud-Be erland en Ridderkerk veranderen hun beleid voor de komende jaarwisseling niet. In het Betuwse Kesteren gaat het nieuwjaarsfeest in jongerensocieteit Marquee gewoon door tot 6.00 uur.

Ook het feest in café De Uitspraak aan het Dorpsplein duurt de hele nacht. Het dorpsfeest op het Vierwekenplein in Oud-Be erland stopt, evenals andere jaren, niet eerder dan 4.30 uur.

Horecagelegenheden in de gemeente Ridderkerk mogen in de nieuwjaarsnacht tot 3.00 uur open bl ven, een uur langer dan in normale weekeinden.

Het nieuwjaarsfeest in sporthal annex zwembad De Fakkel gaat door tot 4.00 uur.

Rijssen gaat alcoholgebruik jongeren tegen Regioredactie

R SSEN – De gemeente R ssen-Holten gaat zich verder inspannen om het alcoholgebruik onder jongeren terug te dringen.

Dat maakte wethouder Ligtenberg gisteren in dagblad Tubantia bekend.

Vorige week bleek uit onderzoek van het Integraal Toezicht Jeugdzaken (ITJ) dat initiatieven van onder meer R ssen-Holten om het alcoholgebruik onder jongeren terug te dringen, weinig helpen in de aanpak van het probleem.

De gemeente zegt de komende periode met alle betrokken part en in gesprek te gaan. Daarnaast zal er in samenwerking met Tactus Verslavingszorg in drankketen meer voorlichting worden geven.

Sloopbevel voor winkelcentrum in Heerlen HEERLEN (ANP) – De gemeente Heerlen heeft gisteravond een sloopbevel gegeven voor het deel van winkelcentrum ’t Loon dat op instorten staat.

Dat liet een woordvoerder van burgemeester Depla gisteravond weten.

De gemeente heeft dit gisteravond ook aan de vereniging van eigenaren van het centrum gemeld. Die moet vóór maandag met een reactie komen. In het deel dat gesloopt moet worden, bevinden zich tien winkels.

Donderdag ging het winkelcentrum helemaal dicht omdat de ondergrondse garage aan het verzakken is. De winkeliers l den vele miljoenen euro’s schade als gevolg van de sluiting.

In een at vlak b ’t Loon z n gisteren eveneens scheuren in de muur ontdekt. Constructeurs onderzoeken de zaak.

Twentse binnenhavens gaan samenwerken ALMELO – De Twentse binnenhavengemeenten Hengelo, Almelo, Enschede en Hof van Twente gaan met R kswaterstaat en Regio Twente samenwerken b beheer en ontwikkeling van hun binnenhavens. De samenwerking moet het vervoer over water stimuleren. Dat hebben de part en gisteren in een convenant bevestigd.

Dordrecht sluit coffeeshop na overlast DORDRECHT – Gemeente Dordrecht heeft besloten om coffeeshop ’t Geeltje na herhaalde waarschuwingen voor zes maanden te sluiten. Dat maakte de gemeente gisteren bekend.

Bezoekers van de coffeeshop zorgden voor structurele parkeerproblemen, geluidsoverlast en vervuiling van de omgeving van de coffeeshop.

Kapelle verwijdert jongerenplek Schore KAPELLE – De gemeente Kapelle heeft gisteren de jongerenontmoetingsplaats in de kern Schore verw derd, zo meldde de gemeente. Belangr kste aanleiding was de vondst van verdachte middelen. Ook werd er drank aangetroffen en was de plek onveilig. Zo werden kachels niet laag gedraaid en waren schakelaars door vernieling onveilig.

Geen extraatje voor Veenendaalse minima VEENENDAAL – Veenendaal geeft 65-plussers met een minimuminkomen geen eindejaarsuitkering, zo meldde het AD gisteren. Ongeveer 700 ouderen lopen nu een extraatje mis. Het minimabeleid kostte afgelopen jaar te veel geld. Volgens CUwethouder Van Soest is Veenendaal nu al 175.000 euro meer kw t aan de b zondere b stand.

(Advertentie)

ZELFS UW GROOTSTE VERL ANGEN KRIJGT NU DE RUIMTE. • • •

Flexibel Stow’n Go®-system om zelf uw ruimte in te delen Elegant vormgegeven interieur Automatische transmissie

Al 27 jaar is de Voyager een icoon onder de ruimtewagens. En in Lancia vindt de Voyager nu zijn ideale bestemming. Intelligent gebouwd in ieder opzicht, en geavanceerd in ruimte met het flexibele Stow’n Go®-systeem. U creëert de binnenruimte zoals u dat wilt, zonder ook maar een stoel te verwijderen. Beleef optimaal comfort in verwarmde lederen stoelen, elegant vormgegeven en tot in de perfectie afgewerkt. Beschikbaar met luxe innovaties als Navigatiesysteem, Park View achteruitrijcamera, Super Console en DVD Entertainment System. Groots reizen is nog nooit zo groots geweest. Een voorrecht dat u beleeft in iedere Lancia.

Gem. brandstofverbruik: 7,9 – 10,8 l/100 km (1 op 9,3 - 12,7 ).

CO2-emissie: 207 – 252 g/km.

Lancia Voyager. Passies om te delen.

De nieuwe Voyager is verkrijgbaar vanaf € 57.000,-. Prijs inclusief btw/bpm, exclusief kosten rijklaar maken en verwijderingsbijdrage. Vraag naar de voorwaarden. Wijzigingen voorbehouden.

zaterdag 3 december 2011 PAGINA 8

Beurs

Reformatorisch Dagblad

Sudoku

Erdee Shop

1

Vul de lege hokjes in met een getal tussen 1 en 9. Gebruik elk cijfer een keer in elke rij, elke kolom en elk vak van 3x3.

2

3

Cryptogram

4

Horizontaal: 1 Op die manier wordt een spil een beetje brutaal (7); 5 Een gedeelte of een heel pand (7); 10 De loodrechte letterzetting zorgde voor zelfvertrouwen (6); 11 In haar afwezigheid kreeg h last van verstrooidheid (8); 12 Voor zo’n troep is het een geestel ke titel waaraan inkomsten verbonden z n (8); 13 Om te wegen, sturen we u een balans met ongel ke armen (6); 14 In een ommezien maakte h de draaiende beweging (5); 16 H schertste maar wat over de waanzin (5); 19 Ha, el en zet b voorbeeld? (13); 20 De ellende is veroorzaakt door het gaan van water tegen de vaarrichting in (11); 21 Het mag zonder omwegen terug (11); 22 De hond kwam met het stel op die plek (6).

Verticaal: 2 Is dat een a capella groep? (8); 3 Bezwaarmaker?

(16); 4 Het orgaan is kapot gemaakt voor een vleesgerecht (8); 6 Die boom wordt gebruikt als spantribbetje (4); 7 Die kledingstukken passen absoluut niet b elkaar (14); 8 Niet meer vals en boos (8); 9 Niet in, maar daar is gewicht voor een baken (8); 15

5 6

8

7

9

H

8

9

7

3

1

5 Alle artikelen Abonneevoordeel

Emobiel Foto

Alle artikelen Activiteiten

FotoAbonneevoordeel Activiteiten

7

3

6

5

Emobiel

NIEUW

9

3

5

6

8

12

13

4 8

2

3

door André Heijboer

3

11

7

9

1 6

Verborgen schat

10

2

14

15

16

7

9

8

5

5

17

6

18

19

2

4

7

3

9

© Persbelangen P241

20

Dit is deel 3 uit de Serie over de vervolgde kerk.

HHH Dae-jung stuit op een geheime bergplaats. Uit deze bergplaats komt een boek tevoorschijn. Daejung heeft er geen idee van dat dit boek zijn leven op de kop zal zetten.

2

3

8

5

9

4

4

3

1 1

7

9,

90 24,90

2

6

6 5

Fotopuzzel (08)

4 5

3

7

3

8

8

2

5

1

Oplossingen sudoku’s vorige keer

Geen internet? Bel 055 - 539 03 45

5

9

8

3

7

2

6

1

4

1

7

6

5

8

4

2

3

9

4

2

3

9

1

6

7

8

5

9

1

4

6

5

3

8

7

2

6

8

2

4

9

7

1

5

3

3

5

7

8

2

1

4

9

6

2

4

1

7

3

5

9

6

8

7

3

9

2

6

8

5

4

1

8

6

5

1

4

9

3

2

7

KitsQuiz

8

5

3

6

2

4

1

7

9

4

7

9

3

5

1

6

8

2

Welke titel hopen Annebeth Kubbe en Joris Oosterbeek te verdienen met hun school in Noordeloos?

6

1

2

9

7

8

5

3

4

9

4

6

7

1

2

3

5

8

7

2

5

8

9

3

4

1

6

1

3

8

5

4

6

2

9

7

5

6

1

4

8

9

7

2

3

2

8

4

1

3

7

9

6

5

3

9

7

2

6

5

8

4

1

n Beste zwerfafvalpakker. l Schoonste school. r verigste leerlingen. t Mooiste schooltuin.

A Zet de zes letters van maandag tot en met zaterdag achter elkaar, ga naar kits.nl, geef je antwoord en win drie punten.

Oplossing vorige puzzel: Horizontaal: 1 kof e; 6 slalom; 12 meid; 14 stap; 16 vla; 18 arm; 20 abt; 22 o.o.; 23 stop; 24 arak; 25 e.a.; 26 oké; 28 kit; 30 rug; 31 moer; 34 thee; 36 buffer; 37 zoemen.

Verticaal: 2 oma; 3 Fe; 4 ctief; 5 id.; 7 L.S.; 8 attaché; 9 la; 10 opa; 11 ivoor; 13 pr; 15 stage; 17 lok; 18 APK; 19 mat; 21 beu; 27 emu; 29 ia; 30 ree; 32 of; 33 re; 34 t.o.; 35 Em. Horizontaal: 1 baljuw; 6 briket; 12 klok; 14 knol; 16 aas; 18 Ena; 20 sof; 22 ga; 23 odol; 24 gr s; 25 de; 26 Epe; 28 kea; 30 wee; 31 glas; 34 zere; 36 boenen; 37 mondig.

Verticaal: 2 aks; 3 ll.; 4 Jordaan; 5 uk; 7 r.-k.; 8 inl ven; 9 k.o.; 10 els; 11 wagen; 13 N.N.; 15 sfeer; 17 aap; 18 elk; 19 aga; 21 ode; 27 ego; 29 er; 30 wei; 32 le; 33 Se; 34 zo; 35 R.D.

8

8

Ga naar www.erdeeshop.nl en bestel!

22

5

8 3

Reformatorisch Dagblad

6

7

Vanaf 10 jaar.

21

Een gnoe is bepaald geen mak dier (10); 17 De middeleeuwse zanger zei: ‘Als ik maar de maand aai’ (9); 18 Een diertje, ah, daaraan moet alles opgeofferd worden (6).

AEX

18:10 uur

UITGAVE VAN ERDEE MEDIA B.V.

Elke week plaatsen we een gedeeltelijk afgedekte foto, te beginnen op maandag. Elke dag laten we een stukje meer zien. De opgave is zo snel mogelijk het goede antwoord te raden en door te bellen naar het Reformatorisch Dagblad.

Als u op de eerste dag (maandag) al het goede antwoord weet en doorbelt, krijgt u 6 punten. Belt u dinsdag het goede antwoord door, dan krijgt u 5 punten enzovoort.

De oplossing De "Negerhut van Oom Tom" mag met recht een klassieker worden genoemd. De schrijfster is Harriet Beecher Stowe. Wij vroegen de tweede letter van haar voornaam.

Een a dus. Dat is de eerste letter van het alfabet en het goede, door te bellen antwoord was dus 1.

De winnaar De winnaar van deze week is: mevr. G. van Heusden.

Zij ontvangt de waardebon van 15 euro.

De Laddercompetitie De ladder eindigt na de dertiende puzzelweek. De winnaar ontvangt dan een waardebon van 50 euro.

Doet u maandag weer mee? De door u behaalde punten blijven bewaard.

DOW JONES

22:03 uur

TOKIO

06:00 uur

EURO

22:11 uur

Laan van Westenenk 12, 7336 AZ Apeldoorn.

Kantoortijden: maandag t/m vrijdag van 8.00-16.30 uur.

Directie en Administratie Postadres: Postbus 613, 7300 AP Apeldoorn.

Telefoon: 055-5390222, Fax: 055-5417450, E-mail: directie@erdee.nl.

Postbanknummer: 719502.

3 nov

300,77

2 dec

3 nov

2 dec

12.019,42

4 nov

8.643,75

3 nov

02/12

OLIE (vat)

$ 1.747,00

3 nov

2 dec

2 dec

$ 1,3400

Redactie Postadres: Postbus 670, 7300 AR Apeldoorn.

Telefoon: 055-5390222, Fax: 055-5412288, E-mail: redactie@erdee.nl.

De publicatierechten van werken van beeldende kunstenaars aangesloten bij een Cisacorganisatie zijn geregeld met Beeldrecht te Amstelveen. Deze kunstenaars wordt verzocht in voorkomende gevallen contact op te nemen met Beeldrecht.

Het Reformatorisch Dagblad participeert in de Stichting Raad voor de Journalistiek te Amsterdam. Deze stichting draagt zorg voor de instandhouding van de raad, een onafhankelijke klachteninstantie die eventuele klachten over journalistieke gedragingen behandelt. Inlichtingen bij voorkeur via 055-5390222 of eventueel rechtstreeks bij de Raad voor de Journalistiek: 020-3123930.

Alle auteursrechten en databankrechten ten aanzien van de inhoud van deze uitgave worden uitdrukkelijk voorbehouden. Deze rechten berusten bij de uitgever.

EURIBOR

3 nov

02/12

2 dec

1,469%

10 JAARSRENTE

02/12

3 nov

2 dec

GOUD (troy)

2,531%

3 nov

2 dec

02/12

2 dec

$ 109,94

Abonneeservice Voor opgave abonnementen, informatie over uw abonnement, verhuizingen, bezorging, doorgeven vakanties en opzeggingen.

Postadres: Postbus 613, 7300 AP Apeldoorn.

Telefoon: 055-5390498, Fax: 055-5415687, E-mail: abonneeservice@erdee.nl, www.erdeeservice.nl/rd Openingstijden abonneeservice: maandag t/m vrijdag 08.00-20.00 uur en op zaterdagmorgen van 09.00 – 12.00 uur.

Abonnementsprijzen Nederland (incl. 6% btw).

Jaarabonnement op basis van automatische incasso: € 297,00. Proef voor 9 weken € 32,50 (afgelopen halfjaar geen (proef)abonnement gehad).

Voor meer abonnementsvormen zie: www.erdeeservice.nl/abonnementen.

Abonnementen zijn bij vooruitbetaling en worden automatisch verlengd.

Het opzeggen van abonnementen kan een maand voor aloop van de abonnementsperiode schriftelijk, via e-mail of telefonisch, bij voorkeur onder opgave van de opzegreden. Meer informatie over uw abonnement is op te vragen via Abonneeservice.

Adreswijzigingen: bij voorkeur schriftelijk, twee weken vóór ingangsdatum.

BEURSSTEMMING

Wall Street sluit vlak, Europa in de plus

Het Reformatorisch Dagblad is een onderdeel van Erdee Media Groep (EMG).

EMG legt van abonnees gegevens vast voor de uitvoering van de (abonnee) overeenkomst en om u te informeren over producten en diensten van EMG en zorgvuldig geselecteerde derden. Als u dat niet wenst kunt u een briefje sturen naar: Erdee Media Groep, afd. Abonneeservice, Postbus 613, 7300 AP Apeldoorn. Deze bezwaarregeling geldt niet voor eventueel bij de krant gevoegde folders.

Voor meer informatie over ons privacybeleid, zie www.erdeeservice.nl/privacy.

Voor algemene voorwaarden, zie www.erdeeservice.nl/algemenevoorwaarden.

NEW YORK (ANP) – De beurzen in New York z n gisteren vr wel onveranderd gesloten, na b de opening nog ink op winst te hebben gestaan. Beleggers bleken toch wat voorzichtig, ondanks een meevallend c fer over de werkloosheid in de Verenigde Staten en opbeurende berichten over de aanpak van de Europese schuldencrisis.

De toonaangevende Dow-Jonesindex noteerde aan het slot een verlies van 0,61 punten op 12.019,42 punten. De breed samengestelde S&P 500 zakte 0,30 punten tot 1244,28 punten en de technologiebeurs Nasdaq won 0,73 punten tot 2626,93 punten.

De daadkrachtige taal van de Duitse bondskanselier Angela Merkel over de aanpak van de schuldencrisis had een positieve uitwerking op beleggers in New York.

Merkel wil dat de eurolanden strengere afspraken gaan maken over de schulden en tekorten van lidstaten. De Franse president Nicolas Sarkozy heeft z n steun uitgesproken voor dit plan. Maandag wordt een conceptvoorstel hierover gepresenteerd.

De AEX-index in Amsterdam sloot gisteren met een winst van 3,80 punten (1,3 procent) op 300,77 punten. De midkapindex eindigde 7,73 punten (1,7 procent) hoger op 459,78 punten. De beurzen in Par s, Frankfurt en Londen noteerden winsten van 0,7 tot 1,1 procent.

In de AEX voerde bank en verzekeraar ING de st gers aan met een winst van 6,6 procent. Verzekeraar Aegon won 4,5 procent. Randstad klom 3,2 procent.

Het uitzendconcern liet voorafgaand aan een investeerdersdag weten dat het bedr f de groei, die in het derde kwartaal al zichtbaar was, heeft weten vast te houden in het vierde kwartaal.

De euro noteerde 1,3405 dollar. B het slot van de beurshandel in Europa was de euro 1,3380 dollar waard.

Voor alle in deze uitgave genoemde toekomstige data geldt Deo volente.

A refdag.nl voor actuele beursstanden.

Advertentieafdeling Postadres: Postbus 613, 7300 AP Apeldoorn.

Telefoon: 055-5390499, Fax: 055-5424802, E-mail: advertentie@erdee.nl.

Voor online opgeven schakeltjes: www.schakeltjes.nl.

Reacties op brief onder nummer: Postbus 298, 7300 AG Apeldoorn.

Tarieven: gewone advertenties maandag t/m vrijdag € 1.20 per millimeter, zaterdag € 1,25 per millimeter (contracttarieven op aanvraag), Schakeltjes € 1,34 per mm, Familieberichten, Vergaderagenda en Varia € 0,86 per kolom-mm.

Ter informatie: een overlijdens- en jubileumadvertentie bestaat standaard uit 2 kolommen. Voor brieven onder nummer of adres te bevragen aan het bureau van ons blad wordt € 3,30 berekend. Deze prijzen zijn exclusief 19% btw.

Aanlevering: Advertenties dienen voor 13.30 uur ontvangen te zijn, een werkdag voor de gewenste plaatsingsdag. Overlijdens- en geboorteadvertenties op de plaatsingsdag voor 9.00 uur. Advertenties voor de zaterdagkrant dienen op donderdag voor 15.30 uur binnen te zijn. Overlijdens- en geboorteadvertenties op vrijdag voor 18.30 uur. Mochten in telefonisch opgegeven advertenties fouten voorkomen, dan stellen wij ons voor de gevolgen die daaruit voortvloeien niet aansprakelijk. Bij het afsluiten van een advertentiecontract zijn de Rota Regelen van toepassing.

Openingstijden advertentieafdeling: maandag t/m vrijdag 08.00-16.30 uur.

(Inhoudelijke) klachten over advertenties kunnen gemaild worden naar advertentie@erdee.nl. Voor meer informatie over adverteren en tarieven: www.erdeeservice.nl/adverteren.

Internet- en archiefdiensten Het Reformatorisch Dagblad is ook online te raadplegen via refdag.nl.

Het archief van de interneteditie is vrij toegankelijk.

Overige internetdiensten zijn puntuit.nl, rdtref.nl en tijdenplaats.nl.

Diversen Stichting Reformatorische Publicatie (SRP), bankrekeningnummer 65.30.62.362.

Stichting Draagt Elkanders Lasten (DEL), giro 2970700, bankrekeningnummer 65.32.60.008.

BELEGGINGSFONDSEN

BINNENLANDSE AANDELEN AEX-AANDELEN

GROOTSTE STIJGERS slotkoers

vorig hoogste koers laagste koers slot

aegon 3,27 3,13 ahold 9,42 9,54 air france-klm 4,29 4,25 akzo nobel 35,98 35,88 aperam 11,94 11,80 arcelor mittal 14,22 14,07 asml holding 29,94 29,06 boskalis westm., kon. 25,50 24,71 corio 33,64 33,13 dsm, kon.

35,98 35,50 fugro 41,59 40,74 heineken 34,60 34,75 ing groep c.

6,01 5,64 kpn 9,05 9,03 philips, kon.

15,18 14,96 postnl 2,47 2,45 randstad 23,52 22,79 reed elsevier 8,70 8,69 royal dutch shell a 26,08 25,71 sbm offshore 15,93 15,68 tnt express 5,58 5,58 tomtom 3,05 2,95 unibail-rodamco 137,25 138,05 unilever c.

24,75 24,90 wolters-kluwer c.

12,99 12,80

5,71 10,00 15,30 53,74 32,20 28,55 32,95 38,46 50,46 47,42 63,68 43,28 9,50 12,30 25,45 10,05 43,10 10,32 26,74 20,93 10,20 8,03 162,95 25,40 17,93

09/03 01/02 12/01 28/04 27/01 08/02 21/02 01/03 04/04 01/06 06/04 19/05 30/03 06/04 18/01 14/01 14/02 14/02 02/02 05/04 30/05 03/01 07/07 30/11 16/02

2,59 7,62 3,41 29,25 9,41 10,46 21,22 20,67 28,26 29,84 34,01 30,40 4,21 8,41 12,00 1,98 19,59 7,38 20,12 11,75 4,46 2,40 123,30 20,90 11,48

23/09 26/08 23/11 23/09 23/09 23/09 09/08 23/09 25/11 23/09 04/10 24/08 23/09 24/11 23/09 25/11 13/09 19/08 09/08 09/08 06/10 23/09 25/11 17/03 24/11

k/w 3,55 12,76 -0,82 12,71 11,98 10,18 12,86 8,15 14,80 11,95 11,97 13,57 7,08 7,94 9,86 5,55 13,89 13,77 10,62 14,82

--

6,22 14,89 17,25 13,36

omzet 14323330 3738138 4002091 831080 969603 11050253 1884473 368666 251243 610655 296789 579305 64673434 4325302 2580008 3995572 777179 2690686 7581696 682412 859078 1672514 354319 5716117 1036674

% 20,87 14,29 9,33 9,24 7,76

amt holding sopheon plc hitt grontmij c. sns reaal GROOTSTE DALERS

% -20,00 -8,57 -2,60 -2,37 -2,09

eurocastle invest and intern publ telegraaf media grp wessanen koninklijke ordina

RENTE

slotkoers 1,47 1,70 2,03 1,51 2,53

vorig slot 1,47 1,70 2,03 1,49 2,53

02/12 470,39 300,77 459,78

25/11 430,16 274,37 415,85

02/12 2.077,15 6.080,68 5.552,29 3.164,95 15.476,09 5.718,85

25/11 1.920,91 5.492,87 5.164,65 2.856,97 13.937,40 5.395,61

02/12 1.974,68

25/11 1.801,29

euribor 3 mnd euribor 6 mnd euribor 1 jaar rente 5 jaar rente 10 jaar

INDEXEN AMX-AANDELEN

aalberts ind. amg arcadis asm international bam groep, kon. binckbank brunel international csm delta lloyd Groep eurocomm. prop. heijmans imtech logica mediq nutreco ordina pharming group sns reaal ten cate unit 4 usg people vastned retail vopak wavin wereldhave

slotkoers

vorig hoogste koers laagste koers slot

12,02 8,32 12,88 21,10 2,62 7,73 24,34 11,24 13,65 25,60 8,14 18,57 0,90 11,36 48,08 1,08 0,09 1,78 21,70 18,76 5,86 32,62 40,24 7,84 52,45

11,85 8,29 12,68 20,19 2,52 7,52 24,30 10,52 13,18 25,10 7,71 18,51 0,89 11,29 47,82 1,10 0,09 1,65 21,34 18,85 5,82 32,22 40,26 7,89 50,96

17,28 16,92 18,15 31,78 5,83 13,16 34,98 27,10 19,90 36,65 23,90 28,48 1,78 14,90 60,73 4,15 0,24 4,27 32,46 26,90 16,27 53,31 41,46 12,25 76,29

04/04 06/04 15/02 11/05 14/04 21/04 10/05 17/01 08/02 01/06 28/04 04/01 18/02 16/12 14/12 18/01 03/12 04/04 03/05 14/06 09/02 28/01 01/12 04/05 01/04

10,10 6,79 11,62 15,10 2,17 6,80 19,70 8,96 9,61 22,43 6,58 15,60 0,77 10,80 39,75 1,01 0,08 1,34 19,60 15,95 4,50 28,24 27,43 3,63 46,22

09/08 04/10 23/11 09/08 23/11 09/08 18/08 25/11 23/09 25/11 25/11 09/08 23/11 25/11 09/08 22/11 09/08 23/11 23/11 13/09 25/11 25/11 09/08 21/11 25/11

k/w

omzet

12,27 244512 124,18 372246 10,99 95838 4,72 228561 35,00 1417491 12,57 146118 22,40 54906 7,80 945644 3,92 478630 5,16 90081 8,75 203019 465202 -7,65 1384217 8,84 68247 15,17 122656 -7,75 537739 -0,48 3509095 -2,28 3003423 7,91 112993 21,26 70170 29,73 782597 -- 275573 18,96 292372 52,62 210535 12,65 106169

AMSTERDAM amsterdam all share index amsterdam exchange index amsterdam midkap EUROPA belgie duitsland engeland frankrijk italie zwitserland MIDDEN OOSTEN israel VERENIGDE STATEN dow jones industrial transport utilities

02/12

25/11

12.019,42 4.946,67 443,63

11.231,78 4.533,44 426,01

VERRE OOSTEN hongkong sydney tokio

02/12 10.350,51 4.346,30 8.643,75

25/11 9.395,91 4.057,60 8.160,01

MEEST VERHANDELDE FONDSEN weekoverzicht 02/12 25/11 asn dz aandelenfonds 52,98 50,03 asn dz obligatiefonds 26,58 25,97 asn milieuwaterfonds 15,87 15,13 bnp all inc fd 34,41 32,64 bnp all in fd 50,04 48,52 bnp eur obl fonds 97,02 94,81 bnp gl high in eq 48,48 45,30 bnp gl prop sec fd 39,73 37,93 bnp obam 40,61 37,55 delta lloyd deelnemingen33,68 31,95 delta lloyd dollar 9,95 10,17 delta lloyd euro cr.

10,97 10,96 delta lloyd euro de.

21,54 20,95 delta lloyd investm.

5,66 5,27 delta lloyd mix 10,03 9,74 delta lloyd nederl.

5,31 4,90 delta lloyd rente 12,74 12,68 delta lloyd sel. div 7,27 6,83 etfx russell 1000 20,94 19,71 etfx russell 2000 21,50 19,90 eurocomm. proprts 25,60 22,86 european capital hld 212,03 210,00 hh value fund 19,28 19,29 idb alchemy 25,53 23,87 ing dutch fund 38,47 35,03 ing dyn mix4 fd 19,25 18,45 ing dyn mix5 fd 16,91 15,99 ing energy fund 48,15 44,46 ing euro obligatie 35,72 35,22 ing europe fund 18,86 17,32 ing financials fund 10,00 9,25 ing firstclass obli.

23,58 23,29 ing global fund 48,12 45,24 ing global obligatie 14,74 14,90 ing global opp fd 20,39 19,11 ing hoog div.oblig.

22,34 22,16 ing hoog divaandelen 20,05 18,82 ing lion fund 32,72 31,86 ing north america 19,70 18,56 ing premium dividend 14,08 13,23 intereffekt brazil 1,41 1,15 intereffekt china 2,15 1,84 intereffekt indiawar 0,55 0,47 intereffektjap.warra 0,82 0,69 ishares aex 30,05 27,44 ishares asia pacif 21,56 20,33 ishares b e corp 111,36 109,86 ishares brazil 35,97 32,76 ishares bric 50 19,81 18,15 ishares china 25 78,11 72,21 ishares clean nrgy 3,94 3,68 ishares easte10/40 20,89 19,26 ishares east ex-jp 30,02 27,95 ishares e corp bd 116,69 115,60 ishares eg 5-7 132,46 129,56 ishares e gov1-3 134,18 132,42 ishares e gov3-5 146,33 143,05 ishares e gov7-10 164,64 162,22

ishares e inf-link 173,15 163,24 ishares em markets 28,14 26,01 ishares estoxx div 15,60 14,17 ishares estoxx sml 19,76 18,15 ishares estoxx val 16,23 14,48 ishares europe 15,38 14,16 ishares europ exuk 18,37 16,82 ishares euro stx50 23,60 21,28 ishares ftse 100 6,44 6,01 ishares japan 7,02 6,72 ishares korea 26,43 23,57 ishares msci em a 20,30 18,70 ishares msci eur a 26,52 24,46 ishares msci jap a 17,79 17,04 ishares msci latam 18,32 16,86 ishares msci usa 19,86 18,69 ishares msci wor a 20,23 18,94 ishares msci wrd eh 25,19 23,42 ishares n-america 18,54 17,44 ishares private eq 8,90 8,12 ishares prop dm 13,62 12,97 ishares prop euro 22,45 20,60 ishares prop us 14,35 13,80 ishares s&p 500 9,33 8,78 ishares sp500 a 22,99 21,63 ishares sp em infr 14,80 13,93 ishares stoxx 50 23,18 21,42 ishares taiwan 22,42 21,15 ishares turkey 21,25 19,43 ishares world 18,86 17,64 kempen eur.highdivi.

5,25 4,87 kempen eur.smallcap 22,22 21,01 kempen euro credit 45,01 44,86 kempen gl.high div.

21,18 19,94 kempen sense fund 22,27 20,80 lyxor etf lev aex 4,25 3,55 lyxor short aex 64,70 71,20 nieuwe steen inv.

9,30 9,21 optimix america fund 8,98 8,45 robeco 20,59 19,21 robeco balanced mix 49,17 47,58 robeco hollandsbezit 18,43 16,91 robeco solid mix 45,26 44,37 rolinco 17,44 16,41 rorento 48,93 49,16 sns amerika aand.fds 13,17 12,49 sns duurzaam aandfds 16,64 15,29 sns euro aandelen 19,06 17,55 sns euro liquiditeit 22,31 22,33 sns euro mixfonds 23,35 22,17 sns euro obligatief.

24,06 23,70 sns ned.aandelenf.

32,31 29,38 sns optimaal oranje 29,59 28,39 sns optimaal paars 12,72 11,83 sns wereld aand.fds 14,28 13,32 thinkcapital aex 30,26 27,62 think global eq.

22,04 20,52 tracks aex etf 30,01 27,40 triodos vastgoed 5,76 5,76 vastned retail 32,62 28,78

zaterdag 3 december 2011 PAGINA 9

Economie

Reformatorisch Dagblad

„Houdbaarheidsdatum van papiergeld is allang verstreken” lar en de Japanse yen.”

Marcel ten Broeke

Interview

Hebben we niet aan dit systeem toch ook niet veel échte welvaart te danken.

AMSTERDAM– Koortsachtig werken Europese regeringsleiders aan het redden van de euro. Tevergeefs, menen Eric Mecking en Elmer Hogervorst.

Het zal hooguit leiden tot uitstel van executie voor de eenheidsmunt. „Ongedekte geldsystemen hebben het in de geschiedenis nog nooit gered.”

Toen de economie nog min of meer oreerde, waarschuwde Mecking in 2005 als een van de eerste auteurs voor naderend onheil. De schuldenberg moest in z n ogen wel leiden tot een diepe recessie, vergel kbaar met die uit de jaren dertig van de vorige eeuw.

Niet iedereen nam z n boek ”De atie in aantocht” des­ t ds even serieus. Weekblad Intermediair zette de historicus weg als „warrig doemdenker” die (het stond er echt!) –„niet lachen”– mensen adviseerde om „goud te kopen.” En op de website van Management Scope stond z n boek prominent ver­ meld onder het kopje ”T dver­ spilling”.

Geheel in de l n van Bredero veranderde het beeld toen de kredietcrisis eind 2008 de we­ reld in haar greep kreeg. Plots kwam veel van wat Mecking al beschreven had (economische krimp, afnemende bestedin­ gen, oplopende werkloosheid, dalende huizenpr zen en een st gende goudpr s) angstig dichtb .

Het eerder genoemde week­ blad recenseerde de tweede druk van z n boek lovend als „een boek om bang van te wor­ den.” B Management Scope verhuisde z n boek naar het l stje ”Verplichte kost”.

De crisis ging Mecking zelf ook niet voorb . H ondervond de effecten enkele maanden terug aan den l ve toen het farmaceutisch bedr f waar h werkte, van de ene dag op de

MECKING ...tevreden huurders...

HOGERVORST ...”midnight gardening”...

andere de complete onderzoeks­ afdeling –500 man, waaronder Mecking– naar huis stuurde.

Solliciteren valt niet mee. Mec­ king: „De deur zit door de crisis overal potdicht.”

Het bood hem wel de ruimte om hard te werken aan een nieuw boek, waaraan h eind vorig jaar –met vermogens­ adviseur en goudverkoper Elmer Hogervorst (46)– was begonnen en dat deze week ver­ scheen: ”Geld, goud en zilver” (ISBN 978081502900). Daarin betogen de auteurs dat het huidige nanciële stelsel gaat ontploffen en zetten ze uiteen hoe burgers hun vermogen daartegen kunnen beschermen.

huidige pr zen in de winkel.

Het schuldenplafond is bereikt, de luchtbel van krediet zal de komende jaren leeglopen. Over­ heden moeten massaal bezui­ nigen, terw l de economie nu weer krimpt. Bezuinigingsron­ des volgen elkaar hierdoor op, wat de de atoire trend alleen maar versterkt. Mensen worden daar onzeker van en gaan meer sparen en minder uitgeven. En k k eens naar de huizenpr s?

Die is al fors gedaald. Puur de atie. En die pr s zal de ko­ mende periode nog veel verder dalen. Niet voor niets verkocht Elmer z n huis al in 2003 en ik in 2008. Tegenover u zitten twee tevreden huurders.”

Die crisis kwam er, maar delatie nog niet.

Waarom is het huidige systeem onhoudbaar?

Mecking: „Er is onmiskenbaar sprake van een de atoire trend, maar daarvoor moet je ver­ der k ken dan alleen naar de

■ „Op een vast contract hoeft de jeugd niet te rekenen. Das war einmal”

Hogervorst: „Er bestaat geen dekking voor al het geld dat de afgelopen jaren is b gedrukt.

Het heeft wellicht een sch n­ groei gecreëerd, maar feitel k is de burger van de koopkracht van z n munt beroofd.

Uit de schulden groeien gaat ook niet meer lukken. De enige uitweg is het laten draaien van de geldpers, wat op langere term n weer zal leiden tot hyperin atie. Dat lot treft niet alleen de euro, maar b voor­ beeld ook de Amerikaanse dol­

Wellink verdedigt zich bij enquêtecommissie „DNB heeft kredietcrisis in 2008 niet voorzien” DEN HAAG (ANP) – De Nederlandsche Bank (DNB) heeft de kredietcrisis die in september 2008 na de val van de Amerikaanse bank Lehman Brothers wereldw d uitbrak niet voorzien. Ook Nout Wellink, toenmalig president van DNB niet, gaf h gisteren zelf toe voor de parlementaire enquêtecommissie. „We hebben gewoon de ineen­ storting van het stelsel niet voorzien. Maar eerl k gezegd: ik bevind me in goed gezelschap, namel k de rest van de wereld”, zei Wellink. Terugk kend zei h dat h versteld staat van wat DNB in korte t d heeft kunnen doen toen de crisis eenmaal was uitgebroken. Het was z n voor­ naamste verdedigingslinie in het

b na vier uur durende verhoor voor de enquêtecommissie.

Het trekken van lessen is be­ langr ker dan schuldigen aan­ w zen die hebben „zitten suf­ fen of niet alert genoeg” z n geweest, betoogde Wellink, die dit jaar met pensioen ging b DNB. Belangr kste les is volgens hem dat de buffers van banken verhoogd moeten worden en de wereld ervoor moet zorgen dat crises in een eerder stadium wor­ den herkend.

Wellink heeft de afgelopen jaren vaak onder vuur gelegen van critici die hem verweten dat h te terughoudend en te traag heeft geopereerd. Wellink stelde dat DNB als een van de allereer­ ste in de wereld onderzochten welke instrumenten nodig wa­ ren om de crisis te bestr den.

In het verhoor werd bevestigd dat DNB en het ministerie van Fi­ nanciën het niet eens waren over steun aan ING, dat erg leed onder een drastisch in waarde gedaald pakket Amerikaanse rommel­ hypotheken. ING en DNB wil­ den dat toenmalig minister van Financiën Bos de risico’s op de zogeheten Alt­A­portefeuille zou overnemen, maar Bos koos voor een kapitaalinjectie van 10 mil­ jard euro in de bank. In februari moest Bos alsnog de risico’s voor 80 procent overnemen.

De eisen die Bos aan banken als ING, Aegon en SNS Reaal stelde voor staatssteun waren stevig, zei Wellink. Zelf had h het niet zo gedaan, voegde h eraan toe.

Bos eiste forse rendementen en premies over vervroegde a os­ singen.

Mecking: „Deels is dat wel zo.

Ik hoor ook vaak: Maar Eric, er is nog zó veel geld. En ja, neem b voorbeeld m n ouders: met een huis dat tien keer meer waard is dan wat ze er ooit voor betaalden. Die redden zich heus wel. Meer zorgen maak ik me om m n dochter. Op een vast contract hoeft de jeugd van tegenwoordig steeds minder te rekenen. Das war einmal.

En laten ze zich over een goed pensioen maar helemaal geen illusies maken.”

niet worden b gedrukt.”

Hogervorst: „Iedereen zou eigenl k op z’n minst íéts aan goud of zilver moeten bezitten om, als in het allerzwartste scenario het geldsysteem ploft en er ruilhandel ontstaat, mee te kunnen betalen.”

De prijs voor goud en zilver ging onlangs door het dak. Is het hoogtepunt niet al bereikt?

Hogervorst: „W zien juist nog een groot opwaarts potentieel.

De pr sdaling van onlangs is van korte duur en feitel k een mooi moment om b te kopen.

De echte goudmanie moet nog

Marcel ten Broeke

Het hing er even om, maar de euro is gered. Europa haalt volgende week opgelucht adem. Althans, als we de nanciële markten mogen geloven.

Effectenbeurzen verkeerden de tweede helft van deze week in een jubelstemming. In nau­ wel ks drie dagen t d koerste de AEX 10 procent hoger. En ook op de obligatiemarkten kantelde het sentiment. Rentes die eurolanden moeten betalen voor hun schuld daalden even hard als ze daarvoor opliepen.

De reden voor de feestvreugde is tweeledig. Directe aanlei­ ding vormde de onverwachte aankondiging woensdagmiddag van centrale banken wereldw d om het nanciële systeem met gulle hand van Amerikaanse dollars te voorzien.

Toch is de euforie vooral gebaseerd op de hoop dat, nu centrale banken het goede voorbeeld hebben gegeven, regeringsleiders volgende week vr dag op de allesbeslissende eurotop der eurotoppen een voorlopig punt zetten achter de Europese schuldencrisis.

...plek van inish ligt niet vast...

Foto Fotolia

Veel, zo niet alles zal daarb afhangen van het duo Merkozy (de Duitse bondskanselier Mer­ kel en de Franse president Sar­ kozy die in euroland feitel k de dienst uitmaken). ‘Ingew den’ menen dat z niets anders kúnnen dan over hun eigen schaduw heen springen.

De ultieme optelsom is dan dat er een begrotingsunie ont­ staat die veel meer op Duitse leest zal z n geschoeid, met vanuit Europese instellingen opgelegde automatische sanc­ ties voor landen die een loopje nemen met schuldnormen.

Omdat Frankr k daar tot nog toe fel op tegen is (het houdt de macht liever b de lidstaten en vooral zichzelf), zal Duitsland als dank eventjes de andere

kant op k ken wanneer de Europese Centrale Bank (ECB) de geldpers aanslingert om schuldenlanden zoals Italië en Spanje uit de greep van de nanciële markten te houden.

De hoop is nu dat alle maat­ regelen b elkaar op 9 decem­ ber de bazooka gaan vormen die al lang geleden was beloofd, maar wat steeds op een asco uitdraaide en de situatie alleen maar deed verslechteren.

In een speech vergeleek Merkel het gevecht om de euro te redden gisteren met een marathon; een ultieme krachts­ inspanning die zomaar niet vol­ tooid is. Een wielerronde, zoals de befaamde Tour de France, had wellicht een passender beeld geweest. Regeringsleiders

wel weer een mooi moment om in vastgoed te gaan.”

Sommige economen noemen goud een nutteloos metaal.

Hogervorst: „Nou, daar denken Chinezen en Indiërs heel an­ ders over. En waarom heeft De Nederlandsche Bank er dan ei­ genl k 600.000 kilo van in z n kluizen liggen? Banken doen smalend over goud omdat ze vrezen dat mensen het vertrou­ wen in geld verliezen.”

Mecking: „Goud is geen geld, zegt men. Ammehoela. Goud is wél geld. De vraag is vooral wat papiergeld eigenl k is.”

U stelt in uw boek dat goud begraven in de tuin een goed idee is. Ziet u het voor zich?

Hogervorst: „Ha, jazeker: ”midnight gardening” noemen de Amerikanen dat. Nachttui­ nieren. Met dat onder de grond verstoppen worden vervelende toestanden uit het verleden geassocieerd. M n moeder ver­ telde me onlangs dat ze in de oorlog thuis etsen begroeven om ze te verstoppen voor de Duitsers. Maar het gebeurt: ik ken b voorbeeld een boer met een groot stuk land. Zo her en der ligt een aardige bult zilver begraven.”

U verwacht geen oplossingen uit Brussel de komende dagen?

Hogervorst: „De houdbaarheids­ datum van valuta’s in hun hui­ dige vorm is allang verstreken.

Wat we nu zien rond de euro is vooral pappen en nathouden.

Problemen worden vooruit geschoven, maar de crisis wordt binnenkort zo groot dat politici gedwongen worden drastische maatregelen te nemen.

Dan gaat het geldstelsel op de schop. En dan komt er een nieuw Bretton Woods (de plaats in de VS waar in 1944 een nieuwe mondiale monetaire orde werd geschetst met de dol­ lar, die kon worden ingeruild tegen goud, als basis, MtB).”

Mecking: „Volgens m wordt het geen Bretton Woods 2, maar een Peking 1. In zo’n nieuw stelsel dicteert China de koers.”

U roept burgers ertoe op niet op politici te wachten maar het heft in handen te nemen en te investeren in edelmetaal.

Mecking: „Juist, denk niet te gemakkel k dat de overheid de nanciële problemen wel oplost. Het verleden leert dat banken kunnen omvallen, zelfs hele staten. Maar aan je eigen goud of zilver kan nie­ mand komen en het kan, in tegenstelling tot geld, ook

AMSTERDAM – In het deze week verschenen boek ”Geld, goud en zilver” betogen Eric Mecking en Elmer Hogervorst dat het huidige inanciële stelsel Foto ANP gaat ontploffen en zetten ze uiteen dat burgers hun vermogen daartegen kunnen beschermen door edelmetaal aan te schaffen.

Kabinet blij met opstelling Frankrijk DEN HAAG (ANP) – Het kabinet is bl dat Frankr k opschuift naar het Nederlandse pleidooi voor strakke regels en sancties om begrotingsdiscipline in Europa af te dwingen. „Het is laat, maar nog niet te laat”, aldus minister De Jager (Fi­ nanciën) gisteren na a oop van de ministerraad. De toespraak van de Franse president Nicolas Sarkozy liet volgens hem zien dat Frankr k „dichter dan ooit” b de Nederlandse opstelling staat. De Jager zei nu „iets po­ sitiever” te z n over de kansen met een stevige Europese aanpak de eurocrisis te kunnen bezwe­ ren. „Maar we z n er nog niet.”

Eind volgende week is er een top waar Europese regeringslei­ ders afspraken hopen te maken over de aanpak van de schulden­ crisis. „Het is urgent dat we vol­ gende week tot goede besluiten komen”, aldus premier Rutte.

H benadrukte gisteren op­ nieuw de noodzaak om landen automatisch sancties op te kun­ nen leggen als z zich niet aan begrotingsafspraken houden.

Daarnaast moet er „een voldoen­ de geloofwaardig” fonds z n om landen in nood te helpen, in combinatie met een grote rol voor het Internationaal Monetair Fonds. Voor de Nederlandse wen­ sen is geen extra overdracht van soevereiniteit aan Europa nodig, aldus de premier.

Rutte en De Jager wilden niet veel kw t over de rol die de Eu­ ropese Centrale Bank (ECB) zou kunnen spelen. Onder meer Frankr k pleit voor een actieve­ re rol. Het Nederlandse kabinet w st steeds op de onafhanke­ l ke positie van de ECB. Rutte herhaalde in algemene zin geen voorstander te z n van het b ­ drukken van geld, omdat de druk op landen om te hervor­ men dan wegvalt.

Meet voor euro schuift telkens op GROOT GELD

komen. Wanneer is dat? Als ik nu t dens lezingen vraag wie er in de zaal goud bezit, gaan er slechts enkele vingers de lucht in. Het bewustwordings­ proces is nog volop bezig. Pas als het veel vingers beginnen te worden, wordt het slim om te overwegen weer zoetjesaan uit edelmetaal te stappen.”

Mecking: „We adviseren dus niet om het nu te kopen en tientallen jaren aan te houden.

En ook niet primair om rende­ ment op te behalen. Het dient vooral ter bescherming van je vermogen. Wie zal het zeggen: misschien is het over tien jaar

dachten al meermaals de eind­ streep te hebben bereikt: hoe­ veel ”allesbeslissende eurotop­ pen” hebben we immers niet al gehad? Telkens bleek echter de ronde nog niet voltooid en lag er al snel weer een nieuwe etappe in het verschiet.

Komende week moet ”Par s” worden gehaald. Het is –nu écht– alles of niets. Lukt het niet de paniek te bezweren, dan ligt volgens velen een ontrafe­ ling van de eurozone voor de hand. Steeds meer banken en bedr ven hebben de draaiboe­ ken voor een ongeorganiseerde euro­ontplof ng al klaarliggen.

Het acute probleem vormt niet eens zozeer de opgelopen rente voor sommige euro­ landen. Nee, het is vooral de situatie b Europese banken die n pend is. Gisteren bleek dat z donderdag het hoogste be­ drag moesten lenen b de ECB sinds maart van dit jaar. De onderlinge leningverstrekking is tot een minimum gedaald, een situatie die doet denken aan de kredietcrisis van 2008.

Tegenover The Financial Times stelde een handelaar gisteren: „Ik heb hier één grote Euro­ pese bank die geld wil uitlenen en maar liefst veertig die het willen hebben. Enkele van de grootste banken in de eurozone kr gen het niet voor elkaar om aan geld te komen.”

Dat centrale banken woens­ dag deden wat ze deden, is in die optiek niet geruststellend maar veel meer angstaanja­ gend: bl kbaar was dit nodig omdat er banken op de rand van de afgrond balanceerden.

Toch bl ft het de vraag of het plan zal gaan slagen. Zit er wel voldoende geld in de noodpot­ ten van EFSF en/of IMF? En zitten Merkel en Sarkozy inder­ daad op één l n over ECB en begrotingsunie? Of bedoelen ze met dezelfde woorden wezen­ l k iets anders? Voor strengere begrotingsregels l kt daarnaast in sommige landen een referen­ dum noodzakel k. Een lastig karwei nu burgers met de dag eurosceptischer worden.

Vraag is ook of, zélfs met strengere regels, de eurozone toekomst heeft. Volgens som­ migen heeft h die nooit gehad en zal h die ook niet kr gen, tenz er heel lang heel veel geld van noord naar zuid zal worden overgeboekt.

En dan is er ook nog het feit dat de nanciële markten iedere keer méér ‘oplossing’ eisen. Dat maakt de wedstr d lastig: anders dan anders ligt de plek van de nishl n niet vast, maar z n het de markten die bepalen wanneer het voldoende is. En wie weet schuiven z de meet na 9 december gewoon weer een stukje verder op.

„Economie VS aan beterende hand” raadsman van de Amerikaanse president Obama.

Gisteren werd bekend dat de werkloosheid in de VS vorige maand is gedaald tot 8,6 pro­ cent. Dat is het laagste niveau sinds maart 2009. Economen re­ kenden op een werkloosheid van 9 procent. Obama zei dat de po­ sitieve trend op de banenmarkt moet worden doorgezet. „On­ danks tegenwind heeft de eco­ nomie in de Verenigde Staten, de private sector, al 21 maanden op r banengroei laten zien. We moeten die groei vasthouden.”

Redactie economie

WASHINGTON – De Amerikaanse economie is aan de beterende hand. Dat heeft het Witte Huis gisteren gezegd in een reactie op een meevallend werkloosheidsc fer dat eerder op de dag naar buiten kwam.

De wereldeconomie verkeert nog wel in een „fragiele staat”, aldus de economische topadviseur Krueger. „Alle economieën z n met elkaar verbonden door han­ del en nanciering”, stelde de

Italië komt snel met bezuinigingen ROME (ANP) – De Italiaanse pre­ mier Monti zal maandag maat­ regelen bekendmaken die de overheidstekorten de komende twee jaar met 20 tot 25 miljard euro moeten doen slinken. Dat zeiden bronnen gisteren tegen persbureau Reuters. Het Itali­ aanse kabinet zou maandag b ­ eenkomen om de maatregelen te bespreken. De voorstellen wor­ den waarsch nl k maandag nog naar het parlement gestuurd.

(Advertentie)

Opel Zaira 1.8-16V 7-persoons, airco, cruise control, bj.: 05-1999, 172.230 km, handgesch., benzine, € 3.450,-

Opel Zaira 2.2 DTR 7-persoons, airco, navi., cruise control bj.: 07-2002, 179.846 km, handgesch., diesel, € 5.950,-

Dorpsstraat 227

-

Renault Traic 1.9 dCi L2H1 dub. cabine, airco, handgesch., bj.: 02-2006, 80.379 km, diesel, € 11.950,- (excl. BTW)

Harskamp

-

Seat Leon 1.8-20VT Sport H6, leer, clima, cruise control, bj.: 01-2002, 149.989 km, handgesch., benzine, € 7.950,-

tel. 0318 - 45 38 00

„Landbouw moet grootschalig” Redactie economie

BERG EN DAL – De boeren in Nederland staan onder grote maatschappel ke en politieke druk om kleinschalig te produceren, maar grootschalige landbouwbedr ven z n keihard nodig om in de toekomst alle monden te voeden.

Dat zei Noud Janssen, vicevoor­ zitter van LTO Nederland, giste­ ren in Berg en Dal t dens een b eenkomst over ontwikkelings­ samenwerking.

De wereldbevolking neemt toe van 7 miljard mensen nu naar

10 miljard in 2050. In die t d moet de productie van voedsel met 70 procent groeien. „Vanaf vandaag moet de pro­ ductie elk jaar met 2 procent toe­ nemen en dat is een immense op­ gave”, aldus Janssen. Nederland is na de VS de tweede exporteur van agrarische producten in de wereld. Ons land moet het wat hem betreft als een opdracht zien om op een duurzame ma­ nier zo veel mogel k voedsel te produceren. Ook dienen we de kennis die we daarover hebben, zo veel mogel k over te dragen op landen die nu al met grote voedselproblemen kampen.

Autoverkoop trekt verder aan BUNNIK (ANP) – De verkoop van nieuwe auto’s in Nederland is vorige maand verder toegenomen. In vergel king met een jaar eerder werden er 11,8 procent meer auto’s aan de man gebracht.

Dat maakten de brancheorgani­ saties RAI Vereniging en Bovag gisteren bekend.

In november werden er 41.264 nieuwe personenauto’s geregi­ streerd. De forse toename volgt op een lichte st ging in oktober, toen 1,1 procent meer auto’s werden verkocht. De meest ver­ kochte auto in november was de Renault Twingo, waarvan er

krap 2600 werden aangeschaft, gevolgd door de Volkswagen Polo (1913 stuks) en de Toyota Aygo (1621 stuks). Tot en met no­ vember werden er in Nederland 538.754 nieuwe personenauto’s geregistreerd. In vergel king met een jaar eerder is dat een toename van 14,3 procent.

In Duitsland nam de verkoop van nieuwe auto’s in november toe met circa 3 procent in verge­ l king met een jaar eerder. Vol­ gens de brancheorganisatie VDA zal het aantal registraties van nieuwe auto’s over het hele jaar genomen in vergel king met vo­ rig jaar st gen naar 3,1 miljoen, een toename van 8 procent.

-

APK - reparatie onderhoud - aircoservice storingsdiagnose

www.autoverheul.nl

(Advertentie)

Master Heaters Verkoop & Verhuur sinds 1964

Kooloos Mechanisatie B.V. Briellaerdseweg 44, Barneveld Vooraf bellen tel. (0342) 41 30 53

„Val eurozone veel duurder dan behoud” AMSTERDAM (ANP) – In Europa wordt nu openl k gespeculeerd over het uiteenvallen van de eurozone. Dit scenario is uitermate kostbaar en veel duurder dan wanneer de monetaire unie bl ft bestaan.

Dat bec fert ING in een rapport dat gisteren is verschenen.

In het eerste jaar na de val van de gezamenl ke munt zou de economie van de (voormalige) eurozone met 9 procent krim­ pen. In het jaar daarop zal spra­ ke z n van nog eens 3 procent krimp.

Zelfs in 2016 zou de economie van de desbetreffende landen in totaal nog 10 procent kleiner z n dan wanneer de euro bl ft, denkt de ING.

Reformatorisch Dagblad

zaterdag 3 december 2011 PAGINA

06

-

Reformatorisch Dagblad Postbus 298, 7300 AG Apeldoorn Vermeld het nummer in de linkerbovenhoek van de envelop.

≤ Te koop: PEUGEOT 406 break 1.8, 7-persoons.

I.z.g.st., bwjr 2000, apk 9/12. Tel. 06 - 55 16 71 35. ≤ U vindt uw wens bij Rijn-stacaravans. Chalets en STACARAVANS, Kloosterweg 7, Kapelle. www.smokkelhoek.nl. ≤ FIAT Punto multij. dsl, 5-drs, bj. sept. 2010, km.st. 23.800, in nw.staat, nwprijs € 17.500,-. Nu n.o.t.k. Vrij van wegenbel.

Tel. 06 - 42 49 98 39.

≤ Vanaf jan tijdelijk te huur: keurige royale WONING in buitengebied van Kootwijkerbroek, dubbele garage, 4 sl.k. Tel. 06 20 89 76 25. ≤ WONING in het buitengebied van Putten.

Tel. 06 - 53 92 95 45. ≤ Te huur in het centrum van Gouda, ideaal voor PABO-studenten: leuke 1- en 2-pers. kamers op 5 min. afstand van de Pabo.

0252 - 41 87 49 of 06 53 93 44 31.

≤ Per 1 jan. in Gouda: 2 ≤ Kip, -poten 5 Kg. 10,-- KAMERS bij hospita. 9 en w w w . S A L V A T O R I . n l 12 m2 , € 180,- en € 200,-.

Chr.MannenkoorNunspeet Info: 06 - 20 87 54 35.

Alles Vers- Gerookte Zalm ≤ In Otterlo nabij Ede 2 ≤ CHALET te koop of per kamers, 15 m2 en 25 m2 , 1 februari te huur, in het vanaf jan. 2012. Met gez. buitengebied van Ochten. gebruik van keuken, badk.

50 m/2 woonoppervlakte. en balkon nieuw. Zeer geChalet is van 2006. Vraag schikt voor CHE studenprijs 98.500,- euro kk of ten. Tel. 06 - 20 71 28 86.

850,- per maand, incl.

Voor info 06-30987190.

D&B< EFE A&& >A >?-& *BFG?5&?

F? 5& 1&9->9"&?; .& -FE? >< ->&C ?++9 &&? &?5!>27F+75& %$')"'!$#&$ (! 5>5 86 229 <&9 /&&C >$ ><9>&<C9+*!5: D&5 "++5 1>>9?+A&BFEC >A )+")F&?75&? 1+? 3:44 % 80:44 229 &? >A /&&C&?))F&?75&?: (&B 1>>9 F?$> ?++9 =+9F+? @+57' 5&B:?9: 40#, % #, ,0 ,# >$ 7>BBF*F5&&9 A&5&&? 1F+ ///:975->9":?B

Verpleging & Verzorging

≤ Gevraagd: een ervaren SERVICEMONTEUR voor werkzaamheden in de installatietechniek. Geïnteresseerd? Bel voor meer informatie met D. Kroon tel.nr.

(06) 22476865.

Kroon Installatietechniek B.V., Dodewaard.

Hart voor ouderen en oog voor identiteit. Wil jij werk maken van ouderenzorg? Dan is het tijd voor een kennismaking. SVRO zoekt voor verzorgingshuis Maranatha te Rijssen Verzorgenden IG en

≤ Gezellig de winter door! Een mooi assortiment sfeervolle ≤ Studente (18 jr) zoekt W O O N A C C E S S O I R E S KAMER in Utrecht of omvoor elke woonstijl. www. geving. Tel. 0522-463625. living-store.nl ≤ Th gevr. in WOERDEN: ≤ Complete eengezinswo- kamer of zelfst. woonruimning te koop in GOUDA te voor werkende j.vrouw. Verpleegkundigen. aan water met maar liefst 06 - 12 03 77 56 6 slaapkamers, dichtbij Kijk snel voor meer info ref. school, kerk, stad ≤ Gevraagd: woonruimte en station. € 235.000,-, voor man, 57 jaar, in op www.svro.nl.

Molenmeesterslag 43. Zie GENEMUIDEN of omgefunda.nl. ving. Evt. voor div. over- ≤ Gezocht, per direct: fullSECRETARESSE. ≤ Wilt u in ELSPEET op nachtingen. 0345 - 753257 time Krimpen aan de Lek. Meer de Veluwe wonen? Nieuwe of 06 - 52107945. www.glashandel aanbieding: Kijk op www. ≤ Getrouwd stel met kind info: tomassenvastgoed.nl zoekt woonruimte, min. 2 verloop.nl ≤ ORGEL kopen of ver- slpkm. en tuin, in regio kopen? Reparatie en verh.! ALBLASSERWAARD. Stolk Orgels, 0180-315652. Tel. 06 - 11 70 50 35 www.stolkorgels.nl

≤ Te huur in GROOTAMMERS: bovenwoning, 2 slaapkamers, eigen ingang. Tel. 0184 - 662695 of 06 - 30430133. ≤ Te huur: luxe woonruimte met riant uitzicht, geh. gemeub. in ALBLASSERWAARD, voor tijd. bewoning. Tel. 0184 - 69 19 71 of 06 53 32 86 52. ≤ Te huur, SCHEVENINGEN (oude dorp): leuke benedenwoning met ruime woonkamer en slaapkamer op 1e verdieping (slaapkamer eventueel te splitsen in 2 slaapkamers). Nabij strand, winkels, kerk en school. Zeer geschikt voor studenten / verpleegkundigen. Nadere info: 06 24 53 30 66.

huishoudelijk medewerker/kok die op ons logeerhuis De Mantelienge in Ouddorp komt werken?

Kijk snel op www.werkenbijadullam.nl voor meer informatie of bel E. Nap tel. 06 12 70 12 79.

≤ Wij zoeken een WOONBEGELEIDSTER in de regio Zwolle. Een uitdagende functie, waarbij u een cliënt begeleidt in de woonsituatie. Goed te combineren met een bestaande baan. Studenten SPW, SPH, etc. mogen ook solliciteren. Goede verdiensten en gratis wonen.

Info: 06 - 30 62 19 65.

+##( 0*!)(+%&0#

≤ **Tot 65% KORTING** Geniet van de kerstvakantie! www.onsvakanties.nl/ ≤ Voor onze gedragsgroep lm of bel 0184 - 42 20 00.

De Sprinter in Kesteren ≤ Te huur vanaf heden: zoeken wij een 6-pers. luxe vakantieactiviteitenbegeleid(st)er, bungalow bij NIJMEGEN niveau 3. Meer info. over op prachtig park. Tel. 06 deze en andere vacatures 53 34 20 00. vindt u op www.deschutse .nu of tel. 0488 - 483322, ≤ OUD&Nieuw op de dhr. B. Aarnoudse. Je sol- Veluwe? Boek snel op www. licitatie met cv kun je veluws-vakantiehuis.nl of sturen naar De Schutse, bel 0577 - 40 73 19.

Stationsstraat 28, 4041 CJ ≤ Reserveer alvast voor Kesteren of naar pz@de 2012 Ameland-Terschelschutse.nu. ling-Bakkeveen (Frl.), Ommen of Hardenberg, t.h. chalets, stacars. Bel 0512 - 51 60 96 of zie www.vdsluisvakanties.nl.

8/$ ))0 ($-)0%$-70!'

376 #760 /. #/$4 0))?""6?D<H%A6**=% 0"6.:6H"<$"< 70 %$ -$!7/ 4+!>51&@%$5I3&C-@)' 2!>C&@' F>&E8& /--9)' 6>77&9)-B' H>5)-' A-71IGE' />&9)&@' (-9@&3&C)' />5)&@,&9#' 4>&87 6IG88&@ &;>; *764 (//- 1$$70"/-1)+7$ /. &&&5-,+#/-!5025

≤ GEVRAAGD: Leerlingmatroos Binnenvaart. Ben jij gemotiveerd en wil jij werken in een leuk team aan boord van een binnenvaartschip, dan zijn wij op zoek naar jou.

Binnenlandse vaart, weekenden vrij. Interesse: Bel 0650-675738. ≤ Wij zoeken een ADMINISTRATIEF medewerker m/v, voor minimaal 24 uur p/w, uitbreiding naar fulltime is bespreekbaar. Werkzaamheden: voeren complete administratie. Heeft u interesse? Neem contact op met G. Vlastuin Transport, Renswoude, Jan van den Brink: j.vandenbrink@ vlastuin.eu, 0318 - 57 18 27 ≤ Medewerker voor in winkel, verkoop van bouwmaterialen, hout, verf, gereedschap, enz. Fa. D.J. van Dijk DHZartikelen, in Langbroek, tel. 0343 - 56 17 02.

≤ ***ZEELAND*** Christelijk vakantiepark. www.onseigensfeer.nl of bel 0184 - 42 20 00. ≤ Welkom bij Camping DUINZICHT in Koudekerke.

Reserveer nu voor 2012 en maak kans op een vakantiecheque. www.campingduinzicht.nl of bel 0118 - 55 13 97.

Vakantiepark

De Kleine Belties

RESERVEER VANAF 1 DECEMBER UW VAKANTIE VOOR 2012!

Rheezerweg 79, 7771 TD Hardenberg Telefoon 0523 - 26 13 03 www.dekleinebelties.nl

≤ Van Beijnum Architecten BNA BV Amerongen zoekt een Bouwkundig TEKENAAR Autocad/ ≤ HULSHORST (bij Revit. Reactie met cv op: Nunspeet). 6-p. luxe Finse info@vanbeijnumarch.nl. bungalow. Kindvr. omg, bos, heide, dolfinarium etc. ≤ Leuke baan in de Actie!!! korting Kerst en THUISZORG? Verzor- Nieuwjaar 2011: Actie gende ig of Hulp bij Boek nu reeds hoogs.

Huishouden in regio 2012. Laags. aantr. prijs.

Gouda/Capelle ad IJssel? Bel snel 0348 - 43 38 92.

Kijk op www.agathos- E-mail vuad@kpnplanet.nl thuiszorg.nl voor onze va- Website: bungalow catures bij jou in de buurt. hulshorsterhout.nl ≤ H’veld G’dam, HULP in de huishouding voor 2 halve dagen per week.

Tel. 0184-612384.

≤ NIEUW in Zeeland!

Vakantiewoning bij strand en bos. www.vakantiehuis -shalom.nl of 06-12080551

?64?4>A<2 BQTO) #)Q# :>432/C8=C168? !(G 5KK @-M'(IH+ ?717 @-G(I)-' .K )(*(!,(I K.UM.U'H 0(97S NNQ >)Q# TR)UH 0(9SS NNQ 9(G !()(D(I#%M' E-MB =ILLG 3-!(M'(HG(") =(!(M') :LLI0 ,(HG--M)( F%GB B)!9 >TTQ V8N*)Q#)Q#V N%O 8N*)Q#)Q# ./* @?PP)" B)!9 V6)-.#TTQV N%O >Q%!R)U ./* @?PP)" B)!9 >TTQ V4TJ AN!.U.V N%O ETQ*Q)+&O

BARNEVELD Bethelkerk D.V. zaterdag 10-12 19.30 uur ADVENTS- EN KERSTCONCERT CGK Cantate Deo o.l.v. Peter Eilander € 3,-/volw., € 2,- /kind. t/m 12 jr, € 10,-/gezinskaart

KAPELLE BIEZELINGE Herv. Kerk D.V. zaterdag 10-12 19.30 uur KOORCONCERT Koren: Jong Crescendo, Uit der kinderen mond en Hamaälôth App.w.: Rina Molenaar € 5,-/volw. € 2,-/kind. t/m 12 jr

ITM)UPO)!'QT)R V8N* I)%$)Q".U*V ≤ OPRUIMING bij Hoedenhuis de Linde in 4)Q)U%'%U' VITM)UPO)!V Barneveld. www.hoeden N%O 8N*)Q#)Q# ./* @?PP)" huisdelinde.nl

Christelijke parken • • • •

betaalbare bungalows schitterende locaties eigen recreatieteams ref. kerkdiensten

≤ ******************** ***FOTOKAARTEN*** *** Sfeer & Stijl *** *** Kerstkaarten *** **Fotocadeau-artikelen** ********************** Uw eigen doel steunen?

Kijk dan op: www. fotokaartensfeerenstijl.nl.

≤ Dia’s digitaliseren en dat nog voor de feestdagen? Mogelijkheid om uw T (0341) 26 48 87 collecties op te halen voor www.vakanz.nl digitalisering. Aflevering op DVD of externe harde schijf. Mail naar: verleden ≤ PARADIJSVOGELS; digitaal@gmail.com of bel Zeer unieke zeeflora en naar 06 - 41 18 68 89.

-fauna; Zorg project steu- ≤ www.salvatoristrijen.nl nen: Indonesisch Papoea. geheel vernieuwd. Voor Aug. 2012. bagus-reizen.nl uw bijeenkomsten groot of klein, moet u in STRIJEN ≤ CHRISTELIJK villa- zijn. Prima keuken en park Moezel, luxe accom- gepaste sfeer. Tel. 078 modaties voor 4-14 pers., 674 15 79. veel faciliteiten (zwembad), activiteiten voor ≤ Problemen op seksueel kinderen, jongeren en ou- gebied. De VLUCHTHEUders, excursies, kerkdien- VEL biedt hulp. Aanmelsten: www.vakanz.nl of den iedere werkdag tussen www.gezinsparken.nl, 10.00 en 12.00 uur: 0341 - 26 48 87.

0348 - 48 99 99 of www. stichtingdevluchtheuvel.nl ≤ *VakanZ* Betaalbaar VAKANZ4YOU.NL: op WINTERSPORT in de ≤ wintersportvoorjaarsvakantie 2012, voordelige ideaal voor chr. gezinnen, vakanties voor jongeren, activiteiten en kerkdien- in Oostenrijk, v.a. € 269,00! sten op drie chr. vakantie- Check www.vakanz4you.nl parken! www.vakanz.nl, 0341 - 26 48 87. ≤ KERST in Berlijn.

Boek nu deze schitterende 6-daagse busreis v.a. 464,Vertrek op D.V. 22-12.

Boek nu via beter-uit.nl of bel snel 0172 - 48 48 48. ≤ Kerst in WENEN. Boek deze 8-daagse busreis naar de romantische stad Wenen v.a. 644,- Vertrek op D.V. 21-12. Boek nu snel via beter-uit.nl of bel snel 0172 - 48 48 48.

?%I%'(MG(MB =)UU)QO >UTRP : KQ%) M.U *)Q 4"%PO 2%"&)"! BQT)U)*%$# : 6$..# I)QQ)MT)OP3 GIL!J(G ?T&.U M.U *)Q A.! : 5%UNP >TQ)M..Q3 LI'(" C"'(&("( "(%)%M'B EP9 K9K9 D'.P

>MGI((B MT"L.PP)U)U 1 73SS R9R9 ≤ SAMEN-BEZINNEN, #%U*)Q)U O/! 0F $Q 'Q.O%P, DV 10-12 Balkan Zending door dhr. J. Mussche.

Ger.Gem. Zeist 20.00u Welkom! www.samenuit.org

Bestel de gratis themabrochure over Hyves

‘Grenzeloze vriendschap’ Vraag de brochure aan: www.mediawijzer.nl Postbus 613 7300 AP Apeldoorn

KI >949 ,KL,+H,/' 18 ,+-+!.+H @J11 /)G-&+%, D/L KL?+ G-&KK" C+'+LG I+LG%KL+H%L'9 5 CKH,F D/L &/HF+ E%F'+LK,%', K! ,+ &++H ;+%$+H I+HGKKL"%$# ,+ &/L, F+ ,HE##+L F%$,+LG ,+ /)G-&+%,GH+-+IF%+ KI >949 ,KL,+H,/' 18 ,+-+!.+H D/L 1*9JJ FKF @J97J EEH %L ,+ KLF!K+F%L'G&/" D/L ,+ 6+&K.MF&#+H#3 <KE.+HF"//L 8 =%L'/L' I/H#++H'+"+'+L&+%, FEGG+L A+H'C+' @B +L @B/0 F+ 2+%GF9

www.conforza-mannenkoor.nl

www.unoanimo.net of bel 070 - 391 24 69.

Online zoeken en boeken

&(("!($ ') &(%#($

Toegang: € 12,50 In voorverkoop €10,00 (kinderen € 7,50)

Kreijkes Vakantie Idee info t 0548 - 51 41 88

Vakantie in eigen sfeer!

≤ Boek nu Brabantse Kerst. 5-daagse reis v.a.

414,- GEGARANDEERD vertrek op D.V. 23-12.

Boek nu snel via beteruit.nl of bel snel 0172 48 48 48.

Aanvang 19.30 uur

=ILLG 3-!(M'(HG(") 9-MM(M#LLI0 ,(HG--M)( F%GB >TQ)U*%$#P <.UU)U#TTQ N%O ;%)NLGI)%$)Q".U* <.UU)U#TTQ V6T". C%*)V N%O 6+&TTU&TM)U ≤ SINGLES 34+ D.V. za.

17/12. Bezoek Paleis Het <.UU)U#TTQ V5)&%""%!V Loo en aansl. eten. Meer N%O ETQ*Q)+&O

≤ (Kerst)vakantie in TSJECHIE, te huur: een authentieke woning (max.

10 pers.) met openhaard, gelegen op een park.

Skigebied in omgeving. ≤ SCHAKELTJE opgeInfo en boeken: www.chal ven? Dat kan nu snel en eenvoudig. U ziet direct upa-vakantie.nl hoe uw schakeltje eruit ≤ T.h.: 8-10-persoons privé gaat zien en wat dit kost. vakantiewoning in na- Ga snel naar www. tuurrijke omgeving te Uel- schakeltjes.erdeetref.nl sen in Duitsland, vlakbij ≤ Vandaag (9:30-14:00) Vasse/Ootmarsum over de WINTERMARKT in H.-I.grens. Voor meer informa- Ambacht (Gr. Willemln). tie kijk op www.VAKAN Gevarieerd aanbod, mooi TIEWONINGUELSEN.nl. muziekprogr. & om ca.

13.45 u. opbodverkoop! ≤ Vakantiehuisje te huur in LUNTEREN in bosrijke ≤ REFORMATORISCHE omgeving (4 pers.), e-mail: Vriendenkring voor 50+. famthomassen@solcon.nl Om anderen te ontmoeten! of tel. 06 - 21 98 03 96.

061 - 3028260 of HvGG.nl.

≤ CHRISTELIJK vakantiepark Bentheim, direct over de grens bij Hardenberg. Ongedwongen sfeer, activiteiten voor kinderen, jongeren en ouders, excursies, kerkdiensten: www.vakanz.nl of Kraamzorg www.gezinsparken.nl, 0341 - 26 48 87.

DV ZATERDAG 17 december

:/ HE%! (J $//H %L KD+H&+%,G,%+LGF3 C//HD/L 7J $//H KI ,+ 6+&K.MF&G-&KK" F+ 2+%GF3 L++!F

YERSEKE Herv. Kerk D.V. vrijdag 9-12 19.30 uur KERST-MUZIEKAVOND GK Praise the Lord Schouws Jeugdorkest € 4,-/ volw. € 2,-/ kind. t/m 12 jr

M AR K S& U

SI R O ’S

O PWA

De lekkerste manier om geld in te zamelen

FE LS

ANDERE

Markus & Markus Stroopwafels bv Waddinxveen | (0182) 61 88 24

www.stroopwafelbakkerij.nl

GO 2 USA & CANADA WINTER met JAN DOETS, New York 5 dgn € 657,-, Florida Orlando Villa 16 dgn € 695,-, LA SurfTrip 6 dgn € 830,-, Snow Colorado Rockies 9 dgn € 860,-, Campers EARLY BIRDS ZOMER 2012, CamperTrip San Francisco 17 dgn € 1.041,-. Kijk op www.jandoets.nl/aanbieding Bezoek ons kantoor voor Themapresentaties.

Bel 072 - 575 33 33 of e-mail: info@jandoets.nl Jan Doets America Tours

Exclusieve, klassieke en tijdloze meubelen

;()(I((M &-IG("%$# D("#L!+ /%( LL#B LLL9PO)R&.UTP9U" LLL9")UU)QO!.Q%.9U" LLL9.Q%)M.U*)QM"%PO9U"

Advertentiebon Onderstaande ruimte kunt u gebruiken voor uw advertentietekst.

2011 Bestemd voor het RD van .........-..........2010 Stuur mij (à € 3,30) een bewijsnummer.

De heer/mevrouw.................................................................................

Adres:.......................................................................................................

Postcode: ................................ Woonplaats: ..................................

Telefoonnummer: ..................................................................................

E-mail: .....................................................................................................

Abonnee van RD / Terdege: Ja / Nee* Erdee cardnummer: .............................................................................

Benvermelding u abonneevan vanuw hetErdee Reformatorisch Terdege, Bij cardnummerDagblad krijgt u en/of als particuliere dan krijgt u als adverteerder 25% adverteerder opparticuliere uw Schakeltjes een korting vankorting 25%. op uw Schakeltjes. advertentie@erdee.nl U kunt uw advertentie per e-mail advrd@refdag.nl, per fax 055 - 542 48 02 of telefonisch 055 - 539 04 99 opgeven.

Schakeltjes kunt u ook snel en eenvoudig www.schakeltjes.nl opgeven via www.schakeltjes.erdeetref.nl *doorhalen wat niet van toepassing is

www.autograveland.nl Putten 0341 - 35 33 35

Stroopwafelactie!

AL""(*G( MTTQ *) 3G%*&G%M' 3GNJ&-MLH

Nota zenden aan:

MPV’s -hoge zitMPV specialist 5- en 7-persoons, 25 stuks op op voorraad. voorraad.

EE Tsjerke, E Terp D.V. zaterdag 10-12 19.30 uur ADVENT ZANGAVOND Koor: Jubilate Deo Dwarsluitensemble Leid.: ds. A.J.T. Ruis

A

≤ Te huur: een eengezinswoning te HETEREN vanaf 1 maart 2012. Tel. 06 53 19 45 01.

Ben jij die enthousiaste

&'("!$,&!+%# !%*%())$

Gezinsparken

Het Groot Nationaal Strijkorkest Arjan en Edith Post trompet Martin de Deugd viool e.v.a.

Ds.A.A. Egas, meditatie

D

≤ Inkoop van: GOUD, zilver en munten. Reeds 10 kantoren door het land.

Voor meer informatie: J. de Ruiter, 0186 - 57 13 66, www.goudwisselkantoor.nl

'-1 /##*#*$%%, ")#.&

Gereserveerde

Chr. Mannenkoor Con Forza en Jong Forza-Woerden o.l.v. Bert Moll Chr. Mannenkoor Eiland Urk o.l.v. Gerrit Schinkel Willemijn

S U

≤ - NIEUWSTE TREND www.oldwoodkeukens.nl www.oldwoodkeukens.nl ≤ KORELON - Christelijk www.oldwoodkeukens.nl Gastouderbureau heeft www.oldwoodkeukens.nl per direct gastouders bewww.oldwoodkeukens.nl schikbaar in Bunschoten, ≤ CASSETTEBANDJE Gouda, Krimpenerwaard, van ds. Keesmaat. Ad- Leusden, Stolwijk, ventpreken. Interesse bel: Utrechtse Heuvelrug en tel. 070 - 511 25 81. op de Veluwe. Meer info? ≤ Scherpe HYPOTHEEK- Kijk op www.korelon.nl RENTES!! Kijk op www. ≤ Veelzijdige, commercibevr.nl. Bel voor een af- ële, flexibele FINANCIAL spraak met Binnendijk & met fiscale interesse en van Rijsbergen, 071 - veel ervaring in het voeren 402 40 31. van administraties, het ver≤ Mooi geschenk voor de zorgen van rapportages en komende dagen? CD met jaarrekeningen in verschilmassale samenzang, in- lende sectoren van het strumentaal en solozang MKB, zoekt op korte tervoor slechts € 9,95 (incl. mijn een nieuwe en vaste verz.kst.). M.m.v. Leon werkkring. Mijn wortels Koppelman, Maurice en liggen in de accountancy en Janita van Dijk, Johan ik heb o.a. ervaring in de Adriaanse, Jan Rozendaal functies Hoofd Administraen Rianne van Roon. Be- tie en (Interim) Controller.

Kernwoorden: integer, stel via www.selov.nl. accuraat, loyaal, service≤ Ook te huur: 2-onder-1- gericht, probleemoplosser, kapwoning met zicht op zelfstandig. Woonachtig in water De Noord in H.-I.- de Alblasserwaard. Heeft Ambacht. € 189.500,- k.k. u een vacature of bent u Tel. 06 - 15 18 78 94. toe aan een financiële man ≤ VanGaalen KEUKENS binnen uw bedrijf, bel mij Advies & ontwerp in dan op 06 - 20 02 33 79. harmonie/stijl van uw wo- ≤ Aannemersbedrijven, ning. vangaalenkeukens.nl bouwbedrijven, zzp-ers en ≤ WAARDER, Prins particulieren, bent u op Bernhardstraat 7: Vrij- zoek naar een ervaren staande grote semi bunga- VOEGER, bel dan 06 low met garage en 45 46 46 88. carport. Ruime L-vormige woonkamer, woonkeuken, badkamer met o.a. ligbad en 4 slaapkamers op begane grond. 1e verdieping: ≤ De kracht van De 2 slaapkamers, mogelijk KANTOORSPECIALIST tot creëren van meerdere is het team. Kom jij ons kamers. Zonnige tuin, daarom versterken? We prachtig vrij uitzicht. zijn op zoek naar een Vraagprijs: € 495.000,- k.k. accountmanager kantoorVoor info zie www.hof- artikelen en een senior makelaardij.nl, tel. 0182 - systeembeheerder. Check 52 01 11. kantoorspecialist.nl/ ≤ T.k.: mooie Staphorster vacatures voor meer info.

HOUTKACHEL, tevens mooie spiegelpop. Tel. 0184 - 65 29 38.

Kreijkes.nl

Gouda-St. Janskerk KERSTCONCERT

K!

2012. Inl. tel.nr.

53 92 97 43.

Brievenonder nummer toesturen aan:

Schakeltjes

VAKANZ4YOU.NL: wintersportVERZORGSTER voor de Romeinse boerderij m. vee vakanties voor jongeren, vestigingen in Veenendaal in EYS, Z-L. Tel. 043 - in Oostenrijk, v.a. € 269,00!

(9 uur) en Rhenen (4 uur). 4511207, www.eyserhof.nl Check www.vakanz4you.nl Meer informatie: mevr. A. ≤ Complete FLYDRIVES de Groot (06 - 42 44 03 41). op maat. Tickets v.a. € 349,Sollicitaties naar gdegroot T. 010-2827242. Lid SGR @autodegroot.nl www.promisedlands.nl ≤ Voor onze werkplaats ≤ 4-ka., FRANSE Alpen. zijn wij op zoek naar een zeer gunstig gelegen direct 1e Autotechnicus die aan de piste. www.appar graag wil doorgroeien tementmeribel.nl. naar de functie van WERKPLAATSCHEF. ≤ Nieuw en uniek: chrisHeb je belangstelling voor telijke CAMPING in deze leuke baan in ons beFrankrijk, direct aan de drijf? Ga dan snel naar rivier de Lot, groot zwemwww.autobedrijf-valken bad, mooie staanplaatburg.nl. sen, VakanZ-recreatieteam, excursies, kerkdien≤ SECRETARESSE/mesten, www.gezinsparken. dewerkster binnendienst, Vellekoop Makelaardij- ≤ Twente RIJSSEN vrijst. nl, 0341 - 26 48 87.

Onteigeningszaken Bleis- 6p. vak.won te huur www. ≤ Heeft u wel eens aan wijk. Voor meer informa- vakantiewoningrijssen.nl een vakantie op een tie www.vellekoop.nl 06-52 11 33 60. prachtig chaletpark in de SCHOTSE HOOGLAN≤ Ervaren DEN gedacht? Doen! NeSCHEEPSINTERIEURderlands management, TIMMERMAN gevraagd centraal gelegen, dichtbij voor de regio Gorinchem. kerk en te midden van Interesse? Bel dan 06 ZWITSERLAND wonderschone natuur.

12735033 voor meer info. ≤ Zoekt u nog een goed Accommodatie voor 4, 4-6, adres voor de winter- 6-8 of 10 personen. Nog vakantie? Kom dan naar steeds gunstige wisselHotel Viktoria*** in de koers, dus extra voordelig! prachtige wereld van het ≤ MAN, 60+, zoekt corr./ Berner Oberland! www. Reserveer nu en geniet kennismaking met gewone hotelviktoria.ch - info@ 10% korting op uw boevriendelijke, vlotte vrouw. hotelvikoria.ch - T. 0041 - king. Kijk voor meer informatie op onze verBen zelf gescheiden. Liefst (0)33 972 30 72. nieuwde website www. kerk. meelevend. Mag ook gescheiden. zijn. Mis jij ≤ Comf. VAKANTIEWO- ranchchalet.com. ook de wezenlijke dingen NINGEN in Luxemburg, ≤ *VakanZ* Boek een van het leven? Br.o.nr. 360 Eifel, Ardennen, Frankrijk, bungalow of chalet in alle RD Kreta, Turkije. Tel. 0343 - Europese landen: www. ≤ HUWELIJKSBUREAU 45 44 58. www.letzeburg.nl vakanz.nl voor de Gereformeerde ≤ CHRISTELIJKE Gezindte. Bel 061- 3028260 ≤ CHRISTELIJK vakanvakantieparken in België, tiepark in de winter. www. of www.HvGG.nl.

Frankrijk, onseigensfeer.nl/winter of Duitsland, Oostenrijk. Van sober tot ≤ Op zoek naar een goede, bel 0184 - 42 20 00! luxe. Ongedwongen sfeer, veilige en succesvolle activiteiten voor kinderen, datingsite voor christejongeren en ouders, excurnen? www.crosspoint.net sies, kerkdiensten: www.

(2001-2011).

Duizenden vakanz.nl of www.gezins hebben inmiddels hun parken.nl, 0341 - 26 48 87. partner gevonden via CROSSPOINT. Meld je aan en neem een gratis proefabonnement! Privacy ≤ Hulp nodig?

De gewaarborgd.

VLUCHTHEUVEL biedt Vakantiepark ‘Zutendaal’ ≤ HUWELIJKSBEMIDhulp: www.stichtingde DELINGSBUREAU voor Belgisch Limburg DV 13/07-10/08 vluchtheuvel.nl Christenen. Bent u kerke- Vakantiepark‘Waldbrunn’ ≤ REFORMATORISCH lijk meelevend en principieel tegen samenwonen? Duitse Odenwald DV 21/07-18/08 maatschappelijk Werk(.nl) Voor hulp en advies. Kijk Kies voor een partner van Vakantiepark ‘Zeeland’ op site of bel 061-3028260 uw eigen kerkelijke richOosterschelde DV 13/07-10/08 ting. Verlegen? Geen pro≤ Gooi die schoenendoos bleem, u wordt begeleid! ‘Kronenburger See’ met ANSICHTKAARTEN 0343 - 46 16 45, www. Duitse Eifel DV 13/07-10/08 van overal vandaan niet in huwbem.nl de kliko maar maak mij er blij mee. Cor den Toom, tel. 0343-412283.

OE

de ≤ Autobedrijf de Groot ≤ Boer zoekt gasten met ≤

K

www.schakeltjes.nl

MATROOS voor

binnenvaart vanaf jan. zoekt een INTERIEUR- KERST. Vakantiewon. op voordelige

M AR K

≤ Voor online opgeven van schakeltjes:

10

AP STIJLMEUBELEN Westeinde 101a Vriezenveen Tel. 0546 - 56 60 26 www.apstijlmeubelen.nl info@apstijlmeubelen.nl Ingang en ruime parkeergelegenheid opzij

Kruis uw keuze aan: vergaderagenda varia schakeltje rubriek: antiek diversen geslaagd lessen muziek personeel aangeboden personeel gevraagd te huur te huur gevraagd te koop te koop gevraagd vakantie binnenland vakantie buitenland correspondentie/kennismaking

Prijzen Schakeltje €1,31 1,34 per mm met minimum van 15 mm. Familieberichten, vergaderagenda en varia €0,84 0,86 per mm.

Neem voor zakelijke advertenties contact op met onze advertentieafdeling.

Voor zakelijke advertenties gelden namelijk bij contract aanmerkelijk lagere prijzen. Voor brieven onder nummer wordt €3,30 berekend. Prijzen exclusief 19% BTW.

Aanlevering De tekst dient één dag voor plaatsing om 15.00 uur in ons bezit te zijn. Voor de krant van zaterdag dient de tekst vrijdag voor 12.00 uur in ons bezit te zijn.

bewogen en betrokken

zaterdag 3 december 2011, 41e jaargang nr. 209 Reformatorisch Dagblad

11 13 België heeft na anderhalf jaar een regering Er heerst bewondering voor de totstandkoming van Di Rupo I, maar een cadeau willen politicologen het nieuwe kabinet niet noemen.

18 EOD’ers ruimen bommen en granaten Majoor Gerard Boone: Ongeval met vuurwerkbom in Voorschoten bepaalt ons bij de risico’s die we lopen.

Jong + alcohol = gevaar tekst Evert Barten beeld iStockphoto

De alcohol vloeit rijkelijk in deze maand met feestdagen. Vader en moeder heffen het wijnglas, Leo van 16 geniet van zijn breezer en Marie van 14 zit, ach wat sneu, aan het appelsap. „Hier meid, jij mag ook een beetje wijn hoor!” Gezellig en knus? Of oerdom en levensgevaarlijk?

Het laatste, vinden kinderarts Nico van der Lely, psycholoog Mireille de Visser en schrijver Joke Ligterink, die vorige week hun boek ”Onze kinderen en alcohol” presenteerden. Enkele onderwerpen uitgelicht.

Rol ouders

Baarmoeder

Cijfers

Drinkende jongeren?

Alcohol en puber

Ouders onderschatten hun rol als opvoeder en voorbeeld, stellen de schrijvers van ”Onze kinderen en alcohol”.

Onderzoek toont aan dat jongeren die thuis blootgesteld worden aan alcohol, meer zullen gaan drinken. Het gaat dan concreet om lessen alcohol die in de koelkast of op het aanrecht staan of de aanwezigheid van een krat bier in de schuur. „Durf gewoon nee te zeggen”, benadrukt Van der Lely. „Geen drank voor het 18e levensjaar. Dat moet voor iedereen de regel zijn, ook al zegt de wet dat het vanaf 16 jaar al mag. Bij jongeren tot 18 jaar zijn de hersenen nog volop in ontwikkeling. Er komen dagelijks cellen bij. Dat proces wil je als ouders toch niet verstoren? Terwijl dat wel gebeurt door de inname van alcohol in deze leeftijd.”

Regels handhaven is moeilijk, erkent de kinderarts. „Maar wel heel belangrijk.

Ik zie veel kinderen in het ziekenhuis.

Ouders zeggen dan: „O, ze zijn me meer waard dan goud.” Zo is het maar net.

Maar met alcohol kijken ze opeens niet zo nauw. Nogmaals: durf regels te stellen. En zet er linke straffen op. Neem bijvoorbeeld de mobiele telefoon een maand in beslag. Dat is een heftige, maar het werkt wel.”

Ouders willen over het algemeen per se niet impopulair zijn. Er is bij hen zelfs sprake van groepsdruk. Wie bij zijn kinderen het meest geliefd is, voedt het best op. Van der Lely: „Kul natuurlijk. Alcohol is gevaarlijk. Dat geldt al voor één slok. Er zit een stof in die de begeerte naar meer alcohol in het lichaam van een puber activeert. Als je kind dit op jonge leeftijd binnenkrijgt, heeft het vier tot zes keer zo veel kans op een serieus alcoholprobleem op latere leeftijd.”

Voor jonge kinderen en pubers is alcohol slecht, voor het ongeboren leven in de baarmoeder net zo goed. „Veel jongeren drinken omdat ze in de baarmoeder alcohol hebben gekregen”, aldus de Ierse kinder- en jeugdpsychiater Kieran O’Malley. „Als een moeder tijdens de zwangerschap ook maar één slok drinkt, kan de alcohol de nucleus aantasten. Dat is het deel in de hersenen dat verantwoordelijk is voor het verlangen, de trek, de hunkering.” Ze noemt gevallen van kinderen van zes of zeven jaar die niet bij de hoestdrank zijn weg te slaan, vanwege de geur van alcohol. „De hoeveelheid drank doet er niet toe. Eén slokje op het verkeerde moment in de ontwikkeling van de baby kan een levenslang probleem opleveren.”

In 2007 werden 297 jongeren van gemiddeld 15,3 jaar oud opgenomen in het ziekenhuis met alcoholvergiftiging. Het aantal comazuipers steeg in 2010 naar 684, met een gemiddelde leeftijd van 15,6 jaar. De gedachte dat het vooral gaat om scholieren uit het vmbo, wordt door onderzoek gelogenstraft. Alle niveaus zijn evenredig vertegenwoordigd.

Vwo zelfs nog meer dan havo.

Er zijn grofweg drie factoren te noemen waarom jongeren gaan drinken, aldus Rob Bovens, lector verslavingspreventie van hogeschool Windesheim in Zwolle in ”Onze kinderen en alcohol”. Persoonlijke motivatie en intentie, zoals groepsdruk, opvoeding, persoonlijkheid en gezondheid, vormen de eerste factor. De tweede is de verkrijgbaarheid van drank bij ouders, familie en vrienden en in supermarkten. De derde factor bestaat uit het (gebrek aan) toezicht en de (sociale) controle.

Daarnaast spelen reclame-uitingen, groepsdruk en de drankcultuur onder idolen een belangrijke rol als druk van buitenaf om jongeren tot drinken aan te zetten. Van binnenuit komt de vaak puberale hang naar het opzoeken en overschrijden van grenzen.

Het Britse wetenschappelijk tijdschrift The Lancet publiceerde in november 2010 een nieuwe lijst met schadelijke stoffen met de grootste impact op de maatschappij. Bovenaan staat geen wiet of heroïne, maar drank. Van der Lely noemt in zijn boek tal van effecten van drank, zoals stinken, braken en oppervlakkig ademhalen. Maar ook de organen krijgen het vanuit medisch oogpunt zwaar te verduren, aldus de kinderarts.

De lever bijvoorbeeld. „Omdat alcohol giftig is voor het lichaam, wordt het door het lichaam als gif behandeld: zo snel mogelijk verspreiden en alle mogelijkheden gebruiken om het kwijt te raken.

Je ademt, zweet of plast het uit. De rest, die je vanwege de grote hoeveelheid niet kwijt kunt, wordt in je lever omgezet in zuur. Maar als je lever daar heel druk mee bezig is, kan het orgaan geen suiker aanmaken voor je lichaam. Dus word je bibberig, ga je trillen en je slap voelen.”

Ook het gevaar van uitdroging ligt op de loer door al dat zweten, plassen en braken. Om maar te zwijgen van de invloed van alcohol op de hersenen van pubers. Dit kan op middellange termijn zelfs verlaging van het IQ tot gevolg hebben, aldus Van der Lely, die zogeheten comazuipers onderzocht.

Tips voor ouders Heldere huisregels zijn volgens Van der Lely en De Visser de basis om op een goede manier met alcohol bezig te zijn in het gezin. Dat ouders op één lijn zitten om die regels te handhaven, is daarbij essentieel. Een rijtje voorbeeldregels voor het gezin. ● Geef het kind geen alcohol onder de 18 jaar. ● Laat het kind onder de 18 jaar alleen naar een feestje gaan als je als ouders zeker weet dat er niet gedronken wordt. ● Zorg ervoor dat het kind onder de 18 jaar niet aan dranklessen komt (zet ze desnoods achter slot en grendel). ● Verbied kinderen boven de 18 jaar in het gezin om drank te kopen voor minderjarige vrienden of broers/zussen. ● Stel voor deze oudere kinderen een maximum van twee glazen drank per avond in. ● Regel voor het hele gezin: drink nooit door de week, alleen in het weekeinde of als er iets te vieren is. ● Regel voor het hele gezin: drink nooit als je moet rijden, werken, leren of sporten.

Uitzending terugkijken De Reformatorische Omroep heeft gisteravond een uitzending verzorgd over het thema alcohol. Ex-alcoholverslaafde Rick Slikkerveer, die vandaag op Puntuit zijn verhaal doet, vertelde daarin hoe God ingreep in zijn leven. Ook was er een studiogesprek met een woordvoerder van de stichting Voorkom!. Terugkijken?

”Onze kinderen en alcohol”, Nico van der Lely, Mireille de Visser en Joke Ligterink; uitg. Nieuw Amsterdam, Amsterdam, 2011; ISBN 978 90 468 1109 2; 317 blz.; € 19,95.

>>puntuit.nl/alcohol

Familie Pors: Open sfeer

Ds. Labee: Een weinig wijn „Als christen hoef je geen geheelonthouder te z n. Maar het alcoholgebruik moet wel passen binnen een sober en matig christel k leven.”

Ds. B. Labee, predikant van de gereformeerde gemeente in Geldermalsen, pleit voor een alcoholvr huis als er kinderen aanwezig z n. „Als je al iets wilt drinken, doe het dan wanneer de kinderen in bed liggen. Je ziet dat kinderen aangeleerd gedrag vertonen. Er kan veel narigheid komen van alcohol, dus voorzichtigheid is geboden.”

De predikant uit Geldermalsen is nog geen uitwassen tegengekomen in z n gemeente. „Wel gaat de jeugd naar gelegenheden waar gedronken wordt.

Ouders laten dat m ns inziens toch iets te gemakkel k gebeuren. Maar ik pleit niet voor een algeheel verbod voor ouders, wat voor roken b voorbeeld wel zou moeten gelden.”

W n komt in de B bel veelvuldig voor.

Is dat voor veel christenen een argument om het niet te nauw te nemen met alcohol? Ds. Labee: „B Noach lezen we voor het eerst over w n. Opmerkel k is dat het dan direct mis gaat. Hetzelfde gebeurt b Lot. Natuurl k z n er ook positieve voorbeelden, zoals Paulus, die Timotheüs aanraadt om w n te drinken voor z n maag. Lees goed, want er staat: een weinig w n.”

Daarnaast zou w n in de t d van de

B bel ook meestal gemengd z n met water, aldus veel verklaarders. „Daar heb ik geen onderzoek naar gedaan, maar ik kan het me goed voorstellen.

Ouders zouden drank zo veel mogel k weg moeten houden uit het gezin. En als het gebruikt wordt, alt d zonder de kinderen erb en met mate.”

De wettel ke grens van 16 jaar is voor de predikant een goede. „Onze oudste zoon heeft nu die leeft d en ik moet zeggen dat we geen enkel probleem met alcohol hebben. We hebben regels, daar houden we elkaar aan. Maar we moeten ook niet doorslaan. Als h op een receptie vraagt om een glaasje advocaat, zeg ik echt geen nee.”

Strenge verboden handhaven of een open sfeer creëren rond alcohol? Dick (45) en Marian (44) Pors uit Meteren kiezen voor het laatste. „Elk verboden product is extra aantrekkel k voor jongeren.”

Af en toe drinkt hun 12-jarige zoon een glaasje w n mee. „H heeft smaak en vindt het heel lekker.”

Om eraan toe te voegen: „Maar het gebeurt misschien een paar keer per jaar. Alleen b b zondere gelegenheden.”

Als de moeder van vier kinderen in de leeft d van 12 tot 22 jaar hoort dat alcohol behoorl k schadel k kan z n voor het kind, schrikt ze wel even.

Maar dan: „Het zal wel meevallen. Er wordt zo veel geschreven over wat schadel k is en wat niet. Ik vind het goed dat er onderzoek gedaan wordt hoor. Juist voor extreme gevallen.

En medisch gezien is het misschien ook goed om je kind helemaal geen alcohol te geven.”

Opvoedkundig vaart het gezin Pors een andere koers. Bewust, benadrukt Marian. „We proberen een zo open mogel ke sfeer te creëren in het gezin. Aan stiekem gedoe hebben we een hekel. W z n van mening dat vorming noodzakel k is. Zo haal je het spannende van alcohol weg en leer je kinderen om ervan te genie-

ten. W n drink je om de smaak, niet om de alcohol.” In huize Pors wordt voornamel k in het weekeinde gedronken, al z n er ook weekeinden zonder drank.

Hoewel Marian en haar man Dick soepel omgaan met de regels rond alcohol, w zen ze hun kinderen op de gevaren als dat nodig is. „Een goed glas w n is prima. Maar te veel is verkeerd, dat is slecht voor het lichaam. Als je te veel drinkt, raakt je verstand beneveld en doe je dingen waar je sp t van kr gt. Een open houding, erover praten en waar nodig waarschuwen: b ons werkt het prima.”

12

toegespitst

zaterdag 3 december 2011 Reformatorisch Dagblad

Leer te leven, leer te sterven tekst prof. dr. A. Baars beeld RD, Henk Visscher

Het zijn de laatste woorden uit een oude Engelse preek: Mensen­ kind, leer te leven, leer te sterven! Bij zo’n uitspraak rijzen allerlei vragen: Kun je dat zo in één adem zeggen? Zit er geen geweldige span­ ning tussen ”leven” en ”sterven”? Bovendien: is het echt mogelijk om sterven te leren? n het verleden beantwoordt men de laatste vraag doorgaans met een krachtig ”ja”. Zo ontstaat in de loop van de late middeleeuwen een merkwaardig soort geschriften, dat bekendstaat onder de aanduiding: De kunst van het zalig sterven (”ars moriendi”). Dit z n een soort catechetische boekjes waarin geestel ken en leken wordt voorgehouden hoe z zalig kunnen sterven en vooral ook hoe z stervenden daarb op een goede manier kunnen begeleiden.

Nu laat zich vr eenvoudig verklaren waarom deze geschriften juist in deze periode ontstaan en ook gretig aftrek vinden. In de veertiende en v ftiende eeuw wordt Europa herhaaldel k geteisterd door zware epidemieën. Tot de ergste behoren de zwarte dood; pestepidemieën waardoor vaak meer dan de helft van de steden wordt ontvolkt en op een bepaald moment een derde van de bevolking van Europa omkomt.

Bovendien overl dt een onrustbarend aantal vrouwen in het kraambed en sterven veel zuigelingen in hun eerste levensjaren, mede door onvoldoende hygiënische en medische verzorging. Veel mannen laten het leven ten gevolge van allerlei oorlogen en oorlogjes.

Zodoende ontstaat een diep geworteld besef van de kortstondigheid van het leven en worden de harten van de middeleeuwse Europeanen vervuld met doodsgedachten. Het is dan ook niet zonder reden dat in deze periode het lied ontstaat: ”Midden in het leven z n w door de dood omvangen”.

I

Leer te sterven Wat zeggen de zojuist genoemde handleidingen nu over de voorbereiding op het sterven?

Doorgaans volgen z een vast patroon. Allereerst wordt de stervende aangespoord zich op z n levenseinde voor te bereiden. Het grote doel van deze voorbereiding is het geestel k welz n van de ziel.

Het is belangr k om eerst de „medic nen voor de ziel” tot zich te nemen en zich dan pas te bekommeren om medic nen voor het lichaam. Met andere woorden: geestel ke raadgevers dienen eerder b de stervende ontboden te worden dan artsen.

Vervolgens wordt de zieke ondervraagd of h in het ware geloof heeft geleefd en in dat geloof volhardt. In dat kader kan hem verzocht worden de geloofsbel denis op te zeggen.

Als dat niet mogel k is, b voorbeeld door lichamel ke zwakte, wordt die aan de stervende voorgezegd. Tekenen van instemming van z n kant worden in dat geval door de omstanders van grote waarde geacht. Ook wordt de zieke gevraagd of h z n zonden en tekorten inziet en die voor God wil bel den.

In de derde plaats wordt veel aandacht geschonken aan de gebeden. De stervende wordt opgeroepen persoonl k te bidden, maar ook de omstanders hebben de plicht zich voor de ernstig zieke tot God te richten met gebeden voor z n of haar zielenheil. In deze geschriften over de voorbereiding op de dood worden meestal ook een aantal voorbeeldgebeden gegeven. Daaruit bl kt dat deze gebeden gericht z n tot God de Vader en tot Christus, maar vooral tot Maria, de beschermengelen en de heiligen.

Op het sterfbed dienen in de vierde plaats ook een aantal plichten in acht genomen te worden. Hierb denken we allereerst aan het gebruik van de sacramenten: het sacrament van de mis, de biecht en –b het naderen van het einde– het laatste oliesel. Bovendien z n er ook enkele rituelen die een nietsacramenteel karakter dragen, maar waaraan stervenden wél steun kunnen hebben.

We kunnen hierb b voorbeeld denken aan het feit dat bepaalde passages uit de Schrift b het sterfbed worden voorgelezen: een aantal psalmen –met name de boetpsalmen–, gebeden en de geschiedenis van het l den en sterven van de Heere Jezus. Ook worden aan de zieke wel een beeld van Maria, een beschermheilige of het kruis voorgehouden en worden z met w water besprenkeld.

Hiernaast wordt de zieke aangespoord een testament te maken, z n aardse zaken zo goed mogel k te regelen en op een goede manier afscheid te nemen van familie en vrienden.

In de v fde plaats wordt breed ingegaan op de aanvechtingen die de stervende ondergaat. B deze aanvechtingen gaat het allereerst om de verzoekingen van de duivel. Z worden in veel middeleeuwse geschriften heel realistisch uitgebeeld: de duivel versch nt zichtbaar aan het sterfbed. De drie verzoekingen waarmee de boze de stervenden het meest belaagt, z n die van het ongeloof, de valse zekerheid en die van de wanhoop. B de laatste categorie komt de aanvechting om een einde aan het leven te maken soms uitdrukkel k ter sprake.

Bovendien wordt de nodige aandacht geschonken aan het feit dat de duivel vroegere zonden in herinnering roept en voor de stervende uitvergroot: Je bent een echtbreker, een dronkaard, een materialist. De boze confronteert de stervende

vooral met z n ongebiechte zonden. Over z n goede werken zw gt h .

Het laatste motief is dat van de gemeenschap aan het l den en sterven van Christus. De gedachte hierachter is dat de stervende gelovige gemeenschap heeft met de stervende Christus en Hem in Z n l den en sterven navolgt. Concreet kr gt dit gestalte in de vraag die men soms aan de stervende stelt om de zeven kruiswoorden van Christus na te zeggen en een blik te slaan op een afbeelding van het kruis van Christus. Ook verw zingen naar voorbeeldgeschiedenissen van heiligen uit de B bel en uit de kerkgeschiedenis die in het geloof z n gestorven, hebben hier hun betekenis.

Leer te leven De Reformatie heeft veel van dit middeleeuwse gedachtegoed overgenomen, maar het wel gereinigd van rooms-katholieke trekken. Belangr k is in dit opzicht vooral dat Luther en Calv n sterker dan in de middeleeuwen doorgaans het geval is, benadrukken dat men het niet op het einde van het leven moet laten aankomen.

T dens het volle leven en niet pas b het stervensproces moet een christen zich oefenen in de gedachten aan de dood. Het hele leven moet volgens Calv n een overdenking z n van het toekomende leven.

Een ander opmerkel k verschil met de middeleeuwen is dat de reformatorische stervensbegeleiding gezuiverd wordt van de steun die ontvangen zou worden van de sacramenten, allerlei rituelen en het aanroepen van de heiligen. Alle nadruk ligt op de vermaning en vertroosting door het Woord en de weg van het gebed.

Deze l nen worden in het Engelse puritanisme en de Nederlandse Nadere Reformatie doorgetrokken. In deze kringen versch nen allerlei geschriften over de voorbereiding op het sterven, vaak onder de Griekse titel ”Euthanasia” (Hoornbeeck).

Dat woord betekent hier zoveel als: de kunst van het zalig sterven.

Allerlei motieven uit middeleeuwse geschriften keren hierin terug. Typisch roomse elementen treden echter terug en alle nadruk ligt nu op de waarde van Woord en gebed aan het

sterfbed. De ziekentroost die aan het slot van ons psalmboek staat, laat dat duidel k zien.

Minstens zo belangr k is echter dat de nadere reformatoren benadrukken dat de voorbereiding voor het sterven in dit leven moet beginnen. Het hele leven dient een voorbereiding te z n voor de eeuwigheid.

Lessen voor levenden Wat kunnen we van dit alles leren? Ik noem twee belangr ke punten. In de eerste plaats worden we door deze geschriften herinnerd aan de realiteit en het eigenl ke karakter van de dood. Voor mensen uit de middeleeuwen en de zestiende en zeventiende eeuw is de dood ten nauwste verweven met het leven. Wanneer we afbeeldingen van sterfbedden uit deze t d zien, bl kt dat mensen sterven te midden van hun verwanten en vrienden. Begrafenissen z n ook publieke gebeurtenissen waarb een hele gemeenschap betrokken is.

In onze t d bestaat de sterke neiging de dood zo veel mogel k uit het volle leven weg te bannen. Veel mensen sterven eenzaam in ziekenhuizen en

begraafplaatsen liggen nogal eens verscholen aan de rand van de bebouwde kom.

Niet alleen de plaats van de dood in het leven is veranderd.

Er is ook nogal wat gew zigd in de visie op de dood. Voor massa’s mensen is de dood niet meer „de bezoldiging van de zonde”, „de koning der verschrikking” of „de laatste v and.” De dood hoort gewoon b het leven en is daarvan de afsluiting. H wordt zelfs wel „het laatste stadium van innerl ke groei” genoemd (KüblerRoss).

Nu is in dit soort visies niet zomaar verandering te brengen. Maar laat de kerk in haar prediking én in haar getuigenis naar buiten helder en duidel k bl ven w zen op de realiteit van de dood en op z n werkel ke karakter. Laat dat vooral ook ernstig en bewogen gebeuren, zoals ooit de Engelse

puritein Richard Baxter het onder woorden bracht: „Ik preekte als iemand die preekte voor de laatste keer en als een stervende tot stervenden.” Misschien gaat deze eeuwigheidsernst –ook in de kerk– wel te veel ontbreken.

Maar betekent dit geen wereldm ding? Iemand als Calv n heeft sterk benadrukt dat heel ons leven in het teken van de overdenking van het toekomende leven moet staan. Tegel kert d zegt h echter met grote nadruk dat ieder mens in dit leven van Godswege verplicht is z n aardse roeping trouw te vervullen. Bovendien mogen w Gods goede gaven in dit leven ook dankbaar ontvangen en genieten.

Dat alles staat echter wel in het perspectief van de eeuwigheid. Als het goed is, z n w hier op aarde vreemdelingen, op weg naar een beter vaderland.

Om die reden mogen we de

„Bijbelse notie van vreemdelingschap moet opnieuw worden leren gespeld”

pinnen van onze levenstent niet te diep in deze aarde slaan. De B belse notie van het vreemdelingschap moet in onze t d opnieuw worden leren gespeld; dat is wel duidel k. Z is namel k sterk aan het verzanden. Maar mogel k dwingen de maatschappel ke en politieke ontwikkelingen tot een heroriëntatie.

Midden in de dood Dat is natuurl k niet alles.

B bels gezien heeft het leven van vreemdelingen een r k perspectief (Hebr. 11:8-9). Ware gelovigen mogen weten dat aan het einde van de pelgrimsreis een eeuwig ”thuis” wacht (Joh. 14:2; 2 Kor. 5:1). Daarvan mogen z iets zien in het leven en b het sterven.

Dat perspectief zal ook rond hun sterven voor henzelf en voor degenen die zich met hen in liefde verbonden weten tot troost z n. Daarom w zigt Luther in z n verklaring van Psalm 90 de oude middeleeuwse versregel. H zegt: „W z n niet alleen midden in het leven door de dood omvangen”, maar „midden in de dood z n w door het Leven omvangen!”

„Iemand als Calvijn heeft sterk benadrukt dat heel ons leven in het teken van de overdenking van het toekomende leven moet staan.”

welbeschouwd Tevergeefse wetenschap

tekst dr. S. D. Post

Onze medeburgers z n niet te ben den. Hun vertrouwen in de kerk heeft een dieptepunt bereikt.

Volgens een recente publicatie van het Sociaal Cultureel Planbureau heeft niet meer dan een derde van de Nederlandse bevolking nog enig vertrouwen in de kerk. De kerk staat op de laagste plaats van de elf instituties die in het onderzoek z n meegenomen. Wat de oorzaak ook is, het feit op zich stemt droevig.

Veel Nederlanders hebben het gezag van de kerk ingeruild voor vertrouwen in de wetenschap. Als je je vertrouwen niet meer stelt op wat je gelooft, moet je het doen op wat je begr pt.

Als de waarheid niet meer buiten ons te vinden is, zoeken we de waarheid in ons. Als je het niet meer van God verwacht, verwacht je het van mensen. Dan ben je b wetenschappers aan het goede adres. Veel wetenschappers vertrouwen

namel k zelf ook niet op God. Volgens een recent onderzoek van ForumC noemt 66 (sic!) procent van de wetenschappers zich atheïst, agnost of ietsist.

Het z n daarmee droevige t den voor onze medeburgers in deze laatste maanden van het jaar. Niet alleen z n ze het vertrouwen in de kerk kw t, er worden nu ook nog gaten geschoten in de betrouwbaarheid van de wetenschap. Neutrino’s die in het Zwitserse Genève uit de bocht vlogen, hadden b Gran Sasso in Midden-Italië een voorsprong van 18 meter opgebouwd ten opzichte van het licht. Daarmee kantelt de hoeksteen van de relativiteitstheorie. Als één wetenschap solide leek, was het natuurkunde. Maar minuscule deeltjes slopen de hechte fundamenten van het vak.

Ook medeburgers, die niet warm of koud worden van E=mc2 , moeten zich langzamerhand onbehaagl k gaan voelen als ze steunen op wetenschap. Economen hielden ons jaren voor dat de overheid veel geld in de economie moet pompen als het slecht gaat. Schuld is daarb geen probleem. Bezuinigen kan alt d nog als het goed gaat. De schuldenlast bl kt nu een

molensteen om onze halzen te z n.

De ontmaskering van prof. Stapel was spectaculair, maar valt daarb toch wat in het niet. Zo veel doet psychologie er nu ook weer niet toe.

Het is wel grappig. Een gerenommeerd wetenschapper die jarenlang z n eigen onderzoek verzon. Ik zou toch denken dat andere psychologen dat meteen aan z n non-verbale gedrag zouden moeten hebben gemerkt. Daar z n het psychologen voor! Niets van dat alles.

In Efeze 4:17 staan drie dingen over mensen zonder God. Hun mentale inspanning is tevergeefs ( del), doordat ze verkeerd denken (verduisterd) en bewust onwetend bl ven (verharding van hun hart).

Je moet vooral niet gestudeerd hebben om te zien dat de hedendaagse wetenschap verkeerd denkt. Jan met de pet kan begr pen dat het fout moet lopen als landen ieder jaar opnieuw meer uitgeven dan ze binnenkr gen. Economen, die denken dat geld een goed sturingsmiddel is, z n onwetend van de waarheid dat hebzucht leidt tot ondergang en verderf. (1 Tim. 6:9) Bewust onwetend: zeker na de bankencrisis door de bonuscultuur. De wetenschappel ke inspanning

van economen is del, zinloos. Z n we er beter van geworden? We hebben nog nooit zo veel schuld gehad als in 2011! Wat heb je aan al die economen?

Je hoeft niet veel vakliteratuur te bestuderen om te begr pen dat de technocratisering van de psychologie met allerlei natuurwetenschappel ke onderzoeksmethodieken niets meer met mensenkennis te maken heeft. Psychologen hebben het aan zichzelf te danken dat hun vakgebied nu stormenderhand wordt ingepikt door de neurologen die denken dat gedachten en gevoelens door hersenen worden afgescheiden, zoals urine door nieren (Swaab). Daarover moeten psychologen vooral niet pissig worden.

Je hebt verder niet veel sociale intelligentie nodig om in te zien dat de nadruk op mensel ke zelfontplooiing en autonome keuzes leidt tot de ondergang. Mensen z n van nature slecht. K k maar welke computergames de top tien aanvoeren en welke dvd’s het meest bekeken worden.

De psychologische wetenschap houdt zich daarmee bewust onwetend van de waarheid dat alle overleggingen in het hart van mensen alt d alleen maar slecht z n. (Gen. 6:5) En inderdaad:

del, tevergeefs. Wat heb je aan al die sociale wetenschappers? Is er na decennia sociale wetenschap minder eenzaamheid, minder psychische problematiek? Z n er wereldw d minder conicten tussen bevolkingsgroepen door de noeste arbeid van duizenden antropologen? De vraag stellen is hem beantwoorden.

Ik hoef ten slotte niet uit te leggen hoezeer de tekst uit Efeze van toepassing is op alle wetenschappers die op allerlei vakgebied wereldw d t d, geld en denkkracht besteden aan het inpassen van allerlei nieuwe onderzoeksgegevens in de evolutietheorie. Het eenvoudigste boek ter wereld helpt ons om in één oogopslag te zien wat voor onzin dat is. Pluk een madeliefje, en je weet genoeg.

Onze medeburgers waren niet te ben den in 2011. Verwarring en onzekerheid namen toe.

Laten w in deze t d van advent hoop, geloof en liefde uitstralen, gebaseerd op een zeker weten en rotsvast vertrouwen. Vooraf checken of ons eigen huis op die Rots gebouwd is.

Reageren? welbeschouwd@refdag.nl

formatie belgië

zaterdag 3 december 2011 Reformatorisch Dagblad

13

Kabinet-Di Rupo I: kwetsbaar kunststuk

Delwit.

Formateur Elio di Rupo, maandag aan het begin van een nieuwe dag van onderhandelingen in Brussel. „Hij is er toch maar in geslaagd in een zeer moeilijke politieke situatie een kabinet te vormen.”

Na anderhalf jaar formeren koerst België dan eindelijk aan op een regering. Maar gaat dit kabinet de eindstreep halen? Deskundigen hebben goede hoop. „Hoewel”, zegt de Brusselse politicoloog Pascal Delwit voorzichtig, „dit is België. Je weet het nooit.”

niet onder ogen zullen kr gen. Z volgen alleen de eigen media.

Ja, natuurl k is er in België opluchting over het einde van een slepende formatieperiode.

Er klinkt bewondering voor de „belangr ke” en „zeer moeil ke” hobbels die t dens de formatie genomen z n. Het kunststuk van Di Rupo is al „de zwaarste inspanning in België sinds de Tweede Wereldoorlog” genoemd. Maar al snel vallen er ook termen als „wankelheid” en „grote breekbaarheid.” Van een juichstemming is geen sprake.

et heeft even geduurd, maar nu verloopt de kabinetsformatie b de zuiderburen opeens in een sneltreinvaart. Nadat vorige week zaterdag de grote hobbel van de begroting genomen was, z n de part en het deze week eens geworden over een hele reeks punten en kwam er donderdagavond witte rook uit de onderhandelingskamer: er lag een volledig akkoord. Het kabinet-Di Rupo I dient zich aan.

Het wordt een b zonder kabinet, want België heeft straks voor het eerst sinds 1974 weer een Waalse premier. Bovendien bestaat de nieuwe regering uit maar liefst zes part en. Maar daar beginnen de vragen zich aan te dienen. Di Rupo spreekt maar matig Nederlands. Gaan de Vlamingen dat accepteren?

Belangr ker nog: is dit ideologisch breed geschakeerde kabinet in staat om België door een ( nanciële) crisis te loodsen?

Op het punt van het Nederlands geldt een geruststelling, die de Waalse krant La Libre Belgique deze week met grote letters op de voorpagina zette: ”Di Rupo belooft z n Nederlands te verbeteren”. Ofwel: Vlamingen, wees gerust. Jammer is dat de meeste Vlamingen de Waalse bemoediging echter

Kloof „Het vorige kabinet van zes part en heeft het een jaar uitgehouden”, tekent prof.

Pascal Delwit van de Franstalige Université Libre in Brussel (ULB) in z n werkkamer aan. „Ik heb er goede hoop op dit kabinet de rit uitzit tot de volgende verkiezingen van 2014, maar ik houd niets voor zeker. Dit is België. Je weet het nooit.”

De slagingskans van het nieuwe kabinet is volgens Delwit voor een belangr k deel afhankel k van externe ontwikkelingen in de eurozone. „De nanciële markten in Europa worden gekenmerkt door grote instabiliteit. De grote vraag is: zullen de nu genomen bezuinigingsmaatregelen voldoende z n? In een kabinet van liberalen en socialisten zal het niet gemakkel k z n nog meer bezuinigingsposten te vinden.”

De slagkracht van het kabinetDi Rupo zal bovendien bemoeil kt worden door de N-VA van Bart De Wever, de grote winnaar van de verkiezingen van 2010. De Vlaams-nationalistische part maakt geen deel uit van het nieuwe kabinet, maar zit wel in de Vlaamse regering.

Delwit: „Dat maakt het moeil k nationale besluiten door te vertalen naar de gewesten. De Wever kon nog wel eens dwars gaan liggen. Daarmee zal de

tekst Mark Wallet beeld EPA, Belga

H

part wellicht punten kunnen scoren.”

De Waalse politicoloog zegt bovendien bezorgd te z n over de „groeiende tegenstellingen” tussen Vlaanderen en Wallonië. H w st op het feit dat de belastingen in Vlaanderen hoger z n dan die in Wallonië. „Elke verhoging van de federale belastingen zal in Vlaanderen daarom slecht vallen. De gedachte is dan: daar gaan we de Waalse kas weer spekken.”

Voor Delwit is het een uitgemaakte zaak dat België in feite uit twee landen bestaat. „Vlamingen denken anders dan Walen, en de kloof tussen beide groepen wordt almaar groter.

We ontmoeten elkaar niet.

We hebben onze eigen omroepen, kranten en politici. K k, de Vlaamse VRT is een goede omroep, maar t dens de verkiezingen wordt er nauwel ks een woord gerept over de Waalse kant van de zaak. Dat is andersom net zo. Ik ontken niet dat er ook culturele overeenkomsten z n, maar we leven toch in heel verschillende denkwerelden.”

Of daar iets aan te doen is?

Delwit: „Een belangr ke stap is het dichten van de sociale kloof tussen delen van Wallonië en Vlaanderen. De Waalse regering heeft een soort marshallplan gelanceerd om te werken aan de sociale vooruitgang van de arme delen van Wallonië. Ik geloof dat het mogel k is, maar het kost t d.”

Goede hoop In een Antwerps café, onder de rook van het Museum voor Schone Kunsten, laat de Vlaamse politicoloog Dave Sinardet zich wat positiever gestemd uit over de eenheid der Belgen. „Ik denk dat de politici de

verschillen onnodig uitvergroot hebben”, zegt h vanachter z n avondeten. „Politici hebben de huidige toestand zelf gecreëerd.

Leterme (de vorige premier van België, MW) heeft de hele BHVproblematiek (zie kader) enorm opgeblazen. De hele communautaire problematiek is tot op zekere hoogte een crisis zonder publiek.”

Sinardet, die als hoogleraar werkzaam is aan de universiteiten van Antwerpen en Brussel, neemt z n hoed af voor Di Rupo, die er „toch maar in is geslaagd in een zeer moeil ke politieke situatie een kabinet te vormen.” H noemt de voorliggende begroting „niet prachtig”, maar zegt erb dat een akkoord daarover „een zeer ingewikkelde zaak” was.

Alle goede woorden ten sp t steekt ook Sinardet echter niet onder stoelen of banken dat h het nieuwe kabinet „geen cadeau” vindt. „Daarvoor is het te wankel.” Ook h noemt de instabiele nanciële toestand in Europa en de ideologische verscheidenheid van het kabinet. „Bovendien hebben we in 2012 gemeenteraadsverkiezingen.

Die leggen grote druk op de regering.”

Toch heeft de Antwerpse politicoloog er goede hoop op dat Di Rupo I de rit zal uitzitten. „In 2014 z n er weer verkiezingen. Als dit kabinet tussent ds valt, z n we tot 2014 opnieuw aan het formeren. Dat zet niet zo veel zoden aan de d k.”

Sinardet kent de uitspraak van N-VA-voorman Bart De Wever dat het nieuwe kabinet „een kers op een verder rotte taart” zou z n. Ofwel: de fundamenten van België bl ven even verrot. „Er zit een kern van waarheid in”, zegt h . Het

„Kloof tussen Vlamingen en Walen wordt almaar groter”

fundamentele probleem van België ligt volgens Sinardet in de segregatie van de part en: het gegeven dat er aparte part en z n voor de Franstaligen en voor de Nederlandstaligen.

Sinardet: „Dit betekent onder meer dat de premier alt d door een bepaalde taalgroep verkozen is. En dat de Walen zich sinds 1974 nooit meer in electoraal opzicht hebben uitgesproken over de premier.

Andersom geldt dat de minister van Financiën sinds 1988 door de Franstaligen is geleverd.”

De huidige toestand is „een democratisch probleem”, aldus de hoogleraar. „Weet u”, zegt h , „dat ook journalisten niet snel een minister van de andere kant van de taalgrens te spreken kr gen? Dat is wat ik van hen hoor. Maar dat is natuurl k zeer vreemd, aangezien de ministers er voor het hele volk z n.”

Dat Di Rupo matig Nederlands spreekt, is volgens Sinardet „ietwat problematisch.” H tekent daar echter b aan dat er geen sprake is van onwil b Di Rupo. „Feitel k is ook h een product van ons politieke systeem, waarb er nauwel ks interactie tussen de taalgroepen is. Het probleem begint al b het onderw s, waar de tweede taal van het land veel te weinig aandacht kr gt.”

Vlaams leren Om de impasse te doorbreken, pleit Sinardet voor een radicale verandering van het politieke stelsel in België. De politicoloog staat een consensusdemocratie voor ogen, waarb voor politieke besluiten een meerderheid vereist is aan beide kanten van de taalgrens. „Politici moeten hun eigen groep vertegenwoordigen, maar tegel kert d zoeken naar consensus. Ze moeten de verdeeldheid overst gen.”

Sinardet lacht. „In feite kennen we in België het omgekeerde consensusmodel. Die hele BHV-problematiek komt niet zozeer b de bevolking

vandaan, maar b de politici.

Maar het moet nu juist precies andersom. Dan nemen politici hun verantwoordel kheid.”

Of Sinardets Waalse collega Delwit ook iets in een dergel k model ziet? H reageert zuinig. „Ik denk dat het zeer moeil k is om de situatie te veranderen met staatkundige aanpassingen. De afgelopen decennia is er een continue beweging geweest naar een steeds losser federaal model. Dat keer je niet zomaar.”

Delwit heeft ook z n vraagtekens b de opvatting dat de Belgische problemen meer door politici z n geschapen dan door burgers. „B lezingen kr g ik dat ook vaak vanuit de zaal te horen. Maar dan zeg ik alt d: Goed, laten we twintig willekeurige Vlamingen en Walen b elkaar zetten en die naar een oplossing voor b voorbeeld de BHV-kwestie laten zoeken. Als ze die vinden, ben ik er zeker van dat politici die zo overnemen.”

De Brusselse hoogleraar kent de onderzoeken onder Vlamingen en Walen waaruit bl kt dat een groot deel van de bevolking zich nog alt d eerst Belg noemt, boven Vlaming of Waal. „Maar je moet voorzichtig z n met die gegevens”, tekent h aan. „De de nitie van ”Belg” is voor een Vlaming een geheel andere dan voor een Waal. Voor Vlamingen z n Belgen harde werkers, die elke baan willen accepteren als dat nodig is. Walen z n in hun opinie eigenl k geen Belgen.”

Delwit zegt het nogmaals: Walen en Vlamingen groeien uit elkaar, er is sprake van twee verschillende werelden.

Aan hem zal het gebrek aan toenadering echter niet liggen.

B het afscheid zegt de politicoloog, die overigens prima Nederlands leest en verstaat: „De volgende keer dat u langskomt, beloof ik u dat we in het Nederlands zullen spreken.

Ik wil het beter leren.” Het is niet alles kommer en kwel in België.

Sinardet.

Formatie België De Belgische formatie heeft zich bijna anderhalf jaar voortgesleept. De afgelopen weken kwam er schot in de zaak, nadat er door de zes onderhandelende partijen (Waalse en Vlaamse socialisten, liberalen en christen-democraten) overeenkomsten werden bereikt over het zogenoemde probleem van de staatshervorming en de begroting.

De staatshervorming spitste zich toe op de kwestie Brussel-Halle-Vilvoorde (BHV): het kiesdistrict in de Vlaamse rand rond Brussel. Het probleem was dat Franstaligen uit gemeenten in Vlaams-Brabant ook op Franstaligen uit Brussel mochten stemmen, terwijl alle andere kiesdistricten Nederlands- dan wel Franstalige waren. De onderhandelende partijen besloten de kieskring Brussel-HalleVilvoorde te splitsen in een

tweetalig (Brussel) en een Nederlandstalig deel (de randgemeenten).

BHV is een typisch voorbeeld van een zogenoemd communautair probleem.

Communautair zijn in feite alle politieke problemen waar Vlamingen en Walen verschillend over denken.

De grote troef wordt nu de strijd om de poppetjes in het kabinet. In 1970 is bij wet bepaald dat de minsterraad evenveel Nederlandstalige als Franstalige bewindslieden moet tellen.

Deze week ontstond daarover enige discussie. De Vlaamse partijen CD&V en Open Vld willen een gelijke verdeling van de posten, wat betekent dat Di Rupo als premier wordt meegeteld als een van de zeven te leveren Franstalige ministers. De Waalse partijen vinden dat echter een „ridicuul” idee.

België dreigt wereldrecord te verliezen België lijkt na bijna 540 dagen eindelijk een nieuwe regering te krijgen. De prestatie leek niet te overtreffen, maar in de luwte wordt Bosnië een geduchte rivaal.

Het Balkanland zit al ruim een jaar zonder regering.

Het is dan ook de vraag hoe lang het Belgische record standhoudt.

Bosnië koos op 3 oktober 2010 een parlement. Geen enkele groep won daarin een meerderheid. In de formatie staan Serviërs,

moslims en Kroaten lijnrecht tegenover elkaar.

Groot struikelblok is, net als in België, de macht van de regio’s en de nationale regering. De Bosnische Serviërs eisen meer autonomie, wat voor etnische moslims en Kroaten onbespreekbaar is.

De politieke patstelling in Bosnië duurt nu al meer dan 420 dagen. Als er geen oplossing komt, raakt België op 26 maart zijn wereldrecord kwijt. (Bron: ANP)

Reformatorisch Dagblad

zaterdag 3 december 2011 PAGINA

14

Voor natuur, rust en veel fietsen

/9);%7 Smaken .%32'!=::%74 verschillen. +=< &)1 maar 9))3 al):te1%goed.

"6%&4 Wij 3%):=2%3%7 realiseren 672 ons dat Vandaar 66; ook &)1 dat wij ,)7&))3 -=< een %%7 uitgebreid 0=1"%(3%=& assortiment =721309%71%7 instrumenten en )22631=9%71 =7 bladmuziek 67*% '6::%'1=% in onze collectie !%((%74 ,663 %:;hebben.

-)1 -=:2Voor &024elk wat wils dus.!)71%3%7 -% *%%3 "0721="% .%3;665$ #))3(=< Daarbij hanteren we zeer gunstige %7 .%3!003.663-))3&%74 verkoopverhuurvoorwaarden.

869 %%72en%%7 53))1<% 9);%7 6.%3 -)1 Kom0eens een praatje maken .663 &% 96"%:=<;!%&%7 *=<74over wat

Heren:

Dames:

Kids:

Van Bommel, Floris Van Bommel, Giorgio, Van Lier, Noble Blue, Magnanni, Tommy Hiliger, Mc Gregor, Hub, Pantofola d’oro, All-star, Le Coq, Cruyf, G-star, Sorel, Rehab, Blackstone, Bjorn Borg, Clarks, Ecco, Mephisto, Lloyd, Greve

Tommy Hiliger, Floris Van Bommel, Via Vai, Gabor, Spm, Hogl, Sorel, Blackstone, Hub, Bruno Premi, Begetti, Mauro teci, Pocco Paza, Footnotes, JJ, X-sensible, Verhulst

Shoesme, Twins, Track-style, Clic, Hip, Gattino, Tommy Hiliger, All-Star, Freaks, Froxy, Bo-Bell

voor u de mogelijkheden zijn.

www.steenbergen-schoenen.nl

wandelplezier

Putterweg 76 Garderen Telefoon 0577-461 362 www.boksbungalowpark.nl

Rijssen | Haarstraat 54 | T: 0548 512652 ontdek vacatures zonder omwegen

)%$#!+()('!,% '&" +$,*

• Kleininstrumenten • Stemmen • Onderhoud • Verhuur

Luister nu naar elke kerkdienst bij u in de buurt waar in de kerk een zender is geïnstalleerd.

KERKTELEFOONONTVANGER, € 89,50 excl. verzendkosten.

Tiempien Electronics, Genemuiden.

Tel. 038 - 385 40 88 www.tiempien.nl

Waar kan ik alles voor mijn school vinden?

Het juiste adres voor: - Vooruitregelingen - Begrafenissen - Grafmonumenten - Grafkelders Tevens verzorgen wij ook condoleances aan huis Uitvaartleiders: Steef en Freek de Bruijn Wij zijn dag en nacht bereikbaar.

Kantoor: Kerkdijk 98, 3615 BH Westbroek Telefoon: (0346) 28 17 11

snel uw schakeltjes in het Reformatorisch Dagblad

snel naar: werving&selectie

op www.erdeevacature.nl

Vraag gratis ons boekje “Zo wens ik begraven te worden” aan.

Eén webadres onthouden is voldoende www.erdeeservice.nl

&!#$$%%'##"(%%)

'.$# )($,$* !.-%$+.-, .* &#.-" /%48**!'

21 :8 3:&, !*' #&611%'

ds. W. Harinck

ds. D. Heemskerk Een actuele prekenserie over de Nederlandse Geloofsbelijdenis. Misschien minder bekend dan de Heidelbergse Catechismus maar niet minder belangrijk.

De 37 artikelen van de Nederlandse Geloofsbelijdenis worden in dagelijkse stukjes volledig overdacht.

Samengesteld door J. Kranendonk-Gijssen.

),<==&&1<<8(&&?

"><,B&?

)??& -85BA&?&=

C<5<

)*5B1B5&B5&=

)$,% &("%' "%',%!%' ,' &% "(#!+$,*% )*!5&8!<&A /*7 3,&-1&$ /664

/*7 .+&(1&$ /664

3.&-1

+0&(1

":13- .1&5 &3 -,&.8,&

4& #&!&:5& (.:&% )11. '& 813:3#

Arnoldus Rotterdam Nieuwe uitgave in hedendaagse Nederlandse spelling.

Samengesteld uit preken over de Nederlandse Geloofsbelijdenis.

1<<8 6?&*!56 9 ..'% B= $@ !<5&?: De Gelderse Achterhoek is een prachtige streek waar u volop kunt genieten van prachtige natuur en rust. Een perfecte plek om er even op uit te trekken. De omgeving leent zich bij uitstek voor het maken van fraaie wandel- en ietstochten. Onderweg passeert u kastelen met fraai aangelegde tuinen, kaasboerderijen en wijnhoeves.

Het gastvrije 4-sterren Hamsphire Hotel ’t Hof van Gelre ligt in de bosrijke omgeving van Lochem. Het hotel beschikt over comfortabele kamers, een sfeervol restaurant, een verwarmd binnenzwembad en een ruime lounge met open haard. Ook ietshuur is mogelijk en er is een afgesloten ietsenstalling aanwezig.

3-daags Erdee voordeelarrangement:

J. Kranendonk-Gijssen Het leven en werk van Guido de Brès wordt in dit jeugdboek op toegankelijke wijze verteld. Voorzien van een begrippen- en namenlijst.

/*7 ."&-1&$ /664

/*7 -&-1&$ /664

+-&-1

0&(1

• • • • • • • • • •

Gastvrije ontvangst met koie/thee en lekkernij 2 x overnachting in een comfortabele hotelkamer 2 x uitgebreid Gelders ontbijtbufet 1 x culinair 3-gangen welkomstdiner à la carte Fietsroute langs ambachtelijke boerderijen Gratis gebruik van verwarmd binnenzwembad Bezoek aan Saksische museumboerderij 1 x informatiepakket incl. bonnenboekje met kortingcheques Voor eenpersoonskamer géén toeslag!

Voor luxe kamers met balkon en bad geldt een toeslag

$4'% A<85B=#

Gebruik maken van de aanbieding?

1. Ga naar www.erdeeshop.nl 2. Klik op Abonneevoordeel en zoek de aanbieding op 3. Vul e-mailadres in en u ontvangt de aanbiedingscoupon Beschikt u niet over internet?

Bel dan Abonneeservice, tel. 055 - 539 03 45

78<D5&&8 =3 &/58- 1-= 30 -,<==&>&=5+

*//. #$ 40 %$ '/$2!)0%$1 /" '$,+$1 (4) &&&3%$')04$-301

Kijk voor meer aanbiedingen op

000:&8(&&6!<;:=?

Bestel de gratis themabrochures van Mediawijzer Spelen in een virtuele wereld | MSN: Dicht bij de ander | Hyves, een bijenkorf vol vrienden DVD’s, kijken of niet kijken | Mobieltjes, de wereld op zak Vraag de brochure aan: www.mediawijzer.nl | Postbus 613 | 7300 AP Apeldoorn

Snel naa

www.schakeltjes.nlwww

"8(&& 2!<;

+/$ 9**. 5%'%48*7'2% :%866#2)%8;9'%7;2 0&61)&3 &3 7&6:9'&3

Snel naar:

Hampshire Hotel ’t Hof van Gelre Nieuweweg 38 7241 EW Lochem Telefoon: 0573 - 25 33 51 www.hofvangelre.nl

Aanbieding • Speciaal voor vaste abonnees: 3-daags Erdee voordeelarrangement voor maar € 99,- p.p. (i.p.v. € 139,-) • Gemeentelijke verblijfsbelasting à € 2,50 p.p.p.n. en er wordt € 5,per boeking aan reserveringskosten berekend.

De actie is geldig t/m 31 maart 2012, m.u.v. feestdagen en o.b.v. beschikbaarheid.

zwerfjongeren

zaterdag 3 december 2011 Reformatorisch Dagblad

15

Wereld van wantrouwen tekst Jacomijn Hoekman beeld Stock Exchange

Aandacht

Ze hebben geen thuis, gaan vaak gebukt onder schulden, psychische problemen en een verslaving. Hulp bieden is lastig, omdat zwerfjongeren die maar moeilijk kunnen en willen aanvaarden. De oplossing? „Zeventigmaal zevenmaal een nieuwe kans bieden”, zegt Cornel Vader, directeur van het Leger des Heils. „En vroeger ingrijpen.”

Er is een toenemende aandacht voor zwerfjongeren. Zo kwam het ministerie van VWS dit jaar voor het eerst met eigen cijfers rond zwerfjongeren. Er is een beleidsnota opgesteld voor gemeenten, die volgende week wordt gepubliceerd. Nieuwe opvangtehuizen worden geopend, waaronder vorige week in Zwolle. En belangengroepen organiseren debatavonden om zwerfjongeren ook zelf inspraak te geven, zoals het Straatconsulaat Den Haag dinsdag nog deed.

Donderdag is er een landelijk congres over zwerfjongeren, georganiseerd door Stichting Zwerfjongeren Nederland, in samenwerking met de Federatie Opvang en het ministerie van VWS. Deelnemers vanuit allerlei organisaties spreken op dit congres over mogelijke oplossingen de zwerfjongerenproblematiek.

D

aniël (27) is een jongen die het goed heeft: vrienden, geld, feestjes en een mooie carrière. Niks te klagen dus. Totdat h met een kennis een eigen bedr f begint. Na een aantal maanden gaat de kennis er met hun geld vandoor.

Daniël stort in. „Ik kon weer terecht b m n oude werkgever, maar deed m n werk niet goed. Het voelde alsof collega’s me scheef aankeken, omdat ik gefaald had. Ik liet m n vrienden in de steek, kreeg schulden en verloor m n bezittingen. Uiteindel k dwongen m n moeder en m n zus me naar een opvang van het Leger des Heils te gaan. „Anders verbreken we het contact met je”, zeiden ze. En z waren het laatste wat ik nog had.”

Daniëls verhaal is niet standaard, zegt Hella Masuger, directeur van Stichting Zwerfjongeren Nederland (SZN).

De meeste jongeren gaan zwerven tussen hun 17e en 20e levensjaar. Dat komt omdat 60 procent van de zwerfjongeren een lange jeugdzorggeschiedenis achter de rug heeft. Na hun 18e wil deze groep vaak koste wat het kost uit handen van de hulpverlening bl ven.

Wat Daniëls verhaal echter wel typeert, is het feit dat h dakloos raakte. En –ook heel kenmerkend voor deze groep– dat h zowel psychische als nanciële problemen had en daarnaast erg zorgm dend was.

Deze kenmerken sluiten aan b de of ciële de nitie van het ministerie van Volksgezondheid, Welz n en Sport (VWS): Zwerfjongeren z n „feitel k of residentieel daklozen onder de 23 jaar met meervoudige problemen.”

Registratie Met deze de nitie in het achterhoofd houdt de Algemene Rekenkamer elk jaar een telling van het aantal zwerfjongeren.

Die kwam begin dit jaar uit op 6000. Er valt echter wat op dit c fer af te dingen, zegt Masuger. „In mei is er ook een onderzoek gedaan in opdracht van het ministerie van VWS. Toen kwam er een aantal van 9000 uit.”

Masuger gaat ervan uit dat

de onderzoeksmethode van VWS accurater is. Toch schat z in dat ook het ministerie nog niet alle zwerfjongeren in beeld heeft. Wil een jongere namel k niet in handen van de hulpverlening terechtkomen, dan kan dat. Masuger: „Via de straat komen sommigen in aanraking met het criminele circuit. Jongeren creëren er hun eigen wereld, waarin gedeald en gehandeld wordt. Hosselen noemen ze dat.”

Registratie is in elk geval wel belangr k, willen gemeenten zicht kr gen op de omvang van de zwerfjongerenproblematiek. De ene gemeente is daar beter in dan de andere, weet Joy Falkena van Straatconsulaat Den Haag. De hofstad heeft de meeste zwerfjongeren van het land: 746. Dat is ruim twee keer zo veel als Amsterdam. „Niet omdat Den Haag zo’n trekpleister is”, zegt ze. „We registreren hier gewoon goed.”

Registratie is echter niet eenvoudig. Falkena: „Sommige jongeren m den instanties als de nachtopvang, omdat ze een psychische stoornis hebben

of heel angstig z n.”

Andere jongeren willen zich wel registreren, maar weten de juiste loketten niet te vinden.

Voorbeeld hiervan is Hanna (22), ex-dakloze en vr williger b het Straatconsulaat. „Toen ik dakloos raakte, zwierf ik van vriend naar vriend. Ik wist niet waar de nachtopvang was, waar ik een uitkering kon aanvragen en waar ik ambulante hulp kon krijgen. Had ik dat wel geweten, dan was ik mijn vrienden tenminste niet tot last geweest.”

Een derde probleem b het registreren is de hoeveelheid loketten waar je als jongere kunt aankloppen. Masuger: „Meestal moeten zwerfjongeren voor elk probleem b een andere organisatie z n, waardoor er weinig overzicht is. Om het gemakkelijker te maken voor jongeren, zouden de verschillende loketten meer moeten samenwerken.”

Tussen wal en schip Opmerkel k is dat het aantal zwerfjongeren in de loop der jaren nauwel ks toe- of

afneemt. Dat maakt nog een ander probleem zichtbaar: er mankeert bl kbaar iets aan de overstap van de jeugdhulp naar de volwassenenhulp.

Masuger: „We moeten jongeren na hun 18e niet gel k loslaten, maar k ken wat er

ze op straat terechtkomen.”

H ziet kansen liggen b het nieuwe decentralisatiebeleid van de overheid. „Doordat alle hulpverleningsinstanties dichter b elkaar in de buurt komt te zitten, is het misschien mogel k preventiever op te

„Veel zwerfjongeren hebben geen vertrouwen meer in de hulpverlening” goed gaat en waarb ze nog begeleiding nodig hebben. Daarna kunnen ze concreet overgedragen worden aan andere hulporganisaties.”

Cornel Vader, directeur van de welz nstak van het Leger des Heils: „Jaarl ks kloppen er ongeveer 2000 zwerfjongeren b ons aan voor hulp. Het lukt dus in elk geval wel om deze categorie te bereiken. Maar het punt is dat de instroom zo constant bl ft. Er gaat dus bl kbaar iets mis aan de voorkant, nog voor

treden. Achter de voordeur, in de w ken, b verenigingen en op scholen.”

Presentiebenadering Jongeren belanden niet alleen tussen wal en schip omdat ze een loopplank van de ene naar de andere instelling missen: ze wíllen die plank vaak ook helemaal niet op, denkt Kitty van Elst-van Scha ik. Ze werkt als hoofd begeleiden en wonen b Kwintes, een organisatie in de geestel ke gezondheidszorg

en maatschappel ke opvang. „Veel zwerfjongeren hebben geen vertrouwen meer in de hulpverlening.”

Van Elst zwaait sinds 2007 de scepter over een succesvol zwerfjongerenproject in Almere. „Ons project gaat uit van de presentiebenadering. Het draait b ons om het opbouwen van een aandachtsvolle relatie met jongeren. We willen uitdragen dat we te vertrouwen z n en dat we ook hen willen vertrouwen.”

Het is hard werken om zwerfjongeren te kunnen helpen, weet Van Elst. „Ze zetten continu de relatie met de begeleider op het spel, om te testen of h meent wat h zegt. Soms leidt dat tot grensoverschr dend gedrag, zoals het slaan van een medewerker, waardoor er wel maatregelen genomen móéten worden.”

Uit het vorig jaar gepubliceerde onderzoek ”Zwerfwerken”, dat het effect van de presentiebenadering tegen het licht houdt, bl kt dat zwerfjongeren gemiddeld een halfjaar nodig hebben om een relatie op te

bouwen. Die t d kr gen ze b Kwintes. Daarin onderscheidt de organisatie zich van veel andere opvangtehuizen, zegt Van Elst. „Vaak moeten jongeren binnen een bepaalde t d uitstromen.”

Kwintesbegeleiders proberen de jongeren bovendien zo lang mogel k vast te houden. „Als ze uitstromen, b voorbeeld richting detentie, bl ven we met hen in contact. Jongeren kr gen daardoor het gevoel dat ze gezien worden, fouten mogen maken en gesteund worden.”

Geen hopeloze gevallen De aanpak van het Leger des Heils sluit aan b de presentiebenadering, zegt directeur Vader. Ook b z n organisatie is het opbouwen van een vertrouwensrelatie erg belangr k is. „Daarom moeten de jongeren echt op de begeleiders aankunnen. Niet alleen van negen tot v f uur, maar ook ’s avonds, ’s nachts en in het weekend. Zodat de jongeren weten: dit z n wel degel k mensen die echt om me geven.”

Een sleutel tot succes heeft Va-

der niet. Jongeren bl ven soms jarenlang terugvallen in hun oude leven. Toch is elke jongere die uiteindel k een plek in de maatschapp verovert, winst. „Soms gebeurt dat pas na jaren van begeleiding. Daarom spreken we nooit over de nitief terugvallen. Er z n geen hopeloze gevallen, niemand is afgeschreven. Deze jongeren moeten we zeventigmaal zevenmaal een nieuwe kans bieden.”

En af en toe, weet Vader, kan het Leger des Heils meer betekenen dan alleen begeleiding op hun weg in de maatschapp . Soms is de organisatie een middel om jongeren nog diepgaander te veranderen. „Dan kunnen we een venster z n waardoor jongeren zien dat ze gekend worden, uniek z n en een schepsel van God z n.”

In Puntkomma start woensdag een serie over drie zwerfjongeren die in een opvangtehuis van het Leger des Heils verblijven. Zij vertellen gedurende een jaar elk kwartaal hoe het met hen gaat. >>refdag.nl/dakenthuisloos

achterstevoren Overal demonen tekst Jan van Klinken

Als arts hield drs. Ruud van der Ven zich ooit bezig met zaken als iriscopie, acupunctuur, homeopathie en neuraaltherapie. H raakte daardoor naar z n zeggen in occulte sferen. Nadat h in 1989 tot geloof was gekomen, brak h met die prakt ken. H studeerde vervolgens theologie en verdiepte zich in de achtergrond van allerlei alternatieve geneesw zen. Daarover schreef h diverse boeken. Afgelopen zaterdag was in deze krant een interview met hem te lezen naar aanleiding van z n twee jongste geesteskinderen. Op een van die boeken wil ik wat nader ingaan, want daar valt volgens m het een en ander op af te dingen. Het heet ”Genezing uit het oosten?” en heeft als ondertitel ”Alternatieve therapieën getoetst”.

Van der Ven had goede redenen voor die toetsing. H signaleert dat allerlei alternatieve therapieën de ziekenhuizen binnendringen. Dat gebeurt onder het vaandel ”integratieve geneeskunde”, een richting die uit de VS is overge-

waaid. De grote promotor van deze beweging in ons land is de Amsterdamse kinderarts Ines von Rosenstiel, die verbonden is aan het Slotervaartziekenhuis. Van der Ven maakt zich over deze ontwikkeling grote zorgen. H is bang dat patiënten hierdoor in demonische vaarwateren terechtkomen.

Integratieve geneeskunde wil het beste uit twee werelden combineren. Anders dan de meeste artsen vindt Von Rosenstiel de reguliere geneeskunde zeker niet het eind van alle tegenspraak. Als ze andere geneesw zen tegenkomt die wellicht voor patiënten van belang kunnen z n, zoekt ze uit wat er bekend is over de werkzaamheid. Komt uit de literatuur naar voren dat ze iets doen, dan is ze in principe bereid ermee aan de slag te gaan.

Een voorbeeld. Uit wetenschappel ke studies bl kt dat de aromatherapie een gunstig effect heeft op het genezingsproces. B die therapie wordt gewerkt met oliën en geuren. Het is zo simpel dat de reguliere geneeskunde er waarsch nl k om die reden haar neus voor ophaalt.

Von Rosenstiel niet. Als het maar helpt, zo is haar redenering. Hypnose idem dito. Bewezen is dat kinderen met kanker door hypnose minder

angstig z n b p nl ke ingrepen zoals beenmerg- en ruggenmergprikken. Om die reden past kinderarts Arine Vlieger het toe in het Antonius Ziekenhuis in Nieuwegein, een ziekenhuis dat landel k gezien hoog in aanzien staat.

Prima, zou je denken, maar Van der Ven vindt van niet. Hypnose is een gevaarl ke bezigheid waarb volgens hem per de nitie verboden terrein wordt betreden. Helemaal ongel k heeft h niet. Sommige mensen z n erg ontvankel k voor hypnose en raken gemakkel k in trance. In handen van een foute hypnotiseur doen ze dan de gekste dingen. De circusartiest Rasti Rostelli is zo iemand. Die hypnotiseert mensen en laat hen zichzelf dan helemaal uitkleden. Nog een graadje erger wordt het als de hypnotiseur occulte boodschappen doorgeeft en mensen helemaal in de ban raken van demonische machten.

Maar het kan ook heel anders. De vroegere gereformeerd vr gemaakte zenuwarts drs. P. L. Los had t dens z n opleiding les in hypnose gekregen en paste het soms met succes b patiënten toe. Trauma’s die moeil k bespreekbaar waren geworden, kwamen op deze w ze aan de oppervlakte. Geen patiënt van hem die hierdoor z n

geloof kw traakte of rare dingen ging doen. Dus om nu met Van der Ven te zeggen dat hypnose per de nitie van de duivel is, dat gaat wat ver.

Z n boek vind ik op dit punt echt niet overtuigend. H ziet overal demonen en gooit zo wel erg veel kinderen met het badwater weg, al ben ik met hem eens dat we met dat zweverige gedoe in ziekenhuizen moeten oppassen.

Vaak komt het er b alternatieve geneesw zen op aan wie ze beoefent. Iemand met b voorbeeld troebele denkbeelden, of een christen? Ook Van der Ven erkent dat dit ertoe doet. Tegel k is daarmee niet alles gezegd. Als een niet-christel ke therapeut op een tamel k veilige w ze bezig is, zou ik niet weten waarom je per se b hem vandaan moet bl ven.

Ik kom dan toch weer terug b Von Rosenstiel.

Geen patiënt die geloof kwijtraakte

Z was het op zeker moment beu dat kinderen met keel-, neus- en oorklachten vaak chronische patiënten worden en het niet goed doen. Ze z n hangerig en tieren niet. Toen las ze dat natuurgenezers vaak goede resultaten bereiken b deze kinderen. Dat doen ze niet door zwarte magie toe te passen maar door de darm ora te herstellen.

Die is vaak als gevolg van het veelvuldig innemen van antibiotica van slag, net als b veel kinderen die met de keizersnee z n geboren. Z missen een afweerstof die b de natuurl ke geboorte op weg naar de ‘uitgang’ wordt meegegeven.

Zoals bekend is voeding voor veel reguliere artsen een tamel k onontgonnen terrein, terw l natuurgenezers daarin b uitstek z n gespecialiseerd. Dus zocht Von Rosenstiel samenwerking met een (vrouwel ke) natuurtherapeut. Als ouders ermee instemmen, stuurt z de kinderen naar haar door. De resultaten z n verbluffend en hebben zelfs het reguliere artsenblad Medisch Contact gehaald. Die natuurgenezeres is misschien wel zenboeddhist. Maar die kinderen z n wel van hun klachten af en als z of de ouders christen z n, weten ze waar ze hun dank moeten brengen. Wat is dan het probleem?

cD= IKDP

pO OOD9C:PKMOD

lO=QLODI 9TD lCP

lOHCCN=MO;:KMOD CA PO dCC?P8O=;| [OH:8O

Ds. J. Belder & Mattie de Bruine

Gerrit van der Zwaan Een prachtig geïllustreerd geschenkboekje voor geboorte of doop. Met passende voorbeelden en bijbelteksten.

Aan de hand van de levens- en geloofsgetuigenissen van gelovigen op de Noordwest-Veluwe, laat de auteur zien dat Gods genade krachtig werkt in

Nieuw!

ISBN 978-90-8897-024-5, 80 blz., € 7,95

ISBN 978-90-8897-021-4, 272 blz., € 22,50

8TT?CG KI 9TD JO LC:

Eerder verscheen:

Marjoke Geertsema & Wim Geertsema Een schitterend geschenkboekje over de liefde. Met aansprekende bijbelteksten, columns, citaten en full colour afbeeldingen.

“Je bent een mens, dus je bent waardevol.”

Arne Schaddelee; Manager Communicatie & PR bij de Reformatorisch Maatschappelijke Unie

ISBN 978-90-8520-158-8 64 blz.

ISBN 978-90-8520-147-2 64 blz.

ISBN 978-90-8520-165-6 64 blz.

ISBN 978-90-8520-182-3 64 blz.

ISBN 978-90-8520-202-8, 64 blz., € 6,95

rHCOPRTDP

ZTDLCAKM 9O?5O;

P.L. Gaus

DVZ deelt mijn principes.

Bevlogen en betrokken. Twee woorden die Arne Schaddelee op het lijf zijn geschreven. Op de vraag waarom hij voor DVZ kiest, heeft Arne een duidelijk antwoord: “Ik wil dat mijn premie wordt besteed aan zaken waar ik achter kan staan. Zoals de bescherming van het leven. Aan palliatieve zorg bijvoorbeeld. Of aan ondersteuning van ongewenst zwangere vrouwen. Ik ben bewust christen. En dat komt terug in alle aspecten van mijn leven.”

Zoals Arne hebben inmiddels ruim 30.000 christenen gekozen voor DVZ. Zij beoordelen ons al jaren als één van de beste zorgverzekeraars op het gebied van klanttevredenheid. Dat komt mede doordat wij helpen met het vinden van zorg die bij ze past. Is dat ook iets voor u? Stap dan nu over naar DVZ en ontvang een aantrekkelijke welkomstbonus. En bent u lid van een christelijke organisatie?

Dan ontvangt u tot wel 10% korting! Kies net als Arne voor DVZ.

e!

Midpric

Het spannende eerste deel uit een nieuwe serie detectives.

Een uitgestotene van de amish-gemeenschap ontvoert zijn 10-jarige zoontje. Na enige tijd wordt het lichaam van de dader gevonden, maar waar is zijn zoontje?

Eerder verscheen: Dreigende duisternis ISBN 978-90-8520-183-0, 421 blz., € 19,95

In principe de beste zorgverzekeraar van Nederland

Kia van Mannekes

Bestseller!

Het los te lezen vervolg op Dreigende duisternis en de nieuwe bestseller van Bodie en Brock Thoene. Tijdens de Tweede Wereldoorlog neemt een Joodse concertpianiste een beslissing, die haar leven voorgoed verandert.

ISBN 978-90-8520-197-7, 288 blz., € 19,95

ISBN 978-90-8520-205-9, 288 blz., € 14,95

Bel 071 - 365 28 02 of ga naar www.dvz.nl

Bodie & Brock Thoene

Prachtige geschenkboeken [O?I?KJMRTT? KD PO RCOILTDPOH CN 9KT 888m:K;MO9O?=M?COAJCDMRHCOPmDHm

DECEMBERACTIE pBC<9G:SCP5 oN >BON O>SSO JC KN: OJNC<:NC@SHHN: 8SC ^N<:FNC:l

De gehele maand december actiemaand Megakorting op nieuwe Kia"s! en gebruikte auto"s Het van Mannekes team nodigt u van harte uit om tijdens de decemberweken de nieuwe KIA modellen te komen bekijken tijdens onze einde jaarsshow.

ÔbC4N SSC@SH J< N> B@ LN>JPK: BF 4B <CNG FBLNGJIH ON P9G:99> QJCCNC 97 QNO>JIM, B>LSCJ<S:JN BM <5<:NNF :N 8BNGNC NC :N N>8S>NC, BF 4B ON SPK:N>L>BCONC 8SC ON <J:9S:JN :N JONC:JMJPN>NCl VB H9CCNC 7JI <CNG ON N<<NC:J.GN JCMB>FS:JN 4JPK:QSS> FSHNC 7SS>CS 7N SON?9SS: 49GGNC KSCONGNCl b@ ON4N 7JI4N Q>NCLNC 7JI 8>JI7NG SGGN 4SHNC :B: NNC LBNO NJCOl qNGSCL>JIH KJN>QJI J< OS: BC4N PBC<9G:SC:< 4NN> >9JFN N>8S>JCL KNQQNCl fNCS>O a>JC< eSCSLJCL oJ>NP:B>

Veel voordeel te halen bij van Mannekes auto"s en voorkom BPM verhoging. ! INDIEN OP VOORRAAD EN LEVERBAAR

Consultancy is de rode draad in het dienstenpakket van Restment. Wat past er bij de situatie, bij u, uw bedrijf of organisatie. Adhoc of structureel. Preventief of repressief.

Er is overal wel eens wat, dus ook in uw omgeving. Belangrijk is hoe we ermee om gaan.

Het aanstellen van nieuwe medewerkers, het benoemen van een lid van de Raad van Bestuur of het aangaan van een zakelijke relatie vraagt om keuzes. En keuzes worden gemaakt op basis van overwegingen en informatie. Geen aannames maar feiten.

Onrust in de organisatie vanwege verschillen in percepties, verscheidenheid in cultuur, malversaties, het weglekken van cruciale informatie of het overtreden van een concurrentie- of relatiebeding.

De continuïteit van uw bedrijf is in het geding. Laat niet de emoties de boventoon voeren, maar een weloverwogen stappenplan om de rustin de organisatie terug te laten komen.

Snel en adequaat handelen in de eerste uren maakt het verschil om daarna weer verder te kunnen. Voorzorg en nazorg.

Nieuwe markten in het buitenland. Zijn de lokale partners betrouwbaar en wat is hun imago. Het aantrekken van managers op sleutelposities in een andere cultuur en hiërarchische verhoudingen. Uw beleid rondom expats. Bedreiging of uitdaging.

Op basis van ons advies kunt u gebruik maken van een of meerdere van onze diensten op het gebied van Security Management, Investigation, Mediation en Education.

UITERLIJK 21 DECEMBER 2011 Calamiteiten als inbraak, overval of bedreiging in uw woon- of werkomgeving.

Restment B.V. T +31 (0)88 011 88 11 www.restment.com

Op al deze en andere vragen op het gebied van veiligheid, onderzoek en training zoekt Restment een antwoord dat recht doet aan uw behoefte. Onze consultants inventariseren, analyseren, waarderen en adviseren.

Betrokken, ervaren en professioneel.

Objectief en onafhankelijk.

Ook de rode draad in uw organisatie?

Engaged | Experienced | Professional

18

bommen ruimen

zaterdag 3 december 2011 Reformatorisch Dagblad

Ruiming van vliegtuigbommen in Friesland. Links EOD’er sergeant Vincent Boer.

EOD’er in bompak.

Op scherp tekst Bob Bremmer en Johannes Visscher beeld EOD

Een granaat verstopt in boerenland, een verdacht koffertje op een treinstation, een vuurwerkbom in een schuur.

Als er explosiegevaar dreigt, komt de Explosieven Opruimingsdienst Defensie (EOD) in actie. „Je bereidt je voor op het ergste.” ommotie op een middelbare school in Edam, dinsdag. Een in elkaar ge anste vuurwerkbom zorgt voor opschudding. Een leerling heeft de p pbom gevuld met kruit en kogellagers. Z n moeder brengt het projectiel naar school, waarna de conciërge de vuurwerkbom in een kluisje stopt. De Explosieven Opruimingsdienst Defensie (EOD) spoedt zich naar Edam om het explosief weg te halen.

Opschudding eveneens in Sp kenisse, donderdag. De EOD komt in actie na een melding over een vuurwerkbom in een geparkeerde auto. Uit voorzorg moeten omwonenden deuren en ramen gesloten houden. De EOD concludeert na onderzoek dat er geen explosiegevaar is.

De EOD kr gt in Nederland jaarl ks zo’n 2000 meldingen over gevonden explosieven en verdachte pakketjes. Na een melding van de politie komt een ruimploeg van twee, drie EOD’ers ter plekke. Doel: het onschadel k maken van de (eventuele) bom.

C

Frontlinies Zo’n 90 procent van de meldingen betreft materiaal uit de Tweede Wereldoorlog. „Denk aan niet-ontplofte vliegtuigbommen, maar vooral aan materiaal van grondtroepen, zoals artillerie-, tank- en infanteriemunitie”, zegt majoor Gerard Boone, hoofd Sectie Inlichtingen en Operatiën b de EOD, op de EOD-uitvalsbasis op de Sergeant-majoor Scheickkazerne, op een industrieterrein in

Culemborg. De opruimingsdienst verhuist binnenkort naar Soesterberg.

De munitie uit de Tweede Wereldoorlog ligt, logischerw s, vooral op de oude frontlinies, legt Boone uit. „Gebieden als Zeeuws-Vlaanderen, Zuid-Beveland, Walcheren, het terrein waar operatie Market Garden (waaronder de Slag b Arnhem, red.) zich afspeelde, of het gebied langs de Maas waar in de winter van 1944-1945 is gevochten.” Ook op tientallen (voormalige) vliegvelden, gebombardeerd door geallieerde toestellen, ligt munitie in de grond.

Als EOD’ers niet-ontplofte vliegtuigbommen uit de Tweede Wereldoorlog ruimen, z n het doorgaans 100-, 250-, 500- en 1000-ponders. „Die waren bestemd voor de kleinere doelen.”

De zwaardere jongens, 2000- en 4000-ponders, worden zelden

alle meldingen vanaf 1970 staan opgetekend.

Daarnaast maakt de EOD gebruik van m nenkaarten. „Op die kaarten van de geallieerden is te zien waar de Duitsers m nenvelden hadden aangelegd.

Kort na de Tweede Wereldoorlog z n de bekende m nenvelden al geruimd. Maar dat wil niet zeggen dat alle m nen z n verdwenen. Er kan nog materiaal onder de grond liggen.”

Een derde hulpmiddel voor de EOD bestaat uit schriftel ke plannen, verslagen en foto’s van routes die de geallieerde bommenwerpers vlogen. „T dens vluchten vanaf Engeland z n b voorbeeld luchtfoto’s gemaakt van de bomkraters.”

Dat de EOD over divers bronnenmateriaal beschikt, wil niet zeggen dat alle oorlogsmunitie precies in kaart is gebracht, benadrukt Boone. „Er bl ven onzekere factoren. Soms

EOD’er: Je bereidt je voor op het ergste Majoor Boone. beeld RD

(nog) geruimd. Dat bommen dest ds niet ontploften, komt b voorbeeld doordat er iets mankeerde aan het mechanisme dat de bom op scherp moest stellen. „Vergel k het met een auto. Die doet het ook wel eens niet.”

De diepte waarop een vliegtuigbom wordt gevonden, varieert van „50 centimeter tot 10 meter” onder de grond. „Van belang is onder meer vanaf welke hoogte een bom is afgeworpen. Ook speelt de bodemgesteldheid mee. B Schiphol is de grond b voorbeeld drassig. Dan kan een vliegtuigbom 10 meter onder de grond verborgen liggen.”

Via verschillende bronnen heeft de EOD behoorl k zicht op de plaatsen waar oorlogsmunitie in de grond ligt, zet Boone uiteen. Allereerst beschikt de opruimingsdienst over een eigen archief, waarin

worden we verrast door de locatie van een gevonden bom.

Het is mogel k dat een vlieger is afgeweken van z n voorgeschreven route en b voorbeeld een doel heeft gebombardeerd dat niet is terug te vinden in de verslagen.”

Drukgolf Als de ruimploeg arriveert b een plek waar een oorlogsexplosief is gevonden, is het zaak om allereerst zo nodig de omgeving te ontruimen, legt Boone uit.

Daarna moeten de ruimers bepalen om welk type oorlogsmunitie het gaat. Zo nodig kan de locatie worden afgeschermd met containers. „Als de bom onbedoeld explodeert, kunnen die containers de drukgolf en de scherfwerking opvangen.”

Cruciaal voor de EOD’ers is om, op afstand, de ontsteking van een bom te halen. „We hebben twee methodes. In

het eerste geval trekken we de ontsteking met een touw, met daaraan een soort hamer, van de bom af. B de tweede methode verw deren we de ontsteking elektrisch, met een druk op de knop. Dat doen we met behulp van een zogeheten raketklem, waarb als het ware twee vuurp ltjes de ontsteking lostrekken. Er z n camera’s beschikbaar om op afstand mee te kunnen k ken.”

De EOD’ers laten de „gevoelige” springstof in de ontsteking zo mogel k in de nab e omgeving tot ontplof ng komen, met behulp van kneedspringstof. De lading van de bom zelf wordt, als dat kan, binnen de grenzen van de gemeente waar het exposief is gevonden, tot ontplof ng gebracht. „We graven dan een groot gat, gooien de bom daarin, daarbovenop komt een grote berg zand. Die moet ervoor zorgen dat b de explosie de scherven geen schade aanrichten.”

Robot Van een heel andere categorie dan oorlogsmateriaal z n de zogeheten geïmproviseerde explosieven (IED’s, Improvised Explosive Devices). EOD’ers ruimen ze in Nederland, maar ook b voorbeeld in Afghanistan.

Weten EOD’ers b bommen en granaten uit de Tweede Wereldoorlog precies hoe de vork in de steel zit, b de geïmproviseerde explosieven is het telkens afwachten. Wat zit er in een koffer op een station?

Hoe steekt een vuurwerkbom in elkaar? Kan de bom op afstand tot ontplof ng worden gebracht? B de ruiming maken EOD’ers eventueel gebruik van een robot.

Recent moest de EOD b voorbeeld opdraven toen na een ramkraak b een bank in het Veluwse Hoenderloo een verdacht pakketje werd gevonden.

Ook deden de bommenruimers onderzoek naar de ontplofte caisson b het Zeeuwse Ritthem. De in de waterbouw gebruikte constructie sprong eind september met een enorme klap uit elkaar. In oktober werd daarvoor een 20-jarige man uit Oost-Souburg opgepakt.

Z n de EOD’ers b het ruimen van bommen en granaten uit de Tweede Wereldoorlog alleen

gehuld in militaire kled , in het geval van geïmproviseerde bommen dragen ze „b na alt d” een beschermend ‘bompak’, 40 kilo zwaar. Als de EOD’er in b voorbeeld een nauwe ruimte in een vliegtuig op onderzoek uit moet, zou het bompak uit kunnen bl ven. „Veiligheid staat voorop”, benadrukt Boone. „Iemand moet een goed verhaal hebben om geen bompak te dragen.”

Over de manier waarop de EOD onderzoek verricht b geimproviseerde explosieven, laat majoor Boone niet het achterste van z n tong zien. „We willen mensen niet w zer maken dan nodig.”

Meldingen over b voorbeeld verdachte pakketjes kunnen ook loos alarm z n. Frustrerend voor de EOD? „W moeten ons werk doen”, zegt Boone. „W hebben telkens te maken met een concreet object dat we moeten onderzoeken.”

Voor het inschatten van de snelheid waarmee de EOD op meldingen moet reageren, hanteert de dienst vier categorieën.

Variërend van A (direct reageren) tot D (reactie kan langere t d op zich laten wachten). „In categorie A vallen zaken waar we meteen op reageren. Denk aan een verdacht koffertje op een station, of een bom langs een wandelpad. Het gaat ook om kwesties die vanwege economisch belang een snelle reactie vragen. Als b voorbeeld in een frietfabriek op de lopende band een granaat uit de oorlog tussen de aardappels ligt.” Categorie B kent vondsten waar „wel haast is geboden”, maar waar de dienst b voorbeeld wacht tot de nacht voorb is.

B categorie C horen b voorbeeld vondsten van explosieven in afgelegen gebieden. In die gevallen reageert de EOD doorgaans na enkele dagen. „Dan gaat het b voorbeeld om een boer die een granaat in z n akker vindt, waarb er geen acuut gevaar is.” In categorie D valt onder meer onderzoek naar oorlogsmunitie dat op een politiebureau ligt opgeslagen.

Hand Recent verloor een EOD’er z n hand b een onderzoek naar een vuurwerkbom aan een itspaal in Voorschoten. Twee

verdachten die betroken z n b het maken van het explosief hebben een bekentenis afgelegd. Het ongeval gebeurde nadat de situatie veilig was verklaard. Het incident heeft er ingehakt b de ruim 220 militairen van de EOD. Boone: „Voorop staat dat we meeleven met de collega. De reactie hier was: wie heeft ons dit ge ikt? Het ongeval bepaalt ons weer sterk

b de risico’s die we lopen. Tien jaar geleden heeft een van ons z n onderarm verloren. Vorig jaar kwamen drie collega’s van de Duitse bomruimingsdienst om het leven. Maar gelukkig heeft b de EOD niemand na het incident in Voorschoten de vinger opgestoken en gezegd: Ik ga hier weg, omdat het werk te gevaarl k is.”

Was er in Voorschoten sprake

van onvoorzichtigheid van de EOD? Boone wil er weinig over kw t. „Het onderzoek loopt nog.”

Zonder gevaar is het bommenruimen niet, weet de majoor. „Onze ploegen bereiden zich voor op het ergste. De risico’s z n nooit terug te brengen naar nul. EOD’ers lopen gevaar om zo Nederland een stukje veiliger te kr gen.”

„Gezonde spanning” Hij haalt granaten uit akkers, speurt naar bommen onder auto’s, doorzoekt verdachte koffers op treinstations.

Heeft sergeant Vincent Boer, bommenruimer bij de Explosieven Opruimingsdienst Defensie (EOD), gevaarlijk werk? „Gezonde spanning houdt je scherp”, zegt Boer. „We zijn goed opgeleid en kennen de gevaren. Je moet wel altijd goed op blijven letten. Ik denk dat een politieman die afgaat op een burenruzie net zo veel risico loopt.”

Voor Boer kennen

bommen en granaten uit de Tweede Wereldoorlog weinig geheimen. Geïmproviseerde explosieven zijn een ander verhaal. „Je weet bij een geïmproviseerd explosief niet wat er voor je ligt. In die gevallen ben ik scherper en alerter.”

Boer heeft een opleiding van zes jaar doorlopen. De eerste vijf jaar diende hij als tweede man in een EOD-ruimploeg. De ploeg bestaat uit een ploegcommandant –een ervaren ruimer– en één of twee bommenruimers in opleiding. De sergeant is

onlangs bevorderd tot ploegcommandant. De ervaren ruimer kan aan de buitenkant van een projectiel zien of dat in het verleden is verschoten of dat dat ergens is neergelegd.

Zeker in deze tijd van het jaar moeten EOD’ers geregeld uitrukken om zelfgemaakte vuurwerkbommen onklaar te maken. „Dan stopt iemand van alles in een pijp. Als zo’n ding niet afgaat en op straat blijft liggen, kan een klein kind het aansteken. Met alle gevaar van dien.”

Boer houdt van zijn

Sergeant Boer. beeld RD

werk. „Iedere melding heeft haar charme.

De ene keer haal je een granaat van een boerenakker, de andere keer word je opgeroepen als er bij een huiszoeking een verdacht pakket is gevonden.”

De EOD rukte enkele weken geleden uit na een ramkraak op een bank in Hoenderloo, toen daar een verdacht pakketje werd gevonden. beeld ANP

iran

zaterdag 3 december 2011 Reformatorisch Dagblad

Een eenzame demonstrant protesteerde gisteren voor de Iraanse ambassade in Londen tegen de uitzetting van alle Iraanse diplomaten. De relatie tussen Iran en Groot-Brittannië staat op scherp.

Iran legt rookgordijn in Midden-Oosten tekst Martin Janssen beeld EPA

De inval in de Britse ambassade in de Iraanse hoofdstad Teheran heeft alles te maken met de koude oorlog die in het Midden-Oosten woedt tussen de as van sjiitische landen en de as van soennitische landen. en t de van de Koude Oorlog tussen de landen van het Warschaupact, geleid door de Sovjet-Unie, en het westers bondgenootschap, gegroepeerd rond de NAVO, genoten spionage lms in Europa grote populariteit. Daarin ontspon zich een geheimzinnige wereld van spionage en contraspionage: niets was wat het leek en geen persoon leek te z n wie h zei dat h was.

Terw l de twee v andige blokken op verschillende plaatsen in de wereld hun oorlogen publiekel k uitvochten, woedde er ondergronds, in de duistere wereld van de inlichtingendiensten, een heel andere str d.

Er werden crisissituaties gecreeerd die de aandacht moesten a eiden van andere, meer essentiële ontwikkelingen die verborgen dienden te bl ven.

In dit daglicht komen de onthutsende ontwikkelingen van de afgelopen week in Teheran

T

in een ander licht te staan. De gebeurtenissen rond de bestorming Britse ambassade beheersten wereldw d dagenlang de voorpagina’s, wat waarsch nl k precies de bedoeling was van de Iraanse autoriteiten. De Iraanse veiligheidsdiensten hadden duidel k de opdracht van hogerhand niet in te gr pen t dens de bestorming.

De actie bracht het jaar 1979 in herinnering, toen op vr wel identieke w ze de Amerikaanse ambassade in Teheran bestormd werd en een groot aantal Amerikanen meer dan 440 dagen in g zeling werd gehouden.

Oplopende spanningen De afgelopen weken z n de spanningen tussen Engeland en Iran snel opgelopen. Op 22 november besloot Engeland om alle handelsbetrekkingen met Iraanse banken te beëindigen, als reactie op de Iraanse nucleaire activiteiten. Als antwoord hierop lieten de Iraanse autoriteiten zondag de Britse ambassadeur, Dominick Chilcott, weten dat h Iran diende te verlaten.

Dinsdag, de dag waarop de Britse ambassade werd bestormd, was het precies een jaar geleden dat de Iraanse atoomgeleerde Majid Shahriari werd vermoord. Shahriari stond hiermee in een lange reeks van Iraanse atoomgeleerden die de afgelopen jaren ofwel werden vermoord ofwel op mysterieuze w ze verdwenen. Iran is ervan

overtuigd dat de Israëlische Mossad en de Amerikaanse CIA hiervoor verantwoordel k z n.

En zo komt de schimmige wereld van spionage en inlichtingendiensten in beeld.

Red de as In de koude oorlog die in het Midden-Oosten al decennialang woedt tussen de sjiitische en soennitische islam, ontwikkelden zich twee assen: een sjiitische, onder aanvoering van Iran, en een soennitische, onder leiding van Saudi-Arabië en de andere golfstaten. De sjiitische as strekt zich uit van Iran in het oosten en via Irak en Syrië tot Hezbollah in Libanon in het westen. De soennitische as bevindt zich ten zuiden hiervan. Met name de olier ke golfstaten z n militair zwak, en voor hun verdediging vr wel geheel aangewezen op de Verenigde Staten.

Tot enkele jaren geleden was dit geen probleem. Osama bin Laden, de toenmalige leider van de terreurorganisatie alQaida, zei enkele jaren geleden veelbetekend in een van z n videoboodschappen dat zowel personen als landen de natuurl ke neiging hebben „om hun kaarten te zetten op het winnende paard.”

Vertaald naar de situatie in het Midden-Oosten betekende dit dat de Arabische golfstaten zich zelfverzekerd voelden omdat de Verenigde Staten werden gezien als het winnende paard in de regio. Sinds het Iraakse

drama z n de kaarten echter opnieuw geschud. De snelle Amerikaanse militaire terugtrekking uit Irak bevestigde het beeld nog eens dat het triomferende Iran het nieuwe winnende paard van de regio was.

Totdat begin dit jaar de problemen in Syrië begonnen en het regime-Assad steeds meer in een internationaal isolement terechtkwam. Dat bracht de gehele sjiitische as in beweging; Syrië vormt hierin een essentiële schakel. Er wordt koortsachtig gewerkt om deze schakel te behouden. Zo komen er vanuit Irak b voorbeeld berichten naar buiten dat er dagel ks honderden bussen met leden van de militie van de sjiitische geestel ke Muqtada al-Sadr Syrië binnenr den. Iran regisseert achter de schermen alle acties van de as van oost tot west.

Het is moeil k om al deze activiteiten in kaart te brengen. Er hebben zich de afgelopen weken echter enkele merkwaardige ontwikkelingen voorgedaan, die vreemd genoeg paralellen vertonen in oost en west. Enkele weken geleden maakte de Libanese Hezbollah bekend een netwerk te hebben opgerold van agenten van de Amerikaanse inlichtingendienst CIA. Volgens goed ingevoerde Libanese kranten zou het gaan om de arrestatie van in totaal twaalf CIA-spionnen, waardoor de werkzaamheden van de CIA in Libanon de nitief zouden z n beëindigd.

Het Amerikaanse Pentagon zweeg in alle talen, maar in dezelfde t d doken er berichten op dat ook een onbekend aantal CIA-agenten zou z n opgepakt in Iran. Dit laatste werd impliciet bevestigd door Washington.

Hezbollah maakte bekend dat het CIA-netwerk in Libanon was opgerold dankz de meest geavanceerde telecommunicatie technieken. Sindsdien circuleren er geruchten dat het hierb zou gaan om apparatuur die door het Duitse bedr f Siemens aan Iran is geleverd.

Explosies Hezbollah heeft in het zuiden van Libanon een imperium opgebouwd dat zich feitel k aan iedere controle van de Libanese staat onttrekt. Vr wel dagel ks stuurt Israël verkenningsvliegtuigen naar dit gebied,

te w zen dat Hezbollah z n activiteiten in zuidel k Libanon momenteel opvoert.

Net zo mysterieus z n de vreemde explosies die in het gebied plaatsvinden. De Libanese krant Daily Star meldde vorige week dat zich in zuidel k Libanon een „enorme ontplof ng” had voorgedaan. Hezbollah liet onmiddell k het hele gebied hermetisch afsluiten, zodat niemand weet wat zich hier precies heeft afgespeeld.

Of cieel heet het dat er een oude landm n was ontploft, maar niemand hecht enige waarde aan deze verklaring.

Was Hezbollah aan het experimenteren met een nieuw soort wapen en ging er iets fout, of was er sprake van sabotage door een buitenlandse inlichtingendienst?

Deze vragen z n des te

„Inval in Britse ambassade Teheran moet aandacht van echte oorlog afleiden” en ook hier deed zich enkele weken geleden iets vreemds voor. VN-soldaten volgden vanaf de grond zo’n Israëlisch verkenningstoestel, dat echter plotseling van de radar verdween.

Sindsdien heeft niemand hier meer iets over vernomen, en zowel de Israëlische als de Libanese autoriteiten doen er het zw gen toe. Dit alles l kt erop

prangender, omdat zich de afgelopen weken ook in Iran mysterieuze explosies hebben voorgedaan b nucleaire faciliteiten. Ongeveer tien dagen geleden had er een grote ontplof ng plaats b een nucleaire centrale vlak b Teheran, die buitengewoon nauwkeurig gepland en gecoördineerd moet z n geweest.

De explosie vond namel k plaats op het moment dat de Iraanse generaal Moghaddam de centrale bezocht met een aantal „Chinese gasten”, die allen om het leven sch nen te z n gekomen. Begin deze week heeft er wederom een grote explosie plaatsgevonden, ditmaal in de buurt van de Iraanse stad Isfahan. Het feit dat Teheran beide gebeurtenissen hardnekkig ontkent, bevestigt in de ogen van experts de ernst van de explosies.

Rest slechts de vraag of binnenlandse of buitenlandse krachten hiervoor verantwoordel k waren.

Rookgordijn Het is tegen de achtergrond van al deze ontwikkelingen dat dinsdag plotseling de Britse ambassade in Teheran werd bestormd. Er vinden momenteel koortsachtige activiteiten plaats binnen de sjiitische as die direct of indirect verbonden z n met de ontwikkelingen in Syrië.

De bestorming van de Britse ambassade in Teheran en alle internationale tumult hierover fungeren hierb als een rookgord n dat de aandacht moet a eiden van wat zich in werkel kheid afspeelt. De koude oorlog in het MiddenOosten heeft als gevolg van de zogenaamde Arabische lente belangr k aan hitte gewonnen en ook in deze oorlog doen spionage en contraspionage ondergronds hun werk.

19

ISRAËL: BELEEF HET LAND VAN DE BIJBEL.

Met de

een rondreis een ervaring wordt die u altijd bij zal blijven. Intussen maakt

bijbel als gids kunt u een onvergetelijke reis maken door het beloofde

u kennis met het hedendaagse Israël en zijn eigentijdse comfort. De unieke

land. Hier liggen de wortels van het christendom. Ervaar het zelf in

combinatie van verleden en heden maken uw reis ‘wonderful’. Rondreizen

Jeruzalem, Nazareth, Galilea en vele andere historische plaatsen.

kunnen individueel, maar ook in groepen. De beste aanbiedingen vindt u op

De Bijbelverhalen krijgen een extra dimensie op al die locaties waardoor

www.goisrael.nl

ISRAËL: BELEEF HET LAND VAN DE BIJBEL.

Met de

een rondreis een ervaring wordt die u altijd bij zal blijven. Intussen maakt

bijbel als gids kunt u een onvergetelijke reis maken door het beloofde

u kennis met het hedendaagse Israël en zijn eigentijdse comfort. De unieke

land. Hier liggen de wortels van het christendom. Ervaar het zelf in

combinatie van verleden en heden maken uw reis ‘wonderful’. Rondreizen

Jeruzalem, Nazareth, Galilea en vele andere historische plaatsen.

kunnen individueel, maar ook in groepen. De beste aanbiedingen vindt u op

De Bijbelverhalen krijgen een extra dimensie op al die locaties waardoor

www.goisrael.nl

zaterdag 3 december 2011, 41e jaargang nr. 209 Reformatorisch Dagblad

21 27 Blik in het verouderende brein Nijmeegse onderzoekers zien met nieuw type MRI-scan sneller piepkleine afwijkingen in de hersenen van 60-plussers.

pluspunt

28 Bhutan: land van contrasten De natuur in het Himalayakoninkrijkje is aanzienlijk ruiger dan die in Zwitserland. >>volg pluspunt op twitter @refdagconsument, @refdaggezond en @refdaggroen

Lopen, lopen, lopen

Amsterdam Zwammerdam

Gorinchem ‘s-Hertogenbosch Middelbeers

tekst Clasina van den Heuvel beeld museum Catharijneconvent

Ze lopen dagen, weken om er te komen. Ze krijgen zere knieën en blaren op de hielen – en als ze er zijn, keren ze om en gaan ze naar huis. Voor hedendaagse pelgrims naar Santiago is niet het doel belangrijk, maar de weg. aarl ks arriveren ruim 100.000 mensen vanuit alle windstreken in Santiago de Compostella, in het noordwesten van Spanje. Er z n er die vanaf Amsterdam komen wandelen. Anderen beginnen in het Franse bergdorpje Saint-Jean-Pied-de-Port. Iedereen mag zelf weten waar h of z start. De ”camino”, oftewel de pelgrimsweg, is niet één weg, h bestaat uit een verzameling van wegen. H is te voet, te paard of op de ets af te leggen.

In Utrecht zit het Nederlands Genootschap van Sint Jacob. Reizigers in spe kunnen er terecht voor praktische adviezen én voor een pelgrimspas, de stempelkaart waarmee in Santiago de ”compostella” kan worden opgehaald: een bew s dat de tocht gelopen is. Het Genootschap van Sint Jacob bestaat 25 jaar. In 1986 had het genootschap 200 leden; nu z n het er 10.000, zegt Billie-Jo Krul van museum Cathar neconvent in Utrecht. In het museum loopt tot en met 26 februari de tentoonstelling ”Pelgrims. Onderweg naar Santiago de Compostela”. Te zien z n drieluiken uit de middeleeuwen, devotieprentjes met de apostel Jakobus als pelgrim, een pelgrimsmantel uit de 16e eeuw – maar ook stof ge schoenen en een aantekenboekje uit de 21e eeuw.

De gele p len die tegenwoordig de eeuwenoude route markeren, waren er duizend jaar geleden nog niet. Dest ds gingen mensen op pad zonder kaart of reisgids. Maar hun doel was duidel k: ze gingen naar het graf van de apostel Jakobus, een zoon van Zebedeus, die rond het jaar 44 de marteldood stierf.

Jakobus’ graf zou in 813 z n herontdekt in Spanje.

Op die plaats werd een kerkje gebouwd, en later een klooster, en nog later (in 1075) een kathedraal. Sinds de 11e eeuw reisden miljoenen mensen uit heel Euro-

J

pa naar deze plek. Pelgrims lieten alles achter en trokken erheen –vaak lopend vanaf hun huis– als een oefening in onthechting, als boetedoening, of om te mediteren op een plaats die ze als heilig zagen. Soms moesten ze voor straf op pad; in de middeleeuwen kon de rechter een bedevaart voorschr ven. Twee andere grote bedevaartsoorden waren Jeruzalem en Rome.

Door de eeuwen heen waren pelgrimswegen wisselend populair. In de 15e eeuw stelde Desiderius Erasmus (1467-1536) dat gelovigen niet helemaal naar zo’n heiligdom hoeven te reizen, „omdat God in het hart zit en te bereiken is door verstilde overgave.” De reformatoren Luther en Calv n wezen bedevaarten en heiligenverering radicaal af en na 1581 werden bedevaartskapellen en -kerken afgebroken. Omstreeks 1800 waren rooms-katholieke geloofsuitingen in Nederland weer toegestaan en stimuleerden bisschoppen de bedevaart weer. In de jaren 50 van de vorige eeuw nam de belangstelling af, maar rond 1980 kwam er opnieuw een kentering.

In de jaren 80 regelde een priester de gele p len

„Alles wat een pelgrim nodig heeft, draagt hij op zijn rug”

op de weg naar Santiago, ook de Jakobsweg genoemd. De hele ”camino francés” is bewegw zerd met die p len, er z n landkaarten en goede gidsen te koop. „Is het niet vreemd dat hoe meer hulpmiddelen er bestaan om de juiste weg te tonen, hoe banger we z n te verdwalen?” vraagt Dirk Aerts zich af. H schreef een hoofdstuk over pelgrimage in de 21e eeuw in het boek ”Pelgrims”, dat b de tentoonstelling in het Cathar neconvent is uitgegeven. „In onze postmoderne t d maakt ieder z n eigen Jakobsweg”, schr ft Aerts ook, en dat is kenmerkend voor de wandelaars nu. Wie een pelgrimstocht maakt, doet dat niet per se uit religieuze beweegredenen. Bezinning op het leven, afstand nemen van hectiek, interesse in natuur én cultuur onderweg z n belangr ke dr fveren. „Het leven l kt steeds eenvoudiger te worden.

Alles wat een pelgrim nodig heeft, draagt h op z n rug. (...) Lopen is het enige dat h hoeft te doen”, zo valt te lezen in een ander hoofdstuk van ”Pelgrims”. Lange afstanden lopen zou verslavend werken, p n verminderen en een gevoel van euforie teweegbrengen. „Ons trok de geschiedenis, de cultuur, het avontuur”, zegt Bep Tilanus (73). Ze is een van de leden van het Genootschap van Sint Jacob, die dagel ks rondlopen op de tentoonstelling in museum Cathar neconvent. De pelgrims z n te herkennen aan hun jakobsschelp.

Tilanus begon in 1990 aan een pelgrimstocht naar Santiago, samen met haar man. In 1996 sloten ze de route af. Ze liepen hem in etappes, t dens vakanties. „We z n vertrokken vanaf ons huis in Leiden. Ik wilde het al heel lang – al sinds een docent op school t dens een rondleiding in Leiden vertelde dat het weeshuis dat we bezochten vroeger een gasthuis voor pelgrims was. Veel later zeiden m n man en ik tegen elkaar: Nu z n de voeten goed, nu z n de knieën goed, we gaan!” In 2005 deed het echtpaar de tocht nog een keer over met de ets. „Als je deze tocht hebt gedaan, laat h je niet meer los. W z n hem gaan zien als een symbool voor ons leven. Welke weg die voor ons ligt is de beste? Wat doet een beroep op ons? Met die vragen

z n w bewuster bezig. Na de compostella wacht alt d de vraag: En wat nu?” Veel mensen lopen de pelgrimsweg op een breekpunt in hun leven, zegt Tilanus. „Ze hebben b voorbeeld ontslag gekregen en proberen de klap t dens de tocht te relativeren.”

Sp t dat ze eraan was begonnen, heeft Tilanus nooit gehad onderweg. „Ik heb de reis alleen maar als een feest ervaren. Ik herinner me wel een moeil k stuk, tussen uitgestrekte akkers in Noord-Frankr k. Het mooie, gele koolzaad was uitgebloeid; de velden zagen bruinzwart. We liepen op een kalkachtig pad en b elke stap die we zetten, kwam een wit wolkje tevoorsch n.

Het was heel warm. Ik dacht: Als m n man door de hitte wordt bevangen, wat moet ik dan doen?

Toen we even later b een schriel bosje stopten, bleek dat h hetzelfde had gedacht, over m .”

Behalve de warme momenten waren er de regendagen. „Op een natte dag zagen we een dier vlak voor ons wegschieten. Het was een lynx.

Zoiets zie je alleen maar als je in de regen in het bos gaat wandelen.”

Dan gebeuren ook de wonderen, zegt Tilanus stralend. „We zochten een droog plekje om te eten, liepen naar een schuur b een boerder .

De boer kwam naar ons toe en sprak ons onvriendel k aan, maar toen h hoorde dat we pelgrims waren, nodigde h ons binnen uit. We kregen er melk, konden er uitrusten en opdrogen. Toen we vertrokken, bedankte de boerin ons voor het bezoek, en ze zei: Bid voor m in Compostella.”

La Châtre

La Souterraine

Limoges

Périgueux

Bergerac

Montréal-du-Gers

Santiago de Compostella Finisterra Pau Saint-Jean-Pied-de-Port

Ponferrada

Pamplona

León Santo Domingo de la Calzada

Estella Logroño

Burgos

St-AmandMontrond

>>catharijneconvent.nl >>santiago.nl

Oloron-Ste-Marie

Weert Ophoven

Cadier en Keer Luik Namen Dinant Viroinval

Reims

Châlons-en-Champagne Vitry-le-France

Bar-sur-Seine

Tonnerre

Auxerre

Vezelay

Nevers

Op hoge hakken naar Santiago Dat is weer eens wat anders: op hoge hakken naar Santiago.

Drie boeken die onlangs zijn verschenen, gaan over moderne vrouwen die een pelgrimstocht naar Santiago maken.

In ”Op hoge hakken naar Santiago” (Ten Have; ISBN 978 90 259 6149 7; 14,50 euro) laat de 30-jarige Amsterdamse makelaar Cathelijne haar luxeleven tijdelijk voor wat het is. Ze pakt een rugzak in die niet zwaarder mag zijn dan 5,5 kilo en reist naar St.Jean-Pied-de-Port, waar de wandeling begint. Het enige leuke stukje staat op bladzijde 36, dat gaat over „luide, krijsende, grommende, hoge en lage” snurkgeluiden. Aan het eind heeft Cathelijne zichzelf leren kennen en gelooft ze in zichzelf – en dat is het dan.

Wat er nu precies veranderd is door die pelgrimstocht wordt niet zo duidelijk.

De hoofdpersoon in ”Pelgrimstocht op hoge hakken” (Manteau; ISBN 978 90 223 2665 7; 19,95 euro), Fanny Hemelrijck, probeert de pelgrimsweg echt op hoge hakken af te leggen, wat uiteraard niet lukt. Het is enigszins hilarisch om te lezen hoe ze met haar merkkleding in een trolley over bergpaden wandelt, maar verheffend is het verhaal niet. In elk geval hebben de drijfveren van Fanny niets te maken met vroomheid uit vroeger eeuwen. ”De dinsdagvrouwen” (Artemis & co; ISBN 978 90 472 0225 7; 15 euro) van Monika Peetz werd dit jaar uit het Duits vertaald en is qua plot en karaktertekening het sterkst van de drie. Vijf vriendinnen lopen een deel van de Jakobsweg. In tegenstelling tot de hoofdpersonen in de twee bovengenoemde boeken zijn de personages niet zo totaal op zichzelf gericht; ze hebben oog voor anderen. Dat lijkt in dit genre het hoogst haalbare: rekening houden met een ander. Hoger gaat het niet.

Reformatorisch Dagblad

zaterdag 3 december 2011 PAGINA

Gouda - Winterdijk 15

"$$# ,/-$ $) !$0$,$ .'')&#'!#*++* '& %$ ($!*)$ !#')%

Centraal in Gouda in rustige omgeving nabij NS-station, kerk, scholengemeenschap Driestar, huize Winterdijk en het sfeervolle Van Bergen IJzendoornpark gelegen jaren ´30 2-onder-1 kapwoning. De woning beschikt over een voortuin, zijtuin en zeer diepe achtertuin met garage en parkeergelegenheid op eigen terrein. Bouwjaar ca. 1930. Gebruiksoppervlakte ca. 97 m2. Eigen grond maar liefst 250 m2. Oplevering per direct mogelijk!

Vraagprijs € 250.000,- k.k.

0182 - 53 84 00 info@boer-gouda.nl www.funda.nl www.boer-gouda.nl

start de verhuur voor 2012 op 10 december om 9 uur ’s morgens

22

’s-Gravenpolder - Ligusterstraat 1 Unieke, luxueuze, vrijstaande bungalow met royale inpandig bereikbare garage in rustige woonomgeving van ’s-Gravenpolder. De woning is gelegen op een hoek en heeft vrij uitzicht. Volledig woonprogramma op de begane grond, tevens 4 ruime slaapkamers en badkamer op de 1e verdieping. De woning is direct instapklaar en is voorzien van alle luxe, laat u verrassen..! Inhoud ca. 730 m3. Opp. 491 m2. Deze bungalow is van binnen en van buiten kant en klaar!

Vraagprijs € 449.000,- k.k.

)..-" #/ !((,2'&#1+ 0#* 1($# %!'1#*+

Neeskens Makelaars Yerseke Tel. 0113 - 57 31 00 ! www.neeskens.com

'6$$#1 /. $# 4#3)%#, 26$$#1 *)++#1 &/+ #1 !#6$#5 0/1$("+-)+*5

LANDGOED AAN ZEE? www.bijdevaate.nl/landgoed SAMEN VIEREN EN GEDENKEN

5$$3 ;7"6: <)8;9;$ %61 +++4.&&$9$38$$34(68 -$94 0'// # !0 2* ,2

Nieuwsgierig? kijk op www.oldemeyer.nl of bel 0523-262805, Hardenberg

Een huwelijksjubileum of verjaardag is een felicitatie waard, vindt u niet? In Zalencentrum De Brug vindt u meerdere sfeervolle zalen voor receptie of een kleiner feest. Wij verzorgen de feestelijke bijeenkomst op de wijze die u wenst. Kom langs of bel voor meer informatie met Arie van Sinttruije (0182) 39 28 82.

Waar kan ik spreekbeurtmateriaal vinden?

Zalencentrum De Brug, Dunantlaan 1, Reeuwijk

Eén webadres onthouden is voldoende www.erdeeservice.nl

Telefoon (0182) 39 28 82, www.zalencentrumdebrug.nl

T& A VAN ES makelaars in onroerende zaken

EXCLUSIEF BIJ

STOLK

OPEL CORSA

1.4 16V, airco, automaat ..................................................1999

OPEL MERIVA

1.6 16V, automaat, airco .................................................2008

8-9-10 DECEMBER

25% KORTING OP ALLE BEDRIJFSWAGENS

OPEL MERIVA

1.6i 16V, airco..................................................... 2004 + 2007

OPEL ASTRA

1.6i 16V Essentia, 5-drs, airco ............................ 2003 + 2006

OPEL ASTRA

1.6 16V GTC, airco...........................................................2006

OPEL ASTRA

2.2 16V Coupe, airco ........................................................2004

OPEL ASTRA

1.6 automaat, 4+5 drs.....................................................1999

CITROEN PICASSO

2.0 16V, automaat ...........................................................2007

PEUGEOT 106

1.4, automaat ..................................................................1999

PEUGEOT 206

1.4, 5-drs, airco ...............................................................2001

NISSAN MICRA

1.2 airco ..........................................................................2004

MINI COOPER

1.6 airco ..........................................................................2004

FIAT PANDA

1.2 airco ..........................................................................2010

HYUNDAI ATOS

1.1 5 drs, automaat .........................................................2005

VW GOLF

1.6i 16V, airco..................................................................2004

VW GOLF

1.6 5-drs, automaat, airco ...............................................2003

VW GOLF+

1.9 TDI, 5-drs, airco .........................................................2008

VW PASSAT

1.9 TDI, airco ...................................................................2007

VW POLO

1.4 ..................................................................................1997

VW POLO

1.4 automaat ...................................................................2000

DAIHATSU CUORE

1.0 12V ...........................................................................2004

RENAULT CLIO

2.0 16V, airco...................................................................2008

FORD MONDEO

2.0 TDI, airco, luxe uitvoering...........................................2009

TOYOTA YARIS

1.0 16V............................................................................2001

SUZUKI SX4

4-drs, airco, automaat .....................................................2009

SEAT TOLEDO

1.9 TDI, airco ...................................................................2002

KIA CARENS

1.8 16V, airco...................................................................2003

VOLVO S40

2.4 automaat, airco .........................................................2005

VOLVO S80

2.4 automaat, airco .........................................................2003

STATIONCARS / MPV’S

BIPPER

PARTNER

EXPERT

BOXER

KNIP UIT EN NEEM DEZE ADVERTENTIE AUB MEE

MERCEDES

A140 ...............................................................................1998

OPEL SIGNUM

2.2 16V, automaat, airco ..................................................2007

OPEL ZAFIRA

2.0 TD, airco ....................................................................2001

OPEL ZAFIRA

2.2 16V, automaat, airco .................................................2003

OPEL ZAFIRA

1.8 16V, airco, Irmscher uitvoering ..................................2005

OPEL VECTRA

1.6 16V............................................................................1998

MITSUBISHI

Space Wagon, 2.0 GLXI, 7-pers, airco ..............................1999

RENAULT SCENIC

1.6 16V, airco, 7-pers.......................................................2005

RENAULT SCENIC

2.0, automaat ..................................................................1998

VW GOLF

1.4 TSI, airco....................................................................2009

VW PASSAT

1.9 TDI, airco. ..................................................................2002

VW TOURAN

2.0 FSI, airco, 7-pers .......................................................2006

VW SHARAN

2.0, automaat, airco.........................................................2005

FORD FOCUS

2.0 16V, airco ..................................................................2000

KIA CARENS

1.6 16V, airco...................................................................2006

KIA CARENS

2.0 automaat ...................................................................2007

TOYOTA AVENSIS VERSO 2.0 automaat ...................................................................2002

W W W. A U T O B E D R I J F - K O U D I J S . N L Meulunterseweg 40, 6741 HN Lunteren, Tel. 0318 - 48 27 11, Fax 0318 - 48 30 21 +&0"!,0/. 1 -!'()&#$%%( 1 -!'()..!*

Openingstijden: STOLK Bergschenhoek Weg en land 62-64 Tel.: (010) 850 47 50 Donderdag/vrijdag 09.00 – 21.00 uur Zaterdag 10.00 – 17.00 uur www.bedrijfswagenvoordeel.nl Vraag ons naar de voorwaarden. Alleen geldig tijdens de bedrijfswagendagen van 8 t/m 10 december 2011.

DUIDE LIJK • B ETRO UW BA A R • BE TROKKE N

1.8 16V, Twin Top Cabrio ..................................................2007 1.4 16V, airco...................................................................2005

Dit is een selectie uit onze kwaliteitsoccasions

OPEL TIGRA OPEL CORSA

Open: ma t/m vr 8.00-18.00 • do 19.00 tot 21.00 • za 9.00-17.00

AUTOBEDRIJF KOUDIJS: houdt u altijd mobiel!

AUDI AUDI BMW CITROEN CITROEN FORD FORD FORD KIA KIA MAZDA MERCEDES OPEL OPEL OPEL OPEL PEUGEOT PEUGEOT PEUGEOT RENAULT SEAT SEAT SEAT SEAT SEAT SEAT SEAT SEAT SEAT SEAT SEAT SEAT SEAT SEAT TOYOTA VOLKSWAGEN VOLKSWAGEN

A3 A8 1-SERIE C3 C8 FOCUS FOCUS WAGON FOCUS SORENTO SPORTAGE PREMACY A-KLASSE ASTRA MERIVA OMEGA ZAFIRA 207 307 SW 307 LAGUNA CORDOBA CORDOBA EXEO ST IBIZA IBIZA ST IBIZA IBIZA LEON LEON LEON LEON TOLEDO TOLEDO TOLEDO COROLLA VERSO POLO EOS

2.0 TDI 170 PK PROLINE SPORT 4.2 TDI QUATTRO AUT. FULL OPT. 120I 5-DRS 1.4 AMBIANCE 5-DRS PDC 2.2 16V LIGNE AMBIANCE C-MAX 1.8 16VTREND 1.6 16V FUTURA LEDER INT. 1.6 16V FUTURA 5-DRS 2.4 16V EX 2.0 CVVT COMFORT 2-WD 1.8 16V COMFORT 180 CDI AVANTGARDE 3-DRS 1.6 16V ENJOY NW 1.6 ESSENTIA 2.5V6 DTI ONYX 1.8 16V SPORT 7-PERS. 1.6 HDI XS 5-DRS 2.0 16V AUTOMAAT 1.6 16V PREMIUM 5-DRS 2.0 16V BUSINESS (NW MODEL) 1.4 60 PK STELLA PLUS 1.4 16V STELLA 16’’ LM.V. 2.0TDI 170 PK BUSINESS LINE HIGH 1.4 16V SIGNO 5-DRS CLIMA 73DKM 1.4 16V STYLE 85 PK 1.4 16V SPORT AIRCO 1.4 16V SPORTRIDER 5-DRS 1.6 75 KW SPORTSTYLE 1.6 16V SPIRIT 105 PK 2.0TFSI FR 200 PK 18’’ LMV 1.6 75 KW SPORTSTYLE 1.9TDI 150 PK SIGNO 16’ LM.V. 1.6 16V 105 PK SPORT CLIMA 2.0TDI 140 PK SPORT-UP 1.8VVT-I AUTOMAAT DYNAMIC 1.4 16V TRENDLINE AIRCO 3-DRS 2.0TFSI 200 PK CLIMA 64DKM

ZILVERGRIJS MET. ZWART METALLIC ZWART METALLIC D.GRIJS METALLIC D.GRIJS METALLIC BLAUW MET. ZILVERGRIJS MET. ZWART METALLIC BLAUW METALLIC GRIJS METALLIC BLAUW METALLIC ZILVERGRIJS MET. MODEL ZWART GRIJS METALLIC ZWART METALLIC ZWART METALLIC GRIJS/BLAUW MET. BRUIN METALLIC BLAUW METALLIC ZWART METALLIC BLAUW METALLIC ZILVERGRIJS MET. ZILVERGRIJS MET. BLAUW METALLIC ZILVERGRIJS MET. ZILVERGRIJS MET. BLAUW METALLIC EMOCIONROOD ZILVERGRIJS MET. ZWART METALLIC EMOCIONROOD D.GRIJS METALLIC ZILVERGRIJS MET. ZWART METALLIC BEIGE METALLIC ZWART METALLIC NACHTBLAUW MET.

twee weken in uw klas?

Gratis voor docenten!

Bestel snel via www.nieuwsindeklas.nl

2004 2006 2005 2008 2005 2007 2004 2004 2003 2005 2001 2006 2010 2004 2002 2001 2006 2003 2008 2008 2000 2005 2009 2003 2010 2001 2005 2007 2004 2007 2007 2004 2006 2007 2007 2006 2007

consument

zaterdag 3 december 2011 Reformatorisch Dagblad

23

Gijsbert over eind van e-mail Dat de ontwikkelingen in de digitale wereld snel gaan, is een open deur. De desktop was er net, toen de laptop kwam, die weer werd beconcurreerd door de smartphone, de tablet, de minilaptop en de ultrabook. En dan heb ik het nog niet eens over e-mail, YouTube, Hyves, Facebook, MSN, Google+, Twitter, Foursquare en allerlei andere –vaak helemaal niet noodzakel ke– digitale communicatiemiddelen.

Soms heb ik te doen met hen die de ontwikkelingen niet kunnen b houden en b wie het allemaal een beetje begint te duizelen. M n grootvader zei onlangs tegen me: „Het was weer zover: ik begreep niet waar je over schreef, toen het weer over digitale ontwikkelingen ging.” De ontwikkelingen gaan ook wel heel snel.

Nog niet zo heel lang geleden kreeg ik de eerste e-mail van m n moeder. Dat komt niet omdat we weinig communiceren, maar omdat ze toen pas met mailen begon. Misschien schrikt ze als ze het volgende leest: Atos, een van de grootste ict-bedr ven ter wereld, doet de e-mail in de ban.

Het einde van de e-mail l kt alweer in zicht.

Atosbaas Thierry Breton wil intern mailverkeer vervangen door communiceren via ”realtime messaging”, direct communiceren via Twitter, Facebook of een chatkanaal. Reden: 90 procent van de e-mail is volgens hem t dverlies en verbannen ervan dwingt mensen tot persoonl k contact.

Breton: „Mensen moeten vaak onbenullige mails lezen terw l ze met belangr kere zaken bezig waren.” Ook verw st h naar een studie waaruit bl kt dat het lezen van niet ter zake doende mailtjes funest is voor de concentratie. Het zou 64 seconden duren om na het lezen van zo’n mail weer op gang te komen. Reden genoeg voor Breton om e-mail uit te bannen: binnen achttien maanden mag niemand van de 74.000 Atoswerknemers een collega meer een mailtje sturen.

Goed plan van deze Franse oud-minister van Financiën. E-mail is onhandig en omslachtig. Ik kr g te vaak mails in m n inbox die ik net zo goed niet had kunnen lezen: er wordt heel wat zinloos ge-cc’d. Functioneel e-mailen bl kt een kunst. Daar komt b dat reactie vaak uitbl ft of dat een mail niet eens gelezen wordt. Hoe vaak gebeurt het niet dat de baas iets mailt wat door een deel van de collega’s niet wordt gelezen?

Communiceren via chat, een telefoontje of een praatje voorkomt heel wat problemen. Of het e-mail helemaal kan vervangen, vraag ik me af.

En zou je ook door Twitter en Facebook niet uit je concentratie worden gehaald?

Maar: een persoonl k gesprek is alt d beter dan een digitaal briefje. Hulde aan Thierry Breton.

Het Europese bandenlabel is bedoeld om consumenten te helpen bij de vergelijking van banden.

Slim kiezen via bandenlabel tekst Tony Vos beeld Dunlop

Wie een nieuwe auto of ijskast gaat kopen, is in de showroom of winkel al jaren gewend aan het energielabel. Binnenkort komt er een Europees bandenlabel om het schoeisel onder de auto gemakkelijker te kunnen vergelijken. en band is voor velen een stuk rubber dat onder de auto draait.

Het is inmiddels algemeen bekend dat de bandenspanning met enige regelmaat

E

gecontroleerd moet worden en dat banden na enkele tienduizenden kilometers aan vervanging toe z n. Verder houdt de automobilist zich het liefst zo min mogel k met de banden van de auto bezig.

De aanschaf van een nieuwe set is echter dé gelegenheid om te letten op eigenschappen zoals brandstofef ciëntie, grip op een natte ondergrond en het geluid dat de band produceert. En juist die eigenschappen z n direct op het nieuwe Europese bandenlabel af te lezen. De weergave is in l n met de energielabels van auto’s en elektrische apparatuur. Een A-aanduiding betekent een uitstekende prestatie, een band met de letter G doet het slecht.

Verder laat het label nog één

tot drie geluidsgolven zien die duiden op een stille of juist rumoerige band.

De rolweerstand behoort tot de v f krachten die inwerken op een r dende auto.

Een rollende band vervormt en verdr ft daarmee energie.

Deze energie die verloren gaat, wordt rolweerstand genoemd.

Er is een direct verband tussen rolweerstand en brandstofverbruik en dus de CO2-uitstoot.

Vandaar dat de bandenkeuze b een auto die in aanmerking komt voor belastingvr stelling cruciaal kan z n. Wordt op een dergel ke auto een ander type band gemonteerd, dan is het goed mogel k dat het brandstofverbruik zodanig toeneemt dat niet meer aan de eisen voor vr stelling wordt voldaan.

Let op de maat De zijkant van de autoband geeft een berg informatie, maar voor de gemiddelde consument zijn de cijfers en letters pure abracadabra. Belangrijk is om de juiste bandenmaat te kiezen. Doorgaans staat die in het instructieboekje van de auto vermeld. De bandenmaat kan bijvoorbeeld luiden 205/40R17. Het cijfer 205 staat voor de breedte van de band in millimeters. Het getal 40 geeft de hoogte aan en wel in procenten van de breedte.

Hier is de hoogte van de band dus 40 procent

van 205 millimeter. De letter R geeft aan dat het om een radiaalband gaat, maar lijkt overbodig omdat alle huidige banden van dit type zijn. Het getal 17 staat voor de doorsnede van het wiel, in dit geval in inches. Verder heeft de band nog een snelheidscodering die aangeeft hoe hard er maximaal mee mag worden gereden. Tot slot een getal dat het draagvermogen per band aangeeft.

Met andere woorden: hoeveel gewicht kan de band dragen.

Bandenfabrikant Goodyear vermeldt op de z kant van z n nieuwe banden wat de rolweerstand is. LRR staat voor een lage rolweerstand, ULRR een ultralage rolweerstand en ELRR duidt een extreem lage rolweerstand aan. Feitel k wordt deze vermelding met het label overbodig.

Maar banden z n niet alleen bedoeld om een zo laag mogel k brandstofverbruik te behalen. Ze vormen immers het enige contactvlak tussen auto en wegdek. Op een droge ondergrond voldoet onder normale omstandigheden vr wel iedere band. Anders wordt het als het nat en glibberig wordt. De grip die een band op een nat wegdek biedt, is bepalend voor de veiligheid van de auto. Daarom wordt op het nieuwe Europese bandenlabel deze eigenschap apart vermeld, ook weer in de categorieën A tot en met G. Ook hier staat A voor een maximale grip.

Een auto produceert niet alleen motorgeluid.

De banden dragen eveneens b aan het geluidsniveau, vooral

als de snelheid toeneemt. Er gelden wettel ke normen voor het externe geluid dat een auto mag produceren, maar met de juiste bandenkeuze kan dit extra worden teruggedrongen.

Op het Europese bandenlabel wordt dit uitgedrukt in drie geluidsgolven. Een band met drie geluidsgolven voldoet aan de huidige maximale eis. Een band met slechts één geluids-

golf presteert aanzienl k beter.

Deze komt maar liefst 3 decibel onder de in de toekomst in te voeren wettel ke limiet.

Al met al zorgt het Europese bandenlabel ervoor dat de consument b de aanschaf van nieuwe banden beter geïnformeerd wordt en zo ook beter kan vergel ken. Alle bandenmerken moeten dit label gaan voeren. Met ingang van 1 november 2012 dienen alle banden die aan de consument worden getoond in garagebedr ven of b bandenbedr ven van de sticker z n voorzien. Ook moet de klant b aankoop van banden die niet tentoongesteld z n voor aankoop het Europese label te zien kr gen.

Bovendien moet de informatie van het label op de factuur worden vermeld of in een b gevoegde informatiefolder.

Maximale transparantie voor de automobilist is het doel. Het bandenlabel wordt tegel k in alle lidstaten van de Europese Unie ingevoerd.

Overigens komt er (nog) geen bandenlabel voor winterbanden en banden voor motor etsen.

Reageren? Mail naar gijsbert@refdag.nl

E-mailen is een kunst: er wordt veel zinloos ge-cc’d

mijn geld

Hoe rijker, des te meer kansen op fiscaal voordeel

jouw object op deze plek? consument@refdag.nl

tekst Erica Verdegaal beeld RD, Janneke Paalman

Soms loont het om in december grote uitgaven te doen.

Je leest wel eens van die belastingtips die je voor het jaareinde moet uitvoeren.

Wat moet ik dit jaar niet vergeten om voordeel te halen?

Voordeel! Daar lusten we pap van. Zo openden al 120.000 werknemers op de valreep een spaarloonregeling. Wie daar dit jaar 613 euro brutosalaris in stort, kan dat geld vanaf Nieuwjaar netto opnemen en verdient 200 tot 300 euro. Meer gratis geld schuilt in het slim schuiven met belastbaar inkomen en vermogen. Je moet dan natuurl k wel vermogen hebben. Slechts soms valt er voor kleinere beurzen wat gratis geld te halen.

Betaalt u vermogensrendementshef ng (vrh)? Bedenk welke grote contante uitgaven eraan komen. Doe die nog dit jaar. Dat scheelt 12 euro vrh per 1000 euro minder belastbaar vermogen. Steek b voorbeeld geld in uw eigen huis,

(zuinige) auto, een schenking of de spaarloon- of levensloopregeling. Drie ton (extra) in uw eigen huis scheelt 3600 euro vrh. Elk jaar. Extra levensloopsparen kan nuttig z n als u dat wilt bl ven doen. Op een levensloopregeling mag u veel meer reserveren dan op het aanstaande vitaliteitssparen. U moet dan wel eind 2011 minimaal 3000 euro hebben opgebouwd.

Wie een resthypotheekje van 30.000 euro boetevr a ost, bespaart, naast rente, jaarl ks 360 euro vrh en hoeft geen eigenwoningforfait meer b het belastbaar inkomen te tellen. Nog beter is consumptieve schulden a ossen, want deze mag u pas boven de 2900 euro per persoon (5800 euro per stel) wegstrepen tegen belastbaar vermogen. De hele schuld a ossen, scheelt tot 70 euro vermogensrendementshef ng (vrh) per jaar.

En rente natuurl k.

Ook schenkingen verminderden vrh.

Dit jaar mag een kind maximaal 5030 euro belastingvr ontvangen. Of eenmalig 24.144 euro, als het kind 18 tot 35 jaar is. Via een notaris mag u zelfs eenmalig 50.300 euro schenken, mits het

% kind minimaal 26.156 euro besteedt aan woningaankoop of een dure studie.

Gaat uw belastbaar inkomen in 2012 zakken? Probeer dan geplande aftrekbare kosten nog in 2011 te doen. Denk aan een dure tandheelkundige behandeling, het maximaal zes maanden vooruitbetalen van de hypotheekrente (niet langer!) of de storting van een aftrekbare l frentepremie vóór Nieuwjaar. Doe dat laatste slechts als u de uitkering echt nodig hebt en zoek het voordeligste bankspaarproduct. Verwacht u volgend jaar juist een hoger inkomen, probeer dan aftrekposten naar 2012 door te schuiven.

Er is eigenl k maar één tip waaraan

zowel r ken als bezitlozen kunnen verdienen: kies de goedkoopste basiszorgverzekering zonder aanvullende polissen.

Bent u kerngezond, gok dan op een eigen risico van 720 euro per jaar. Dat scheelt pakweg 240 euro premie, terw l het schaderisico hooguit met 500 euro st gt.

U moet wel 500 euro bezitten om die gok verantwoord te kunnen nemen. En zo zie je maar weer: hoe r ker u bent des te groter de voordeelkansen.

Erica Verdegaal is econoom en freelancejournalist.

In haar columns beantwoordt ze vragen van lezers.

Reageren? erica@refdag.nl

Reformatorisch Dagblad

zaterdag 3 december 2011 PAGINA

24

De Merwede

eVS^O`SY`W`SR

Christelijk internaat voor schipperkinderen

Een veilige thuishaven...

AMERSFOORT

|

BARNEVELD

|

HOEVELAKEN

|

KESTEREN

TTO-presentatieavond

Schipperskinderen zijn gewone kinderen in een bijzondere situatie. Hun ouders zijn altijd onderweg, waardoor structureel onderwijs onmogelijk is. Daarom gaan schipperskinderen vanaf hun zesde jaar naar een internaat. De Merwede in Werkendam is een christelijk internaat voor schipperskinderen op reformatorische grondslag. Ons kompas is de Bijbel.

Van daaruit willen we kinderen toerusten, vormen en begeleiden. Wij gaan graag in zee met

D.V. 7 december organiseert het Van Lodenstein College te Amersfoort een speciale TTO-presentatieavond.

Leerlingen uit groep 8 van het basisonderwijs zijn, samen met hun ouder(s)/verzorger(s), van harte welkom!

Wij verwachten de leerlingen die een vwo-advies krijgen.

De avond begint om 19.30 uur in de aula van het Van Lodenstein College, Utrechtseweg 228 te Amersfoort.

koersvaste groepsopvoeders

Voo meer informatie Voor kunt u contact opnemen met dhr. A. Karens Tel. (033) 422 64 00 of per e-mail, Ka@vanlodenstein.nl.

m/v

voor vacatures van 92% Waar moet je aan denken?

Ç}`W [\[ a` USV_`RR\VWdY a\` N` KV`Z`WCQ

- Je bent verantwoordelijk voor de volledige verzorging en begeleiding van ongeveer 12 kinderen in de leeftijd van 6 tot 18 jaar.

- Onregelmatige werktijden weerhouden jou er niet van alle zeilen bij te zetten.

- Je verkeert in prettig vaarwater en werkt zowel zelfstandig als in teamverband.

- Een beroepsgerichte opleiding en ervaring in het groepswerk zitten in je bagage.

- Je bent niet jonger dan 21 jaar.

- Je bent lid van één van de reformatorische kerken.

\[Z TA=J7L=ELBL=; 3ALF9 LLB LB9IA8;HQ;9L LB QDOH9HL83L

XL=3A=JLBML gi S XL=?ELLJF8BMHJL

Meer weten?

Neem contact op met de heer H. Tromp, adjunct-directeur, (0183) 50 87 00 of peil onze website!

(: y :w 88= ?L= 6LLF S =LJHA eAA96HGFL=O=ALF y hQ=;FQD?

h8H;IA8MLEHGF DLML6L=FL=

Solliciteren?

Kijk ook eens op www.vanlodenstein.nl/amersfoort Klik dan op INTERNATIONALISERING / TTO.

pQB9QE 8=LB HB A7L=ELJ S =LJHA lML y d8B9L=LB pQB9QE 8=LB HB A7L=ELJ S =LJHA oQ=BL7LEM

Licht je anker en steek van wal! We zien uit naar je sollicitatiebrief met CV. Stuur deze binnen 10 dagen naar Internaat De Merwede, t.a.v. de secretaris van het bestuur, de heer M. Hoogendoorn, Havenstraat 52, 4251 BD Werkendam.

`? 666j=;93A=JjBE 7HBM GL DLL= HBKA=DQ9HL A7L= ML3L 7QNQ98=L; LB F8B GL MH=LN9 ;AEEHNH9L=LBj \[Z TA=J7L=ELBL=; H; AAF 9LELKABH;NI OL=LHFOQQ= 7AA= 7=QJLB AK 7AA= IL9 A?7=QJLB 7QB LLB ;AEEHNH9Q9HLy KA=D8EHL=j hL9 9LELKAABB8DDL= 7QB ML QKMLEHBJ _L=;ABLLE;3QFLB H; @*#: y #@ !# %!j

W W W. M E R W E D E - I N T E R N A AT. N L

...voor schipperskinderen

Op฀zoek฀naar฀een฀kinderbijbel?

Kijk฀op฀www.debanier.nl฀en฀lees฀daar฀de฀nieuwste฀recensies!

7?&2/& 0+(+326&4) % ":#&<4 5& 9$ ,& #6++'4 @][+Y J%0Y"00^ X;S 4LLL 6M F%"U+ZYV! 7+"= \:; O RX; ;( L\

% :+3226%14(!&?=2:'& &: 3&(!:?&=

)#."''!$ ,%*+-(+&*

% 3&=&:&:1 !+:'0++6'?#!&?'

254 )-*!$0 )*0 /0#$ 05$+'$ %5-$&,$+-. ! J+ Z+)]Z!0W]Z%Y.&+ 'Z]^,Y"0' U0^ ,+ Y.&]]" +^ ,+ ,00ZU0^ 0)'+"+%,+ !%YY%+ W+ ]^,+ZY.&Z%$U+^ ! <^,+ZT%$Y#V^,%' +^ ]Z'0^%Y0W]Z%Y.& "+%,+ZY.&0[ ! S)b^%W+%W !+W DK]Z'2"++Z"%^'+^ +^ 90YY+^, <^,+ZT%$Y U]]Z &+^ ! I+^ U+%"%' [+,0']'%Y.& #"%!00W W+ #V^^+^ ]^,+Z&]V,+^ /%^^+^ ,+ Y.&]]" ! 80!+^/%^,+^, W+ #V^^+^ )V^.W%]^+Z+^ !+W 0""+ /+WZ]##+^+^ /%$ ,+ Y.&]]" ! F+W ][ [Z%$Y W+ YW+""+^ ]! ,%Z+.W%+W0#+^ D\5R H7I2 W+ .]!/%^+Z+^ !+W "+Y'+U+^,+ W0#+^ D\5( H7I2 ! Q"%$U+^,+ [Z])+YY%]^0"%Y+Z%^'

79# :?&3 *&09&#' 0996 '&-& 0+==&:8 .6++# :++6 '& ;9#&<?>=!&'&:) 3OOK %P)OK!/H%+ #GPH G -OPH/-H OMP+!+P !+H ,&K9 =9 <+HH+"/K%$2 ,%K+-H+GK OP,+KE%$J2 H+"9 NCB7NA0;(I*9 5+/-H%+J 'K//' FQQK 0N ,+-+!.+K JHGK+P //P /),+"%P' 6:89 H9/9F9 !E9 =9 <G%$+KJ2 6OJH.GJ A*C2 IACN D? </!M+P O) !/%"+P P//K JO""%-%H/H%+>M%+H+K@/P,H9P"9 1%$ &/PH+K+P ,+ 3?4BJO""%-%H/H%+-O,+9 D-LG%J%H%+ P//K //P"+%,%P' F/P ,+@+ /,F+KH+PH%+ EOK,H P%+H OM MK%$J '+JH+",9

Wordt deze school uw werkplek?

Veenendaal

254 (5$%$0 /0#$ 05$+'$ %5-$&,$+-. ! ! ! ! ! ! !

I+^ &+.&W W+0! U0^ +^W&]VY%0YW+ .]""+'01Y I+^ []Y%W%+) /+WZ]##+^ /+YWVVZ I+^ ']+, )V^.W%]^+Z+^,+ Y.&]]" Q+WZ]##+^ ]V,+ZY <^,+ZYW+V^%^' /%$ /"%$U+^,+ [Z])+YY%]^0"%Y+Z%^' C^,%+^YWWZ+,%^' !+W %^'0^' U0^ &+W .VZYVY$00Z L\4LOL\4: J=6= <^,+ZYW+V^%^' W%$,+^Y ,+ %^T+Z#[+Z%],+

3$-%$-$ 50"/-1*,5$.

Het bestuur van de Dr. C. Steenblokschool te Veenendaal zoekt per D.V. 1 maart 2012, of zo spoedig mogelijk hierna, een nieuwe

Directeur doortastende en accurate onderwijsman Profiel

Over de school

Onze nieuwe directeur is een onderwijsman in hart en nieren

•

die zich wil inzetten om het pedagogisch- en didactisch gunstige klimaat binnen onze school te behouden. Verder

Onze school telt ruim 400 leerlingen die verdeeld zijn over 18 groepen;

•

is hij belijdend lid van de Gereformeerde Gemeente in

De visie van de school wordt samengevat onder het motto ‘Fundamenteel leren’ ;

Nederland en staat hij pal voor de hieruit voortkomende

•

De school geeft klassikaal onderwijs op drie niveaus;

identiteitsgebonden zaken in de praktijk.

•

Hiernaast maken we gebruik van diverse hulp- en

! J+ Y.&]]" '00W V%W U0^ ,+ G+Z+)]Z!++Z,+ G+!++^W+ %^ >+,+Z"0^, W+ QZ+V#+"+^5 ,+ G+Z+)]Z!++Z,+ G+!++^W+ W+ F%"U+ZYV! +^ ,+ <V, G+Z+)]Z!++Z,+ G+!++^W+ W+ @]+^+^ 03, 6+.&W ! 6Z0'+^ ]U+Z ,+ %^&]V, U0^ ,+ )V^.W%+ +^ ]U+Z ,+ Y.&]]" T]Z,+^ 'Z00' U+ZYWZ+#W ,]]Z B=S= U0^ ,+ 9]+" D,%Z+.W+VZ25 W+"= \:; O RX; ;( L\ 3 [Z%U`P \:; O RL4 (X L*- $=0=U0^,+[]+"E[,&%"U+ZYV!=^" ! 6Z%$/"%$U+^, #+^^%Y !0#+^ ][ Y.&]]" T]Z,W K++Z ][ [Z%$Y '+YW+", !

8]""%.%W0W%+Y #V^W V U__Z :4 ,+.+!/+Z L\44 J=6= Z%.&W+^ 00^ ,+ Y+.Z+W0Z%Y5 ,+ &++Z 7=G= A]#5 @%+U+^ ,+ A+N"00^ L(5 4LLL @G F%"U+ZYV!

verrijkingsgroepen;

Functie-eisen •

Leidinggevende kwaliteiten;

•

In staat om de goede orde en sfeer van de school in alle

•

•

Naast de directie kent de school een middenmanagement.

Contact

geledingen te continueren;

Voor meer informatie kunt u contact opnemen met de huidige

Bekwaam om het onderwijskundige- en financiële beleid

directeur, de heer H.W. de Mooij (telefoon 0318 517623).

voort te zetten en te blijven doordenken;

Uw schriftelijke sollicitatie kunt u voor D.V. 15 december 2011

•

Doortastend, accuraat en organiserend;

sturen aan de secretaris van het schoolbestuur de heer J. Aalbers,

•

Constructief en open in communicatie.

p/a Zoete Inval 10, 3901 SM VEENENDAAL.

Bestel de gratis themabrochure over MSN 7UV BJT. Wat dat betekent? Lees de brochure ‘Dicht bij de ander’.

Vraag de brochure aan: www.mediawijzer.nl | Postbus 613 | 7300 AP Apeldoorn

consument

zaterdag 3 december 2011 Reformatorisch Dagblad

Den Haag als winkelstad

Brood

Wie Den Haag via de Utrechtse Baan (A12) binnenrijdt, krijgt eerst de moderne kant van de stad te zien. De hofstad presenteert zich hier met torenhoge, over de snelweg heen gebouwde kantoren; richting het Malieveld rijzen divers ministeries op. Voor het centrum snel (en goedkoop: op zaterdag voor 1 euro per uur, inclusief shuttlebus) parkeren kan in de garage onder het Malieveld. De wandeling vanaf de parkeergarage richting binnenstad is niet te versmaden. Voor treinreizigers ligt station Den Haag Centraal op loopafstand van het centrum. Tramlijn 3 richting Loosduinen nemen is een goed alternatief.

De vroegere delicatessenzaak van traiteur E. Noack stond veertien jaar leeg. Sinds juni wordt er weer vers brood verkocht. Het doel van Brood aan de Herengracht is naast het maken van puur en ambachtelijk brood de bijzondere historie van het pand een nieuwe impuls te geven. Brood is tevens opgenomen in de winkelroute van ”Mijn Den Haag Winkel!”, een expositie over winkels van weleer in het Haags Historisch Museum.

Maison de Bonnetterie Het rijksmonument waarin Maison de Bonnetterie sinds 1913 is gevestigd, heeft een glazen koepel en een vide over twee verdiepingen. Overal in Europa werden in het begin van de twintigste eeuw warenhuizen in deze stijl gebouwd. De oprichters van het bedrijf, Josef en Rosa Cohen, startten in 1889 het eerste filiaal in de Kalverstraat in Amsterdam. Het familiebedrijf richt zich met name op de verkoop van kleding en beautyproducten.

haagshistorischmuseum.nl

BETJEMAN & BARTON THEEKOPERS

n De g we ne

Drogisterij van der Gaag DEN HAAG ord

DAMEN/ PAPIER ROYAAL

No de

ein

Al ruim 200 jaar worden bij Drogisterij van der Gaag geneeskrachtige kruiden, zalf, zeep en parfum verkocht. Bijzonder is de grote collectie scheerartikelen. De gaper boven de deur werd vanaf de 17e eeuw gebruikt als uithangteken van de drogist. Van der Gaag is, net als bakkerij Brood, opgenomen in de nostalgische route van de tentoonstelling ”Mijn Den Haag winkelt!”

Haagse huiskamer

HANS EN FRANS BAKKERS VAN DE HAAGSCHE KAKKER

BROOD

HOFSTADAPOTHEEK

r

He

ht rac

rt WIENER Ko KONDITOREI

aat

Hoogstr

HOFLEVERANCIER SLAGERIJ DUNGELMAN

MAISON DE BONNETTERIE

n ote eP

g en

In 1934 begon grootvader Prager, afkomstig uit Oostenrijk en van Joodse afkomst, de Wiener Konditorei. Al 75 jaar geeft de zaak met de houten lambriseringen en de rode banken een huiskamergevoel aan Hagenaars en toeristen. Sachertorte, schwarzwalder en tulband, alles wordt in de bakkerij boven de winkel gebakken. Heel vooruitstrevend schafte de eigenaar al in de jaren vijftig een espressomachine aan. Zelfs koningin Juliana kwam toen een kopje koffie drinken. Mooi om te zien zijn de brezels in krakelingvorm die traditioneel aan een stok in de etalage hangen.

BRASSERIE DE PASSANT

DROGISTERIJ VAN DER GAAG

25

Martin kookt pudding met kruidnootjes Kruidnootjes. Je kunt er, zo werd vorige week al op deze pagina vastgesteld, vanaf september niet meer omheen. Al zou je ’t willen, het lukt je niet.

Tot in de bouwmarkt toe word je ermee geconfronteerd. Voor de snoep-het-zelvers, denk ik.

Je zou b na vergeten dat ze iets van doen hebben met de kindervriend, die goedgemutst op z’n schimmel over Neêrlands nokken galoppeert.

Ze smaken er niet minder om. Je hoeft ook helemaal niet aan sinterklaas te doen om te genieten van het lekkers dat daarb hoort. Je kunt, wat m betreft, zelfs vresel k principieel tegen dat dwaze leugenfeest z n en er toch een graantje van meepikken. Desnoods stiefel je stoïc ns voorb die nootjes en koop je ze pas ná 5 december. Ze liggen dan in zo’n lokbak, net voor de kassa, te smeken om meegenomen te worden. Voor de helft van de pr s geef je dan een statement af van heb ik jou daar. Dat je lak hebt aan de hype, maar wel graag kruidnootjes eet. Er wel pap van lust.

Ik maakte deze pudding –eigenl k een bavarois– de afgelopen week twee keer. De eerste keer was-ie te stevig (h had de veerkracht van een nieuwe trampoline) en niet zoet genoeg om echt lekker te z n. De tweede keer –ik had wat suiker en ook nog schuimpjes toegevoegd– was h iets te zoet, maar verder wel in orde. Voor een derde poging ontbrak me de t d.

Probeer zelf maar. Doe het voor de kinderen.

En neem gerust zelf ook wat.

Ingrediënten (voor 6 tot 8 personen) 5,5 blaadjes witte gelatine 0,5 l melk 75 g kristalsuiker 0,25 l slagroom 2 zakjes vanillesuiker 100 gr kruidnootjes 75 g schuimpjes

HOFLEVERANCIER P. W. AKKERMAN

Meenemen: Haagsche kakkers tekst Jolanda Driesse beeld RD, Anton Dommerholt

„Koud hè!” De bakker van Brood aan de Herengracht in Den Haag begint een praatje met de schaarse voorbijgangers op deze maandagochtend. Hij blaast in zijn handen. e deur van de kleine, pittoreske bakker staat uitnodigend open. De klandizie moet nog op gang komen deze morgen. Een studente koopt een knapperig uitziend broodje voor onderweg.

B de Wiener Konditorei –de zaak met de huiskamerachtige inrichting bestaat ”sedert 1934”– is het goed toeven

D

voor de 3-jarige Joost en z n oma. Samen genieten ze van de warme chocolademelk met slagroom. „We gaan allemaal leuke dingen doen vandaag”, vertrouwt de peuter de uitbaatster van de konditorei toe. Een klant stevent naar een tafeltje in de hoek en bestelt een cappuccino. „Graag met twee suikerzakjes.”

De kof e met tulband smaakt naar meer. Sierl k ingepakte tulbanden liggen alvast klaar voor thuis.

Tegenover het nostalgische etablissement schittert in fel contrast de etalage van Cupcakechic, met hardroze en zilveren accenten. Dit is een zaak „voor verslavend lekkere cupcakes, cookies en cakes.”

Een jonge vrouw hapt gretig in een chocoladecupcake met slagroom en duwt met één hand een buggy de winkelstraat in.

De gevel van de Hofstadapotheek nodigt uit om een k kje

binnen te nemen. Een medewerkster vertelt dat het 300 jaar oude pand in 1904 in jugendstil werd gerenoveerd. „B de VVV is een jugendstilroute te koop, dat is een aanrader. W staan er ook in”, zegt ze.

Het Plein komt in zicht. In het midden staat de Vader des Vaderlands op z n sokkel op de uitk k. Aan z n voeten ligt de hond die volgens overlevering eens een moordaanslag op z n baas ver delde. Tussen de houten bankjes in de buurt van het standbeeld scharrelen duiven.

Op het Binnenhof speuren toeristen naar een komend of gaand Kamerlid. Een politiemotor r dt stapvoets voorb .

Brasserie Dudok, aan het Buitenhof, biedt uitzicht op de regeringsgebouwen. Naar verluidt is dit een populaire parlementaire ontmoetingsplek. De appeltaart heeft er in elk geval een knapperige kruimelkorst.

„Goedemiddag mevrouw, meneer.” B Maison de Bonnetterie wordt elke klant b binnenkomst en vertrek begroet. Het gebouw aan de Gravenstraat straalt luxe uit. Chique kledingmerken, champagne, schoenen en tassen – zo ver het oog reikt.

Mocht de klant last kr gen van keuzestress, dan kan h of z hier een personal shopper in de arm nemen. Op de eerste etage

grond. De wandeling gaat verder naar de Dagel kse Groenmarkt, waar Drogister van der Gaag 200 jaar geleden haar nering begon. De felgekleurde gaper boven de deur gaapt met open mond voorb gangers aan.

De huisgemaakte, gloeiendhete erwtensoep die Brasserie De Passant serveert in de Haagse Passsage geeft nieuwe energie. Voor de liefhebbers:

Op het Binnenhof speuren toeristen naar Kamerleden z n accessoires voor trouwe viervoeters te vinden; een hondentruitje met Noors motief kan voor 55 euro mee naar huis. Indien gewenst uiteraard prachtig ingepakt.

Weer met beide benen op de

met roggebrood en spek.

Het is rustig in vulpenspeciaalzaak Akkerman, b Koninkl ke Beschikking Ho everancier.

Een pen van Cartier koop je natuurl k niet elke dag. Maar k ken is ook al leuk. De Sailor,

een bamboevulpen à 1100 euro, trekt de aandacht, maar voor een Parkerpen van 7,50 euro kan men hier ook terecht. Verderop verklapt de wapperende vlag op Paleis Noordeinde de aanwezigheid van de koningin.

Zou ze haar chique briefpapier aanschaffen b de buren op nummer 186, Damen/Papier Royaal? Zeker is dat liefhebbers van b zonder sierpapier hier hun hart kunnen ophalen.

De Denneweg, waaraan theewinkel Betjeman & Barton zit, voert terug naar het centrum.

En om thuis de sfeer vast te houden: de echte Haagsche kakker –brood met veel roz nen en sp s– is aan deze weg te koop, in de bakker van Hessing.

Dit is het zesde deel in een serie over winkelroutes. >>refdag.nl/shoproutes

mijn idee

Winterse tas van bontstroken

Ook een leuk idee? Stuur een foto van een traktatie, nestkastje, meubelstuk, kledingstuk of ander eigen creatief ontwerp naar consument@refdag.nl. Geplaatste inzendingen worden beloond met een cadeaubon van 10 euro.

tekst Gisette van Dalen-Heemskerk beeld RD

Bont is helemaal hip. Daarom maakte M. Baas-Joosse uit Middelburg van restanten van de winterse stof een leuke tas die haar maar weinig kostte. „Op een hoekje van een marktkraam zag ik wat stroken van bont liggen. Het waren restjes van grote lappen. Je kon ze

Bont is een wat lastige stof om mee te werken

b voorbeeld gebruiken voor een kraag, muts of sjaaltje. Omdat je deze winter veel bont ziet, heb ik ze gekocht. Het leek m wel leuk om er een tas van te maken.

Ik heb drie verschillend gekleurde stroken gebruikt. Maar dat kan iedereen natuurl k naar eigen inzicht doen.

Het was wel even prutsen. Bont is een wat lastige stof om mee te werken. Het is het handigst om de delen die aan elkaar moeten komen, eerst te r gen.

Anders gl dt de stof t dens het naaien makkel k weg.

Ik heb m n tas gevoerd. Dat staat netter en daardoor gaat h langer mee.

Anders zou er te veel druk op het bont kunnen komen te staan, waardoor de stof kan scheuren.

De schouderband is af komstig van een oude tas die ik al jaren niet meer gebruikte. Een rits kost maar een paar euro. En als je vaak naait, ligt er alt d wel een restje stof dat geschikt is om te voeren. Op deze manier heb ik een tas die me weinig heeft gekost en die leuk staat b m n winterjas.

Naaien is een van m n hobby’s. Toen

Bereiding Week de gelatine ongeveer 5 minuten in ruim koud water. Breng de helft van de melk met de suiker aan de kook en haal de pan van het vuur.

Kn p de gelatine uit en los dit al roerend op in de warme melk. Voeg de koude melk b de warme melk. Meng de kruidnootjes door de melk. Laat het melkmengsel ongeveer drie kwartier afkoelen (regelmatig roeren!) tot het een beetje gebonden is (en de kruidnootjes z n opgelost). Klop intussen de slagroom met de vanillesuiker b na st f. Roer de melk-kruidnootjesmassa voorzichtig door de slagroom.

Roer het geheel daarna nog regelmatig door totdat het egaal gemengd en echt lobbig dik en nog maar net vloeibaar genoeg is om in de puddingvorm te kunnen gieten. Sn d of hak intussen de schuimpjes klein en roer deze voorzichtig door het mengsel. Giet de massa in een puddingvorm en laat hem ongeveer 3 uur afgedekt opst ven in de koelkast.

Reageren? martin@refdag.nl

m n kinderen nog op de lagere school zaten, maakte ik hun tassen b voorbeeld alt d zelf.

Nog steeds vind ik het heerl k om creatief bezig te z n. Ik handwerk ook graag. Pas kreeg ik een patroon en stof om een uiltje te maken. Dat vind ik leuk om te doen. Bovendien heb ik dan gel k weer een leuk ideetje voor de handwerklessen die ik op de lagere school geef.”

>>refdag.nl/mijnidee voor werkbeschrijving en eerdere afleveringen van deze rubriek.

B) E&Q%PO)"%$#) HTU* M.U 9U*)QF U)!)QP %U *) H%UU)UM..QO >EH9H0 %P ))U PT,%.."F),TUT!%P,&) L)Q#')M)QPF TQ'.U%P.Z) *%) *) -)".U')U M.U C)"(F PO.U*%') TU*)QU)!)QP %U *) -%UU)UF M..QO %U -Q)*) C%U -)&.QZ'O:

Voor onze locaties Hof van Ammers te Groot – Ammers en Open Vensters te Ameide zijn wij op zoek naar een

GEESTELIJK VERZORGER (M/V) VOOR CA. 20 UUR PER WEEK Meer informatie Meer informatie over deze functie kunt u vinden op onze website www.avzorggroep.nl.

U kunt ook contact opnemen met mevrouw J. Riphagen, zorgmanager of de heer J. de Vogel, manager p&o. Beide zijn bereikbaar op telefoonnummer 088 -40 80 100.

?)O -)PONNQ M.U *) EH9H CT)#O MTTQ &..Q #.UOTTQ %U 7TV)Q*.! ))U )U)Q'%)#) Woord en Daad is een organisatie die vanuit christelijk perspectief mensen verbindt in de strijd tegen armoede.

Wij willen, samen met onze lokale partners in het Zuiden, verschil maken in het leven van (kans)armen.

Dankzij de vele giften van particulieren, bedrijven, vermogensfondsen en institutionele donoren zijn wij in staat ons werk uit te voeren. Binnen de afdeling Communicatie en Fondsen zijn wij op zoek naar een:

Solliciteren U kunt schriftelijk of per e-mail solliciteren. Stuur uw sollicitatie met CV vóór 16 december a.s. naar:

"$'#$!)#/" % ($+$/&"*$&$-$#,$# *%.

Stichting Woord en Daad Postbus 560 4200 AN Gorinchem

Ondernemende bedrijvennetwerker (m/v)

AV Zorggroep T.a.v. afdeling p&o Postbus 33 4233 ZG Ameide

(36 uur per week)

ZORGGROEP

T 088 - 40 80 000 E werken@avzorggroep.nl

Tel. (0183) 61 18 00 Fax (0183) 61 18 08

Taken en verantwoordelijkheden: • opzetten en onderhouden van Regionale Ondernemersnetwerken en in het kader hiervan zich op de hoogte stellen van ontwikkelingen in het werkveld zowel in het Zuiden als in het Noorden; • verantwoordelijk voor (het uitbreiden van) een deel van het bestaande ondernemersnetwerk; • uitvoeren van overige fondsenwervende activiteiten.

www.avzorggroep.nl

Emma | Graafzicht | Hof van Ammers | Open Vensters | Present thuiszorg

www.woordendaad.nl info@woordendaad.nl

We verwachten dat je: • een commerciële instelling hebt; • een relevante commerciële opleiding en inzicht in het bedrijfsleven hebt; • zelfstandig, systematisch, nauwkeurig en accuraat werkt; • initiatiefrijk en creatief bent; • de Nederlandse en Engelse taal goed beheerst.

@NU,Z)M)Q)%PO)UG a O)U!%UPO) &-T L)Q#F )U *)U#U%M).N+ a M)Q.UOLTTQ*)"%$#&)%*P')MT)" )U ,TQQ),O) T!'.U'PMTQ!)U+ a N%OPO)#)U*) -)&))QP%U' M.U ;)*)Q".U*P3 PRQ)#)U )U P,&Q%$M)U+ a 'T)*) -)&))QP%U' BN%OP )U AU')"P3 )MO: @Q.UP+ a -)&))QP%U' M.U !T*)QU) 9[,)FR.##)V)U+ a ')MT)" MTTQ RT"%Z)#) M)Q&TN*%U')U+ a #)UU%P M.U T( )QM.Q%U' %U *) -%UU)UM..QOP),OTQ C%$U -)P"%PO ))U RQ]:

Telefoniste/Receptioniste (m/v) (24 uur per week)

Wij zoeken:

MONTEUR LANDBOUWMECHANISATIE Functieomschrijving Je werkt als monteur in een jong enthousiast team en krijgt een afwisselende functie. Je maakt nieuwe machines klaar, lokaliseert storingen en lost deze op.

Je doet het regulier onderhoud en maakt aanpassingen of verbeteringen aan diverse machines. Je bent dus verantwoordelijk voor het efficiënt uitvoeren van werkzaamheden naar volle tevredenheid van de klant.

Functie-eisen - Ervaring bij voorkeur in de landbouwmechanisatie - Je hebt een mbo-diploma in de technieksector - Goede communicatieve vaardigheden - Een positieve en servicegerichte instelling Wij bieden - Een afwisselende baan met veel verantwoordelijkheid - Veel zelfstandigheid - Een marktconform salaris Heb je interesse in deze afwisselende functie? Bel 0318 - 57 69 16, stuur je cv naar info@vomach.nl of kom even langs voor meer informatie.

K"P P),Q)O.Q%P *Q..'O &%$ CTQ' MTTQ *) P),Q)O.Q%f") L)Q#C..!&)*)U O)U -)&T)M) M.U &)O -)PONNQ )U *) ,T!!NU%,.Z) !)O *) ")*)U: K"P -)F ")%*P!)*)L)Q#)Q %P &%$ !)O )U#)") ,T"")'./P ))QPO)F"%$UP.*M%P)NQ MTTQ *) ..U')P"TO)U M.Q)U*) TU*)QU)!)QP -%$ &NU %UO)QU.ZTU.") -)*Q%$(PMT)F Q%U': H)".U'Q%$# TU*)Q*))" M.U *) (NU,Z) %P &)O TRPO)"")U M.U RQ.#ZP,&)3 "))P-.Q) UTZZ)P )U .QZ#)")U TM)Q TUOL%##)"%U')U )U M)Q.U*)Q%U')U %U >-%UU)UM..QOF0L)O')M%U' )U MTTQP,&Q%\)U3 L..QTU*)Q -%$MTTQ-))"* KQ-TF3 !%"%)NF )U M)%"%'&)%*PL)O')M%U': B) (NU,Z) M)Q)%PO ))U -)&TTQ"%$#) !.O) M.U C)"(PO.U*%'&)%*3 !..Q e)I%-%F "%O)%O )U O).!'))PO &TQ)U *..Q C)#)Q -%$:

Taken en verantwoordelijkheden: • bedienen van de telefoon en correct afhandelen van de gesprekken; • ondersteunende administratieve werkzaamheden op de unit Ofice Management, waaronder het bijhouden van het adressenbestand en opnemen van bestellingen; • uitvoeren van het secretariaat van de unit Fondsenwerving Bedrijven; • ontvangen van bezoekers; • verzorgen van kopieerwerkzaamheden en postverwerking.

2%$ -%)*)U ))U a !T*)QU3 ,)UOQ.." %U 7TV)Q*.! ')")')U3 #.UOTTQ !)O ))U ')!TZM))Q* )U e)I%-)" %U')PO)"* O).!+ a 'T)* P.".Q%P3 .b.U#)"%$# M.U "))\%$*3 TR")%*%U' )U )QM.Q%U'+ a Q)%P#TPO)UM)Q'T)*%U' )U R)UP%T)UQ)')"%U':

We verwachten dat je: • een relevante opleiding hebt op mbo-niveau; • systematisch, nauwkeurig en accuraat werkt; • klantvriendelijk bent ingesteld; • de Nederlandse taal goed beheerst; kennis van Engels is een pre.

We verwachten voor beide functies dat je: • vanuit een positief christelijke levensinstelling betrokken bent bij de arme naaste; • actief lid bent van een reformatorische kerk.

B) ')!%**)"*) "))\%$* M.U &)O &N%*%') O).! %P Q)*)"%$# &TT': 9! Q)*)U M.U *) ,TUZUNWO)%O CT)#)U L%$ -%$ MTTQ#)NQ ))U $TU')Q %)!.U*: B.ON! %U*%)UPVQ)*%U' %U TM)Q")':

We bieden voor beide functies: • een afwisselende en uitdagende baan binnen een enthousiast team; • de kans jouw capaciteiten tot ontplooiing te laten komen binnen deze functie; • een beloning in overeenstemming met de BBRA-systematiek.

?)O -)PONNQ .,&O .[U%O)%O !)O *T)"PO)""%U' )U %*)UZO)%O M.U *) EH9H UTT*C.#)"%$#3 )M)U."P ))U RQTO: ,&Q%PO)"%$#) ")M)UPTM)QON%'%U':

Reacties uiterlijk 13 december 2011 richten aan ir. J. Lock, voorzitter raad van bestuur van Woord en Daad, Postbus 560, 4200 AN Gorinchem, of via personeelenorganisatie@woordendaad.nl.

Neem voor meer informatie contact op met Rina Molenaar, manager Communicatie en Fondsen, 0183 - 61 18 00.

De eerste gespreksronde is op 19 december 2011 D.V. De tweede gespreksronde is op 21 of 22 december 2011 D.V.

6,&Q%\)"%$#) PT""%,%O.Z)P3 M)Q')C)"* M.U ,M3 MTTQ D1 *),)!-)Q DS11 ..UG H)PONNQ EH9H3 4.PO)".U* 1DE3 8S11 H< 7TV)Q*.!3 O:.:M: *) P),Q)O.Q%P3 *) &))Q ?:=: M.U *)Q 4)"*): 5)": S1S F DSJ SJ SD

Op฀zoek฀naar฀een฀jeugdboek?

Kijk฀op฀www.debanier.nl฀en฀lees฀daar฀de฀nieuwste฀recensies!

Jaro International BV bestaat uit een aantal webshops, waarop blokhutten, garages, schuren, tuinkassen, terrasoverkappingen, enz. worden verkocht.

Consumenten kunnen uitgebreid winkelen op de webshops en het showterrein.

De producten worden in heel Europa afgeleverd.

Voor de verkoop van onze producten zoeken wij per direct:

2 topverkopers binnendienst (40 uur)

AMERSFOORT

|

BARNEVELD

|

HOEVELAKEN

|

De functie: Als Topverkoper op de verkoopafdeling kun je: ● Zelfstandig onze klanten telefonisch adviseren ● Onze producten verkopen via onze websites en op het showterrein

KESTEREN

Wij kijken vooruit naar 2012

@U L*Q-.U+ !*N ".U'+MQ%'* F%*#N* +T*N &*N -*PNMMQ L.U +* 3H:C **U $"*(!#($# &%"&#% ..U PT""%,%N.UN*U LTTQ +* N%$+*"%$#* )MU,N%* L.U

wij willen graag alle lessen geven!

:U+*Q +* P,&TT"L*Q*U%I '%U' A3H:C/ Q*PPTQN*Q*U +Q%* -.P%PP,&T"*U N* K*N*U 'QT*RP"**Q#Q.,&N &($#"'&+) +* D-*UIB.ZF*QP,&TT" *U (+ %)"$2 0$/ '$$31 +* 6*&T-TN&P,&TT" N* :R&*MP+*U *U +* %,$ +')! '(" :UF* -*".U'PN*""%U' '..N M%N U..Q 5X-.P,&TT" N* :,&N*U; -$*&$(# **U ,T""*'. +%*J E* D-*UIB.ZF*QP,&TT" KTQ+N -*FT,&N +TTQ TU'*I L**Q (S9 "**Q"%U'*U2 K*"#* L*Q+**"+ F%$U TL*Q 0O 'QT*R*U;

H.P.W. Klaassen

Daarom zoeken we docenten voor de volgende vakken:

"

(06) 239 921 64 drs. H.J. van der Poel

Duits "

<..PN +* Q*'M"%*Q* 'QT*I R*U &**)N +* D-*UI B.ZF*QP,&TT" **U &M"RI #".P; #

(06) 12 91 62 31

Frans #

drs. J. Schouten

!

(06) 20 24 94 56

Engels !

5T""%,%N.UN*U +%*U*U -%$ LTTQ#*MQ #*Q#*"%$# L*Q-TUI +*U N* F%$U ..U +* A:M+/ C*Q*)TQ!**Q+* C*!**UI N*U A%U <*+*Q".U+/;

! M%N TL*QNM%'%U' ,&Q%PN*"%$# TU+*QK%$P TR '*Q*)TQ!**Q+* 'QTU+P".' K%" '*L*U; ! TR #TQN* N*Q!%$U %U +%*UPN #.U NQ*I +*U; 4%N*Q..Q+ -*PN..N LTTQ -*".U'PN*""*UI +*U +* !T'*"%$#&*%+ **U LQ%$-"%$L*U+ -*FT*# ..U +* P,&TT" N* -Q*U'*U;

Profiel: ● Kennis op het gebied van Outlook en Excel ● Commerciële instelling en klantgerichte houding ● Representatief, collegiaal en enthousiast ● Mbo-opleiding niveau 3-4 commerciële economie ● Leeftijd: 17 jaar of ouder Wij bieden: ● Een salaris welke afhankelijk is van leeftijd en ervaring. ● Een uitdagende, zelfstandige en verantwoordelijke baan bij een groeiende onderneming Solliciteer, en laat zien wat je waard bent voor jezelf en voor Jaro International BV Kijk alvast op onze website www.blokhuttensite.nl Je sollicitatie kun je richten aan: Dhr. J.F. Pul Jaro International BV Waterweg 54 8071 RT NUNSPEET Tel. 0341 - 26 26 63 j.f.pul@jaro-international.nl

@U"%,&N%U'*U KTQ+*U 'Q..' L*QPNQ*#N +TTQ +* "T,.N%*+%Q*,N*MQ2 +* &**Q :;?; E*##*Q2 N*"*)TTU S(OOI((0(9=AP,&TT"/ T) S(OOI +-++&#(,!*5.14 4K PT""%,%N.N%* F%*U K%$ !*N -*".U'PN*""%U' N*'*!T*N; 4 #MUN +*F* NTN E;3; 0S +*,*!-*Q GS00 PNMQ*U ..U +* &**Q C;6; L.U >**MK*U2 7TPN-MP 8O2 (S(8 1C :R&*MP+*U;

Muziek moet je horen

Nederlands " Wiskunde "

Sollicitaties met vermelding van (kerkelijke en zakelijke) referenties, s.v.p. voor D.V. zaterdag 17 december 2011, richten aan het College van Bestuur, t.a.v. de heer M.F. van Leeuwen, Postbus 405, 3800 AK Amersfoort of per e-mail naar personeelszaken@hc-vlc.nl

Biologie # Scheikunde # Beeldende Vorming # Groen " Godsdienst/Maatschappijleer " Lopende solli citaties blijven geha ndhaafd Voor meer informatie verwijzen we u naar onze website:

www.vanlodenstein.nl

zorg voor leerlingen Heeft

een speciale plek in jouw hart?

• Advisering en scholing aan collega’s is je op het lijf geschreven.

• Je hebt ervaring in zorg voor kinderen op school.

• Je bent gemiddeld één dag per twee weken beschikbaar.

• Je bent ervaringsdeskundige van ParnasSys en ZIEN!-PO.

Tijd voor refdag.nl/muziek

Herken jij je in deze punten? Dan ben jij wellicht de persoon die we zoeken.

We hebben een vacature voor een adviseur

voor ParnasSys en ZIEN!-PO Kijk voor meer informatie op www.driestar-educatief.nl/vacatures

Voor de echte muziekliefhebbers: Muzieknieuws Concert van de week Nieuw verschenen cd’s Interviews met musici Audiofragmenten

Driestar educatief TA L E N T I N O N T W I K K E L I N G

Ga nu naar refdag.nl/ muziek www.refdag.nl Omdat u meer wilt weten.

gezond

zaterdag 3 december 2011 Reformatorisch Dagblad

27

misser Galblaas tekst Jakko Gunst beeld Wikimedia

Blik in het verouderende brein tekst Wim van Hengel beeld Fotolia

De ouderdom komt met gebreken. Dat geldt ook voor het brein. Een nieuwe scantechniek die uiterst kleine hersenbeschadigingen in beeld brengt, toont dat zulke plekjes niet zeldzaam zijn. Negen van de tien ouderen lopen ermee rond. orzaak van de kleine hersenbeschadigingen is een verslechterde doorbloeding van haarvaatjes in de hersenen, zegt neuroloog dr. Frank Erik de Leeuw, verbonden aan het Universitair Medisch Centrum St Radboud N megen (UMCN).

H is copromotor van twee neurologen, dr. Karl n de Laat en dr. Anouk van Norden, die deze week in N megen promoveerden op de resultaten van onderzoek met de nieuwe scantechniek b ruim 500 ouderen in de leeft d van 50 tot 85 jaar.

De patiënten bezochten om uiteenlopende redenen de poli neurologie in het UMCN. „Het kon gaan om hoofdp nklachten, duizeligheid of andere neurologische kwalen. Belangr k was dat ze op een gewone

O

hersenscan al tekenen van doorbloedingsstoornissen hadden”, licht De Leeuw toe. „Pas dan konden ze meedoen.”

De ouderen ondergingen geheugentests, deden loopproeven en beantwoordden vragen. Ook een speciale MRI-scan, zogeheten ”diffusion tensor imaging” (DTI), maakte deel uit van het onderzoek. „Zowel b een gewone MRIscan als b DTI k ken we naar het lichaamsvocht dat zich tussen de cellen bevindt”, legt De Leeuw uit. „Ten gevolge van de doorbloedingsstoornissen ontstaat weefselschade, waarb er meer ruimte tussen de cellen ontstaat. Dat verandert de bewegingspatronen van de watermoleculen in het weefsel.

De grotere bewegingsruimte van de watermoleculen kunnen we met de DTI-methode al zien vóór er afw kingen zichtbaar z n op de gebruikel ke scans.”

De onderzoekers keken met name naar minuscule afw kingen in de zogeheten witte stof.

Dit is het deel van hersenen en ruggenmerg dat de uitlopers (axonen) van zenuwcellen (neuronen) bevat. Deze axonen verbinden de verschillende hersengebieden (gr ze stof) met elkaar en geleiden de zenuwimpulsen tussen neuronen. Verder keken de onderzoekers naar piepkleine infarcten –zogeheten lacunaire infarcten– en naar minieme bloedingen.

Alle onderzochte ouderen had-

den in enige mate afw kingen in de witte stof. B een op de drie was sprake van lacunaire infarcten. B een op de tien waren de restanten zichtbaar van één of meer microbloedingen. Alle afw kingen kwamen verspreid voor in verschillende hersendelen.

De weefselschade is het gevolg van doorbloedingsstoornissen in de haarvaten van de hersenen, stelt De Leeuw. Een aandoening die in het Engels bekendstaat als ”small vessel disease” (SVD) en die Nederlandse neurowetenschappers ook wel aanduiden als cerebrale microangiopathie.

Dergel ke doorbloedingsstoornissen ontstaan volgens De Leeuw door aderverkalking, waardoor de kleine bloedvaatjes met het ouder worden geleidel k dichtslibben. „De belangr kste risicofactoren voor SVD z n een verhoogde bloeddruk, een te hoog cholesterolgehalte en suikerziekte”, aldus de N meegse neuroloog.

In zo’n vernauwd bloedvaatje kan ineens een afsluiting optreden. Dan ontstaat een lacunair infarct in het gebied rond het afgesloten haarvat, zegt De Leeuw. B een meer geleidel ke verslechtering van de doorbloeding ontstaan andere afw kingen in de witte stof. Ook kunnen ten gevolge van het iets poreus worden van de bloedvaatjes minuscule bloedingen optreden. Die z n op de magneetscan goed herkenbaar, door-

dat er kleine hoeveelheden zer uit het bloed in het hersenweefsel achterbl ven. De Leeuw: „De persoon in kwestie merkt er op het moment dat zo’n infarct of microbloeding plaatsheeft vaak niets van. Er z n geen uitvalsversch nselen. De beschadigingen aan het brein z n daarvoor te klein.”

Door de jaren heen worden de gevolgen van de doorbloedingsstoornissen echter wel merkbaar. „Aantasting van de witte stof leidt tot verslechtering van de prikkelgeleiding in de zenuwbanen, waardoor de communicatie tussen de verschillende hersengebieden minder effectief verloopt. Dit kan zich onder meer vertalen in een slechter geheugen, trager lopen en st vere gewrichten. We duiden die veranderingen in de motoriek aan als parkinsonisme, omdat ze een beetje l ken op symptomen van de ziekte van Parkinson, maar daarvan is in dit geval geen sprake.”

De Leeuw noemt het opvallend dat mensen met dezelfde mate van doorbloedingsstoornissen

op conventionele MRI-scans heel verschillend presteren b geheugentests. Van verstandel k normaal tot aan dementie toe.

Het onderzoek van de N meegse neurowetenschappers is er dan ook op gericht te achterhalen hoe deze diverse bevindingen z n te verklaren. Bepaalde combinaties van weefselbeschadigingen, de ernst en de locatie l ken medebepalend te z n voor de gevolgen.

Van de ouderen die deelnamen aan de DTI-scans hadden negen van de tien lichte klachten over de kwaliteit van het geheugen.

Uit het onderzoek van Anouk van Norden bleek een zekere samenhang tussen de mate van gemelde geheugenproblemen en het aantal en de plaats van de microbloedingen. Zo klaagden b voorbeeld vooral ouderen met microbloedingen in de voorhoofds- en slaapkwab over achteruitgang van hun geheugen, waarb ze overigens nog goed functioneerden.

Toch zeggen de scanbeelden

„Doorbloedingsstoornissen in haarvaten hersenen zorgen voor piepkleine infarcten en bloedingen”

niet alles. Zo w st Van Norden in haar conclusies erop dat de uiterst kleine hersenbeschadigingen slechts 4,2 procent van de gevonden variaties in het verstandel k functioneren van ouderen kunnen verklaren.

Leeft d, geslacht en opleidingsniveau z n voor 36 procent van invloed.

Karl n de Laat, de andere promovendus, trekt eenzelfde conclusie als het gaat om de loopsnelheid. „Slechts zo’n 6 procent van de gevonden afw kingen in de loopsnelheid houdt verband met het volume van aangetaste witte stof, het aantal lacunaire infarcten en microbloedingen. Leeft d en geslacht bepalen 22 procent.”

Beide promovendi stellen daarom dat het speciale DTIonderzoek voor de dagel kse medische prakt k geen meerwaarde biedt boven een conventionele MRI-scan. ”Proof of the pudding” is een volgende stap in het N meegse onderzoek. De komende t d gaan de deelnemende ouderen opnieuw door de scanner.

De verse beelden worden dan vergeleken met de scans van v f jaar geleden. Tevens worden weer geheugen- en looptests afgenomen.

De Leeuw: „Dan hopen we het verband tussen de gevonden microbeschadigingen en de achteruitgang in geheugen en motoriek verder te kunnen duiden.”

volgende patiënt ook een medische vraag? stel hem in maximaal 30 tot 35 woorden en stuur hem naar: gezond@refdag.nl of Gezond, Pb 670, 7300 AR Apeldoorn

beeld RD, Henk Visscher

O

ngeveer twaalf jaar geleden heb ik een liesbreukoperatie ondergaan.

Nu is er weer, op dezelfde plaats, een bult ontstaan. Is er in dit geval minder kans op een zogenaamde beklemde breuk?

De kans op herhaling van een breuk in het operatiegebied van een vorige breuk is ongeveer 5 tot 10 procent. De kans dat er zich in dit opnieuw geopereerde gebied weer een breuk presenteert, is veel hoger: 20 tot 25 procent. Mannen hebben vaker last van een liesbreuk dan vrouwen. De verhouding is 10:1.

De kans op beklemming neemt niet af b een herhaalde breuk; er is alt d een kans op inklemming en alt d moet die ook door een operatie voorkomen worden, tenz er zwaarwegende redenen z n om niet te opereren, b voorbeeld vanwege b komende aandoeningen die het complicatierisico t dens of na de ingreep vergroten.

Vaak wordt b een herhaalde breuk een kunststof mat ingehecht om de kans op herhaling te verlagen. Tegenwoordig worden liesbreuken veelal via een scoop

geopereerd. Mits vakkundig uitgevoerd door een chirurg met ervaring kan dit de herstelperiode fors verkorten. Tevens is de kans op complicaties dan een stuk lager. Als b u geen medische redenen aanwezig z n om af te zien van een chirurgische ingreep, zou ik een operatie adviseren.

J. P. Peters, huisarts

E

nkele keren per jaar heb ik last van een zogeheten koortslip. Betekent het periodiek opvlammen van deze infectie dat mijn weerstand te laag is?

En in hoeverre ben ik een risico voor anderen als ik zo’n koortslip heb? Kan ik hen ook besmetten? Ten slotte: Hoe kan ik dit voorkomen en is er een behandeling voor?

Een koortslip is een infectie die veroorzaakt wordt door het herpessimplexvirus (HSV). Met dit virus komt ieder mens in het leven wel in aanraking.

HSV bl ft gedurende het hele leven in het lichaam aanwezig. Na een eerste in-

fectie kan het later weer actief worden.

Hoe vaak dit gebeurt, kan variëren van zelden of nooit tot enkele malen per jaar.

Als u een koortslip hebt, kunt u anderen besmetten door zoenen of aanraken.

HSV wordt actief b ziekte, koorts, verbranding van de huid door zonnestraling en dergel ke. Het betekent niet dat iemand een verminderde weerstand heeft, maar dat het afweersysteem op een ander front actief is.

B een uitbraak ontstaat een branderig, jeukend plekje b de lippen waaruit vocht komt. Na een week is het plekje doorgaans genezen.

Alleen voor baby’s die nog nooit een HSV-infectie hebben gehad, kan dit virus gevaarl k z n. U kunt een koortslip voorkomen door het insmeren van de huid met zonnebrandcrème b blootstelling aan de zon in de zomermaanden, het gebruik van gezonde voeding en het nemen van voldoende nachtrust. Middelen zoals aciclovir helpen alleen als de koortslip opkomt, dus in de beginfase.

J. A. Spaan, huisarts

Al vele jaren breken ziekenhuizen zich het hoofd over de vraag hoe z kunnen bewerkstelligen dat artsen t dig beschikken over de juiste medische gegevens van patiënten. Hoe valt de zorgvuldigheid van de verslaggeving te waarborgen? En wat is de beste manier om dossiers uit te wisselen tussen de ziekenhuizen A en B? Maar hoe perfect een systeem op papier ook kan z n; mensel k feilen in de zorg is nooit geheel uit te sluiten. Anders gezegd, als een arts zich vergist of in een papieren dan wel elektronisch dossier iets aantekent wat h niet had moeten aantekenen, kunnen anderen het dossier zo zorgvuldig raadplegen als ze willen. Zolang z de fout echter niet opmerken of corrigeren, bl ft de kans op een onbedoelde, trieste a oop bestaan.

Hoe zoiets in z n werk kan gaan, bl kt uit een recente tuchtzaak tegen een medisch specialist, gespecialiseerd in darm- en leverziekten. Een collega van de afdeling cardiologie roept hem b het bed van een patiënt b wie een st ging van de gal- en leverenzymen is geconstateerd.

Daar aangekomen, herkent de specialist de patiënt van vier jaar geleden, toen h eveneens was opgenomen. De arts regelde toen een doorverw zing naar de chirurg, die de galblaas zou weghalen b de patiënt. Deze keer, zo oordeelt de arts, is endoscopisch onderzoek in de darm noodzakel k. Daarvoor is geen doorverw zing nodig, dat kan h zelf.

Als h het dossier erop naslaat, valt hem op dat er niets staat over een galblaasverw dering van vier jaar terug. De patiënt is dest ds op de wachtl st geplaatst, is alles wat h leest. Onvolkomen, vindt de specialist, terw l h de pen pakt om de status aan te vullen. Achter 2004 tekent h aan: lap. chol, de af korting van laparoscopische cholecystectomie, medisch jargon voor galblaasverw dering.

Na de endoscopie verslechtert de toestand van de man. De uitslagen van de long- en buikonderzoeken –vocht tussen longen en borstkas, ontlasting die zorgt voor verstoppingen in de darm, bloedingen in het galblaasbed– z n zorgel k.

Nadat de man wegens plaatsgebrek is overgebracht naar een ander ziekenhuis verbetert z n situatie t del k. Korte t d later wordt z n toestand echter zo kritiek dat de artsen hem moeten aansluiten op de beademingsapparatuur.

Problemen met een eerder aangebrachte maagsonde bezorgen de man een ernstige klaplong.

Als de artsen bovendien vermoeden dat een eerder waargenomen bloedblaar onder de lever is opengebarsten, besluiten z via een snede in de buikwand tot inwendig spoedonderzoek.

Daarb wacht hun een onaangename verrassing. Wat ze aanzagen voor een bloedblaar, is in werkel kheid een ernstig ontstoken, met bloed en stenen gevulde galblaas, die, anders dan het medisch dossier aangeeft, helemaal niet is verw derd in 2004.

Wat bl kt? Nadat de patiënt in 2004 was doorverwezen voor de galblaasverw dering en op de wachtl st was beland, zag h af van de ingreep, omdat h zich na een alvleesklierontsteking door galstenen te verzwakt voelde. Anders dan de specialist die de patiënt nog kende van een eerder consult veronderstelde, was het dossier dus niet onvolledig. Integendeel, er stond niets over een galblaasverw dering, omdat er nooit zo’n ingreep was geweest.

Terw l de gezondheidstoestand van de man verder verslechtert, zetten de artsen een nieuwe reeks behandelingen in. Allereerst wordt de galblaas alsnog verw derd, later bl kt de aanleg van een stoma noodzakel k, omdat b een van de vele eerdere ingrepen de endeldarm is doorboord.

Ruim twee maanden later overl dt de man.

Voor de tuchtraad voert de arts die zich verontschuldigt aan dat z n onbezonnen aanpassing van het dossier waarsch nl k maar ten dele heeft b gedragen aan de verslechtering van de gezondheid van de patiënt. Dat sluit het tuchtcollege inderdaad niet uit, maar daarover gaat de tuchtzaak niet. De klacht van de nabestaanden luidt eenvoudigweg dat de medische behandeling door een foutieve aantekening in het dossier niet correct verlopen is. Daarop valt, aldus het college dat de arts berispt, niets af te dingen. De les die de arts kr gt ingeprent, is hard: vul een medisch dossier alleen aan met nieuwe gegevens na „grondig onderzoek” naar de juistheid ervan.

28

groen

zaterdag 3 december 2011 Reformatorisch Dagblad

milieumeter

Stijgen en dalen in Bhutan

tekst Machteld Brouwer

tekst Ab Jansen beeld Wikimedia, Odintours

mr. W. N. L. Donker (60), Bodegraven senior rechter in rechtbank Den Haag

Tibet

Het is er hoog en laag, ijskoud en warm. Bhutan is een landje van contrasten. De natuurlijke rijkdom vaart er wel bij. ie als Europeaan in Bhutan rondreist, heeft snel Zwitserland in gedachten. Of Oostenr k. Want als Europeaan z n dát de landen waar je diezelfde alpensfeer aantreft als in Bhutan. Toch is de natuur in het Himalayakoninkr kje –ruim 600.000 inwoners en anderhalf keer zo groot als Nederland– aanzienl k ruiger dan in Zwitserland, dat überhaupt bekendstaat als iets té netjes aangeharkt.

Het landschap in Bhutan is niet alleen minder in het gareel gebracht, de aanblik is weidser.

Alles l kt er groter en grootser, en hoe kan dat ook anders met bergtoppen van rond de 8000 meter?

En toch: ook Bhutan heeft z n zaakjes redel k op orde, tenminste als het om natuurbehoud gaat. Zo kent het staatje een hoog percentage aan beschermde natuurgebieden, b na de helft van het totale landoppervlak heeft er de status ”beschermd”. Tussen de tien of ciële natuurgebieden –waartoe v f nationale parken behoren– bevinden zich ook nog eens corridors, robuuste verbindingen, die ervoor zorgen dat ora en fauna niet geïsoleerd raken.

Wie een Bhutanees vraagt naar de loso e achter al dat beschermingswerk, kr gt uitleg over oeroud animistisch gedachtegoed, en uiteraard worden de boeddhistische normen en waarden van stal gehaald. Van belang is ook die meest wonderl ke Bhutanese uitvinding: het bruto nationaal geluk (bng), waarmee Bhutan te kennen wil geven mensel k welz n hoger aan te slaan dan

Bhutan Thimphu

India India Banglade sh

W

India

50 km

©RD, bron: ANP

Cordyceps sinensis.

Peperdure zwam

economische productiviteit (uitgedrukt in het bruto nationaal product, bnp).

Hoe het ook z , feit is dat Bhutan wat te beschermen hééft. Zo is het landoppervlak nog voor 64 procent met bos bedekt, en dat geboomte is ook nog eens heel gevarieerd. Het heeft te maken met de enorme hoogteverschillen in het landschap: binnen een afstand van nog geen 100 kilometer varieert de hoogte er van 150 tot 8000 meter boven de zeespiegel.

Bhutan kent om die reden drie klimaatzones: een subtropisch klimaat in het zuiden en midden (tot een hoogte van 1800 meter), een gematigde zone (tussen de 1800 en de 3500 meter) en een alpinezone (vanaf 3500 meter) in het noorden.

T dens een autotrip kun je het allemaal tegenkomen: subtropisch bos, naaldbos, velden met rododendrons en typische alpenweiden.

Dat zo’n variatie aan landschappen, aan temperaturen

De natuur in Bhutan levert niet enkel hout op uit het bos.

Onderzoekers hebben er meer dan 600 medicinale planten beschreven. De meest bijzondere is de Cordyceps sinensis.

Deze bruine sliertachtige zwam gebruikt insecten als tijdelijke gastheer en is te vinden in alpenweiden in Tibet, Nepal en Bhutan. De zwam staat al eeuwen hoog aangeschreven in de Chinese traditionele geneeskunst, en dat is af te lezen aan de prijs. Voor 1 kilo wordt met gemak 7000 dollar neergeteld.

Van alles wat Het is geen hert, geen koe, geen geit of schaap, en evenmin een gazelle. En toch heeft de takin van alle vier wel wat. Het dier is met zijn elandachtige kop en hoorns, die meer weg hebben van een toupetje, een wonderlijke verschijning in de bossen van Bhutan.

Takin.

en vegetatie vogels aantrekt, laat zich raden. Bhutan telt 616 soorten, en dat is ongekend veel voor zo’n klein land (ter vergel king: de Verenigde Staten z n 800 vogelsoorten r k).

Bhutan omvat in feite twee werelden: die van het warme Zuid- en Zuidoost-Azië in het zuiden en de kille wereld van de Himalaya in het noorden.

In de vogelwereld vind je die tweedeling terug.

En dan z n er nog vogels die van twee walletjes eten: trekvogels die in de herfst vanuit

China en Rusland in Bhutan komen overwinteren en daarb de hoge toppen van de Himalaya moeten trotseren. De beroemdste wintergast van Bhutan is de zwartnekkraanvogel. Indrukwekkend is de jaarl kse tocht (vice versa) van deze steltvogels over het Himalayagebergte, waarb ze gebruikmaken van de thermiek (warme opst gende lucht), veroorzaakt door de warme en natte moessonwind die van zuid naar noord waait. Eenmaal op grote hoogte komen de vogels vaak in fatale

sneeuw- en zelstormen terecht.

Zo dicht tegen het hooggebergte aangeplakt zitten, heeft voor een land voor- en nadelen. Aan de ene kant pro teert het van de grote mogel kheden voor stroomopwekking door waterkrachtcentrales. De vraag is hoe lang dat zal duren.

De Himalaya mag dan wel ”de derde poolstreek op aarde” worden genoemd –het bevat de grootste hoeveelheid s na de twee poolcirkels– vanwege de opwarming van de aarde trek-

kijk In Flevoland is afgelopen zomer, ter compensatie van nieuwbouw b Almere, een akker ingezaaid met een speciaal zaadmengsel. De planten, waaronder veel granen, bl ven deze winter staan, waardoor het er krioelt van de muizen. Die trekken op hun beurt veel roofvogels aan, waaronder de zeldzame ruigpootbuizerd. Gert-Jan Cromw k uit Nunspeet fotografeerde op het perceel onlangs een blauwe kiekendief (vrouwtje) op muizenjacht.

ken berggletsjers zich jaarl ks met 10 tot 60 meter terug. Zo dicht b de Himalaya is dat ineens tamel k bedreigend, omdat de meer dan 2600 gletsjermeren in Bhutan door het smelten van de gletsjers steeds voller raken. Een voor de bevolking gevaarl ke doorbraak van die watermassa –in vaktermen: een ”glacial lake outburst ood”, kortweg GLOF– ligt op de loer. Dát vooruitzicht moet voor het bruto nationaal geluk bepaald geen positieve factor z n.

Hoe belangrijk is het milieu voor u? „Vooral met het oog op de toekomst is het goed om rekening met het milieu te houden. Ook onze kinderen en kleinkinderen moeten nog gezond kunnen leven.”

Zou u uzelf milieubewust noemen? „Niet echt. Ik doe de dingen die iedereen doet.

Ik gooi geen rommel op straat, ik ruim m n eigen afval op. En ik probeer zo min mogel k te printen. Maar een milieufreak ben ik bepaald niet. Ik weet niet eens of ik groene stroom heb.”

Welke milieubewuste keuzes maakte u onlangs? „Afgelopen jaar ben ik meerdere keren in Nigeria geweest. Daar moest ik me wassen met 1 liter water. Sindsdien probeer ik extra op m n waterverbruik te letten. De gemiddelde douchet d in Nederland is zeven minuten, ik heb er maar drie of vier nodig.”

Welke praktische tips zou u willen geven? „Pak de ets b afstanden onder de 10 kilometer.

Het is veel lekkerder dan vervoer per auto of bus en nog gezond ook. Zelf heb ik er al een paar duizend etskilometers op zitten. Met trapondersteuning, dat moet ik er wel b zeggen. Ik vind het een taak van de overheid om te zorgen dat er meer goede etspaden komen.”

Wat is volgens u de verhouding tussen milieu en rentmeesterschap? „Je kunt die twee zaken niet loskoppelen. We hebben de opdracht gekregen om de aarde te bouwen en te bewaren. Hier is de zorg voor het milieu een wezenl k onderdeel van. Het mag niet zo z n dat w allerlei bronnen uitputten en vervolgens maar afwachten of het ooit nog goed komt.”

grijs

groen

citaat „Voor de Waddenzee geldt: hoe kleiner, hoe beter. Want in een grote Waddenzee is veel meer ruimte voor erosie en afslag, en dat is niet gunstig bij een sneller stijgende zeespiegel.”

Gepensioneerd Waddenzeedeskundige Jaap de Vlas in het Friesch Dagblad.

kalender

Blauwe flits tekst Janneke van Reenen-Hak beeld Wikipedia

Als er één vogel gebaat is b het toenemende aantal zachte winters, is het de svogel wel. De afgelopen tien jaar was de kans om t dens het vissen, kanoën of een etstochtje langs stromend water een blauwe its te zien, onverminderd groot.

Meer hebben kenners niet nodig om te weten: een svogel! Dat is maar goed ook, want van de kenmerkende grote kop, oranje borst en dikke snavel van het schuwe diertje kr gen toeschouwers meestal niet veel te zien.

T dens een vorstperiode z n de hongerige vogels vaker in beeld, op zoek naar eten. Met twee winters achter de rug met s op de sloot is het aantal broedpaartjes geslonken tot onder de 500, bl kt uit gegevens van Sovon Vogelonderzoek Nederland.

Vergeleken met eind jaren tachtig en midden jaren negentig valt dat nog mee. Toen werden enkele tientallen broedparen geteld. Niet verwonderl k, want s maakt de visjes onbereikbaar. svogels kunnen met meerdere legsels een ink aantal jongen grootbrengen, wat de gevolgen van een strenge winter minder groot maakt.

>>refdag.nl/groen voor meer ‘groene’ artikelen.

toerisme

zaterdag 3 december 2011 Reformatorisch Dagblad

Voor de toerist op doorreis is Bitola de ideale pleisterplaats. beeld Wikimeda

Bitola in Macedonië: kruispunt van beschavingen tekst Jan Mark ten Hove

Orthodoxe kerken en moskeeën. Bazaars en markten. Tempels en de school van Atatürk. Bitola: een Macedonische stad onder Griekse, Romeinse en Turkse invloed. ie het archeologisch museum van Bitola binnengaat, staat versteld van de historische schatten die er in het zuidwesten van Macedonië opgegraven z n. Amforen, beelden, munten, mozaïeken voorwerpen: Bitola toont het hoogt punt van de Macedonische beschaving onder Alexander de Grote.

Niet dat de klassieke oudheid het museum domineert.

Er is een heuse vleugel van het gebouw gew d aan de Turkse legeraanvoerder Kemal Atatürk (1881-1931), die aan het begin van de vorige eeuw z n opleiding genoot aan een militaire school in Bitola. Voor lief hebbers van cultuur en historie is dit museum, gebouwd in neorenaissancest l, een absolute must.

W

Bitola ademt historie. Het centrum van het stadje herbergt mooie gebouwen zoals de SintDimitry, een grote orthodoxe kerk in barokke st l. Naast de kathedraal staat een grote klokkentoren. Wanneer de markante toren is gebouwd, is niet zeker. Het kan z n rond 1600 of ergens rond 1830. Historische bronnen spreken elkaar tegen.

Zeker is dat de toren –ongeveer 30 meter hoog– een product van de Ottomanen is. Er doet zelfs een legende de ronde waarin wordt vermeld dat de Turken 60.000 eieren gebruikt hebben om de muren van de klokkentoren extra stevig te maken. Vlak onder de top is een rechthoekig terras met een zeren omheining.

Midden in het centrum, tegenover een prachtige fontein, staat de moskee van Jeni.

De moskee is in het vierkant gebouwd. Dicht b het islamitische gebedshuis staat een minaret van 40 meter hoog. In het gebouw huist een kunsttentoonstelling.

Het centrum van Bitola bestaat uit een 300 jaar oude bazaar, met 86 winkels en 4 grote zeren poorten. De bazaar is nog grotendeels intact.

Bitola is met recht een multiculturele stad te noemen. In de vierde eeuw voor Christus werd op de plaats waar nu Bitola

Macedonië. In die t d, vanaf de zesde eeuw, kreeg Bitola z n naam. Bitola verw st naar het Slavische woord ”obitel”, dat klooster of woonplaats betekent. De Slaven adopteerden het oosters-orthodoxe geloof.

Vandaar de r kdom aan orthodoxe kerken in Bitola.

De mooiste orthodoxe kerk is de kerk van Dimitr a, met z n kroonluchters, de bisschopstroon en schitterende iconen.

De kerk werd gebouwd in 1830.

Boven afbeeldingen van de keizer is een boog aangebracht met daarin inscripties over Jezus en de twaalf apostelen.

ligt, de Griekse stad Heraclea Lyncestis gebouwd. Overbl fselen van die stad z n er nog. Op een terrein buiten Bitola staan nog enkele zuilen overeind die herinneren aan vroegere tempels.

Toen de Griekse beschaving ten onder ging, werd Bitola onder keizer Hadrianus een Romeinse garnizoensstad. Hadrianus bouwde op de fundamenten van Heraclea Lyncestis stadsmuren en een am theater. Beide historische objecten z n nog in goede staat te bewonderen.

Na de Romeinen veroverden allerlei Slavische volkeren

Kosovo

Servië

Bulgarije

Skopje

Macedonië Krushevo Ned.

Bitola Albanië 50 km

Bitola ademt historie. beeld Wikimedia

Griekenland

©RD, bron: ANP

De ruiten van de kerken z n prachtig gebrandschilderd. Ze vertonen scènes van pelgrims die Jeruzalem binnenr den en allerlei taferelen uit het Nieuwe Testament.

Wie de Turkse cultuur waardeert, kan niet om het bad van Deboj heen: een prachtig gebouw met twee grote, ronde koepels herbergt allerlei kuurbaden.

Behalve cultuur, heeft Bitola prachtige natuurgebieden in de nab e omgeving. Ten westen van de stad ligt het Babagebergte. Sommige pieken z n hoger dan 2000 meter, met uitschieters tot om en nab de 2600 meter.

In de bergen van het nationaal park Pelister liggen twee prachtige meren. Ook lopen in het natuurgebied verschillende zeldzame dieren, zoals lynxen en beren, in de vr e natuur rond.

Voor toeristen op doorreis is Bitola de ideale pleisterplaats.

Het ligt op enkele uren r den van Thessaloniki en op slechts 70 kilometer afstand van de Macedonische trekpleister Ohrid.

Voor wie interesse heeft in de Griekse en de Romeinse oudheid, in de Slavische geschiedenis of in de orthodoxe en islamitische cultuur is het in de eeuwenoude kloosterstad Bitola goed toeven.

Sint-Dimitry in Bitola. beeld Jay Travels

Wie de Turkse cultuur waardeert, kan niet om het bad van Deboj heen

Krushevo staat symbool voor vrijheid en democratie Het Macedonische Krushevo staat symbool voor vrijheid en democratie. In 1903 vond hier een opstand tegen de Ottomanen plaats.

De rebellie tegen de Turken duurde tien dagen. In deze anderhalve week richtte vr heidsstr der Nikola Karev de Republiek van Krushevo op. De grondwet van dit staatje was zeker voor het begin van de twintigste eeuw revolutionair te noemen. Het manifest riep op tot vereniging van alle Macedoniërs, inclusief de Turken, Bulgaren en Serviërs en andere minderheden die toen in Macedonië woonden. Een leger ter grootte van 18.000 Ottomaanse str ders, onder leiding van de beruchte Kemal Atatürk, maakten een spoedig einde aan de opstand.

Hoewel de coup van Karev mislukte, staat Krushevo in Macedonië symbool voor vr heid en democratie. Een groot

monument, gebouwd in futuristische st l, op een heuvel net buiten Krushevo herinnert nog aan deze gebeurtenis.

De opstand tegen de Turken, nu ruim een eeuw geleden, is een van de spaarzame historische gebeurtenissen waarmee Krushevo zichzelf op de kaart heeft gezet. Intussen is het stadje in het zuiden van Macedonië beslist de moeite van het ontdekken waard. Krushevo heeft veel te bieden voor toeristen.

Alleen al vanwege z n geogra sche ligging. Het plaatsje ligt op 1250 meter hoogte, waardoor het uitermate geschikt is voor wintersport.

Wat wel wennen is, z n de smalle steegjes bergopwaarts. Wie in de auto naar het stadje wil r den, moet niet schrikken van centimeterwerk b het passeren van tegenliggers.

In het centrum van Krushevo valt de r ke geschiedenis op. Overal staan oude Bulgaarse en Griekse panden die herinneren aan het handelsverleden. Vanuit Krushevo werd er gehandeld met Athene

en Wenen. Die allure is terug te zien in het straatbeeld.

Daarb komt de manier van leven in Krushevo erg prettig over. Groepjes ouderen zitten gezamenl k onder de boom een glaasje raki te drinken. Oude vrouwtjes schuifelen een van de vele orthodoxe kerken binnen.

Krushevo heeft tegel k iets mondains, ondanks z n 10.000 inwoners. En dat is niet verwonderl k. In de negentiende eeuw streken grote groepen Grieken, Bulgaren en Roemenen in het zuiden van Macedonië neer om handel te dr ven. De Grieken bouwden er scholen voor hun kinderen. De Bulgaren stichtten zelfs een meisjesschool. Daarnaast herbergt Krushevo een behoorl ke minderheid van Vlachen, een volk dat afstamt van de Thraciërs en oorspronkel k uit het oosten van Roemenië komt.

In het centrum van de stad staan twee orthodoxe kerken die de moeite van het bezichtigen waard z n. De Sint-Nikola-

kerk staat bekend om haar prachtige iconen. Ook mooi is het museum waarin schilder en hangen van Nikola Martinovski, een bekende schilder uit de eerste helft van de twintigste eeuw die in Krushevo werd geboren.

Ook de huizen in Krushevo vallen onder de bezienswaardigheden. De Vlachs en de M aks, een volk uit Albanië, hebben hun eigen st l meegenomen en dat zie je terug aan de huizen. De meeste woningen z n blauw gekleurd, met gepleisterde muren. Aan de voorz de z n houten constructies aangebracht.

Opvallend is echter dat een open ruimte in de achtertuin ontbreekt.

Bezoekers die in augustus Krushevo aandoen, kunnen maar zo stuiten op uitbundige festiviteiten. Elk jaar viert de stad op 2 augustus de opstand tegen de Turken. Eens in de v f jaar wordt op die dag de str d tegen de Ottomanen nagespeeld door kleurr k uitgedoste Turkse soldaten str ders en Macedonische vr heidsstr ders.

Monument net buiten Krushevo. beeld Vasil Stojcevski

29

Reformatorisch Dagblad

zaterdag 3 december 2011 PAGINA

`tdltq iim nt qdtj\tj oj )95)

-85' BB= )$,85"$5 +*<3)8;;$<

@A$44$:)25" ! qtudt`tj

xvviajbkxjxqtd

.+" J/@MN&MM), ;F"I!/N L4L A CL4 C? 45

.+" J/@MN&MM), 3/N ;+",+N L(0C A C* 4L 0C

.+" J/@MN&MM), 3/N ,+N BMI-& L0H( A C0 6C 4H

9$<.43*'

#885:

&<$A40A?=

.+" J/@MN&MM), =+ :%+E%, L4(0 A ?5 65 05

.+" J/@MN&MM), =+ 2%G& L4(4 A 50 H( ?H

.+" J/@MN&MM), 3/N ,+J 1D/N L0L A (CL 05 0(

! ktut_tdmtd `tdmiig wojjtjuotjcb

-*"$:A:"$:

+823$<*:'$

>*33$;

nW LMXWGFEWDME NWE M[NW SWE CWGPLLJEW[N ZRQ SWE LJFEWOOWM C[M ORYSE[XCRW?WM WM SWE DREBWGPWM C[M LUUWGEWF WM LGXWGF8 _W CG[TWM WWM [YERWCW RM?WE& FWYDDG

xOF ~QDMRLGz [YYLDMEN[M[TWG ELLM QW RMRER[ERWU WM XG[[T QW ZRQ [[M LM?W TGLWR XLLG WWM [YERWCW N[GPEZWBWGPRMT WM WWM DRENDMEWMX TWCLWO CLLG GWO[ERWZWSWWG8 nW -$2:0 1$)//2% *$70 )699$!<++9 $7 )688/7<)+0<$" 10$2:3 ("=7<0$<0 8$0 671 .+:; TWZRWX1WOWPEGLEWYSMRWP RF WWM JGW8 nW ZWME ZRQ CLLGPWDG BLLM[YSERT RM \DRX; LU 4662'#;699+7'3 &$,6$: 67,$ 1<0$ .662 $$7 /<0!$*2$<' "/7)0<$526=$93 u[[GM[[FE ?LWPWM BRQ CLLG LM?W CWFERTRMT qLWF LU xJWOXLLGM WWM{

BWGPWM WM EW[NTWWFE8

&$,85"$:% ,//J DMJ, $+ D%$>+J E/N

van de STEEG ChauffeurAmbassadeur

`[MBWTW LM?W TGLWR[NZRERW ?LWPWM BRQ CLLG _WFE;jWXWGO[MX WWM{

.+" J/@MN&MM), =+ 9/N'+ L40H A C( 0C ?4

.+" J/@MN&MM), 8/J/NFI L00H A 5C ?* L*

1(!A$'*;

7**5:

.+" J/@MN&MM), 3/N ,+J 1D/N L0L A (CL 05 0(

Schaffelaarbos B.V.

k[[F , p[TLLGE l[NJWM RF WWM [DELGREWRE LJ SWE TWZRWX C[M ~JGLQWYEzCWGORYSERMT WM [XCRFWWGE WM OWCWGE [[M ZWXGRQCWM& FYSLOWM& PWGPWM& P[MELGWM& BRMPWOF& WEY8 mRQP CLLG LM?W HCWGORYSERMT C[M [[M?RWM< LJ BBB8N[[FS[TLLGE8MO8

%N OON E/N ,+>+ D%$#+N /<$23$:

30

.+" J/@MN&MM), 2++II%+I L55 A 5(L 4( 5(

_on wotutj{ ! oMULGNWWO& LJWM WM XRGWYEW YDOEDDG ! cEWGPW LGT[MRF[ERW NWE TGLEW ZWEGLPPWMSWRX ! dDRNEW CLLG QLDB RMZGWMT WM JWGFLLMORQPW TGLWR _RO QRQ NWE LMF EW[N SWE BWGP C[M LM?W GWO[ERWF [[M?RWMORQP CWGORYSEWM& FEDDG X[M WWM FLOORYRE[ERW NWE v` ZRMMWM 59 X[TWM JWG JLFE ~k[[F , p[TLLGE l[NJWM& [UX8 gWGFLMWWOF?[PWM& xNDMXFWMBWT )r& rr.) qg qLWFz LU JWG N[RO ~JWGFLMWWO' N[[FS[TLLGE8MOz8 jWWN CLLG NWWG RMUL LCWG XW UDMYERW NWXWBWGPWG ZRMMWMXRWMFE YLME[YE LJ NWE n[[J \[MXWW ~ZWXGRQUFOWRXWGz LU CLLG XW UDMYERW [YYLDMEN[M[TWG NWE _ROOWN n[M \BWNWG ~YLNNWGYRWWO XRGWYEWDGz& EWO8 955%;))%.r*8 iLP LJWM FLOORYRE[ERWF ?RQM [OERQX BWOPLN TW?RWM LM?W [NZRERWD?W TGLWRFEG[EWTRW8

.+" J/@MN&MM), 3/N ,+ <J%)G L4(4A (5 00 65

Wij zijn op zoek naar een nette chauffeur met groot rijbewijs CE voor trekkeropleggercombinatie.

Het gaat om eigen vervoer door binnen- en buitenland De chauffeur-ambassadeur moet zijn/hebben: * Zelfstandig * Oplossingsgericht * Netjes op materieel * Gevoel voor/ervaring met laden en lossen * Flexibel Mail naar: jan@schaffelaarbos.nl Voor meer bedrijfsinformatie: www.schaffelaarbos.nl

Hou je van de buitenlucht en ben je niet bang voor een beetje tegenwind? Dan is dit de bijbaan die je zoekt.

Een uurtje per dag op de iets levert meer op dan je denkt!

De ChristenUnie zoekt:

8++J D+G+N7 B+" OON E/N .ME+NIG//N,+ NF!!+JI M) #%$# MK 0006=8;3A:'$)246:2

Inspirerende partijvoorzitter

C. Mulckhuyse Bouw- en Aannemingsbedrijf B.V. voor nieuwbouw, verbouw, renovatie en onderhoud

en leden landelijk bestuur

al ruim 150 jaar gevestigd in Vinkeveen

Meer informatie: www.christenunie.nl

Welk aanstormend talent komt als

www.ames.nl

Werkvoorbereider ons team versterken

Ames Autobedrijf is een toonaangevend dealerbedrijf dat onderdeel uitmaakt van Amega.

Amega is actief met dealerschappen van verschillende merken, waaronder Volkswagen, Audi, Škoda, Volvo en Opel. Daarnaast is Amega de moedermaatschappij van AA Lease, AA Rental, schadebedrijven en een gespecialiseerde afdeling bedrijfswageninrichting. Amega is te typeren als een vooruitstrevende en dynamische organisatie met een informele werksfeer en een no-nonsense mentaliteit. Ames is een financieel gezonde, groeiende organisatie. Onlangs is het merk Škoda toegevoegd en binnenkort wordt in Zwijndrecht nieuwbouw gerealiseerd voor schade, bedrijfswageninrichting, een occasioncentrum en Volkswagen en Volkswagen Bedrijfswagens.

Ames is op zoek naar enthousiaste kandidaten (m/v) voor de functie:

(Eerste) Autotechnicus

Veelzijdig specialisten Wegens toename van de werkzaamheden zijn wij op zoek naar

Voor kantoorwerkzaamheden: • Medewerker werkplaatskantoor • Junior boekhouder GKB Realisatie is een middelgrote onderneming. De werkzaamheden bestaan uit het inrichten en onderhouden van de buitenruimte. Daarnaast maken we in de staalafdeling inrichtingselementen zoals bruggen en constructies. Verder ontwikkelen we machines voor het gebruik in de buitenruimte.

Wij bieden: • goede primaire en secundaire arbeidsvoorwaarden • een functie met werkzaamheden over de gehele breedte van het bedrijf • een prettige werksfeer • een vast dienstverband na gebleken geschiktheid • ruime opleidingsmogelijkheden Wilt u meer weten over bovenstaande functies? Ga dan naar www.gkbgroep.nl/ vacatures of bel met Maarten van Rietschoten (0180-642937). Mailen kan naar maarten@gkbgroep.nl. Uw telefonische of schriftelijke reactie zien wij graag tegemoet vóór 16 december a.s.

Ben jij op dit moment een automonteur die zelfstandig onderhouds- en reparatiewerkzaamheden kan verrichten? Wil je door interne en externe opleidingen de kans pakken om op de hoogte te blijven van de laatste technische ontwikkelingen? Dan is het tijd voor een nieuwe stap in je carrière. Ames biedt je de kans om (Eerste) Autotechnicus te worden binnen een gemotiveerd team van enthousiaste collega’s in een modern uitgeruste werkplaats. In verband met een nieuw te openen bedrijfswagencentrum in Zwijndrecht is Ames zowel op zoek naar personenautotechnici als ook bedrijfsautotechnici.

Wij zoeken kandidaten met: • minimaal niveau van Tweede (Bedrijfs)Autotechnicus; • capaciteit om zelfstandig te werken; • motivatie, inzet en bereidheid om te leren.

Functieomschrijving: • Werkvoorbereiding en begeleiding van bouwprojecten • Ondersteuning van de projectleiders • Overleg met de uitvoerders • Bewaken en afhandelen van meer- en minderwerk Functie eisen: • Opleiding op HBO niveau • Kennis van en erva ring met Autocad, Excel, Word • Goede communicatieve vaardigheden Wij bieden: • Een prettige werksfeer in een klein team, waarin je zelf standig kunt werken • De mogelijkheid om jezelf te ontwikkelen • Salaris en secundaire arbeidsvoorwaarden conform de UTA CAO Geïnteresseerd?

Dan zien we je sollicitatiebrief met CV uiterlijk binnen 2 weken na verschijnen van dit blad tegemoet.

Per post: C. Mulckhuyse B.V., t.a.v. de heer C. Mulckhuyse, Herenweg 200, 3645 DV Vinkeveen, Per e-mail: c.mulckhuyse@mulckhuyse.com

Kijk voor meer informatie over ons bedrijf op onze website: www.mulckhuyse.com Acquisitie naar aanleiding van deze advertentie wordt niet op prijs gesteld.

Ames heeft ook nog ruimte voor leerling monteurs.

Wat bieden wij?

Wij zijn een betrouwbare werkgever. Wij bieden je een prettige werksfeer, sterke merken en volop doorgroei- en opleidingsmogelijkheden. Wij weten je prestaties te waarderen en hebben oog voor je capaciteiten. Tevens bieden we je goede (secundaire) arbeidsvoorwaarden.

ontdek vacatures zonder omwegen

Interesse?

Stuur of mail uw CV naar: Ames Autobedrijf BV, afd. Personeelszaken, Postbus 354, 3300 AJ Dordrecht/personeelszaken@amega.nl.

Informatie?

Bel naar: Mariëtte de Zeeuw (tel: 078 - 632 13 52)

snel naar: werving&selectie

GKB Groep bv Middelweg 1 2992 SP Barendrecht t 0180 64 29 29 f 0180 62 09 55 e info@gkbgroep.nl i www.gkbgroep.nl

Acquisitie n.a.v. deze advertentie wordt niet op prijs gesteld

op www.erdeevacature.nl

Reformatorisch Dagblad

3 december 2011, 41e jaargang nr. 209

Bron voor Bachspel pagina 2 beeld Prestare cd-productions, Udo Pellmann

4

RD-leespanel discussieert over â&#x20AC;?Jeruzalemâ&#x20AC;? van Montefiore.

14

Voorspelling van horrorwinter is volstrekt uit de lucht gegrepen.

2

bach

zaterdag 3 december 2011 Reformatorisch Dagblad

Alle noten op de ze tekst Gert de Looze beeld Prestare cd-productions/ Silhouette

Hoe speel ik Bach? Die vraag bezorgde Jolanda Zwoferink (42) jarenlang hoofdbrekens. Soms gooide ze wanhopig een partituur van het orgelbalkon. Maar nu weet ze wat ze wil en is de eerste Bach-cd een feit. Haar techniek en interpretatie wortelen in de traditie van Marcel Dupré, want ze heeft weinig op met de Nederlandse aanpak. e eerste kennismaking met Bach was niet zo geslaagd. „Toen ik als klein kind in huis rondkroop, was ik soms bang van de enorme plenumklank van de orgelplaten die werden gedraaid.

Toch raakte ik al snel vertrouwd met Bach, omdat m n vader vaak diens muziek speelde.”

Luisteren naar anderen is heel wat makkel ker dan Bach zelf ten gehore brengen, ontdekte Zwoferink. De in Zw ndrecht woonachtige organiste kiest met zorg haar woorden om dit duidel k te maken. Hedi, de vroegere geleidehond van haar vriend, de blinde organist Henco de Berg, mengt zich niet in het gesprek. Ook niet als er soms een stilte valt. „Bachs orgeloeuvre kent in technisch en muzikaal opzicht een extreem hoge moeil kheidsgraad. En niemand heeft de sleutel voor dé interpretatie in handen. Ik heb de afgelopen jaren wat geworsteld met deze muziek.

Soms gooide ik ten einde raad een boek van het orgelbalkon.

Opmerkingen van docenten over de articulatie van dit of dat nootje maakten het er niet makkel ker op. Ik begreep vaak niet welke kant ze op wilden.”

Zwoferink kr gt vanaf haar zevende orgelles van haar vader, Bert Zwoferink. „H nam m ook mee naar orgelconcerten. Op m n dertiende wist ik dat ik naar het conservatorium wilde.” Jan van G n bereidt haar voor op die studie. Ze volgt uiteindel k aan de conservatoria in Rotterdam en Tilburg lessen b Arie Ke zer, Folkert Grondsma en Bram Beekman.

Naderhand steekt ze haar licht onder anderen op b de onlangs overleden Charles de Wolff en Olivier Latry.

Ze is als organiste aan drie

D

kerken verbonden: de Prinsekerk in Rotterdam, de Dorpskerk van Oostvoorne en de sseld kkerk in Krimpen aan den ssel. Daar staan instrumenten van respectievel k Witte/Van Leeuwen, Bätz/Friedrichs en Proper.

Al jong raakt Zwoferink onder de indruk van orgels vanwege de imposante én jnzinnige klank van deze instrumenten. Inmiddels beleeft ze orgel spelen als beroep en ervaart ze de orgelbank als werkplek. „Ik studeer vr wel dagel ks minstens drie à vier uur in de sseld kkerk. Dat maakt m n dag goed. Gedurende perioden van concerten en opnamesessies studeer ik soms hele dagen. Het romantische Properorgel bezit warme stemmen en is een jn studie-instrument. Ik deel al 25 jaar lief en leed met dit orgel. Het instrument weet alles van m .

Heerl k toch dat die p pen niets kunnen doorvertellen van m n broddelwerk?”

Zwoferink is sinds dit jaar huisorganist van het Muziekcentrum Eindhoven, waar een symfonisch instrument van Pels en Van Leeu-

wen staat. Daarnaast is ze artistiek adviseur van de stichting die orgelconcerten organiseert op het Holtgräveorgel in de Bergkerk van Deventer. In beide gevallen leidde een spontaan gesprek over het gebruik van het orgel met de mensen ter plaatse tot de genoemde functies. „Er gebeurde b na niets met deze instrumenten. Eindhoven wil ik internationaal op de kaart zetten. De zomerserie dit jaar verliep succesvol. We gaan hiermee door. Daarnaast probeer ik meer concerten met orgel en orkest te programmeren. Ook in Deventer is dit jaar een orgelserie opgezet met elke maand een concert, afwisselend door een bekende speler en een conservatoriumstudent.”

De organiste bereidde haar Bach-cd (Prestare, ZWF3331566) in Krimpen aan den ssel voor. Voor de opname zelf verkaste ze naar de kathedraal, de vroegere Hofkirche, in het Duitse Dresden. Daar staat een drieklaviers reus van Silbermann uit 1755, die 47 stemmen telt. „Met dit instrument van Gottfried Silbermann denk ik de bron te hebben gevonden.”

Wat maakt dit instrument van Gottfried Silbermann tot hét Bachorgel? „Bach componeerde naar m n overtuiging voor dit Midden-Duitse orgeltype, voor instrumenten met een monumentale, brede en lie ke klank, die ook voorzien waren van een pittig klinkend hoofdwerk. Het orgel in de kathedraal van Dresden bezit alle registers waarvan bekend is dat Bach die wenste: de Untersatz 32’ en Fagott 16’, en diverse str kers en tremulanten. Voeg daar de voortreffel ke akoestiek b en het plaatje is compleet.

De plenumklank van Dresden gaat enorm diep. Het volle werk van het grootste orgel in Nederland in de Rotterdamse Laurens kan daar niet tegenop. De NoordDuitse orgels van onder anderen Schnitger z n statiger, maar bezitten minder grond. En Schnitgers uitregisters z n b voorbeeld wat penetranter dan de liefel ke uiten van Silbermann.”

Waarom Bach, waarom nu? „Ik had de behoefte eens wat

anders op de markt te brengen dan cd’s met Messiaen en Ke zer.

Mensen associëren m daardoor met moderne orgelmuziek. Verder vond m n vader dat het t d werd voor een Bach-cd. Ik ben nu op een leeft d dat ik dit aandurf, na de afgelopen jaren helder gekregen te hebben hoe ik Bach moet spelen.

Ach, ik neem op voor m n eigen label Prestare. Als ik achteraf ontevreden was geweest, had ik de opname op de plank kunnen laten liggen.”

Wat voegt uw Bach-cd toe aan de talloze Bachopnames? „Bachs muziek is bekend en er z n veel organisten die deze composities uitstekend spelen. M n kracht als Nederlandse organiste zit denk ik in m n keuze voor een in Nederland relatief onbekend instrument.”

Wat is de ideale Bachinterpretatie? „Niet de Nederlandse uitvoeringsprakt k van de afgelopen twintig jaar, die gekenmerkt wordt door non-legatospel, alle noten los. In dat hokje wil ik niet geplaatst

„Ik kies soms een eigenzinnige registratie”

Jolanda Zwoferink koos het Silbermannorgel in Dresden als instrument voor haar eerste Bach-cd. „Bach schreef zijn muziek voor dergelijke monumentale, breed en lielijk klinkende orgels.”

zaterdag 3 december 2011 Reformatorisch Dagblad

3

eef worden. Ik voel m eerder geïnspireerd door opnames van Piet Kee, Arie Ke zer en Charles de Wolff.

Uiteindel k wortelt m n interpretatie in de Franse orgelschool, in de aanpak van Marcel Dupré.

Het uitgangspunt is het legato-, het gebonden spel. Van daaruit maak ik de keus of ik gebonden of los speel. Elke noot leg ik op de zeef. B iedere noot noteer ik de gewenste articulatie en speel vervolgens consequent volgens de gekozen manier. Overkoepelend is een rustige vertolking. Overigens kan Bach op wel twintig manieren overtuigend gespeeld worden.”

Wat bepaalt uw aanpak? „De aard van het werk, de kerkruimte en de registratie. De Praeludium in e-moll BWV 548 beschouw ik als één brok muziek, die groots gepresenteerd moet worden. Het Trio BWV 585 biedt daarentegen alle ruimte voor liefl k orgelspel. Neem ”Liebster Jesu, wir sind hier” BWV 706. Ik zie geen reden om deze koraalzetting los te spelen. Een psalm speel ik tenslotte ook legato. In die zin ben

column

ik een romanticus. Ik probeer in de grote werken te waken voor een zekere strakheid en in elk geval in de koraalbewerkingen een vleugje romantiek te brengen.

In de grote preludia en fuga’s speel ik niet alle noten gebonden.

Toch betekent dit niet dat alle fragmenten los klinken. Dat wordt toch lel k met een pedaalregister als de Posaunbass 16’? Verder kan ik soms heel eigenzinnig een interpretatie kiezen.”

Eigenzinnig? „Ja, b voorbeeld in ”Christ, unser Herr, zum Jordan kam” BWV 684.

Hoe vaak hoor je niet een Fagot 16’ in de linkerhand? Ik kies in Dresden voor de Quintadeen 16’ en uitregisters met de tremulant die het uitkomende tongwerk in het pedaal begeleiden. Een combinatie die ik nog nooit gehoord heb.

Zo’n zangerige registratie bepaalt m sterk b Gods genade, die ik in dit werk proef. Onder andere vanwege de kruis guur in de rechterhand.

Soms kr g ik t dens het studeren de tranen in m n ogen, omdat

Bachs muziek zo veel losmaakt vanwege de theologische diepgang in deze werken. M n vader zegt alt d: Bach moet je preken.”

Op de eerste Bach-cd staat ”volume 1”. Er volgt meer? „Ja, Bach heeft m te pakken.

Ik ga graag door en denk in eerste instantie aan drie delen met aansprekende Bachwerken. Aanvankel k dacht ik voor cd twee het Midden-Duitse Hildebrandtorgel in Naumburg te kiezen, maar Dresden is zo geweldig. Ik ga toch maar terug naar Silbermann.”

Sinterklaas tekst Boudewijn Zwart

Het kan niemand ontgaan z n: sinterklaas is weer in het land. In de winkels, de parkeergarages, de warenhuizen, de tankstations, ja overal word je muzikaal met de sint om de oren geslagen.

Aansprekende Bachwerken? „Beter is: Bachwerken die m het meest liggen. De grote g-moll en de triosonates b voorbeeld. Er z n echter ook stukken waar ik nog alt d mee worstel. De juiste aanpak van de fuga van de Toccata, Adagio en Fuga heb ik b voorbeeld nog alt d niet gevonden. Maar ik bl f ernaar zoeken.”

Hier kun je verschillend op reageren. Je kunt het principieel benaderen door erop te w zen dat het in de aard der zaak je reinste auwekul is. Best wonderl k dat kosten noch moeite worden gespaard om zo’n verklede roomse goedheiligman met alle eer en egards te ontvangen.

Een burgemeester van een Veluws dorp maakte er ooit een opvallend statement van, door deze sch nheilige Spaanse kindervriend eens niet of cieel met

>>refdag.nl/muziek voor cd-fragmenten.

ambtsketen om te ontvangen. In modern Nederlands heet dat een ”weigerambtenaar”.

Je heb ook mensen die zich groen en geel ergeren aan al die sinterklaasterreur. Z zien het als je rein-

Eerste Bach-cd Jolanda Zwoferink (1969) behaalde aan de conservatoria van Rotterdam en Brabant de diploma’s docerend en uitvoerend musicus en het diploma kerkmuziek. Als organiste is zij verbonden aan de Dorpskerk van Oostvoorne, de Prinsekerk in Rotterdam en de IJsseldijkkerk te Krimpen aan den IJssel. Ze is daarnaast werkzaam bij het Muziekgebouw Eindhoven en is artistiek adviseur van de Stichting Bergkerkconcerten. Ze is dirigente van het koor van de Rotterdamse Prinsekerk. Zwoferink geeft orgellessen en verzorgt concerten in binnen- en buitenland. Sinds 2003 is ze producer van haar eigen label Prestare. Ze maakte diverse cd’s met onder meer werk van Messiaen en de orgelsymfonieën van Keijzer.

Haar eerste Bach-cd nam ze in mei dit jaar op op het Silbermannorgel in de kathedraal in het Duitse Dresden.

ste vorm van kapitalistische graaicultuur. „Ach makkers, staakt uw wild geraas”, denk ik dan.

Je hoeft je er niet aan te storen, zolang je er maar een leuke invulling aan geeft. Het is b uitstek een Nederlands familiefeest waarb tenminste nog eens in alle geledingen van de bevolking echt ink veel gezongen wordt. Waar maak je dát nog mee? Bovendien z n al die verschillende versies reuze interessant. Naast het traditionele kinderkoor beluister je tegenwoordig een popsint, een hiphopsint, een housesint en een dweilorkestensint. Laat ik maar eerl k bekennen: ook w beiaardiers dragen ons steentje b vanaf de torens. Dat kan variëren van een Elegisch Voorspel over ”Zie ginds komt de stoomboot” tot een Inleiding, Variatie, Toccata, Fuga en Finale over ”Rommeldebommel”. Die schoen b de kachel wordt b m alt d prima gevuld.

Toch leidt het wel eens tot misverstanden als je in de muziek met de sint te maken kr gt. Dat overkwam m n vader, Jaap Zwart. Behalve kerkorganist en koordirigent was h een zeer verdienstel k pianist. Typisch zo iemand die ze tegenwoordig een ”100 procent repeterende, notenkrakende, harmonieuze, als-j -het-neuriet-speel-ik-hetmusicus” noemen.

Toen de directeur van de lagere school hem vroeg of h voor sinterklaas wilde spelen, was dat dan ook geen enkel probleem. Die liedjes schudde h met het grootste gemak uit z’n mouw. Het probleem ontstond toen h op het laatste moment hoorde dat h ’s ochtends om acht uur b de grimeur werd verwacht. B de grimeur? „Ja”, zo antwoordde de schooldirecteur, „u zou toch voor sinterklaas spelen?” „Ja, pianospelen toch?” antwoordde m n vader.

Maar de directeur had hem heus gevraagd om voor sinterklaas te spelen. Vermoedel k heeft sint in z n hele carrière nog nooit met zo veel muzieknoten gestrooid als die bewuste keer.

4

boeken leespanel

zaterdag 3 december 2011 Reformatorisch Dagblad

Jeruzalem: middelpunt van de wereld

Jeruzalem. De biografie, Simon Sebag Montefiore; uitg. Nieuw Amsterdam, 2011; ISBN 978 90 468 0780 4; 736 blz.; € 39,95.

Hoofdstad van drie godsdiensten, buit van talloze veroveraars, brandpunt van botsende beschavingen. Over de heilige stad worden grote woorden gesproken. „Het aanzien van Jeruzalem is dat van de wereldgeschiedenis; meer dan dat, het is de geschiedenis van hemel en aarde”, schreef Benjamin Disraeli ooit.

In het l vige boek ”Jeruzalem. De biogra e”, geschreven door de Britse historicus Simon Sebag Monte ore, trekken alle personen en volken die in de eeuwenoude plek een rol speelden voorb : van David tot Saladin, en van Jezus tot Chateaubriand. „Eens werd Jeruzalem beschouwd als het middel-

punt van de wereld”, schr ft Sebag Monte ore in het voorwoord, „en vandaag de dag is het dat als nooit tevoren: de stad is het brandpunt van de str d tussen de abrahamitische godsdiensten, het middelpunt van het almaar aan populariteit winnende christel ke, joodse en islamitische fundamentalisme, het strategische str dperk van botsende beschavingen, de frontlinie tussen atheïsme en geloof, het richtpunt van seculiere fascinatie, het onderwerp van duizelingwekkende samenzweringen en internetmythen en het permanent verlichte toneel waarop in onze wereld, die 24 uur per dag nieuws produceert, alle camera’s z n gericht.”

Israël als meetlat van rechtzi tekst Jan-Kees Karels en Jaco van der Knijff beeld RD, Henk Visscher

Verraad en verkrachting, maar ook geloof en liefde – Jeruzalem is er altijd vol van geweest. In 700 pagina’s vertelt de Britse journalist Simon Sebag Monteiore de roerige geschiedenis van de stad.

Van koning David tot de Zesdaagse Oorlog in 1967. e originele Engelse versie, ”Jeruzalem. The Biography”, kwam uit op 1 maart dit jaar.

Het boek ontving zeer positieve kritieken: „Overtuigend en tot nadenken stemmend.” „Een immens chronologisch en thematisch paneel.” „H heeft opvallend veel gevoel voor de absurditeiten en avonturiers van het verleden.”

Kees Droger, Rian Vogel en Hans Reinders namen de Nederlandse vertaling van de pil ook door.

D

Snappen jullie dat het boek in de media zo lovend is ontvangen?

Kees: „Ik denk het wel, omdat het op een heel toegankel ke manier zo’n beroemde stad beschr ft.

Niet alleen de highlights die je al kende, maar ook de onbekende periodes. Echt alles staat erin, van het begin tot het eind.”

Hans: „Ik kan ook begr pen dat het lovend is ontvangen. Dit komt doordat h afstandel k schr ft. H probeert neutraal, wetenschappel k te z n. Je merkt duidel k dat h een liberale Jood is die denkt vanuit de verlichting.

H heeft niet de binding met de stad die orthodoxe Joden kennen.

Dat maakt z n boek voor veel moderne lezers minder slecht verteerbaar.”

Rian: „Sebag Monte ore weet om de vele personages echt een verhaal te breien. Verder zie je dat h de B bel heel serieus neemt als bronnenboek. Tegel k merk je dat h afstand neemt van het christendom, b voorbeeld op bladz de 159, waar Paulus een „ongetrouwde, puriteinse eenling” wordt genoemd, en Jezus „de Joodse plattelander uit Galilea” die door

Paulus is „omgevormd” tot Jezus Christus. Dan zie je dat h van het christendom weinig moet hebben, al klinkt dat misschien een beetje te negatief.”

Sebag Monteiore beschrijft de fasen in de geschiedenis van de heilige stad: de tijd van de Maccabeeën, van de Romeinen, van de kruistochten, van het zionisme.

Welke fase sprak jullie het meest aan?

Kees: „Het interessantst vond ik de onbekendere periodes, toen Jeruzalem kennel k óók een belangr ke rol speelde. Neem de t d na het Byzant nse R k, als de Joden b na verdwenen z n uit Jeruzalem. H schr ft dan: eeuwenlang zul je er geen Jood tegenkomen. Dan bl ken de moslims lange t d heer en meester te z n geweest in de stad.

Alt d is Jeruzalem een twistappel geweest binnen die r ken, zelfs toen het nog een slechts een dorp was met afgebroken muren. Ik heb dat stuk heel geboeid zitten lezen.”

Hans: „Ik vond de middeleeuwen boeiend. Wel wordt het allemaal behoorl k gedetailleerd beschreven. Je raakt soms door de vele namen het overzicht kw t.”

Rian: „De laatste periode in de twintigste eeuw vond ik interessant, omdat je die t d nog zelf

„Mag je claimen: Jeruzalem behoort de Joden toe?” hebt meegemaakt. Waar ik b voorbeeld niets van wist, was het keizerr k in deel 8, over Napoleon in het Heilige Land.”

Vonden jullie het jammer dat hij stopt in 1967?

Kees: „In wezen zou je de l n van 1967 kunnen doortrekken naar nu. Je ontdekt dat de politiek van nu nog steeds dezelfde is. Jeru-

zalem bl ft een speelbal. Het is wonderbaarl k dat zo’n minuscuul r kje wereldw d constant de aandacht trekt. Dat kun je natuurl k heel geestel k uitleggen. Maar Jeruzalem is ook politiek steeds heel belangr k geweest. Elke wereldheerser wilde z n voeten in Jeruzalem hebben gezet.”

Jullie hadden een Israëlvisie voor-

dat je aan dit boek begon. Is die veranderd?

Rian: „Nee. Ik ben niet iemand die alleen maar oog heeft voor de rechten van de Joden. Ik vind dat ook de Palest nen een plek moeten hebben. Dat er voor de Joden beloften z n, geloof ik wel. Maar ik sta niet alt d achter de manier waarop de Israëlische regering te werk gaat. Ze neemt soms beslis-

singen waarvan ik zeg: Kan dat wel?”

Hans: „Politiek vind ik het lastig liggen, omdat voor m Zacharia 12 en 14 belangr ke profetische teksten z n. Daar lees ik dat Jeruzalem belegerd zal worden, en dat er nog een grote str d zal plaatsvinden. Toen ik in Israël was, begon ik Zacharia 14 te lezen: Z n voeten zullen staan op de Ol f-

zaterdag 3 december 2011 Reformatorisch Dagblad

5

Simon Sebag Montefiore De Brit Simon Sebag Montefiore (1965) is historicus, romancier en journalist – nazaat ook van Sir Moses Montefiore, naar wie de bekende molen in Jeruzalem is genoemd.

Hij studeerde geschiedenis aan het Gonville and Caius College van de universiteit van Cambridge. Sebag Montefiore is gespecialiseerd in de moderne geschiedenis van Rusland.

Als buitenlandcorrespondent voor

verschillende kranten reisde hij naar de Kaukasus, Oekraïne, Centraal-Azië en andere plaatsen in de voormalige Sovjet-Unie. Hij was in Rusland tijdens het uiteenvallen van de Sovjet-Unie. Sebag Montefiore schrijft onder meer voor The Sunday Times, The Spectator en The New York Times.

Hij is auteur van ”Stalin. Het hof van de rode tsaar” en ”Stalins jeugdjaren”. Ook zijn boeken over Catharina de Grote en haar rech-

terhand Grigori Potjomkin werden goed ontvangen. Zijn publicaties verschenen in meer dan 35 talen en bezorgden hem verscheidene prestigieuze prijzen.

De waardering van Poetin voor deze revisionistische geschiedschrijvingen opende diverse deuren in de archieven van het Kremlin. Vervolgstudies over de meer recente geschiedenis vielen echter in minder goede aarde bij de Russische autoriteiten.

innigheid

panelleden

Kees Droger (54) uit Apeldoorn. (Groot)vader. Verpleegkundige en freelancevoorganger. Geeft godsdienst op openbare basisschool.

je kunt zeggen: ook al bek k je het aards, Jeruzalem is een b zondere stad met een wonderl k verleden. Er is geen volk op de wereld dat zo struikelend door de geschiedenis gaat. Wel vind ik dat je visie op Israël geen rol mag spelen in de beoordeling van iemands geestel ke staat, zoals je vaak merkt. Dan wordt de Israëlvisie een meetlat.”

„Altijd is Jeruzalem een twistappel geweest”

berg. Toen dacht ik: Misschien zal dat toch wel letterl k zo z n. En die Ol fberg, staat er, zal gekliefd worden. Zacharia gebruikt hetzelfde grondwoord als het klieven van de Schelfzee. Daarna zal het volk aan de oostkant wegtrekken.

Dat moet je toch letterl k lezen.”

Kees: „M n visie is niet veranderd. Dit boek laat goed zien hoe Jeruzalem alt d een twistappel

van de volken is geweest. Wat het geestel k k ken naar Israël betreft zit ik dichter b Rian. Ik zag pas tot m n verbazing in het RD staan: er is een veiling voor het verbondsvolk. Wat bleek: het ging gewoon over een veiling voor de armoede in Israël. Ik zie het huidige Israël niet als het verbondsvolk. Ik ben het met Hans eens dat er speciale beloften z n voor

het volk Israël. Maar de theologische realiteit moet je niet te veel vergeestel ken naar één speciale plek. Als je hoort wat de Palest nen moeten meemaken: dat moet je ook serieus bek ken.”

Leidt dit boek naar een geestelijke visie op Israël?

Kees: „Het is echt een heel aardse biogra e van Jeruzalem. Waarb

Wat verwachten jullie op basis van de Schrift van Jeruzalem?

Kees: „Als Jezus terugkomt, zal iedereen Hem zien. Dus niet op de w ze waarop Tim LaHaye en Jerry B. Jenkins dat beschr ven in de bekende romanserie ”De laatste bazuin”. Jezus kan nooit in Jeruzalem terugkomen, want de hele wereld zal Hem zien!”

Hans: „Zacharia 14 zegt dat dáár een geweldige str d zal plaatsvinden. Dan zullen Z n voeten staan op de Ol fberg. Ik neem dit wel letterl k. Aan de oostkant zal de Ol fberg geklief worden, en daar zullen de Joden wegtrekken.

Daarna zal het duizendjarig r k aanbreken.”

Rian: „Ik voel dat zo niet.”

Rian Vogel-de Pagter (50) uit Alblasserdam. Docente Nederlands aan het Wartburg College en moeder van acht kinderen.

Hans Reinders (43) uit Waarde.

Theoloog.

Verkoper van sanitair. Vader van dochter van 2 jaar.

Hans: „Ik denk daar heel groots van.”

Rian: „Ik weet het niet, vind het heel moeil k.”

Hans: „De Joden keren terug, leert de Schrift. Er is tweeërlei uitleg van de beloften: een letterl ke en een geestel ke. Die moet je allebei laten staan.”

Rian: „Ik vind dat we duidel k verschil moeten maken tussen de landbelofte en de geestel ke belofte. De geestel ke belofte dat heel Israël zalig zal worden, geloof ik – maar dit zal niet de staat Israël z n. Het kunnen net zo goed de Amerikaanse Joden z n.”

Hans: „Maar dan hoort het land erb . Er staat in Zacharia: Jeruzalem zal Ik nog verkiezen.”

Rian: „Of je alles zo één op één over kunt zetten, betw fel ik. Dan kr g je zo’n emotioneel geladen verhaal.”

Kees: „Mag je claimen: Jeruzalem behoort de Joden toe?

Rian: „Daar zou ik niet zo snel achter staan.”

>>refdag.nl voor een video. Dit is de laatste aflevering van de RD-boekenpanels.

6

muziek

zaterdag 3 december 2011 Reformatorisch Dagblad

buitenlandse theologie Reading Scripture with the Reformers, Timothy George; uitg. InterVarsity Press, Downers Grove, Illinois VS, 2011; ISBN 978 08 3082 949 1; 269 blz., $ 16,-; Reformation Commentary on Scripture, Gerald L. Bray (red.); uitg. InterVarsity Press, Downers Grove, Illinois VS, 2011; ISBN 978 08 3082 973 6, 446 blz.; $ 50,-.

Het Woord centraal tekst dr. W. van ’t Spijker beeld RD, Anton Dommerholt

Bij de Amerikaanse uitgeverij InterVarsity Press verschenen ”Reading Scripture with the Reformers” van theoloog Timothy George en ”Reformation Commentary on Scripture”, waaraan hij een belangrijke bijdrage leverde. e twee boeken horen b elkaar. ”Reading Scripture with the Reformers” kan beschouwd worden als een inleiding op ”Reformation Commentary on Scripture”. Eerstgenoemd boek gaat over de manier waarop de reformatoren met de B bel omgingen.

Het nodigt ons ook uit om met de kerkhervormers de B bel te lezen.

Was er geen B bel geweest, dan zou er ook geen kerkhervorming z n geweest. Men kan in slechter gezelschap verkeren wanneer men het Woord van God wil onderzoeken en verstaan.

D

De auteur geeft in z n inleiding in kort bestek antwoord op de vraag waarom men ook vandaag nog veel kan leren van de reformatorische exegese. De kerkgeschiedenis is in feite niets anders dan de geschiedenis van de uitleg van de B bel. In grote stappen gaat George met kennis van zaken door de geschiedenis. H vertelt wat de omgang met de B bel hemzelf heeft gedaan. Vanuit dit persoonl k perspectief valt het licht ook op de w ze waarop men in de geschiedenis van de uitleg van de B bel te werk is gegaan. De betekenis van de terugkeer tot de bronnen, t dens en na de renaissance, wordt breed toegelicht. Het werk van Erasmus en de betekenis ervan voor de exegese, vooral van het Nieuwe Testament, staat al in het licht van de con ictueuze relatie met Luther. Deze reformator zelf komt sterk naar voren in een afzonderl k hoofdstuk en daarna valt het accent op de ontwikkelingen in de lutherse traditie.

Calvijn In een soort reisbeschr ving van een tocht langs de R n passeren ook Basel, Worms en Straatsburg de revue, elk met

theologie Galatians (Zondervan Exegetical Commentary on the New Testament), Thomas R. Schreiner; uitg. Zondervan, Grand Rapids, 2010; ISBN 978 03 1024 372 4; 432 blz.; $ 34,99.

hun eigen betekenis voor de Reformatie. Calv n wordt in het voorb gaan genoemd. Van z n betekenis voor de B belexegese bl kt niet zo veel, maar dit wordt goedgemaakt in een afzonderl k hoofdstuk over de kracht van de Reformatie: de prediking van het Woord. De Reformatie legde de prioriteit in het kerkel ke gebeuren op de prediking. Daarmee verschoof de aandacht van de sacramenten naar het Woord. Er ontstond een theologie vanuit de Schrift.

In de gereformeerde traditie gaf Zwingli in z n onderw s daar een vorm aan waarb de exegese voorop ging; vervolgens werd de dogmatiek geraadpleegd, waarna het geheel werd afgesloten met een preek over de behandelde tekst. Daarmee was de grondslag gelegd voor de ”profetie”, zoals men het geheel in Zürich karakteriseerde. Deze vorm was wezenl k voor de gereformeerde traditie. H is ook te herkennen b Calv n, die in een ”lectio continua” (doorlopende lezing) hele B belboeken achter elkaar op de preekstoel uitlegde. Het was een patroon dat ook buiten Genève gehanteerd werd.

schreef er al in de jaren twintig van de v ftiende eeuw een klein, kort en krachtig commentaar op en na z n verbanning uit Straatsburg gaf h er colleges over in Cambridge. B Luthers commentaar staat de rechtvaardiging door het geloof centraal en in de gereformeerde traditie geldt dit van de Efezebrief. Al in het eerste hoofdstuk z n er de thema’s van verkiezing, verzoening en verzegeling. De genade en de kerk komen daarin sterk naar voren.

Als het gaat om de verklaring

Lutherse lezing van de tekst prof. dr. T. E. van Spanje beeld RD

In zijn commentaar op Paulus’ brief aan de Galaten biedt Thomas R. Schreiner een lutherse interpretatie van deze brief. Met deze traditionele lezing in een eigentijds jasje roeit hij tegen de huidige stroom op. chreiner is hoogleraar Nieuwe Testament aan The Southern Baptist Theological Seminary in Louisville, Kentucky (Verenigde Staten). H is een internationaal erkend specialist op het gebied van paulinische studies.

Z n commentaar op Galaten maakt deel uit van een nieuwe

S

„Schreiners interpretatie van Galaten is traditioneel.”

Brieven van Paulus Timothy George heeft z n studie op een zeer leesbare manier gepresenteerd. Z berust vooral op de jongere literatuur en kan zo functioneren als een inleidend deel op de nieuwe serie ”Reformation Commentary on Scripture”.

In 2010 verscheen het laatste deel van een soortgel ke serie over het Oude Testament. De nieuwe reeks begint met deel 10 en bevat exegetisch materiaal van reformatorische predikers over twee brieven van Paulus: Galaten en Efeze.

Na een algemene inleiding volgt de verklaring van de tekst van de brief aan de Galaten en van die aan de gemeente in Efeze.

Beide verklaringen z n ook weer voorzien van een afzonderl ke introductie. Wanneer we zeggen dat de eerste een lutherse brief is en de tweede een gereformeerde, zitten we er niet ver naast.

Luther noemde de brief aan de Galaten z n Käthe. H was er, om zo te zeggen, mee getrouwd. H heeft ook tweemaal een verklaring ervan gegeven. De brief aan Efeze was in vergel king daarmee meer een gereformeerde brief, omdat deze in kort bestek het gehele Evangelie samenvat. Bucer

commentaarserie van uitgever Zondervan met een eigen opzet.

In 24 redel k korte hoofdstukken wordt de brief integraal becommentarieerd. Ieder hoofdstuk bevat zeven paragrafen. 1. Allereerst kr gt de lezer een beknopt overzicht van de plaats van de betreffende perikoop, vooral binnen de direct voorafgaande literaire context. 2. Met enkele regels wordt de hoofdgedachte van de perikoop aangeduid. 3. De schr ver biedt een eigen vertaling in schemavorm, met de functie van de zinnen. 4. Na de opbouw en 5. het exegetische overzicht volgt het hoofdbestanddeel: 6. een ”versvoor-versexegese”. 7. Ten slotte volgt de toepassing, met vooral theologische en pastorale opmerkingen.

Aan deze 24 hoofdstukken gaat een inleiding op Galaten vooraf, met een literatuurl st.

Verspreid over deze inleiding en 24 hoofdstukken staan excursen (”In Depth”), waarin bepaalde onderwerpen separaat worden besproken, zoals ”Israël Gods” (Gal. 6:16). Er is een hoofdstuk over de theologische thema’s in Galaten toegevoegd. Deze studie wordt gecompleteerd door een tekst-, zaak- en auteursregister.

Lokalisering In veel commentaren op de Galatenbrief vormt de lokalisering van de Galaten een terugkerende discussie. Volgens de oudere NoordGalatische hypothese heeft de apostel z n brief geschreven aan gemeenten in het heidense landschap Galatia, waar h t dens z n tweede zendingsreis het Evangelie verkondigde. Volgens de latere Zuid-Galatische hypothese schreef h aan gemeenten in de Romeinse provincie Galatia, waar h t dens

zaterdag 3 december 2011 Reformatorisch Dagblad

7

theologie From Abraham to Paul. A Biblical Chronology, Andrew E. Steinmann; uitg. Concordia Publishing House, Saint Louis, 2011; ISBN 978 07 586 2799 5; 464 blz.; $ 79,99.

tekst dr. M. J. Paul

„De brief aan Efeze vat in kort bestek het hele Evangelie samen.”

van de Schrift, zou er echter geen grond moeten z n voor twee verschillende tradities binnen de Reformatie. De brief aan de Galaten ontvangt b gereformeerde theologen gel ke b val als b lutheranen, terw l omgekeerd de lutheranen een verklaring bieden van de brief aan Efeze die inhoudel k weinig verschilt van die van hun gereformeerde collega’s.

Verschillen tussen lutheranen en gereformeerden werden niet door de exegese, maar veel meer door de politiek bepaald. Vandaar dat

de eindeloze debatten tussen de beide part en ook tot vruchteloosheid waren gedoemd.

Essentie Dit inzicht is leerr k, maar het is niet de bedoeling van deze reeks boeken over de reformatorische uitleg van het Nieuwe Testament.

De commentaren, in die t d meestal in het Lat n geschreven (een taal die helaas nog door weinig theologen gehanteerd wordt), kunnen in deze vertaling b dragen aan een wezenl k inzicht

in de reformatorische theologie.

Deze is vr wel onbekend, en daarom een zaak geworden van de historie. Maar zo levend als z was in de zestiende eeuw, zo krachtig kan z naar haar meest wezenl ke motieven ook vandaag de dag ons helpen inhoud te geven aan de prediking in de gemeente. Het moet voor een academicus niet al te moeil k z n om de wezenl ke en onmisbare essentie van de reformatorische verkondiging te transponeren naar de toonladder van onze t d.

In de B bel staan veel geschiedenissen in een historisch verloop zonder dat er jaartallen worden genoemd. Door zorgvuldige bestudering van de chronologische aanw zingen en door de verbinding met buitenB belse gegevens is het mogel k een t dbalk op te stellen.

Andrew Steinmann, een Amerikaanse oudtestamenticus en orthodoxe lutheraan, geeft in z n laatste boek een helder overzicht van de chronologie van de t d van Abraham tot die van de apostel Paulus.

H sluit grotendeels aan b het werk van E. R. Thiele over de t d van de koningen, maar h verschaft ook nieuwe inzichten. Zo worden nu ook de joodse gegevens over de berekening van de sabbats- en de jubeljaren gebruikt. Bl kbaar werd het jubeljaar in de t d van Ezechiël voor

theologie ESV Student Study Bible, Wayne Grudem e.a. (red.); uitg. Crossway, Wheaton IL, 2011; ISBN 978 14 3352 304 5; 1855 blz.; $ 37,99.

tekst Willem van Klinken

Galatenbrief z n eerste zendingsreis evangeliseerde. Schreiner kiest voor de laatste hypothese en dateert Galaten vroeg (ca. 48 na Chr.).

In 1977 heeft E. P. Sanders (”Paul and Palestinian Judaism”) gesteld dat volgens het jodendom in Paulus’ dagen gehoorzaamheid aan de wet zou z n bedoeld om in het verbond te bl ven (”covenantal nomism contra legalisme”). Dit heeft aanleiding gegeven tot een populaire visie onder veel moderne nieuwtestamentici (”The New Perspective on Paul”), die een lutherse interpretatie van Galaten als achterhaald beschouwen. Schreiner daarentegen relativeert deze nieuwe visie op Paulus. Reeds op de eerste pagina van z n introductie verdedigt h een lutherse (of reformatorische) lezing van Galaten.

Hoe kan een zondaar rechtvaardig voor God versch nen? In Galaten beantwoordt Paulus deze vraag.

B ieder commentaar z n kritische vragen te stellen. Volgens Schreiner zou de keuze tussen een Noord-Galatische en een ZuidGalatische hypothese geen invloed hebben op de exegese van Galaten. Is dit niet iets te kort door de bocht? En is een Noord-Galatische hypothese toch niet beter te verdedigen? Ook leest Schreiner de brief vooral als een theologisch document, zodat de historische aanleiding ervan wat op de achtergrond bl ft. Dit neemt echter niet weg dat dit commentaar waardering verdient. Het is boeiend te lezen hoe Schreiner ”The New Perspective on Paul” relativeert. Z n exegese geeft de nodige aandacht aan de tekstuele context (b voorbeeld Gal. 3:28) en is vaak weloverwogen.

Door de nuttige opzet heeft deze studie het karakter van een werkboek: de eerste paragraaf van ieder hoofdstuk helpt om snel de plaats

van de betreffende perikoop te ontdekken en de laatste paragraaf om de perikoop in de huidige t d te plaatsen.

Preekvoorbereiding Soms is de toepassing wat bepaald door de Amerikaanse setting en zou een aangepaste titel van de serie beter z n, b voorbeeld: ”Exegetical and Application Commentary on the New Testament”.

De vele voetnoten bevatten nuttige verw zingen naar vooral moderne en gezaghebbende exegeten. De eerbied voor de B bel doet weldadig aan. Het Engels is vr eenvoudig en de uitgever heeft de uitgave keurig verzorgd. Ondanks de vele niet-getranscribeerde Griekse citaten hoeft de lezer niet per se kennis van het Grieks te hebben.

Predikanten kunnen t dens de preekvoorbereiding hun voordeel met deze studie doen.

de zeventiende keer gehouden.

Daaruit volgt dat het eerste jubeljaar in 1358 was, 49 jaar na de intocht in het beloofde land in het jaar 1406 voor Christus. Voor de periode van het Nieuwe Testament z n er enige nieuwe inzichten over Cyrenius, de regeringsperiode van Herodes de Grote, en de indeling van de l densweek.

Steinmann verw st meermalen naar buitenB belse gegevens, maar b de periode vóór David is h daarin terughoudend, mede vanwege enige onzekerheden in de Egyptische chronologie. Toch had ik daarover graag nog wat meer vernomen.

Het boek is helder geschreven en niet al te technisch, terw l de specialisten genoeg aanknopingspunten kr gen.

Op internet z n mooie aanvullende overzichten te vinden: zie de site cph.org/aescharts.

De in 2008 verschenen ”ESV Study Bible” is de meest uitgebreide en complete Engelstalige studieb bel. De nu gepubliceerde ”ESV Student Study Bible” is een soort lightversie. Het aantal voetnoten, toelichtende artikelen en kaarten is stevig uitgedund. Dat levert een aanzienl k minder corpulent en dus handzamer boek op. Het gevolg is natuurl k dat de toelichting wel erg beknopt is geworden, zeker voor wie wat diepgaandere B belstudie wil doen.

Daarb moet gezegd worden dat deze studentenb bel meer is dan een uitgeklede versie van de ”ESV Study Bible”. De lay-out is frisser en overzichtel ker, met meer kleuren. Nieuw z n 850 informatieve kadertjes (”Did You Know?”) met weetjes over de B beltekst. B voorbeeld: b 2 Samuel 4:12 wordt ver-

meld dat ophanging in Israël niet werd gebruikt als executiemethode.

Wel werd een lichaam van een veroordeelde na de executie aan een paal gehangen. De studieb bel bevat ook 120 ”character pro les”, met informatie over B belse guren.

De gebruikte vertaling, de English Standard Version, staat in de traditie van de aloude King James Version. Deze B bel is daarom goed bruikbaar naast de (Herziene) Statenvertaling, waarb beseft moet worden dat er in het Nieuwe Testament soms een verschil is in de grondtekst die gevolgd wordt.

Kortom, deze uitgave is inderdaad geschikt voor jongere lezers – of voor gebruik in het gezin. En deze studieb bel is een stuk makkel ker mee te nemen dan z n grote broer – voor wie graag bruikbare en toegankel ke informatie over de B bel b de hand heeft.

'GE+&A7& (,"+>&C&? #,"+>&CC,A&?(&9 -58Elke dag een korte meditatie, voorzien van diverse verhalen en gedichten, en de gegevens over zon- en maanstanden. Met bijdragen van predikanten uit de breedte van de reformatorische gezindte.

, $#*1-

#>>9 ',*,)7 3,AA&G

F&A>3&? &? +&AGE(&?

J.C. Philpot

Ds. W. Harinck

Dagelijkse overdenkingen van dominee Philpot.

Samengesteld door zijn dochters die, na een vorige uitgave verzorgd te hebben, overweldigend bemoedigd werden door de vele reacties van lezers over de grote waarde van Philpots arbeid in de dienst van God.

Dit dagboek behandelt de Nederlandse geloofsbelijdenis, opgesteld door Guido de Br猫s.

Gegrond op het vaste fundament van Gods Woord.

203+/%"+)! , $'*1#

, &(*1-

:4(&97 4G6 (& 'GE+&A Matthew Henry

19>42&? 4G6 (& 'GE+&A

:@ !&6 (>?C&9 >< 6& CA,9&?

Matthew Henry

Ds. J. Poort

In dit dagboek maakt u kennis met bekende en minder bekende echtparen uit de Bijbel.

De praktische lessen uit hun levensgeschiedenissen en gezinsomstandigheden zijn blijvend actueel.

Allerlei levensomstandigheden en karaktertrekken van vrouwen uit de Bijbel komen aan de orde.

Samengesteld aan de hand van de Bijbelverklaring van Matthew Henry met pastorale toonzetting.

Dit dagboekje bevat 366 overdenkingen voor de ochtend. Na het donker van de nacht geeft de schrijver voor elke dag iets mee om die dag te overdenken en in de praktijk te brengen.

, $.*1#

, $.*1#

, $$*1-

voor jongeren

'$$" !#%(&"&%

0&"2GE/&9

.&A$7 3G?(6 (& @47

Diverse predikanten Ger. Gem.

Ada Schouten-Verrips

In dit dagboek lees je dagelijks over de enige goede Weg, de Heere Jezus Christus.

Hij is de Weg, de Waarheid en het Leven.

Per week wordt een persoon of thema behandeld.

Dit dagboek gaat over de dieren in de Bijbel.

Een leeuw, een lam, een hert. Maar nog veel meer dieren die in de Bijbel worden genoemd, komen voorbij. Zo wordt Gods Woord praktisch dichtbij kinderen gebracht.

Vanaf 4 jaar.

, $'*1#

, $(*1#

.::=%B;

D>>9I &&? AG&(

Ben de Raaf

J. van Weelden e.a.

Misschien ben je wel heel druk en is de dag om voor je het weet. T贸ch heeft de Heere een boodschap voor jou. Elke dag wordt ingezoomd op een bepaald Bijbelgedeelte en de boodschap dichter bij je gebracht.

In dit dagboek voor kinderen vanaf 7 jaar staat elke maand een thema centraal dat te maken heeft met muziek in de Bijbel. Bij iedere dag staan er twee vragen, een weetvraag en een denkvraag.

, $'*1#

, $(*-#

+..- &%$% &*"(.%1%/ 3/ &% (.%1!*/&%0 .# )3* '''2&%(*/3%,2/0

spotlight

zaterdag 3 december 2011 Reformatorisch Dagblad

9

Drama’s rond Van Gogh Wie een boek van meer dan duizend bladzijden wil verkopen, moet met iets spannends komen.

Is dat de reden waarom de biografie van Van Gogh afsluit met veel gespeculeer rond zijn dood, wat afbreuk doet aan zijn levensverhaal? et leven van Vincent van Gogh rechtvaardigt een forse biograe. Van Gogh wordt beschouwd als een van de belangr kste schilders van z n t d, h leidde een veelbewogen leven, en z n correspondentie met z n broer Theo vormt een literair hoogtepunt in de negentiende eeuw. Bovendien: h vond zelf het verband tussen z n leven en werk van groot belang. Redenen genoeg om een dik boek aan hem te w den, vooral omdat er eigenl k nog geen goede Van Goghbiogra e bestond.

De Amerikanen Steven Naifeh en Gregory White Smith zetten zich aan deze enorme klus, wat leidde tot een boek dat meeslepend geschreven is en grondig inzicht biedt in de persoonl kheid van Van Gogh. De auteurs, die eerder hun sporen op het terrein van de biogra e hebben verdiend, schreven een prachtig verhaal over een meesterdromer en meesterdrammer, gekweld, achterdochtig, eigenw s, lastig, veeleisend en zel ngenomen.

Daarmee tornen ze aan het bestaande beeld van Van Gogh, dat sporen draagt van het romantische cliché van de gekwelde en miskende kunstenaar. H stierf eenzaam en arm, h zag kunst als een roeping en identi ceerde zich met armen en rechtelozen, t dens z n leven had nauwel ks iemand belangstelling voor z n schilder en, h was alt d op zoek naar liefde maar wist er uiteindel k geen raad mee, en dat alles culmineerde in z n tragische zelfmoord.

Daar klopt niets van, volgens Naifeh en White Smith. Ze sluiten hun boek af met een „aantekening over Vincents fatale verwonding”, waarin ze opperen dat h helemáál niet de hand aan zichzelf sloeg, maar vermoord werd door een paar jongens

H

Biografen willen te graag sensationeel nieuws bieden

Enny de Bruijn bespreekt actuele publicaties

uit Auvers-sur-Oise. Het bew smateriaal is interdun en heeft de Van Goghkenners wereldw d niet overtuigd, maar dat neemt niet weg dat juist dit meest speculatieve stukje uit het hele boek –een publiciteitsstunt?– alle kranten gehaald heeft.

Daarmee bevinden Naifeh en White Smith zich in het goede gezelschap van andere biografen met een voorkeur voor complottheorieën achter raadselachtige sterfgevallen. Mozart zou b voorbeeld niet gestorven z n aan reuma, sy lis of een virusinfectie (de mogel ke medische verklaringen), maar vermoord z n door een jaloerse concurrent.

En Descartes zou niet aan longontsteking z n overleden (zoals alt d gedacht werd) maar vergiftigd z n door een priester.

Zoiets is alt d goed voor aandacht in de pers en hoge verkoopc fers, en dat is jammer. Het bevestigt de sensatiezucht, en doet afbreuk aan het serieuze karakter van het onderzoek. Een biogra e als dit boek over Van Gogh is niet vernieuwend omdat er sensationeel nieuws in staat, maar omdat het beter inzicht biedt in het leven en werk van een belangr ke guur uit het verleden.

Het probleem is uiteraard dat b na niemand een dergel k boek écht op waarde kan schatten. Is dat de reden dat recensenten zich b het bespreken van biogra eën liefst beperken tot de meest schokkende nieuwtjes, een weergave van het leven van de hoofdpersoon en een paar algemene opmerkingen over de st l? Om te weten of de schr vers hun bronnen goed weergeven, of ze zorgvuldig interpreteren en of het beeld dat ze schetsen betrouwbaar is, moet je immers zélf b na evenveel van het onderwerp afweten – en dat is onmogel k.

Het enige wat een recensent kan doen, is vragen opwerpen. B voorbeeld deze: is het mogel k om werkel k in de bronnen door te dringen als je geen Nederlands leest? De auteurs hebben zich beholpen met Engelse vertalingen van b voorbeeld de brieven van Van Gogh, maar ze waren niet in staat om de originelen te lezen, of zelfstandig Nederlands archiefmateriaal te bestuderen.

Hoewel ze een beroep konden doen op een team van niet minder dan elf vertalers voor de verwerking van Nederlandstalige literatuur, l kt me dat toch een behoorl ke handicap voor biografen.

Naifeh en White Smith compenseren hun gebrek aan direct contact met de bronnen met een weidse visie en een literaire st l. De manier waarop het boek begint is veelzeggend: „Theo dacht aan het ergste. In het bericht stond alleen dat Vincent ‘zich had verwond’. Toen Theo naar het station snelde om de volgende trein naar Auvers te halen, snelde z n geest achteruit en vooruit. (...) Wat wachtte hem op het eind van z n treinreis?”

Dat is de st l van een roman, niet van een biogra e. Ook verderop in het boek bl kt dat de auteurs vr makkel k heen en weer bewegen over de grens tussen ctie en nonctie. Soms bek ken en beanalyseren ze de personages van buitenaf, soms zitten ze ineens in hun hoofd en beschr ven ze hun gedachten. Het helpt voor het inlevingsvermogen van de lezer en voor de spanning in het verhaal –dat nergens saai wordt– maar het wekt de achterdocht van de historicus.

De auteurs, die nadrukkel k voor een literaire benadering en een psychologische insteek kiezen, laten hun hele verhaal cirkelen rond het karakter van Vincent en de relatie tussen hem en z n broer Theo. De achtergrond van geestesziekten en religieuze wanen in z n familie helpt om een duidel ker beeld van hem te kr gen, maar tegel kert d tonen de auteurs hier weinig nuance en jngevoeligheid: ze leggen een al te rechtstreeks verband tussen religie en angst, waarb de stap naar wanen snel gezet is. Dat is een gemis in de biogra e van domineeszoon Van Gogh, die zelfs een t dlang predikant wilde worden en in wiens leven religie een belangr ke rol speelde.

Het bl ft daarom de vraag of dit boek terecht de ondertitel ”De biogra e” draagt.

Dat wekt de indruk dat hiermee het de nitieve woord over Vincent van Gogh gesproken is. Juist de gekleurde blik en de dramatiserende pen van de auteurs vragen echter om een even grondig gedocumenteerd beeld dat tegenover het hunne gezet kan worden.

”Vincent van Gogh, de biografie”, Steven Naifeh en Gregory White Smith; vert. Mario Molegraaf; uitg. Bert Bakker, Amsterdam, 2011; ISBN 978 90 351 3147 7; 1070 blz.; € 49,95.

10

in beeld

zaterdag 3 december 2011 Reformatorisch Dagblad

zaterdag 3 december 2011 Reformatorisch Dagblad

11

Sneeuw op komst tekst Rudy Ligtenberg beeld EPA

Het zal toch wel gaan sneeuwen? De winter is koud begonnen, of in de skigebieden slaat de onrust toe. Alle voorspellingen van een ouderwetse winter met veel sneeuw en s ten sp t.

De heuvels in het zuiden van Duitsland zien er op dit moment nog akelig bruin uit. De 1493 meter hoge Feldberg b Freiburg nodigt bepaald nog niet uit om de lange latten onder te binden, hoe gladgeschoren de hellingen ook z n.

Uit een rapport van de World Meteorological Organization bl kt dat de opwarming van de aarde stilaan doorgaat.

De dertien warmste jaren ooit vielen allemaal in de afgelopen v ftien jaar. Dat belooft niet veel goeds voor gebieden die hun aantrekkingskracht vooral aan de sneeuw hebben te danken.

Vandaar dat de mens de natuur een handje helpt.

Op de hellingen van de Feldberg staan sneeuwkanonnen klaar om de aarde te voorzien van een witte deken, zodat de pistes de wintersportliefhebbers alsnog in st l kunnen ontvangen. â&#x20AC;?The snow must go onâ&#x20AC;?.

"=*'' 7!BA

"$)+' &..+#"24!

0$*,,!!%**("!!.

+-*$1!. +EE' 0=:HF'E'C

0..! &('1/!.!, IB:B

)*'*

+.:H6H:'H:'C +/BCC''6BB=*''E 0#'1%1'!1'!,

"DB/H'E

?H'83 /HG "=*'' 7!BA 131 %')(+",* -+"') /&"0)* De serie Nature’s Great Events brengt op krachtige wijze bijzondere natuurverschijnselen in beeld.

Elke alevering speelt zich af in een ander deel van de wereld en toont spectaculaire gebeurtenissen waarvan de oorsprong vaak duizenden kilometers verderop ligt.

Een serie om zelf van te genieten of als cadeau weg te geven!

DVD informatie: • 3 DVD’S • 6 spectaculaire aleveringen • Nederlands gesproken

4 $2$,;

<1(1-

333>'=*'';!BA>CE )';:'E *H='.: BA 333>'=*'';!BA>CE B% ;:88= BC*'=;:00C*' /BC BA> 5'E'%BCH;.! /';:'EE'C@ )'E 9-- & -41 94 #-

Bestelbon Omschrijving

Aantal

400501 DVD Nature’s Great Events

Bedrag x € 19,95

€

Verzendkosten: brievenbuszendingen € 1,95 en pakketzendingen € 4,95 Totaal €

Vul deze machtiging in. Schrijf a.u.b. duidelijk.

Ik machtig hierbij Erdee Shop, Apeldoorn om het totaalbedrag éénmalig via incasso af te schrijven van mijn bank/girorekeningnr: Handtekening

Datum:

Dhr.

Mw.

Naam: Adres: Postcode: Plaats: Tel. E-mail:

De bestelbon opsturen in een envelop met postzegel naar: Erdee Shop, Postbus 75, 7300 AB Apeldoorn. U mag de bestelbon ook kopiëren.

literatuur

zaterdag 3 december 2011 Reformatorisch Dagblad

13

Veelzijdige, moedige schrijfster tekst dr. Hans Ester beeld ANP

In Berlijn overleed donderdag de Duitse schrijfster Christa Wolf. Velen in Duitsland, in de voormalige DDR en in de Bondsrepubliek, realiseerden zich met het heengaan van Christa Wolf opeens dat haar werk uniek was. En beseften dat het omvangrijke oeuvre van Christa Wolf na de hereniging van Duitsland in 1990 niet naar waarde is geschat. eer dan een meter nemen de boeken van Christa Wolf in m n boekenkast in beslag. En dat is nog niet eens compleet. Over de talr ke boeken die óver haar z n geschreven, hebben we het dan nog niet gehad. De oppervlakkige reden voor de grote belangstelling voor haar werk lag in de kritiek op de DDR die in haar romans als ”Der geteilte Himmel” (De verdeelde hemel, 1963) en ”Nachdenken über Christa T”.

(Nadenken over Christa T., 1968) aanwezig is.

De diepere reden voor de interesse in Christa Wolfs werk had te maken met de universele vragen over de mensel ke identiteit en over de verhouding tussen indivi-

M

duele kunstenaar en samenleving die Christa Wolf stelde. Z was in haar romans en opstellen voortdurend bezig met de vraag hoe de mens tot zichzelf kan komen. Het grootste deel van haar lezers moet haar werk vanuit ethische vragen over de juiste manier van leven hebben gelezen.

Wel moeten we hier b aantekenen dat Christa Wolf voor het belang van de godsdienst voor de mens geen oog had en daarin de oppervlakkige of ciële part l n volgde.

Debuut De ”Moskauer Novelle” uit 1961 vormde Christa Wolfs debuut. Z distantieerde zich er later van. De hoofd guur, de kinderarts Vera Brauer, reist naar Moskou en ontmoet daar (opnieuw) de Russische luitenant Koschkin, die door een aanslag van de dest ds anticommunistische Vera tegen de gehate Sovjets in 1945 gewond was geraakt aan z n ogen. Geheel in de l n van het ”socialistisch realisme” bl ft Vera in Moskou trouw aan de haar door de communistische part gegeven opdracht en gaat z niet in op de avances van Pawel Koschkin.

Een veel overtuigender innerl ke str d voert Rita Seidel uit ”Der geteilte Himmel”. Rita werkt in een wagonfabriek in de DDR. Wanneer haar verloofde naar West-Berl n vertrekt, volgt Rita hem na enige t d. Afgestoten door de kilheid van het Westen besluit Rita om terug te gaan naar de DDR. Rita kan

de splitsing van Duitsland echter niet aan en doet een mislukte poging tot zelfmoord. De roman begint op het moment dat Rita in een sanatorium herstelt van haar psychische instorting. Haar collega’s bezoeken haar daar en helpen haar om tot een nieuw levensvertrouwen te komen. De roman verscheen nadat er op 13 augustus 1961 een begin werd gemaakt met de bouw van de Muur.

Ook het boek over Christa T., die aan leukemie l dt en daaraan sterft, is geen roman die de bestaande politieke verhoudingen in de DDR slechts bevestigt.

De roman stelt de vraag naar de

uit 1976 (Ontwerp van een kindert d) laat de schr fster de vrouw Nelly Jordan naar haar geboorteplaats L. terugkeren, die inmiddels in Polen ligt. We herkennen de plaats Landsberg an der Warthe hierin, waarin Christa Wolf in 1929 werd geboren. Dat de roman een ”ontwerp” is, heeft te maken met het bewustz n dat het heden alt d doors pelt in de herinneringen aan vroeger.

Een opvallende wetmatigheid in het werk van Christa Wolf is het ”zelfbewustz n” van degene die vertelt. Wat z vertelt, is een verkenning, een ontwerp. Haar werk legt de kaarten van het spel

Christa Wolf was voortdurend bezig met de vraag hoe de mens tot zichzelf kan komen doodsoorzaak en confronteert de lezer met de overweging of het niet de verhoudingen in de DDR waren waaraan Christa T. stierf.

Strijd tegen clichés Het werk van Christa Wolf is één grote str d tegen clichés, of die nu betrekking hebben op de politieke en economische zelfbejubeling van de DDR of op de gemakkel ke veroordeling van het meeloperschap van de kleine burger t dens het Derde R k. In haar verkapte autobiogra e ”Kindheitsmuster”

open voor de lezer neer. Niet om af te breken, maar om met inachtneming van alle complicerende factoren tot waarheid te komen.

Dat gebeurde met de roman over de romantische dichteres Karoline von Günderrode (”Kein Ort. Nirgends”, Geen plek. Nergens, 1979) en ook met de roman over de Griekse zieneres Kassandra (”Kassandra”, 1983).

Onduidelijke status De onduidel ke status van Christa Wolfs teksten wordt in de loop

der jaren steeds sterker. Ze vertelt b voorbeeld in ”Störfall” (Storing, 1987) over een ongeluk in een atoomcentrale en observeert voortdurend de veranderingen die deze catastrofe in haar voorstelling van de geschiedenis veroorzaakt. We vinden dit ook in het verhaal ”Leibhaftig” (In hoogsteigen persoon, 2002) over een ingr pende operatie en de gevolgen daarvan voor het voelen en denken van een vrouw.

Christa Wolf vertelt in haar romans en verhalen over herkenbare gebeurtenissen zoals een zware operatie en houdt vervolgens als vertelster het vertelde tegen het licht om te zien of dit alles betekenis heeft en eerl k is. Z voert een permanente dialoog met zichzelf en met vele anderen. Die dialoog is deel geworden van haar verzamelingen opstellen, zoals het schitterende ”Lesen und Schreiben” (Lezen en schr ven, 1972 en 1980), alsmede de bundel teksten ”Auf dem Weg nach Tabou” (Op weg naar Tabou, 1994).

Medewerker Stasi Dat in 1993 werd ontdekt dat Christa Wolf korte t d inof ciële medewerkster van de ”Staatssicherheit” is geweest, heeft haar imago danig beschadigd. Gevoegd b haar pogingen om het andere Duitsland, de DDR, ontdaan van alle onrecht, in 1989 voort te laten bestaan, is evenmin in haar voordeel geweest. Het is nu de hoogste t d om Christa Wolfs waardevolle oeuvre opnieuw te waarderen.

14

opinie

zaterdag 3 december 2011 Reformatorisch Dagblad

Verbied consumentenvuurwerk Er is alle reden om consumentenvuurwerk te verbieden, betoogt dr. Tjeerd de Faber.

t dens de laatste drie jaarwisselingen. De gezamenl ke Nederlandse oogartsen vinden deze rekening te hoog en pleiten daarom op puur medische gronden voor een verbod op het afsteken van consumentenvuurwerk. Een mogel k alternatief z n openbare vuurwerkshows afgestoken door professionals.

Ieder jaar eindigt het jaar voor veel Nederlanders op karakteristieke w ze: champagne, oliebollen, oudejaarsconference. Vuurwerk hoort er ook b , vinden velen. De vuurwerkramp in Enschede maakte geen einde aan deze traditie.

Het Nederlands Oogheelkundig Gezelschap, waarin alle oogartsen vertegenwoordigd z n, heeft de afgelopen drie jaar in de week rond de jaarwisseling het aantal vuurwerkslachtoffers geregistreerd. De registratie leverde het volgende beeld op: Nederlandse oogartsen behandelden 826 patiënten met totaal 978 beschadigde ogen.

Gelukkig liep het in twee derde van de gevallen relatief goed af.

331 ogen liepen bl vende schade op, 65 ogen werden blind waarvan er 30 niet meer te redden waren en operatief moesten worden verw derd.

Tot onze verbazing bleek uit het onderzoek dat 53 procent (meer dan de helft!) van de slachtoffers omstander was. Z z n dus niet door eigen vuurwerk getroffen. De helft van de slachtoffers was kind en 90 procent was man.

Bovenstaande is de trieste oogheelkundige rekening van het traditionele vuurwerkvermaak

Irak Om meer begrip op te brengen voor ons standpunt nog enkele feiten. Uit internationale oogheelkundige literatuur bl kt dat alleen een verbod op consumentenvuurwerk oogletsels kan voorkomen.

Australië, Ierland, Hongar e en 28 staten van de Verenigde Staten kennen al een dergel k verbod.

Een vergel king leert verder dat de c fers in Nederland er niet om liegen. We kr gen het voor elkaar om door privépretvuurwerk in twee jaarwisselingen meer oogletsels te veroorzaken dan alle 512 oogtrauma’s die Amerikaanse troepen hebben opgelopen gedurende vier jaar van militaire v andel kheden in Irak.

Ogen z n iets waar we zuinig op moeten z n. Voor veel beroepen en ook voor vaar- en r bew zen worden minimumeisen gesteld aan het gezichtsvermogen. Slechtziendheid kan loopbaanplannen doorkruisen. Piloot, stuurman of vrachtwagenchauffeur worden? Met slechte ogen kun je het

weerwoord

antwoorden op vragen over het christelijk geloof

„Als er ergens ter wereld een reisbestemming zou zijn met een dergelijk hoog risico op letsel door explosieven als in ons kikkerlandje rond oud en nieuw, dan zou onze regering voor die regio een negatief reisadvies afkondigen.” beeld ANP

vergeten. Daarb komt dat op de langere term n het risico van een oogziekte aan het resterende ziende oog niet denkbeeldig is.

Het is verder een feit dat de staat de veiligheid van burgers (omstanders) in de publieke ruimte t dens

de jaarwisseling niet kan waarborgen. Als er ergens in de wereld een reisbestemming zou z n met zo’n hoog risico op letsel door explosieven als ons kikkerlandje rond oud en nieuw, dan zou de regering voor een dergel k land een nega-

tief reisadvies afkondigen.

Vergeet ook de psychische gevolgen van een vuurwerkongeluk niet. Jonge vuurwerkslachtoffertjes, niet zelden onschuldige kinderen tussen de drie en acht jaar, hebben veelal de nodige psy-

„Meer dan de helft van de vuurwerkslachtoffers is omstander”

Onwetendheid van Jezus onderstreept om te betuigen dat Jezus dus niet werkel k Gods Zoon was. Men redeneert dan: God is alwetend. Als Jezus werkel k God is, is H ook alwetend. Jezus zegt hier iets niet te weten. Dus is H niet echt God. De Heere Jezus heeft gezegd dat Hij de dag van Zijn wederkomst niet. Hoe kan Hij dan toch Gods Zoon zijn?

In Markus 13 is de redevoering van de Heere Jezus te vinden over de gebeurtenissen van de eindt d en de wederkomst van Christus als beslissend eindpunt van de wereldt d. Jezus stelt in dat verband ook het moment van Z n wederkomst aan de orde. En verklaart met klem dat niemand het precieze t dstip ervan weet, behalve de Vader. „Maar die dag en dat moment is aan niemand bekend, ook aan de engelen in de hemel niet, ook aan de Zoon niet, maar alleen aan de Vader” (Mark.13:32).

Deze tekst is opvallend, omdat de Zoon hier aangeeft ook niet het moment van de wederkomst te weten. Deze uitspraak van de Heere Jezus wordt wel gebruikt

Onbeduidend punt Deze redenering werd al in de vierde eeuw naar voren gebracht door de volgelingen van Arius. De arianen vormden een stroming die Jezus niet erkenende als God, maar Hem als het hoogste schepsel zag. Wel hoger dan alle mensen, maar toch lager dan God Zelf.

En inderdaad roept deze tekst vragen op. Jezus spreekt hier immers over Zichzelf als ”de Zoon”.

H duidt Zichzelf hiermee aan als de Zoon van de Vader. En juist dan brengt H naar voren iets niet te weten. Als Jezus nu had gezegd: „De Zoon van David weet het niet”, of: „De Verlosser weet het niet”, dan had H benadrukt hoe H iets niet weet als mens, wat h geworden is voor ons. Maar nee, H zegt iets niet te weten als de Zoon!

Hier spelen verschillende overwegingen een rol. Om te beginnen is het opvallend dat dit het

enige is waarvan Jezus zegt dat H het niet weet. Terw l dit naar verhouding een klein en onbeduidend punt is. Het is goed om te letten op alles wat Jezus wel weet: H weet jaren van tevoren dat de tempel verwoest zal worden (Mark. 13:2). H weet dat H zal l den en precies op de derde dag zal opstaan (Mark. 10:34). H weet dat het Evangelie wereldw d verspreid zal worden (Mark.

13:10). H kent de heilswil van de Vader en deelt die uit (Mark. 2:7 en 10), ja, H kent de Vader Zelf (Matth. 11:27). Vooral dat laatste: H kent de Vader, de levende, alomtegenwoordige God. Wat is vergeleken daarb het t dstip van Z n wederkomst? Dus wat gewone mensen niet kunnen weten, dat weet Jezus. En iets wat van relatief weinig belang is, bl kt H niet te weten!

Waakzaam Dit geeft aan dat er iets b zonders is met deze onwetendheid rond de dag van de wederkomst. Hier is niet zomaar sprake van onwetendheid door een tekort aan inzicht.

Dit wordt ons duidel k als we de redevoering van Jezus verder

onderzoeken. Het is Gods wil om de datum van de wederkomst onbekend te houden, opdat de gelovigen waakzaam zullen z n.

En elke dag bereid zullen z n om Jezus te ontmoeten. Als de datum bekend zou z n, zouden christenen heel snel traag en geestel k lui worden. Z zouden gaan denken: de wederkomst is toch pas over lange t d of pas b de volgende generatie, dus ik hoef me nu nog niet zo druk te maken.

kan het dat Jezus zegt het niet te weten? Want als Zoon van God moet H het toch weten? Hier komen we b het mysterie van de persoon van Jezus. Dat geheimenis is iets wat telkens weer in de evangeliën naar voren komt. Aan de ene kant vergeeft Jezus zonden, doet H wonderen, wekt doden op, wordt door God „M n geliefde Zoon” genoemd. We ontmoeten in Hem de Heere. H is de Heere, in liefde tot ons afgedaald uit de

Jezus wil elke speculatie over wederkomst de pas afsnijden Dat zou het christendom onder de verzoeking van verwereldl king brengen.

Als Jezus dus verklaart de dag en het uur niet te weten, dan is dat om werkel k elke speculatie over de wederkomst de pas af te sn den. En omgekeerd: om Z n gelovigen op te wekken tot een waakzaam leven waarin ze elke dag zo leven dat ze Hem kunnen ontmoeten.

Dan bl ft nog wel de vraag: Hoe

hemel om ons te verlossen. En tegel k lezen we dat Jezus wandelt, moe is, eet en drinkt en hier iets niet weet. Daar versch nt H als mens, als echt mens van vlees en bloed die deel heeft aan dezelfde beperkingen als w , alleen zonder zonde.

Wonder Juist die dubbelheid betrekt ons b het wonder van de persoon van Jezus. Als Gods Zoon is H

zaterdag 3 december 2011 Reformatorisch Dagblad

15

Voorspelling horrorwinter uit de lucht gegrepen chische begeleiding nodig na een vuurwerkongeval. Het komt zelfs voor dat dergel ke kinderen –”war children”– een posttraumatische stressstoornis opgelopen. Dat alles door de pretmunitie.

Als oogartsen hebben w vooral zicht op de oogletsels die als ge­ volg van vuurwerk z n ontstaan.

Onze collega’s van de (plastische) chirurgie en longartsen kunnen ook een boekje opendoen. Z wor­ den jaarl ks geconfronteerd met verminkte ledematen, brandwon­ den en ademhalingsproblemen.

Naast de genoemde medische complicaties is er b voorbeeld ook sprake van milieuvervuiling en ernstige overlast voor mens en dier. Kortom, er z n voldoende argumenten om een verbod op consumentenvuurwerk te onder­ bouwen.

Vuurwerkbril Een vuurwerkverbod? Z n de Nederlandse bevolking en de beleidsmakers hier aan toe? De economie is vooralsnog leidend, zo bl kt. Veel Nederlanders kunnen de verleiding niet weerstaan: z trekken rond oud en nieuw royaal de portemonnee. In de legale vuurwerkbranche wordt jaarl ks meer dan 65 miljoen euro omge­ zet.

Vuurwerkliefhebbers zien een vuurwerkverbod wellicht als de zoveelste vorm van betutteling en regelzucht. Z zullen stellen

dat een verbod een brug te ver is.

Deze vuurwerkfanatici geef ik het volgende advies: Volg een oplei­ ding tot pyrotechnicus. Dan mag u legaal professioneel vuurwerk afsteken, mogel k zelfs betaald door de lokale overheid.

Een dergel ke openbare vuur­ werkshow heeft veel voordelen.

Het voorkomt letsel b kinderen en andere omstanders. Verder beschermt het ondeskundige burgers die, mogel k beneveld door alcohol en/of drugs, inferieur vuurwerk afsteken. Verder is een gecoördineerde vuurwerkshow schitterend om te zien.

Zolang de autoriteiten echter toestaan dat consumenten frank en vr vuurwerk afsteken t dens de jaarwisseling is het w s om als burger voorzorgsmaatregelen te treffen. De Nederlandse oogartsen adviseren u b het afsteken van en k ken naar vuurwerk een bescher­ mende (vuurwerk)bril op te zet­ ten. Verder is het verstandig om kleine kinderen binnen te houden.

U bent gewaarschuwd.

De auteur is als oogarts verbonden aan het Oogziekenhuis te Rotterdam. Hij is woordvoerder vuurwerk voor het Nederlands Oogheelkundig Gezelschap. >>refdag.nl/vuurwerk voor een ilmpje waarop te zien is wat er zich tijdens de afgelopen nieuwjaarsnacht afspeelde in het Oogziekenhuis in Rotterdam.

t Zijn mens-zijn één met de Vader, en is met de Vader almachtig, alw s, eeuwig.

Maar H is ook werkel k mens geworden. Daarom is H als kind gegroeid in w sheid en kennis.

Wat H als God volkomen had, moest H als mensenkind verwer­ ven. En met deze uitspraak over het ”niet weten” geeft Jezus aan dat H als mens geworden Zoon ook onkundig is van de dag van de wederkomst. Als we dat doortrek­ ken naar Hem als Zoon van God, leggen we te veel in deze tekst.

Jezus spreekt hier niet als de Zoon van God zonder meer. H spreekt als Gods Zoon Die werkel k en echt mens is geworden.

Maar waarom benadrukt Jezus dan alleen b dit punt dat H het niet weet als mens? Terw l H b veel grotere dingen wel zegt het te weten? Over het kennen van de Vader, de precieze dag van Z n opstanding, de eindt d enzovoort?

Dit alles geeft aan dat Jezus per se niet wilde dat de discipelen zich druk zouden maken over de datum van de wederkomst. Dat ze Hem er ook niet over lastig moes­ ten vallen. Maar dat ze beslist en volledig het t dstip zouden laten liggen. Opdat al hun aandacht

zou uitgaan naar de persoon van Christus zelf. Om met Hem te leven, Hem te dienen en lief te hebben, van Hem te getuigen. Dan zouden ze ook, wanneer Jezus terugkomt, bereid bl ken te z n en binnen mogen gaan in Gods Koninkr k.

Geen rekenarij Deze uitspraak van Jezus geeft overigens wel aan hoe onjuist de rekenar is van allerlei personen en stromingen die wel de datum van de eindt d hebben willen vaststellen. We kunnen denken aan Jehova’s getuigen, maar ook aan allerlei andere personen en groepen. Daarmee negeren z deze besliste uitspraak van Jezus.

Bovendien bl kt elke keer weer dat men zich vergist heeft. Nie­ mand weet het. Dat betekent dat de Heere Jezus ook deze winter zou kunnen komen. „Wees dus waakzaam” (Mark. 13:35).

De voorspellingen over een mogelijke horrorwinter die her en der in de media opduiken, zijn uit de lucht gegrepen, verklaart dr. Wim Klaassen. Meer dan tien dagen vooruit valt weer niet te voorspellen.

kel k van heel andersoortige factoren.

Meteorologen moeten het zich ondertus­ sen aantrekken dat wilde voorspellingen over een naderende horrorwinter wél seri­ eus genomen worden en dat b na een derde van de Nederlandse bevolking sceptisch is over de opwarming van de aarde.

Dat kan onder meer door als meteorolo­ gen alerter te reageren wanneer sceptici onzekerheden in ons onderzoek opblazen.

We z n erg gewend met elkaar een acade­ Ze klinken spannend, de verhalen in de mische discussie te voeren. We hebben ons media over de naderende horrorwinter.

Veel waarde hoeven we er echter niet aan te niet op t d gerealiseerd hoe groot de maat­ schappel ke impact van ons onderzoek hechten. Het weer kun je hooguit voor tien zou worden. We hebben zitten knoeien b dagen voorspellen, daarna wordt het écht het voorlichten van het grote publiek over onzeker. klimaatverandering, omdat we er niet op De voorspellingen over de horrorwinter voorbereid waren. z n onder meer gebaseerd op metingen Hoewel meteorologen al beter in de gaten van het aantal zonnevlekken en patronen kr gen hoe ze het grote publiek moeten in de temperatuur van oceaanstromen, ook voorlichten, kan het geen kwaad om de wel bekend als El Niño. Dat z n objectief hulp van communicatie­experts in te meetbare waarden die wel enige voorspel­ schakelen. Dat de PVV sceptisch is over de lende waarde hebben. Op basis daarvan opwarming van de aarde, is al erg genoeg. kun je zeggen dat er een iets verhoogde Dat nu ook een part als de VVD dergel ke kans is op een relatief koude winter. Maar geluiden laat horen, maakt duidel k hoe dat is iets heel anders dan een horror­ belangr k het is dat onderzoeksresultaten winter. overtuigend voor het voet­ licht worden gebracht.

Het is in het licht van bovenstaande zorgel k dat de PVV en VVD de subsidie aan het KNMI ter discussie stellen. Dit om­ dat het instituut volgens de part en kritiekloos achter klimaatlobbyisten zou aanlopen.

Ik keer me hiertegen.

Het KNMI­onderzoek is zeer gedegen. Weersvoor­ spellingen kunnen wel „Meteorologen moeten het zich aantrekken dat wilde aan de markt overgelaten voorspellingen over een naderende horrorwinter wél serieus worden. Commerciële genomen worden en dat bijna een derde van de Nederbureaus als MeteoConsult landse bevolking sceptisch is over de opwarming van de bew zen daar prima geld aarde.” beeld ANP mee te verdienen. Maar hoe belangr k klimaatonderzoek ook is, Het weer is gewoonweg moeil k te voor­ dáár valt nauwel ks geld aan te verdienen. spellen. Dat komt omdat het zo’n razend Daarom is het cruciaal en in ons gezamen­ turbulent systeem is. Vergel k l k belang dat de staat bl ft investeren in zhet met een stromend beekje. Wanneer onafhankel k klimaatonderzoek. is het wateroppervlak glad, wanneer kolkt Inderdaad, het bl ft een feit dat ons het en wanneer golft het? Dat is van zo veel onderzoek geen 100 procent zekerheid verschillende factoren afhankel k dat het biedt. Maar dat het klimaat opwarmt en nauwel ks in modellen te vatten is.

Toch beweren klimaatonderzoekers stellig dat we ons in Nederland moeten voorbe­ reiden op heftige regens en wateroverlast, dat het klimaat op langere term n op­ is zeker. Daar mag geen misverstand over warmt. Dat valt opnieuw uit te leggen bestaan. met behulp van dat beekje. Voorspellen hoe het wateroppervlak eruit zal zien, mag moeil k z n. Maar hoe hoog het peil van het water zal staan, is wel goed te voorspel­ De auteur is meteoroloog en werkt als onderzoeker aan len. Dat is een heel andere kwestie, afhan­ de Rijksuniversiteit Groningen.

gepollst Het Kremlin heeft gesteld dat het geen kritiek toestaat in de aanloop naar de Russische parlementsverkiezingen van morgen.

Het Westen moet Rusland kritischer benaderen als het gaat om democratie en mensenrechten, luidde gisteren de stelling.

De 159 stemmers op refdag.nl denken er zo over:

Dr. P. F. Bouter, hervormd predikant te Bodegraven. Heeft u een vraag voor deze rubriek of wilt u reageren? weerwoord@refdag.nl >>refdag.nl/weerwoord

Eens.

87,4% Oneens.

12,6%

De aanbevolen lengte van een opiniebijdrage bedraagt 750 woorden. De redactie behoudt zich het recht voor ingezonden opiniebijdragen (zonder overleg) te redigeren en/of in te korten, of zonder opgave van reden te weigeren.

Coördinatie: Albert Groothedde en Willem van Klinken E-mailadres: opinie@refdag.nl In de rubriek Opgemerkt kunnen abonnees reageren op de redactionele inhoud van het RD. Uitzonderingen zijn: andere brieven in Opgemerkt, de rubriek “Kerkelijke pers/ ZoGezegd”, meditatieve bijdragen en recensies. Inzendingen (maximaal 300 woorden) moeten voorzien zijn van naam en adres van de schrijver. De redactie behoudt zich het recht van bekorting of weigering voor.

E-mailadres: hoofdredactie@refdag.nl Het inzenden van een brief of opiniebijdrage houdt in dat de schrijver aan het Reformatorisch Dagblad toestemming geeft tot het vastleggen, verveelvoudigen en verspreiden daarvan in gedrukte, elektronische of andere vorm, zoals cd-rom, databank, internet of geluidsdragers.

zaterdag 3 december 2011 Reformatorisch Dagblad

16 week in beeld

ma

hallo

Kits, Postbus 670, 7300 AR Apeldoorn, nieuws@kits.nl, www.kits.nl

De stapel papieren op mijn bureau wordt hoger en hoger. Ik vind het wel gezellig staan. Maa r als ik iets nodig heb, ben ik eer st een uur aan het zoeken. Zolang duurde het pas ook , toen mijn ha ndschoenen spoorloos verdwenen waren.

En toen ik mijn telefoon nergens meer kon vinden. Ik ruim gewoon niet netjes op, dat is het probleem.

Misschien moet ik vrage n of de leerlingenraad van de ba sisschool in Noordeloos een keertje bij me langskomt. De opruimhe lden die vandaag op Kits staan, kunnen me vast veel leren.

ndse Het aantal Nederla n re bo ge baby’s dat dood er vi en nn werd of dat bi stierf, te or bo weken na de ge 2010 met is tussen 2001 en d.

39 procent gedaal

Machteld

” r e o t s s i n e

m i u r p „O

Scho

on m

ilieu

Joris O groep osterbeek (11 ja 8) uit ar Noor deloo , Waar s om m o stem men? et iederee n op „Wij jullie zet schoo ten ons in n mil voor ie e daar op sc u. Het is g en hool o nen.” ed o al me e te b m eginHoe p robee r je v krijge eel st n? emm „Ik h en te eb na ar al vrien mijn den e famil en m inform ie e ail ge a stuur n die m tie. Het g d me r ense appig t nd e is d weer at doorg at berich t e z zou h et he stuurd he elf ook el bben Kits-l .I ezers leuk vind en al k o stem s alle men, ok op ons d zoud veel e kans an hebbe n we n om te echt winn en.”

ze worden n anders E t „ n . u is k r e Jo gd. Je nuchter opgevee r e e w g a vanmidd einig aan doen.” n. n stemme ie rw d n e e d n r h e zo schoo e r p v e o r d e sen dat alles eluk t nige kin e g e t h n g e o e n d r z a e , n k Hoe d die p d z n” „We z r n e a e r e m en? in w g ie u o m a n er geno laat v ll et er n hteld Bro bl ft? Is e grond hier voor erder do d lman tekst Mac er a „V p te a to . o p P s a r ts e t o k ic e ie e tr , Jann s die h gehand oeppap n n e k s g nnebeth l n A e d jo beeld RD n te ach r rsta geen udere er na n groep ve n z n er e het plein . „We er wat o E n jv p e n o li e a b p ta e s t o g r n a uu ofd m tr mee e t z n ho in hun b Om de d rie kinderen vinden o mensen ris schud t geen troep e l st die d Jo d ? p n o d te n ij e he te la mens met schoolt ie we maal dat e School s. mel op d d rgen alle heel de ef z n.” o m t p z ti e o c r o z a r d n e a e a t ruim e genr ach ” Anneordeloo o e leerlin as stoer. erk om d eft wordt en N p D w t is in e t l rest h a r e D n e en. w aa ris he voor de de Bijb en prikk e zien ligg ovenbou uden. Jo t and het b o e m h dat ie m r n te o e ls d n e o a o n nt r wel v a peciaal e th: „En ol scho s e o w e r b h , e w c Gewape b s g n e m la ordt. septe , zorg aan de s e gezegd w e kerstva e r voor in erknoeit d o n a z v t a a o m v d n T a „ ts in a t. ie e g le nog gaan an d teen maak en het p daar me aarna als l ee keer a ooster ge d o r tw o z rn h f e e c o e p s r h de iede .” n. Su Dan kan kantie is best mee on blijve lag van niet .” n dat valt ie e s d u im n d u r t, p de uits on. z ten scho r p o n o e n r beu te e d h c eth cho t wa nu kin is Anneb erland S Nu is he En als er schoon. van Ned en? Daar t met maar d im t, u s tr r s l d n e e de w oet he e op d n de op wille d d a r a e Je dat „ d n t e e r. n g e o H d n d ha g vo gele en ellig. „We ston niet ban lle jassen rgens slinr weken best gez t a r . t a e u n p h u ie n b z e is e e e e g N an als d ben het is al elkaar, d kapstok. . ssen. tand heb nder z n p van de s is ta le r n e f e Jo v o s r s t e ls d v tu a d”, vin u veel we de n de troe o n e z geren sja e n e n g a n v g a f li p o n l s e ht uwd d lkaar hebb n afva Het is ec er met e erg benie t zou last zou Papier e of n is t s te a e th a o e n b t. r m e e e eur niet e Ook Ann n valt. „H inden school. W dat dit niet geb llenbak, de pr ze eze manier een niet. et ook, v en h in k g o t l in de pru r r o o o o . o z n o k h e r h e c d o s e rb vo op ruim En zo ris Ooste n als we is het op us het e school eronder. mooi z bbe en Jo cht vies raken, d o voor d e u E r d te K u e n n n a th e a d v e v a r b e r e d Maar niets oude Anne c’s ho paar hon nen verdienen.

Je hoeft ee, de w ebei weth hone school n ll n a ig innen.

E k n n . k u e z Ze er dan w n. Gelu uden k . erg me Een sc k e o n . z k lt r d le a a a g e v a m o n r d la n te e te aan is b schoon leerlinge langr ks ok doorg meedoen w niet n hun be genraad genomiw oe dan o h ie v n r e v te is een va l n in rli dit n We b .” niet.” is de lee ope eens. t dag van epper) va nmaken Daarom maal me oor t is op da den dat het plein en met schoo er (zeg: z le e e ’p H h P t A e Z ris h en v en gele neerd als etsenhok Daar is Jo ok erg leuk vind e 2011. twee dag te r in het a e o at ze de a d tj d t il m het jaar e t z u , h n v is e ls u n k a gee ten Ik zo geruimd Dat bete e titel stellen is at bladeren „ handicap n kr gen.” e e o g lt p e e e o p landel k r s l- b de nw de g oude werfafva gen allee mmen z Die ”Beste Z en. Er lig eeste ste t plein. „ en d e n m h n in v u n k a v ” de pakker randen ”, aldus langs de n, als wel weg lf e z n verdiene a v g men- waaien er genoe

A

Stem op de leerlingenraad!

Wil je ook op de leerlingenraad stemmen? Dat kan via nederlandschoon.nl/zap. Wel snel doen, want het kan alleen vandaag nog. Op deze site kun je vanaf volgende week ook zien wie er gewonnen heeft.

zaterdag 3 december 2011 Reformatorisch Dagblad

di

wo

do

vr

Ruim vier op de vijf jongeren vinden het herdenken van de Tweede Wereldoorlog belangrijk en willen daar ook mee doorgaan. Ook mag er op school wat hen betreft meer aandacht besteed worden aan de periode 1940-1945.

mag Op veel snelwegen end lg vo r vanaf septembe per uur er et jaar 130 kilom uurat N n. worden gerede oneens t he jn organisaties zi o’s ut A t. met dit beslui andstof zouden zo meer br echt is sl at verbruiken, w nden zij. vi , voor het milieu

17

formatoLeerlingen van re gemidn le ha rische scholen gels.

En or deld een 5,5 vo lingen er le n Dat is lager da die een n, le van andere scho 6,5 scoren.

foto van de week

De kinderen van groep 1b van de Ds. J. Fraanjeschool in Barneveld waren maandag op bezoek in het Barneveldse verzorgingshuis

Elim. Ze zongen psalmen voor de bewoners en de bewoners op hun beurt zongen voor de kinderen. beeld Ds. J. Fraanjeschool

Heb jij een mooie Foto van de week?

Stuur de foto met beschrijving naar nieuws@kits.nl

;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;

bijbelse puzzel Advent. Verwachten, uitzien naar de komst van de Heere Jezus. Al in het Oude Testament was Zijn komst voorzegd, ook wat Zijn werk zou zijn.

Zoek de ontbrekende woorden op in Deuteronomium 18:15, 18. Streep de lettergrepen die je nodig hebt onder aan de puzzel weg. De twee overgebleven lettergrepen vormen samen één woord. Vul dit woord als oplossing in op kits.nl en je krijgt drie punten.

n

dere oor an

eeld v ar, groep 8) b r o o V (11 ja ubbe

eth K en?

Anneb stemm eloos ie d ll r ju o len. o uit N en op e scho iedere voor ander t e u o n, zo mm eld ruime Waaro een voorbe p zou o n ij d z e ” . „Wij zo go er zijn ereen schon ?

Als ied d een stuk krijgen , lan en te r id e m e d r m e p e s N ver el st oen. r je ve orp posters d e l e a b a o r allem hele d Hoe p e t derw e t Ie h b in ege. en wa n g a g m le „Ik he e it uentho lfs in d p we u waaro angen ze, ze tie vertel, is p ons lh nze ac buurt wel o Overa over o ik ele ie t de h een d enk da d Ik . t sias t.” d heef gestem

1. Wat zal de Heere uw God verwekken? Een … .

2. Niet uit een vreemd volk, maar uit uw … .

3. De Heere belooft: „Naar Hem zult gij …”

4. Ik zal Mijn … in Zijn mond geven.

Zoek nu Psalm 110 op (onberijmd).

5. De Heere heeft gezworen: Gij zijt … in der eeuwigheid.

6. Het werk van een priester is: o… en b… .

7. Wat heeft de Heere Jezus geofferd? Een lam of geld of Zichzelf?

8. De Heere heeft tot mijn Heere gesproken: Zit aan Mijn … .

9. Hij zal dus regeren als K… .

10. De Heere Jezus heeft dus drie ambten. Enkelen personen uit het Oude Testament hadden twee ambten.

Wie was er profeet en koning?

Wie was er priester en koning?

Wie was er profeet en priester?

Amb bid broe chi da de dek den den el fe feet hand ho ko mel mu ning of pries pro rech ren ren ren sa ten ter ter vid woor ze zelf zich Puzzel: Annemarie Kerpel

18

weer/feuilletons

Verdwenen

Nederland

tekst Sjoerd Veenman © Gebr. Koster, Barneveld, 2010

5. Het l kt hem niet erg waarsch nl k en natuurl k geneert h zich om de oude man te bellen.

Die zal natuurl k ook vragen stellen en h laat zich niet afschepen.

Wat voor antwoorden moet h hem geven?

Maar z n angst wint het van z n schroom.

Hoewel het inmiddels b na elf uur is, neemt z n schoonvader onmiddell k op. Ondanks z n zeventig jaar is h geen man die vroeg naar bed gaat. Het zou Maarten zelfs niet verbazen als er nachten z n dat h helemaal niet slaapt, maar zich in z n atelier terugtrekt, om er pas de volgende morgen uit te komen, met verfvlekken in z n kleren, maar een voldane uitdrukking op z n gezicht.

H doet z n uiterste best om niet zenuwachtig of angstig te klinken. „Hallo, met Maarten. Ik vraag me af of Anna misschien b u is?” „Wat bedoel je?”

Ze is er niet. Dat wordt onmiddell k duidel k, maar dat is niet het hele verhaal, want ze is wel b haar vader geweest.

Maarten kan een kreet niet onderdrukken, als de oude man hem vertelt dat h Anna die morgen heeft gezien. „Ze bleef maar even”, zegt h langzaam. „Ik was bezig met een schilder , maar ben even gestopt en we hebben samen thee gedronken.”

H zw gt even en Maarten hoort hem krachtig in- en uitademen. „Ze was gespannen”, zegt de oude man dan. „Ik geloof dat er iets met haar aan de hand was. Ik heb haar gevraagd of ze zich wel goed voelde, maar ze knikte en liet niets los.”

Weer dat zuchten. „Het was alsof ze me iets wilde vertellen, maar t dens ons gesprekje besloot om dat toch maar niet te doen. Ik had door moeten b ten. Wat is er met haar, Maarten? J weet meer, hè. Wat is er loos?”

H vertelt niets. Kan niets zeggen.

De oude man zou zich maar zorgen maken, houdt h zich krampachtig voor. Waarsch nl k

zaterdag 3 december 2011 Reformatorisch Dagblad

Verwachte weerssituaties voor morgen.

voor niets. H zou het nog aan z n hart kr gen.

H moet hem beloven de volgende dag te bellen, daar ontkomt h niet aan, en hangt dan op.

Plotseling voelt h zich ontzettend moe. Alsof h , in plaats van een paar telefoongesprekken te voeren, bergen werk heeft verzet.

Maar h gaat niet naar bed. H zal wachten.

Natuurl k gaat h de volgende dag niet aan het werk. H zou er niet eens toe in staat z n. Uiteindel k is h op de bank in slaap gevallen, om een paar uur later wakker te schrikken, allesbehalve uitgerust. Z n rug en schouders z n st f en p nl k, en h heeft een berstende hoofdp n. H ontb t met een sneetje oud brood, neemt daarna een douche en belt vervolgens Inge, om door te geven dat h niet naar de zaak kan komen. „Ik voel me helemaal niet lekker.”

Ze vraagt gelukkig niet door.

Om negen uur gaat de telefoon.

Als door een insect gestoken springt h op, en voordat het toestel nog een keer kan overgaan heeft h opgenomen.

Het is Anna niet…

Een mannenstem zegt: „Met Verhoeven. Kan ik mevrouw Meesters spreken?” „M n vrouw? U bedoelt m n vrouw…?” „Dat neem ik aan.” „Z is… niet thuis.” „Juist.”

Er klinkt een lichte verbazing in de stem van de man door. „En wanneer zou ik haar wel kunnen bereiken?” „Ik weet het niet.”

Maarten beseft dat z n antwoord vreemd moet overkomen, maar wat kan h anders zeggen? „Ik kan haar laten terugbellen… zodra ze thuis is.” „Dat is goed”, stemt de man in. „Uw naam is Verhoeven?” „Inderdaad. Ik ben van de politie.

Uw vrouw heeft m n nummer.

Ze had gistermiddag een afspraak met m , maar ze is niet komen opdagen.”

Het kinderwagenraadsel tekst Margriet de Graaf, beeld Jacob Pasterkamp

© Meteo Consult/RD

Groningen

Leeuwarden

6/8 6 7/8

Zwolle

Amsterdam

6/8 Den Haag

Utrecht Arnhem

Rotterdam

7/10 Breda

Middelburg

Eindhoven

6/9

Luchtdruk vandaag

1000 hPa morgen

Neerslag Maastricht 0,5 mm 1

2

4

1002 hPa

>8

Wisselvallig tekst Grieta Spannenburg

Straalstroom en zeewater. Dat z n twee belangr ke woorden in het kader van het Nederlandse weer van de komende dagen.

Om te beginnen de straalstroom, ofwel ”jet”. Die ligt momenteel min of meer pal boven onze contreien en zorgt voor snelheid in de atmosfeer. Door de continue aanwezigheid van die jet kunnen fronten en lagedrukgebieden heel gemakkel k over Nederland heen schuiven. Het tweede woord, zeewater, slaat op de nog hoge zeewatertemperaturen die, in combinatie met een koude bovenlucht extra onstabiliteit in de lucht teweegbrengen, waardoor er vr snel buien ontstaan.

Vandaag hebben we eerst gestage regen en veel wind, waarna het in de loop van vanmiddag vanuit het noordwesten geleidel k droog en minder onstuimig wordt. Terw l tegen de late middag de laatste regen via Limburg wegschuift, trekken er vanaf zee alweer losse buien binnen. Deze buien ontstaan boven het relatief warme zeewater, dat nu zo’n 12 graden is, en bevatten soms

13. „Wauw”, zegt Eva. Ze staat stil op het gras van het speeltuintje. Wat een leuke speelplek.

Midden op het gras staat een grappig geel en blauw geverfd huisje. Er spelen een paar kleine kinderen in. Een wipkip in de vorm van een auto staat ernaast.

Er z n duikelrekken en er is een buisgl baan met een zandbak eronder.

Maar de reuzenschommel vindt ze het allermooiste.

Die ziet er sterk uit met dat dikke gevlochten touw. En die band van rubber eromheen.

Er zitten vier schreeuwende

ook hagel. De buien houden vanavond en vannacht stand en l ken vooral de noordel ke provincies aan te doen.

De continue regen van vandaag ligt morgen enigszins stagnerend boven NoordFrankr k. Vanaf zee schuiven ondertussen buien het land in, maar deze laten de zuidel ke provincies grotendeels ongemoeid.

Wel staat er overal een forse wind die aan zee krachtig tot hard is, 6 tot 7 Bft. Boven het binnenland kan de wind enige t d vr krachtig, 5 Bft, z n.

Vanaf maandag bl ft het weer nogal onstuimig en wisselvallig. Steeds vaker zit er hagel b de buien en door het kouder worden van de hogere luchtlagen kan er geleidel k ook natte sneeuw te zien z n. De middagtemperaturen gaan daarb geleidel k omlaag. Daar waar het vanmiddag nog zo’n 10 graden is, l kt het dinsdag niet veel warmer dan 7 graden te worden. De nachten komen ook weer dichter b het vriespunt uit.

jongens in. „Jammer”, zegt Lars. „H is al bezet.” „Die kinderen gaan er zo uit”, zegt Eva. Lars fronst z n wenkbrauwen. „Had je gedacht.” „Ken je die jongens?” „En óf ik die ken. Ze z n alt d aan het opscheppen. En ze doen net of z de baas z n.”

Eva k kt naar het groepje jongens. Ze z n een stuk groter dan z . Misschien zitten ze al in groep acht. „Wat moet je?” roept de jongen met een zonnebril op.

zaterdag 3 december 2011 Reformatorisch Dagblad

19

Verwachtingen zondag

maandag

Europa

Legenda dinsdag

woensdag

-1

donderdag

2

9 7 0

bewolking

9 6 0

9 8 0

-4

regen

hagel

2

-2

9 9 0

5

3

9 9 0

sneeuw

1 0 0 0

temperatuur

temperatuur

temperatuur

temperatuur

max. 9º

max. 7º

max. 7º

max.

min.

7º

neerslagkans

75%

min.

4º

neerslagkans

90%

4º

min.

neerslagkans

80%

11º 5º

min.

neerslagkans

95%

temperatuur max. min.

opklaringen

9º

4 6

0

1 0 1 0

natte sneeuw

8

4

5

windkracht

4

windkracht

5

neerslagkans

10

95%

15

windkracht zon

5

10 15

11

windrichting

w

w

zw

windrichting

windrichting

zonuren

zonuren

zonuren

14 18

zw zonuren

20

15

19

hogedruk

0

1

2

0

20

tekst Grieta Spannenburg

0

10 2 0

Lagedrukgebieden en de b behorende fronten kr gen de komende dagen ruim baan boven Europa en veroorzaken op uitgebreide schaal onstuimig herfstweer met veel neerslag, zowel regen als sneeuw. Het is alleen nog vr zonnig in Portugal, Spanje, Griekenland en Turk e. Op de Spaanse, Griekse en Turkse stranden wordt het lokaal nog 20 graden.

In Scandinavië begint de winter nu toch eindel k warm te draaien. De zuidel k regio’s, Denemarken en ZuidZweden, z n overdag ruim boven nul, maar Noord- en Midden-Scandinavië worden allengs kouder. Vanaf maandag zal het daar meerdere etmalen onder het vriespunt bl ven, met middagwaarden

luchtdruk

min. max. temp.

Hoogwater tussen de -2 en de -8 graden.

Vandaag is het in Scandinavië erg nat, met in de hogere gebieden sneeuw, en staat er veel wind. Morgen bl ft het fors waaien en valt de sneeuw in Lapland.

Aangezien storingen een groot deel van het continent overtrekken, arriveren ze ook in de Alpen, die momenteel hun eerste echte sneeuwlaag ontvangen. De neerslag komt vanuit het westen en noordwesten en daardoor sneeuwt het voornamel k in de noordel ke Alpen, waar tot en met dinsdag plaatsel k een sneeuwdek van een halve meter ontstaat. Dichterb , in Duitsland, wordt het ook wit in de hoge delen van Sauerland en in de Harz. Mogel k worden zelfs de toppen van de Ardennen wit.

Het donkere dierenbeulbos tekst Bert Wiersema, beeld Roelof Wijtsma

20

22

Verwachte weersituatie voor morgen 12.00 uur

10/14

Sneeuw

17

17

17

lagedruk

zonuren

16

warmtefront

koudefront

zw

17

10

temperatuur

1 0 3 0

windrichting

10

13

13

mist

15

windrichting

14

onweer

mistbanken

windkracht

6

9

7

1 0 2 0

windkracht

1

4

af en toe een bui

11º

2

Morgen Delfzijl

Dordrecht

-25ºC -20ºC -15ºC -10ºC -5ºC

0ºC

Weer in Europa (ºC) 6:16 18:45 11:30

0:05

Aberdeen

vandaag morgen 6º 4º

16º

16º

New York Miami

9:34 22:30

Barcelona

16º

17º

3:36 15:54

Berlijn

7º

9º

IJmuiden

10:55 23:35

Brussel

11º

Rotterdam

10:45 23:25

Boedapest

3º

Stavenisse

10:10 22:55

Vlissingen

9:00 21:56

2.03

14º

25º

26º

Vancouver

4º

6º

10º

Calgary

4º

-5º

12º

Toronto

6º

8º

8º

6º

Willemstad

29º

29º

7º

11º

Buenos Aires

26º

26º

Genève

10º

11º

Lima

23º

24º

Helsinki

5º

5º

Mexico-stad

26º

24º

Istanbul

11º

14º

Jeruzalem

16º

15º

8º

8º

Rabat

18º

17º

Las Palmas

23º

22º

Lagos

33º

33º

Lissabon

16º

17º

Johannesburg

28º

23º

Londen

12º

9º

Kaapstad

25º

31º

7º

9º

New Delhi

26º

26º

Madrid

13º

12º

Singapore

30º

30º

Malta

18º

20º

Tokio

16º

16º

Moskou

13.26

9º

Dublin

Luxemburg

Maan

vandaag morgen 18º 17º

Frankfurt

Kopenhagen

16.28

Los Angeles

Athene

Harlingen

8.28

10ºC 15ºC 20ºC 25ºC 30ºC 35ºC

Weer buiten Europa (ºC)

Haringvlietsluizen

Zon

5ºC

3º

4º

Sjanghai

10º

14º

Parijs

12º

13º

Jakarta

31º

33º

Rome

17º

17º

Sydney

22º

20º

Wenen

3º

9º

Wellington

20º

19º

51. „Er is alt d een ander spoor”, zegt Koos. „Waar dan?” vraagt Iris „Dat weet ik nu nog niet. Maar volgens Sherlock Holmes is er alt d een spoor. Iedere misdadiger maakt fouten. Dierenbeulen dus ook. Je moet ze alleen zien.” \ Een t dje lopen ze zw gend naast elkaar.

Dan knipt Koos met z n vingers. „Natuurl k, dat is het.” „Wat is het?” „Ik weet een nieuw spoor.” „Vertel.”

Dan kunnen we zien wie het is. We binden Kaper vast en k ken wie er komt om hem te halen.” „Wow”, zegt Iris. „Da’s een goed plan.”

Meteen betrekt haar gezicht. „Durf ik dat eigenl k wel?”

Koos vist het briefje uit z n zak. „Bind de hond woensdagmiddag op dezelfde plek vast als waar jullie hem gevonden hebben.” „Ja maar, dat gaan we dus echt niet doen, hè!” schrikt Iris. „Dat gaan we wel doen”, zegt Koos. „Want om twee uur komt de dierenbeul naar het donkere dierenbeulenbos.

Het is woensdagmiddag. Ze z n op weg naar het donkere dierenbeulenbos. „Het mobieltje van m n moeder.” „Mag je dat zomaar mee hebben?” „Ik denk het wel. Straks kan h nog mooi van pas komen.” „Goed idee van je. Dan kunnen we meteen naar huis bellen. En als het nodig is de politie.”

Koos steekt z n hand in z n broekzak. Daar zit het mobieltje van mama.

Mama gebruikt het b na nooit en heeft het meestal in de keukenla liggen. Nu komt het mooi van pas. „Wat heb je daar?” vraagt Iris.

20

zaterdag 3 december 2011 Reformatorisch Dagblad

puntuit

uitgesproken Citeren: ongeneeslijke kwaal voor wie meer geheugen heeft dan verstand.

K. Jonkheere

Alcohol als sluipmoordenaar tekst Evert Barten beeld RD, Anton Dommerholt

Hij dronk als 11-jarige stiekem de resten bier uit flesjes in de schuur, was op z’n 15e voor het eerst dronken, goot daarna elk weekeinde zo’n 25 biertjes naar binnen, sloeg drie jaar geleden iemand bijna dood en belandde in de cel. „Toen greep God in.” Rick Slikkerveer (34) uit Bleskensgraaf drinkt geen druppel alcohol meer.

Met een tube tandpasta in m’n binnenzak ging ik als 14-jarige jongen uit met vrienden. Roken en drinken, daarna een klodder tandpasta in de mond om ervoor te zorgen dat m n ouders niets merkten. Nee, ze hebben me niet actief aan het drinken gezet. Wel heb ik m n vader vaak dronken gezien.

Het begon met één biertje. Dat maakte me iets losser; ik durfde steeds meer. Een week later had ik twee biertjes nodig om weer dat losse gevoel te kr gen. Langzaam heb ik het opgebouwd. Dat is het grootste gevaar van alcohol. Dat langzame, dat sluipende. Ik was 15 toen ik voor het eerst dronken was.

Na het voortgezet speciaal onderw s ben ik de bouw gaan werken. Elke vr dagmiddag een paar biertjes. Niet veel hoor, want ik moest nog op de brommer naar huis. ’s Avonds ging het verder in de sporthal of in de kroeg. Ondertussen werd ik ouder en ook groter, waardoor ik steeds meer drank kon hebben. Toen ik 18 was, merkte ik dat ik niet meer zonder kon, hoewel ik nog steeds alleen in het weekeinde dronk. Maar dan gingen ook alle remmen los.

Zo’n 25 biertjes op een avond was heel gewoon, zodat ik niet meer op m n benen kon staan.

Ik had een kwaaie dronk. Als iemand die me niet aanstond me aanraakte, sloeg ik hem tegen de vlakte. Meestal waren m n ouders weg als ik dronken thuiskwam. Ze waren taxichauffeur, dus rond die t d op pad. Als m n moeder er wel was, zei ze alleen: „Zo, zeker weer ink zitten kegelen?” „Ach, het is een beetje verkeerd gevallen”, reageerde ik dan.

In 2004 trouwde ik. Daarna kregen we twee kinderen. De drank bleef echter. Ik kwam gerust twee dagen niet thuis. Dan hing ik in de kroeg of lag laveloos b vrienden op de bank. Dat ging natuurl k niet goed. Op een dag lagen de scheidingspapieren klaar.

Toen ik drie jaar geleden weer eens ink aan de drank zat, sloeg ik iemand b na dood. Dat kostte me drie maanden cel in de gevangenis van Almere.

Ik ben daar 31 geworden. Het was een keerpunt. De scheiding was een feit toen ik vr kwam. R dend op m’n scooter kwam ik m n christel ke nicht tegen.

Op een bepaald moment zei ze tegen me: „God houdt van je.”

Ik had er niks mee. Wel met de kof e die ze me aanbood. Ik ben met haar meegegaan en heb m n verhaal verteld. Ze wilde voor me bidden. Prima natuurl k. Toen zei ze dat er die zondag een avond van stichting De Hoop werd georganiseerd. Of ik mee wilde? Ik had geen idee wat het zou z n, maar ben toch meegegaan.

Een man gaf die avond getuigenis van z n leven en van wat God gedaan had. Het leek wel of h m n leven vertelde. Voor ik wist wat er gebeurde, huilde ik. Dat had ik in geen zeventien jaar gedaan. Wat een rust kreeg ik daar.

Ik ben gaan bidden, hoewel ik het eerst niet durfde. Uiteindel k heeft God ingegrepen in m n leven. Zonder Hem was ik nooit van de drank afgekomen. Nu sta ik al ruim twee jaar droog. Ik drink geen druppel meer. Natuurl k z n er wel eens situaties waarin de verleiding op de loer ligt. Maar toch kan ik zeggen dat ik er geen last meer van heb.

Ouders die hun kinderen alcohol geven, z n niet goed snik. Het is puur gif. Een sluipmoordenaar is het. M n geheugen is zo aangetast dat ik zonder briefje geen boodschappen kan doen, hoewel de supermarkt hier 500 meter vandaan is. Als ik tien dingen moet halen, vergeet ik de helft.

Nog een tip aan jongeren: houd jezelf in de hand. Z n drie biertjes oké? Houd het dan b drie biertjes. Ga er niet overheen.

Je verdrinkt je toekomst. Echt.

Zie ook Accent pag. 11. >>puntuit.nl/alcohol voor de uitzending van de Reformatorische Omroep van gisteravond over alcohol, waarin Rick vertelt hoe God zijn leven veranderde.

bijbelrooster Elke week besteedt Puntuit aandacht aan Bijbelstudie rond een bepaald onderwerp.

Deze week is het thema ”Aandoen”. zondag

Jesaja 7:1-9

Doen mensen, of doet God je iets aan?

donderdag

Zacharia 3

Het kleed van Zijn gerechtigheid.

maandag

Spreuken 29:7-17

Doe je ouders (ge)rust(heid) aan.

vrijdag

Romeinen 13:8-14

Doe de Heere Jezus Christus aan.

dinsdag

Efeze 4:17-24

Doe de nieuwe mens aan.

zaterdag

1 Korinthiërs 15:50-58

Onsterfelijkheid aandoen.

woensdag

Kolossensen 3:12-17

Doe de liefde aan.

>>puntuit.nl/bijbelrooster voor uitleg van de teksten.