Terdege Vakantienummer

omdat er méér is

*

*

*

8 januari 2020

*

NR. 8

*

€ 5,25

3x Op vakantie met de trein

en verder...

EEN LEKKE BAND EN STERREN TELLEN IN HET BELOOFDE LAND MIJN MAN IS ONTROUW HOE GA IK DAARMEE OM? DS. P. DEN BUTTER: „PREKEN EN SCHRIJVEN OVER DE DUIVEL IS GEVAARLIJK”

*

Immers is mijn ziel stil tot God; van Hem is mijn heil.

beeld: UNSPLASH

(Psalm 62 vers 2)

2

terdege *

8 JANUARI 2020

In de stilte Wie herkent het niet? Iedereen heeft haast. Iedereen heeft het druk. En we doen er allemaal aan mee. Je ontkomt er gewoon niet aan. Zeker niet als je veel verantwoordelijkheidsbesef hebt. Als je een drukke baan hebt waar je je helemaal voor in wil zetten en als je als vader ook in het gezin je gezicht nog wil laten zien. Als je als moeder thuis alles draaiende moet houden, daarnaast een baan hebt en ook nog in de gemeente beschikbaar wil zijn.

Het leven is fragmentarisch geworden. We zijn niet alleen druk, maar ook voortdurend online. Op allerlei fronten moet je voortdurend beschikbaar zijn.

Het leven is ingewikkeld geworden. Het neemt ons in beslag. In de hectiek van het leven is er een psalm. In de drukte van ons bestaan is er een God. Een God Die je rust wil geven in je ziel. Het is vertrouwen diep van binnen. Dat gaat verder dan wat voor ogen is. Mijn ziel is stil. Stil voor God. Dat zegt David in de hectiek van het leven.

Daar is God Zelf gekomen. In een gebroken wereld vol chaos en vol duisternis, vol zonde en vol schuld. Daar is God gekomen. In Zijn Zoon Jezus Christus.

De grote Davidszoon. Hij kwam niet om stil te zitten, maar om aan het werk te gaan. Een onmogelijk werk heeft Hij verricht. Het werd stil. Drie uur lang. Aardedonker. En toen heeft Hij de stilte doorbroken. De toegang is vrijgemaakt.

Het woord heeft geklonken. Het allesbeslissende woord. „Het is volbracht.�

Nu is de Vader verzoend. Nu is er voor de zonde betaald. Nu is de satan overwonnen. Aan de voeten van de Zaligmaker is rust te vinden voor een onrustige ziel. Orde in de chaos. Hoop voor de toekomst. Meer dan hier en nu. Nog is er plaats aan de voeten van de Heiland. Hij komt ons tegemoet. Als wij samenkomen. Daar klinkt Zijn stem. In de stilte. Daar is God. Daar wordt de rust geschonken. In de ontmoeting met Hem. Ont-moeten is dat. De hoogspanning eraf. Want het Lam is reeds geslacht. Van Hem is mijn heil.

tekst: DS. L. KROONEMAN, VLAARDINGEN

3

98

110

106

Columns

16 29 47 57 63 113

bezinning 02 MEDITATIE 18 IN HANDEN VAN IS

„Hoelang nog, bad ik vaak” 30 BIJBELSTUDIE WAARTOE DIENDE DE ARK? 32 PASTORAAL

Ds. P. den Butter schreef een boek over de satan, maar was bang om aan dat werk te beginnen 37 OGENBLIK

„Ja wij!” over de (her)bevestiging van ambtsdragers 44 KERKGESCHIEDENIS

Prins der predikers 97 JOUW VRAGEN

Mensen 08 DUURZAME VAKANTIES

Nooit meer kerosine snuiven 22 INTERVIEW PAULA SCHOT

Ze werd als lijsttrekker in amsterdam in korte tijd een van de bekendste sgp-vrouwen 40 PSYCHOLOGIE

Hoe ga ik om met de ontrouw van mijn man?

54 COLUMN KNRM 58 MIJN WERK

Ko en Corine Bostelaar runnen samen een hotel-restaurant 98 SERIE GOEDE BUUR 114 VORSTEN

Als koning kun je niet overál zijn

ARIEN DE BOER OP CHRIS STOFFER PETERS MOESTUIN UIT DE PASTORIE BRAM

Ontspanning 39 43 48 51 52 64 67

VERVOLGVERHAAL JENTHE FEITJES VAN FIJA ONDER ONS OP JACHT LADIESNIGHT ZOEK HET UIT KATERN TOERISME

Slapen in de woestijn * Drie keer met de trein * De leukste anekdotes over verdwalen * Kerkhistorie in Oostenrijk * Op pad in Groningen 104 CULINAIR 106 HORTUS AMSTERDAM 110 DIY

Maak een visgraatvlecht 118 PUZZELS 121 VRIJE TIJD

4

terdege *

8 JANUARI 2020

Lege agenda „Waar ik mijn agenda gelaten heb?” Ergens begin december zocht ik op mijn bureau en in mijn tas om een

Gisette van DalenHeemskerk

afspraak in mijn toen nog bijna lege agenda te schrijven.

Maar nergens was-ie te vinden. ’s Middags kreeg ik een telefoontje uit Hendrik-Ido-Ambacht. Een van onze lezers had onze −inmiddels uitverkochte− Terdegeagenda besteld. Maar haar vader was toch echt niet op 15 oktober jarig en de tandartskaartjes kwamen haar ook onbekend voor. Een voordeel bracht het per ongeluk opsturen van mijn eigen exemplaar me wel: ik hield nog even een lege agenda 2020...

Wat we in ieder geval in het nieuwe jaar van plan zijn (en om dat te onthouden heb ik geen geheugensteuntje nodig): nog mooiere Terdeges maken. Het zal geen geheim zijn dat kranten en magazines het in dit digitale tijdperk soms knap lastig hebben. Daarom waren wij erg blij en dankbaar dat we het afgelopen jaar, voor het eerst sinds lange tijd, met een abonneestijging mochten afsluiten.

Hartelijk dank voor uw vertrouwen in ons!

Bijna dagelijks ontvangen we ijne en/of opbouwende reacties via de post of sociale media. Dat maakt dat wij –in biddend opzien– ook in het nieuwe jaar graag weer onze schouders onder ons werk zetten.

gisette@terdege.nl tt t d l

terdege *

8 JANUARI 2020

5

Hebt u een leuke brief, wilt u iemand bedanken of gewoon iets laten weten? Stuur een mailtje naar redactie@terdege.nl. Bij huwelijk, jubilea of geboorte leven wij graag mee! Stuur een kaart en wij sturen jullie een kleine attentie terug.

Volg ons ook op Facebook en Instagram.

Kinderpraat Floortje (6) en ik praatten over wat je later kunt worden. Juf, zuster, moeder... „Wat wilt u later worden?” vroeg Floortje. Ik keek blijkbaar wat bedenkelijk, want ze voegde er twijfelend aan toe: „Of bent u al iets?” (Familie Koops)

TROUWE ABONNEES

Ook een kinderuitspraak insturen? redactie@terdege.nl of Postbus 613, 7300 AP Apeldoorn

D.E Woudenberg uit Hilversum J. Wemmers uit Bleskensgraaf H.J. Postema uit Doorn

Deze lezers, die al jarenlang een abonnement op Terdege hebben, krijgen van ons een bedankje toegestuurd:

Binnenkort ontvangen zij het boek: ”Dien Hem”, door John Bunyan (uitg. De Banier).

CONTACT Leuk om alle reacties op ons dubbeldikke winternummer op Instagram en Facebook te lezen!

Een

Post van Instagram Laurakardol: Little treasures

kaartje voor

VOOR CHRISTINE FRANKEN, onze moeder, zou post een enorme opsteker zijn nu ze zes weken op bed moet liggen en het herstel wel een jaar kan duren. Heulenslag 25, 2971 VE Bleskensgraaf.

GERWIN MOL is bewoner van Muiderheim in Genemuiden.

Hij is nu herstellende na een operatie en dit kan nog wel een poosje duren. Hij verblijft momenteel bij zijn ouders. Wie verrast Gerwin en zijn ouders met een kaart? Kolenbrander 2, 7463 DG Rijssen.

JANNEKE FAASSE heeft door een val haar pols gebroken en in het ziekenhuis bleek dat ĂŠĂŠn kant van haar lichaam verlamd is. Ze is nu thuis, maar moet minimaal zes weken revalideren. Voor dit gezin (moeder is weduwe, andere kinderen hebben een spierziekte) is dit een nieuwe beproeving. Bemoedigt u dit gezin met post?

Korenbloemlaan 54, 4341 BE Arnemuiden.

7

FEITJE Tegen 2036 zullen wereldwijd 7,8 miljard mensen het vliegtuig nemen, is de beraming.

Dat is een verdubbeling ten opzichte van nu.

8

terdege *

8 JANUARI 2020

WaarOM vliegvakanties zO schadelijk zijn

Nooit meer kerosine snuiven We doen het eigenlijk al best goed.

We scheiden afval, rijden zuiniger auto’s, eten minder vlees en kopen vaker tweedehands.

Maar er is één ding dat we gemakshalve vaak maar even vergeten: dat onze vakanties slecht zijn voor het milieu. Of valt dat wel mee? tekst: JACOMIJN ARIAKHAH beeld: UNSPLASH & ISTOCK

terdege *

8 januari 2020

9

PRAKTISCHE TIPS Je CO2-uitstoot op vakantie beperken doe je zo: -Neem zo min mogelijk het vliegtuig, de ferry of een cruiseschip.

-Kies je toch voor deze vervoersmiddelen, kijk dan of je een zo ecovriendelijk mogelijke optie kunt vinden.

-Beperk je afval, net als thuis.

-Maak zo min mogelijk gebruik van binnenlandse vluchten.

-Kijk vooraf op een site als milieucentraal.nl om te zien welke impact jouw vakantie heeft op het milieu en of het verschil maakt als je voor een ander vervoersmiddel kiest.

-Probeer zo mogelijk via een geldbedrag je uitstoot te compenseren. Vliegtuigmaatschappijen als KLM bieden dat al standaard aan. Je kunt ook kiezen voor compensatie via een christelijke organisatie als A Rocha. Het geld wordt geĂŻnvesteerd in bijvoorbeeld boomaanplant of andere klimaatvriendelijke projecten.

-Ga je met de auto? Huur eens een elektrische.

FEITJE Als er niets verandert zal de luchtvaart in 2070 evenveel CO2 uitstoten als wat de wereld in totaal mag uitstoten om de Parijse akkoorden te halen.

10

terdege *

8 JANUARI 2020

duurzaamheid

W

at was ik zo’n tien jaar geleden trots op de stempels in mijn paspoort: Turkije, Georgië, Verenigde Staten, Singapore, Australië, Nieuw-Zeeland. In mijn hoofd maakte ik een lijstje van alle landen die ik nog graag wilde bezoeken.

Nu, ruim tien jaar later, liggen de kaarten heel anders. Niet alleen is er weinig tijd meer voor verre reizen.

Ook het ontdekkingreizigertje spelen zelf klinkt helemaal niet meer zo aanlokkelijk als vroeger. Want onze luxereisjes schijnen desastreus te zijn voor het milieu.

Is dat eigenlijk wel zo? Ergens wil ik er nog niet helemaal in geloven. Die ene vakantie per jaar die wat verder voert dan de Veluwe of Zeeland, kan dat nou zo veel kwaad?

Ik heb mijn medestanders. Ook op onze Facebookpagina wordt er wat achteloos gereageerd op de vraag of duurzaamheid een rol speelt in de keuze voor een vakantie. Een van de reacties: „Als je soms ziet voor hoe weinig geld je naar een zonnige bestemming kunt vliegen, dan is de keuze snel gemaakt. En vliegen vinden we geweldig!” Een ander: „Nou, eigenlijk letten we daar niet zo heel erg op. We gaan erg graag op cruise.”

Slechts een enkeling heeft last van vliegschaamte: „Heerlijk om binnen een paar uur in zonnige oorden te zijn. Maar ik voel me best schuldig over de milieuvervuiling.”

weg, maar de milieu-impact scheelt een factor drie.”

Feit is dat we onze vervuilende westerse levensstijl moeten gaan aanpassen. Juist vorige maand kwamen 89 gezaghebbende poolwetenschapers in het vakblad Nature met de sombere conclusie dat het ijs op Groenland en de Noordpool veel sneller smelt dan verwacht. „Het is echt heel zorgwekkend wat er aan de gang is”, zegt ook Peeters. Want smeltend ijs verstoort de balans van het klimaatsysteem. „Neem bijvoorbeeld permafrost (diepe laag bevroren ondergrond nabij de polen, JA). Als de temperatuur omhooggaat, smelt een deel van de permafrost.

Daaronder bevindt zich het broeikasgas methaan. Dat komt vrij zodra de permafrost gesmolten is, waardoor het negatieve efect van de opwarming verder versterkt wordt. Een ”tipping point”, noemen we dat, een omslagmoment. We dachten dat het nog decennia zou duren voor we dat zouden bereiken, maar we hebben dat al bereikt.”

De oplossing? „Binnen dertig jaar moeten we alle emissies (schadelijke uitstoot, JA) kwijt zijn. Dan is er nog een kans dat we de klimaatverandering tot 1,5 of 2 graden behouden.

Mits de permafrostzaak en andere ”tipping points” alles niet helemaal in het honderd laten lopen.”

VOETAFDRUK ZORGWEKKEND Hoe dramatisch is het nu precies, dat vliegen? En is een verre autorit ook iets wat we niet moeten willen?

Volgens Paul Peeters, hoogleraar Sustainable Transport en Tourism aan de Breda University of applied sciences, is een antwoord zo simpel nog niet.

Het hangt er namelijk vanaf waar we heen vliegen of rijden, met hoeveel mensen en hoe we onze vakantie verder besteden. „Een reis naar Kirgizië of naar Nieuw-Zeeland is allebei ver

Een goede graadmeter van je persoonlijke invloed op het milieu is de ecologische voetafdruk. Hoe vervuilender je leeft, hoe groter die voetafdruk. En hoe meer mensen een grote ecologische voetafdruk hebben, hoe moeilijker het wordt om de aarde in zijn huidige staat te behouden voor volgende generaties.

Hoe houd je je voetafdruk klein? Door bijvoorbeeld in een goed geïsoleerd huis te wonen, stroom van eigen zonnepanelen te gebruiken, weinig

Quiz: TesT jezelf: welk vakanTieType ben jij?

OnTspannen dOe ik heT liefsT... a. ...door te winkelen of een museumbezoek bijvoorbeeld. b. ...met een boek.

C. ...in de natuur. ver reizen... a. ...is heerlijk. Mooie landen, andere culturen. b. ...is leuk, maar geen voorwaarde voor een leuke vakantie.

C. ...is niks voor mij. Geef mij maar een mooie locatie dicht bij huis. ik ben een eChTe kaMpeerder. a. O nee, echt niet. ik wil wel comfort op vakantie. b. ik doe het weleens, maar ga net zo lief naar een hotel of een vakantiehuisje.

C. ja, er gaat niets boven een tentje en een gasbrander. heT is belanGrijk daT Mijn vakanTie GOedkOOp is. a. ja, anders kunnen we niet op vakantie. b. liefst wel, al heb ik ook andere reisvoorwaarden.

C. niet per se.

terdege *

8 januari 2020

11

Stel je gaat op vakantie naar de Dordogne, met een caravan en vijf kinderen.

Ter plaatse ga je kamperen, dagjes uit, zwemmen. Wat kost jouw vakantie dan aan CO2-uitstoot? Ongeveer 1600 kilo.

Ter vergelijking: zo veel ben je ook kwijt als een 7-persoons huishouden 3 jaar doucht.

BRON: MILIEUCENTRAAL.NL

WAT KOST VEEL CO2?

Een paar voorbeelden van CO2-posten: Woon-werkverkeer (40-45 km): 4000 kg CO2 per jaar. Bij een enkele reis van 10 km is het ruim 900 kg CO2 per jaar.

Een verre vliegvakantie: 2700 kilo CO2 per keer Vlees eten: 460 kilo CO2 per persoon per jaar Voedselverspilling: 155 kilo CO2 per persoon per jaar CO2 besparen kan ook, bijvoorbeeld zo: Een elektrische auto aanschaffen: zo’n 1500 kilo CO2 per jaar Tien zonnepanelen op het dak: 1100 kilo CO2 per jaar Spouwmuurisolatie: 1600 kilo CO2 per jaar Tweedehandskleding kopen: 300 kilo CO2 per persoon per jaar De fiets pakken voor korte afstanden (tot 7,5 km): 300 kilo CO2 per persoon per jaar Bron: milieucentraal.nl

12

terdege *

8 JANUARI 2020

duurzaamheid

gas te verbruiken, een zuinige of elektrische auto te rijden, weinig tot geen vlees te eten, zo min mogelijk afval te produceren en weinig nieuwe kleding te kopen.

Ook je vakantiebesteding kan van behoorlijke invloed zijn op die voetafdruk. Peeters: „Ga je bijvoorbeeld op vakantie naar een ander continent met het vliegtuig, dan kun je zomaar je jaarlijkse voetafdruk verdubbelen. Het grootste probleem zijn namelijk de langeafstandsvluchten.

Met de auto naar de Ardennen of Texel maakt weinig verschil voor je voetafdruk. Vliegen naar Bordeaux of Marseille met een ”low cost carrier” waar veel mensen in passen, zorgt ook voor een relatief lage emissie.

Maar ga je naar Australië, dan is de uitstoot weer enorm.”

TRILJOEN Ik wil er nog niet helemaal aan. Dus als we met z’n allen onze mooie reisjes naar verre oorden afzeggen, dan redden we daarmee de aarde? Nee toch? „De toeristische sector is met ongeveer 2 procent maar een heel kleine sector in onze economie, die wel tussen de 5 en 11 procent van de klimaatverandering veroorzaakt. Dat is veel voor zo’n kleine sector.”

Met z’n allen bewuster vakantie vieren zet dus best zoden aan de dijk, zeker als je bedenkt dat de luchtvaartsector enorm snel groeit. Volgens beramingen is het aantal passagiers in 2036 verdubbeld ten opzichte van nu. En verandert er niets, dan is in 2070 alleen de luchtvaartsector al verantwoordelijk voor het totaal aantal emissies dat de hele wereld bij elkaar volgens de Parijse akkoorden mag produceren. „Het is een kwestie van willen, en met elkaar organiseren dat we het willen. We moeten gewoon heel snel van die emissies af, anders wordt het klimaatsysteem instabiel.”

En dus moet ons reissysteem milieuvriendelijker worden. Want, zegt

Peeters, er verandert uiteindelijk pas echt wat ten goede als er binnen de reissector zelf iets verandert.

Maar dat heeft nog best wat voeten in de aarde. „Er zit een triljoen aan geld in de huidige luchtvloot. Die wordt dus niet zomaar aan de grond gezet om plaats te maken voor nieuwe, milieuvriendelijker vliegtuigen.”

KEROSINE SNUIVEN Ook het vliegen vervangen door treinreizen is nog niet zo makkelijk als het klinkt. Zelfs binnen een ontwikkeld continent als Europa slagen de afzonderlijke landen er tot nu toe niet in om een goed internationaal treinwerk op te zetten dat verder reikt dan Parijs en Berlijn. Verbindingen sluiten niet op elkaar aan, bovenleidingen en spoorrailsafmetingen verschillen per land. En waar kun je vlot een ticket boeken voor een snelle tocht naar je camping nabij Venetië? Bestaat er eigenlijk wel zoiets als een snelle tocht per trein? Er is geen reisbureau dat het overzicht heeft.

Niet gek dan dat veel mensen daardoor liever afwachten dan hun snoepreisjes afzeggen. „Ik begrijp dat zeker wel”, zegt Peeters verrassend genoeg. „Tegelijkertijd kun je door je gedrag laten zien dat het ook anders kan. Laten we maar aantonen dat je niet hóéft te vliegen voor een mooie vakantie of een succesvolle loopbaan.

Zo kweek je sociaal draagvlak voor de veranderingen die gaan komen, want de weerstand ertegen zal groot zijn.

Er moet echt een knop om. Het idee dat we met z’n allen kerosine moeten snuiven om een goede vakantie te hebben, moet weg. In elk geval tot er een manier van vliegen is gevonden die emissievrij is.”

Avontuur Wie het daar helemaal mee eens is, is Rianne Helmus (23) uit Grijpskerk.

Samen met haar man Dirk-Jan reisde ze afgelopen zomer per trein door Europa. „Het leek ons erg mooi”, zegt

als met de trein reizen duurzamer is dan vliegen, wil ik dat ook overwegen. a. nee, niks voor mij.

B. ja, mits het leuk, makkelijk en niet te duur is.

C. ja, dat doe ik al. een vakantie in het Buitenland vind ik leuker dan in nederland. a. ja, wij gaan altijd naar het buitenland.

B. ja, als ik eerlijk ben wel, maar toch doe ik dat niet elk jaar.

C. nee hoor, mooie plekken genoeg in ons land. als ik vlieg, Compenseer ik mijn Co2-uitstoot met een geldBedrag. a. dat riekt naar zwendel.

B. nee, maar wat een goede optie.

C. ja, dat doe ik. duurzaam vakantie vieren vind ik mijn ChristenpliCht. a. nee, dat is te zwartwit, zo simpel ligt het niet.

B. misschien, ik zal me er eens in verdiepen als ik tijd heb.

C. ja, zeker, al vind ik dat niet per se makkelijk. over tien jaar vier ik duurzamer vakantie dan nu. a. nee hoor, niemand komt aan mijn vakantie.

B. dat zou kunnen, al moet er dan bij ons nog wel wat gebeuren.

C. ik denk het wel. en terecht.

terdege *

8 januari 2020

13

Carla Dik-Faber Ze verscheen afgelopen Prinsjesdag in een outfit gemaakt met zeewier, omdat ze daarmee het thema duurzaamheid op de agenda wilde zetten. Want daar heeft ze iets mee, ChristenUnie-Kamerlid Carla Dik-Faber.

Hoe houdt u zelf vakantie? „Ik probeer rekening te houden met het milieu. We gaan vrijwel nooit met het vliegtuig op vakantie en kijken wat er nog goed te bereiken is met de auto of het openbaar vervoer. Je kunt zo verder komen dan je denkt. Zo blijkt het mogelijk om per schip naar IJsland te reizen, dat lijkt me een bijzondere ervaring. Er rijdt een nachttrein naar Wenen, er komt een scheepsverbinding naar Schotland.

We hebben al eens een overtocht naar Zweden gemaakt met een hybride schip dat grotendeels op elektriciteit voer.”

Waarom is duurzaam leven belangrijk voor u? „Ik ben er altijd al mee bezig geweest, en heb me er in de loop der jaren steeds meer in verdiept. Het kan me echt pijn doen als ik zie hoe de schepping lijdt. Ik weet het wel, we hoeven de aarde niet te redden en kunnen dat ook niet. Uiteindelijk zal God dat doen en hangt het niet van ons af. Maar er staat ook in de Bijbel dat de schepping reikhalzend uitziet naar het openbaar worden van Gods kinderen. Ik zie dat als een oproep om op aarde te doen wat we kunnen doen.”

Wat hebt u met reizen? „In mijn jeugd gingen we elk jaar naar het Friese Appelscha op vakantie, waar we de caravan van mijn tante huurden. Ik heb in mijn leven niet veel gevlogen. Ook voor mijn werk hoef ik weinig te reizen. Dat betekent niet dat ik helemaal nóóit zal vliegen. Deze maand ga ik met CU-Kamerleden naar Israël om met eigen ogen te zien hoe het daar nu is. Daarmee geven we ook uitdrukking aan onze verbondenheid met het Joodse volk. Zo’n reis is heel waardevol. Daar maak ik dan een bewuste keuze voor. En we zullen onze uitstoot compenseren via

14

het Climate Stewardsprogramma van milieuorganisatie A Rocha.”

Wat maakt u boos? „Dat met de trein reizen zo veel duurder is dan vliegen.

Als ik de prijsaanbiedingen zie van vliegmaatschappijen, vind ik dat bizar. Milieubelasting van het vliegen wordt niet verrekend in de prijs van een ticket. Als ChristenUnie willen we dat vliegen voor twee tientjes niet meer kan, zodat met de trein reizen een concurrerend alternatief wordt.”

Is die duurzame vakantie echt zo belangrijk? „Voor mij heeft duurzaam leven vooral te maken met de vraag: kunnen we genieten van genoeg? Ik denk dat God ons heel veel geeft en dat we mogen genieten van de dingen die ons worden toevertrouwd. Maar we leven in een samenleving die een bepaalde grenzeloosheid heeft. We reizen steeds vaker en kopen heel veel spullen. Dat alles bij elkaar zorgt ervoor dat we met onze levensstijl bijna drie aardbollen verbruiken, als iedereen zo zou leven. De aarde zucht als in barensnood, zegt Paulus. Dat is ook wat ik om me heen zie. We leven op de ecologische pof, omdat we meer nemen dan ons toekomt. Daarom is het mijns inziens heel belangrijk om te genieten van genoeg.

Moet je daarvoor een verre vliegreis maken of is een zonsondergang op Terschelling ook mooi?”

Komt u nooit in de verleiding vaker te vliegen? „We zijn een keer naar China geweest met onze dochter, die in dat land geboren is. Toen hebben we welbewust besloten om het een keer te doen. Ook voel ik de verleiding als ik hoor dat anderen de wereld aan het ontdekken zijn door bijvoorbeeld elk jaar naar een ander Aziatisch land te reizen. Het lijkt zo makkelijk en ik houd ook van de wereld ontdekken. God heeft de aarde zo mooi gemaakt. Tegelijkertijd: de Himalaya is vast prachtig, maar onze Alpen en Pyreneeën laten ook veel van Gods wereld en grootheid zien.”

DUURZAAMHEID

ze, „maar ook veel minder belastend voor het milieu dan vliegen. We zijn veel met het milieu bezig en proberen sinds ons trouwen groen te leven.”

De twee reisden door tien verschillende landen. „Je ziet veel onderweg als je per trein reist. Natuurlijk duurt de reis ook langer. Soms zaten we een hele dag in de trein. Dan gingen we ’s ochtends vroeg weg en kwamen we pas ’s avonds op onze bestemming aan, na veel gesjouw met onze bagage. Maar het was wel een heel leuk avontuur.”

Met hun Interrailpas mochten ze binnen een maand tien dagen treinreizen in Europa. Omdat ze begin de 20 zijn, kregen ze bovendien jongerenkorting op de pas.

Het treinen zelf viel hun niet tegen. „Al lag het er wel een beetje aan in welke trein we terechtkwamen. In Roemenië reden van die heel kleine treintjes op dieselmotor, vaak met maar één treinstel. In Tsjechië zaten we juist in een heel luxe trein, luxer dan die in Nederland rijden. Maar vertraging hebben we vrijwel nergens gehad.”

Het mooie aan treinreizen vindt Rianne dat het langzaam gaat. „Het zet je letterlijk stil als je een hele dag in een trein zit.” Ook is er meer contact met de lokale bevolking. „Zo moesten we overstappen in Slovenië, in een klein dorpje. We wilden er iets te eten opzoeken en liepen met onze backpacks door de straatjes. Toen kwam er een oude man naar buiten die zei: Het restaurant is dicht, maar jullie mogen wel bij mij komen eten. Na even aarzelen hebben we dat gedaan. Op een vuurtje maakte hij samen met een vriend iets te eten voor ons. Zaten we daar bij twee Sloveense oude mannetjes. Na een uurtje zijn we weer terug naar het station gegaan en op de trein gestapt.”

Of het voor herhaling vatbaar was? „Zeker, ik vond het heel erg leuk.”

VOORBEELD Ook Peeters geeft zelf het goede voorbeeld. Hij is sinds 1996 gestopt met vliegen om het milieu te sparen. „Pas ben ik met de trein en boot naar Mallorca geweest, toen zagen we dolfijnen en walvissen onderweg. En treinreizen vind ik ook fijn. Mijn schoonzus woont in Noord-Zweden, en daar gaan we dan met de trein heen. Dat is twee dagen reizen, via Denemarken. Het duurt langer dan vliegen en kost wat meer, maar je ziet ook meer.”

Of we over tien jaar net als hij massaal het vliegtuig laten staan? Zo optimistisch durft Peeters niet te zijn.

Maar hij ziet wel verandering. „Ging ik vier jaar geleden met de trein naar Noorwegen, dan moest ik uitgebreid uitleggen waarom ik dat deed. Nu is het andersom. Als mensen mij vertellen dat ze even naar Praag zijn geweest met het vliegtuig, zijn zij het die zich verontschuldigen. Je ziet dat ook terug in de cijfers. Het gebruik van de internationale trein groeit sterk vanuit Nederland. Met tientallen procenten; zo’n toename is nog nooit eerder voorgekomen.

Dat heeft mijns inziens alles te maken met de discussie over klimaatverandering. Ook de trein naar Londen wordt in sterk toenemende mate gebruikt. Dat is relevant, want daardoor vertrekken er dagelijks minder vluchten vanaf Schiphol die kant op.”

Voor de lezer die dit jaar vast duurzaam vakantie wil vieren, heeft hij nog een praktische tip. „Bedenk wat je verwacht van een vakantie en verzin een locatie waarbij dat kan zonder van het vliegtuig gebruik te maken. Is dat walvissen kijken?

Bergen zien? Zwemmen? Dat kan allemaal relatief dicht bij huis. Stel je zelf bijvoorbeeld tot doel de komende vijf jaar niet meer te vliegen.

Dan ontdek je heel veel andere leuke dingen die je kunt doen.”

VAKANTIETYPE A: Je hebt de meeste keren A ingevuld. Je twijfelt nog over het nut van duurzaamheid en misschien zelfs over de mate waarin onze levensstijl van invloed is op klimaatverandering, de natuur en onze omgeving. Zolang je niet zeker weet dat jouw manier van vakantievieren echt gevolgen heeft voor het milieu, zie je geen reden om aanpassingen te maken en is vakantie voor jou vooral een manier om lekker te genieten en tot rust te komen.

Waar dan ook en op welke manier dan ook.

VAKANTIETYPE B: Je hebt de meeste keren B ingevuld. Je gelooft wel dat menselijk gedrag van invloed is op het klimaat, maar weet niet precies in welke mate en hebt tot nu toe geen tijd gevonden om het uit te zoeken. Ergens voel je je schuldig over je luxe vakanties, maar om nu verplicht per trein te gaan reizen, te moeten kamperen of een vakantie dicht bij huis te zoeken, dat is ook wat. Het klimaat stort toch niet in als jij het er één keer per jaar even lekker van neemt met je vrienden of gezin.

VAKANTIETYPE C: Ah, wat ben je al duurzaam bezig. Dat voelt goed, toch?

Alleen: best lastig nietwaar, duurzame keuzes maken op vakantie. Om je te helpen hebben we voor jou een kader gemaakt met wat praktische tips en trucs. Succes!

terdege *

8 JANUARI 2020

15

COLUMN

Bevalcursus ARIEN VAN GINKEL

JOURNALIST BIJ HET REFORMATORISCH DAGBLAD Nieuwe dingen leren is leuk. Daar krijg je energie van. Dus toen mijn vrouw vroeg of ik mee wilde naar een zwangerschapscursus, aarzelde ik geen moment. Natuurlijk! Dan maak ik me tegen de tijd dat zij moet persen misschien nog een beetje nuttig.

Vrijmoedig vertelde ik verschillende mannen in mijn omgeving dat ik een nieuwe cursus ging doen. Nu geen interviewtechnieken, effectief communiceren of timemanagement, maar een cursus over een bevalling. „O, een pufcursus”, zeiden bevalveteranen. „Heb ik ook gedaan.” „Geen pufcursus, een bevalcursus”, corrigeerde ik dan. „Van zeven avonden.”

Ogen als schoteltjes. „Zeven avonden?” „Ja, zes vooraf en eentje daarna, om de baby’s te showen.” „En jij gaat alle zeven mee?” „Euhm, dat is wel de bedoeling.” Ook de niet-papa’s stelden me vragen over nut en noodzaak van zo’n cursus. Ergens begon de twijfel te knagen.

Dat was voorbij zodra ik het decor aanschouwde waarin ik geacht werd nieuwe dingen te leren. Er waren zestien soorten verse thee waaruit je kon kiezen. Op tafel lagen niet alleen tomaten en komkommers, maar ook snoepbanaantjes.

Als de cursusmevrouw een vraag stelde, stak ik razendsnel mijn vinger op. Soms wist ik het antwoord op de vraag. Dan

Nu geen cursus interviewtechnieken of timemanagement, maar zeven avonden stilstaan bij de bevalling

kreeg ik een banaantje.

Maar meestal moest ik het antwoord schuldig blijven. Wanneer bel je de verloskundige? Wat is prostaglandine? Uit welke fasen bestaat een bevalling? Als een spons zuig ik de informatie op. Dan komt de strikvraag. „In welke houding bevalt een vrouw?” „In bed natuurlijk”, zeg ik en ik reik al voorover om een nieuw banaantje te snaaien. „Fout”, zegt de mevrouw. „Geen banaan voor jou.”

En vervolgens: „Je moet zo veel mogelijk gebruikmaken van de zwaartekracht.”

Die splinternieuwe kennis die ik nota bene de eerste avond al opdeed, deel ik graag met vrienden die geen vader zijn. „Wist jíj dat vrouwen doorgaans niet in bed bevallen?” „Echt niet? Hoe dan?” „Tja, om dat te weten zou je een bevalcursus moeten volgen”, glimlach ik betweterig.

16

terdege *

Arien 8 JANUARI 2020

DE HAZELAAR IDA GERHARDT

Onverwacht mij tegen in ‘t nog winters jaar op de sprong der wegen bloeit de hazelaar.

Tegen ‘t licht gehangen slingertjes van goud; aarzelend, bevangen raak ik aan het hout.

Trillend dwaalt van boven ‘t fijne wolken los; en met bloei bestoven in het naakte bos

© terdege BEELD: ISTOCK

blijf ik in een beven teruggehouden staan, en ik raak nog even ‘t donker stamhout aan.

”HOELANG NOG, BAD IK VAAK”

Gelouterd in een Sudanese cel 18

terdege *

8 JANUARI 2020

BOEKEN

Hij bezocht vervolgde christenen om hun een hart onder de riem te steken, maar werd zelf gevangengezet. Vorige maand was de Tsjech Petr Ja ek (57) in Nederland vanwege de verschijning van zijn boek ”In handen van IS. Hoe ik met Christus de Sudanese cel overleefde”.

Zes vragen aan Ja ek. tekst: JACOMIJN ARIAKHAH beeld: SDOK

inutenlang vierden mijn celgenoten de succesvolle terroristische aanslag in Frankrijk. Ik had dit soort blijdschap bij moslims wel op de televisie gezien, maar het was ronduit schokkend om het nu persoonlijk mee te maken.

In deze afschuwelijke ogenblikken begreep ik dat ik opgesloten zat met islamitische extremisten. De dagen daarop zou ik erachter komen dat mijn celgenoten bij IS hoorden.

M

Het is december 2015. Petr Ja ek staat op het punt om terug naar Tsjechië te vliegen, na het bezoeken van vervolgde christenen in Sudan voor zijn werk als regiodirecteur Afrika. Hij werkt voor de door Richard Wurmbrand opgerichte stichting The Voice of the Martyrs (VOM), een zusterorganisatie van SDOK. Beveiligingsmedewerkers op het vliegveld houden hem staande.

Een routinecontrole, denkt Ja ek.

Maar dat blijkt anders uit te pakken.

De Tsjech wordt gearresteerd en in een schijnproces berecht als spion.

Hij komt in een cel bij IS-aanhangers terecht.

Wat volgt is meer dan een jaar van lijden en ontbering. Hij heeft een lange tijd geen Bijbel, krijgt onvoldoende

eten en drinken, wordt mishandeld door zijn celgenoten, kan geen contact opnemen met zijn familie in Tsjechië, leeft onder bijzonder slechte hygiënische omstandigheden en heeft geen enkele toegang tot basale middelen zoals toilet, douche of zelfs een kam.

Ziektes zoals cholera en tbc grijpen om zich heen, al blijft Ja ek daar gelukkig voor bewaard.

Ondanks alles is zijn verhaal vooral een verslag van hoop en geloof. In de cel, te midden van alle ontberingen, blijkt dat Gods Geest zich op bijzondere manieren aan Ja ek openbaart.

Hij krijgt niet alleen de kracht om alle ellende te doorstaan, maar God leert hem in het jaar dat volgt te dienen en te volgen door alles heen.

HET GELOOFSASPECT HEEFT DE BOVENTOON IN UW BOEK, IN PLAATS VAN DE MOEILIJKHEDEN. HEBT U DAT OOK ZO ERVAREN? „Eigenlijk wel. Achteraf gezien heeft God mij al heel mijn leven voorbereid op mijn eigen vervolging. Zo was mijn vader tijdens het communisme predikant van een ondergrondse kerk in Tsjechië. In de jaren na de val van het IJzeren Gordijn heb ik me in dienst

van de vervolgde christenen gesteld en hen 25 jaar lang bezocht. Ik heb anderen in die tijd aangemoedigd om voorbereid te zijn op vervolging.

Toch liet ik ook tijdens mijn gevangenschap de moed weleens zakken. Hoe langer de opsluiting duurde, hoe vaker ik God vroeg: Hoelang nog, Heere?

Totdat ik in een van de gevangenissen waarnaar ik vervoerd werd de kans kreeg om te preken in een kapel. Toen stopte ik met me zorgen te maken over mijn eigen opsluiting. Het was me toen zo duidelijk dat ik onderdeel was van Gods plan om het Evangelie te delen met andere gevangenen.”

GEBED VAN HET THUISFRONT BLEEK IN DE CEL VAN ENORM BELANG. „Absoluut. Zo sliep ik opmerkelijk goed, ook al lag ik tussen IS’ers, niet wetend wanneer ik weer geslagen zou worden. En slaap is essentieel in een situatie waarin je al snel op de bodem van je fysieke en mentale kunnen zit.

Wat bleek: mijn kerkelijke gemeente in Tsjechië bad elke dag voor mij op de tijd dat ik in Sudan ging slapen.

Ook stonden mijn medegevangenen een keer op het punt mij te waterboarden. Dat zou ik denk ik niet overleefd

terdege *

8 JANUARI 2020

19

Boekfragment Ik werd gedwongen met gekruiste benen op de vloer te zitten terwijl mijn celgenoten me als een team verhoorders ondervroegen over mijn christelijke activiteiten in Sudan. Steeds als ik een antwoord gaf dat hun niet beviel, bewerkten ze me met hun vuisten. “Zeg eens wat je bent!”, riepen ze. “Zeg dat je een vuil varken bent!” (...)

Elke avond zetten mijn IS-celgenoten hun ondervraging voort.

Abd al Bari wilde vooral meer weten over het christelijke werk in Sudan. Meestal bevielen mijn antwoorden hun niet en gingen ze me met de houten bezemsteel te lijf. Ze sloegen me op mijn hoofd en op mijn vingers en stompten met de steel in mijn maag. Mijn lichaam kromp ineen van pijn, maar tot mijn grote verrassing besefte ik dat ik in mijn hart en geest een diepe vrede voelde. Ik was zelfs in staat voor mijn gezin te bidden terwijl ze me mishandelden.

Plotseling, een fractie van een seconde, zag ik Christus voor me op het moment dat de Joodse godsdienstige politie Hem met een stok op Zijn hoofd sloeg na Zijn arrestatie in Mattheüs 27:30. “Heere”, bad ik, “U ging deze weg eerder dan ik en U werd geslagen en gekruisigd. U stierf zelfs voor mijn zonden.” Verbaasd merkte ik opeens iets vreemds: ik wist dat ik op dat moment genadeloos afgeranseld werd door mijn celgenoten, maar ik voelde de pijn niet!

Ik wist dat de Heere bij me was in de cel. Later zou ik ontdekken dat God een leger gebedsstrijders opgeroepen had om voor mij te bidden precies op dat moment. Maar dat wist ik toen nog niet.

Winactie

Terdege mag twee exemplaren van dit boek weggeven van uitgeverij De Banier.

De actie is alleen bedoeld voor abonnees.

Kans maken? Stuur uw gegevens o.v.v. ”Winactie.

In handen van IS” vóór 18 januari 2020 naar: redactie@terdege.nl of Postbus 613, 7300 AP Apeldoorn.

20

terdege *

8 JANUARI 2020

terdege *

8 JANUARI 2020

Boeken

”mijn medegevangenen stonden een keer op het punt mij te waterboarden. dat zou ik denk ik niet overleefd hebben, omdat ik toen erg zwak was”

hebben, omdat ik toen erg zwak was.

Net voordat ze tot actie overgingen, kwam een bewaker binnen die mij uit de cel haalde. Toen mijn vrouw en ik na mijn vrijlating aan de hand van haar agenda elkaar bijpraatten over wat er wanneer gebeurd was, bleek dat de gemeente juist op dat moment ertoe geleid werd voor mij te bidden.

Als je vervolgde en zwaar mishandelde christenen vraagt wat ze aan hun geloofsgenoten in andere werelddelen willen vertellen, zeggen ze dan ook vrijwel unaniem: Bid alstublieft voor ons.”

HET EVANGELIE VAN VERVOLGING IS HET WARE EVANGELIE VAN JEZUS CHRISTUS, SCHRIJFT U. „Vervolging is essentieel in het leven van een christen. Het hele Nieuwe Testament is gevuld met teksten waarmee God ons hieraan herinnert, en met voorbeelden van vervolging. Er staat ook bij waarom: omdat we niet van deze wereld zijn en daarom gehaat worden.

Ik zeg niet dat iedereen op dezelfde manier moet lijden onder vervolging.

In vrije landen kun je te maken krijgen met een heel ander soort onderdrukking, bijvoorbeeld als we bij Gods wetten blijven over familievorming en huwelijk.

En niet iedereen lijdt evenveel. Alle wedergeboren christenen zijn deel van het lichaam van Christus, maar elk lichaamsdeel heeft een andere taak. Sommigen zijn het vervolgde

deel, anderen de tong.”

U WERD ZOWEL HET VERVOLGDE DEEL ALS DE TONG. „Ik werd de tong toen ik voor mijn werk vervolgde christenen ontmoette en hun verhalen optekende, en ook met het schrijven van dit boek. En door mijn gevangenschap weet ik nu beter hoe vervolgde christenen zich voelen. Maar om dat vervolging te noemen? Ik moet zeggen dat ik me helemaal geen martelaar voel vergeleken met al degenen die veel zwaarder te lijden hebben. Voor mij was het slechts een klein, kort lijden. Anderen zuchten permanent onder vervolging en hebben veel verloren.”

HOE HEBBEN UW ERVARINGEN IN DE SUDANESE GEVANGENIS U VERANDERD? „Ik mis niet de zware kettingen, de gesloten gevangenisdeur, het voedsel en de slechte hygiëne. Maar andere aspecten mis ik wel. God heeft mij in de gevangenis beproefd, op de manier zoals in Jesaja 48:10 staat. We raken daarbij alles kwijt wat niet echt is.

Soms wens ik dat ik deze beproeving eerder had ondervonden in mijn leven, zodat ik dichter bij God geleefd had en anderen meer had kunnen dienen. Maar Hij doet alles op Zijn tijd.

Onze kinderen zijn nu ouder, zodat ze mijn vrouw konden helpen in de moeilijke en zorgelijke tijd van mijn afwezigheid.

De ervaringen in de cel hebben me

dichter bij God gebracht, kan ik wel zeggen. Het was natuurlijk ook makkelijker om de Bijbel te lezen in eenzame opsluiting. Toch zegt dat niet alles.

Ook als we druk zijn, hebben we vrije tijd over. Het vraagt keuzes maken en zelfdiscipline om Hem te zoeken.”

U KUNT NU VANWEGE UW NAAMSBEKENDHEID NIET LANGER VERVOLGDE CHRISTENEN BEZOEKEN. „Nee, maar ik kan nog wel ambassadeur zijn voor VOM. Ik heb me na mijn vrijlating dan ook sterk voorgenomen christenen te blijven aanmoedigen om voor vervolgde geloofsgenoten te bidden. Natuurlijk, we dienen een alomtegenwoordige God die hen ook kan helpen zonder ons gebed, maar Hij wil van ons horen en ons het gevoel geven dat we samen met de vervolgde christenen het lichaam van Christus vormen. Dat betekent dat als één lid lijdt, de rest ook pijn voelt.

Richard Wurmbrand zei ooit: Toen mijn voeten werden geslagen, riep mijn tong het uit. Dat is een goed beeld van het lichaam van Christus.

Als één deel geslagen wordt, roept het andere deel het uit. Wij, christenen die nog in vrijheid leven, kunnen de stem zijn van degenen die lijden en vervolgd worden.”

n.a.v. ”in handen van iS. hoe ik met ChriStuS de SudaneSe Cel overleefde”, door Petr jaSek; uitg. de Banier en Sdok, 232 Blz.; 17,95.

terdege *

8 januari 2020

21

22

Dromen van een raadslidmaatschap voor de SGP Het blijft haar wens om in de toekomst raadslid te worden. Paula Schot (26) werd als lijsttrekker in amsterdam in korte tijd een van de bekendste SGP-vrouwen van nederland. nu draait ze achter de schermen mee als fractie-adviseur van de staatkundig gereformeerden in Gouda. ”ik zou een plek op de lijst heel leuk vinden.” tekst: AD ERMSTRANG beeld: RENATE BLEIJENBERG-VAN LEEUWEN

terdege *

8 januari 2020

23

Z

e is jong, hoogopgeleid en ambitieus en vertegenwoordigt in die hoedanigheid een nieuwe generatie SGP-vrouwen. De in het Zeeuwse Zierikzee opgegroeide Paula Schot groeide op in een echt SGP-nest, hoewel haar vader geen publieke functies vervulde. Maatschappijleer was op het vwo aan het Calvijn College in Goes haar favoriete vak. „Ik vond het jammer dat we dat maar één jaar hadden.”

Aan de Universiteit van Amsterdam studeerde ze communicatiewetenschappen. „Ik houd wel van discussiëren en heb me tijdens een avond voor SGP-jongeren als lid opgegeven.

Toen er een vacature was binnen het bestuur met als aandachtsgebied ”leden en relatie” was het niet zo moeilijk. Dat sloot prima aan bij mijn studie. Van het een kwam het ander.”

Paula trouwde in 2015 met Bas, die ook in Amsterdam studeerde, ging aan de slag als opleidingsmanager bij Essenzo in Gouda en begon daarnaast een deeltijdstudie onderwijswetenschappen aan de Universiteit van Utrecht. Recent behaalde zij haar master, in een periode waarin ze niet alleen verhuisde, maar ook moeder werd van de nu 1 jaar oude Noor.

ALLE OGEN Op een verwarmd terras met zicht op de Markt –met in het midden het befaamde oude stadhuis– blikt ze terug op een relatief korte periode waarin ze in een hoog tempo uitgegroeide tot een van de bekendste SGP-vrouwen van Nederland. „Ik had meegedacht over het organiseren van een avond voorafgaande aan de Week van het Leven voor de kiesvereniging Zaanstad en omstreken.

Die bijeenkomst was best succesvol.

We hadden zestig bezoekers, een verrassend aantal in een omgeving 24

INTERVIEW

waarin het aantal SGP’ers heel dun gezaaid is. Toen werd ik gevraagd om mee te denken over de gemeenteraadsverkiezingen. Er waren nog besprekingen met de ChristenUnie, maar dat wilde niet zo vlotten. Op een gegeven moment kwam de vraag aan de orde wie de kar moest trekken. De anderen die in aanmerking kwamen, zaten niet te springen en toen werden tijdens die vergadering ineens alle ogen op mij gericht. Dat was vlak voor de Kerst. De kandidaatstelling was begin januari. Toen ging het heel snel. Drie weken nadat de vraag tot me kwam, ging het bericht de deur uit dat ik lijsttrekker voor de SGP in Amsterdam zou zijn.”

MEDIASTORM De mediastorm barstte vrijwel direct daarna los en was nog heviger dan Paula, die op het nodige was voorbereid, had verwacht. „Ik heb die dag een intensieve mediatraining gehad van Arnoud Proos, voormalig SGPvoorlichter en nu wethouder voor de SGP-CU in Barendrecht.” Hij was nadat het persbericht de deur uitging aan haar zijde om de verschillende opnames, telefoontjes en afspraken in goede banen te leiden.

Hoewel het behalen van een zetel naar menselijke berekeningen in Amsterdam niet haalbaar was, kijkt de politica met een goed gevoel terug op de weken voorafgaande aan de raadsverkiezingen. „Er was veel positieve aandacht, waarbij ik steeds weer geprobeerd heb om ook

”De achterban van de SGP bevat echt niet minder twee-verdieners”

de inhoud aan de orde te stellen. De vragen gingen voortdurend over de bekende punten: Amsterdam, de SGP en een vrouw. Die combinatie maakte het voor de media bijzonder. Dat is logisch, want dat was het meest nieuwswaardig. Wel krijgt Amsterdam naar mijn idee altijd onevenredig veel aandacht in de media. In dit geval werkte dat in ons voordeel.

Ik heb regelmatig de mogelijkheid gehad om op de inhoud te wijzen. Vaak ging het dan om de prostitutie in de hoofdstad, een onderwerp waarin de SGP een standpunt inneemt dat de hele stad ten goede komt.”

WAT WAS DE BELANGRIJKSTE REDEN VOOR JE OM VOOR DE SGP TE KIEZEN? „Niet alleen omdat de SGP aansluit op het gezin waaruit ik kom of de opleiding aan het Calvijn College.

Ik kan me uitstekend vinden in de medisch-ethische standpunten en de sociaaleconomische koers van de partij. Zeker wat dat laatste betreft voel ik me bij de SGP beter thuis dan bij de ChristenUnie. Ook de constructieve wijze waarop de partij zich bij achtereenvolgende coalities opstelt, heeft mijn waardering.”

BINNEN DE PARTIJ VORMT DE POSITIE VAN DE VROUW TOT OP DE DAG VAN VANDAAG EEN HEIKEL ONDERWERP. HEB JE DAAR IETS VAN GEMERKT? „In Amsterdam niet. Ik heb daarnaast ook geen enkele negatieve reactie ontvangen. Natuurlijk ken ik de gevoeligheden, maar in de praktijk heb ik weinig van de tegenstellingen meegekregen.”

HOE KIJK JE AAN TEGEN DE VROUW IN DE POLITIEK? „Die kan een prima rol vervullen. Als

PAULA SCHOT De 26-jarige Paula Schot, geboren in Zierikzee, voelt zich zowel Zeeuw als Amsterdammer. Ze studeerde communicatiewetenschappen aan de Universiteit van Amsterdam en behaalde een halfjaar geleden een master onderwijswetenschappen aan de Universiteit Utrecht.

Daarnaast werkt ze als opleidingsmanager bij Essenzo. Van 2014 tot 2016 was Schot bestuurslid bij SGP-jongeren. Drie weken voor haar huwelijk in 2015 was ze samen met SGPleider Van der Staaij te gast in de talkshow van Jeroen Pauw, waar zij spraken over trouw in relaties. Schot is lid van de Sint-Jansgemeente (Gereformeerde Bond) in Gouda.

de Bijbel spreekt over ambten gaat het volgens mij altijd om kerkelijke ambten, niet om politieke functies.”

BELANGRIJKSTE TEGENWERPING IS DAT VROUWEN ONMISBAAR ZIJN IN HET GEZIN. „Het gezin dient altijd voorop te staan. Als taken en werkzaamheden niet te combineren vallen, moet je het niet doen. Maar dat geldt eveneens voor mannen. Als ik soms zie hoe sommigen voor wel 150 procent in de weer zijn, kun je daar ook vraagtekens bij plaatsen. We

terdege *

8 JANUARI 2020

25

moeten verder beseffen dat vrouwen op tal van plekken maatschappelijk actief zijn. De achterban van de SGP bevat volgens mij echt niet minder tweeverdieners dan andere bevolkingsgroepen. In mijn klas op het Calvijn zaten veel meer meisjes dan jongens. Die zijn vrijwel allemaal gaan studeren en ze willen hun talenten benutten. Het is aan hen hoe ze dat verantwoord invullen. Ik werk 28 uur, mijn man is doordeweeks een dag thuis. Het is wat dat betreft een heel andere tijd dan toen mijn moeder jong was. Die had veel contacten met andere moeders die thuis waren.

Die zou ik nu in mijn omgeving niet meer weten te vinden.”

JE WILDE JE KANDIDATUUR IN AMSTERDAM NIET TYPEREN ALS EEN DOORBRAAK. HOE WEL? „Ik zie het meer als een vervolgstap.

Naast Lilian Janssen in Vlissingen waren er nog twaalf andere vrouwen op verschillende kieslijsten, meestal combinaties met de CU. Ik denk dat er sprake is van een proces dat zal doorgaan.”

TOTDAT EEN EVENWICHT IS BEREIKT? „Nee, nee, ik ben niet zo van de getallen en de quota. Ik sprak pas met een PvdA’er, die zich sterk maakte voor een fiftyfifty verdeling tussen mannen en vrouwen in de politiek.

Op mijn vraag wat te doen als meest bekwame kandidaten allemaal vrouw zijn, had hij geen antwoord. Je moet gewoon steeds voor de beste gaan.”

EEN ANDER GEVOELIG PUNT IS DE HANDHAVING VAN ARTIKEL 36, WAARIN DE STRIJD MET ALLE VALSE GODSDIENSTEN WORDT AANGEBONDEN. HOE STA JE 26

interview

DAARIN? „Het is een beetje wringen, maar ik zie dat meer als het tegengaan van ongewenste invloeden in de publieke ruimte. In Amsterdam speelt dat bijvoorbeeld bij de discussie over het versterken van de gebedsoproep van de moskee. Daar ben ik niet voor.

Het is niet te vergelijken met bijvoorbeeld het luiden van de kerkklokken.

Dat past in de Nederlandse cultuur en traditie en heeft een rol bij bepaalde herdenkingen, bij begrafenissen en andere bijzondere momenten.

Ik denk dat wanneer wij met een versterker vanaf de kerktoren God als de enige God zouden aanprijzen, dat allang verboden was geweest. Dan kun je dat toch niet in het Arabisch toelaten?”

DE SGP VERANDERT. BEVINDT DE PARTIJ ZICH, ZOALS PROF. VOERMAN VAN HET DOCUMENTATIECENTRUM NEDERLANDSE POLITIEKE PARTIJEN PAS ZEI, OP EEN KANTELPUNT? „Nee, ik denk dat niet dat de SGP een partij als alle andere wordt.

Er is voldoende om ons op tal van punten te onderscheiden. Zoals ik al aangaf heeft dat ook te maken met de constructieve opstelling en de, vergeleken met bijvoorbeeld Forum voor Democratie, nette wijze van debatteren. Maar vooral omdat er een getuigenis van uitgaat.”

DAT LIGT NIET ALTIJD EENVOUDIG. „De Bijbelse opvattingen kun je ook in je beleid laten neerdalen. Zoals Van der Staaij dat heel mooi doet, bijvoorbeeld met de algemene beschouwingen. Met alleen maar getuigen red je het niet meer.”

HET SGP-BESTUUR ONTKWAM

“Het is wat dat betreft een heel andere tijd dan toen mijn moeder jong was” DE AFGELOPEN TIJD NIET AAN EEN CRISIS. WAT VIND JE DAARVAN? „De partij is 101 jaar oud en kan dat wel hebben. Tegelijkertijd geeft het aan dat ook binnen de SGP-besturen transparantie niet mag ontbreken. De critici hebben best netjes gehandeld en hun mening lang genoeg intern gehouden. Maar dan moet je daar wel iets mee doen.”

AMSTERDAM HEB JE IN HET NAJAAR VAN 2018 VERLATEN. WAAROM? „Er waren verschillende redenen.

Het was natuurlijk even slikken om na het lijsttrekkerschap weg te gaan, maar we wilden graag een kind en om die reden zochten we meer woonruimte. Mijn man komt van de Utrechtse Heuvelrug, ik uit Zeeland.

Ik werkte al in Gouda, Bas inmiddels in Barendrecht. We hebben met veel plezier in Amsterdam gewoond, maar een groot deel ons sociale leven speelde zich op andere plaatsen af.

We hebben uiteindelijk gekozen voor een ruimere woning in een Goudse nieuwbouwwijk. Net zover fietsen van het centrum als we dat in Amsterdam gewend waren. We houden wel van de stedelijke charme, maar die is onbetaalbaar als je tegelijkertijd voor een ruimere setting kiest.”

JE BENT DIRECT NA DE VERHUIZING OP DE SGP’ERS IN GOUDA AFGESTAPT? Glimlachend: „Zo ging het niet

helemaal. De toenmalige fractievoorzitter, nu gewoon raadslid, kende ik al. Ik heb met Jacques Roozendaal een kopje koffie gedronken en dan spreek je over allerlei onderwerpen.

Nu ben ik fractie-ondersteuner. Dat betekent dat ik iedere dinsdagavond bij de vergaderingen aanwezig ben en meedenk over tal van politieke vraagstukken.”

IS GOUDA QUA POLITIEK KLIMAAT EEN HEEL ANDERE STAD DAN AMSTERDAM? „In principe heb je dezelfde vraagstukken, maar wel op wat kleinere schaal. Zoals drugs, prostitutie en het in goede banen leiden van aantrekkend toerisme. De politieke verhoudingen zijn wel heel anders. Je hebt hier een SGP-fractie en een behoorlijk aantal CU’ers en CDA’ers in de raad.

In Amsterdam overheerste de onwetendheid. Dat gaf ruimte om Bijbelse standpunten uit te leggen, maar je werd er tegelijkertijd op aangevallen. In Gouda is er meer begrip voor christelijke politiek.”

EN NU OOK EEN SGPBURGEMEESTER… „Dat was inderdaad heel verrassend.

De benoeming van een SGP’er is niet voor de hand liggend. Je ziet dat er duidelijk op inhoud is gekozen en dat is voor Pieter Verhoeve een groot compliment. Hij heeft het heel goed gedaan en krijgt nu het vertrouwen van Gouda voor de toekomst. ”

ZIE JE JEZELF STRAKS TERUG ALS RAADSLID TEGENOVER DEZE BURGEMEESTER? „Dat is natuurlijk een zaak van het bestuur. Of het snel zal gebeuren, weet ik niet. Over het algemeen is het Goudse SGP-bestuur enigszins conservatief.”

terdege *

8 januari 2020

27

COLUMN

In korte tijd ben ik voor de derde keer op het boerenbedrijf van de ouders van Joep (11) en Mees (9). Josien en kalfje André maken het goed en ook Lena is hersteld van de keizersnede. Mees mist zijn kalfje nog vaak, vertelt hij me. Gelukkig geeft stiertje André beide broertjes veel plezier.

De jongens drentelen om me heen. „Mogen wij een keer een dagje met jou meelopen?” Verwachtingsvol kijken twee paar ogen me aan. De keizersneden hebben hun interesse in het vak van dierenarts gewekt. Ik stem lachend toe en besluit de jongens afzonderlijk een keer mee te nemen naar geplande visites. Mees is aan de beurt. „Gedraag je je netjes, jongen?” polst zijn moeder voor hij bij mij in de auto stapt. Mees knikt. „Tuurlijk. De dierenarts is tenslotte geen kinderattractie”, klinkt het serieus. Ik schiet in de lach. „Zo Mees, daar gaan we, we moeten zo snel mogelijk medicijnen geven aan een zieke koe.” Mees glimt. „Is het spoed?” Niet veel later deelt hij zijn groeiende twijfel met me. Hij wil, net als zijn vader, boer worden, maar er zijn toch ook wel veel andere stoere beroepen.

Dierenarts, bijvoorbeeld. Of militair arts. Mees selecteert de beroepen op spanning en sensatie. „Heb jij ook een sirene op je auto?” vraagt hij. „Hoe leer je eigenlijk om zo snel mogelijk weg te gaan als je wordt gebeld?

En wat dan als je je pyjama al aan hebt?” Mees tuurt uit het raam. „Krijg je weleens een bekeuring voor te snel rijden als er spoed is?” Hij kijkt bezorgd als we in een file aansluiten. „Wat zou je dan nú doen, als je een spoedoproep krijgt?”

Ik geniet de rest van de dag volop. Het enthousiasme en de leergierigheid van het boertje in spe werkt aanstekelijk. Mees mag helpen om de zieke koe zijn medicijnen in te spuiten.

Op de terugweg naar huis wordt het steeds stiller. De ogen worden kleiner, een gaap wordt onderdrukt. Met een ervaring én een droom rijker komt Mees thuis. Hij glundert. „Later neem ik, samen met m’n broers, misschien wel de dierenartsenpraktijk over.” Verzekerd van zulke goede opvolgers stap ik tevreden mijn auto weer in.

Dag Joep, dag Mees!

HENRIËTTE BRUGGINK landbouwhuisdierenarts

terdege *

8 JANUARI 2020

29

week 1

De ark (1) Lezen: Exodus 25:10-22

In deze twee Bijbelstudies staan we stil bij Exodus 25:22.

In Exodus 25:22 legt God uit waartoe de ark dient. Hij komt, spreekt en gebiedt aldaar. In de volgende afleveringen volgen we de gang van de ark in de dagen van Samuël. „Ik kom aldaar bij u.” Deze woorden mogen we

kist of een prachtige tent. Nee, God is soeverein.

niet beperken tot de ark alleen. De ark staat in

Ook ten opzichte van Zijn eigen instellingen en

het heilige der heiligen. Een zwaar voorhangsel

middelen. Hij heeft Zijn handen vrij om misbruik

schermt deze ruimte af. Dit gordijn is versierd

van Zijn instellingen te straffen. Ontheiliging

met geborduurde engelen. Zij markeren en

van Zijn dienst raakt Hem uiteindelijk niet, maar

symboliseren de overgang van de aarde naar de

treft ons. Soevereiniteit geeft God de ruimte om

hemel. Achter dit gordijn woont God. Dit vertrek

een eigenwillige godsdienst te beantwoorden

is de hemel op aarde. De twee cherubim boven

met zwijgen of een goddeloos misbruik van Zijn

het gouden verzoendeksel roepen deze hemelse

heilige dienst hard te straffen. Met soevereiniteit

sfeer eveneens op. Ze staan voorovergebogen.

beschermt God Zichzelf tegen godsdienstige

Hun vleugeltoppen raken elkaar. Het gouden ver-

manipulatie. God komt wanneer wij ons laten

zoendeksel aan de onderkant, de gebogen enge-

leiden door Zijn gebod. Wanneer er bloed op én

lengestalten aan weerszijden en hun vleugelen

voor het verzoendeksel is gesprenkeld. Wan-

aan de bovenkant. Deze twee engelen vormen

neer ik voor de ark schuil achter de priester om

samen met de ark een opening. Deze opening is

te luisteren naar Zijn stem. Dan haast Hij zich om

Gods mond. Van achter de ark spreekt God tot

tot mij te spreken. Hij is niet gebonden aan de

Israël vóór de ark. Hij hult Zich in het duister. Op

ark. Wel verbindt het bloed op de verzoendeksel

de grens van hemel en aarde spreekt Hij tot ons.

Hem met een schuldig volk vóór de ark. God kan

God komt aldaar. Het is niet vanzelfsprekend dat

en wil ook komen wanneer wij Hem niet meer

Hij daar is. Hij komt aldaar tot ons. God is dus

(durven) verwachten. Gods vrijmacht geeft Hem

niet gebonden aan deze plaats. Hij behoudt Zijn

de ruimte om Zijn soevereine liefde voor iemand

vrijmacht. Hij is niet te vangen in een gouden

te bewijzen die alles verzondigd heeft.

Stelling: God is vrij in Zijn handelen en gebonden aan Zijn Woord.

30

terdege *

8 JANUARI 2020

week 2

De ark (2) Lezen: Exodus 25:10-22

God spreekt van boven het verzoendeksel van de ark. In deze twee Bijbelstudies wordt dit beknopt belicht. Beide studies vormen een inleiding tot het volgen van de ark in 1 Samuël. „Ik zal met u spreken van boven het verzoendek-

fundeerd in het bloed der verzoening. Wanneer

sel.” De ark is van sittimhout vervaardigd. Van

Zijn woorden ons bereiken, druppelt het bloed

binnen en buiten is de ark bedekt met zuiver

daarvan af. Zó zijn Gods woorden een kracht

goud. De lengtematen van de ark zijn: 125 cm

Gods tot zaligheid. Zonder bloed kan God niet

x 75 cm x 75 cm. De ark is groot genoeg om de

spreken, ook nu niet (zie Hebreeën 9). Sprekend

aandacht te trekken, maar te klein en vormloos

tot ons past Hij het bloed der verzoening toe.

om wat van de ark te maken. God past niet in

Het bloed maakt Gods spreken mogelijk, omdat

deze met goud bedekte houten kist. Centraal

het de schuld wegneemt. Gods spreken past het

staat wat er gebeurt net boven de gouden plaat

bloed toe, waardoor er vrede tussen Hem en

op deze kist, het verzoendeksel.

ons wordt aangebracht (Rom. 5:1).

Deze plaat vormt een geheel met engelen die

Belangrijk om te zien is dat niet het bloed Gods

voorovergebogen staan. Met hun vleugeltoppen

woorden stempelt. Nee, in de ark liggen twee

raken ze elkaar. Met het verzoendeksel vormen

stenen tafelen. Deze tafelen zijn de Tien Gebo-

ze een opening. Door deze opening spreekt

den, ook wel ”de getuigenis” genoemd. Buiten

God van boven het verzoendeksel. God spreekt

de ark beschuldigt en verdoemt Gods wet mij.

van achter de ark tot Mozes –en in hem tot het

Onder het met bloed bedekte verzoendeksel

gehele volk– vóór de ark. Zo staat de ark tussen

verklaart God mij vrij.

een sprekende God en een luisterend volk.

Dan spreekt Hij van boven het verzoendeksel: „

Voordat God spreekt, moet Mozes eerst bloed

De Heere zegene u, en behoede u! De Heere doe

op het verzoendeksel en aan de oostzijde van

Zijn aangezicht over u lichten, en zij u genadig!

de ark op de grond sprenkelen. Door dit bloed

De Heere verheffe Zijn aangezicht over u, en

kan en wil God spreken. Zijn woorden zijn ge-

geve u vrede!”

Vraag: Wat zegt de wet buiten of in de ark tot u (vgl. HC zondag 23)?

Ds. C.P. de Boer (43) is christelijk gereformeerd predikant te Sliedrecht.

Hij is getrouwd en vader van negen kinderen.

terdege *

8 JANUARI 2020

31

32

terdege *

8 JANUARI 2020

pastoraal

Leven op het terrein van de boze Vanwege de nood van de tijd voelde ds. P. den Butter zich gedrongen een boek te schrijven over de satan. Elders op de wereld gaat de boze met geweld te werk, in het Westen vooral met list. Waarbij hij dankbaar gebruikmaakt van theologen. tekst: HUIB DE VRIES beeld: ANTON DOMMERHOLT

terdege *

8 januari 2020

33

et het boek ”Door Zijn hand”, over Gods voorzienigheid, meende ds. P. den Butter (81) uitgeschreven te zijn. Toch verscheen onlangs weer een nieuw werk van hem: ”De Boze overwonnen”. Hij behandelt daarin het Bijbelse spreken over de herkomst, de macht, de strategieën en de uiteindelijke ondergang van satan.

De publicatie kwam er dankzij een kleinzoon van de christelijke gereformeerde emeritus predikant, die samen met zijn vrouw actief is in het werk onder reformatorische jongeren. „Toen ze me daarover het een en ander vertelden, realiseerde ik me hoe de duivel bezig is de jeugd los te weken van alles wat van God is. Wat ik in de bestaande lectuur over satan wat miste, is dat wat de Bijbel over hem zegt. Ik ben me daarin gaan verdiepen en heb een serie preken gehouden over de verzoeking van de Heere Jezus door satan en verschillende bezetenen die door de Heere werden verlost. Die studie heeft geleid tot het schrijven van dit boek.”

M ”Als je de duivel openlijk gaat aanvallen, krijg je heel concreet met hem te maken”

PREKEN EN SCHRIJVEN OVER DE DUIVEL IS NIET ONGEVAARLIJK, LAAT U IN HET VOORWOORD WETEN. „Als je hem openlijk gaat aanvallen, krijg je heel concreet met hem te maken. Daarom was ik bang om aan dat boek te beginnen. Op een gegeven moment had ik de neiging te stoppen met schrijven. Ik kon mijn gedachten niet meer ordenen en voelde me verlamd. Dat heb ik met geen ander boek op deze wijze gehad. Bovendien kwam tijdens het schrijven mijn eigen leven terug. Bij het boek over de voorzienigheid had ik dat in positieve zin en was er de verwondering over de zorg en leiding van de Heere. Nu moest ik vaststellen dat de duivel mij vaak te pakken heeft gehad.”

OP WELKE WIJZE? „In verleidingen, onreine gedachten, het verdenken van God. Terugdenkend aan mijn leven stelde ik mezelf 34

terdege *

8 JANUARI 2020

de vraag: heb ik werkelijk de volle raad Gods verkondigd? Dat kan ik niet zeggen. Wel realiseerde ik me dat God me ervoor heeft bewaard dingen te zeggen die niet gezegd mogen worden.

Bijvoorbeeld over de verkiezing, waarmee ik lange tijd geen raad wist.

Ik was dankbaar dat die in de Heidelbergse Catechismus maar twee keer wordt genoemd, terloops. Ik hóéfde er niet over te preken, zou het ook niet gekúnd hebben. Hoe moet je mensen wijzen op hun verantwoordelijkheid als vooraf alles al vaststaat? De duivel heeft geprobeerd me niet alleen te laten zwijgen over de verkiezing, maar er ook kritiek op te uiten. Dat is niet gebeurd, dankzij Gods genade.

De raadsels werden voor mij opgelost tijdens een predikantenconferentie in Leicester door twee lezingen van dr.

John R. de Witt. Wat is de verkiezing en hoe preek je de verkiezing?”

WAARIN ERVAART U DE AANVALLEN VAN DE DUIVEL NU? „Hij herinnert me aan mijn zonden, tot die in mijn jeugdjaren toe, en zaait twijfel aan het Woord van God. Daar heb ik veel meer last van dan in mijn jonge jaren. Satan bestookt me met vragen die ik niet hardop wil uitspreken. Zomaar ineens verrijst er een vraagteken bij een bepaalde Bijbeltekst die ik lees. Dan moet ik weer terugvallen op wat God eens heel duidelijk tegen me heeft gezegd: „In Hem, mijn vaste Rots, is ’t onrecht nooit gevonden.” Dat is het enige waarmee ik me overeind kan houden, of beter gezegd: waarmee de Heere me overeind houdt.”

WAAROM WORDT ER ZO WEINIG GEPREEKT OVER DE GEESTELIJKE MACHTEN: DE GOEDE EN DE KWADE? „Ik denk omdat we het hier veel te goed hebben. Als het over de vervolgde kerk gaat, denken we aan mensen die niet in vrijheid kunnen samenkomen. We beseffen veel te weinig dat de kerk in het Westen niet minder

pastoraal door satan wordt belaagd. Elders doet hij dat met geweld, hier met list. We hebben ook veel te weinig oog voor het feit dat God Zijn engelen uitzendt als gedienstige geesten voor hen die de zaligheid beërven. Engelen die tegelijk alles in het oog houden, met name in de gemeente. Wij moeten hun laten zien wat het betekent om door genade zalig te worden, schrijft Paulus aan de gemeente van Efeze. Zien ze dat inderdaad in de heilbegeerte waarmee we luisteren? Tot hun gevallen collega’s komt dat aanbod van genade niet.”

Hoe ziet u de vorst van Het koninkrijk van Perzië en die van Griekenland waarover daniël sPreekt? „Als vooraanstaande trawanten van satan die hij daar stationeert waar de belangrijke besluiten worden genomen, zoals overheden toonaangevende ambassadeurs aanstellen in landen als China en Rusland. In het boek Daniël ging het om beslissingen omtrent Israël en de terugkeer van de ballingen naar Gods beloften. Daniël heeft God gebeden om de vervulling van de belofte die hij bij Jeremia had gevonden. De Heere gaf antwoord, maar de bode die hem dat antwoord moest brengen werd 21 dagen tegengehouden door iemand uit de wereld van de boze geesten, aangeduid als de vorst van Perzië.”

welke conclusie verbindt u daaraan voor nu? „Dat de duivel ook vandaag zijn bijzondere ambassadeurs plaatst op posten waar ingrijpende beslissingen worden genomen. Hij doet dat in ons land door in de volksvertegenwoordiging een Pia Dijkstra neer te zetten, om maar een concreet voorbeeld te noemen”

ziet u omGekeerd acHter mensen als mike Pence en kees van der staaij de invloed van enGelen? „Ik weet niet of God hierin dezelfde

methode hanteert als de duivel. Wel kun je in het licht van de Bijbel zeggen dat deze mensen de steun ondervinden van Gods onzichtbare dienaren, waardoor ze in heftige debatten overeind blijven, ad rem reageren, de juiste woorden kiezen.”

donald trumP leidt een liederlijk leven, maar draait teGelijk on-bijbelse wetGevinG teruG. door wie wordt Híj Geleid? „De Bijbel laat de grondlijnen zien, maar we kunnen elke concrete situatie niet met een schaartje knippen. Achter de persoon van Trump zullen twee machten aan het werk zijn, zonder dat hij zich dat bewust is. Zoals dat ook bij een man als Kores het geval was.”

Hoe duidt u Het feit dat jezus de satan ”de overste van deze wereld” noemt? „In de praktijk is hij dat, maar formeel niet. Hij is oneerlijk aan de macht gekomen, door de wereld te stelen.

Tot de door God bepaalde grens kan hij daarbinnen heel veel doen. Vandaar de benaming door de Heere Jezus. We leven op gevaarlijk terrein. Sterker, we leven onder de macht en de heerschappij van de duivel.”

is Hij na de oPstandinG van cHristus noG steeds de overste van deze wereld? „Het antwoord op die vraag is afhankelijk van je visie op de binding van de duivel, waarover Openbaring 20 spreekt. Door het kruis en de opstanding van Christus is de kop van de slang vermorzeld, maar zijn staart is nog dusdanig in beweging dat Petrus hem typeert als een briesende leeuw, zoekende wie hij zou mogen verslinden. Zijn aanvallen worden nu wereldwijd gepareerd door het Evangelie, maar je kunt mijns inziens moeilijk volhouden dat al sprake is van een binding van de satan.

Mijns inziens doet het zogeheten post-

millennialisme het meest recht aan het geheel van de Schriftgegevens, al biedt het niet op alle vragen antwoord. Voor mij staat vast dat er na de verschijning en de ondergang van de antichrist nog een bijzondere werking van Gods Geest zal komen. Een wereldwijd Pinksteren dat het duizendjarig rijk inluidt, met daaraan verbonden de bekering van Israël, waarna de Joden dé grote evangelisten worden. Het lezen van de werken van de puriteinen en vooral Jonathan Edwards’ boek ”The history of redemption” heeft mijn denken op dit punt gevormd.”

u bent van meninG dat bezetenHeid vandaaG noG steeds voorkomt, Hoe beoordeelt u bevrijdinGsPastoraat? „Ik heb me daar te weinig in verdiept om er stellige uitspraken over te kunnen doen. Ik geloof dat de Heere er mensen voor wil gebruiken, maar het is geen terrein om op te experimenteren. Veelzeggend is de geschiedenis van de maanzieke knaap. De discipelen waren niet bij machte om hem te verlossen van de boze geest die hem bezette, terwijl ze eerder wel duivelen hadden uitgeworpen. Kennelijk geeft de Heere deze gave niet structureel aan mensen, maar slechts in bepaalde gevallen. Veelzeggend is Jezus’ vermaning: „Dit geslacht vaart niet uit dan door bidden en vasten.” Zonder bidden en vasten moet je er niet eens aan beginnen, dan levert exorcisme enkel ongelukken op.”

Hoe ziet u de Plaats van satan in ziekte en natuurGeweld? „De Schrift laat zien dat de duivel ten tijde van de Heere Jezus op deze terreinen werkzaam was. Jezus bestrafte de storm op het meer van Galilea en de ernstige koorts bij de schoonmoeder van Petrus. Achter beide zag Hij de actieve werkzaamheid van de satan. Er is geen reden om aan te nemen dat dit vandaag nooit meer het geval is, maar

terdege *

8 januari 2020

35

PASTORAAL ik ben heel beducht voor het concreet aanwijzen ervan. Omdat je veel schade aanricht als je je vergist. In de brief aan de gemeente van Thyatire wordt gesproken over mensen die de diepten des satans wilden leren kennen.

Daarvoor werd die gemeente gewaarschuwd. Het onderzoeken van deze diepten is een riskante bezigheid.”

WAARIN ZIET U IN DEZE TIJD DE LISTEN VAN DE SATAN HET STERKST OPENBAAR KOMEN? „Als ik op het geheel van de samenleving zie, denk ik aan het terzijde schuiven van Gods geboden. Naar mijn mening is de wederhouder over wie Paulus spreekt in zijn tweede brief aan de gemeente van Thessalonica Gods wet. Die houdt de komst van de wetteloze tegen. Als de wet wordt weggenomen, is er geen zonde en na enige tijd ook geen geweten meer. Dat zie je nu gebeuren.

Ten aanzien van onze eigen kring denk ik aan de opkomst van de zogeheten nieuwe hermeneutiek. Ook als keurig mens kun je een verleiding voor anderen worden: door je opvattingen.

Wat wordt er niet losgetornd door de nieuwe Schriftuitleg? Daar zie ik heel duidelijk de listige werkingen van satan achter. De Bijbel moet aan de mensen ontnomen worden. In het verleden heeft hij vele Bijbels laten verbranden en gezagsdragers aangepord om mensen het lezen van de Bijbel te verbieden. Nu is hij bezig om ons de Schrift anders te laten lezen.

Daarmee raak je de Bijbel evenzeer kwijt. Daarvoor gebruikt hij theologen; opnieuw.”

ACHTER MENSEN ALS PROFESSOR GIJSBERT VAN DEN BRINK ZIET U SATANISCHE MACHTEN? „Ik besef dat dit een harde uitspraak is en zou me eigenlijk willen onthouden van het noemen van namen, maar ik kan het inderdaad niet anders zien.

Er is een parallel met de dwaalleraars waarover Paulus aan Timotheüs 36

terdege *

8 JANUARI 2020

schrijft, mensen die beweerden dat de opstanding al geschied is. Zij zagen die niet als een feitelijke realiteit, maar als een geestelijke zaak. Een vorm van beeldspraak. Voor Paulus was dat reden om deze mensen bij name te noemen en hen te betitelen als dienaren van satan. Omdat ze leugens aan het verspreiden waren. Liegen is hét kenmerk van de aartsleugenaar. Je kunt oprecht menen mensen te helpen door ze het geloof in een schepping in zes dagen af te nemen, terwijl je niet in de gaten hebt wie je dat laat beweren.

Verwarring tolereren is verwarring promoten, las ik onlangs. Zo is het.

De duivel veroorzaakt verwarring, bevordert het tolereren ervan en het resultaat is dat de massa in dat verwarde denken meegaat.”

HET ZIJN DINGEN DIE SOMS OOK

IN UW EIGEN GEDACHTEN RONDGAAN, GAF U AAN. „Dat is zo. Op dat moment is de vraag: is de Bijbel of de natuurwetenschap voor ons leidend? Ik weet dat het Woord van God waar is; heb het meer dan eens ook als waar bevónden. Als de resultaten van wetenschappelijk onderzoek niet lijken te sporen met dat wat de Bijbel zegt, valt bij mij het gelijk aan de kant van de Bijbel. Die heeft onbetwist gezag, menselijke ontdekkingen en conclusies zijn feilbaar. Dat heeft de geschiedenis al vaak bewezen.

Pak je christenen een betrouwbare Bijbel af, dan pak je ze álles af.”

N.A.V. ”DE BOZE OVERWONNEN. WAT DE BIJBEL ZEGT OVER DE DUIVEL”, DOOR DS. P. DEN BUTTER; UITG. DEN HERTOG, HOUTEN; 141 BLZ.; € 18,90.

COLUMN

Ja wij!

D

ezer dagen zullen er (her) bevestigingen hebben plaatsgevonden van ambtsdragers.

Vanouds gebeurde dat op de eerste (zon)dag van het nieuwe jaar. In ieder geval zal op meerdere plaatsen het jawoord hebben geklonken van diakenen en ouderlingen: ”ja” of ”ja wij”. Er is veel voor te zeggen dat wanneer meerdere kerkenraadsleden bevestigd worden, het uit de aller mond klinkt: ”ja wij”. Het is namelijk niet de bedoeling dat ze als solisten zullen optreden in het midden van de gemeente.

Ooit hoorde ik een bevestigde ambtsdrager ”ja wij” verklaren als ”samen met de Heere”. Hij bedoelde daarmee dat hij de hem opgelegde taak alleen met de ondersteuning van God kon volbrengen. Breng daar eens iets tegenin...

In het eerste Nederlandstalige formulier dat in 1554 gebruikt werd in de Nederlandse vluchtelingengemeente te Londen werden aan de diakenen en ouderlingen meerdere bevestigende antwoorden gevraagd. Hierop werd ook met ”wij” geantwoord. Bij bevestiging van ouderlingen was het als volgt. Op de vraag of ze zich geroepen voelden, dienden ze te antwoorden: „Wij gevoelen het.” Op de vraag of ze Gods Woord erkenden als enig richtsnoer, moesten ze antwoorden: „Ja wij.” En op de vraag of ze hun dienst in getrouwheid wilden doen en zich onder de tucht wilden stellen wanneer ze zich zouden ontgaan, dienden ze te antwoorden: „Ja wij, door Gods genade.”

Bij diakenen werd viermaal afzonderlijk een vraag gesteld die beantwoord

diende te worden. De eerste twee kwamen op hetzelfde neer als de ouderlingen en dienden met ”wij gevoelen het” en ”ja wij” beantwoord te worden. Op de derde vraag, of men getrouw zou zijn in de specifieke diaconale taken, dienden ze te antwoorden: „Ja wij, door de genade Gods.”

Op een vierde vraag, of ze zich wilden onderwerpen aan de tucht wanneer ze zich kwamen te ontgaan, moesten ze antwoorden: „Wij willen.”

Bij de predikanten lezen we eveneens dat zij tot viermaal toe antwoord moesten geven. Bij de vraag of ze zich geroepen wisten tot de heilige dienst, moesten ze antwoorden: „Ja, wij gevoelen het.” Evenals de ouderlingen en diakenen moesten zij op de vraag of ze de Schriften als Gods Woord aannemen antwoorden: „Wij geloven het.” Op de vraag of ze zich getrouw zullen kwijten aan hun ambtelijke bediening, dienden zij ”wij willen” te zeggen, terwijl op de vraag of ze zich onder de tucht zullen stellen hadden

te antwoorden: ”Ja wij, gaarne”.

De liturgische formulieren betreffende de bevestiging van ambtsdragers die we heden ten dage gebruiken, dateren van 1586. Verschillende passages en zinsneden zijn uit de ”Ordinancien” van Micron overgenomen. De te geven antwoorden van de ambtsdragers zijn gereduceerd tot het eenmalig uitspreken van ”ja wij” en de predikanten hoeven ook slechts eenmaal te antwoorden. ”Gaarne” is geworden tot ”ja ik, van ganser harte”. Dat is een verbetering. Waarom het ”wij” bij de predikanten is weggevallen, is mij onbekend. Zij lopen immers het meest gevaar om einzelgänger te worden. En een bescheidenheidsmeervoud kan ook sieren. We zijn al zo ikkerig. Toch is dat ”ik” zo heel erg niet wanneer het geschieden mag met de belijdenis: „Ik ben met Christus gekruisigd, en ik leef, maar niet meer ik, maar Christus leeft in mij.” Dat geldt uiteraard ook de andere ambtsbroeders. Een gemis is de toevoeging bij het jawoord ”door Gods genade”.

Eens had ik een belijdeniscatechisante die me vertelde zo blij te zijn dat in de vragen van Voetius staat: „Belooft ge door de genade Gods bij deze belijdenis te leven en te sterven.” Had de zinsnede ”door Gods genade” er niet bij gestaan, dan had ze geen ja durven zeggen. Me dunkt dat de godvruchtige ambtsdrager ”door de genade Gods” wel stilletjes zal verzuchten bij het uitspreken van ”ja wij” of ”ja ik, van ganser harte”. Anders mankeert er iets, nee alles aan!

Ds. M. van Kooten, Elspeet terdege *

8 JANUARI 2020

37

Folmer Hekwerken specialist in Sierhekwerken Paardenstalinrichting en Hondenkennels Exclusief sierhekwerk in alle prijsklassen.

Van klassiek tot modern. Maatwerk en ook eigen ontwerp mogelijk.

In een vluchtelingenkamp rijgen de dagen zich somber aaneen.

Stof, hitte, af en toe een zandstorm en altijd lauw water. Je zou er even uit willen. De realiteit ontvluchten.

Grauw, maar toch een lichtpuntje

Industrieterrein De Stroet | Kauwenhoven 35 | 6741 PW Lunteren Tel. 0318-482619 | WWW. FOLMERHEKWERKEN.NL

Als je een kinderbijbel geeft, bied je meer dan even wegdromen uit deze rauwe werkelijkheid. Dan laat je zien dat er een andere werkelijkheid is.

Al met ¤ 10,- helpt u verschillende kinderen aan een kinderbijbel.

IBAN NL68 TRIO 0786 7131 43

www.stichting-ismael.nl

Hotel-Appartementen De Oude Hamer is zeer rustig en charmant gelegen in Mechelen in het Geuldal op een van de mooiste panoramaplekjes. Prachtige ligging temidden van glooiende hellingbossen, heuvels en dalen, omgeven van natuurschoon.

Uitermate geschikt als start- en eindpunt voor dagtripjes naar bv. Maastricht, Valkenburg, het drielandenpunt in Vaals, Monschau en de Ardennen en Eifel etc.

Ideaal voor natuurliefhebbers en rustzoekers.

Gemoedelijke, ongedwongen sfeer.

Voor meer informatie kijk op www.deoudehamer.nl - Tel. 043 - 455 13 91

Bruidsboutique Pani Moda

Betaalbare trouwjurken van topmerken en eigen ontwerp!

Bruidscouture Dam 57 Alblasserdam 06 - 33714461 www.panimoda.nl

Maakt hoogtepunten compleet

!

feestelijk www.pineta.nl

culinair Nunspeet

zakelijk t (0341) 26 00 26

vervolgverhaal #31

Jenthe

tekst: JEANNETTE WILBRINK-DONKERSTEEG

jenthe (40) is met maarten (43) en hun kinderen jos (13), Laura (11), Lindy (8) en heidy (7) verhuisd naar de bergen op de grens tussen oostenrijk en sLovenië, waar het gezin gastenverbLijven heeft ingericht in een eeuwenoude boerderij. via dit bLog deeLt jenthe hun beLevenissen.

Wat een gedoe was dat! Uitgeput plof ik in bed. Toen ik

Ik doe mijn badjas aan, haast me naar beneden, laat de

aan het einde van de middag Maarten uit zijn werk en

”Sternsingers” binnen en zie onze kinderen slaperig de

Jos en Laura van de piste wilde halen, bleek de accu

trap af komen. Met kleine oogjes en verwarde haren

van de auto leeg te zijn. De kou was het ouwe ding ze-

gaan ze bij de tegelkachel zitten. Ik kijk met een frons

ker te veel geworden.

naar Jos, die demonstratief geeuwt.

Dus stapte ik met Lindy en Heidy door de sneeuw naar

De jongeman stelt de Sternsingers voor: Caspar,

de ‘buren’, beter gezegd: de dichtstbijzijnde huizen. Al-

Melchior, Balthasar en de sterdrager. Dan klinken vier

leen oma van 80 bleek thuis te zijn. Behulpzaam belde

prachtige kinderstemmen door het huis: „Weihnachts-

ze een zoon die in het dorp woont. Hij kwam met zijn

stern, Weihnachtsstern, bist uns nah und doch so fern,

startkabel, maar al met al waren we toch twee uur

führe uns zu unserm Herrn und laß uns Ruhe finden.”

verder voordat ik een vermoeide Maarten en twee

Ons kroost is inmiddels klaarwakker. Lindy en Heidy

verkleumde kinderen kon ophalen. Na een late avond-

luisteren stralend, Jos en Laura aandachtig. Ontroerd

maaltijd bleek de douche het niet te doen. Bevroren

hoor ik hoe de Sternsingers hun lied herhalen, nu

leiding. Daarmee waren we de rest van de avond onder

met de vraag „laß uns Frieden” en „laß uns Hoffnung

de pannen, zodat iedereen pas nu –tegen middernacht–

finden.” Zodra ze klaar zijn, komt hun geldkistje voor

onder de wol ligt. „Eén troost”, zegt Maarten. „Morgen

de dag. Ik stop er wat in, open de snoeppot en geef

kunnen we uitslapen.” „Da’s waar”, knik ik.

hun alle vier een kinderkalender met Bijbelteksten

Enigszins verbijsterd hoor ik een halfuur later buiten

en belangrijke weetjes mee. Met krijt schrijft de man

autoportieren dichtslaan. Beneden begint Bas te blaf-

20+C+B+M+20 op onze deurpost. „Kijk, het nieuwe jaar-

fen. Ik kijk op mijn telefoon. Een halfuur later? Het is al

tal en de letters van de drie koningen”, leg ik uit. Maar

ochtend. Acht uur, om precies te zijn. Maarten komt

hij draait zich om en zegt: „Niet alleen dat. Het betekent

kreunend overeind. „Zei ik dat we konden uitslapen?”

ook: Christus Mansionem Benedicat”, „Christus zegene

Hij kijkt uit het raam en wenkt mij met een verbaasde

dit huis.”

blik. „Wat heeft dit te betekenen?” Op het erf staan

„Nou”, zegt Jos even later. „Dat was voor ons weinig

vier kinderen in kleurrijke mantels, met tulbanden om.

”Ruhe”, deze nacht.” „Maar wel mooi.” vindt Heidy. „Ik

Een van hen draagt een stok waarop een goudkleurige

zou ook best Sternsinger willen zijn.” „Dat kan niet.”

ster prijkt. Een jongeman die niet verkleed is, sluit juist

weet Lindy. „Dan moet je rooms worden.” Heidy kijkt

de auto af. „Bezoek uit de eerste eeuw”, meesmuilt

sip. Om haar af te leiden, wijs ik naar de voordeur. „Dat

Maarten. „Oh!” roep ik verschrikt. „De drie koningen!

is ook mooi. En dat blijft staan, dit jaar. Kom, we gaan

Die kwamen vorig jaar ook. Toen was jij al werken.

naar binnen.”

Gauw, roep de kinderen. Ze komen voor ons zingen.”

Volgende keer: gesprongen leiding. terdege *

8 januari 2020

39

HOE GA IK OM MET ZIJN ONTROUW? Mijn man heeft intensief contact met andere vrouwen.

Ik word verdrietig en boos wanneer ik met zijn seksverslaving geconfronteerd word. Ik mag er niets van zeggen, dan wordt hij boos en vernedert hij mij. Ik lees in de Bijbel dat Jezus hoeren en tollenaren liefheeft. Vraagt God ook van mij dat ik deze last in liefde verdraag? Ik ervaar het tegendeel: boosheid en walging. ank je voor je vraag. Wat een knopen en raadsels zijn er in jullie huwelijksleven gekomen. Ooit zijn jullie in liefde begonnen aan het huwelijk. In zo’n eerste begin lijkt de opdracht om elkaar trouw te zijn een vanzelfsprekend iets. Liefde en trouw gaan dan hand in hand. Helaas heb je geconstateerd dat jouw man je niet trouw is en dat hij intensief contact zoekt met een andere vrouw. Je bekijkt de apps en de foto’s met pijn in je hart.

Je merkt dat er stevig getrokken wordt aan de pijlers onder jullie huwelijk, liefde en trouw. Het fundament waarop jullie ooit begonnen wordt op deze manier steeds wankeler.

En nu je vraag: moet ik de Heere Jezus volgen in Zijn liefde voor hoeren en tollenaren?

D

ZONDEN

Wilma Trouwborst-Bos is psychosociaal therapeut in haar eigen praktijk. www.praktijkremonte.nl

40

terdege *

8 JANUARI 2020

Er komen verschillende vragen in mij op: Wat versta je onder liefde? Wat versta je onder trouw? Wat versta je onder boosheid? Wat versta je onder barmhartigheid?

Je geeft aan dat je het voorbeeld van de Heere Jezus voor ogen hebt: Hij ontvangt zondaren en eet met hen. Ik raad je aan om de gedeeltes in de Bijbel te lezen waar beschreven wordt dat Hij de zondaren ontvangt. Jezus antwoordt op het verwijt van de Schriftgeleerden: „Ik ben niet gekomen om te roepen rechtvaardigen, maar zondaren tot bekering.”

Met andere woorden: God stapt niet over de zonden heen, alsof het niets is. Spreuken 22:14 is heel duidelijk over de zonden die jij benoemt: „De mond der vreemde vrouwen is een diepe gracht; op welken de Heere vergramd is, zal daarin vallen.”

Lees ook Spreuken 28:13: „Die zijn overtredingen bedekt, zal niet voorspoedig zijn; maar die ze bekent en laat, zal barmhartigheid verkrijgen.” Dit zou een richtingaanwijzer voor je kunnen zijn in de gesprekken met je man over de situatie. Jezus sprak de hoeren en tollenaren aan op hun

PSYCHOLOGIE

zonden, opdat zij zich zouden bekeren.

Je loopt tegen allerlei problemen aan wanneer jij de situatie met je man bespreekbaar wilt maken. Je man wil zijn daden bedekken. Als jij probeert om het met hem te bespreken, reageert hij boos en vernedert hij je. Uit liefde voor hem en jullie kinderen heb jij de moed om hem, ondanks zijn boosheid, toch te wijzen op het verkeerde van zijn handelen. Liefde en trouw zijn dan beide aan het woord. Het is belangrijk dat jij het evenwicht vindt tussen het tonen van betrokkenheid op je man aan de ene kant en aan de andere kant: het rekening houden met je eigen gedachtes en belangen en de Bijbelse visie.

Iemand waarschuwen voor het gevaar dat hij of zij loopt, is een teken van liefde voor de ander. Het is een teken van liefde en trouw wanneer je jouw man wijst op de noodzaak om hulp te zoeken. Dat de ander het niet als zodanig kan ervaren, doet nog niets af van jouw intentie.

Wanneer er stevige woorden door jouw man geuit worden, wordt de sfeer grimmiger. Al snel val je in een woordenwisseling. Het is daarom van belang dat jij een helder zicht hebt op wat je onder liefde, trouw en boosheid verstaat. Zodat je niet omver rolt vanwege de stortvloed van agressie en vernederingen. Een discussie over deze onderwerpen is meestal niet helpend. Je mag met een rechte rug, biddend om wijsheid, weerstand bieden en hem wijzen op de zonde die hij doet.

IN VERTROUWEN NEMEN Wanneer je merkt dat jouw spreken geen invloed heeft, heb je de plicht tegenover je man om een of twee mensen in vertrouwen te nemen om zo gezamenlijk het gesprek met je man aan te gaan. Niet om met de vinger naar hem te wijzen. Maar om met Gods hulp hem van zijn verkeerde weg af te brengen. Wanneer je merkt dat ook dit geen effect heeft, heb je de plicht om de hulp van de kerkenraad in te roepen.

Zie ook Mattheus 18:15-20.

Jullie allen hebben pastorale zorg nodig, naast psychologische hulp. In eigen kracht kom je hier niet uit. De situatie bedekken met de mantel der liefde is ook geen oplossing.

Zowel jijzelf als je man heeft hulp nodig. De problemen die je beschrijft zijn vernietigend voor een goed huwelijk.

Bedenk dat er voor God geen hopeloze zaken zijn. Je kunt je man tot een hand en een voet zijn, zodat hij uiteindelijk kan komen tot het belijden en laten van de zonden.

Meer informatie WEBSITES * Kijk voor ervaringsverhalen eens op: www.kostbaarvaatwerk.nl of www.purity4life.nl * Cursus Bouwen aan een rein leven: https://purity4life.nl/ehulp/ courses/bouwen-aan-een-reinleven/ LEESTIPS * ”Ontdek de kracht van het evangelie voor jullie huwelijk”, door Dave Harvey; ISBN 978 90 8291 810 6 * ”Zijn lust en mijn leven”, door Anita van Beem; ISBN: 978 90 7724 569 9 QUOTE „Je huwelijkspartner moet niet op genade worden gewezen, maar op Degene van Wie alle genade vloeit.”

(Uit: Ontdek de kracht van het evangelie voor jullie huwelijk”.)

ONTMOETINGSDAG Op 21 maart vindt in Vierhouten de jaarlijkse ontmoetingsdag plaats voor partners en ex-partners van seksverslaafden. Doelgroep: vrouwen die een relatie hebben (gehad) met een man die porno- of seksverslaafd is of was.

Tijd: 10.00 tot 17.00 uur.

Aanmelden voor deze dag kan via: info@kostbaarvaatwerk.nl

terdege *

8 JANUARI 2020

41

r e n j i z j i W vor julie als je samen

de bruidstaart aansnijdt...

www.landlust.nl www.wevershoeve .nl

Vakantieplezier voor iedereen!

Vakantie ervaring sinds 1948

Park met veel voorzieningen Dicht bij het centrum van Hardenberg Prachtige horeca, overdekt terras

“De Kleine Belties” is een gezellig familiepark met volop activiteiten voor het hele gezin . In het voor- en naseizoen is het de ideale plek voor de 55 plussers en jonge gezinnen.

Ruime kavels midden in natuur

Bossen en de Vecht dichtbij Prima verhuur mogelijkheden Overdekt zwembad , glijbaan en whirlpools Zondagsrust

Overdekt zwembad met whirlpools

• Stacaravans • Chalets • Kamperen • Bungalows • Familiehuizen www.kleinebelties.nl 0523-26 13 03

Camping “De Beukenhof” www.campingdebeukenhof.com Verhuur van vak. woning, chalets, stacaravan, blokhut en kampeerplaatsen

Recreatieplas op 200 mtr.

Viswater (op 50 mtr.)

Recreatiezaal met snackbar en bibliotheek Recreatieteam in hoogseizoen

Tel. 0528-331246

Zin in vakantie?

Boek nu je vakantieverblijf op www.christelijkevakantiesite.nl

Feitjes van Fija Fija Nijenhuis selecteerde de opvallendste feitjes.

Langer en dikker

Op hakken Wie mooi wil zijn, moet pijn lijden, is een oud gezegde. Draag je weleens hakken, dan weet je hoe waar dit is. Je gaat er mooi recht van lopen, maar relaxed is dat lopen niet.

Echt slecht is het niet om op hoge hakken te lopen, als je je lichaam maar de kans geeft daarna te herstellen. De belasting van de voet is namelijk veel hoger als je op hakken loopt dan wanneer je platte schoenen draagt. Tip: draag high heels met mate.

Of kies voor een wat lagere hak. Scheelt een hoop!

Nederlanders worden steeds langer én dikker. Mannen van 20 jaar of ouder zijn op dit moment gemiddeld 1,81 centimeter, vrouwen 1,67. Sinds 1981 zijn mannen gemiddeld 3,8 centimeter langer geworden. Vrouwen groeien iets minder hard: zij kregen er gemiddeld 1,5 centimeter bij. Ook het gewicht is gestegen in de afgelopen veertig jaar. In 1981 woog een man gemiddeld 76,4 kilo. Nu is dat 84 kilo. Vrouwen wogen in 1981 gemiddeld 65 kilo, nu is dat 72. De gegevens zijn verzameld door het CBS.

ZUURTJE OF DROPJE

Slim door choco

Een typisch winterkwaaltje is keelpijn. Meestal is een verkoudheidsvirus de oorzaak. De website van huisartsen, Thuisarts.nl, geeft de tip regelmatig iets te drinken: koud water kan de pijn verzachten.

Ook op iets zuigen, zoals een zuurtje of dropje, kan helpen. Speciale zuigtabletten zijn volgens Thuisarts.nl niet nodig: ze kunnen wel helpen, maar werken niet beter dan bijvoorbeeld een dropje. En ze zijn wél duurder.

Gezond groen Zoek je een vitaminerijke wintergroente? ”Groen is goed”. Spruitjes, boerenkool, groene kool, prei en winterpostelein zitten tjokvol vitamines. Zuurkool en wortels: niet groen, wel perfect! Verhit de groente niet langer dan nodig en gebruik zo weinig mogelijk water.

Wat is lekkerder na een koude winterwandeling dan een flinke beker warme chocolademelk?

Cacao doet echter nog meer dan verwarmen; het is ook goed voor je brein! Britse onderzoekers hebben ontdekt dat warme chocolademelk korte tijd een positief effect heeft op de concentratie.

De combinatie van cacao en cafeïne –die zit dus ook in cacao– schijnt tot het succes te leiden.

131 GRAM GROENTE

Eet je elke dag 250 gram groente, dan ben je gezond bezig volgens het Voedingscentrum. De werkelijkheid? Nederlanders eten gemiddeld 131 gram groente per dag. Kinderen komen gemiddeld tot niet meer dan 79 gram, aldus het RIVM. Het goede nieuws: hoe ouder, hoe meer groente er wordt gegeten. In de supermarkt kiezen we het liefst sla, gevolgd door tomaat en komkommer. Ook sperziebonen, witlof en bloemkool staan in de top tien.

terdege *

8 JANUARI 2020

43

85.

Charles Haddon Spurgeon tekst: gisette van dalen-heemskerk beeld: jack staller

erbiedig luisteren duizenden mensen in de Londense Music Hall naar het gebed van de predikant.

Buiten staat nog een menigte van 10.000 man te wachten. Zij hadden ook graag binnen naar de preek geluisterd. Ineens, tijdens het gebed, schreeuwt er iemand: „Brand! De galerij stort in!”

Er breekt grote paniek uit. Honderden mensen stormen naar de uitgang van het gebouw. In het gedrang komen 7 mensen om het leven en 28 aanwezigen belanden ernstig gewond in het ziekenhuis. En dat alleen maar omdat relschoppers de kerkdienst wilden verstoren...

Charles Haddon Spurgeon wordt op 19 juni 1834 geboren in het Engelse Kelvedon. De vader van Charles is predikant. Zijn ouders besteden veel tijd aan de godsdienstige opvoeding van hun kinderen. Iedere avond als Charles’ moeder hem naar bed brengt, buigt ze haar knieën, slaat ze haar armen om hem heen en bidt ze: „Och, dat mijn jongen voor Uw aangezicht mocht leven.”

E

1834 Charles Spurgeon geboren

44

Later zal Charles over zijn jeugd schrijven. „Als de jonge Samuël werden wij te slapen gelegd bij het licht van de lamp van het heiligdom en wij werden uit onze slaap opgewekt door het zingen van de ochtendpsalm.”

Lange tijd worstelt Charles met de vraag of Gods beloften wel voor hem zijn. „De bedreigingen lijken wel in hoofdletters in de Bijbel te staan”, zegt hij. „En de beloften in zulke kleine lettertjes dat ik ze niet kan lezen. En toen ik ze wel las, geloofde ik niet dat ze voor mij waren.” Als hij 15 jaar oud is, breekt voor Charles het licht door. Hij hoort een preek over Jesaja 45:22: „Wendt U naar Mij toe, wordt behouden, alle gij einden der aarde! Want Ik ben God, en niemand meer.”

Charles gaat kinderen op de zondagsschool lesgeven. Dat doet hij graag. Een jaar later gaat hij samen met een andere jongen op pad naar een boerenwoning in het dorpje Teversham. Charles denkt dat degene met wie hij op pad is, moet preken. „Gods zegen toegewenst”, zegt hij tegen

de jongen. Maar dan blijkt dat Charles zelf moet preken. Hij ziet er niet tegen op, want hij voelt de liefde van Jezus in zijn ziel. Daar wil hij de arme hutbewoners graag over vertellen. Hij preekt uit 1 Petrus 2:7. „U dan die gelooft is Hij dierbaar.”

Na afloop van de dienst komt een oude vrouw naar hem toe. „Hoe oud ben je?” vraagt ze. „Ik ben beneden de 60 jaar”, antwoordt Charles. Dat had de oude dame al wel gedacht. „En onder de 16 ook”, reageert ze. De jonge Spurgeon vertelt zijn leeftijd niet. „Hoe oud ik ben, doet er niet veel toe. Denk aan de Heere Jezus en Zijn dierbaarheid.”

Spurgeon blijft preken. Uit andere dorpen in de omgeving komen er steeds verzoeken of hij ook daar het Woord wil verkondigen. Hij krijgt een beroep uit Waterbeach.

De Heere zegent de prediking van Spurgeon. Dat horen zelfs inwoners van Londen. Zij behoren tot de gemeente die in de New Park Street Chapel samenkomt.

Ze zijn erg bezorgd over het

1853 Charles Spurgeon beroepen naar Londen

1856 Spurgeon trouwt met Susannah Thompson

KERKGESCHIEDENIS

voortbestaan van hun gemeente.

Als het zo doorgaat, zullen ze de deuren van hun bedehuis moeten sluiten. Enkele leden van de gemeente blijven bidden of de Heere een opwekking wil geven.

Spurgeon krijgt het verzoek om in de gemeente van Londen te komen preken.

Op zondagmorgen 18 december 1853 staat hij voor het eerst op de kansel in de New Park Street Chapel. ’s Morgens zijn er tachtig aanwezigen. ’s Middags komen er al honderden. Algauw is het kerkgebouw –met 1200 zitplaatsen – te klein!

1856 Charles en Susannah krijgen een tweeling

„Laten we onze kerk verbouwen”, zeggen de gemeenteleden van New Park Street Chapel tegen elkaar. En dat gebeurt.

Tijdelijk komt de gemeente in de Exeter Hall samen. In dat gebouw kunnen 4500 mensen én het ligt in het hart van Londen. Maar al snel rijst er een nieuw probleem.

Ook Exeter Hall is te klein.

Tijdens een vergadering besluiten de mensen om een nieuwe kerk, een tabernakel, te bouwen.

In de tussentijd kan Spurgeon preken in de grote Surrey Music Hall. Daar kunnen 12.000 mensen in. Maar het onvoorstel-

1863 Charles Spurgeon preekt in Nederland

bare gebeurt. Ook die is te klein.

Relschoppers verstoren de eerste dienst die daar wordt gehouden op een verschrikkelijke manier.

Spurgeon is pas na twee weken weer in staat om te preken, maar hij blijft zijn hele leven onder deze ramp lijden.

Meer dan vijfduizend preken van Spurgeon, de prins der predikers, zoals hij ook genoemd werd, zijn bewaard gebleven. Op 31 januari 1892 overlijdt hij. „Mijn werk is afgelopen,” stamelt hij op zijn sterfbed. Maar zijn werken worden tot op de dag van vandaag over de hele wereld gelezen.

1892 Charles Spurgeon overleden

45

MOLEN DE ZWALUW

SFEERVOL RESTAURANT Culinair genieten doe je in ons à la carte restaurant. Wij bieden voor elk wat wils. Bij mooi weer zit je op het terras en anders is het binnen goed toeven in een van onze gezellige ruimtes. Welkom in Kesteren!

BRUILOFTEN EN RECEPTIES Molen ‘De Zwaluw’ is de perfecte locatie voor het vieren van jullie feestelijke dag. Kom eens langs om onze mogelijkheden te bekijken en je wensen voor te leggen. Zo maken wij samen van jullie dag iets bijzonders.

BOWLING ‘DE ZWALUW’ Combineer een bezoekje aan ons restaurant eens met een potje bowlen.

Onze ultra-moderne banen dagen je uit je skills te verbeteren. Ook in het bargedeelte is het aangenaam vertoeven.

Reserveer vooraf! Bekijk de tarieven online.

Batterijenweg 19c, Kesteren • Tel. 0488 48 8833 • www.molendezwaluw.nl

VRAAGPRIJS € 1.835.000,- K.K.

Laageinde 3, Kapel A Avezaath vezaath P Prachtig, rachtig, gerestaureerde gerestaureerde wo woonboerderij onboerderij HOFSTEDE HOFSTEDE ‘JOGHMANSHOF’ ‘JOGHMANSHOF’ ((rijksmonument) rijksmonument) midden midden in in de de Betuwe Betuwe op op een een perceel perceel v van an 1 11.449 1.449 m m²² e en n een een wo woonoppervlakte onoppervlakte van van cca. a. 6 620 20 m m². ².

D De ew woning oning iiss v voorzien oorzien va van ne een en v verwarmd erwarmd buitenzwembad, buitenzwembad, alarminstallatie, alarminstallatie, airco. airco. Twee Twee vijfroedige vijfroedige hooibergen hooibergen zijn zijn met met elkaar elkaar verbonden verbonden door door een e en grote grote schuur schuur met met ruimte ruimte voor voor meerdere meerdere auto’s. auto’s. De De Joghmanshof, Joghmanshof, in in Kapel Kapel Avezaath Avezaath in in de de Betuwe Betuwe vlakbij vlakbij Tiel Tiel en en de de A15, A15, met met prima prima ontontssluitingen luitingen n naar aar d de eR Randstad a n ds t a d e en na andere n d e re g grote rote ssteden. te d e n .

Verkoopinformatie: Het Rond 14 I 4285 DE Woudrichem I 0183 304 689 I info@molroubosmakelaardij.nl I www.molroubosmakelaardij.nl

COLUMN

In de politiek lijkt er meer aandacht te zijn voor de vreugdevolle momenten in het leven dan voor de verdrietige. Ergens in de eerste helft van vorig jaar was er een debat waarin de uitbreiding van het vaderschapsverlof aan de orde was. Als vader van drie dochters weet ik maar al te goed hoe mooi het is om tijd met je kinderen door te brengen. Het voorstel was om vaders van zes weken vaderschapsverlof te voorzien. Het ene na het andere lovende betoog van mijn collega-Kamerleden was te horen. Wat ontbrak was de notie dat het voorstel toch vooral bedoeld was om vaders en moeders zo veel mogelijk de arbeidsmarkt op te jagen. Nu hebben we daar ook al een belastingwetgeving voor die het wel erg onaantrekkelijk maakt om zelf voor je kinderen te zorgen. Dit voorstel hoefde daar niet per se nog bij.

Hoe je er ook tegen aankijkt; het is op zich best goed dat vaders in de tijd na de geboorte van een nieuwe spruit wat meer thuis zijn.

Dat hebben we dan ook positief bejegend.

Of je het gelooft of niet: op Forum voor Democratie na stemde de hele Tweede Kamer voor onze motie

In het debat hebben we ook opgemerkt dat er behalve vreugdevolle momenten in het leven ook moeilijke momenten zijn. Het verliezen van een geliefde is heel erg en vraagt ook om tijd om dat een plaats te kunnen geven. We hebben dus een voorstel gelanceerd voor een week rouwverlof. Dat werd in het debat geparkeerd.

Een paar weken later kwam collega Paul Smeulders van Groen Links buurten. Je kunt van Groen Links vinden wat je wilt, maar ze zien dat er meer van waarde is dan economische groei alleen.

Paul deed het voorstel om samen op te trekken om meer ruimte te bieden voor rouw op de werkvloer. Zo gezegd, zo gedaan. Bij de begroting van Sociale Zaken en Werkgelegenheid hebben we een gezamenlijk manifest met aangeboden aan minister Koolmees.

Uiteraard hebben we als Groen Links en SGP het manifest �ruimte voor rouw op de werkvloer� in een motie gegoten. En of je het gelooft of niet: op Forum voor Democratie na stemde de hele Tweede Kamer voor onze motie.

Binnen een jaar kan er heel wat veranderen. In de politiek in dit geval door niet weg te blijven kijken voor moeilijke momenten in het leven. Ik ben benieuwd welke inzichten in dit nieuwe jaar gaan veranderen. Ik heb een heel wensenlijstje klaarstaan.

Chris Stoffer Tweede Kamerlid voor de SGP

terdege *

8 JANUARI 2020

47

Onder ons Op 27 december waren onze ouders, Jan Jerien en Krijntje Maat-van Bezooijen, 45 jaar getrouwd. Namens de kinderen en kleinkinderen willen we hen graag feliciteren met hun huwelijksjubileum.

Op 6 december waren onze lieve (groot)ouders Peter en Peetje van EngelenHoekert 45 jaar getrouwd. Hartelijk gefeliciteerd met dit jubileum en we hopen op nog meer goede jaren samen met ons. Liefs van jullie (klein)kinderen Van Engelen.

Pangelerweg 14, 8071 SR Nunspeet.

Op 15 december waren onze lieve heit en mem, John en Boukje Kruitbosch-Walinga, 25 jaar getrouwd. Wij willen jullie hiermee van harte feliciteren en wensen jullie nog vele goede jaren samen met ons toe. Gods zegen in alles toegewenst. Veel liefs van Dooitze-Jan, Marianne, Jan Derk, Hendrik Kruitbosch. De Lysterfanger 3, 8567 JJ Oudemirdum.

Onze lieve (o)pa en (o)ma Van BeekSimon waren op 18 december 50 jaar getrouwd. Van harte gefeliciteerd en nog veel goede en gezegende jaren samen toegewenst. Liefs van jullie (klein)kinderen. Kerkstraat 116, 3882 BV Putten.

Op 30 december waren onze (o)pa en (o)ma Gijsbertus Versluis en Christina Versluis-de Waardt 50 jaar getrouwd. Wij wensen jullie Gods onmisbare zegen toe. Liefs van jullie kinderen en kleinkinderen. Tussenlanen 19a, 2861 CB Bergambacht.

Op 20 november waren onze dochter, zus en zwager 50 jaar getrouwd. Wij zijn dankbaar dat we dat met elkaar mochten gedenken. Voor de toekomst wensen we hun Gods nabijheid toe.

Op 7 november waren onze lieve (o)pa en (o)ma 50 jaar getrouwd. Bedankt voor de mooie dag die we met elkaar mochten hebben. Liefs van de kinderen en kleinkinderen.

Op 18 december waren onze lieve (o)pa en (o)ma Vorstelman 50 jaar getrouwd.

Wij willen hen hiermee van harte feliciteren en wensen hun voor het toekomende van harte Gods onmisbare zegen toe. Liefs van de kinderen en kleinkinderen. Fazant 60 2986 CK Ridderkerk.

Onze lieve ouders, opa en oma Slingerland-van den Berg, waren op 19 oktober 40 jaar getrouwd.

Wij bedanken jullie nogmaals voor de gezellige dagen die we met elkaar hebben gehad in de herfstvakantie. Liefs, kinderen en kleinkinderen. Kapberg 39, 8281 HM Genemuiden.

arrangement met bustocht 30 mrt - 2 apr

In het mooiste stukje heuvelland We hopen u dit jaar weer Wij hopen u dit jaar weer te mogen begroeten te mogen begroeten.

Epen, Zuid-Limburg | 043-4551742 | www.inkelshoes.nl 6

Te koop en te huur

Luxe chalets voor vakantie, 2e woning of verhuur, centraal op de Veluwe.

Bekijk het eens van de andere krant.

Van 2 tot 15 personen.

Zondagsrust.

Ontdek het verschil in het RD

Vraag een gratis proefabonnement aan

Familie Bos - www.uddelermeer.com Tel. 0577 - 40 12 31

Ga naar rd.nl/td

Zee Zeeland VAKANTIE IN

De leukste camping voor gezinnen met (jonge) kinderen!

strand n e it e it iv t c a e k u Le ef tijden voor alle le r iedereen! o o v n e t G e n ie

Dichtbij he

Minicamping

De Vlaschaard

t

Koudekerkseweg 165

Middelburg

www.devlaschaard.nl

Volg ons op

Telnr.

info@devlaschaard.nl

06-20328254

NATUUR

OP

JACHT Erik de Jonge fotografeert

In januari is de kans het grootst om een vos te zien. Als het landschap wit is, zie je ze eerder lopen. Ze moeten vaker op pad om genoeg voedsel te vinden. Maar de belangrijkste reden is de ranstijd. De paartijd van de vossen valt in deze maand en dus zijn ze zeer actief.

terdege *

8 JANUARI 2020

51

ABONNEES VAN TERDEGE BETALEN 19,50 EURO, NIET-ABONNEES 25 EURO. BEPERKT PLAATS, DUS BESTEL SNEL EEN KAARTJE!

52

terdege *

8 JANUARI 2020

‘

18.00-22.00 UUR Welkom op onze sfeervolle Terdege Ladies Night in Garderen. Kom ook shoppen, geniet van de leuke presentaties en het heerlijke doorlopende high teabuffet.

ONTMOET JANNIE DEN BESTEN, AUTEUR VAN ROMANS. KIJK HOE HANNA ROUBOS HAREN OPSTEEKT EN VOLG EEN PRESENTATIE VAN CAROLIEN LUITJES, BEKEND VAN HAAR KLEUR- EN STIJLADVIEZEN. GA NAAR DE KRAAM VAN TEUNIE LUIJK EN VERLEKKER JE AAN AL HAAR PRODUCTEN. SHOP DE LEUKSTE KLEDING BIJ LA JUMELLE, DAMESMODE DE LANTAARN EN HOEDENSPECIAALZAAK DE DOELEN. SNUFFEL TUSSEN DE BOEKEN VAN UITGEVERIJ DE BANIER EN PROEF IETS LEKKERS VAN BAKKERIJ SCHUITEMAN. JE KRIJGT KORTING OP DE WOONDECORATIEARTIKELEN VAN DE BEELDENTUIN. OOK IS ER EEN ACTIE VAN ZUSSS. VOOR ALOE VERA PRODUCTEN GA JE LANGS BIJ BERTINE IJZERMAN. VOLG VERRASSENDE WORKSHOPS VAN DE BEELDENTUIN, ZOALS SILHOUET BESCHILDEREN OF EEN BLOEMWERKJE MAKEN. UITERAARD ONTVANG JE EEN GOODIEBAG.

BOEK NU DE LAATSTE KAARTJES OP BELEEFENONTMOET.NL OF BEL ABONNEESERVICE 055-5390303! terdege 8

*

JANUARI 2020

53

Siemon Verduijn (32) eigenaar Verduijn Techniek redder station Ouddorp

54

terdege *

8 JANUARI 2020

PORTRET

„Ik zie mezelf nog zitten, met een baby in de armen” tekst: EDWARD ZWITSER beeld: SJAAK VERBOOM

“Mijn opa Siemon Bezuijen voer op de reddingsboot, de Prinses Marijke. Een kleine vlet die hoogstens 8 knopen voer.

Zo’n tuffertje; iets anders had men in die tijd niet. Natuurlijk werd daar bij ons thuis over gesproken. Het reddingswezen was ”een ding”. En dus was het eigenlijk heel natuurlijk dat ik me op mijn 24e ook bij de ploeg meldde.

Het leek me geweldig om mijn liefhebberij varen te kunnen combineren met het zijn van een helpende hand. Bij grote of kleine incidenten. Het is nu acht jaar later en het beeld dat ik er toen van had, klopt wel met de werkelijkheid. Reddingsstation Ouddorp is een heel druk station, dus kunnen we om de haverklap onze meerwaarde bewijzen voor mensen die het op dat moment niet alleen kunnen. Dat is mooi werk.

Tegelijkertijd kan ik persoonlijk lang niet op elke alarmering reageren. Ik ben eigenaar van een klein bedrijf in vangstverwerkingsinstallaties. Wij werken voor en op viskotters. En juist omdat we zo klein zijn, ben ik onder werktijd lang niet altijd in de gelegenheid te komen als het alarm gaat.

Gelukkig geldt dat voor andere jongens niet en kunnen die ook overdag altijd paraat staan. Ik moet het vooral van mijn vrije uren hebben: ’s avonds, ’s nachts en in het weekend. Waarbij je zult begrijpen dat het thuis natuurlijk ook lang niet altijd goed uitkomt. Maar dan ga je gewoon en hoor je achteraf wel hoe het thuis ‘viel’.”

Het gesprek valt stil. Siemon vraagt wat we weten over de UK165, de Urker kotter die op de dag van het gesprek bij Texel wordt vermist. Of er nog nieuws is. We moeten hem teleurstellen. Hij knikt.

“Zulke dingen gebeuren dus. Geweldig triest. Voor de familie en de vrienden van die mannen. En heel impactvol voor een gemeenschap als Urk. Een gevoel waar wij ons in Stellendam of Ouddorp goed in kunnen verplaatsen. Het zijn visserijgemeenschappen, hè? Kijk, bij zo’n melding... Bij een omgeslagen kotter laat je ál je werk vallen en doe je wat je kan.

Als ik voor mijzelf terugga in de tijd, dan staat vooral die ene reis me voor de geest. We moesten naar een eilandje in het Grevelingenmeer, waar een groep van 28 mensen was overvallen door plotseling opkomend noodweer. Mán, wat was daar een paniek. Nadat we de rust wat hadden teruggebracht, namen we de mensen mee aan boord van de reddingsboot.

Ik zie mezelf nog zitten, met een baby in de armen.

Sommige acties hakken erin. Ook bij onszelf. En nee, de meesten van ons zijn geen praters. Ik ook niet. Maar je móét wel. Dit soort dingen los je niet op met jenever...”

DIT IS HET DERDE PORTRET IN EEN SERIE VAN VIJF OVER VRIJWILLIGERS VAN DE KNRM. DEZE COLUMN WORDT VOOR DE TWEEDE KEER GEPLAATST. DITMAAL MET DE JUISTE FOTO.

terdege *

8 JANUARI 2020

55

Komt u ook GRATIS kamperen op de Veluwe?

Recreëren in eigen sfeer!

Kijk snel op

HOEVEKOOTWIJK.NL Camping

Camping Hoeve Kootwijk Harskamperweg 1 3774 JN Kootwijkerbroek Tel: 0342 - 220022 Verken alvast op: www.hoevekootwijk.nl

Zondagsrust Fris sanitair

Gratis wifi Wandelroutes

Comfortplekken Fietsroutes

Welkom op onze christelijke gezinscamping. U vindt onze gezellige camping in het Friese Gaasterland, midden in het merengebied en tussen uitgestrekte weilanden. Kom kamperen met uw eigen tent/ caravan, of huur bij ons een chalet of lodgetent. www.deverborgenhoek.nl info@deverborgenhoek.nl Bokkeleane 3 8571 RN Harich 0514-602065

Actie!

Gelegen in het Zuid Limburgse Heuvelland.

Een Oase van rust. Een grote zon- en schaduwrijke tuin op het zuiden.

Comfortabel en sfeervol ingerichte Hotelkamers en Hotelappartementen (met airco).

Genieten van ontspannende wellness en heerlijk ontbijtbufet.

Een verblijf bij Hotel Creusen... dat is vertrekken met een goed gevoel!

10% VROEG

BOEK KORTING T/M 31 JANUARI*

BOEK DEZE MAAND NOG MET KORTING VOOR 2020!

• Christelijke signatuur & natuurlijk gelegen • De ideale gezinscamping met ruime kampeerplaatsen, ook met privé sanitair • Recreatieteam in alle schoolvakanties en activiteiten voor alle leeftijdsgroepen • Verhuur caravans, chalets, jaarplaatsen en familiehuis • 55+ weken met programma in juni en september • Verwarmd zwembad kan worden overdekt!

• Goede horeca faciliteiten

www.deklimberg.nl www .deklimberg.nl • hardenberg *Op huurprijs kampeerplaa kampeerplaats ts bij boek boeken en voor 31-1-2020

info@hotelcreusen.nl Wilhelminastraat 50 | 6285AW Epen 043-4551215 DAAR KAN NIETS TEGENOP!

TUINTIPS

tekst: Peter van de Breevaart

VIER TIPS VOOR DE TUIN

BIOLOGISCH Bij het begin van een nieuw jaar is het de gewoonte om goede voornemens te hebben. Ook voor de tuin hebben we vaak goede voornemens, en dat geldt zeker voor de moestuin. Deze keer gaat het over biologisch tuinieren. Een paar adviezen om goed van start te gaan.

Dieren

Compost

Mest

Buren

De wortels van het biologisch tuinieren reiken tot ver in het verleden. Door observatie en het opschrijven van waarnemingen hebben onze voorouders het biologisch tuinieren een stuk makkelijker gemaakt. Zo gebruikten ze dieren als bestrijdingsmiddel tegen ongewenste beestjes. Lieveheersbeestjes worden neergezet bij bonenstokken die vol zitten met luizen en egels moeten slakken op afstand houden. Natuurlijk en gratis, in plaats van chemische middelen.

�Composteren kun je leren�. Compost is eigenlijk dood afval dat verteerd is en waarbij de vitale stoffen overblijven. Schillen, bladeren en andere resten uit de moestuin kun je composteren. Je maakt eenvoudig een composthoop in de tuin van 1,50 meter hoog. Zorg voor een goede omheining en de tijd doet de rest. Verder is het belangrijk dat er een goede circulatie is, van lucht en zuurstof. Het moet in de composthoop ook vochtig en warm zijn, dat versnelt het rottingsproces.

Bij biologisch tuinieren hoort natuurlijke bemesting. Het is vrij algemeen bekend dat je geen verse stalmest mag onderspitten. Die moet eerst even liggen. Ook belangrijk om te weten: gebruik geen uitwerpselen van dieren die medicijnen gebruikt hebben. Voor de moestuin zijn koemest, paardenmest en kippenmest de meest gebruikte soorten, vaak gevuld met stikstof, fosfor en kali. Kijk welke voeding de grond nodig heeft; elke mestsoort heeft een andere samenstelling.

Een goede buur is beter dan een verre vriend. Dat spreekwoord gaat ook op voor de moestuin. Wortels kun je heel goed telen naast uien. Maar bonen en uien moet je vooral niet naast elkaar plaatsen. Elk gewas heeft zijn goede en slechte eigenschappen.

Zo helpt de lucht van uien de wortelvlieg te verjagen.

Voor elk gewas geldt dat sommige buren fijn zijn, en andere minder prettig. Mengteelt, noemt de theorie van het biologisch tuinieren dat.

terdege *

8 JANUARI 2020

57

58

terdege *

8 JANUARI 2020

MIJN WERK

LIEFDE VOOR DE LUNTERSE BOER Hij ligt op een pracht van een locatie, het hotel-restaurant van het echtpaar Bostelaar. Je waant je midden in de bossen als je in de verte de lichten van De Lunterse Boer ziet oplichten. Ko (34) en Corine (33) zijn dan ook maar wat blij met hun aankoop: „Dit was een unieke kans.” tekst: JACOMIJN ARIAKHAH beeld: TINEKE VAN DER EEMS

terdege *

8 JANUARI 2020

59

H „Ik weet precies wanneer ons zoontje slaapt, dan krijg ik allemaal mailtjes van Corine”

ij heeft een horecaopleiding achter de rug, zij is voormalig secretaresse. Maar samen kozen ze ervoor om zich te richten op het hotel-en-restaurantwezen.

De Bostelaars leerden elkaar veertien jaar geleden kennen in De Vanenburg, het restaurant waar Ko toen in opleiding was. Corine kwam er elke dag lunchen, als secretaresse bij Cordys.

En zo bloeide de liefde op.

Inmiddels is het stel al elf jaar getrouwd. Ze kozen ervoor om samen één carrière op te bouwen: in de horeca.

JULLIE HEBBEN AL EERDER EEN RESTAURANT GEHAD. Ko: „Klopt. Na De Vanenburg zijn we begonnen bij restaurant ’t Edelhert in Elspeet. Een dubbele sollicitatie was dat. We waren toen net twee maanden getrouwd en zeiden: Als we het doen, doen we het met z’n tweeën. Corine parttime, in de bediening. Ik elf jaar lang fulltime, eerst als bedrijfsleider, daarna als mede-eigenaar. We hebben geprobeerd de naamsbekendheid van het restaurant uit te bouwen, en dat is aardig gelukt.”

Corine: „Toen we met ’t Edelhert begonnen, waren we 22 en 23 jaar oud.

We zien wel hoe het loopt, dachten we. Je bent jong en je probeert wat.

Dat is nu wel anders. Over deze stap hebben we beter nagedacht.”

WAAROM ZIJN JULLIE ERMEE GESTOPT? Ko: „Het klinkt gek, maar het went ook weer als je altijd een vol restaurant hebt. Ik had meerdere ambities en heb een jaar geleden de knoop doorgehakt dat ik alleen verder wilde. Per 1 juni zat ik thuis en zijn Corine en ik voor het eerst van ons leven als getrouwd stel een paar weken op zomervakantie geweest. Ondertussen diende de mogelijkheid tot overname van De Lunterse Boer zich aan.”

Corine: „Ik gaf toen rijles, wat ik altijd 60

terdege *

8 JANUARI 2020

al gedaan heb, maar toen nog wat meer, zodat we toch inkomsten hadden. Ko heeft zich helemaal verdiept in de mogelijkheden om De Lunterse Boer over te nemen. Hij maakte een businessplan en zocht investeerders voor de financiering, hij hield zich bezig met prognoses, had contact met de bank en met de vorige eigenaren.”

Ko: „Het was heel erg wennen. Ik zat ineens thuis en werd niet meer overstelpt met e-mails en telefoontjes, zoals daarvoor. We hebben altijd alle vrijdagen en zaterdagen gewerkt, en ineens waren we vrij. Maar het wende vrij snel, het thuis zijn.”

Corine: „Hij heeft zelfs nog even een carrièreswitch overwogen.”

Ko: „Maar ik kwam erachter dat ik daar niet gelukkig van word. Het is daarna lang spannend gebleven of het mogelijk was om dit bedrijf over te nemen. Half oktober was het akkoord, per 1 november 2019 zijn we begonnen.”

BEST BIJZONDER, EEN JONG STEL DAT AL EIGENAAR IS VAN EEN FLINK HOTELRESTAURANT. Ko: „We hadden zoiets nog nooit eerder gedaan. In Elspeet was het toch een ander verhaal. De locatie daar was kleinschaliger, de sfeer was er makkelijk en losjes, met veel jong personeel. Dit is een heel bedrijf, met achttien hotelkamers en veel vergaderzalen. Wat hielp was dat ik al in 2018, nog voor de aankoop van De Lunterse Boer, een training had gedaan over strategiesessie en leiderschap. Daar heb ik veel van geleerd. En je hoeft niet alles alleen te doen. Een coach heeft ons begeleid, een accountant heeft cijfermatig meegekeken. En we hebben via crowdfunding vijf mensen gevonden die in onze plannen geloven en daarin willen investeren. Dat geeft vertrouwen.” Corine: „Ook richting de bank.” Ko: „Tegelijkertijd is het ook een grote verantwoordelijkheid.

Mijn werk

Want we moeten onze plannen wel waarmaken. We praten natuurlijk niet over een paar tientjes aan geleend geld.”

KO, JIJ KOMT UIT EEN HORECAFAMILIE, HELPT DAT NOG? „Mijn opa en oma hadden vroeger een heel mooie horecagelegenheid, Hotel Irene in Elspeet. Maar dat was echt iets van die tijd. Hun concept is niet meer van toepassing op het hotelwezen van nu. Maar ik denk wel dat ik hun genen heb geërfd. Ik heb de horeca altijd al mooi gevonden. Toen ik een jaar of 10 was hielp ik al bij mijn opa in het hotel.”

WAAROM HEBBEN JULLIE JUIST DE LUNTERSE BOER GEKOCHT? Ko: „Vooral vanwege de locatie. En de mogelijkheden die dit bedrijf biedt.

Niet alleen het restaurant, maar ook de zalen en het hotel. En we hebben een prachtig terras, zomers zit dat helemaal vol. De Lunterse Boer bestaat al sinds 1953 en is een begrip in de omgeving, en dat willen we graag uitbouwen.”

Corine: „We zijn ook in De Lunterse Boer getrouwd, wist je dat? We hadden dus altijd al iets met de locatie.”

WAAROM WERD HET VERKOCHT? Ko: „De vorige eigenaren kochten het als belegging. Ze hebben in 2011 de boel gerenoveerd. Alle hotelkamers zijn gestript en geïsoleerd. De kelder werd gebouwd, vergaderzalen werden uit de grond gestampt, de keuken werd vernieuwd. Een hele investering, die ook nu nog toekomstbestendig is. Ze hebben het vervolgens twee jaar geleden te koop gezet. Ze zijn al wat op leeftijd en willen het niet meer runnen.”

De twee vertellen hun verhaal in de lounge van het restaurant. Een plek

waar ze voor het eerst van hun leven even rustig zitten, ontdekken ze lachend. Corine: „De kussens van de banken zijn scheef, Ko, zie je dat?

Daar moeten we ook iets aan doen.”

Het stel heeft tot nu toe niets hoeven doen aan het interieur van het hotel en het restaurant. Maar dat verandert mogelijk in de toekomst. Ko: „Bijna alles is nu nog van de vorige eigenaren.”

Corine, droog: „Alleen jij en ik niet.

Maar we willen bijvoorbeeld de lobby graag nog onderhanden nemen.” Ko: „Maar niet nu.”

WAT ZIJN JULLIE PLANNEN MET HET HOTELRESTAURANT? Ko: „Als eerste willen we de bezettingsgraad fors verhogen. We gaan vooral de eigen achterban benaderen met arrangementen en voor zakelijke gelegenheden. Hiernaast staat een mooi woonhuis, gekocht door een goede kennis van ons. Daar hebben we een luxe vergadercottage van gemaakt voor tien personen, met full service van De Lunterse Boer. Ook gaan we ons richten op kleinschalige feesten. Alles wat te vieren is, kan hier gevierd worden. En het restaurant blijft natuurlijk ook bestaan.”

Corine: „We willen ervoor zorgen dat alles vol komt.”

Ko: „We zijn het hele jaar open, maar op zondag natuurlijk gesloten. Ik denk dat we daardoor wel wat hotelboekingen zullen mislopen, maar dat proberen we op andere manieren te compenseren. We kunnen in elk geval een goede start maken door voort te borduren op de naamsbekendheid uit het verleden.”

INMIDDELS ZIJN JULLIE TWEE MAANDEN VERDER. HOE GAAT HET NU? Corine: „Het is druk.” Ko: „We leven op dit moment echt voor De Lunterse Boer. Daarom is het geweldig dat de zaak ’s zondags dicht kan.”

Corine: „De relatie met het personeel is goed. We hebben een fantastisch keukenteam dat op middelhoog niveau is geschoold en we serveren mooie, verfijnde gerechten.”

Ko: „Naast ons keukenteam zijn er een bedieningsteam, de housekeeping en de receptioniste. Die regelen alles zelfstandig. Dat geeft ons, naast alle drukte, ook weer veel vrijheid. We kunnen straks rustig een week vakantie nemen.”

Corine: „Vanaf januari hopen we ons alles een beetje eigen gemaakt te hebben.” Ko: „Dan gaat het vernieuwde concept in, met vergaderarrangementen, een eigen lay-out, menukaart en nieuwe bedrijfskleding. Vervolgens is het lekker draaien en stabiliteit erin krijgen. Daarna gaan we pas kijken of het nodig is om uit te breiden of te renoveren.”

ALS ECHTPAAR EEN BEDRIJF RUNNEN, WERKT DAT EEN BEETJE? Ko: „Ik focus op mijn taak als gastheer en doe het administratieve werk.

Corine is meer van de marketing en de sociale media. En ze helpt wekelijks mee in de bediening.”

Corine: „We overleggen niet over elk wissewasje. Maar we mailen wat af samen.”

Ko: „Ik weet precies wanneer onze zoon Friso slaapt, want dan krijg ik allemaal mailtjes van Corine met informatie. We vinden het belangrijk dat hij op de eerste plaats komt, ook al hebben we een drukke zaak.”

Corine: „Nu moeten we nog zien hoe het gaat lopen. Maar we gaan er vol tegenaan, hoe dan ook.” Ko: „Het is een ontzettende bevrijding om samen met Corine zelfstandig te zijn. Dat eigen baas zijn, dat is wel aan mij besteed.”

Corine: „Hij kan zijn ei weer helemaal kwijt. Als hij thuiskomt van De Lunterse Boer, is hij echt gelukkig.” Ko: „Het geeft een overwinningsgevoel om hier aan het werk te mogen.”

terdege *

8 januari 2020

61

RUIM AANBOD VAKANTIEHUIZEN villa’s, chalets en bungalows in Europa

VAKANZ.NL/VAKANTIEHUIZEN

CHRISTELIJKE VAKANTIEPARKEN op de mooiste locaties in Europa GEZINSPARKEN.NL

recreatieteams

activiteiten en excursies

kerkdiensten

0341 264 887 / info@vakanz.nl

De grootste aanbieder van christelijke gezinsvakanties

COLUMN

Brugwachter

Een plaatje zegt

soms meer dan duizend woorden. Zo betekende

de op 8 juni 1972 genomen foto van het ”Napalmmeisje” (Phan Thi Kim Phúc) meer dan menig krantenartikel in het groeiende verzet tegen de oorlog in Vietnam. Nu laten dominees tijdens de preek geen foto’s zien, maar ze gebruiken wel graag een voorbeeld. Levend in de tijd van advent moet ik denken aan het voorbeeld van de brugwachter en zijn zoon. Het waargebeurde verhaal speelt zich af in de dertiger jaren. Een jonge vader is ergens in de Verenigde Staten werkzaam als brugwachter. Hij moet de brug openen en sluiten in verband met schepen die de rivier bevaren. Op een dag neemt hij zijn (enige) zoon Gray, die dan 8 jaar is, mee. Tijdens de lunchpauze zoeken ze samen een plekje bij de rivier op. Maar dan hoort de brugwachter een trein aankomen. De brug staat nog open... Hij maant zijn zoon te blijven waar hij is en rent zo snel mogelijk naar het brugwachtershuisje. Juist als de brugwachter de knop wil bedienen om de raderen van de brug in werking te stellen, hoort hij Gray gillen.

Wat een vreselijk moment als hij zijn zoon hoort schreeuwen...

De jongen was hem achterna gekomen en van de smalle loopplank naar het brughuisje gevallen. De jongen is boven op het grote stalen kamrad gevallen, waarvan de raderen weer in een ander rad grijpen. De brugwachter ziet hoe zijn lieve jongen steeds dichter bij de in elkaar grijpende tanden van de raderen komt. Wat moet hij doen? Als hij de knop ingedrukt zal houden, zal de jongen een vreselijke dood sterven. Maar als hij het niet doet, zal de aanstormende trein met zo’n 400 passagiers in de rivier storten. Een onmogelijke keus. Zijn vaderhart wil de knop loslaten. Zijn brugwachtershart zegt het tegenovergestelde. De brugwachter neemt een beslissing. Als brugwachter moet hij zijn taak uitvoeren. Zelfs in deze omstandigheden. Wat een vreselijk moment als hij zijn zoon hoort schreeuwen... Dan snelt de trein voorbij. Het verhaal houdt ons voor wat er door de brugwachter heengaat als hij de mensen in de trein ziet zitten. Zij beseffen niet wat er zojuist is gebeurd. Hij ziet de mensen ontspannen zitten. De een leest z’n krantje, de ander ligt te slapen, een volgende kijkt wat verveeld naar buiten. En dan ziet hij een jongen, die lijkt op... Gray! De brugwachter wil het wel uitschreeuwen: „Beseffen jullie wat het mij gekost heeft om jullie leven te sparen?” En dan de toepassing. Wie denkt nu niet aan Joh. 3:16. „Want alzo lief heeft God de wereld gehad, dat Hij Zijn eniggeboren Zoon gegeven heeft, opdat een iegelijk die in Hem gelooft, niet verderve, maar het eeuwige leven hebbe.” Beseft u wat het geweest is voor de Vader als Hij Zijn Zoon het hoort uitroepen: „Mijn God, Mijn God, waarom hebt Gij Mij verlaten?” Of bent u (nog steeds) als die mensen in de trein? U eet wat, u kijkt wat naar buiten, u slaapt wat, u leest uw krantje...?

Dordrecht, Ds. W.A. Zondag

terdege *

8 JANUARI 2020

63

* Het zou een echte doorbraak zijn als het waar is. Google beweert dat een kwantumcomputer een berekening die anders 10.000 jaar zou duren in drie minuten heeft uitgevoerd. Experts reageren enthousiast. tekst: BART VAN DEN DIKKENBERG

GRAPHIC

SCHIJNWERELD VAN APPLE INDUSTRIEPRAAT

AR-VR-HEADSET – 2022

Aug 2018: Apple koopt Akonia Holographics, maker van AR-lensen Dec: Huurt ontwerper van Microsoft HoloLens, Andrew Kim, in Feb 2019: iPhone-directeur Frank Casanova benoemd tot Hoofd van AR-Marketing Mrt: Berichten over plan van Apple om AR-bril uit te brengen als accessoire voor iPhone

Autonome hardware

VR: Stereoscopische schermen tonen volledig immersieve computergegenereerde omgevingen

AR: Externe camera’s tonen werkelijke omgeving, en computer projecteert daar graphics overheen

Apr: Apple huurt oprichter van Jaunt VR, Arthur van Hoff, in AR-BRIL – 2023 Sep: Gehackte iOS 13-code doet vermoeden dat Apple een headset test met codenaam Garta Nov: Apple gaat partnerschap aan met Valve, videogame-ontwikkelaar en maker van VR-headset Index Lenzen kleuren donker bij gebruik, om aan omstanders aan te geven dat gebruiker anderszins bezig is

2020: Nieuwe iPad Pro en iPhone-modellen hebben AR-3D-scanners 2022: Apple komt met hybride AR-VR-headset – met focus op games, video’s en virtuele vergaderingen 2023: Strakkere Apple AR-bril op de markt

Batterij en schakelingen: In poten en frame

AR: Gebruiker ziet echte omgeving met grafische beelden eroverheen op de lenzen

Bronnen: The Verge, Bloomberg, MacRumors

© GRAPHIC NEWS

APPLE IS BEZIG OM VIRTUAL REALITY (SCHIJNWERKELIJKHEID) EN AUGMENTED REALITY (VERRIJKTE WERKELIJKHEID) TE COMBINEREN IN EEN NIEUWE HEADSET. HET TECHBEDRIJF WIL ZO’N BRIL IN 2022 OP DE MARKT BRENGEN.

64

terdege *

8 JANUARI 2020

ZOEK HET UIT

Leg maar eens een knoop in vloeistof!

Het lijkt een misplaatste grap: leg eens een knoop in een vloeistof. Dat kan helemaal niet.

Toch lukte het twee Amerikaanse natuurkundigen. Ze gebruikten daarvoor vloeibare kristallen. Met geknoopte vloeibare kristallen zijn heel energiezuinige beeldschermen mogelijk.

Als elke pixel zo’n knoop is, kost het geen energie om hem in stand te houden, alleen om hem te veranderen.

Opschepperij?

Is het opschepperij of echt een doorbraak? De Sycamore kwantumcomputer heeft een rekensom in ruim drie minuten opgelost die met een standaard computer 10.000 jaar zou duren, claimt Google. Een prestatatie van formaat. Maar volgens concurrent IBM lukt dat een gewone computer ook wel in 2,5 dag. Toch noemen experts het een mijlpaal. Google heeft dus echt recht van spreken.

SCIENCEFICTION

wormhole, een tunnel naar een totaal andere wereld. Albert Einstein schreef er in 1935 al over. Hij stelde het zich voor als een vel papier waarop een mier loopt. Zolang het vel vlak is, zal de mier daarover kunnen rennen. Maar als het een paar scherpe vouwen heeft, kan de mier van de ene vouw naar de andere overstappen. Zoiets zou ook gebeuren in een wormhole.

Probleem is dat het eerste nog moet worden gevonden.

Mier in de ile Ga tot de mier, was de les van Salomo. Verkeerskundigen nemen die ook al ter harte.

Omdat het wegverkeer steeds meer lijkt op een mierennest, kunnen mieren helpen bij het vinden van een oplossing tegen files. Mieren staan immers nooit in de file. En wat blijkt? Hoe drukker het is, hoe langzamer de mieren lopen.

Nu moeten automobilisten nog zo wijs worden.

terdege *

MOBILITEIT

REIS NAAR EEN ANDER HEELAL Sommige wetenschappers geloven dat er meer heelallen bestaan. Waarom? Omdat ze zien dat ons heelal speciaal is ingericht voor menselijk leven.

Maar ze willen niet geloven dat God alles heeft geschapen.

Daarom menen ze dat er andere heelallen moeten bestaan met superslimme wezens die ons heelal zouden hebben gemaakt. Die wezens zouden van het ene naar het andere heelal kunnen reizen door een

het mensen waren met gebreksziekten en aandoeningen. Prangende vraag is: Waarom leven ze nu niet meer? Heeft de moderne mens, Homo sapiens, ze uitgeroeid? Nee, zeggen Amerikaanse anatomen in een recent artikel. De oermens stierf uit door een chronische oorinfectie, die hun populatie ernstig verzwakte. Vervolgens werden ze overvleugeld door de moderne mens.

DIGITAAL

NATUURKUNDE

In de knoop

Wat waren neanderthalers voor wezens? In ieder geval waren het mensen. Ze begroeven hun doden, gebruikten gereedschappen en maakten kunst. Wat voor mensen het waren? De Amerikaanse arts Jack Cuozzo meent dat ze erg oud werden. Hij denkt dat ze leefden vlak na de spraakverwarring, toen mensen nog erg oud konden worden. De Amerikaanse geneticus John Sanford stelt dat

GESCHIEDENIS

UITGESTORVEN OERMENS

8 JANUARI 2020

65

#datisdriestar

IK HOUD ENORM VAN VERTELLEN: DE VOLDOENING VAN AL DIE AANDACHTIGE GEZICHTJES. Hennely Gijsenbergh, student pabo

OPEN DAG 15 FEBRUARI

• • • • •

pabo pedagogiek leraar voortgezet onderwijs AD-Pedagogisch Educaief Professional masters

www.driestar-hogeschool.nl

reizen KERKGESCHIEDENIS IN OOSTENRIJK

SLAPEN IN DE WOESTIJN

GA JE MEE NAAR GRONINGEN

68

terdege *

8 januari 2020

Een lekke band in het Beloofde Land

Vanaf een matje in het woestijnzand staar ik naar de sterrenhemel. Het kan dus echt, stel ik vol verbazing vast: veilig en voordelig met kinderen door Israël trekken. Toegegeven, van comfort is weinig sprake, maar van sfeer, avontuur en plezier des te meer. tekst: JEANNETTE WILBRINK-DONKERSTEEG beeld: UNSPLASH & JEANNETTE WILBRINK-DONKERSTEEG

terdege *

8 JANUARI 2020

69

toerisme

A

lleen al de landing op de militaire luchthaven Ovda, midden in de Negevwoestijn, zullen we niet gauw vergeten.

Het avondlicht zet de eindeloze zandvlakte onder ons in een gouden gloed. Heuveltoppen en smalle dalen zorgen samen voor een prachtig reliëf.

Vlak voor het toestel de landingsbaan raakt, springt een kudde antilopen weg. Met ranke lijven en elastieken poten zweven ze over het zand.

Het is februari en wij komen vanuit de sneeuw in Karinthië, waar we wonen. Nu valt een behaaglijke warmte op ons, zodra we de vliegtuigtrap afdalen. Van min 12 zitten we plotseling in plus 20. Palmbomen omringen het kleine vliegveld. Onze jongste fronst even haar wenkbrauwen bij het zien van de militair met machinegeweer die ons opwacht.

Binnen staan automaten met drinkwater. We vullen onze flessen. Vers water, dat zal vast van pas komen in de uren die volgen.

De paspoortcontrole duurt niet al te lang, toch blijkt het plotseling aardedonker te zijn als we het gebouw uit lopen. De nacht valt snel, hier in het Midden-Oosten.

In afwachting van een bus zakken we op onze koffers neer, terwijl opnieuw een gewapende soldaat langs onze groep heen en weer loopt.

TIEN DAGEN GEEN TOILET ”Onze groep”, dat wil zeggen: 22 avonturiers van tussen de 12 en 62 jaar uit de kerkelijke gemeente in Klagenfurt waartoe wij behoren.

Een maand of twee geleden kwamen onze vrienden Paul en Rosemarie met een uitnodiging: of we zin hadden om mee te gaan naar Israël. Hun zoon Amos had daar in een centrum voor Holocaustslachtoffers gewerkt.

Hij wist er de weg. Hij kende legale slaapplekken in de woestijn en zou tijdens de reis het nieuws in de gaten houden. Dit voor het geval het ergens in het land onrustig werd of er wadi’s –dalen in de woestijn– dreigden vol te lopen met regenwater. Ja, ja, dat kwam voor: overstromingen in de woestijn...

Er zat een ”maar” aan: we zouden in het zand slapen, koken en eten; tien dagen lang leven zonder toilet, douche of dak boven ons hoofd.

Daar stond tegenover dat de kosten tot het minimum beperkt zouden blijven.

Onze ogen begonnen te glimmen –zei Paul– en de kinderen juichten.

Het besluit was snel genomen.

Zo vliegen we voor een paar tientjes weg vanaf Wenen om ruim vier uur later te landen op Ovda. De busrit die volgt, voelt wat onwerkelijk.

Aan weerszijden van de weg lichten rotsen wit op, verder is er niets dan duisternis. Nu rijden we dus in het land van de Bijbel, het land waarover zo veel te doen was, is en zal zijn.

We wanen ons in het centrum van de geschiedenis en van de toekomst.

Na een uur komt Eilat in zicht, lichtvlek aan het water. We rijden dwars door de stad, een badplaats met brede lanen onder palmbomen, riante huizen met platte daken en chique hotels. Alles getuigt van een enorme ontwikkeling die deze jonge Joodse staat in ruim een halve eeuw moet hebben doorgemaakt. Veel eetgelegenheden zien we, met Arabische en westerse namen.

MATJES UITROLLEN Even buiten Eilat worden we gedropt. De buschauffeur peinst er niet over ons naar de kampeerplek te brengen, die hier ergens aan de rand van de woestijn moet liggen. Dus staan we verdwaasd rond te kijken

in de duisternis, om dan de rugzakken op de schouders te hijsen, de koffers ter hand te nemen en lopend op weg te gaan – de woestijn in.

Bij het licht van hun hoofdlampen ontdekken onze mannen een plateau op een helling langs het pad. Daar is het waarschijnlijk vlak genoeg om de matjes uit te rollen, wijzen ze.

We klauteren omhoog en keuren de bodem.

Tanden poetsen met zo min mogelijk water uit de fles; plassen in een kloof; pyjama’s aan en hup, in de slaapzakken. De matjes zijn hard.

Pakketjes kleren doen dienst als hoofdkussens. We zien silhouetten van bergen, maar wat er zich precies om ons heen bevindt, blijft een raadsel.

Paul vertelt opgewekt een ”Gute Nacht Geschichte” over een vos die dagelijks een worm geeft aan een gans, in ruil voor een veer. De vos legt de wormen op grote afstand neer, zodat de gans ze gerust kan pakken en zijn veren veilig kan achterlaten. O, wat is het beest blij met al die wormen! Tot hij op een dag zo kaal en dik is, dat hij de vos niet meer ontvluchten kan. „Zo zie je maar weer dat je nooit een deal moet sluiten met de vijand”, besluit Paul. „Het aanbod dat hij doet, lijkt aantrekkelijk, maar voor je het weet, heeft hij je in zijn macht.”

Genoeg om over te denken, deze nacht. Het wordt frisser; de wind steekt op. Bovendien blijken we in de aanvliegroute naar het vliegveld van Eilat te liggen. Een paar keer scheert er met groot kabaal en knipperende lichten een toestel over.

Dan ben ik meteen klaarwakker.

Ik hoor zoonlief in zijn slaap praten.

Ik draai me om in de hoop verder te slapen. Tot mijn verbijstering buigt zich echter iemand over mij heen, die zachtjes zegt: „Halloo-oo,

terdege *

8 januari 2020

71

Soms worden we tegen vieren bibberend wakker

toerisme

jetzt geht’s loo-oos!”

Kreunend kom ik overeind. Da’s waar ook. We zouden in alle vroegte een berg beklimmen om bij zonsopgang over de Rode Zee uit te kijken.

Die vroegte is wel akelig gauw aangebroken. En het is koud!

De pittige klim warmt ons snel op en wat blijkt deze tocht de moeite waard! Stil staren we over het water in de diepte, terwijl de zon boven de bergen uitkomt. Ooit week hier het water, zodat Gods volk erdoor kon trekken. Amos wijst waar het geweest zou kunnen zijn.

BLIJ MET EEN VLIEG We lopen terug langs de Camel Ranch en gluren door het hek naar de kamelen die hier wonen. Dan houden we de eerste dagopening, zittend in de zon. Dat je zo blij kunt zijn als er in februari opeens een vlieg op je blote been kriebelt! Het lijkt volop zomer. Terwijl enkele reisgenoten de huurauto’s ophalen, neemt de rest een duik in de Rode Zee, met z’n blauwe water en zijn schitterende koralen en vissen. Als we opdrogen op het strand, klinken er aan de overkant zware dreunen.

In het water rond de Jordaanse marineschepen die daar drijven, zijn explosies te zien. Het blijkt om militaire oefeningen te gaan, maar weer is duidelijk dat we ons niet in een doorsneevakantieland bevinden.

Die nacht liggen we aan de voet van de Massada, de rots met de beroemde burcht van een groep Joodse opstandelingen, die rond het jaar 70 langdurig belegerd werden, totdat zij de dood verkozen boven uitlevering aan de Romeinen. De volgende dag klimmen we naar de ruïnes en laten het drama op ons inwerken.

Eenmaal weer beneden drijven we op het water van de Dode Zee. Lek-

ker! Ook die buitendouches op het strand trouwens…

EENPANSGERECHTEN De nachten beginnen te wennen. Na het avondeten –smakelijke eenpansgerechten die we boven een vuurtje klaarmaken– kruipen we meestal al snel in onze slaapzakken. Vaak is het dan nog te warm om ons dik aan te kleden. Soms worden we tegen vieren echter bibberend wakker, om snel een jas over onze pyjama’s te trekken. Bij het eerste ochtendgloren wordt het vuur alweer opgestookt en nuttigen we een ontbijt van pitabroodjes, granaatappels, hummus, yoghurt, dadels, sinaasappels en bananen.

Vandaag staat Jeruzalem op het programma. Op reis naar de Gouden Stad stoppen we bij een wegrestaurant, waar een kamelenbaas ons op zijn dieren laat rijden. Niet veel later arriveren we bij de Olijfberg, waar Amos in een Arabische wijk enkele parkeerplekken weet. Onthutst kijken we naar de haveloze huizen, de enorme afvalbergen eromheen.

Maar de blik op het zonovergoten Jeruzalem blijkt onvergetelijk, evenals de rest van deze dag in de eeuwenoude stad.

Terug bij de auto’s worden we toegejuicht door enkele jonge Arabiertjes: „Welcome to Palestine!” We groeten en rijden weg, maar niet ver. Een van onze autobanden blijkt zo plat als een dubbeltje te zijn. We stoppen noodgedwongen en zitten van het ene op het andere moment in een volstrekte chaos. Overal staan auto’s te toeteren. Mannen stappen woedend uit. Anderen schudden door het open raam hun vuist. Reisgenoot Hannes probeert het verkeer te regelen. Pas als ook hij een grote mond opzet en vuisten laat zien, krijgen we de gelegenheid om een steegje in

te draaien, waar de band verwisseld wordt. Er zit een schroef in, waarvan de punt keurig afgevijld is. „Nu zijn ook wij in oorlog met de Palestijnen”, bromt mijn echtgenoot.

GESTOLEN PANNEN De stilte in de woestijn is die avond extra weldadig, al blijkt het ook hier nooit saai te zijn. De ene avond blijken onze pannen gestolen; de volgende krijgen we bezoek van een Gottesanbetering, oftewel een bijzonder grote, witte bidsprinkhaan.

Op een keer komt er een jonge orthodoxe Jood bij ons vuur zitten; soms sluipt er een vosachtig dier rond het kamp. Voor slangen en schorpioenen hoeven we niet te vrezen, die laten zich zo vroeg in het jaar nog niet zien. En van dauw hebben we ook geen last, hier in het zuiden.

Klein nadeel is dat we van het noorden van Israël weinig zien, omdat de nachten daar minder droog zijn.

We genieten uitbundig van het buitenleven. Amos heeft een kaart waarop de kampeerplekken staan.

Meestal zie je er hooguit een bordje.

Soms staat er een laag muurtje van keien omheen of heeft een ranger wat brandhout gedumpt, om te voorkomen dat toeristen de schaarse boompjes voor hun vuur gebruiken.

We maken indrukwekkende waditochten met flinke klimpartijen en bezoeken in het prachtige Timnapark de replica van de tabernakel.

Ook dankzij de dagelijkse, toepasselijke Bijbelstudies gaat het veertigjarig woestijnbestaan van Israël voor ons leven. Hier leerde lang geleden het volk zijn God kennen, en bleef het desondanks murmureren en afdwalen; hier doopte Johannes en hier trok de Heere Jezus zich terug.

In deze eindeloze zandvlakte kun je je klein en verloren voelen, en je verwonderd buigen voor de Schepper.

terdege *

8 januari 2020

73

• Buitendijks wonen aan open vaarwater • Inclusief eigen insteekhaven of aanlegsteiger • Royale kavels van 717 tot 1.267 m2 • Losse kavels en kavels inclusief woning mogelijk • Dichtbij uitvalswegen naar Breda, Den Bosch, Utrecht en Waalwijk • Prijzen vanaf 325.000,- v.o.n. inclusief BTW

Laat hier uw droomhuis bouwen op één van de schitterende kavels van Waterfront de Veene.

Dan stapt u straks vanuit de thuishaven zo de boot in voor een fijne dag op het water.

www.waterfrontdeveene.nl

Verkoopinformatie: Het Rond 14, 4285 DE Woudrichem I 0183 304 689 info@molroubosmakelaardij.nl www.molroubosmakelaardij.nl

Alexander Slapen

een bron van energie!

Een gezonde nachtrust levert energie op.

Daarvoor is de juiste ‘energiebron’ onmisbaar.

Alexander Slapen heeft alles om u deze energie te leveren.

Laat u adviseren door onze specialisten!

N ACHT RU ST VA N A LE XAND E R. E NERG IE VOOR D E DA G .

Escudostraat 11, 2991 XV Barendrecht • 010 438 41 63 • www.slaapwel.nl

Treinend langs bergen en door dalen

Met de auto op vakantie gaan is makkelijk.

Maar met de trein? Avonturen gegarandeerd!

Drie treinreizigers vertellen over hun ervaringen. �Het gaat om de reis, niet om de bestemming.� tekst: FIJA NIJENHUIS beeld: SJAAK VERBOOM

terdege *

8 JANUARI 2020

75

76

terdege *

8 januari 2020

toerisme

MET DE TREIN #1

”Vliegen trekt me niet” Corjan Koppe (32) pakt elke dag de trein om naar z’n werk te gaan. En nog heeft hij geen genoeg van spoorreizen. Zo gauw de Schiedammer vrij is, koopt hij een Interrailpas en vertrekt hij voor een paar dagen naar Duitsland, Oostenrijk, Zwitserland of zelfs naar Italië.

Met een Interrailpas kun je voor een bepaald bedrag een aantal dagen treinreizen door heel Europa. „Treinen zijn mijn hobby, ik houd ook van modeltreinen. Ik doe dit soort reizen alleen, maar saai is het nooit: je komt altijd wel mensen tegen die een praatje willen maken. En als er een zondag in mijn reis valt, dan probeer ik een lokale kerk te bezoeken. Ook dan krijg je vanzelf contact met mensen.”

De treinreiziger, in het dagelijks leven functioneel beheerder bij Heineken, slaapt onderweg in hotels. „Heel makkelijk, ik tik op de Booking-app op mijn telefoon in waar ik ben en dat ik bijvoorbeeld niet meer dan 50 euro wil uitgeven voor een nacht.” Zulke goedkope hotels zijn niet altijd te vinden vlak bij een station. Maar daar heeft Koppe een oplossing voor bedacht: „Ik heb sinds kort een vouwfiets. Die kun je gratis meenemen in de trein. Daardoor ben je flexibeler.”

Hij heeft zich bij de aankoop goed laten adviseren, vertelt hij. „Ik dacht eigenlijk dat de winkel me een elektrische vouwfiets zou aanraden. Maar de verkoper zei: Je bent een jonge vent, jij komt ook met een gewone fiets de berg wel op. Mooi, want een normale vouwfiets is stukken goedkoper dan een elektrische. En daar zitten ook echt wel nadelen aan: hij is veel zwaarder. En als je een echt steile berg op moet, dan is de accu leeg als je boven bent.”

Hij is net voor het eerst met z’n nieuwe aanwinst op reis geweest. „Je wordt in het buitenland wel wat raar aangekeken: er zijn daar minder vouwfietsen. Conducteurs weten soms niet wat ze ermee moeten. Maar een vouwfiets is ingeklapt gewoon een stuk bagage, daar hoef je geen speciaal kaartje voor te kopen. Het is wel even oefenen voor je ’m snel in- en uitgeklapt hebt.”

Eenmaal in een buitenlandse stad, laat Koppe musea en andere bezienswaardigheden meestal links liggen. Het gaat hem om de reis en het landschap onderweg, niet om de bestemming. Hij fotografeert ook graag treinen. „Soms krijg ik de vraag wat ik aan het doen ben. Je ziet tegenwoordig meer beveiligers op de stations lopen. Als ik uitleg dat ik een hobbyist ben, is het meestal wel goed.”

Eén keer maakte hij iets bijzonders mee. In de trein van Duitsland naar Nederland zat een huilend meisje tegenover hem. „Ze had daarvoor een stuk met een langeafstandbus gereisd en was tijdens een tussenstop even naar de wc gegaan. Intussen was de bus doorgereden met haar koffer er nog in. Ik ben met haar meegegaan naar Amsterdam en heb haar geholpen om haar koffer terug te krijgen. Het is gelukkig goed gekomen.”

Treinen kent hij inmiddels vanbinnen en vanbuiten, maar een vliegtuig heeft hij nog nooit vanbinnen gezien. „Vliegen trekt me niet. En het milieu speelt zeker een rol. Waarom zou ik ver weg gaan als ik ook dichtbij mooie dingen kan zien? Om een olifant in Afrika te bekijken? Ik geloof echt wel dat die daar rondlopen.”

Treinen: goed voor de lijn gemiddeld beweegt een treinreiziger 35 minuten per dag. een autoreiziger 7 minuten.

railfeiTjes nederland telt 7000 kilometer spoor en heeft zo’n 400 stations. ons spoorwegnet is het drukst bereden spoor van de hele europese unie en na Zwitserland en japan het drukste spoorwegnet ter wereld. ongeveer 6,5 procent van de nederlandse bevolking reist elke dag met de trein. de rails in nederland hebben 2589 overwegen. daarvan zijn er 1598 beveiligd.

Bron: Prorail en ns

suPersnel Per Trein naar londen sinds vorig jaar kun je zonder overstappen van amsterdam naar londen reizen per trein. je doet er drie uur en veertig minuten over. op de terugweg moet je jammer genoeg nog wel overstappen: de reis neemt dan al snel vijf uur in beslag.

terdege *

8 januari 2020

77

toerisme

nachttrein Vanaf december 2020 rijdt er weer een nachttrein vanuit nederland naar München, innsbrück en Wenen. tot 2016 reed deze trein ook, maar vanwege een gebrek aan reizigers werd die opgeheven. Omdat treinreizen duurzamer is dan vliegen, wilde de tweede Kamer graag dat de nachttrein terugkwam. De rechtstreekse rit tussen amsterdam en Wenen duurt veertien uur. je vertrekt ’s avonds en komt de volgende ochtend voor 10.00 uur aan in Wenen.

De prijs voor zitplaatsen begint bij 29 euro, zo valt te lezen op de website van nS international. Ligplaatsen kosten minimaal 59 euro en slaapplaatsen (inclusief ontbijt) kosten per persoon minimaal 89 euro. Volgens minister Van Veldhoven kunnen ”vakantiegangers en andere reizigers met de nachttrein op een comfortabele manier naar Duitsland en Oostenrijk reizen.”

VLiegSchaaMte? in 2018 vlogen maar liefst 227.000 mensen van Brussel naar amsterdam. afstand: 210 kilom eter. Vliegtijd: 22 minuten. rijtijd auto: 2 uur en 19 minuten.

78

terdege *

8 januari 2020

MET DE TREIN #2

”In mijn eentje had ik het niet geklaard” „Het was me wel wat”, zegt Corrie van der Plas (86) uit Sliedrecht. Ze dacht dat haar treinvakantie naar Zwitserland, afgelopen zomer, vooral een kwestie van eindeloos uit het raam kijken zou zijn. Het pakte een beetje anders uit.

Uren achter elkaar genieten van grootse uitzichten. Daar had mevrouw Van der Plas zich op verheugd. En het wás ook wel zo. Maar tussendoor moest er ook overgestapt worden. Meer dan eens. Want er gaat nu eenmaal geen rechtstreekse trein naar Zwitserland. En daar had ze niet bij stilgestaan.

Gelukkig waren er mensen genoeg in de buurt die hielpen. Mevrouw van der Plas en haar vriendin, ook een tachtigplusser, maakten hun reis namelijk met een groep. „Zelf houd ik met meest van bootreizen, maar mijn vriendin vindt water helemaal niks. Toen kwamen we deze vakantie tegen in een reisgids. „Is dat niet iets?” vroeg mijn vriendin.” „Op de dag van vertrek moesten we heel vroeg in de ochtend op het station van Utrecht zijn. ’s Avonds laat kwamen we in Zwitserland aan. De reis op zich was prachtig. Hoe zuidelijker je komt, hoe bergachtiger het wordt.

Ik heb ervan genoten. We gingen over bergen en door dalen, kun je wel zeggen. De sneeuwtoppen in Zwitserland zijn prachtig en al die snelstromende riviertjes waar je overheen rijdt: ook heel mooi.”

Toch gingen de lange heen- en terugreis de dames niet in de koude kleren zitten. „We kregen hulp, daar niet van. Dat was heel fijn. Want bij het overstappen moest je al je bagage natuurlijk meenemen. Soms moesten we zelfs naar een ander perron met de roltrap. En dat ook nog in je nette kleren. Dat had ik in mijn eentje niet geklaard, hoor. Gelukkig waren er twee jongere echtparen die ons steeds hielpen.”

Zitplekken hadden ze wel altijd. „Onze plaatsen waren gereserveerd. En onze kaartjes hoefden we nooit zelf te laten zien, dat deed de reisleider.

Dus als we eenmaal zaten, was het prima.” Tijdens de vakantie waren er ook nog treinexcursies, maar de vriendinnen zijn niet met alle uitstapjes mee geweest.

Mevrouw Van de Plas heeft haar helpers tijdens de treinvakantie naar Zwitserland „wel honderd keer” bedankt. „Vorige week zijn ze nog bij mij op bezoek geweest. Die mensen waren zo lief. Op de terugreis moesten we zelfs nog vaker overstappen dan op de heenreis, omdat er in Duitsland problemen op het spoor waren. We hebben heel lang gewacht op het station in Frankfurt en kwamen pas om twaalf uur ’s nachts weer in Utrecht aan. Ja, een avontuur was het wel. Zeker voor tachtigplussers!”

Alles bij elkaar raadt mevrouw Van de Plas „bejaarden” niet aan om een treinvakantie met een groep te boeken. „Het is echt inspannend. De volgende keer kies ik weer voor een bootreis. Dat is het allerbeste op mijn leeftijd. Als je dan op excursie gaat, rijdt de bus de kade op en stopt hij vlak bij de boot. Je kunt al je bagage achterlaten, want je komt gewoon weer terug. Heel ontspannen. Ik hoop dat mijn vriendin tóch een keer mee wil.”

terdege *

8 januari 2020

79

80

terdege *

8 januari 2020

toerisme

MET DE TREIN #3

Slecht, Slechter, SlechtSt

”Ik wil steeds een stukje verder Duitsland in”

Milieu centraal, een initiatief van de rijksoverheid, heeft de impact van reizen op het klimaat op een rij gezet. De minst slechte keuze is reizen per trein of touringcar.

Op de tweede plaats: reizen met z’n tweeën of meer mensen met de auto. het minst goed voor het milieu: reizen met het vliegtuig of in je eentje in de auto.

Wat doe je als een reisje met je ouders niet doorgaat en je bent gek op treinen? Juist, dan ga je op treinvakantie. Gerard van den Burger (19) uit Alblasserdam regelde een hotel in Hengelo en maakte van daaruit een week lang allerlei treinritten.

Vanuit Hengelo bezocht hij de Duitse steden Bad Bentheim en Salzbergen én de Nederlandse steden Amersfoort en Arnhem. Die laatste twee staan bekend als prachtige plekken voor treinspotters: er komt van alles voorbij, van lange treinen vol gloednieuwe auto’s uit Duitsland tot hele einden aan zwaar militair materieel. Het was genieten voor Van den Burger, die in het dagelijks leven bij een bouwmarkt werkt. „Elke ochtend ontbeet ik in het hotel en om een uur of negen stapte ik dan op de trein. Om een uur of halfacht was ik meestal weer terug. Ik at ’s avonds niet in het hotel. Je weet dan niet altijd wat je krijgt, dus ik hield het op een pizza of shoarma: iets wat ik zelf kon kiezen.”

De eerste treinvakantie in zijn eentje is hem supergoed bevallen. „Voor volgend jaar september is de volgende gepland. En dan wil ik verder Duitsland in: naar Emmerich en Oberhausen. Het is een beetje experimenteren wat ik doe. Ik ben gewend om met mijn ouders op vakantie te gaan en in je eentje op pad is wel iets anders. Mijn plan is om steeds wat verder te gaan reizen.” Hij loopt dus niet te hard van stapel. „Ik kan ook niet goed Duits, dus dat was in het begin wel een uitdaging. Gelukkig kon ik me met gebaren aardig duidelijk maken. En veel mensen net aan de andere kant van de grens kunnen wel wat woordjes Nederlands.”

Eenzaam was de vakantie in zijn eentje niet, vertelt Van den Burger. „Als je op stations bent om treinen te spotten of ergens langs de baan staat, kom je altijd wel mensen tegen die hetzelfde doen. En dan maak je vaak even een praatje.” Hij is vooral gek op goederentreinen.

Daarvan zijn er heel veel verschillende, legt hij uit. „Ik let op de trekkende kracht van de locomotieven: hoeveel wagons hangen erachter?

Ook hebben de locomotieven verschillende kleuren; in combinatie met de omgeving leveren ze vaak mooie plaatjes op. Ik maak zowel foto’s als filmpjes. De foto’s bewaar ik voor mezelf en de filmpjes deel ik op sociale media. Ik heb mijn eigen kanaal op YouTube.” Treinspotters zijn sociale mensen, vindt Van de Burger: „Er zijn websites waarop treinhobbyisten het doorgeven als ze ergens een bijzondere trein hebben gezien. Soms kun je uitvogelen waar die trein dan nog meer langskomt, zodat je er ook een kijkje kunt nemen. Dat is echt leuk!”

Van de Burger kan zijn treinvakantie iedereen aanraden, zéker treinliefhebbers. „Voor mij ligt Hengelo aan de andere kant van het land. Het scheelt dat je ’s avonds niet naar huis hoeft, maar dat je elke dag weer een andere route kunt kiezen en ’s avonds weer in je hotel bent.”

Bereken je cO2-uitStOOt

Wil je weten hoeveel cO2uitstoot je veroorzaakt met jouw vakantie? Op https://advies-op-maat. milieucentraal.nl/ (klik op ”Bereken impact vakantie”) kun je het precies uitzoeken. Ook krijg je na het invullen van allerlei informatie verschillende tips hoe je je vakantie klimaatvriendelijker kunt maken.

SteDentrip? We vliegen het liefSt voor een stedentrip pakken nederlanders graag het vliegtuig. Dat blijkt uit onderzoek van de website stedentrips.nl. van de bijna 1500 ondervraagde mensen gaf 30 procent aan voor het vliegtuig te kiezen. toch lijkt de trein steeds meer een concurrent te worden. het aantal verkochte treintickets naar Berlijn steeg de afgelopen zomer met 19 procent.

terdege *

8 januari 2020

81

Kampioen verdwalen...

Op Facebook en Instagram deden wij een oproep voor verdwaalverhalen. Er kwamen bijzondere verhalen binnen. Een greep uit de reacties.

Recht rondje PAULINE ANKER: „Wij waren in Duitsland op vakantie en liepen een rondje om een berg. We wisten het zeker... Drie uur later bleek het een recht rondje te zijn geweest.”

Alles voor dé foto WONENBYJOAN: “In Florence stapte ik even uit de auto om een mooie foto te maken. Je kon daar niet goed stoppen, dus de auto reed verder. Ik zou ze in de buurt wel ergens treffen.

Een probleempje: mijn telefoon liet ik in de auto liggen!”

82

terdege *

8 JANUARI 2020

Afzetting?

Onzin!

JANNA.KRABBELT: „Mijn man wist zeker dat de afzettingen in Duitsland niets voorstelden. Hij kon gewoon doorrijden. Dat bleef hij volhouden, totdat onze auto wegzakte in een dikke laag steentjes.”

Stap in de auto, ehh koeienstal NATHALIE VUYK: „Met twee gezinnen hadden we een mooie bergtocht in Oostenrijk gemaakt. Terug volgden we voor de afwisseling een ander bord.

We bleven rondjes lopen. Toen het ging schemeren, dachten we dat we eindelijk de weg naar de auto te hebben gevonden. De mannen gingen hem ophalen, maar... ze bleken bij een koeienstal uit te komen. Het werd donker en begon te regenen. Uiteindelijk kwamen we bij een huis uit. Dat bleek van Nederlandse mensen te zijn. De bewoners maakten thee voor ons.

Uiteindelijk kwamen we met een taxi om halfeen ’s nachts bij ons appartement aan.”

De boot gemist

We weten de weg heus wel

HAIR_SPECIAL_BY-JAC: „Wij waren in België aan het kanovaren. Ineens sloeg de kano om. Tot onze grote schrik kregen we hem niet meer te pakken en moesten we door het bos teruglopen. Bang dat we waren!”

Grapje!

INA VERHEIJ: „Tijdens het leiden van een kamp haalden wij de deelnemers voor de grap vroeg uit bed om een rondje te gaan fietsen. We hadden na vijf minuten terug willen gaan, maar we wisten pas uren later hongerig en uitgeput ons kamphuis te vinden.”

HUIZEKIPKAKEL: “Een jaar of zeventien geleden gaven wij leiding aan een Daniëlkamp in de Belgische Ardennen. We waren afgezet bij het kamphuis en hadden daar een week geen vervoer tot onze beschikking. Alles ging lopend vanuit ons afgelegen kamphuis. Mijn man was verantwoordelijk om als gids de groep te leiden en te navigeren. Dat ging vaak goed. Maar bij die ene excursie, na ruim twee uur lopen en net doen alsof hij de weg wist, kreeg de groep toch wel door dat er iets niet klopte.”

Romantisch bergwandelen MARJOLEINBENARD: „Op onze huwelijksreis, nu zestien jaar geleden, gingen we bergwandelen. Mijn man weet altijd een ‘kortere’ weg. We kwamen uit aan de andere kant van de berg. We spraken geen woord Italiaans en in het dorpscafé kende niemand Engels. Ten einde raad hebben we een bus genomen. We hadden geen idee waarheen. Toen we uitstapten, zijn we verder gaan lopen. Via een autoweg, heel eng.

Uitgeput kwamen we uren later dan gepland aan bij onze auto. Dit vergeten we in ieder geval nooit meer.”

Ik zag een beer ...

BAPE_DE_WIT: “Op weg naar huis vonden we in New Brunswick via de gps een kortere route naar Ontario. Het was al laat, dus we wilden graag een stuk afsnijden. De eerste 50 kilometer ging het goed, maar langzamerhand werd de weg slechter en slechter. Natuurlijk keerden we niet om. Hobbelend en slingerend probeerde ik de gaten in de weg te vermijden. Toen er een zwarte beer de weg overstak, kregen we het helemaal op onze zenuwen. Mijn man zei: “Krijg alsjeblieft geen lekke band, want die ga ik hier echt niet verwisselen.” Na anderhalf uur kwamen we weer een beetje in de bewoonde wereld. Later bleek dat de weg een zogeheten ”logging road” was. Een onverhard pad dat gebruikt wordt om gekapt hout te vervoeren. We kunnen er nu wel om lachen, maar toen dacht ik: Er komt geen einde aan.”

terdege *

8 JANUARI 2020

83

84

terdege *

8 januari 2020

Schaduwen over het Zillertal

Als een volmaakte idylle ligt de kleine kapel te midden van de Alpen. Even wit als de sneeuw op de toppen rondom, als de wolkenwatten die tegen de oogverblindend blauwe hemel plakken. Een weergaloos mooie plek. ”Máár”, zegt Alexandra Kohl... Dat ”maar” zal ons tijdens deze kerkhistorische tocht in Tirol blijven achtervolgen. tekst & beeld: JEANNETTE WILBRINK-DONKERSTEEG & ISTOCK

terdege *

8 JANUARI 2020

85

Izaäk en Fia van der Vlist

„Verrassing” Voordat Izaäk en Fia van der Vlist uit Waddinxveen naar Tirol afreisden, keek Fia welke mogelijkheden er zijn om zondags in het Zillertal een Bijbelgetrouwe gemeente te bezoeken.

Fia: „Ik kom uit Zoetermeer. Daar wonen mensen die betrokken zijn bij de Stichting Steun Reformatie Oostenrijk.

Via hun website zag ik dat de dichtstbijzijnde dienst voor ons in Innsbruck werd gehouden. Dat vonden we net iets te ver, dus we besloten via de computer een kerkdienst te beluisteren.”

Izaäk: „Zaterdags liepen we door Mayrhofen. Daar ontdekten we een bordje van de Evangelikal Freikirchliche Gemeinde. De volgende dag hebben we beide diensten

bezocht. Na afloop werd er een kerkhistorische tour aangekondigd en we besloten ons aan te melden. We zijn niet speciaal geïnteresseerd in kerkgeschiedenis, maar vinden het wel heel boeiend.”

Fia: „Ik heb op de Driestar gezeten. Daar is best veel aandacht voor dit vak, maar van de kerkhistorie in Oostenrijk wist ik eigenlijk niets.”

Izaäk: „Die van Schotland en Engeland is over het algemeen bekender, denk ik. Alles was nieuw voor ons, vandaag. Ik zie parallellen met de Spaanse tijd bij ons in Nederland, toen protestanten ook massaal vervolgd werden. Heel indrukwekkend en leerzaam vond ik het.”

kerkhistorie

O

p een zomerse zondagmorgen heeft ds. Detlef Kohl, predikant van de Evangelikale Freikirchliche Gemeinde in Mayrhofen, na de kerkdienst nog een mededeling. „Als je hier met vakantie bent, geniet je van de bergen.

Ben je hier als christen, dan kun je bovendien genieten van de ontmoetingen met medechristenen in deze gemeente. Wij willen toeristen daarnaast graag iets van de kerkhistorie van dit land laten zien. Morgen rijden mijn vrouw Alexandra en ik binnen een tijdsbestek van ongeveer vier uur naar drie plaatsen in de directe omgeving. Daar zal ik iets vertellen over de geschiedenis en afsluiten met een preek op een berg. Wie belangstelling heeft, is van harte welkom!”

VERDREVEN Samen met een Iers predikantenechtpaar en enkele Nederlanders rijden we de volgende ochtend achter dominee en mevrouw Kohl aan naar de kapel van Burgstallschrofen, net buiten Mayhofen. Een kleine kruisweg leidt omhoog tot aan het barokke kerkje met zijn karakteristieke koepel. Rondom rijzen de Alpen op. Hier zie je de gondels van een kabelbaan kalmpjes naar een top glijden, daar zweven twee paragliders.

Niemand kijkt verbaasd als mevrouw Kohl vertelt dat mensen van heinde en verre naar deze droomplek komen om hier te trouwen. Talloze keren per dag stoppen vakantiegangers voor een foto. Als je in de geschiedenis graaft, blijkt er een minder romantisch beeld boven te komen. „Deze kapel werd in 1844 gebouwd om te vieren dat meer dan 400 protestanten voorgoed uit het Zillertal verdreven waren.”

PROTESTANTSE EEUW „In 1517 zette Maarten Luther de Reformatie in. Drie jaar later werden zijn geschriften al gedrukt in Wenen.

Dat ging dus best snel voor die tijd.

Er wordt gezegd dat in de jaren die volgden maar liefst 90 procent van de Oostenrijkse bevolking tot het protestantisme overging. Zo’n honderd jaar lang was de meerderheid van Oostenrijk protestants en er wordt dan ook gesproken over de ”protestantse eeuw”.

Totdat de rooms-katholieke Habsburgers met de Contrareformatie begonnen. Dit leidde tot vervolgingen, zodat veel protestanten hun geloof alleen nog in het geheim beoefenden.

Ze kwamen bijeen in afgelegen gebieden of in hun woonhuizen, maar om te overleven, bezochten ze ook gewoon de mis. Officieel waren ze nog altijd rooms-katholiek.”

Hét kenmerk van deze ”geheime protestanten” was het feit dat zij een Bijbel in huis hadden, vertellen de Kohls. „De jezuïeten deden nogal eens huiszoekingen. Als zij een Bijbel vonden, was dit een teken dat ze met het verboden protestantisme te maken hadden. Het bezit van een Bijbel was immers niet toegestaan.

Nog altijd bevinden zich in sommige huizen hier in het dal Bijbels die uit de tijd van de Reformatie dateren.”

meestal– aan het kruis is afgebeeld, maar in het graf. Mevrouw Kohl wijst op de schilderijen van de kruisweg aan de wanden. „Sommige feiten kloppen, andere vind je in de Bijbel niet terug, zoals deze: een vrouw die langs de Via Dolorosa staat, veegt met haar doek het bezwete gezicht van Jezus af. Daarna zou er een afdruk van Zijn gezicht in die doek zijn achtergebleven. De doek is nu een belangrijke relikwie voor de RoomsKatholieke Kerk. Je merkt dat alles hier gericht is op de emotie, op het beleven. Dat is het belangrijkste. Het Woord komt op de tweede plaats.”

FOUT Ook bij de informatieborden buiten plaatst het echtpaar Kohl een kanttekening: „Deze borden beschrijven de protestanten als mensen die een

Het is alsof we door een ansichtkaart rijden

EMOTIE EN BELEVING „In 1781 hoorden de protestanten hier in het dal van het ”Toleranzpatent”. Dit nieuwe verdrag –van keizer Josef II– stond het bestaan van protestantse gemeenten en scholen toe.

Toen de protestantse Zillertalers deze echter wilden gaan stichten, bleek het toch onmogelijk te zijn. Wettelijk was het in Oostenrijk legaal, in de praktijk bleef het op veel plaatsen verboden en werden protestanten –in bijvoorbeeld Salzburgerland en Tirol– nog altijd gediscrimineerd.” „Pfft, die Roomse Kerk hád effe een macht!” verzucht een van de Nederlanders, terwijl we de ronde kapel binnengaan. Zwijgend dalen we af in de crypte, waar Jezus niet –zoals

privégeloof hadden, iets wat ze zelf bedacht hadden. Ze worden op deze manier als een sekte neergezet. Historisch is dat onjuist.

Verder staat hier dat de protestanten weigerden in de schoot van de Rooms-Katholieke Kerk terug te keren, maar het was niet eens mogelijk die kerk te verlaten. Je werd rooms-katholiek geboren en kon daar helemaal niet weg.”

Voor de dominee en zijn vrouw staat vast dat aan deze geschiedenis tot op de dag van vandaag geen recht wordt gedaan. „Neem die plaquette daar.

Die is hier neergezet bij het 175-jarig bestaan van de kapel in 2012. Er

terdege *

8 januari 2020

87

Uw tweede thuis in Twente ✔ Diverse bungalows & landhuizen ✔ Overdekt zwembad ✔ Kleinschalig & gemoedelijk

� 

✔ Gezellige horeca ✔ Rust & ruimte ✔ Nabij unieke natuurgebieden ✔ Zondagsrust

0546 – 57 98 65 www.bungalowparkhogehexel.nl

Te Huur: in Zegveld Uniek gelegen op een eiland in het Groene Hart nabij Nieuwkoopse Plassen.

Vanuit Hortensia Eiland volop fiets- en wandel mogelijkheden.

Veel rust, natuur en privacy.

Info. 06 - 55 39 36 32



www.hortensiaeiland.nl

Vr i j s t a a n d e m o d e r n e bungalows voor 2 tot 12 personen op een unieke locatie in het bos.

rustig

recreëren op de

VELUWE

Jagtlustweg 13 EPE | T 0578 - 612615

d e r i et b e r g . n l

KERKHISTORIE

Ds.D.Kohl

werd toen een groot oecumenisch feest gevierd en de boodschap was: rooms-katholieken en protestanten hebben één kerk en één doop. Men deed alsof er eigenlijk helemaal geen onderscheid zou zijn geweest tussen het protestantse en het rooms geloof.

Dat verschil was en is er echter wel degelijk. En wat er destijds gebeurde, deugde niet. Menselijk gezien was het fout om hele gezinnen van huis en haard te verdrijven, en wettelijk gezien was het net zo goed fout, want het Tolerantieverdrag stond het protestantisme immers toe.”

ANSICHTKAART Het is alsof we door een ansichtkaart rijden. De weg voert omhoog, verder de bergen in, tot aan het dorpje Brandberg. Ds. Kohl diept bekertjes ijskoffie uit zijn koelbox op en deelt die uit. Nippend aan de welkome verkoeling genieten we van het lieflijke dorp en het overweldigende berglandschap. „Maar”, vervolgen onze gidsen, „twintig jaar lang zijn hier mensen gediscrimineerd en vervolgd. Een derde van de inwoners heeft destijds dit dorpje moeten verlaten. Dat ging om 89 mensen. Vanaf het moment dat de protestanten hier

hun eigen kerk dachten te stichten tot het moment dat ze daadwerkelijk verdreven werden, hebben zij het heel zwaar gehad. Als bekend werd dat je protestants was, stond de pastoor een huwelijk niet toe. Er kwamen predikanten uit het buiteland om zo’n huwelijk te bevestigen, maar het bleef onwettig. Net als de kinderen die geboren werden.

Als protestant werd je gedwongen je kinderen in de roomse kerk te laten dopen. Je had geen keuze; zonder doop bestond je niet. Je was bovendien verplicht een rooms-katholieke peetvader en -moeder voor je kinderen te kiezen. Peetouders namen namelijk de zorg voor de kinderen over, als de eigen ouders overleden. Zo werd voorkomen dat kinderen in een protestants pleeggezin grootgebracht werden. Land kon je niet kopen als je protestants was. En je mocht ook niet op dit kerkhof begraven worden.

Rondom het dorp liggen nog heel wat graven, verstopt in de bossen.

Ik vermoed dat de dorpsbewoners ze nog wel kunnen aanwijzen. Over het algemeen waren het niet zozeer de inwoners zelf die je het leven zuur maakten, maar zat vooral de overheid je dwars. In plaatsen als Innsbruck

leidde dat zelfs tot brandstapels en in Rattenberg zijn protestanten omgebracht door verdrinking in de Inn.”

HAGENPREEK In een zonovergoten alpenweide hoog boven Brandberg sluit ds. Kohl de tocht af met een ‘hagenpreek’ over Psalm 104. „De bergen rezen op, de dalen daalden, ter plaatse, die Gij voor hen gegrond hadt.” Alpenbloempjes wiegen in de zachte wind.

Onder de besneeuwde steile piek aan de overkant ruisen watervallen, terwijl de predikant vers na vers doorneemt van dit loflied op de schepping. „En niet alleen op de schepping, maar ook op de Schepper.

Je kunt een mooie Audi bewonderen, zonder bewondering voor de ingenieur te hebben. Nog veel groter dan Gods schepping is God Zelf.”

En zo klinkt, alle vervolging uit het verleden ten spijt, toch het Evangelie door het schitterende Zillertal.

DE GRATIS KERKHISTORISCHE TOER WORDT STANDAARD IN HET DUITS EN HET ENGELS GEHOUDEN. MEER INFORMATIE: CHRISTLICHEGEMEINDE-MAYRHOFEN.AT OF DS. D. KOHL: 0043-676 9164289

terdege *

8 JANUARI 2020

89

90

terdege *

8 januari 2020

Mooi Groningen

Voor de meeste Nederlanders is Groningen niet de eerste streek die boven komt drijven als ze aan vakantie denken. Terwijl liefhebbers van rust, weids land en cultuur juist hier aan hun trekken komen. Op safari in de hoofdstad van de noordelijkste provincie. tekst: HUIB DE VRIES beeld: RENATE BLEIJENBERG-VAN LEEUWEN

terdege *

8 JANUARI 2020

91

Scheepvaartmuseum Voor liefhebbers van maritieme geschiedenis is het Noordelijk Scheepvaartmuseum een aanrader. Het is ondergebracht in twee laatmiddeleeuwse panden aan de Brugstraat: het Gotische Huis en het Canterhuis. Op de binnenplaats ligt de tjalk Alida, aan het begin van de 20e eeuw gebouwd voor de vrachtvaart. In 1931 kwam het historische schip in handen van de Groningse kunstschilder George Martens, die het gebruikte als varend atelier. Sinds 1986 is de tjalk in bezit van het Noordelijk Scheepvaartmuseum.

De route door de twee statige panden, een museum op zich, voert langs scheepsmodellen, prachtige maquettes, vitrines met voorwerpen uit de wereld van schippers en

matrozen, een winkeltje met scheepsvictualiĂŤn, een ruimte vol scheepsmotoren en een heuse stuurhut, afkomstig van de kustvaarder Erebus. Dankzij de coaster, een zeewaardig schip dat ook binnenwateren kon bevaren, hielden de Groningse scheepswerven zelfs in de crisisjaren werk, leert historisch beeldmateriaal.

Een twintig minuten durende film geeft de bezoeker een realistisch beeld van de stad Groningen aan het eind van de 15e eeuw. Wie alles op z’n gemak wil bekijken, is hier zomaar een paar uur zoet. Zwak puntje: het museum is niet toegankelijk voor rolstoelgebruikers.

WWW.NOORDELIJKSCHEEPVAARTMUSEUM.NL

toerisme

E

en prima startpunt voor het verkennen van Groningen is het centraal station. Het kolossale rijksmonument verrees tussen 1895 en 1898. Tot nu toe bleef het bewaard voor schendende ingrepen. Boven een zijingang staat in klassiek schrift ”Wachtkamer 3e klasse”. Achter de deur belandt de bezoeker in een restauratieruimte waar vrijwel niets is veranderd sinds de bouw, ruim een eeuw geleden.

Voor het station staat al zestig jaar het ”Peerd van ome Loeks”, vervaardigd door de Amsterdamse kunstenaar Jan de Baat. Het dier met opgeheven staart, gereed om wat vijgen te laten vallen, besnuffelt de sokkel waarop het staat.

Ome Loeks, de linkerarm op een bil van het paard, bestudeert de lucht.

In het kanaal tegenover het station verrees het Groninger Museum, een bonte verzameling bouwsels in alle mogelijke vormen en kleuren, ontworpen door de Italiaanse architect Alessandro Mendini. Volgens liefhebbers een knap staaltje moderne architectuur. Een heer met grijze baard en kunstzinnige pet denkt er anders over. „Dit is het beruchte Gronings museum”, laat hij zijn metgezel weten.

GASTHUIS Aan de overzijde van het water is het gedaan met de moderniteit. Via de Ubbo Emmiussingel lopen we naar het Hereplein, waar kunstschilder Jozef Israëls met een beeld wordt geëerd. De meester van de Haagse School kwam in 1824 ter wereld in een woning aan de Groningse Vischmarkt. Statige panden aan de Heresingel geven een indruk van de welstand van de oorspronkelijke en huidige bewoners. De Sint-Jozefkathedraal met zijn zes wijzerplaten in de zeskantige toren ondergaat een grondige reparatie, die volgend jaar afgerond moet zijn. Buiten staat werkvolk te overleggen, binnen zijn twee Afrikaanse vrouwen de vloer aan het reinigen.

Enkele straten verderop passeren we het eerste hofje, in 1864 gebouwd voor bejaarde Groningers. „Bespodt niet een

out wyf ofte man. Niemant wyet waer ’t hem toe comen can”, waarschuwt de spreuk boven de toegangspoort.

Vandaag zijn het vooral studenten en jongvolwassenen die in de hofjeswoningen huizen. Een van hen wil ons wel een blik in zijn onderkomen gunnen. Het Pepergasthuishofje met aanpalende kerk is de parel onder de Groningse hofjes. Een papier aan de binnenkant van de toegangspoort roept op de petitie tegen de verkoop van het complex aan een particuliere belegger te tekenen. „Het gasthuis is geschonken aan de gemeente voor pelgrims en arme luiden ten eeuwigen dage. Eens gegeven blijft gegeven.”

FORUM De Grote Markt wordt op de schop genomen, waardoor de fraaie opstal rond het plein wat minder uit de verf komt. Achter het historische stadhuis ligt een van de mooiste panden van de stad: het goudkantoor uit 1635, nu een restaurant. Aan de oostzijde van de markt verrees het 45 meter hoge Groninger Forum, een grijze kolos die vloekt met de omringende bebouwing.

De ”algemene ontmoetingsplek voor bewoners en bezoekers van de stad Groningen” was jarenlang onderwerp van heftige discussie onder de Groningers. „Voor een dakkapel krijg je hier geen vergunning, maar dit kwam door de welstandscommissie”, laat een arbeidsman van de groenvoorziening cynisch weten.

Gelukkig bleef de Martinikerk met haar bijna 100 meter hoge toren het centrum domineren. De voormalige kosterij, gebouwd tegen een van de flanken van de kerk, is vandaag een sfeervol eethuis. Het pad tussen de kerk en het robuuste provinciehuis, deels daterend uit de late middeleeuwen, leidt naar het Martinikerkhof. Het door herenhuizen omgeven plein is een oase van rust in de binnenstad. Net als de iets verderop gelegen Prinsentuin, een renaissancegaard uit 1626 met een imposante zonnewijzer aan de binnenzijde van de poort.

SYNAGOGE Het wordt tijd om iets van de Groningse waterlopen te gaan bekijken, met als hoogtepunt de Drentsche Aa, door Groningers kortweg A genoemd. Aan de Hoge der A en Lage der A, de wegen aan weerszijden van het water, liggen 28 rijksmonumenten en 11 gemeentelijke monumenten. Stuk voor stuk parels. Historische schepen versterken het gevoel een oud schilderij te zijn binnengestapt. Niet voor niets is dit het meest gefotografeerde deel van de stad.

Langs het 110 jaar oude academiegebouw van de Rijksuniversiteit Groningen met z’n elegante toren begeven we ons naar de Vismarkt. Er wordt deze dag ook markt gehouden, door handelaren van allerlei soort en snit. Achter de kramen rijst de Korenbeurs op, met zijn opvallende neoclassicistische gevel. Sinds 2000 is in de voormalige graanbeurs een vestiging van Albert Heijn ondergebracht. Het beroemde monument ligt aan de voet van de robuuste A-kerk, herkenbaar aan de gele biezen in de torenspits.

We sluiten de safari af door in trage tred over de Folkingestraat te lopen, een lustoord voor winkelende vrouwen. In 2014 werd hij verkozen tot leukste winkelstraat van Nederland.

Aan het eind ligt de Joodse synagoge, nog altijd in gebruik, al is het elke week een toer om de voor de eredienst vereiste tien Joodse mannen bijeen te krijgen. Precies een eeuw terug werd hier Avraham Asscher benoemd, de eerste zionistische opperrabbijn van Nederland. Na de oorlog kreeg hij breed bekendheid door de autobiografie van zijn begaafde echtgenote Clara AsscherPinkhof, die in 1940 Groningen verwisselde voor Amsterdam om daar onderwijzeres te worden op een Joodse meisjesschool. ”Danseres zonder benen” getuigt van haar intense liefde voor haar jong overleden echtgenoot.

Dat maakt de Folkingestraat ook een beetje tot een treurige straat. Maar dat weet vandaag vrijwel niemand meer.

terdege *

8 januari 2020

93

94

terdege *

8 januari 2020

ABONNEEREIS

Schilderijen &

Schiermonnikoog & NOG VEEL MEER MOOIS IN HET HOGE NOORDEN

Magazine Terdege organiseert een driedaagse busreis naar Groningen. Geniet mee van de prachtige natuur en cultuur in de stad en provincie.

Reisleider ds. M. van Kooten neemt u mee voor een wandeling door de stad Groningen. Per bus maakt u een rondrit door Oost-Groningen langs monumentale boerderijen. Ook de Menkemaborg en het museum van Henk Helmantel staan op het programma. Helmantel staat bekend om zijn schilderijen met kerkinterieurs en stillevens. Vanuit Lauwersoog vaart u naar Schiermonnikoog, waar u heerlijk kunt uitwaaien.

INFORMATIE: Datum: D.V. 25 t/m 27 mei 2020 Reisleider: ds. M. van Kooten Opstapplaatsen: Heinenoord, Alblasserdam, Meerkerk en Nunspeet. U kunt uw auto gratis parkeren bij De Pineta (eigen risico).

PRIJZEN: Terdege abonneeprijs: € 399,- p.p. RD-abonneeprijs: € 419,p.p. Maximaal 2 personen per abonnement. Niet-abonnees betalen € 449,- p.p. Toeslag eenpersoonskamer € 60,-

Speciale Terdegeabonneeprijs!

Bij de prijs is inbegrepen: - Vervoer per luxe touringcar - Bij vertrek uit Nunspeet koffie met gebak - Verblijf in een gedeelde 2-persoonskamer met bad/douche en toilet - Verzorging halfpension (ontbijt en diner) - Afscheidsdiner in buffetvorm

AANMELDEN: vóór 1 maart 2020 via www.beleefenontmoet.nl of bel 055-5390498.

terdege *

8 JANUARI 2020

95

G

enieten van Hollandse gastvrijheid in eigen sfeer Ons hotel beschikt over hotelkamers voor 2 personen tot volledig ingerichte appartementen tot 8 personen.

Kom naar het mooiste plekje in het Sauerland.

Kom lekker wandelen, mountain/e-biken, skiĂŤn en geniet van onze gastronomie!

info@landhausforra.com www.landhausforra.com Tel.: +49 2975228

u n ek o B zomer 2020

YOGA EN MINDFULNESS...

Vandaag de dag kom je nogal eens mensen tegen, ook in de kerk, die de drukte, de onrust en de stress in hun leven te lijf gaan met yoga en mindfulness. Zo hopen ze meer innerlijke rust en evenwicht te krijgen. Een van jullie vroeg me hoe onschuldig deze dingen zijn. Kun je zeggen: Baat het niet dan schaadt het niet?

Mensen doen aan mindfulness om verlost te worden van hun gepieker en hun stress en zich zo beter te gaan voelen. Om dat te bereiken worden er aandachtsoefeningen gedaan, die erop gericht zijn om je volledig bewust te zijn van wat je ervaart, voelt en denkt, zonder daar meteen op te reageren. Het zal je niet verrassen dat hier meditatietechnieken aan de te pas komen. Ik las van een deelnemer die op deze manier vooral geleerd had met zijn of haar eigen onhebbelijkheden te leven.

Een voor mij als leek vergelijkbare manier van zoeken naar innerlijk evenwicht is yoga. Ook hier gaat het om luisteren naar je eigen lichaam, om bewustwording, om zien en voelen wie je werkelijk bent. En dat zowel lichamelijk als mentaal, emotioneel en spiritueel. Het verstoorde evenwicht, de verstoorde innerlijke balans, moet zo hersteld worden. Zodat een mens met innerlijke kalmte en ontspanning leven kan en alle zorgen en spanningen het hoofd kan bieden.

Het zegt veel dat hier in onze tijd zo veel aandacht voor is. Kennelijk wordt menigeen in de tredmolen van het bestaan opgejaagd en door onrust gekweld. Het is ook opmerkelijk dat mensen dan toch weer vragen naar ”spirituele bronnen”. De seculiere wind is kennelijk menigeen te kil en te snijdend. Het komt aan op leven met aandacht, met meditatieve stilte, om niet ten on-

der te gaan aan alle druk, alle lasten, alle haast en vluchtigheid.

Op welke leest zijn yoga en mindfulness geschoeid? Heeft het eerste een onmiskenbaar hindoeïstische Ds. P.C. Hoek, achtergrond, het tweede is afkomstig Sommelsdijk uit het boeddhisme. Nu zal menig beoefenaar ervan zich dat misschien amper bewust zijn. Toch is het daarmee nog niet onschuldig. En kun je volgens mij hier dus niet van beweren: Baat het niet, dan schaadt het niet. Er zit duidelijk een spirituele, geestelijke kant aan deze wegen naar innerlijke rust. En de oefeningen die je aandacht moeten versterken of ontspanning moeten geven, zijn niet los te zien van de achterliggende gedachten over het goddelijke, over onszelf en over wat echte rust en wat ware innerlijke vrede is.

Belangrijk om te zien is dat deze manieren om rust te vinden een mens terugwerpen op zichzelf. Maar hoe zouden we dáár de rust vinden?

Of het nu yoga of mindfulness betreft: het zijn manieren van zélfverlossing. Voortgekomen uit de dienst van andere goden, die een mens leeg en verloren laten. Terwijl het Evangelie juist de verlossing door een Ander verkondigt: de Verlosser van zondaren, Jezus Christus. Dé rust vind je alleen in Hem. Dat meditatie en aandachtig leven heilzaam zijn, weten we. De Schrift zelf en de rijke christelijke traditie die daaruit voortgekomen is, zijn er vol van. De weg die daarin gewezen is, is deze: „Immers is mijn ziel stil tot God, van Hem is mijn heil” (Psalm 62). Hij schonk het heil in Zijn Zoon, Die dé Weg, dé Waarheid en hét Leven is. Wie andere wegen verkiest, verdwaalt.

terdege *

8 JANUARI 2020

97

Voorste rij v.l.n.r.: Lisethe en Mirjam Achter: Robert, Amanda, Tim, Janny en Lennard

HECHTERE BAND DOOR HERSENBLOEDING

Serie goede buur DEEL 5 (SLOT)

Het is een memorabele maand voor Mirjam van Veen uit Poederoijen. Op 24 januari is het een jaar geleden dat ze plotseling werd getroffen door een hersenbloeding. Ze ging fysiek en mentaal door een diep dal. Buurvrouw Janny Schalk is een enorme steun voor Mirjam. Door de dramatische gebeurtenis is hun band hechter dan ooit. tekst: CORINE BOONE-BRUGGINK beeld: TINEKE VAN DER EEMS

terdege *

8 JANUARI 2020

99

MENSEN

K

leuters Lisethe en Tim scharrelen om elkaar heen in de huiskamer van Mirjam van Veen (42). Ze komen zojuist uit school. Lisethe, net 4 geworden, draait een pirouette met haar donkerblauwe tulen rokje. Moeder Mirjam glimlacht. „Vanmorgen vertelde ze dat ze deze rok aandoet als ze met Tim gaat trouwen.” De hoogblonde 3-jarige Tim laat de huwelijksgeruchten voor wat ze zijn en kruipt weg achter zijn moeder Janny (46).

De vier kinderen van Mirjam en Adriaan en het zevental van Janny en Peter kunnen het opperbest met elkaar vinden. Net als hun moeders. „Janny en ik kregen steeds meer contact met elkaar doordat onze kinderen met elkaar speelden”, herinnert Mirjam zich. „Adriaan en ik wonen sinds ons trouwen, ruim zestien jaar geleden, in Poederoijen. Twaalf jaar geleden kwamen Janny en Peter tegenover ons wonen.

Ik was net bevallen van Lennard. Toen ik uit het ziekenhuis kwam, zag ik licht branden en hadden we dus nieuwe overburen.”

VERJAARDAGEN Het klikt gelijk goed tussen Mirjam en Janny. „We herkenden veel in elkaar”, knikt Janny. „Ik vond het heel fijn dat we christelijke buren kregen. We denken over wezenlijke zaken hetzelfde. En we wonen buitenaf, dus ook in praktisch opzicht is het handig als je goed contact met elkaar hebt. Als ik een afspraak bij de kapper had, bracht ik de kinderen in de wandelwagen even bij Mirjam en andersom.”

Die knikt. „We voelden al snel aan dat we op elkaar terug konden vallen; dat vind ik toch wel het meest bijzondere aan onze band.”

Met vaste koffiedrinkmomenten of andere contactpatronen hebben de buurvrouwen niet veel op. Ze hebben het er simpelweg te druk voor. Ze spreken en zien elkaar regelmatig, maar vrijwel altijd met een reden. „We appen en bellen elkaar wel, of we lopen even de straat over, maar nooit om onzindingen”, vindt Mirjam. „We hebben allebei nog jonge kinderen en ik help Adriaan zo veel als mogelijk is mee op onze schapenveehouderij. We komen wel altijd op elkaars verjaardagen.” Janny knikt instemmend. „Natuurlijk hebben we ook plezier onderling,

maar we houden niet van flauwekul, daar zijn we te serieus voor”, grinnikt ze.

INTENSIVE CARE Voor beide buurvrouwen was 2019 een rollercoaster.

Op donderdag 24 januari werd Mirjam getroffen door een hersenbloeding. Na een drukke dag neemt ze die avond een bad. Adriaan is aan het werk, de kinderen liggen op bed. Om 23.30 uur komt Adriaan thuis. Hij stelt verbaasd vast dat er op verschillende plaatsen nog licht brandt. Ook loopt de hond nog buiten.

Mirjam schudt zachtjes haar hoofd als ze verhaalt over het drama. „Adriaan vond me in de badkamer.

Ik had een epileptische aanval gehad en was buiten kennis.” Ze wordt in allerijl naar de afdeling spoedeisende hulp van het Beatrixziekenhuis in Gorinchem gebracht. Een broer en schoonzus van Adriaan komen diezelfde nacht om bij de kinderen te zijn. De dag erna hoort Janny van hen het vreselijke nieuws. „Ik zag de kinderen van Mirjam en Adriaan buiten lopen en vond het vreemd dat ze niet op school waren. Daarom ging ik poolshoogte nemen. Echt, de rillingen liepen over m’n rug, zó schrok ik. De dagen erna heb ik regelmatig naar de overkant van de straat gekeken en gedacht: Misschien heb ik straks geen buurvrouw meer.”

In het ziekenhuis in Gorinchem blijkt dat Mirjams toestand ernstiger is dan gedacht. In eerste instantie wordt ervan uitgegaan dat ze een ernstige epileptische aanval heeft gehad, maar als blijkt dat er bloed in het ruggenmerg zit, wordt duidelijk dat Mirjam een hersenbloeding heeft gehad; er is een aneurysma, een uitstulping aan de slagaders, in haar hoofd gebarsten.

Mirjam wordt direct naar het Universitair Medisch Centrum Utrecht gebracht. Daar staan de artsen met hun rug tegen de muur, want de epilepsie is niet onder controle en daardoor kan Mirjam niet direct geopereerd worden. Pas op vrijdagmiddag vindt de ingrijpende operatie plaats. Mirjam kan zich niets herinneren van de dagen in het ziekenhuis. „Het gebeurde op donderdag en ik kan me weer dingen herinneren van de dinsdag erna. Volgens Adriaan was ik heel onrustig en beroerd.”

terdege *

8 JANUARI 2020

101

Janny luistert stil toe. „Ik zal nooit vergeten dat jouw Amanda op zaterdag bij mij naar binnen rende.

Ze sloeg haar armen om m’n middel en zei: „Buurvrouw Janny, mama is weer wakker en ze weet wie we zijn!” Dat vond ik zo ontroerend.”

LAMMERTIJD Janny weet hoe precair de situatie van Mirjam is. „Ik weet best veel van de aandoening af, want onze zoon van zeventien heeft als baby een hersenbloeding gehad. Toen ik het van Mirjam hoorde, voelde ik me zo machteloos en ik dacht gelijk: hoe moet dat nu met haar gezin? Toen Adriaan thuiskwam uit het ziekenhuis, ben ik naar hem toegegaan. „Ik wil je helpen, wat kan ik doen?” vroeg ik. Het liep als vanzelf zo dat Mirjams kinderen in die periode veel bij ons waren.”

Janny kijkt nog vaak met gemengde gevoelens terug op de weken dat Mirjam in het ziekenhuis lag. „De situatie was zorgelijk, maar ik was er ook stil van dat het met Mirjams kinderen zo goed mocht gaan. Ze deden het fantastisch. Wat leeftijd betreft passen ze ook zo in ons gezin. Natuurlijk was het druk, maar ik kreeg er echt kracht voor om het voor Mirjam en Adriaan te mogen doen.”

Naast de zorg voor de kinderen springt Janny ook bij op de schapenveehouderij van Adriaan en Mirjam.

En dat is hard nodig, want het is lammertijd. Janny schiet ineens in de lach. „Zat ik daar weer op een schaap om te helpen met verlossen. Ik stond een keer op het punt om naar een afspraak te gaan toen Lennard om hulp vroeg. Ik had m’n goede jas aan, dus ik heb later maar even uitgelegd dat ik uit de schapenstal kwam.”

APPELTAART Na twee weken ziekenhuis gaat Mirjam naar revalidatiecentrum Tolbrug in Den Bosch. Zeven weken lang werkt ze daar hard aan haar herstel. Het is feest in huize Van Veen als Mirjam na deze periode thuiskomt. Janny hangt buiten slingers en ballonnen op. „Amanda had bij mij appeltaartjes gebakken, daar was ze zo trots op. We waren allemaal heel blij dat Mirjam er weer was.”

Mirjam glimlacht. „Als ik jou niet had gehad...”

Ze schikt haar sjaal. „Het afgelopen jaar was onze vriendschap wel een beetje eenrichtingsverkeer, want Janny is er zo veel voor mij en de kinderen geweest. Net als heel veel andere lieve en zorgzame mensen. Toen ik weer thuis was, moest ik nog een

MENSEN

Serie goede buur

periode twee dagen in de week revalideren. En ik moest veel rusten, dat was voor de kinderen best lastig. Ik was heel blij dat ze bij Janny mochten zijn als ik moest slapen.”

Janny doet het met liefde. „Mirjam had vorig jaar veel hulp nodig en ik wilde er voor haar zijn. Ik heb de instelling: ik doe wat ik kan doen. Dat vind ik ook belangrijk en mijn plicht als christen. Het is onze opdracht om onze naaste lief te hebben als onszelf.

Als christen mogen we ook elkaars lasten, elkaars zorgen, meedragen.”

RELATIVEREN De ingrijpende gebeurtenis heeft de vriendschap tussen de buurvrouwen veranderd. „Verdiept”, vindt Janny. „We hebben elkaar nog beter leren kennen en spreken nu ook meer over geloofszaken. Dat vind ik echt een verrijking. Het heeft mij diep getroffen dat de dood zo dichtbij is geweest. Ik had het kunnen zijn en dan..? Het leven is zo vergankelijk.”

Mirjam knikt stil. „Dingen die ik eerst zo belangrijk vond, kan ik nu veel meer relativeren. Ik reageer minder vinnig dan voordat ik de hersenbloeding kreeg.” Janny beaamt het. „Je doet nu minder moeilijk als er bijvoorbeeld mot is tussen de kinderen.” Ze

kijkt haar buurvrouw schalks aan. „Weet je nog van die modder?” Mirjam pikt de hint direct op. „Janny’s kinderen hadden onze Amanda een keer onder de modder gegooid. Ik wilde precies weten wat er was gebeurd, terwijl Janny veel gemakkelijker is en heel laconiek reageerde: „Kinderen maken nu eenmaal wel eens ruzie, dat komt vanzelf weer goed.” Ik merk dat ik tegenwoordig minder fel reageer op zulke situaties.”

Mirjam is nog elke dag dankbaar dat ze gespaard is.

Evengoed kampt ze dagelijks met onzichtbare schade door de hersenbloeding. „Ik wil niet bij de pakken neerzitten, maar merk dat de hersenbloeding heel veel met me heeft gedaan. Ik voel nu nog vaak onmacht, verdriet, angst, onzekerheid. Als ik niet uitkijk, blijf ik daar soms in hangen en dat frustreert.”

Janny steunt Mirjam zo veel als mogelijk. „Ik weet bijvoorbeeld dat ze het moeilijk vindt om hulp te vragen. Mirjam mag zelf nog niet autorijden, dus als het regent app ik haar dat Lisethe en zij mee kunnen rijden naar school.” Mirjam kijkt haar dankbaar aan. „Janny staat altijd voor me klaar”, waardeert ze haar buurvrouw. „Er zijn vast heel veel buurvrouwen die het goed met elkaar kunnen vinden, maar mijn buurvrouw wint het in alle opzichten. Van iedereen.”

terdege *

8 JANUARI 2020

103

KIP MET

zoete sojasaus

Deze kip met zoete sojasaus is een heerlijk suddergerecht. Gemakkelijk van te voren klaar te maken, en het wordt gewaardeerd door jong en oud. tekst & beeld: TEUNIE LUIJK

104

terdege *

8 JANUARI 2020

CULINAIR

TIP: SERVEER MET RIJST EN DOPERWTEN

Suddergerecht Teunie Luijk

Ingrediënten

Voor 4 personen: 3 el sesamzaad 1 klein blikje tomatenpuree * * * 4 kippenbouten peper en zout 3 el zonnebloemolie 2 uien in dunne halve * * * ringen * 100 ml water * 3 tenen knoflook, fijngehakt * ½ tl chilivlokken * 50 ml sojasaus (Kikkoman) * 75 g bruine suiker 50 g honing scheutje citroensap

*

*

Bereiding * * * * * * * * * * *

Rooster het sesamzaad in een droge koekenpan en zet apart.

Bak de tomatenpuree een paar minuten in de koekenpan, zodat deze ontzuurd is.

Bestrooi de kippenbouten met peper en zout.

Verhit de olie in een braadpan en bak de kippenbouten aan beide kanten mooi bruin.

Neem de kip uit de pan en zet de warmtebron laag.

Leg de halve uienringen in het braadvocht en bak ze glazig. Leg de kippenbouten op de uienringen.

Doe alle overige ingrediënten bij elkaar in een kom (ook het geroosterde sesamzaad en de gebakken tomatenpuree) en roer om.

Giet het mengsel over de kip in de pan.

Sudder het geheel in ongeveer een halfuur gaar.

Neem de kip uit de pan en laat de zoete sojasaus op hoog vuur inkoken, totdat hij stroperig is.

Serveertip: met rijst en doperwtjes.

Sinds er in ons gezin vier kinderen verkering hebben, zitten we op zondag in wisselende samenstellingen aan tafel. Dat kostte me even wat denkwerk voor de zondagse maaltijd, die aan verschillende eisen moet voldoen. Uiteraard moet liefst iedereen die lekker vinden. En verder wil ik alles zo veel mogelijk van tevoren kunnen klaarmaken, zodat er voor mijzelf ook nog zoiets als zondagsrust is. De oplossing?

Ik haalde mijn slowcooker voor de dag. Daarin maak je met maar heel weinig werk de lekkerste suddergerechten. Elke week maak ik iets anders. Zo is het steeds een verrassing.

De kip met zoete sojasaus heb ik al een aantal keer gemaakt. Die wordt hier erg gewaardeerd.

Omdat niet iedereen een slowcooker heeft, heb ik het recept veranderd, zodat dit gerecht ook in een braadpan kan worden bereid. De kippenbouten kunnen eventueel vervangen worden door hele kippenpoten of door kipfilet.

terdege *

8 JANUARI 2020

105

DEEL 3 (SLOT)

106

terdege *

8 JANUARI 2020

Van de tropen naar de woestijn in Amsterdam

De Hortus Botanicus Amsterdam ligt midden in de stad: een stukje groen in een versteende omgeving. De tuin zal de komende jaren uitgroeien tot een plaats waar klimaatverandering in beeld wordt gebracht. tekst: AD ERMSTRANG beeld: SJAAK VERBOOM

terdege *

8 JANUARI 2020

107

DEEL 3 (SLOT)

”Bezoekers kunnen hier voelen, ruiken en zien wat er gebeurt”

H

et monumentale ingangshek met toegangspoort aan de Plantage Middenlaan bevindt zich recht tegenover het Jonas Daniël Meijerplein en de Joodse synagoge, het hart van de vroegere Joodse buurt van Mokum. Achter de hortus gaat Artis schuil.

De bijna dertig jaar oude kas is een echte blikvanger. Bij de bouw was er sprake van een ultramoderne constructie met drie klimaatzones. Daarin zijn de tropen, de woestijn en de subtropen ondergebracht. Bij binnenkomst waant de bezoeker zich in de Zuid-Afrikaanse Kaapgebied. De keus voor de ”Kaapse” soorten is niet verwonderlijk, want ooit was De Goede Hoop het belangrijkste station voor de schepen van de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) op weg naar de Oost. De toenmalige gouverneur wisselde planten uit met de Amsterdamse hortus.

De oude tuin profiteert daar nog steeds van, want de Kaap heeft, zo is nu bekend, de hoogste biodiversiteit ter wereld. Het subtropische klimaat is er uniek door de ligging, omgeven door

108

terdege *

8 JANUARI 2020

oceanen en verscholen achter bergen, weet pr- en marketingmedewerkster Barbara van Amelsfort. Ze geeft een rondleiding door de grote kas, waarin de bezoeker in korte tijd de verschillen ziet van de weelde van de vochtige tropen, de mildere groei van de subtropen en het harde bestaan van planten in een woestijnachtige omgeving. Het geeft een beeld van het gedrag van verschillende soorten onder sterk wisselende omstandigheden.

RESTWARMTE De kas, een belangrijke trekpleister voor de hortus, gaat de komende jaren op de schop. De buitenconstructie blijft gehandhaafd, maar onder meer alle glas wordt vervangen om de warmte beter vast te houden. Die is overigens afkomstig van de buurman, museum Hermitage. Via een ondergrondse buis komt de restwarmte naar de kas. Tegelijk met de verbouwing zal de collectie een andere indeling krijgen.

Vanaf 2023 wil de hortus de gevolgen van de klimaatverandering laten zien, geeft Van Amelsfort aan. „Op tal van

manieren krijgen bezoekers straks een indruk van de gevolgen van de opwarming van de aarde. Planten passen zich wel aan, maar hebben daarvoor veel tijd nodig. Anders wankelt het ecosysteem. We tonen wat de gevolgen zijn, zonder inmenging in de actuele discussies. Bezoekers kunnen hier voelen, ruiken en zien wat er gebeurt.”

Tijdens de verbouwing, die 4,6 miljoen euro kost, blijven de kassen gewoon open voor het publiek. Soms zal het ene deel wat moeilijker bereikbaar zijn en van minder planten voorzien zijn dan het andere.

MEDICINALE PLANTEN De Amsterdamse hortus begon, zoals de meeste van deze bijzondere tuinen, als een collectie medicinale planten.

De start was in 1638 op het terrein van het voormalige regulierenklooster in de binnenstad. Chirurgijns en apothekers leerden er de verschillende plantensoorten kennen. Vanwege de pest waren artsen op zoek naar een kruid als geneesmiddel, maar ook betere behandelwijzen van zieken onder

toerisme

openingstijDen De tuin en het hortuscafé zijn iedere dag geopend van 10.00 tot 17.00 uur.

Volwassenen betalen € 9,57. Voor studenten en kinderen is de toegangsprijs € 5,50. www.Dehortus.nl

schepelingen op verre reizen hadden de aandacht van de medici.

Na enkele omzwervingen kwam de hortus terecht aan de Plantage Middenlaan. In de jaren 80 van de vorige eeuw verloor de tuin zijn wetenschappelijke belang voor de Universiteit van Amsterdam. Vervolgens liet het gemeentebestuur zijn oog vallen op de 1,2 hectare grote groene oase. Toen kwamen de buren spontaan in opstand. Dat leidde tot de Vrienden van de Hortus, een vereniging die tot op de dag van vandaag kan bogen op ongeveer 10.000 sympathisanten. De hortus kwam in handen van een stichting die volkomen onafhankelijk van de universiteit de tuin beheert.

DRONKENSCHAP Buiten de kas bevinden zich de bakken met de voormalige medicinale collectie. ”Tegen dronkenschap” staat er op een van de kleine bordjes. Barbara van Amelsfort kan er wel om lachen. „Al die planten bevatten een stof die een heilzame werking tegen tal van klachten kan hebben. De medicijnen van toen.

Hier staat alles uit het kruidenkastje van vroeger. Als je maar let op de juiste dosering bij inname.”

Achter in de tuin bevindt zich de palmen-en-varenkas uit 1912. De qua vormgeving prachtige orangerie werd wereldberoemd door het onderzoek van Hugo de Vries, die zich richtte op onder meer eenjarige, tweejarige en vaste planten uit Zuid- en NoordAmerika. In de kas bevinden zich nu veel verschillende boomvarens. Een in een kuip geplaatste Oostkaapse broodboom is vermoedelijk al meer dan 400 jaar oud en als klein plantje door de VOC hier naartoe gebracht. De boom is afkomstig uit de collectie planten die koning Willem ll ooit bezat. Kleinere soorten zijn de voorbije jaren achter glas geplaatst. „Omdat we toch regelmatig met diefstal te maken hadden.”

KASLOKAAL Anno 2020 profiteert de relatief kleine hortus van het stormachtig gegroeide toerisme in Amsterdam. Het bezoekersaantal is gestegen tot 225.000 per jaar. Nog altijd weinig in vergelijking

met de nabijgelegen dierentuin Artis en verschillende musea in de buurt, maar de stichting is er blij mee. „Wij hebben nu soms al moeite om op drukke dagen in de zomer de hoeveelheid publiek aan te kunnen.”

In een aparte kas –het Kaslokaal– vinden educatieve activiteiten plaats, van schoolbezoek tot tekencursus en van lezingen tot microscopisch onderzoek.

Om een breder publiek te interesseren worden er regelmatig exposities gehouden. De hortus kent verder een vlinderen een rupsenkas.

Veel buitenlandse toeristen, met name Amerikanen, vragen waar ze de tulpen kunnen vinden. „Om hen tegemoet te komen, houden we in het voorjaar een tulpententoonstelling. Maar ze worden wel in kuipen aangevoerd en we proberen duidelijk te maken dat tulpen nu juist tot de soorten behoren die het meest door menselijk handelen zijn beïnvloed.”

Dit is het slot in een DrieDelige serie oVer hortussen in neDerlanD.

terdege *

8 januari 2020

109

110

terdege *

8 januari 2020

DO IT YOURSELF

2.

1.

3.

Visgraatvlecht met volume

4.

Ook zo’n mooie visgraatvlecht in je eigen haar? Het vraagt enige oefening, maar het is mogelijk om hem bij jezelf te maken. Als je de vlecht wat losser trekt, krijg je een mooi volumineus effect. Succes!

5.

tekst: HANNA ROUBOS beeld: JANE FOTOGRAFIE

Nodig *

Kam

*

Borstel

*

Elastiekje

*

Haarspray

Werkwijze Foto 1: Bepaal eerst waar en hoe je de vlecht wilt maken. Schuin, of recht naar achteren. Verdeel het haar in twee delen.

Foto 2: Pak een plukje haar vanaf de uiterste linkerkant en voeg dat toe aan de rechterstreng.

Foto 3: Pak nu een plukje haar vanaf de uiterste rechterkant van de rechterstreng, en voeg dat weer toe aan

6.

de linkerstreng. Houd de strengen haar goed vast!

Foto 4: Herhaal de stappen 2 en 3.

Als je het goed doet, ontstaat het effect van de visgraatvlecht.

Foto 5: Maak de vlecht af en bind een elastiekje of lint in de vlecht.

Foto 6: Trek streng voor streng voorzichtig de vlecht losser. Fixeer het kapsel met wat haarspray.

terdege *

8 JANUARI 2020

111

vo

R: royale vakantieUR UU HU TE H TE

or

1

be eld

vo er. er. 8 pers. or 2 woning in het me el-antie- beel nd vak wa ale el roy Ve V : i.

R he UR U d UU U en s HU H E TE T vo Dichtbij bo or 3 htt-ch ec Ve be t prachtige V hen. in de g he ninlijk woge en fiets mo eld s. stu guande recreatie au 27 t/m juli 1 sta Vrij van dal. Deze vrij ga naarh op een 12 12 ofvin - 121alo zic Bel: 011 bu be dt ng wnin .nll.. g.n ing on wo ew tie nti an ka ak .va w.v w ww r 500 m² op vee ge on van el perce Van alle .V ark een rustig vakantiep r de voo en n rzie gemakken voo uten rib latt ee sp eg no kinderen ge em buitenzw bad zoals: speeltuin, - antiein: de kR vak Oo alege royom UR UU en trampolin HU Ee.H TE T zijn er : ote en Grote do rs. Gr te pe p s. 8 ers. ge bos. het bo n he g iin ving is er w ineg nin n ono wo lelde nd oan wa w sm l el e e fiet Ve V . y. y en c a elvac v i r nd pri p l e wa e v met vee tuin tuin me musea’s en . n. n e info de d e he h lijker lijk r eme g moge mo iets voo fkijk n. n fiet en gelijkhedee s. stus. gustu augu 7l.au 2 27 /mg.n tt/m ulinin jjuli antie1wo vvan rij an V Vri ak w.v w ww op ar ar a n na a g ga f o of 2 1 12 2 12 21 1 12 11 - 1 01 ell:: 0 Be B

Prijs

Per vak vanaf

€ 30,-

.nll.. ingg.n woonnin tieew w.vaakkaannti www.v

Presenteer uw vakantiewoning in het

RDMagazine Vakantie Adverteer doelgericht!

Weet u hoe u gasten enthousiast moet maken voor een verblijf in uw mooie bungalow, knusse caravan of leuk bakhuisje?

Op zaterdag 1 februari verschijnt er een speciaal RDMagazine met als thema vakantie. Hierin kunt u als particulier uw vakantiewoning aan onze meer dan 207.000 lezers aanbieden!

Kies een vak (zie de opties hiernaast).

Mail uw tekst (en liggende afbeelding) voor woensdag 15 januari naar advertentie@erdee.nl.

U kunt kiezen uit de volgende opties: Optie 1: vak van 42x29 mm, alleen tekst voor € 30,- (incl. BTW).

Maximaal 200 tekens*.

Optie 2: vak van 42x62 mm, alleen tekst voor € 60,- (incl. BTW).

Maximaal 400 tekens*.

Optie 3: vak van 42x62 mm, tekst en (liggende) foto, fc voor € 99,(incl. BTW). Maximaal 250 tekens*. * Inclusief spaties.

Reformatorisch Dagblad

COLUMN

m a r B

BELEVENISSEN VAN EEN POLITIEAGENT

De vrouw was zover doorgedraaid dat ze buiten met een groot mes naar alles en iedereen steekbewegingen maakte

Ergens in het land werd vorig jaar een vrouw neergeschoten door de politie. Zij overleed ter plaatse aan haar verwondingen. Een drama voor velen. Voor de vrouw, haar familie, buren en vrienden. Maar ook voor de hulpverleners die op het incident waren afgestuurd. Niemand gaat op zo’n melding af om iemand te gaan doodschieten.

Het bleek al snel dat de vrouw al langere tijd de buurt onveilig maakte. Meerdere keren werd ze door de politie meegenomen voor haar eigen en andermans veiligheid, zoals dat zo mooi heet, en om tot rust te komen in een cel geplaatst. Natuurlijk werd er contact gezocht met de psychiatrie om haar op te laten nemen. Diverse malen is zij beoordeeld en iedere keer werd gezegd: Ze is nu rustig, laat ze zich volgende week melden, dan maken we een afspraak met haar. Voor zover wij weten is dat nooit gebeurd.

Ze ging niet uit zichzelf. En deze keer ging het mis met haar, met het fatale gevolg dat zij daarbij het leven heeft gelaten.

De vrouw was deze keer zover doorgedraaid dat ze naar buiten was gegaan met een groot mes en naar alles en iedereen steekbewegingen maakte.

Ook sloeg ze ruiten in van een geparkeerde auto. Al snel kwamen bij ons de meldingen binnen. Enkele voertuigen werden ter plaatse gestuurd, alsmede een ambulance op afstand. Al snel wisten we om wie het ging. De collega’s die ter plaatse kwamen, stapten uit

en vroegen radiostilte, terwijl ze haar benaderden.

Adembenemende seconden. Plotseling een brul door de portofoon: „Ze is neer, ik heb geschoten, graag met spoed een ambulance!” Die was gelukkig dichtbij. Maar al na enkele minuten kregen we door dat de vrouw was overleden. Vervolgens kwamen op het Operationeel Centrum meerdere collega’s in actie.

De plek moest afgezet worden, de collega’s forensische ondersteuning moesten ter plaatse komen, evenals een schouwarts en de teamchef. De collega die geschoten had moest opgevangen worden, net als de collega’s die er met hun neus bovenop stonden. De familie van het slachtoffer moest in kennis gesteld en opgevangen worden. De politiehelikopter ging de lucht in voor overzichtsbeelden Ik trek voor niemand partij. Ik heb geprobeerd te laten zien hoe het soms kan lopen met een overlastmelding. Want daar begon het toch mee... Helaas komen overlastmeldingen steeds vaker bij ons binnen.

We zien dat vandaag de dag steeds meer mensen in een sociaal isolement raken. Doordat de hulpverlening het niet allemaal aankan, krijgen patiënten niet de aandacht en de behandeling die ze nodig hebben.

Met soms vreselijke gevolgen.

POLITIEAGENT BRAM VAN DUIJVENVOORDE VERZORGT OP DEZE PLEK EEN WISSELCOLUMN. VOLGENDE KEER AMBULANCEVERPLEEGKUNDIGE PAUL-JAN DEKKER.

terdege *

8 JANUARI 2020

113

Als koning kun je niet overรกl zijn...

114

114

terdege *

8 JANUARI 2020

KONINKLIJK HUIS

Samen sta je sterk, en twee weten er meer dan één. Met deze gevleugelde uitspraken is koning Willem-Alexander het vast helemaal eens, want van tijd tot tijd neemt hij een van zijn intimi op sleeptouw. Ook laat hij zich door hen vertegenwoordigen. Maar wie zien we wanneer? tekst: JOSINE DROOGENDIJK beeld: ANP

terdege *

8 JANUARI 2020

115

koninklijk huis

J

aarlijks worden er honderden uitnodigingen bezorgd bij Paleis Noordeinde, want een opening of jubileum is natuurlijk extra bijzonder als daar een royal bij aanwezig is. Met een hele rits aan verplichte nummers in zijn agenda, moet koning Willem-Alexander een groot deel van de verzoeken afwijzen, maar hij heeft ook altijd nog een andere optie achter de hand: zich laten vertegenwoordigen door zijn vrouw of door familieleden.

Allereerst kan dat worden gedaan door koningin Máxima, want haar belangrijkste taak als koningin is toch wel het ondersteunen van de koning.

Vlak voor de inhuldiging nam ze op voorhand al enkele functies van hem over, en inmiddels heeft ze hem al bij heel wat staatsbezoeken, streekbezoeken en andere belangrijke gebeurtenissen vergezeld. Bij 60 van de 140 publieke verplichtingen die vorig jaar in haar agenda stonden, was koning Willem-Alexander ook aanwezig. Vrij vaak dus, en dat is ook niet zo gek.

Door goed samen te werken kunnen de koning en koningin elkaar helpen bij het schudden van handen, het netwerken en nog heel veel meer. Twee weten, kunnen en horen immers meer dan één.

Als liefhebbende en actieve moeder springt prinses Beatrix ook nog weleens bij. Vooral als het koningspaar even moet bijtanken of op reis is. Zo was de oud-vorstin meermaals op pad in de zomervakantie en nam ze tijdens het staatsbezoek aan India de honneurs waar in Nederland. Zonder haar zoon voor de voeten te lopen, want dat wil ze absoluut niet. Dat is ook een van de redenen waarom ze Prinsjesdag en Koningsdag niet meer bijwoont. Een staatsbanket weer wel, 116

terdege *

8 januari 2020

want met haar aanwezigheid kan de koning laten zien dat het Nederlandse hof veel waarde hecht aan de band met de gastheer of -vrouw.

Voor onderwerpen die haar na aan het hart liggen, wil prinses Beatrix ook nog weleens een uitzondering maken. De uitreiking van de Prins Friso Ingenieursprijs woont ze bijvoorbeeld samen met prinses Mabel bij, en vanwege haar functie als beschermvrouwe van de Vereniging De Hollandsche Molen woonde ze afgelopen november samen met koningin Máxima de uitreiking van de Prins Bernhard Cultuurfonds Prijs bij. Aan wie de prijs werd toegekend, laat zich raden... De Hollandsche Molen!

Als reservekoningspaar treden prins Constantijn en prinses Laurentien de laatste tijd wat meer op de voorgrond. Toch zijn de afspraken in hun publieke agenda vooral gelinkt aan hun eigen carrière. Een bedrijfsevenement hier, een voorleesmiddag daar.

Bij staatsbanketten zijn ze slechts af en toe aanwezig, waardoor hun inzet

De een gaat kaatsenballen, de ander koekhappen voor de koning vooral zichtbaar wordt op Prinsjesdag en Koningsdag. Wie er op Koningsdag nog meer meegaan, is wel algemeen bekend. Behalve zijn eigen gezinsleden, neemt de koning op zijn verjaardag ook zijn neven Maurits, Bernhard, Pieter-Christiaan, Floris en hun echtgenotes mee. Zo kan het handen schudden een beetje verdeeld worden en zorgt de koning er tegelijkertijd voor dat elk onderdeel

van het programma koninklijke aandacht krijgt. Om die reden wordt er achter de schermen ook afgesproken wie wat doet. De een gaat kaatsenballen, de ander koekhappen en weer een ander wc-brillen gooien.

VRIJWILLIGER Op de dag na zijn inhuldiging liet koning Willem-Alexander blijken dat hij ook al had nagedacht over de rol van de Van Vollenhovens. Op 1 mei 2013 werd prins Maurits namelijk benoemd tot adjudant in buitengewone dienst. In deze hoedanigheid kan hij de koning vertegenwoordigen bij ceremoniële aangelegenheden.

Daarnaast zet de prins zich ook in voor elektrisch rijden en zien we hem vrijwilligerswerk doen tijdens de jaarlijkse vrijwilligersdag NLdoet.

Prins Bernhard is daar doorgaans ook bij aanwezig, maar vanwege zijn gezondheid en de hele discussie rondom zijn manier van investeren, heeft de prins wel een stapje terug moeten doen. Prins Pieter Christiaan heeft net als prins Bernhard ook geen speciale functie gekregen van de koning, maar hij heeft wel degelijk een eigen thema omarmd: sport.

En dan met name het creëren van sportevenementen voor jongeren in achterstandswijken. Want sporten, zo meent de prins, is niet alleen goed voor de gezondheid, maar ook voor het geestelijk welbevinden.

Prins Floris, de jongste van het stel, is zo gesloten als een oester en koestert zijn privacy. Heel af en toe duikt zijn vrouw nog weleens op bij een modeshow, maar daar blijft het dan ook bij. De verdeling binnen de familie is dus maatwerk, en dat beseft koning Willem-Alexander gelukkig maar al te goed.

terdege *

8 JANUARI 2020

117

B-8 KOPPELDOORLOPER 2 PT De laatste letter van een woord is de eerste van het volgende.

1. teer (5) - winterkost (5) - gewas (5), 2. droogvloer (4) - zorginstelling (6) - das (5), 3. rustuur (6) - koraaleiland (4) - bloem (5), 4. vervoermiddel (4) - deel van het leger (6) - plaats in Israël (5), 5. bouwgrond (3) - verpakking (4) - vod (3) - hedendaags (6), 6. silhouet (7) - vis (3) - lava (5), 7. klein kind (5) - uier (5) - afvoer (5), 8. gesel (5) - kledingstuk (2) - lekkernij (4) - geur (5), 9. zetel (6) - niet (4) - pers (5), 10. snavelpunt (6) - schuldige (5) - strook (4), 11. boer (7) - weer (3) - horens (5), 12. been (4) - uitblinker (5) - bekwaam (6), 13. dus (4) - ensemble (6) - zangstem (5), 14. schoon (5) - eivormig (5) lichtstraal (5), 15. naaigerei (5) - hoeveelheid (5) - wapen (5), 16. uniek (4) - categorie (5) - wortel (3) - reus (4).

Inzenden: de zin die ontstaat op 1, 6 en 11 verticaal.

1

Van links naar rechts: Diny van Leeuwen, Andrea Sinke en Jenneke van der Jagt

2 3 4 5 6 7

SPELREGELS 1. Elke goede oplossing levert punten op. Hebt u vragen over puzzelaantal e.d., stuur dan een aan uzelf geadresseerde, gefrankeerde retourenvelop mee.

2. Zolang de antwoorden nog niet in Terdege staan, kunt u uw puzzeloplossingen inzenden (eventueel twee afleveringen tegelijk).

3. Eén inzending per abonnementadres.

4. Wie in totaal 200 punten heeft, ontvangt een prijs. Overgebleven punten (staan vermeld achter de naam van de winnaar) gaan mee naar de volgende ronde.

5. Stuur oplossingen op één briefkaart (gebruik alleen envelop als u antwoordenvelop mee stuurt) naar: mw. A. Sinke-van der Jagt, Koningin Julianastraat 34, 4401 CZ Yerseke of naar puzzelbox@kliksafe.nl. Vermeld de puzzelnummers en uw adres.

6. Zendt u voor het eerst in, zet dan ‘nieuw’ op uw briefkaart.

7. Prijswinnaars verliezen hun punten als ze een jaar niet hebben ingezonden. Ze beginnen dan weer met nul punten. •

118

8 9 10 11 12 13 14 15 16

E-8 VIERKANTJES 1 PT Vul horizontaal en verticaal dezelfde woorden in.

1. tijding, 2. wisselborgtocht, 3. vrees, 4. plaats in Gelderland, 5. eter, 6. tegen, 7. punt, 8. tent, 9. slot, 10. plan, 11. deel van het gezicht, 12. balie.

Inzenden: de woorden die ontstaan op 12-10-2 -5-3-6-1 2-1-10-9-11.

1

2

3

4

5

6

7

8

9

2

6

10

3

7

11

4

8

12

10

7-8-3-

11

12

puzzel

A-8 BIJBelSe leTTeRGReeppuzzel 2 pT Maak van de 48 lettergrepen 16 woorden uit Jakobus 3:13 t/m 18. Zet die woorden horizontaal op de juiste plaats in het puzzelhok. Welk woord uit Jakobus 5 vormen de 16 letters in de middelste kolom?

Van harte toegewenst voor 2020!

s t

s

t

Š PUZZEL: DINY VAN LEEUWEN

Inzenden: het gevonden woord en de vindplaats.

barm

di

han

lijk

stan

vreed

be

dig

har

moe

tig

waar

de

dig

heid

on

twist

wan

de

ge

heid

oor

vaar

war

de

ge

heid

recht

veinsd

wijs

del

ge

heid

rig

ver

zaam

del

ge

heid

ring

ver

zacht

den

gie

len

schei

vre

zeg

t s

t

t t s s

C-8 OVeRlAppeR/DOORlOpeR 2 pT De laatste letter van een woord is de eerste van het volgende.

Horizontaal: 1. banaan (6) - spleet (5) - zilverpapier (5) - rivier in Spanje (4), 2. automerk (4) - elp (5) - deuntje (6) - heel veel (5), 3. elasticiteit (3) broeibak (3) - boete (5) - warme wind (4) - rekening (3) - bloeiwijze (3), 4. ver (4) - waardeschatting (8) - plus (2) - edel (5), 5. in orde (5) - voorbij (2) - tante (3) - kruik (3) - titel (4) - vrucht (5), 6. achtergrond (5) - oeverplant (4) - berm (5) - smelting (4) - boom (3), 7. zoom (3) - kanon (7) - deel van een breuk (6) - kleur (4), 8. deel van het gezicht (3) - stad in Frankrijk (5) - teken (4) - getal (3) - avenue (4) - gevangenis(3).

Verticaal: 1. ceremonie (7) - onkundige (4) - snor (6) - vod (3), 2. visvoer (3) - touwvezel (5) - smart (4) - vanwege (4) - lange rij (5), 3. ongelovige (6) - letsel (6) - luchtverfrisser (5) - familielid (3), 4. vloerbedekking (7) - chaos (6) - kledingstuk (4) Europeaan (3), 5. stemming (5) - vaardigheid (7) - geluidsdrager (5) - griezelig (3), 6. ieder (6) - geen mens (7) - vrouw van Simson (6), 7. schrijfkosten (5) - vogelverschrikker (7) - oud-Europeaan (7), 8. ontwatering (8) - bergpas (5) - boom (3) - zuilengang (4).

1

2

3

4

5

6

7

8

1

2

3

4

5

6

7

8 Inzenden: de vijf woorden die ontstaan op de uitstekende hokjes.

terdege *

8 januari 2020

119

D-8 Filippinepuzzel 2 pt Vul voor dezelfde cijfers dezelfde letters in.

2

1. rekstok, 2. trouwerij, 3. afschuw, 4. dradig, 5. geheim, 6. leus, 7. puzzelen, 8. schrijfwijze, 9. lastig, 10. spreekwoord, 11. spel, 12. opsturen, 13. tijdsduur.

2

2

3

1

3 3

2 3

2

1 Inzenden: het woord dat ontstaat op de balk verticaal.

1

1

2

3 3

Prijswinnaars 200 punten: G.J. Juffer, Voorburg (14). 400 punten: G.J. v.d.

Ketterij-v.d. Snel, Zwartebroek (1). 600 punten: E. v. Gelderv. Buuren, Geldermalsen (0). 1400 punten: A.P. Rothuis, Opheusden (6). 1600 punten: Fam. W. Schuurman, Genemuiden (14). 1800 punten: Fam. Van Manen, Waarde (10); R. Wildeboer, Staphorst (3). 2600 punten: C. de Haas, Ede (5); J. v.d.

Meer, Nijemirdum (4). 2800 punten: T. Groeneveld-de Sterke, Papendrecht (10). 3200 punten: J. v. Vliet-v. Roest, Harmelen (1). 3400 punten: H. v. Herk, Lekkerkerk (10); A.J. Mol-Bouman, Katwijk (6). 3600 punten: A.C. Vogelezang, Bergambacht (0). 3800 punten: E. Groenendijk, Krimpen a/d IJssel (3). 4000 punten: H.G. Kreeftenberg, Eelde (10). 4200 punten: A. Heijkoop-Groeneveld, Aalsmeer (1). 4400 punten: A.J. v. Raai, Woudenberg (7); A. Sybesma, Bitgum (7). 4600 punten: A. Ridders, Hendrik-Ido-Ambacht (3); A. Willemse, Oost-Souburg (4). 4800 punten: G.J. Koerhuis, Hasselt (2). 5000 punten: E. Baan-Bikker, Dirksland (14); G. in ’t Veld, Maasdam (2). 5200 punten: M.F. v. Houte, Goes (0); H.A. Lissenburg, Scherpenisse (7). 5400 punten: G. Benjamins-Benjamins, Hollandscheveld (6).

Wilt u bij uw volgende oplossingen aangeven welke prijs u wilt? U kunt kiezen uit: • ”In de loopgraven van de Krim”, door Catherine Marsh; • ”Woorden van wijsheid voor echtparen”, door ds. G.J. van Aalst; • ”Bidden met de Schrift”, door ds. A.T. Vergunst; • ”Gij vertroost mij ziel”, door Wulfert Floor; • ”Had ze het maar geweten”, door Geesje Vogelaar-van Mourik; • ”Hoe kan ik Mascha vergeten?”, door Nelleke Wander; • ”Echt geluk”, door Andrew Grey; • ”Vaste hoop”, door Joseph Alleine; • ”Openbaring begrijpen”, door Steef Post.

Informatie: www.debanier.nl

120

terdege *

8 januari 2020

4

2 1

2 1

3

2 4

Puzzeloplossingen A-5 Liefdemaaltijden. Judas:12.

B-5 Zeeklimaat.

C-5 Horizontaal: 1. koel, 5. meer, 8. sandaal, 11. na, 13. koest, 14. po, 15. tuk, 17. del, 18. ram, 19. tape, 21. aker, 23. coma, 24. enak, 25. Belg, 27. vies, 28. pur, 29. ole, 31. ton, 33. as, 34. voile, 36. li, 37. nergens, 39. deur, 40. krat. Verticaal: 1. kant, 2. es, 3. lak, 4. idee, 5. mat, 6. el, 7. room, 9. node, 10. asla, 12. autobus, 14. parasol, 16. kamer, 18. renet, 20. pal, 22. kei, 26. goor, 27. vele, 28. pand, 30. liga, 32. niet, 34. ver, 35. enk, 37. nu, 38. sr. Landklimaat.

Horizontaal: 1. timp, 5. kiel, 8. lampion, 11. af, 13. Soest, 14. be, 15. mak, 17. ene, 18. lok, 19. mand, 21. roem, 23. mini, 24. Elba, 25. list, 27. aria, 28. vis, 29. air, 31. Est, 33. re, 34. panne, 36. te, 37. aalkorf, 39. kuip, 40. galm. Verticaal: 1. tram, 2. ml., 3. pas, 4. open, 5. kot, 6. in, 7. leek, 9. moed, 10. Iser, 12. familie, 14. bombast, 16. kanis, 18. lelie, 20. nis, 22. oer, 26. taal, 27. Arno, 28. vrek, 30. inkt, 32. term, 34. pap, 35. erg, 37. ai., 38. fa. Tropenklimaat.

D-5 1. kolenmijn, 2. leesstof, 3. infectie, 4. molenaar, 5. aangifte, 6. Ardennen, 7. taboeret, 8. confetti, 9. obsessie. Klimaatconferentie.

E-5 1. bemest, 2. beding, 3. bijtend, 4. borrel, 5. Braamt, 6. banket, 7. bolide, 8. bemand, 9. blaten.

Vrije tijd

tekst & beeld: NIEK STAM

Fotograaf niek Stam fotografeert en interviewt mensen over hun vrije tijd

Waaraan besteed jij je vrije tijd? Erik-Jan Visser (17) uit Barendrecht doet aan vogelspotten.

Hoe ontstaan? „De interesse voor vogels kijken had ik als kind al, maar op m’n 13e werd ik er echt fanatiek in: iedere zaterdag ging ik van ’s ochtends vroeg tot ’s avonds laat vogelen. Al snel leerde ik anderen kennen met dezelfde passie, met wie je tips en kennis uitwisselt.”

Nodig: „Een standaardverrekijker is al voldoende – daar ben ik zelf ook mee begonnen. Daarna kocht ik een goede, bij de Vogelbescherming: de Stern 8×42. Daarnaast heb ik ook een telescoop, voor de lange afstanden: de Swarovski ATS 65 hd. Zo kun je vogels vanaf grotere afstand bekijken zonder dat je ze stoort. En natuurlijk heb je een degelijk vogelboek nodig. Voor vogelspotten ga ik

niet extra vroeg naar bed, maar ben ik wel erg vroeg op.

Op een gewone zaterdag om een uur of vijf, zes, maar soms ook ’s nachts om drie uur.”

Gezinsleden: „Helpen me af en toe: als er ver weg in Nederland een vogel gesignaleerd is, vraag ik ze weleens om een lift die kant op.”

Kosten? „Een degelijke verrekijker begint al bij 150 euro.

Voor een goede telescoop of camera ben je wel veel meer kwijt.”

Trots op: „Die soorten waar je ver voor moet rijden en dat je ze dan uiteindelijk ziet: dat geeft een kick. Maar de vondst van een woudaap in Barendrecht was ook gaaf.”

Tips? „Pak een verrekijker of camera en ga eropuit, de natuur in.”

terdege *

8 januari 2020

121

22 januari 2020

Niets missen van Terdege?

Neem nu een abonnement!

Hij komt uit een warm nest, zij uit een gezin waarvan de ouders in de gevangenis belandden vanwege zware mishandeling van hun kinderen. Het maakt Aline Visser dubbel dankbaar voor de harmonie die ze nu ervaart. „Na het zure geeft God het zoet.”

Ds. A. Schot over de symboliek van kleuren in de Bijbel. „Laten we de kleuren van de regenboog vrijmoediger gebruiken.”

Peter Wildeman had als kind een hekel aan zingen. „Ik wilde liever ober worden.”

Concentratieproblemen, snel overprikkeld en vergeetachtig zijn? ADD is een aandoening die soms zelfs wordt verward met een burn-out.

8,60

122

BEVE.NL

Gouda ANTWERPSEWEG 9 TELEFOON 0182-692111

BÉVÉ INTERIEUR S I N D S 1 9 78