TD 29-9 by Erdee Media Groep

brengt kleur en inhoud in het dagelijks leven

Wonen in een monument

* 29 september 2021 * NR. 1 * € 5,75

Henk-Jan en Geke Agteresch: ”Zonder Ronald McDonald Huis zouden we meer stress hebben”

en verder... *

LESSEN UIT LIJDEN DOULA IN CHINA STERVEN MET LUTHER RIANNE BOUWT EIGEN HARP DAGJE DIERENZIEKENHUIS

„Ik woon in de hoogte en in het heilige, en bij dien, die van een verbrijzelden en nederigen geest is”

beeld: UNSPLASH

Jesaja 57:15 (m)

terdege *

29 SEPTEMBER 2021

Gods woning Waar woont God? Een kind antwoordt al: „In de hemel.” God zegt het Zelf zo: „Ik woon in de hoogte en in het heilige.” In de hoogte. Niets ontgaat Hem. En in het heilige. In de hemel komt dan ook niets wat onrein is. In deze hoge en heilige plaats spreekt alles van de grootheid en heerlijkheid van God. Hoe klein zijn wij dan! Wat zou u nu verwachten? Dat er een punt gezet wordt. Maar de HEERE zet geen punt. Hij, Die de Hoge en Verhevene is, Die in de eeuwigheid woont en Wiens Naam heilig is, heeft nóg een woonplaats. U denkt: die plaats is zeker nog verder het heelal in. Luister: „En bij dien, die van een verbrijzelde en nederige geest is.” Had u dat verwacht? Hier op aarde heeft God nog een woonplaats. En dat is geen paleis. Maar Hij Die in de hoogte en in het heilige woont, woont ook bij mensen die verbrijzeld zijn en nederig van geest. Dat is nu Gods welbehagen. Wat zijn dit dan voor mensen? Het zijn ootmoedige mensen. Bij hen wil Hij wonen. Bij verbrijzelden van geest. Dit doet ons denken aan een hard voorwerp. Wij hebben dan ook een stenen hart. Een hart dat ongevoelig is voor de geestelijke dingen. Dat hart moet verbrijzeld worden door Gods Geest. Hij neemt het stenen hart weg en geeft een vlezen hart. Zo’n hart wordt nederig, want het leert zien tegen een rechtvaardig en goeddoend God gezondigd te hebben. Zo’n hart kent droefheid over de zonden. Bij mensen met zo’n hart woont God nu. Bent u zo iemand? Of jij? Hoe dit kan? Omdat Jezus Christus die hoge en heilige plaats verlaten heeft om voor verbrijzelden en nederigen van geest een woonplaats voor God te bereiden. Dat is het wonder voor de verbrijzelden en nederigen van geest. Daarom hebben ze één Naam lief: Jezus. En waar God, de Hoge en Verhevene, in Christus, door Zijn Geest, in ons komt wonen, daar gaat Hij nooit meer weg. Want wonen duidt op duurzaamheid. Ik gun u een mooie aardse woning, maar vraag uzelf eerlijk af: ken ik dit geheim van Gods inwoning?

tekst: DS. P.J. TEEUW, PAPENDRECHT

terdege *

29 SEPTEMBER 2021

terdege *

29 SEPTEMBER 2021

VOORWOORD

Thuis Iedere avond is het gewoon weer een beetje ‘schrikken’: wat is het vroeg donker! De zomer is echt voorbij. De tijd van kaarsen, kussens en een kleedje op de bank komt er weer aan. Daarom dit keer een maar liefst 136 pagina’s tellende Terdege met extra aandacht voor wonen. Op social media vroegen we om verhalen van bewoners van monumentale panden. Onder andere Rick en Carlina de Landmeter reageerden. Zij vonden een karaktervol pand aan de haven van Middelburg. Maar leven in een monument heeft zo z’n uitdagingen. „Als je van waterpas houdt, moet je hier niet gaan wonen.” Altijd inspirerend om te zien hoe anderen van een huis hun thuis maken. Maar wat als een ziekenhuis onverwachts je tweede thuis wordt? Het overkwam Henk-Jan en Geke Agteresch. Hun zoontje Maurits (5) heeft een zeldzame

Altijd inspirerend om te zien hoe anderen hun woning inrichten. En van een huis een thuis maken.

ziekte in zijn strottenhoofdgebied. Vijf weken na zijn geboorte werd hij halsoverkop van het ziekenhuis in Almelo naar het academisch ziekenhuis in Groningen gebracht. Sinds die tijd heeft de familie veel tijd in Ronald McDonald Huizen doorgebracht. Geke: „Ik zou niet weten hoe we het al die jaren hadden moeten redden zonder zo’n Ronald McDonald Huis als een oase van rust in alle hectiek.”

gi gisette@terdeg gisette@terdege.nl sette@terdege.nl

terdege *

29 SEPTEMBER 2021

„Uw goedheid kroont de jaargetijden” (Psalm 65:1)

COLUMNS 25 33 67 83 119 133

Arien Gerjanne Chris Stoffer Uit de pastorie Johan Neline

Ze zijn gek op oude huizen. Omdat die verrassend zijn en een geschiedenis hebben. Rick (41) en Carlina (39) de Landmeter uit Middelburg bewonen met hun drie kinderen hun tweede opknapper. Een stijlvol 18e-eeuws pand aan de haven van Middelburg.

VOLG ONS OP FACEBOOK, INSTAGRAM OF KIJK OP WWW.TERDEGE.NL VOOR LEUKE DIY

terdege *

29 SEPTEMBER 2021

Inhoud BEZINNING 02 MEDITATIE 34 BIJBELSTUDIE

Genade voor Jood en heiden 37 OGENBLIK 38 LUTHERS STERVENSKUNST

Arthur Alderliesten: „In het geloof is de christen in de dood door het leven omvangen” 108 JOUW VRAGEN

Oprechtheid

MENSEN 12 EVEN UIT DE MEDISCHE SFEER

Ronald McDonald Huis biedt ouders van ernstig zieke kinderen moment van rust 26 ELLEN BOGAARD

„In mijn werk als begeleider van jonge ouders hoop ik steeds te wijzen op de Schepper van nieuw leven” 46 WONEN

Oog voor een vaal lapje stof 70 BEUGEL VOORKOMEN

Hoe eerder je stopt met verkeerde gewoonten, hoe beter 76 DE KLANT IS KONINGIN

MarieOlief in Sliedrecht heeft het tij mee: gebruikte kleding is hip 84 MIJMERINGEN VAN GERJANNE 88 RIANNE BOUWT EEN KELTISCHE HARP

ONTSPANNING 08 CONTACT 45 VERVOLGVERHAAL JENTHE 55 OP JACHT

Gevederde toerist 56 ONDER ONS 58 KAT IN DE WACHTKAMER

Een dagje dierenziekenhuis 94 CULINAIR

Broodje hete kip 100 DIY

Etagère in herfstsfeer 125 PUZZELS

Nuchtere Zeeuwse vervaardigt haar meesterwerk 96 PSYCHOLOGIE 102 GESCHIEDENIS 110 HUIS MET GESCHIEDENIS

Rick en Carlina de Landmeter wonen in een 18e-eeuws pand in Middelburg 120 VORSTEN 130 TROTS OP

terdege *

29 SEPTEMBER 2021

! t c nta

POST N A T V HOUD

Kinderpraat Vlak voor onze vakantie zet mijn man de dakkoffer op de auto. Lieke (2 jaar) ziet de auto staan en zegt: „Hé mama, de auto heeft een hoed op!”

TROUWE ABONNEES

Fam. Wiltink Terdege zet drie trouwe abonnees in het zonnetje als dank voor hun jarenlange abonnement. G.M. van der Linden uit Tienhoven E. Streef uit Culemborg L. van de Put uit Oosterwolde (Gelderland) Hebt u een leuke brief, wilt u iemand bedanken of gewoon iets laten weten? Stuur een mailtje naar redactie@terdege.nl. Bij huwelijk, jubilea of geboorte leven wij graag mee! Stuur een kaart en wij sturen een kleine attentie terug. 8

terdege *

29 SEPTEMBER 2021

Zij krijgen een cadeau toegestuurd.

CONTACT

Een

Agenda 2 OKTOBER: Garderen, shop & drive-autoroute t.b.v. stichting Adullam. Aanmelden via: adullamgarderen@hotmail.com of bel 0341-453548.

kaartje voor

ERNA ROELOFSEN scheurde op vakantie in Friesland haar enkelbanden. Ze moet een aantal weken haar been omhoog houden. Tielsestraat 44, 4043 JS Opheusden. BIJ ARDJAN SCHUITEMAKER (12) is een vorm van lymfeklierkanker geconstateerd. Op dit moment wordt hij behandeld met chemotherapie in het Prinses Máxima Centrum. Iedere dag kijkt hij uit naar post. Prinses Máxima Centrum, afd. Brug, kamer 374, Heidelberglaan 25, 3584 CS Utrecht.

Groningen

Zoals bekend gaat er niets boven Groningen. Een groep abonnees trok drie dagen door de provincie, bij stralend weer. Op het programma stond onder meer een bezoek aan de kerk van Westeremden, waar de groep sprak met kunstenaar Henk Helmantel. Ook werd er gezongen – ds. Van Kooten nam plaats op de orgelbank. Het was de eerste lezersreis van Terdege sinds anderhalf jaar.

Verjaardag vergeten? Dát kan volgend jaar beter!

Nu te k1p!

11,95

exclusief verzendkosten

Frisse PURE vormgeving Lekker veel notitieruimte Spreuken die INSPIREREN Aansprekende bijbelteksten BLIJMAKENDE foto’s

terdege.nl/agenda

055-5390498

scan de code

CONTACT

Facebook & Instagram

Instagrammer EEN TEKST OP HET GOEDE MOMENT

In deze Terdege schrijven we over een afwijkend gebit. We vroegen: komt u regelmatig bij de orthodontist? ASTRID0911: In de puberteit een beugel gehad, inmiddels ben ik 28 en heb ik er sinds kort weer een. Wanneer mijn tanden goed staan, volgt een operatie. Hopen op een mooi resultaat. PRISCILLA.BROERE: Onze oudste dochter bezocht de orthodontist voor het eerst toen ze een week oud was! JANNIEGREVENGOED: Voor onze kids zijn we bij logopedie. Onze dochter gebruikt al ruim een jaar ’s nachts een myobrace. Manlief is bijna aan het einde van vier maanden met een invisalign-beugel. Het resultaat is duidelijk zichtbaar. ALINE.UITBEIJERSE: Ik heb lang een slecht gebit gehad en werd ermee gepest. Na veel aandringen werd ik doorverwezen naar de gespecialiseerde ortho van het Erasmus MC. Binnen twee maanden had ik een beugel. Drie jaar later heb ik een prachtig gebit. HAIR_SPECIAL_BY_JAC: Bij mijn dochter knipte de ortho in haar wang in plaats van in het draad ...

Volg ons ook op Facebook en Instagram.

Instaprofiel: hartjevanpapier Wie: Erika van der Hart

„Met Hartje van Papier begon ik in mei 2020, omdat ik positieve reacties kreeg op mijn kaarten. De eerste maanden had ik zo’n 200 volgers en wekelijks een paar bestellingen. Na het uitbrengen van een adventskalender en later de quarantainekalender is mijn account hard gegroeid. Behalve kaarten en posters verkoop ik nu ook slingers, cadeautjes, geboorte- en trouwkaarten. Nu heb ik meer dan 1500 volgers. Dat had ik nooit verwacht! Hartje van Papier heeft geen website, alle bestellingen gaan via Instagram of Facebook. Dat maakt het contact met klanten persoonlijk. Het mooist vind ik de verhalen die ik hoor, de enthousiaste en positieve reacties – maar vooral wat een kaart, poster of slinger teweeg kan brengen bij mensen en hoe een tekst soms precies op het goede moment komt. Dat God Hartje van Papier daarvoor wil gebruiken, maakt me stil… De meesten van mijn volgers zijn christelijke jonge vrouwen en moeders. Ik vind het ontzettend leuk om hen via Instagram te spreken en te leren kennen.”

terdege *

29 SEPTEMBER 2021

„HET IS HIER HUISELIJK, EN ZIT JE MET IETS, DAN WORDT HET GEREGELD”

Een

bijzonder hotel De kosten voor een kamer bedragen 15 euro per dag, inclusief alle voorzieningen. Sommige gasten verblijven er weken of zelfs maanden aan één stuk. Niet voor hun genoegen, maar om bij een ernstig ziek kind te kunnen zijn. ”Zonder zo’n Ronald McDonald Huis zouden we nog veel meer stress hebben.” tekst: HUIB DE VRIES beeld: TD, MARTHE ROUKENS, TINEKE VAN DER EEMS

terdege *

29 SEPTEMBER 2021

terdege *

29 SEPTEMBER 2021

Vijf vrijwilligers van het Ronald McDonald Huis Sophia Rotterdam. In dit artikel komen Angelique Nugteren (achteraan links), Riet Engelen (achteraan rechts) en Natasja Jongenotter (vooraan rechts) aan het woord.

et Erasmus Medisch Centrum in het hart van Rotterdam is een stad op zich. In de ontvangsthallen wijzen gastheren en -vrouwen in opvallende hesjes nieuwe bezoekers de weg door het doolhof aan gangen en portalen. Pal naast de entree aan de Wytemaweg ligt het Ronald McDonald Huis Sophia Rotterdam, verbonden aan het ziekenhuis maar met de hoofdingang aan de straat. Zodat de ouders die er verblijven de medische kolos even achter zich kunnen laten als ze naar hun kamer gaan. „Geef jij ook een nachtzoen”, werven blauwe letters en rode lippen op de ruit naast de toegangsdeur van het logeerhuis, verwijzend naar een actie die het Ronald McDonald Kinderfonds organiseert. Achter de rode balie, beschenen door vrolijke hanglampen met gele kapjes, zit vrijwilligster Angelique Nugteren (55). Een kleine vier jaar geleden deed de parttime onderwijzeres en bovenbouwcoördinator uit Barendrecht haar intrede in het Ronald McDonald Huis bij het Erasmus MC Sophia Kinderziekenhuis. „Een collega van me werkt hier al langer. Haar verhalen maakten ook mij geïnteresseerd.”

OP ADEM KOMEN Dat was niet het enige. Haar oudste dochter had tien jaar lang een zeer ernstige eetstoornis. „Dan zie je veel ziekenhuizen vanbinnen. Voor ons waren die redelijk te bereiken, dus wij zijn nooit in een Ronald McDonald Huis geweest, maar ik herken de behoefte aan een plek waar je als 14

terdege *

29 SEPTEMBER 2021

„HIER DRAAG IK GEEN HAKKEN MAAR GYMPIES” ouder even op adem kunt komen en je verhaal kunt doen.” Om de veertien dagen is ze op woensdag van halftien tot halftwee in het Rotterdamse Ronald McDonald Huis voor alle mogelijke taken, van het schoonmaken van vertrekken tot computerwerk. „Kamers uit- en inschrijven, ouders inchecken, betalingen klaarzetten… ’s Morgens stemmen we even met elkaar af wie wat gaat doen. Receptiewerk vind ik heel leuk, maar het glad houden van de woonkamer en de keuken is net zo belangrijk. In het ziekenhuis worden de ouders de hele dag geconfronteerd met spanning en hectiek. Dit huis moet rust uitstralen. Ik let zelfs op de schoenen die ik aantrek. Hier draag ik geen hakken, maar loop ik op gympies.” Nieuwelingen worden ingewerkt door ervaren vrijwilligers. Ze draaien een ochtend-, middag-, avond- en weekenddienst mee, om de sfeer gedurende de verschillende delen van de dag en de week te leren kennen. Het schoonmaken van de kamers en opmaken van de bedden gebeurt voornamelijk door de Oost-Europese Jelena, een professional. „Die is daarin ongeëvenaard, dus als je wordt ingewerkt, loop je ook een keer met Jelena mee. ’s Avonds en in de weekenden maken vrijwilligers de vrijgekomen kamers schoon, om die zo snel mogelijk weer beschikbaar te hebben voor nieuwe gasten.” De impact van de verhalen die ze te horen krijgt van ouders is heftiger dan ze vooraf had ver-

wacht. „Vooral met mensen die hier langdurig verblijven, krijg je soms een intensief contact. Je deelt in hun blijdschap als het wat beter gaat met hun kind en het verdriet als ze van de arts een moeilijke boodschap hebben gekregen. Dat zijn zware en tegelijk bijzondere momenten.”

COMPLICATIES Tim (34) en Daisy Lommers (28) bivakkeren met de 4-jarige Nino al drie maanden in het Ronald McDonald Huis. Vanwege de ziekte van de tien maanden oude Lio. Na een probleemloze bevalling, zij het vijf weken te vroeg, kreeg het jongetje in toenemende mate klachten. Na vierenhalve maand tobben en dokteren werd in het Radboudumc in Nijmegen het uitermate zeldzame CFC-syndroom vastgesteld. „De enige Nederlandse arts met kennis op dit gebied werkt in het Sophia Kinderziekenhuis, daardoor zijn we in Rotterdam terechtgekomen. Voor twee weken, was de bedoeling. Vanwege zijn extreme voedingsprobleem zou bij Lio operatief een PEG-sonde worden ingebracht. Daarna kreeg hij alle complicaties die je kunt bedenken.” Het echtpaar uit het Brabantse Udenhout is net terug van een lokale GGD-post, voor het halen van een tweede prik tegen corona. Hun reguliere leven ligt verder volledig stil. Hij bezorgt normaal meubels, zij werkt in de shop van een tankstation. Nu zitten ze allebei in de ziektewet.

Zo goed en zo kwaad als het gaat proberen ze het patroon van thuis voort te zetten. „’s Morgens ontbijten we met z’n drieën. Daarna brengen we Nino naar het Speeldek en gaan wij naar Lio. Tussen de middag komen we even terug om te eten. ’s Middags om vier uur gaan we in de stad boodschappen halen, dat is ons dagelijkse uitje.” Koken en eten doen ze met de moeder van een veel te vroeg geboren kindje, een vrouw van Marokkaanse afkomst. „Met haar zijn we bevriend geraakt; het klikte meteen. Volgende week mag ze waarschijnlijk naar huis, dat zal voor ons wennen zijn.”

OVERLEVINGSSTAND Na het avondeten gaat een van beide ouders weer naar Lio, tot tegen middernacht. „Soms worden we ’s nachts uit bed gebeld omdat het niet goed gaat. We staan in de overlevingsstand en denken niet te ver vooruit. Je leeft in een bubbel, een waas.” Nino bij familie onderbrengen vonden ze geen optie. „Dan is je gezin gesplitst en wordt het nog zwaarder”, licht Tim toe. Bovendien raakten de twee jongetjes aan elkaar verkleefd. „Nino is heel zorgzaam voor zijn broertje en Lio springt van enthousiasme door zijn bed als hij Nino ziet aankomen.” De medische omstandigheden van het patiëntje wisselen met de dag. Groeien doet hij nauwelijks, het perspectief is ongunstig en ongewis. In een slagader onder het sleutelbeen is een lijn aangebracht waardoor hij rechtstreeks 15

REPORTAGE via de bloedbaan wordt gevoed. „We krijgen scholing om dat straks zelf te kunnen.” Eerder volgden de ouders uit Udenhout al een training ”basic life support”, om hun kind zo nodig te kunnen reanimeren. „We zijn bang dat we hem gaan verliezen”, bekent Daisy. „Die gedachte

een drietal vrijwilligers. Naast en boven het Speeldek liggen de vijf verdiepingen met gastenkamers, 34 in totaal, waaronder 5 extra grote familiekamers. De bezetting op jaarbasis schommelt rond de 90 procent. Het hart van het huis klopt op de zevende verdieping. Daar liggen

„IK HERKEN DE BEHOEFTE AAN EEN PLEK WAAR JE ALS OUDER EVEN OP ADEM KUNT KOMEN” zit constant in je achterhoofd.” Als ze er behoefte aan hebben, luchten ze hun hart bij een vrijwilliger of iemand van de staf. „Van mij hoeft dat niet altijd”, zegt Tim. „Je hebt het er al 24/7 met elkaar over, maar soms is het prettig. We hebben ook goede contacten met andere ouders. Je zit allemaal in hetzelfde schuitje. Niemand komt hier voor een kind met een gebroken been.”

SCHIP Het Ronald McDonald Huis Sophia Rotterdam opende 36 jaar geleden de deuren. Het huidige pand, negen verdiepingen hoog en gebouwd in de vorm van een schip, werd elf jaar geleden betrokken. Op dek 2 ligt het Speeldek. Tussen negen en vijf uur worden hier broertjes en zusjes van patiëntjes opgevangen als de ouders hun zieke kind bezoeken of een afspraak hebben op de polikliniek. De pedagogisch geschoolde leidster van de alternatieve crèche, een assistentmanager, wordt bijgestaan door 16

de gezellig ingerichte woonkamer en een royale keuken met zes luxe kookplekken. De ouders kunnen hier zelf hun maaltijd bereiden. Buiten coronatijd neemt een kookploeg van vrijwilligers eens per week de taak over. De eetzaal naast de keuken doet denken aan een trendy restaurant. Een trap hoger is de tweede huiskamer te vinden, net als een dakterras met uitzicht over de stad en de vergaderkamer. Daar komt op gezette tijden het bestuur van de Stichting Ronald McDonald Huis Sophia Rotterdam bijeen, onder voorzitterschap van Allard Castelein, president-directeur van het Rotterdamse Havenbedrijf. De bestuurskamer wordt soms ook gebruikt voor de viering van een verjaardag. En door de kapsters en masseuses die gasten desgewenst komen knippen, kappen of masseren. Kosteloos.

CHARITATIEF ONTBIJT Ook manager Natasja Jongenotter resideerde aanvankelijk op de

achtste etage, maar ze verhuisde al snel naar de zevende. Om dichter bij de mensen te zijn voor wie ze haar werk doet. De geboren Rotterdamse begon haar loopbaan als ziekenverzorgende. Na zes jaar belandde ze in leidinggevende functies, eerst in een verzorgingshuis, later in zorghotels. Ze klom op tot manager binnen het Rotterdamse Maasstad Ziekenhuis. Vijf jaar geleden maakte ze de overstap naar het Ronald McDonald Huis Sophia Rotterdam, om weer bezig te zijn met mensen in plaats van met cijfers. Ze wordt bijgestaan door 3 assistent-managers, een communicatiemedewerker en 180 vrijwilligers. Naast haar managementtaken onderhoudt ze contacten met de ouders, de bevlogen bestuursleden en een klein leger aan sponsors. Zo steunt het middenen kleinbedrijf in Rotterdam het logeerhuis via een businessclub. „Elke maand wordt door een van de aangesloten ondernemers een ontbijt met een goed gevoel georganiseerd. De deelnemers betalen 25 euro per persoon, de opbrengst gaat volledig naar dit huis.” Op jaarbasis ontvangt het Rotterdamse Ronald McDonald Huis zo’n 8 ton via lokale en landelijke sponsors en het nationale Ronald McDonald Kinderfonds. Fastfoodketen McDonald’s, goed voor 20 procent van de inkomsten, is nog altijd de hoofdsponsor.

VRIJWILLIGERS Het uitvoerende werk in het bijzondere logeerhuis is in handen van de vrijwilligers, afkomstig uit alle geledingen van de samenleving. De belangrijkste kwaliteit waarover ze moeten beschikken, is een luisterend oor. Met vragen kunnen ze terecht bij de assistentmanager in het kantoortje achter de balie. De mannelijke vrijwilligers houden zich vooral bezig met kleine ambachtelijke klusjes.

Audrey Evans De Ronald McDonald Huizen danken hun bestaan aan kinderoncoloog Audrey Evans. Door haar inzet verrezen er bij ziekenhuizen logeervoorzieningen voor de ouders van ernstig zieke kinderen. Hoofdsponsor was en is McDonald’s. De overkoepelende stichting werd daarom vernoemd naar de mascotte van de fastfoodketen. In 1974 ging in Philadelphia het eerste Ronald McDonald Huis van start. Amsterdam kreeg in 1985 als eerste stad in Europa zo’n logeerhuis, bij het Academisch Medisch Centrum. Momenteel telt Nederland twaalf Ronald McDonald Huizen, elk ondergebracht in een aparte stichting. Het managementteam wordt zo klein mogelijk gehouden. Het uitvoerende werk is in handen van vrijwilligers. Het landelijke Ronald McDonald Kinderfonds organiseert ook vakantie- en sportactiviteiten zieke 2021 SEPTEMBER terdege * 29voor en gehandicapte kinderen.

„ZODRA IK MET PENSIOEN GA, BEN IK BESCHIKBAAR ALS VRIJWILLIGER”

REPORTAGE

„ER WORDEN ZELFS UITJES GEORGANISEERD” Riet Engelen (75), moeder van twee kinderen en oma van twee kleinkinderen, loopt al een kleine twintig jaar mee in Rotterdam. Na aankomst in het huis kijkt ze in de computer of er nieuwe aanmeldingen zijn. Daarna gaat ze aan de slag met de huishoudelijke taken. „Ondertussen heb je vanzelf contact met ouders. Soms alleen door een groet, soms er ontstaat spontaan een gesprek. Na afloop tel ik vaak mijn zegeningen. Het is niet vanzelfsprekend dat je kinderen en kleinkinderen gezond zijn. Dan ben ik veel sterker gaan beseffen.” Een van de mooiste taken vindt ze het ontvangen en wegwijs maken van nieuwe gasten. „Die ouders zijn bijna altijd gespannen en verdrietig, want ze komen niet voor niks. Het is mooi om in zulke omstandigheden iets te kunnen betekenen.” Het gastenboek op het tafeltje in de gang van dek 7 is één lofzang op de zorg die ouders is het huis hebben ervaren. „We zullen dit nooit vergeten en denken met een warm hart terug aan de mogelijkheden, de liefde en het hartelijke medeleven.” „Wat een zegen dat we hier konden verblijven.” Zo gaat het maar door, bladzijde na bladzijde. Opvallend is voor Angelique Nugteren dat de zorgzaamheid van het managementteam niet beperkt blijft tot de ouders. „Op advies van Natasja ben ik er een paar weken uit geweest, omdat ik op school te veel op mijn bord had. „Gaat het wel goed met jou?” vroeg ze. Dat heb ik in mijn reguliere

baan nooit meegemaakt.”

AFWACHTEND De contacten van de vrijwilligster met de gasten zijn totaal verschillend. „Er zijn er die geregeld hun hart komen luchten, anderen worden het liefst met rust gelaten. We stellen ons afwachtend op. De wens van ouders is bepalend. Je merkt het vanzelf als ze behoefte hebben aan een gesprek. Dan laat je het werk waar je mee bezig bent even liggen.” Een enkele keer moet ze gasten aanspreken op hun gedrag. „We krijgen hier mensen uit alle milieus en culturen, met eigen gewoonten en gebruiken. Daar willen we ruimte voor bieden, maar niet ten koste van de rust van andere ouders. Wanneer meegenomen kinderen zonder enig toezicht rondrennen, moet je optreden. Net als bij ouders die de keuken gebruiken zonder hun spullen daarna op te ruimen.” Met allochtone medelanders die geen Nederlands of Engels beheersen, is het zeker in zulke omstandigheden lastig communiceren. „Dat moet dan met handen, voeten, potlood en tekenpapier gebeuren.” Om de werkers toe te rusten, worden er praktische workshops georganiseerd, van reanimatie tot het omgaan met ouders. Omdat vertegenwoordigers van alle mogelijke levensbeschouwingen gebruikmaken van het logeerhuis, wil manager Natasja Jongenotter de komende tijd in de nieuws-

brieven voor de vrijwilligers uitleg geven over kenmerkende zaken binnen de verschillende religies. „Dat kan meer begrip geven voor gedragingen die we vanuit onze eigen cultuur en religie moeilijk kunnen plaatsen.”

BESCHIKBAAR Daisy en Tim Lommers nemen alle gasten zoals ze zijn. Voor het huis hebben ze niets dan lof. Verbeterpunten weten ze niet te bedenken. „Het is hier huiselijk, je hoeft nergens over na te denken, zit je met iets, dan wordt het geregeld. Voor de verjaardag van Nino, die we met familie hebben gevierd, is ongevraagd een taart geregeld. Er worden zelfs uitjes georganiseerd. Laatst hebben we met elkaar een rondvaart door de havens gemaakt, daar kwam Natasja mee aan. We gaan binnenkort ook nog een keer naar de Euromast.” In de achterliggende maanden zagen ze tal van ouders komen en ook weer gaan. „Meer dan eens door een gunstige wending in de situatie. Dat gun je iedereen, al denk je soms: wanneer zijn wij eens aan de beurt?” Toch willen ze niet klagen. „Zonder zo’n Ronald McDonald Huis zouden we nog meer stress hebben”, zegt Daisy. „Het is gewoon top. Daarvoor zijn we de managers, de vrijwilligers en de sponsors enorm dankbaar.” „Zodra ik met pensioen ga, ben ik beschikbaar als vrijwilliger”, verzekert Tim. „Dat duurt nog even, maar ze kunnen op me rekenen.”

terdege *

29 SEPTEMBER 2021

„Op het moment dat je ze nodig hebt, zijn de vrijwilligers er voor je”

terdege *

29 SEPTEMBER 2021

REPORTAGE

„We hadden niets bij ons, maar dat bleek geen probleem” De Ronald McDonald Huizen zijn in het leven van Henk-Jan (39) en Geke Agteresch (38) niet meer weg te denken. Het echtpaar uit Rijssen, ouders van vijf kinderen in de leeftijd van 5 tot 15 jaar, bracht de achterliggende jaren velen weken door in de logeerhuizen in Groningen en Utrecht. Vanwege de zeldzame kwaal in het strottenhoofdgebied van de 5-jarige Maurits, die hem al meer dan eens nabij de dood bracht. Vijf weken na de geboorte werd hij halsoverkop van het ziekenhuis in Almelo naar het academisch ziekenhuis in Groningen gebracht, met een minimale kans op overleving. „Daar maakten we voor het eerst kennis met een Ronald McDonald Huis. We hadden niets bij ons, zelfs geen tandenborstel, maar dat bleek geen probleem. Alles was aanwezig. Er is een keuken waar je kunt koken, een gezellige huiskamer met boeken en speelgoed in overvloed, beneden staan ietsen en bakietsen waarvan je gratis gebruik kunt maken. Heb je vragen, dan is er altijd een vrijwilliger beschikbaar. Soms logeerden we maar één nacht in het Ronald McDonald Huis in Groningen, het kwam ook voor dat we er drie weken waren.” Overdag zat de Rijssense moeder vrijwel continu aan het bed van haar kind. Tussen de middag ging ze in het Ronald McDonald Huis eten, waarna ze bij de Jumbo in de stad boodschappen deed voor de avondmaaltijd. „Dat vond ik heerlijk. Je bent even uit de sfeer van de ic. In het huis had ik altijd wel een gesprekje met een vrijwilliger of een van de andere ouders. Eén echtpaar zat er al negen maanden. Hun baby had een ernstige darmafwijking.” KRACHT De kracht van de Ronald McDonald Huizen ligt voor de inwoonster van Rijssen in de rust, de gezellige uitstraling, de ideale voorzieningen en vooral de betrokkenheid van de vrijwilligers en de staf „Zonder veel te vragen leven ze

intens mee. Op het moment dat je hen nodig hebt, zijn ze er voor je. Niemand kijkt ervan op als je een keer in tranen uitbarst. Het is een omgeving waar vaak rauw verdriet naar buiten komt. Met volkomen vreemde mensen deel je je diepste gevoelens. Op een gegeven moment kreeg ik een ontbijtvriendin met wie ik iedere morgen om acht uur at. Zij was niet christelijk, maar luisterde heel geïnteresseerd als ik iets vertelde over ons geloof in God en de rust die we daardoor ontvingen. We hebben ons met onze reformatorische levensovertuiging nooit een buitenbeentje gevoeld. In de eetzaal lazen we net als thuis hardop uit de Bijbel en baden we hardop. Dat leverde soms mooie gesprekken op.” Als de verhalen van andere ouders haar te zwaar gingen vallen, zocht ze de rust van de eigen kamer op. In de weekenden kwamen ook Henk-Jan en de drie oudste kinderen naar Groningen. „Voor de kinderen werden stretchers neergezet, met leuke dekbedden erop. Werkelijk over alles is nagedacht. Het is wel gebeurd dat er op zaterdag een broer met zijn gezin kwam en we met z’n allen aan een grote tafel patat zaten te eten. We hadden met elkaar gehuild en gebeden, maar tijdens die maaltijd was het ondanks alle zorgen heel gezellig. Ik zou niet weten hoe we het al die jaren hadden moeten redden zonder zo’n Ronald McDonald Huis als een oase van rust in alle hectiek.” Sinds maart is Maurits onder behandeling in het Utrechtse Wilhelmina Kinderziekenhuis. „Omdat het Ronald McDonald Huis in Utrecht te klein wordt, is door Van der Valk een villa in De Bilt beschikbaar gesteld. Daar kregen wij een kamer toegewezen. Ik blijf het bijzonder vinden dat er door het hele land zulke voorzieningen zijn, met mensen die zich openstellen voor je zorg en je verdriet. Wil je praten, dan kan het. Wil je het niet, dan is het ook goed. Aan zo’n omgeving heb je in zulke omstandigheden behoefte.”

terdege *

29 SEPTEMBER 2021

Dè kràçht vàñ TMÇ Krùìñìñgèñ!

EEN COMPLEET ADVIES IN ONS VERNIEUWDE WOONADVIESCENTRUM De afgelopen periode hebben we hard gewerkt aan het veranderen en vernieuwen van onze woonwinkel. We nodigen jullie dan nu ook bij deze uit om kennis te komen maken met onze totaal vernieuwde vloer-, raam- en wandbekleding afdeling. Vloeren, raam- en wandbekleding zijn een wezenlijk onderdeel in ons totaaladvies. Wees welkom en laat je inspireren. Natuurlijk kan er ook nu nog een afspraak gemaakt worden. Je kunt bij ons winkelen op de wijze zoals jij wilt. Ontdek onze vernieuwde textielafdeling zelf, en laat je inspireren en adviseren door onze interieuradviseurs!

TMC KRUININGEN ZANDWEG 1B - (0113) 38 26 26

WWW.TMCWONEN.NL

terdege *

29 SEPTEMBER 2021

Amish levenskunst

Omdat de route niet altijd makkelijk is

Kom eens langs voor een gratis kennismakingsgesprek, wij zijn specialist in jongenshulpverlening.

Kijk voor info en locaties op www.outbackexplorers.nl

BETAALBARE KINDERBOEKEN VOOR SCHOOL, KERK EN ZONDAGSCHOOL

ACTIEBOEKEN 2021

LS RUIM 100 TITE8,95 van € 4,95 tot

€

Actieprijzen zijn geldig t/m 31-12-2021

Kinderboekenmaand prijzen zijn geldig t/m 31 oktober 2021

Bardo volgt het spoor

De koning van Boedapest

Geweldpleging in Middelwatering

Ben de Raaf Van € 7,95 voor

Bert Wiersema Van € 12,95 voor

Ben de Raaf Van € 13,45 voor

Kerstverhalen

De drie helden

Diverse auteurs

Michel de Boer

Spanning in het maïsveld

Van € 7,95 voor

Jan van den Dool Van € 8,45 voor

Van € 14,95 voor

5,95 995 8,95 9,95 6,95 6,95 UITGEVERIJ MES

WWW . UITGEVERIJMES . NL

Held van de klas

De fluisterdrone

Ineke op den brouw

Bert Wiersema

Van € 7,45 voor

Van € 8,45 voor

5,99

De kinderboeken uitgever!

COLUMN

DOORWEEKT Regen is nat. Koud bovendien. Ik ben niet graag nat of koud. En zeker niet allebei tegelijkertijd. Dus houd ik niet van regen. Mijn aversie tegen wolkvocht vind ik volstrekt logisch. Maar praktisch is het niet. Want regen valt op de breedtegraad waar ik doorgaans vertoef ook op momenten waarop ik dat niet handig vind. Het drupt als ik de container aan de weg wil zetten, stort als ik naar kantoor wil ietsen en in de achterliggende zomermaanden miezerde het zelfs als ik een dagje strand op de planning had staan. Normaliter troost ik me dan met de gedachte dat bomen en planten graag een slokje lusten, maar zelfs die vlieger ging deze zomer niet op. Als het water op een bewolkte dag weer met bakken uit de hemel stort, besluit ik mijn overtuiging dat regen vervelend is tegen het licht te houden. Ik sta op de drempel en weet dat ik binnen een minuut doorweekt ben als ik een stap naar voren zet. Aarzelend zet ik die stap toch. Meteen betreur ik die dappere beweging. Gelukkig is het maar een paar minuten lopen naar huis. Een halve minuut lang zet ik –tegen beter weten in– vliegensvlug stappen van een meter. Dan moet ik de balans opmaken: het is uitgesloten dat ik met een droge draad aan m’n lijf thuiskom. Eenmaal in zo’n oncomfortabele situatie aanbeland, is er maar één verstandig ding dat je kunt doen: de omstandigheden omarmen. Je kunt jezelf immers ook niet dwingen in slaap te vallen. Je kunt jezelf niet onder druk zetten om relaxed te zijn. En jezelf droog denken, dat gaat al helemaal niet. Dus accepteer ik slapeloosheid, stress en vanaf nu hopelijk ook een doorweekte toestand. De rest van de weg naar huis test ik het idee dat het ijn is om nat te regenen. Ik plak een glimlach op m’n gezicht. Doe een huppeltje. En wens haastige passanten een vrolijk doorweken toe. Tot slot neurie ik een vrolijk wijsje. En warempel, het werkt. Mijn pas vertraagt. De glimlach blijft nu vanzelf rond mijn mond spelen. Om en op mij tikt de regen gezellig. Ik geniet. En passanten met paraplu genieten van mijn vrolijkheid. Thuis stap ik meteen onder de douche. Het warme water heeft nog nooit zo behaaglijk gevoeld. Beneden staat een kop koffie voor me klaar. De regen klettert nog steeds tegen het raam. Maar wanneer ik warm en droog op de bank zit, lijkt jezelf nat laten regenen toch hooguit eenmalig een goed idee. ARIEN VAN GINKEL JOURNALIST BIJ HET REFORMATORISCH DAGBLAD

terdege *

29 SEPTEMBER 2021

ELLEN BOOGAARD: „GEBOORTE IS ZO UITERMATE MOOI”

DOULA MET ONTZAG VOOR DE SCHEPPING Ruim vijftien jaar woonde ze met haar gezin in China. Ellen Boogaard-Mauritz (51) kreeg er hart voor het Chinese volk en de cultuur. Dat niet alleen: ze werd er doula. Met veel passie stond ze zwangeren terzijde in een land dat nauwelijks professionele zwangerschapsbegeleiding kent. tekst: JACOMIJN ARIAKHAH beeld: DIEUWERTJE BRAVENBOER

terdege *

29 SEPTEMBER 2021

terdege *

29 SEPTEMBER 2021

terdege *

29 SEPTEMBER 2021

terdege *

29 SEPTEMBER 2021

INTERVIEW

un woning in Ede, ooit bedoeld als tijdelijk on derkomen, is een blijver tje geworden. Twee jaar geleden keerde het vijfkoppige gezin Boo gaard terug uit China omdat een dochter in Nederland aan een ver volgopleiding zou beginnen. „We zouden eigenlijk na een halfjaar weer teruggaan. Maar toen we hier waren, maakte de Heere ons door een aantal gebeurtenissen duidelijk dat we naar Nederland terug moes ten verhuizen. We zouden nog voor drie maanden naar China gaan om afscheid te nemen en ons huis op te doeken. Maar dat is er vanwege corona ook niet van gekomen. Het is voor ieder van ons een behoorlij ke schok geweest om zo plotseling niet meer terug te komen in het land waar we vijftien jaar hebben gewoond.” De onverwachte terugkeer maakt dat het de eerste tijd voor Ellen, Erik en hun kinderen best lastig is om hun draai in Nederland te vinden. „Daarbij kwam de lock down met alle beperkingen, die het moeilijk maakten om bijvoorbeeld vrienden te maken en aan acti viteiten mee te doen. Met ups en downs vonden we als gezin en elk persoonlijk onze weg.”

BOEK Nu, twee jaar later, gaat het beter. En daarmee is ook Ellens onderne mingszin teruggekeerd. Zo schreef ze samen met haar zus Elise Pater Mauritz een boek over zwanger schap en geboorte vanuit christelijk perspectief. Dat komt in oktober uit. Ook heeft Ellen in Ede een prak tijk opgezet als doula (geboorte coach, red). „Ik vind het fijn om hier in Nederland wat te doen met de ervaringen die ik in China 28

terdege *

29 SEPTEMBER 2021

heb opgedaan in de geboortezorg. Want ik vind zwangerschap en geboorte zo’n uitermate mooi ter rein, waarin je ziet hoe bijzonder de schepping is. Dat maakt me nog elke keer verwonderd, dat raakt echt mijn hart.” Haar ervaringen in China zal ze echter nooit vergeten. Het Aziati sche land verovert Ellens hart als jongvolwassene al, als ze er als verpleegkundige korte tijd in een kindertehuis aan de slag gaat. Het werk raakt haar ontzettend en ze voelt zich er op haar plek. Korte tijd later leert ze haar man Erik kennen en ze blijken het ver langen te delen om naar China te emigreren. Vijf jaar na hun huwe lijk vertrekken ze om er een bedrijf op te zetten in tekensoftware voor architecten. Het land stelt hen voor uitdagin gen. Een van die uitdagingen is het onderwijs aan hun drie jonge kinderen. Ellen: „Aan een Chi nese school zitten veel haken en ogen vanwege het gedachtegoed van waaruit er onderwijs gegeven wordt. Thuisonderwijs zag ik op dat moment niet zitten. Maar een internationale school is verschrik kelijk duur. Dan heb je het over be dragen van 25.000 dollar per jaar.” Er komt een oplossing. De inter nationale school heeft een school verpleegster nodig. Ellen krijgt het verzoek of zij deze taak op zich wil nemen. Ze ontvangt er geen salaris voor, maar haar kinderen mogen gratis naar school. Ellen springt erop in en doet dit werk zeven jaar lang. Na twee jaar vertrekt een collega die onder meer buitenlanders in China ondersteunde bij zwanger schap, geboorte en in de kraamtijd. Bij haar vertrek vraagt de Ameri kaanse of Ellen haar taken op zich

wil nemen. Of nou ja, vraagt? „Ik zal jou mijn spullen geven, dan kunnen ze jou hier voortaan voor benaderen, deelde ze mee”, vertelt Ellen lachend. Al snel vindt ze het heel leuk om te doen. Ellens werkveld breidt zich uit. „Vrouwelijke Chinese docen ten die op de internationale school werkten, hoorden van mijn vrijwil ligerswerk onder zwangeren en vroegen of ik hen ook kon helpen. Maar de taal was een uitdaging. Ik kon me in het dagelijks leven goed redden in het Chinees, maar de woorden rondom zwangerschap, geboorte en kraamtijd zijn heel specifiek. Gelukkig kende ik een verloskundige die in een ander deel van China werkte. Zij stuurde me haar powerpointpresentatie toe. Zo had ik een goede basis om aan het werk te kunnen gaan.” Samen met Erik geeft ze een hu welijkscursus en later ook op voedingsavonden. Zelf volgt ze trainingen die haar in staat stellen

„Vanwege de volle ziekenhuizen mag er niemand bij de geboorte zijn” om als doula, borstvoedingscoach en zwangerschapscursusleider aan de slag te gaan. „Sommige stellen volgden ze allemaal, waardoor we een heel traject met hen meeliepen. Dat was heel leuk.” Door haar werk als doula onder de Chinese bevolking leert ze de cul tuur steeds beter kennen, waar onder de gewoontes rondom de geboorte van een baby. „Ik mocht bijvoorbeeld nooit aanwezig zijn bij de bevalling van een Chinese

vrouw. Want de ziekenhuizen zijn zo vol dat er soms meerdere vrouwen tegelijk op een verloskamer liggen. Zwangerschap en geboorte worden in China heel medisch benaderd. Dat is best bijzonder, als je bedenkt dat nog niet zo heel lang geleden ook in China de meeste vrouwen thuis bevielen.” Een belangrijk deel van haar werk is het geven van voorlichting aan zwangere vrouwen: wat gebeurt er met hun lichaam, wat staat hun bij de bevalling te wachten en hoe kunnen ze de kraamtijd het beste invullen? Deze voorlichting is geen overbodige luxe, merkt ze, want in China zijn tradities al generaties lang leidend bij geboorte en kraamtijd.

ZITTENDE MAAND Zo is er de ”zittende maand”. „Dan doet een bevallen vrouw bijna niets en heeft haar moeder of schoonmoeder, die meestal al tijdens de zwangerschap in huis is gekomen, de leiding in huis. Op zich is een maand rustig aan doen natuurlijk heel goed, om je lichaam te laten herstellen. Maar vroeger mocht je dan zelfs niet douchen, je haren wassen of buiten komen. Dat is nu wel anders geworden. Al gaan culturele gewoontes diep. Daarom liet ik de vrouwen tijdens de laatste cursusavond allerlei voorschriften beoordelen: wat is goed om te doen in de kraamtijd en wat is juist slecht voor je? Het niet douchen valt natuurlijk onder de laatste categorie. Evenals gebrek aan ventilatie. Het komt namelijk voor dat jonge moeders in een dikke pyjama in een vrijwel donkere kamer zitten, zonder frisse lucht omdat alle ramen potdicht en airco’s uit moeten blijven. Daar kun je niet van opknappen.”

Doula Het woord doula komt uit het Oudgrieks en betekent ”dienende vrouw”. Een doula wordt ook wel een geboortecoach genoemd. Ze is een aanvulling op het geboorteteam dat bestaat uit de aanstaande moeder en haar partner, de verloskundige/arts en de kraamverzorgende/verpleegkundige. Een doula hoef t geen medische achtergrond te hebben.

st “Chinese mannen zijn erg gevoelig voor de ideeën van hun moeders.”

terdege *

29 SEPTEMBER 2021

Nog een voorbeeld van een Chinese traditie: „Baby’tjes krijgen bijna altijd bijvoeding naast de borstvoeding, terwijl je dat juist niet moet doen als je de borstvoeding goed op gang wilt brengen. En dus kreeg ik steevast twee dagen na een geboorte appjes: het ziekenhuis of mijn moeder zegt dat ik echt bijvoeding moet geven. Wat moet ik doen? Sommige oma’s gingen zelfs stiekem in de kamer ernaast zitten met hun kleinkind om het kindje te voeden.” Oma’s hebben veel invloed, heeft Ellen gemerkt. „Tegen oma’s in opstand komen is lastig. Vooral mannen zijn erg gevoelig voor de ideeën van hun moeders. Ze luisteren soms liever naar hen dan dat ze in gesprek gaan met hun vrouw. Dat maakt sommige jonge moeders heel eenzaam.” Of oma’s haar nooit als een buitenlandse indringer hebben gezien die zich bemoeit met hun tradities? „Soms wel, denk ik. Bijvoorbeeld als het ging om het onnodige van bijvoeding. Aan de andere kant waren ze vaak ook wel nieuwsgierig naar mijn gedachten, omdat ik een buitenlandse ben. Soms kwam de moeder van de zwangere vrouw mee naar de cursus. Ik heb er zelfs een keer een vader bij gehad, een man van ruim 60. Die wilde weten wat hij moest doen als de baby snel kwam en ze niet meer naar het ziekenhuis konden, omdat ze nogal ver van het ziekenhuis woonden. Dat vind ik prachtig.”

st “Het was mijn gebed of God de juiste mensen op onze weg wilde brengen.”

terdege *

29 SEPTEMBER 2021

ABORTUS Schrijnend wordt het als Ellen over de eenkindpolitiek vertelt. „We vonden het indrukwekkend dat abortus in China als iets heel gewoons werd gepresenteerd. Op billboards langs de kant van de weg

INTERVIEW

stond bijvoorbeeld waar je een baby kon laten aborteren. Alsof het om het kopen van een zak drop ging. Ik heb weleens opgezocht hoeveel abortussen er in China gepleegd worden: in 2017 waren dat er ruim 9 miljoen. Dat is meer dan 24.000 per dag, ruim 1000 per uur en 17 per minuut. Dag in, dag uit. Daar word je koud van.” Een van de redenen van de vele abortussen is de grote wens om een gezond kind op de wereld te zetten. „Want als je maar één kind mag, wil je niet dat het iets mankeert. Verkoudheid tijdens de tweede maand van de zwangerschap was soms al een reden voor abortus. Want zo’n verkoudheid is vast niet goed voor de ontwikkeling van de baby, werd gedacht. Wij probeerden daar tegenwicht aan te bieden door voorlichting te geven. Ik liet ook altijd een modelletje van een kindje van tien weken in de zwangerschap zien, op ware grootte. Zodat ze kunnen zien dat dan alles erop en eraan zit. Daar hebben de meesten geen idee van. Zo’n kindje gaat dan echt leven voor hen.” De Boogaards maakten eens in

staan. Sommige vrouwen raakten overstuur. Het was schokkend om te zien. Vooral ook omdat altijd wordt gedaan alsof mensen geen last hoeven te hebben van een begane abortus. Maar je ziet zelfs dat in een land als China, waar abortus zo geaccepteerd is, er toch schuldgevoel, verdriet en pijn kan ontstaan na een abortus.” Of het enorme aantal abortussen haar als doula soms niet moedeloos maakte? „Ik bedacht altijd dat ik er in elk geval kon zijn voor de mensen met wie ik in contact kwam, om voor hen een richtingaanwijzer te zijn. Het was mijn gebed of God de juiste mensen op onze weg wilde brengen.”

VERWACHTEN Nu ze terug is in Nederland wil ze via haar doulapraktijk Ginkgo Tree opnieuw met echtparen delen hoe mooi zwangerschap en geboorte zijn. Haar praktijk is vernoemd naar een boom die veel in Azië voorkomt. „Er groeiden ook zes ginkgobomen in het Japanse Hiroshima toen er een atoombom op deze stad viel. Deze zes doorston-

„Hij vroeg wie in de kerk al eens abortus had lagen plegen. Het was schokkend om te zien dat driekwart van de vrouwen ging staan” een Driezelfkerk een dienst mee die indruk maakte. „De predikant had het lef om het over abortus te hebben, en over de nationale schuld tegenover God vanwege al die abortussen”, vertelt Ellen. „Hij vroeg wie in de kerk al eens abortus had laten plegen. Zeker driekwart van de vrouwen ging

den het bombardement. Daarom noemen Japanners deze boom wel ”drager van hoop”. Ik wil graag zo’n drager van hoop zijn. In mijn werk als begeleider van jonge ouders hoop ik steeds te wijzen op de Schepper van nieuw leven.” Als christenen volgen we min of meer klakkeloos de algemene

cursus die aangeboden wordt bij de verloskundige of het consultatiebureau, zegt Ellen. „Daar komt niets christelijks aan te pas. Maar waarom niet? Het is toch een uitgelezen moment waaruit Gods schepping blijkt en waarin we het te midden van de pijn van de Heere mogen verwachten.” Ellen ziet het als haar taak om enerzijds zwangere vrouwen meer kennis bij te brengen over hun lichaam en de sleutel die daarin ligt om met pijn om te gaan en anderzijds te leren hun vertrouwen op de Heere te stellen. Het boek ”Ik loof U”, dat ze samen met haar zus samenstelde, is dan ook nadrukkelijk vanuit christelijk perspectief geschreven. Het boek, dat eerst klein was opgezet, is uitgegroeid tot een handboek van formaat. „Nog steeds denk ik: ik had daar nog wel iets meer over willen zeggen, of hierover. Maar het is een mooie mix van praktische zaken gecombineerd met bezinning. Ik hoop er iets van mijn verwondering over de geboorte mee over te dragen.” Het schrijfwerk, evenals haar doulapraktijk, heeft Ellen wat laten wortelen in Nederland. Al kan ze niet zeggen dat ze zich Nederlandse voelt. „We zullen hier niet meer voor 100 procent aarden. We zijn in vijftien jaar tijd veel kwijtgeraakt, waaronder een stukje feeling met de Nederlandse cultuur. En we zouden heel graag nog eens terug willen naar China. Wie weet. Mijn man geeft nog steeds leiding aan het bedrijfje in China.”

N.A.V. ”IK LOOF U, HANDBOEK BIJ ZWANGERSCHAP, GEBOORTE EN KRAAMTIJD”, DOOR ELISE PATER-MAURITZ EN ELLEN BOOGAARD-MAURITZ, € 24,90. VERSCHIJNT 15 OKTOBER.

terdege *

29 SEPTEMBER 2021

Ook voor kwaliteit speeltoestellen voor uw speelplaats, camping, speelboerderij of

dierenhokken & speeltoestellen Oostpolderweg 2 — Krabbendijke — 0113 - 501001

Escudostraat 11 2991 XV Barendrecht 010 438 41 63

w ww. s l a a p we l. n l

restaurant!

Kom snel eens langs!

Al meer dan 30 jaar

DÉ SPECIALIST!

AV E K • H O M E C OL L E C T I ON • P U L L M AN • T E M P U R • VAN DY C K E. A .

COLUMN

Hekken plaatsen Qua lesgeven ben ik nogal van de relatie, maar diep vanbinnen zit er altijd de chronische neiging om als een sergeant-majoor de leerlingen te drillen. (Ik heb overigens geen idee of een sergeant-majoor werkelijk een functie is, maar ik moet toch iets legerachtigs verzinnen.) Een soort innerlijke drang om ze af te richten, lik op stuk, geen tegenspraak, omdat ik het zeg en punt. En alhoewel de meeste lessen min of meer kalm voortkabbelen op de relatie, krijgt die neiging tot drillen soms toch de overhand. Maar even geleden las ik bij de door mij zeer gewaardeerde professor Waterink (en hij schreef het in 1946): “De orde onder kinderen is anders dan de orde van de kommen in uw kast. Het is de orde van een kudde kalveren, wanneer zij in de wei loopt. De orde van gezonde, levendige jongens en meisjes, die nu nog geen ambtenaren hoeven te zijn. Geef jongeren vrijheid, maar wel binnen de hekken die u plaatst.” Kijk. Dat zijn inzichten waar ik ruim zeventig jaar later nog wat aan heb. Mijn leerlingen zijn levendige jongeren. En dat mag. En met dat in mijn achterhoofd moet ik keuzes maken. Ik zie al die 28 paar ogen voor me: 28 vmbo’ers, 28 verhalen, 28 meningen en wensen en levens en lijven. Keuzes maken. Beslissingen nemen. Elke minuut. Wat vind ik ervan dat Jaap met zijn stoel tegen de achterwand wipt? Wat vind ik ervan dat Loes haar etui vergeten is? Wat vind ik ervan dat Mark een boer laat? Wat vind ik ervan dat Ella en Maaike samendoen met hun boek? Wat vind ik ervan dat Manon met haar ogen seint naar Ella? Wat vind ik ervan dat Laurens zijn tong uitsteekt? Wat vind ik ervan dat Ron zijn telefoon aan laat, want “zijn hond staat op het punt te bevallen”? Wat vind ik ervan dat Robert half opstaat, om de John Deeretrekker buiten beter te zien? Ik ben aan zet. En ik leg Waterinks advies langs mijn lesgeefstijl. Ik prent het mezelf in: ik mag het drillen loslaten. Ze zijn geen lakeien, robots of soldaten. Ze zijn geen kommetjes in de kast. Ze zijn een kudde kalveren. Dus ik plaats hekken. Bepaal grenzen. En daarbinnen is veel mogelijk. Dankzij het lezen van Waterinks advies veranderde ik dus ten diepste van baan. Van een sergeant-majoor naar een hekken plaatsende boer. En dat bevalt me best.

GERJANNE, MOEDER VAN VIJF, 14 JAAR DOCENTE NEDERLANDS OP HET VMBO, VINDT NIETS ZO FIJN ALS HET UITLEGGEN VAN WERKWOORDSPELLING, HEEFT VIER HOBBY’S: SCHRIJVEN, LEZEN, LEZEN EN LEZEN.

terdege *

29 SEPTEMBER 2021

week 1

Jona (35) Lezen: Jona 2

God redt en zaligt mensen. Dat doet Hij op verschillende manieren. Dat bewijst het boek Jona ook. God spaart het leven van heidenen en van Jona. Tussen beiden zijn er meer overeenstemmingen dan verschillen.

Eerst de verschillen. Jona behoort tot Is-

vrij snel. Door middel van het lot wijst God

raël, het volk van Gods genadeverbond. Hij

Jona als de schuldige aan. De profeet vertelt

draagt het teken en zegel van dit verbond

Wie God is: Hij is de Heere. Op dat moment

–de besnijdenis–, kent de Schriften, is meer

vallen alle puzzelstukjes op hun plek: de

dan eens in de tempel geweest en het al-

storm, een ongehoorzame profeet, Israëls

lerbelangrijkste: hij vreest de Heere en is

God en Heere, die Heere van zee en aarde is,

Zijn profeet. De zeelieden weten van huis

en Zijn Woord. Door dit alles openbaart God

uit niets van God. Een godsdienst zonder

Zichzelf aan deze heidenen. Wanneer Jona

beelden, maar met een boek, zegt hen niets.

op eigen verzoek overboord is gezet, zakken

Dan de overeenstemmingen. Beiden –Jona

deze mannen door hun knieën, vrezen de

en de zeelieden– belanden in dezelfde storm.

Heere met grote vreze, slachten slachtoffers

God spreekt hiermee Zijn ongunst over Jona

en beloven de Heere geloften (1:16-17). Jona

uit. Diezelfde storm treft deze heidenen. In

komt in de vis tot inkeer. God gebruikt daar-

tegenstelling tot Jona staan zij doodsang-

voor opnieuw Zijn schepping, nu een grote

sten uit. Door het ongewone verloop van

vis. Jona smeekt en dankt God, offert Hem

de orkaan begrijpen ze dat hierachter een

dankzegging en betaalt God geloften. Gods

bovennatuurlijke macht schuilgaat. De storm

zaligmakende werk verbreekt alle verschillen

dwingt hen op de knieën, ze roepen tot hun

en brengt eenieder op dezelfde plaats, aan de

goden en smeken om redding. Ondertussen

voet van het kruis. Daar ontvangen Jood en

slaapt Jona. Als hij is gehaald, valt het doek

heiden hetzelfde: genade.

Wat denkt u? Zijn deze heidense zeelieden behouden of niet? Als ze verloren zijn gegaan, wat is dan hét verschil tussen hen en Jona?

terdege *

29 SEPTEMBER 2021

week 2

Jona (36) Lezen: Psalm 63

Jood en heiden ontvangen van Israëls God hetzelfde: genade. Omwille van Christus’ gerechtigheid rechtvaardigt God een goddeloze om niet. Aan Zijn voeten vervagen de verschillen en schittert Gods liefde.

Het lijkt alsof Jona zich vooral afzet tegen de

woord voor goedertierenheid, voor verbonds-

heidenen. Aan het slot van zijn gebed zegt hij

trouw. Hier slaat het woord ”weldadigheid”

namelijk: „Die de valse ijdelheden onder-

op een mens. Jona merkt op dat iemand die

houden, verlaten hunlieder weldadigheid,

„valse ijdelheden onderhoudt, zijn welda-

maar ik zal U offeren met de stem der dank-

digheid verlaat.” Met andere woorden: het

zegging, wat ik beloofd heb, zal ik betalen.

najagen van ijdele, lege hoop staat gelijk aan

Het heil is des Heeren” (2:8-9). Hij citeert

het bedrogen achterlaten van de Heere. Over

uit Psalm 31:7-8, maar laat twee woorden

wie heeft Jona het hier? De woorden staan

achterwege: ”ik haat”, en dat is te begrijpen.

tussen vers 7 en 9 in. In die verzen spreekt

Heidenen hebben Jona beschamend ontdekt

Jona over zichzelf. Zou Jona ook in dit vers

aan zijn ongehoorzaamheid. Nee, deze on-

niet zichzelf bedoelen, terugkijkend op zijn

schuldige mannen of andere heidenen haten

heilloze weg zonder God? Toch ligt in zijn

zou volstrekt ongepast zijn. Trouwens, Jona

algemene uitspraak ook een waarschuwing

is nu opnieuw tot bekering gekomen. Hij

voor ons. Jona laat zien dat een leven zonder

kreeg de schuldbrief thuis, heeft die schuld

God een leeg leven is. Wie zonder God sterft,

opnieuw zich toegeëigend en mocht in die

heeft tevergeefs geleefd. Maar wie Gods goe-

weg Gods hernieuwde trouw, genade en

dertierenheid in dit leven leert kennen, komt

liefde ondervinden. Het effect van deze weg-

tot zijn bestemming. „Gods goedertieren-

lating is dat in Jona 2:8-9 alle nadruk op het

heid is beter dan dit leven” (Ps. 63:4). Jona is

woord ”weldadigheid” ligt. Dit is een ander

daarvan een sprekend bewijs.

Stelling: Wie zonder God sterft, heeft tevergeefs geleefd.

Ds. C.P. de Boer is christelijk gereformeerd predikant te Sliedrecht.

terdege *

29 SEPTEMBER 2021

Elke dag bijbellezen met je peuter

Voorlezen is belangrijk voor peuters. Deze Peuterbijbel maakt het voorlezen tot een feest! Na elk verhaal is er een opdracht op peuterniveau.

Dit Peuterdagboek helpt jonge kinderen en hun ouders om een moment te hebben met God. Voor kinderen van 2-4 jaar.

€ 25,99

€ 20,00

Lees meer over deze Bijbel in de blog van Willemijn de Weerd op Terdege.nl

flV

Geniet van de rust, de ruimte en de omgeving

IIn n het m mooiste ooiste stu stukje kje heuve heuvelland lland met goedverzorgd 4 gangendiner

27,00p.p.

Epen, Zuid-Limburg | 043-4551742 | www.inkelshoes.nl www.inkelshoes.nl

“Kijk, deze brandweerauto heb ik gemaakt voor Ackim’’ Mirthe (5 jaar)

Familie Kloosterman steunt Red een Kind. Dochter Mirthe kreeg een tekening van Ackim, het sponsorkind met wie het gezin contact heet. Nu maakt ze een tekening voor hem. Haar ouders vertellen: “Als christenen willen we een bijdrage leveren aan een eerlijkere wereld, maar dan wel via een organisatie die bij ons past. We hebben uitgezocht dat het grootste gedeelte van het sponsorgeld terechtkomt bij de gezinnen die het nodig hebben. Daarnaast kijkt Red een Kind naar het totaalplaatje en is gericht op zelfredzaamheid. Gezinnen blijven niet afhankelijk van sponsorgeld. Dat vinden we heel belangrijk!”

Meer weten? Lees het hele verhaal van Familie Kloosterman!

Scan de QR-code of ga naar www.redeenkind.nl/sponsorverhalen

COLUMN

DAARTOE VEEL VEE ierendag ligt weer in het verschiet. Volgende week is het zover. Op sommige scholen mogen de kinderen op 4 oktober hun huisdier meenemen. Uiteraard beperkt tot de kleine, zoals konijn, kat of hamster, hond en hen. Het is niet verkeerd om kinderen liefde tot het dierenrijk bij te brengen. Integendeel. Voor het onderwijs ligt er wat dat betreft een grote taak. Wat is er vaak een plagen, sarren en molesteren van dieren. Toen ik op de basisschool zat, dompelde een leerling een gevangen vlieg in de intpot en trok vervolgens een voor een de pootjes en vleugels uit, terwijl het insectje nog spartelde. De hoofdonderwijzer werd ziedend en zei de leerling dat de goddeloze Nero, die onschuldige mensen als fakkels in zijn tuin liet verbranden, ook zo begonnen was. Wat dat betreft mogen we dankbaar zijn voor de Dierenbescherming. Een mooi initiatief is ook het Zeehondencentrum te Pieterburen, dat dit jaar een halve eeuw bestaat. Niet alleen gehavende zeehonden worden er verzorgd, er wordt ook aandacht gevraagd voor een schone zee. Dat is wat anders dan een krantenbericht uit 1900 waarin een premie werd uitgeloofd aan iemand die een zeehond de kop inslaat, omdat deze anders te veel vis zou verschalken. Zeehonden werden dan ook voor ”vischverslinders” uitgemaakt. Terecht rust er tegenwoordig een taboe op het slaan van zeehonden. De bescherming van het milieu in den brede en dieren in het bijzonder heeft ook grenzen. Verschillende

acties van de organisatie Greenpeace, die dit jaar ook het vijftigjarig bestaan herdenkt, verdienen derhalve geen schoonheidsprijs. Dan mag men mogelijk vechten voor een schone natuur, maar protestacties die politieoptredens uitlokken zijn afkeurenswaardig. Alzo ook het dierenactivisme waarbij zelfs boerderijen ongewenst worden betreden, zoals enkele jaren geleden een varkensbedrijf in Boxtel. De minister van Justitie werd toen ook nog eens op zijn vingers getikt omdat hij had gezegd dat de boeren de activisten gerust met een hogedrukspuit hadden mogen wegjagen. Al wat uit het geloof niet voortkomt is zonde. Ook de strijd voor de dieren. Over dr. I. Boot (1930-2000) verscheen in februari dit jaar een biografie waarin ook aandacht wordt gegeven aan zijn liefde voor dieren. Bij deze predikant, die uit principe vegetariër was, domineerde het dierenwelzijn niet. Evenwel bracht hij het regelmatig ter sprake. Zo luidde een stelling in zijn proefschrift: „Economische uitbuiting van dieren,

bijvoorbeeld van mestkalveren en batterijkippen, is een symptoom van grote maatschappelijke en zedelijke misstanden. Predikanten in agrarische gebieden dragen in hun pastorale zorg een bijzondere verantwoordelijkheid hierop te wijzen.” Ooit schreef hij een brochure voor de Dierenbescherming. Hij haalde uit naar bio-industrie en sportvisserij en schreef met het oog op de beesten: „Prof. Wisse zag het schoppen van een varken als een kenmerk van een goddeloze, die door zijn pastor goed op zijn nummer gezet moest worden. Doch een dier een pak slaag geven, hoe erg dat ook is, is nog maar kinderspel bij de verfijnde wijze waarop heden ten dage op massale wijze de natuur van talloze dieren geweld wordt aangedaan. En zouden we dan zwijgen?” In een jeugdblad schreef hij: „Laten wij dan toch ophouden met die flauwe dooddoeners die men zo vaak hoort, als: „Ze hebben geen ziel te verliezen.” Wanneer een mens een dier kwalijk behandelt, dan is de enige ziel die groot gevaar loopt een eeuwigheid te verliezen, de ziel van de mens in kwestie, die zich aan zulk een gruwelijke zonde schuldig maakt.” Laten we vooral de Bijbel zelf aan het woord laten. Met name het laatste vers van de kleine profeet Jona. De Heere spaarde Ninevé niet alleen omdat er veel meer dan 120.000 waren die het onderscheid niet wisten tussen de linker- en de rechterhand. De laatste woorden luiden: „Daartoe veel vee.”

Ds. M. van Kooten, Elspeet terdege *

29 SEPTEMBER 2021

PASTORAAL

„Luther was voor mij vooral een groot theoloog, om tegen op te kijken, maar we kwamen naast elkaar te staan als twee verdrietige vaders”

STERVEN MET LUTHER Het sermoen van Luther over de voorbereiding op de dood raakte Arthur Alderliesten diep. Hij besloot de preek in bredere kring bekendheid te geven door een boekje te schrijven over Luthers stervenskunst. ”De kerkelijke gemeenschap behoort zorg te dragen voor de stervenden.” tekst: HUIB DE VRIES beeld: ANTON DOMMERHOLT

terdege *

29 SEPTEMBER 2021

terdege *

29 SEPTEMBER 2021

terdege *

29 SEPTEMBER 2021

alvijn is Arthur Alderliesten (42) lief, maar met Luther voelt hij zich zo mogelijk nog sterker verbonden. Als adolescent maakte hij voor het eerst kennis met geschriften van de reformator uit Wittenberg, zoals ”Van de vrijheid van een christen” en ”De Babylonische gevangenschap van de kerk”. Beide boekjes grepen hem meteen. „”Van de vrijheid van een christen” lees ik elk jaar opnieuw. De diepe zeggingskracht kon ik destijds nog niet volledig doorvorsen, maar ik voelde me meegenomen in iets groots. Later ben ik Luthers preken gelezen. Nu bestudeer ik hem meer op thema. De werken van Luther moet je niet lezen, maar bestuderen. Dan ontdek je steeds nieuwe lagen.” Door zijn deeltijdstudie theologie en ethiek aan de Theologische Universiteit Kampen kwam de inwoner van Meteren in aanraking met Luthers sermoen over de voorbereiding op het sterven. „Dat geschrift greep me aan. Ik vond het zó mooi, zó krachtig, ook qua taal. Voor het eerst las ik een werk van Luther in het oorspronkelijke Oudduits. Dan begrijp je nog beter waarom hij een woordkunstenaar wordt genoemd.”

PARADOX De inhoud raakte hem te meer door de omstandigheden in zijn gezin. „In november 2019 is onze Olivier overleden na 36 weken zwangerschap. Het was voor ons gezin een ingrijpende, maar ook een rijke tijd waarin we Gods nabijheid bijzonder hebben ervaren. Mede dankzij Luthers sermoen kreeg ik meer dan ooit oog voor de betekenis van de opstanding van Christus. Daar kun je zó veel kracht en troost uit putten.” In zijn boekje wijdt Alderliesten een hoofdstuk aan Luthers eigen ervaringen met de dood in de nabije kring. De extraverte reformator verloor twee meisjes. Elisabeth leefde amper een jaar, Magdalena dertien jaar. „De hoge kindersterfte in die tijd maakte hun 40

terdege *

29 SEPTEMBER 2021

dood voor hem niet tot iets normaals. Zijn hart werd verscheurd door verdriet. Na het sterven van Magdalena wilde hij zelf ook wel heengaan. Luther was voor mij vooral een groot theoloog, om tegen op te kijken, maar toen ik dat las kwamen we naast elkaar te staan als twee verdrietige vaders.” De vragen rond leven en dood houden de inwoner van Meteren al jaren bezig en bepaalden ook zijn loopbaan. Hij was directeur van de VBOK en richtte zich de achterliggende twee jaar bij de Stichting Vrienden van Lelie zorggroep op thema’s rond ouderenzorg, ouder-zijn en het levenseinde. Per 1 oktober treedt hij bij stichting Schreeuw om leven aan als nieuwe directeur. Sinds 1 oktober 2020 is hij projectcoördinator ethiek bij het Lindeboom Instituut. „Daar houd ik me op dit moment vooral bezig met medischethische vragen rond euthanasie en voltooid leven. Mensen ervaren hun bestaan soms als zo zwaar dat ze de dood als het enige antwoord beschouwen. Tegelijk zien we in deze coronatijd dat elk risico moet worden geminimaliseerd, want stel je voor dat we door dat virus sterven. Deze paradox toont dat we maar moeilijk weten om te gaan met de dood en het lijden dat er vaak aan voorafgaat.”

STERVENSPASTORAAT In de middeleeuwen verschenen er geregeld ”artes moriendi”, ofwel boekjes over de kunst van het sterven. Ze waren aanvankelijk bestemd voor priesters als hulp bij het stervenspastoraat. Vanwege de hoge sterftecijfers raakten ook leken daarbij betrokken, reden om de boekjes over te zetten in de volkstaal. „Luthers sermoen past in die traditie”, constateert Alderliesten, „met onder meer dit belangrijke verschil: hij schreef het niet voor de stervensbegeleiders, maar voor de stervenden zelf. Daarmee verplaatste hij het sterven als openbaar gebeuren binnen de gemeenschap meer naar het

PASTORAAL

individu. Vandaag hebben we wat dat betreft een omgekeerde beweging nodig.” Het sermoen begint met twee praktische zaken. In de eerste plaats het eerlijk verdelen van de goederen onder de nabestaanden, om ruzie te voorkomen. In de tweede plaats het schenken van vergeving aan mensen die onrecht aandeden en vergeving verlangen van hen die onrecht werd aangedaan. „Pas daarna kun je je volgens Luther echt richten op God. Deze praktische inslag vond ik verrassend. De kernboodschap van het sermoen is dat de stervende zich niet moet bezighouden met zonde, dood en hel, waarop in de bestaande sterfboekjes de nadruk viel, maar op genade, leven en de hemel. Dat was in Luthers tijd radicaal vernieuwend. Deze benadering vloeide rechtstreeks voort uit zijn ontdekking van de rechtvaardiging door het geloof alleen. Het zicht daarop heeft ook gevolgen voor het denken over en het omgaan met de dood. Die typeert Luther voor de christen als een slaap. Op de grafsteen van zijn eerste overleden dochtertje liet hij de tekst zetten: „Hier slaapt M. Luthers dochter Elisabeth.” Met het Bijbelse beeld van de slaap wordt het monstergevoel dat aan de dood kleeft weggenomen. Luther bedoelt in zijn geschrift de stervende vooral te bemoedigen. Reformatorische stervenskunst is gericht op troost.”

LEVEND GELOOF Voorwaarde voor deze stervenspraktijk is een levend geloof in Christus, erkent Alderliesten. „Dat maakt het lastig om het sermoen actueel te maken voor de samenleving van nu. Je gunt ieder een lutherse stervenspraktijk, maar die vraagt om een christologisch leven, vanuit Gods genade. Daarom heeft dit boekje in de eerste plaats iets te zeggen voor de kerk als het lichaam van Christus.” Bij het sterven mag de christen volgens Luther ervan overtuigd zijn dat de ogen van

God, van Christus, de engelen en de heiligen in de hemel en op aarde op hem gericht zijn. Ook dat was voor Alderliesten een treffende en troostrijke gedachte. „Door het overlijden van Olivier is de band tussen de strijdende en de triomferende kerk veel meer een realiteit voor me geworden. Elke zondagmiddag gaan we als gezin naar zijn graf; op eerste paasdag ga ik alleen, vroeg in de morgen. Niet om de Levende bij de doden te zoeken, maar ik voel me daar heel dicht bij de essentie van het paasevangelie. Christus heeft

„Je gunt ieder een lutherse stervenspraktijk” de dood overwonnen.” Een deel van het sermoen is gewijd aan de betekenis van de sacramenten in de stervensfase, met name biecht, eucharistie en laatste oliesel. Voor een hedendaagse gereformeerde christen wat bevreemdend. „Na het schrijven van dit sermoen heeft Luthers theologische visie op de sacramenten nog een ontwikkeling doorgemaakt, maar zijn benadering was voor die tijd, 1519, al zeer opvallend, bijna revolutionair. Hij onderstreept dat het uiteindelijk niet om de tekenen gaat, maar om het geloof in Christus, naar Wie de sacramenten verwijzen. In de context van zijn tijd verkleinde hij de betekenis van de sacramenten. Destijds was de gedachte dat het ontvangen van het sacrament noodzakelijk is voor een zalig sterven.”

TAAK Vandaag is een omgekeerde beweging wenselijk, vindt Alderliesten. „Het is mijns

terdege *

29 SEPTEMBER 2021

– ADVERTORIAL –

Ken jij mensen die vereenzamen door psychische problemen? Binnen je familiekring? Vrienden, buren of leden binnen je kerkelijke gemeente? Laat hen niet alleen staan!

Eleos is één tegen eenzaamheid

Albert Jan Brouwer: Woonbegeider, Eleos Juventum in Ede

Morgen start de week tegen eenzaamheid. Eleos zoekt dan haar buren op. Begeleiders van diverse locaties voor begeleid wonen vertellen hoe je mensen met psychische problemen kunt helpen. Om vereenzaming te voorkomen. Hendrik van Braak: Woonbegeleider, Eleos Siloam in Ede

"Eleos Juventum in Ede helpt jongeren met autisme uit heel het land. Eenzaamheid is een thema waar we regelmatig mee te maken hebben in onze woongroep. Contact maken is al lastig, maar contact onderhouden is soms extra ingewikkeld. Jongeren kunnen verdrietig zijn, omdat ze niet zoveel vrienden om zich heen hebben. Ze voelen "Vooral jonge mensen met psychische problemen hebben

zich soms anders behandeld en alleen. Ik ben alert op hun

moeite met meekomen in de prestatiemaatschappij. Vaak

roep, op hun hulpvraag. Dan stel ik bijvoorbeeld met hen

worden ze daardoor niet begrepen en vereenzamen ze

een lijstje op, met vrienden waarmee ze contact kunnen

gemakkelijk. Bij Siloam in Ede reiken we hen de hand. We

onderhouden. Elke week één!"

helpen onze bewoners weer een leven op te bouwen. Door een dagbesteding te bieden, een luisterend oor te zijn. En door bij te staan bij het opzetten of herstellen van een nieuw netwerk. Zo staan ze na enkele jaren vaak weer op

“Betrek jongeren met autisme actief in de catechisatie’’

eigen benen. Maar er zijn ook mensen die nooit meer alleen kunnen wonen. Voor hen wordt Siloam dan een soort thuis."

"Vaak stimuleer ik onze jonge bewoners om naar de jeugdvereniging van de kerk of naar catechisatie te gaan.

“Ben ik een kind van God? Ziet Hij mij wel?’’

Dan is het trouwens belangrijk dat de kerkgemeenschap bewust is van wat eenzaamheid voor jongeren met autisme betekent. Zo vragen we catechisatieleiders om hen actief bij het gesprek te betrekken, óók als ze zich

"Siloam is een woonvorm met reformatorische grondslag.

onopvallend willen terugtrekken."

Van daaruit helpen we onze bewoners als ze met geloofsvragen zitten. "Ben ik een kind van God? Ziet Hij mij wel?" Zulke vragen krijgen we regelmatig. Ik luister dan, praat

Christelijk begeleid wonen

of geef advies. Zou het fijn zijn als een ouderling een keer

Kom kennismaken: www.eleos.nl/wonenbijeleos

langskomt?", vraag ik wel eens. We vinden het belangrijk

Bellen kan ook! 088-892 12 13

dat er verbinding blijft met de kerk en willen voorkomen dat mensen vereenzamen in hun geloof."

inziens on-Bijbels als ouderen die niet meer naar de kerk kunnen, zijn uitgesloten van het heilig avondmaal. Het vieren daarvan met bejaarden en stervenden, als voorsmaak van wat komt, is heel betekenisvol. Diep ontroerend vind ik het verhaal dat Dietrich Bonhoeffer op een dag hoort dat iemand in de cel tegenover die van hem wordt gegooid. Het blijkt zijn zwager Hans von Dohnányi te zijn, uitgemergeld en kapotgeslagen door de nazi’s. Op een gegeven moment gaat het alarm af en worden de celdeuren geopend. Op de gang van de gevangenis viert Bonhoeffer dan samen met zijn zwager het avondmaal, met wat water en een paar broodkorsten. Als het goed is, staat dit sacrament midden in het dagelijkse leven, met de rauwe kanten daarvan. Christus komt tot de mens in zijn misère.” Een belangrijke lijn in het boekje van Luther is voor Alderliesten dat de kerk een taak heeft in de levensavond van mensen. „De hedendaagse doodswens komt vaak voort uit eenzaamheid of anderen niet tot last willen zijn. Het bestaan van verzorgingshuizen is in zichzelf al een aanklacht tegen onze geïndividualiseerde samenleving, een individualisering waarin christenen zijn meegegaan. De gemeenschap gaat letterlijk kapot aan het individualisme en de autonomie- en maakbaarheidsgedachte. Laat de christelijke gemeente een geloofsgemeenschap zijn waarin we afhankelijkheid leren en anderen tot last mogen zijn.” Met enige aarzeling maakte hij in zijn boekje ook een kanttekening bij het fenomeen hospice. „Palliatieve zorg en hospices zijn een zegen, maar gaat er niet iets fout als we ze als het enige alternatief voor euthanasie propageren? Dan kan een hospice onbedoeld een instelling worden waarmee de dood verborgen, op afstand wordt gehouden. Ik vrees dat ook wij het moeilijk zijn gaan vinden om het verval van de mens onder ogen te zien. De kerkelijke gemeenschap behoort zorg

te dragen voor de stervenden, liefst binnen de familiekring. Dat zou veel meer moeten gebeuren dan nu het geval is.”

VOORBEREIDING De voorbereiding op het sterven dient volgens Luther plaats te vinden in het volle leven. Hij verwoordde die overtuiging dichterlijk in zijn gezang ”Midden in het leven zijn we door de dood omvangen”, geschreven na het overlijden van een goede vriend door een tragisch ongeval. „Echt luthers mondt het lied uit in een lofzang op Christus en Zijn verzoenend bloed. In het geloof is de christen in de dood door het leven omvangen.” Als het aan Alderliesten ligt, wordt er in prediking, pastoraat en catechese meer aandacht aan dit onderwerp besteed. „Een belangrijke les is: neem de tijd om te sterven en grijp niet krampachtig naar het allerlaatste medische middel, waardoor je vergeet bewust afscheid te nemen van je geliefden en je voor te bereiden op de ontmoeting met God.” Een van de mooiste delen uit Luthers sermoen is voor Alderliesten de vergelijking die de reformator maakt tussen de bange gang van een kind naar deze wereld door het nauwe baringskanaal en de gang van een christen door de enge poort van de dood naar de hemelse heerlijkheid. „Luther schrijft in dit verband: „Daarom heet het sterven van de heiligen een nieuwe geboorte. Hun feest noemt men in het Latijn natale, wat betekent: geboortedag.” Voor onze Olivier vielen beide baringskanalen samen. Hij volgde de kortste route naar zijn bestemming: eeuwige lofprijzing in de nabijheid van onze goede God.”

N.A.V. ”STERVENSKUNST BIJ LUTHER. LUTHERS VISIE OP LEVEN, DOOD EN STERVEN ALS ANTWOORD OP VOLTOOID LEVEN”, DOOR ARTHUR ALDERLIESTEN; UITG. DE BANIER; € 11,95.

terdege *

29 SEPTEMBER 2021

Hauptwerk 40 jaar ervaring Hoogwaardige audio Betrouwbaar vakmanschap

OPVOEDWEBINAR 4 oktober - 20.00 uur Op maandagavond 4 oktober, tijdens de Week van de Opvoeding, organiseert Agathos hulpverlening (onderdeel van Lelie zorggroep) een opvoedwebinar over het thema: opvoeden vanuit verbinding met je kind.

Opvoeden is een hele taak die veel van ouders vraagt. In dit webinar krijg je als ouder praktische tips om in verbinding te blijven met je kind.

Agathos hulpverlening ondersteunt op het gebied van opvoeden en “Opvoeden vanuit opgroeien. We komen bij Praktische het gezin thuis om samen te verbinding, dáár gaat het om” vindt Petra opvoedtips werken aan een oplossing Smit, hulpverlener voor ouders voor de vraag. We geven hulp door bijvoorbeeld en gedragscoach bij Agathos hulpverlening. Samen met gesprekken te voeren, samen te oefenen met ander gedrag of zo collega Femke Wassink spreekt zij tijdens het webinar over opvoeden nodig andere hulpverleners in te schakelen. vanuit liefde en vertrouwen. en s

ati eld gr nm aa

agathos-hulpverlening.nl/webinar

Opvoeden vanuit verbinding met je kind

VERVOLGVERHAAL #73

Jenthe

Alle gezinnen zijn vertrokken. Slechts een paar echtparen vieren hier nog vakantie. De landweggetjes liggen bezaaid met blad. Elke morgen hangen de nevels laag in het dal. Alleen de kerktoren steekt erbovenuit. Voorbij is de zomer. Wat rest, is weemoed om wat nooit meer terugkomt. Ik ruim de Aufenthaltsraum op en sta met mijn poetsdoek stil bij het ingelijste herfstgedicht dat Jaap Zijlstra ooit voor me opschreef: „Met elk blad dat valt/ valt meer licht op de aarde/ komt meer uitzicht vrij./ Met elk blad dat valt,/ staan wij scherper getekend,/ valt meer hemel ons bij.” Hij heeft gelijk. Niet naar het vallende blad moet je kijken, maar naar het uitzicht dat vrijkomt. En dus besluit ik met andere ogen de achterliggende zomer te bezien. Wat waren het mooie maanden, met opnieuw alleen maar vriendelijke, vrolijke gasten die bij het weggaan massaal reserveerden voor het komende seizoen. Wat een vreugde en voldoening gaf ons dat. Ik schrik op, omdat de deur openvliegt. Melitta, onze hulp die in een appartement aan het werk was, roept me opgewonden toe dat „er iets vreselijk staat te lekken!” Ik ren met haar mee naar buiten, waar juist Maarten met een kruiwagen vol blad langskomt. „Gauw!” zeg ik. „Draai de hoofdkraan dicht! Lekkage!” Hij sprint richting de helling waar zich de put met de hoofdkraan bevindt. Ik volg Melitta. In het appartement dat ze schoonmaakt, stroomt het water door het plafond. En dus haasten we ons naar het verblijf daarboven. Het blijkt hermetisch afgesloten. De gasten die er bivakkeren zijn op stap. Via, via klauter ik op het balkon. Ik leg mijn handen tegen het raam en gluur naar binnen. De hele zitkamer staat blank, maar al dat water lijkt niet uit de keuken te komen. Dan valt mijn oog op de half openstaande badkamerdeur. De ruimte daarachter

hangt duidelijk vol damp en het raampje is compleet beslagen. Staat de hete douche nog aan? Zijn de gasten vergeten de warme kraan uit te draaien? Is er spontaan een leiding gesprongen? Ik voel me een bétje misselijk worden. Wat, als deze mensen na een ijn dagje uit al hun spullen doorweekt terugvinden? Het badkamerraampje blijkt op een kier te staan. Het biedt de enige mogelijkheid om binnen te komen. Maarten klimt er met een ladder bij, wurmt zich er achterstevoren doorheen en laat zich in het water op de vloer vallen. Onder de wastafel is een leiding losgeschoten, ziet hij. Gauw opent hij de balkondeur voor ons, zodat Melitta en ik kunnen gaan dweilen. De ene handdoek na de andere wringen we uit. De vloerkleden, alle schoenen en een tas van de gasten hangen we over de balustrade in de zon. Zelf gaat Maarten gereedschap halen om de leiding weer vast te zetten. „We wilden graag avontuur, maar soms denk ik: het mag wel wat minder”, verzucht ik tegen Melitta. „Hoe kan dit nou? We zijn de renovatiefase nu toch zeker wel voorbij? Alles liep zo lekker, de hele zomer...” „De loodgieter heeft nooit gedeugd”, moppert Maarten, die binnenstapt. „Weet je nog wat we heet water in de wc hadden en koud water uit de kraan?” Aan het eind van de middag staat alles droog en wel weer op z’n plek. De verleiding is groot om de hele toestand maar gewoon te verzwijgen, maar dat kunnen we niet maken. Zodra de gasten thuiskomen, biecht ik alles zenuwachtig op. „Nou”, zegt de man. „We wáren van plan volgend jaar terug te komen...” Ik slik. „En daar is nu nog meer reden toe”, vervolgt hij. „Een Turks stoombad. Een gedweilde vloer. Wat willen we nog meer?!”

Volgende keer: Via duizend wegen... terdege *

29 SEPTEMBER 2021

tekst: JEANNETTE WILBRINK-DONKERSTEEG

Jenthe (42) is met haar man Maarten (45) en hun kinderen Jos (15), Laura (13), Lindy (10) en Heidy (9) verhuisd naar de bergen op de grens tussen Oostenrijk en Slovenië, waar het gezin gastenverblijven heeft ingericht in een eeuwenoude boerderij.

Rustig en licht

JEANET: „IK HOUD VAN DOORLEEFDE SPULLEN”

Ze is gek op wit, crème en aardetinten. Jeanet Jonker (35) uit Katwijk aan Zee kleedt zich er niet alleen naar, maar heeft ook haar huis ingericht in deze natuurlijke stijl. Verrassend: bloemen en planten komen er bij haar niet in. tekst: JACOMIJN ARIAKHAH beeld: TINEKE VAN DER EEMS

terdege *

29 SEPTEMBER 2021

„Ik bed enk va a k wi e m ij n spull en h eef t v a st g eh a d e n wa t er mee g eb eurd is .”

J eanet w eet v an bijn a alle o b j ect en i n hui s n og pre cie s de herk o mst .

p haar eettafel staan vazen van donkerbruin glas. Een nieuw element, zegt Jeanet. En nogal gedurfd: „Een aantal jaren geleden zou ik zo’n donkere kleur niet hebben uitgekozen voor mijn interieur.” Ze heeft wel vaker water bij de wijn gedaan. Zo zijn de lamellen voor de ramen aan de achterkant zwart, evenals de omlijsting van de deuren tussen de keuken en de woonkamer. „Een idee van mijn man”, vertelt ze. „Het waren eerst witte deuren en witte gordijnen. Maar ik miste in huis sfeer en geborgenheid. Toen zei hij: „Zullen we de deuren zwart verven?” Dat hebben we vorig jaar gedaan. Ik ben er tot op de dag van vandaag blij mee. Het voelt veel knusser dan daarvoor.” Het zijn vrijwel de enige donkere kleuren in het verder lichte huis. Er staat veel brocante: oude tinnen potten hangen aan een haakje achter de eettafel. Een rieten mand staat in zijn ijzeren broertje boven op de tafel. Op een oud luik in de hoek is een lampje geplaatst. Waarom ze zo weg is van neutrale kleuren? „Die passen bij mij. Fellere tinten vind ik ook wel leuk, maar dan voor een paar dagen. Daarna word ik er onrustig van.” Die voorkeur voor wit- en aardetinten gaat vrij ver. Zo staat er bij de Jonkers geen enkele plant in de woonkamer. „Planten horen in de tuin”, zegt Jeanet stellig. „Buiten zijn ze leuk, binnen niet. Mijn man doet me ook geen plezier met een bos bloemen. Hij heeft die maar één keer aan me gegeven: toen we net getrouwd waren, kocht hij een boeket zonnebloemen. Ik durfde er niets van te zeggen, maar hij zag aan mijn gezicht dat ik het niet mooi vond. Sindsdien heeft hij nooit meer bloemen meegenomen.” Met een lach: „En op onze trouwdag komt mijn moeder soms

met twee biefstukken aan in plaats van een boeket.”

DOORLEEFD Nadat Jeanet in 2007 trouwde met Kees (34), woonden ze zeven jaar in een appartement. Daar ontwikkelde ze haar liefde voor oude spullen. „Als ik iets zie waarvan mijn hart sneller gaat kloppen, fantaseer ik erover wie het heeft vastgehad, wat ermee gebeurd zou kunnen zijn en waar het heeft gestaan of voor is gebruikt. Ik heb het altijd al leuk gevonden om met spulletjes bezig te zijn. Mijn moeder ook, dus waarschijnlijk is het me met de paplepel ingegoten.” Vooral in Frankrijk kan ze haar hart ophalen aan vintage vondsten. „Ook dit jaar heb ik weer gescoord. Op vakantie heb ik op een ”vide grenier” –een Franse rommelmarkt– een oude spiegel gevonden. Hij staat nog ergens boven geparkeerd, want ik weet nog niet waar ik hem wil hangen. Maar ik vond hem zo mooi dat ik hem ook niet kon laten liggen.” Haar omgeving snapt haar hobby niet altijd. „Van de spiegel zeiden mensen op de camping: „Ja maar Jeanet, het glas is verweerd, wil je dat niet eerst opknappen dan?” Maar dat hoeft van mij niet. Het doorleefde vind ik juist mooi.” Van de meeste objecten in haar huis weet ze precies de herkomst. Haar favoriet is een oude glazen kruik met een rieten buitenkant. Die kocht ze eveneens op een marktje in Frankrijk, in een slaperig dorpje. Achter de kleedjes met koopwaar stonden oude Franse dametjes. „Op een gegeven moment zag ik die kruik staan. Ik dacht: die moet ik hebben. Toen ik vroeg wat hij kostte, zei de vrouw: 8 euro. Ik dacht even na, want dat was maar weinig geld voor zo’n mooie kruik. Maar de vrouw vatte mijn aarzeling op als twijfel. Ze zei: 5 euro is ook

goed hoor. Dus zo blij als een kind kwam ik met mijn kruik in mijn armen naar de auto gehuppeld. Dat zijn echt leuke dingen. Op diezelfde markt vond ik ook een handschoen. Ik liet die zien aan de verkoopster. Ze zei: Het is er maar één hè? Waarvoor wil je die dan gebruiken? Voor ”la maison”, zei ik. Die vrouw dacht waarschijnlijk: wat mankeren die Nederlanders?”

VERWEERD EN BRUIN Wees comfortabel in je oncomfortabelheid, zei iemand pas. Dat vond ze een inspirerend gezegde. En dat is misschien ook wat haar liefde voor oude dingen doet opvlammen, bedenkt ze al peinzend. Want het hoeft allemaal niet perfect, liever niet zelfs. „Nieuw is mooi, maar ik houd nog meer van wat oud en gebruikt is. Iets waarvan je ziet dat het de tijd heeft doorstaan, wat een ziel heeft.” Zo heeft ze boven een hele doos kant staan. „Van dat verweerde en bruine.” Wat ze daarmee doet? „Ik heb boven een washok, waarin ook een bureautje staat. Daar leg ik het neer. En als ik een cadeautje inpak, doe ik er een stukje van dat kant bij. Het komt altijd wel van pas. En zo niet, dan laat ik het lekker in een doosje zitten. Daar kan ik ook blij van worden.” Naar kringloopwinkels gaat ze graag. Daar kijkt ze standaard even bij de Bijbels, om te zien of er nog oude exemplaren tussen zitten. En bij serviesgoed. „Ik zit altijd de onderkant van het servies te bekijken. Ik krijg wel ook weleens vreemde blikken. Toen ik de kringloop net had ontdekt, liep ik eens met een oud wasbordje naar de kassa. Wel drie of vier mensen vroegen mij wat ik er mee wilde gaan doen. Dat zet ik in huis, zei ik. Blijkbaar vonden ze dat een beetje apart.” Ze haalt een vaal lapje stof tevoorschijn, bruin met zwarte letters.

terdege *

29 SEPTEMBER 2021

terdege *

29 SEPTEMBER 2021

„Het is een mi x v a n ou d e n n ieu w: Fra nse sp ulle n e n Sca nd i na vi sc h e s tij l .”

„ A l s er i et s ni euws bij k o mt , g aat er o o k wat we g. H et mo et i n b al an s zijn .”

„Dit vond ik in een oude doos in Frankrijk. Ik weet dat het uit het leger komt, maar niet welk leger. En wat er op heeft gestaan kan ik niet meer lezen. Maar het is fantastisch.”

BREKEN Inmiddels woont ze al zeven jaar met haar man en dochter in een eengezinswoning in Katwijk. Daar heeft ze haar stijl verder ontwikkeld. „Het is een mix geworden van een oud en nieuw: Franse spullen gecombineerd met een Scandinavische stijl. Dat is echt mijn ding.” Haar man heeft geen problemen met haar hobby. „Als hij er maar geen last van heeft, vindt hij het prima. Maar er moet niet ergens een krukje staan waar hij z’n benen over breekt.” Hun 7-jarige dochter Sofie vindt haar moeders spullen over het algemeen maar rommel, lacht Jeanet. „Daar moppert ze vaak over. Maar afgelopen vakantie heeft ze in Frankrijk geen marktje overgeslagen. Ik zou het leuk vinden als zij later gaat zien hoe waardevol tweedehands spullen zijn, of hoe mooi iets doorleefds kan zijn.” Ze bevindt zich nu op het punt dat hun huisje eigenlijk geen nieuwe aanwinsten meer kan herbergen, zegt ze. „Er komt zo nu en dan nog wat bij, maar dan gaat er ook wat weg. Soms gaat het naar boven, soms neemt m’n zusje iets mee naar haar eigen huis als ze iets moois ziet wat ik niet gebruik. Voor mij is het huis nu in balans.” En dus moet ze zichzelf af en toe een halt toeroepen als ze op markten of kringloopwinkels iets moois tegenkomt. Dat lukt aardig. „Ik moet eerlijk zeggen: de tijd heeft me ook geleerd om meer op de rem te trappen en meer om me heen te kijken naar wat ik heb. Als ik in Frankrijk naar vijf marktjes ben geweest en ik bij thuiskomst

zie dat er in de buurt ook een rommelmarkt is, ga ik bewust niet. Zo probeer ik balans te houden. Genoeg is genoeg. Als ik boven een spiegel heb staan waarvoor ik nog geen plek heb gevonden, moet ik niet iets nieuws scoren waarvoor ik ook geen plek heb.” Ze had het er vorige week nog met iemand over: dat we nooit verzadigd of tevreden zijn. „Daarom kijk ik ’s avonds ook niet in woonbladen. Dan krijg je veranderdrang die niet realistisch is. Of je wilt iets veel te graag hebben.”

STIJL Haar stijl past echt bij haar. „Mensen die bij ons thuis komen zeggen: dit ben jij. Het allermooiste compliment kreeg ik een keer van een moeder die het vriendinnetje van Sofie kwam ophalen. „Jouw huis is een kijkje in jouw ziel”, zei ze. Dat had nog nooit iemand gezegd. Maar het is denk ik wel zo. Met interieur bezig zijn is mijn hobby. Niet om ermee te pronken, maar om er met elkaar gelukkig in te zijn.” Ooit zou ze nog weleens in een oud houten huis willen wonen, met een groene tuin. Maar voor nu is ze tevreden met haar combinatie van strakke muren en gedeukte spullen. Verandering van interieur zit er wat haar betreft ook niet aan te komen. „Waarom zou ik iets kopen wat je niet mooi vind? Ik heb geen behoefte aan een andere stijl, nog los van het financiële plaatje.” En toch, zegt ze, is ze niet helemaal ongevoelig voor trends als ze terugkijkt op de afgelopen tien jaar. „Een ander zou zeggen: je interieur is nog krek hetzelfde. De spullen waren toen oud en dat zijn ze nu ook. Maar ik zie dat ik meer met aardetinten heb dan vroeger. En die bruine vazen op tafel had ik tien jaar geleden niet gekocht. Maar of er volgende week bloemetjesbehang op de muur komt? Nee.”

„Het mooiste compliment kwam van een moeder die haar dochter ophaalde: Jouw huis is een kijkje in jouw ziel, zei ze”

Tips van Jeanet: Favoriete shopadresjes: Poem en Sofia in Valkenburg (ZH), veel mooie brocante en papiergerei. KindanHuys in Voorschoten, waar ze mooie vondsten uit Frankrijk verkopen. Katwijkse kringloopwinkels, bijvoorbeeld De Brug of Dorcas. De antiekmarkt in de Jaarbeurs (twee keer in het jaar). Ook op rommelmarkten en online (bijvoorbeeld Marktplaats) kun je tegenwoordig best mooie vondsten doen. Magazines/Instagram: Ik lees graag de Ariadne at Home en de VTwonen. Op Instagram heb ik geen favoriete pagina’s. Ik volg mensen omdat ze een eerlijk verhaal en beeld hebben. Als ze daarnaast ook nog van interieur houden, is dat leuk. Uitgaan: Bij ons in de buurt zit brasserie het Havenkwartier en langs het strand zit een aantal leuke strandtenten, zoals ”Zee en Zon” en ”Strand”.

terdege *

29 SEPTEMBER 2021

COMFORTABEL WONEN BIJ PIETERSE WONEN & SLAPEN

3XM BESTAAT 40 JAAR! Daar zijn we dankbaar voor! Ter ere hiervan brengen wij een speciale jubileum editie uit van ons magazine ‘In Beeld’. Beeld’ Vol met achtergrond, achtergrond, nieuws en verhalen uit het veld. veld.

Boxspring Kaapstad

Openingstijden: Dinsdag t/m Vrijdag : 9:00 -17:30 Vrijdagavond: Op afspraak (tot 20:00) Zaterdag: 10:00 - 16:00 | ʼs maandags gesloten

Vraag hem nu aan! www www.3xm.nl/jubileum .3xm.nl/jubileum

Noordelijke Achterweg 58-79a, Wemeldinge Tel. 0113-621296 www.pieterse-wonen.nl

Bielzen | Landhekken Bouwhekken | Tuinpalen (Verzinkte) draadmatten Kokers | Buizen | Strippen Dubbelstaafs hekwerken en vele andere producten

Materialen voor tuin en erf www.hardeman.nl/webwinkel (0318) 52 17 00

06 57 68 50 55

bouwproducten@hardeman.nl

NATUUR

Het grote wonder van de vogeltrek zorgt elk jaar weer voor kleurrijke verrassingen. Je hebt bijvoorbeeld doortrekkers en dwaalgasten. Deze hop is zo’n gevederde toerist. Heel even mocht ik z’n schitterende verenkleed en hanenkam zien, alvorens hij het Brabantse bospad weer verruilde voor het warme zuiden.

r e d n O ns o

Onze (o)pa en (o)ma Huls hopen DV 8 oktober 45 jaar getrouwd te zijn! Wij willen hen hiermee van harte feliciteren en wensen hun Gods zegen toe. Liefs van de (klein)kinderen. Schemperserf 24, 7951 JC Staphorst.

Op 10 september waren onze lieve papa en mama, Pieter en Anneke BaxBogert, 40 jaar getrouwd. We feliciteren hen en wensen hun van harte Gods zegen toe. Veel liefs van jullie (klein)kinderen. Vondellaan 31, 2741 XH Waddinxveen.

Op 6 september waren onze lieve vader en moeder, Ad en Marleen Moerdijk-Hollestelle, 25 jaar getrouwd. Hierbij willen we hen van harte feliciteren en hun Gods zegen voor de toekomst wensen. Liefs Rens & Nienke, Lisanne, Lotte en Nadine. Mairestraat 7, 4411 CB Rilland

Onze pake en beppe Venema waren 2 september 45 jaar getrouwd. Bedankt voor de superleuke dag die we samen hebben gehad. Liefs uit Westkapelle, Geertje, Tjitske, Aukje, Wietske, Jinke, Maaike, Jan Venema. Zuiderhogeweg 17, 9203 ST Drachten

terdege *

29 SEPTEMBER 2021

5 8

Let op: er kan een lange wachttijd zijn.

Op 16 september waren onze lieve ouders, opa en oma Van Alphen, 45 jaar getrouwd. Wij willen hen hiermee van harte feliciteren. Heel veel liefs van ons allemaal. Fam. M. van Alphen, Nieuwstraat 11, 5311 BE Gameren.

Op 15 september mochten onze ouders, J.L. Bolte en J.A. Bolte-Dekker uit Vriezenveen, hun 60-jarig huwelijksjubileum gedenken. Namens kinderen en (achter)kleinkinderen willen wij hen van harte feliciteren met deze bijzondere dag die hun samen gegeven is.

Herma en Jorieke, 40 jaar vriendinnen! Heel erg bedankt voor wie je voor mij was in al die jaren!

Lieve Willemien, alle Terdegelezers mogen het zien! Dat jij de beste kraamverzorgster bent,

en ons ontzettend hebt verwend! Bedankt voor de onvergetelijke tijd. Je bent een topmeid!

Wij willen onze tante Annemieke bedanken voor het maken van deze leuke jurken. Van Louise, Charlotte, Jorieke, Elene en Joseien.

terdege *

29 SEPTEMBER 2021

terdege *

29 SEPTEMBER 2021

EEN DAG IN HET DIERENZIEKENHUIS

Het is een herrie van jewelste in AniCura Dierenziekenhuis Stroowaert in Oud-Beijerland. Een grote herder laat luidkeels zijn ongenoegen blijken, zodat de katten in de wachtkamer zenuwachtig in elkaar duiken. Scherpe nagels of flitsende tanden? Daar trekken de artsen en assistentes zich niets van aan. tekst: LEANNE VAN SPRONSEN-MONSTER beeld: TINEKE VAN DER EEMS

terdege *

29 SEPTEMBER 2021

9.30 UUR Het team bestaat vandaag uit dierenartsen Stephanie en Natasja, vier assistentes en twee stagiaires. Voor het teamoverleg verzamelt iedereen zich in het kleine zenuwcentrum van het ziekenhuis, dat bestaat uit twee spreekkamers, twee operatiekamers, een onderzoekstafel en een laboratorium. Verderop in de gang zijn de katten- en hondenopvang, de röntgenkamer en de CT-scan. “Dat is het leuke van dierenarts zijn: je doet alles zelf!” vindt Natasja. Op het whiteboard staan de patiënten vandaag. Stephanie schrijft haar naam bij de heupoperatie van kater Tobias, Natasja tekent voor de sterilisatie van poes Snoes.

9.35 UUR ASSISTENTE MARION HIJST HOND LANA OP DE ONDERZOEKSTAFEL. HET BEESTJE TRILT ALS EEN RIETJE EN KIJKT HAAST WANHOPIG OM ZICH HEEN. MARION HOUDT HAAR STEVIG VAST, TERWIJL ASSISTENTE PETRI EEN VAN DE VOORPOOTJES SCHEERT EN HET INFUUS AANBRENGT.

terdege *

29 SEPTEMBER 2021

REPORTAGE

9.45 UUR NA EEN SNELLE MAAR GRONDIGE SCHOONMAAKRONDE WORDT LANA INGEWISSELD VOOR TOBIAS. DE RODE KATER HOUDT ALLES NAUWLETTEND IN DE GATEN. PETRI WIJST HOE ASSISTENTE-IN-OPLEIDING ANNELEEN HEM VAST MOET HOUDEN ALS HIJ ZIJN INFUUS KRIJGT. “HET ZAL NIET DE EERSTE KEER ZIJN DAT IK EEN KAT IN MIJN GEZICHT KRIJG”, LEGT ZE UIT. HET LEED IS AL SNEL GELEDEN EN TOBIAS KRIJG EEN FELGEEL TAPEJE OM ZIJN POOT MET HONDENPOOTJES EROP. NOG EVEN SNEL OP DE WEEGSCHAAL: 6 KILO SCHOON AAN DE HAAK.

10.00 UUR Arts Stephanie dient de verdoving toe. Zachtjes zakt Tobias door zijn pootjes. “Heb je de zaag nodig?” vraagt Petri zich af. “Nee, de heupkop is al helemaal los”, antwoordt de arts. Petri brengt de beademingsbuis in en scheert het achterwerk van de kater kaal. Rossige plukken donshaar dwarrelen naar de grond.

terdege *

29 SEPTEMBER 2021

10.10 UUR Een poes die gisteren is geopereerd, vertoont nog niet veel leven. Marion zet de couveuse aan, zodat de lapjeskat daarin kan opwarmen. Ondertussen duikt Natasja de spreekkamer in met labradoodles Tip en Bommes. De krullenbollen krijgen een rabiesvaccinatie. Een van de balieassistenten breekt even in: kan Natasja vanmiddag een euthanasie aan huis doen? Ze knikt. “In het ziekenhuis hebben we een speciale afscheidskamer voor het inslapen. Maar thuis kan ook.”

10.15 UUR “WELKE WONDSPREADER HEB JE NODIG?” ANNELEEN LEGT DE GLANZENDE TANGETJES, SCALPELS EN SCHAARTJES KLAAR IN OPERATIEKAMER 1. TUSSENDOOR MOET ER TER CONTROLE EEN RÖNTGENFOTO GEMAAKT WORDEN VAN EEN ZENUWACHTIG HIJGENDE GRIJZE PITBULL DIE VORIGE WEEK EEN KNIEOPERATIE ONDERGING.

terdege *

29 SEPTEMBER 2021

REPORTAGE

10.20 UUR BIJ DE BALIE NEMEN DE ASSISTENTES EEN REUSACHTIGE, NIJDIGE POES IN ONTVANGST. DE BAASJES GAAN EEN WEEKJE WEG EN MAXIME VERBLIJFT ZOLANG IN HET KATTENHOTEL OP DE BOVENVERDIEPING. STAGIAIRE KIM ZEULT HET BAKBEEST DE TRAP OP.

10.30 UUR Met armlange, dikke handschoenen aan brengt Marion poes Snoes binnen. Snoes is nogal van het meppen. Vlug bakert Marion haar in met een oude handdoek, zodat alleen haar voorpootje nog uitsteekt. Natasja zet het infuus en al snel worden de blauwe oogjes glazig.

terdege *

29 SEPTEMBER 2021

10.45 UUR Om het kwartier gaat er een timer af. Anneleen pakt snel haar klembord en noteert de waardes van Tobias. Stagiaire Kim mag een ander klusje opknappen. Drie zakjes hondenpoep moeten in een potje gemengd worden en getest op een parasiet. Ze staat er met haar neus bovenop. “Ik ben er niet vies van, hoor”, lacht ze, terwijl de nogal sterke geur zich door de ruimte verspreidt.

10.50 UUR NATASJA MAAKT ZICH KLAAR VOOR DE OPERATIE. OP HAAR HOOFDKAPJE STAAN TECKELS. “IK HEB ER ZELF OOK EENTJE EN DIE HEB IK OOK WELEENS GEOPEREERD.” BIJ STEPHANIE STAAT HET ZWEET OP HAAR VOORHOOFD. DE HEUPKOP VAN TOBIAS ZIT VASTER DAN GEDACHT. VANUIT HUN EIGEN OPERATIEKAMERS, OP NOG GEEN 2 METER AFSTAND, OVERLEGGEN DE ARTSEN MET ELKAAR.

terdege *

29 SEPTEMBER 2021

REPORTAGE

11.00 UUR IN EEN MUM VAN TIJD IS DE STERILISATIE VAN SNOES ACHTER DE RUG. VOOR NATASJA IS DIT EEN ROUTINEKLUSJE. DE EIERSTOKJES LIGGEN EENZAAM OP HET TAFELTJE. VAKKUNDIG HECHT DE ARTS HET WONDJE. “LUKT HET AL, STEPHANIE?” ROEPT ZE OVER HAAR SCHOUDER. STEPHANIE ZUCHT. “HET LIJKT WEL EEN KIES DIE NIET LOS WIL.”

11.30 UUR 11.15 UUR Een van de assistentes probeert contact te leggen met een andere dierenarts. Misschien heeft hij nog een tip voor de operatie van Tobias. Marion legt Snoes liefdevol terug in haar hok. Daar mag ze haar roes uitslapen. In de couveuse begint iets te bewegen. De lapjeskat lijkt eindelijk wat te ontdooien.

Stefanie rondt de operatie van Tobias af; de heupkop is er eindelijk uit. “Een jonge, gezonde kat kan prima zonder”, legt ze uit. “De spieren vangen dat zelf op.” Een blik op het whiteboard leert dat hond Lana de eerstvolgende is die onder het mes gaat. Bij haar moeten een bult en een tand weggehaald worden. Tijd voor een lunchpauze is er nauwelijks. De telefoon rinkelt onafgebroken. Volgende patiënt! In de loop van de dag mogen Tobias, Snoes, de lapjeskat, Lana en de blaffende herdershond weer opgehaald worden door hun baasjes. Ingreep geslaagd!

terdege *

29 SEPTEMBER 2021

Maak van Kuijt een dagje uit! 1.500 m2 dames-, heren- en schoenmode op één winkelvloer Gratis tis parkeren op ons eigen parkeerterrein Lunchen unchen in ons gezellige restaurant restaur Kuijt & Ko

KOOTWIJKERBROEK Veluweweg 28-30 Kootwijkerbroek - www.kuijt-mode.nl

Huize Fluitekruid

serie

van Ingrid Medema-Schalk Huize Fluitekruid is een grappige serie over het meisje Meggie van 11 jaar. Ze woont in Huize Fluitekruid, een groot oud huis aan de rand van een dorp. Meggie is erg nieuwsgierig, wil helpen en raadsels oplossen en nog veel meer... Lees je gezellig mee?

Per deel

12,95 E-book

€9,99

Huize Fluitekruid en het geheim van de vreemde tekens

Huize Fluitekruid en raadsels rond de schaatsbaan

Ga naar uw boekhandel, bestel op debanier.nl of bel 055-5390650

Huize Fluitekruid en een fantastisch schoolkamp

COLUMN

GROETEN UIT

DEN HAAG Nu het politieke seizoen weer begonnen is, blik ik nog even terug op het zomerreces. Er was niet echt sprake van rustig bijkomen en na het reces een frisse, nieuwe start maken. In plaats daarvan buitelden de ontwikkelingen in binnenen buitenland over elkaar heen. Corona, de formatie en zeker ook alle ontwikkelingen in Afghanistan hebben niet gewacht tot het reces van politiek Nederland voorbij was. Wellicht vraagt u zich af waarom dat reces een nogal lange periode is en wat politici doen in die tijd. Nu kan ik niet voor iedereen spreken, maar wel voor mijzelf. Mijn basisgedachte is de uitspraak die ik gemakshalve maar toeschrijf aan CDA-collega Pieter Omtzigt: „Reces is geen vakantie.” Tegelijkertijd is het mijns inziens van belang om ook niet te vergeten dat als je vakantie wilt, je die wel in het reces moet plannen. Op andere momenten kan dat namelijk niet. In het politieke reces ben je als Kamerlid een aantal weken verlost van de niet-alatende stroom aan debatten en stemmingen. Per jaar zit je 39 weken ‘vast’ in Den Haag. De andere weken kun je inzetten om werkbezoeken af te leggen, in alle rust zaken tot je te nemen, thuis wat (achterstallige) klusjes te doen, op vakantie te gaan enzovoort. Ik heb in het achterliggende reces een heel aantal werkbezoeken afgelegd. Aan ondernemers, aan de Onderzeedienst, aan Rijssen, aan de Regio Foodvalley. Ook heb ik een dag stage gelopen bij de organisatie voor maatschappelijk werk Welzijn Lelystad, samen met beleidsmedewerker Arnold van Huizen. Die stage maakte grote indruk op me. Wat is er een narigheid en ellende in Nederland. Menselijkerwijs gesproken kan het je zomaar treffen. Zo brachten we een bezoek aan een echtpaar dat vier jaar geleden getrouwd is. Zij kwam uit Zuid-Afrika, hij had een goede baan in de bouwwereld. Door een herseninfarct is hij van het ene moment op het andere bijna geheel verlamd geraakt. Zonder op de details in te gaan: dit echtpaar wordt bijna vermalen in de systemen van de overheid. Hun netwerk van familie, vrienden of kennissen is heel beperkt. De stemming tijdens het bezoek was bedrukt. Het enige wat de man nog kon, was lezen vanaf een iPad. Hij bleek bijna de hele dag in de Bijbel te lezen. De vrouw gaf aan dat ze uiteraard hoopten op hulp van de overheid. Hun echte hoop was echter gevestigd op God. Een hele les voor een politicus in recestijd.

CHRIS STOFFER TWEEDE KAMERLID VOOR DE SGP

terdege *

29 SEPTEMBER 2021

(advertorial)

IN DE KEUKEN IS EEN goede indeling belangrijk DEZE SCHITTERENDE, TOT IN DE FINESSES AFWERKTE KEUKEN KAN JE NIET ONTGAAN ALS JE ONLINE KEUKEN INSPIRATIE OPDOET VOOR MODERNE KEUKENS. MENNO EN ANNEMIJN SCHALKS UIT NOORDWIJK LATEN DE KEUKEN ONTWERPEN BIJ KEUR KEUKENS IN HAARLEM.

“Van alle keukenzaken die we bezocht hebben, vonden we de keukens van Keur het mooist vorm gegeven,” vertelt Menno. Niet helemaal blanco komen de Noordwijkers bij Keur Keukens binnen. Eerder hadden ze al andere keukenspecialisten bezocht maar wat Menno en zijn partner over de streep trekt is de afwerking van de binnenkant van een van de showroomkeukens. Een zwarte binnenkant en mooi afgewerkte lades, dat spreekt hen erg aan. WENSENLIJST Hun wensen staan zo ongeveer vast: een parallelle keuken, donker werkblad, spoelen niet onder het raam, afzuigkap symmetrisch in het midden van het linker keukendeel. De verdere uitwerking laten ze graag aan een adviseur over. Voor wat betreft die afzuigkap: “Beter iets naar links, dan klopt de volgorde van het werkproces beter,” adviseert de verkoper van Keur Keukens. Dat volgen Menno en Annemijn op en daar zijn ze erg blij

STREEPLOOS Het materiaal van deze keuken is van extra mat kunststof, een afwerking die nagenoeg geen vingerafdrukken laat zien. De vingers die je wel ziet kun je makkelijk verwijderen, zonder eindeloos gepoets en geboen. De ultra matte fronten drogen streeploos op, dus je hoeft ook geen schoonmaakwonder te zijn om je keuken netjes te houden.

mee, vertellen ze ons later. “Het werkproces is nu logisch vertaald naar de indeling van de keuken. Eerst komt koken, dan snijden, afspoelen en als laatste de vaatwasser. Hierdoor komt de afzuigkap niet in het midden uit maar dat is geen bezwaar met deze opstelling. Ik werk mijn programma nu makkelijk af en dat is ideaal in een keuken waar we graag en veel koken.” TAUPE MET MARMERLOOK Stijlvol in deze keuken zijn de matte, taupe/zandkleurige keukenkasten die gecombineerd worden met een marmerlook werkblad (expres lekker lang) en zwarte kastenwand. Ook mat. Wanneer uiteindelijk de vloer in kleine visgraat gelegd is, toont het resultaat chique en rijk.

ROYALE SPOELBAK Als je goed kijkt dan zie je dat de spoelbak in deze keuken royaal is. Een speciale wens van Menno en Annemijn, want in deze gootsteen kunnen hun grote grillplaat en dito snijplank plat neergelegd worden voor een grondige reiniging. Een overweging is nog hoe de spoelbak in het aanrecht wordt gemonteerd. Opbouw, vlakbouw, onderbouw, het praktische aspect geeft de doorslag. Het wordt een gootsteen met een rand zodat de rand het stoten van pannen opvangt. Dat vinden ze veiliger dan dat het composiet werkblad zou doorlopen tot in de spoelbak. OPTIMAAL Wat ze erg ijn vinden aan de indeling van de kastwand is, hoe de kasten bij elkaar geposi-

tioneerd zijn. “Je loopt weinig. Ik kan me niet voorstellen dat het nog optimaler kan. Het werkt lekker. Ook de plaatsing van de ovens. In onze vorige woning zat de oven net iets te hoog en moest je op je tenen staan bij het uitnemen van een heet gerecht. Dat was vervelend. Deze ovens zijn beter gepositioneerd.” “Over de montage zijn we te spreken. Nette mensen kwamen met professionele apparatuur. Ook de service is goed geregeld, net zoals de ontvangst in de showroom trouwens.”

KEUR KEUKENS IN HAARLEM IS ONDERDEEL VAN DB KEUKENGROEP DB KeukenGroep bestaat daarnaast uit de volgende bedrijven: Ardi Keukens in Sint-Annaland, Arma Keukens en Sanitair in Nunspeet, Adee Keukens in Rijssen, Pelma Keukens in Goes, Avanti Keukens in Kesteren, Artic Keukens in Utrecht en Anovi Keukens in Berkel en Rodenrijs.

„Geef

het gebit een goede basis”

Bijna de helft van de jongeren heeft tegenwoordig een beugel. Maar in veel gevallen is een ‘abonnement’ op de orthodontist te voorkomen als een kind op jonge leeftijd de mondspieren goed gebruikt. Dat zegt Alma Jansen-Boldewijn, logopedist en gespecialiseerd in het behandelen van de mondspierfunctie. tekst: FIJA NIJENHUIS beeld: MARTHE ROUKENS, GETTY IMAGES

terdege *

29 SEPTEMBER 2021

it onderzoek blijkt dat 80 procent van de mensen die een beugel hebben gehad, een jaar of vier jaar later merkt dat het gebit weer wat gaat schuiven”, vertelt Jansen. „Nog eens vier jaar later zijn ze terug bij af. Men vraagt zich dan af hoe dat kan. Ik weet wel wat het antwoord is: een beugel wordt geplaatst om de vorm van het gebit te herstellen, maar er wordt niet gekeken hoe die ‘verkeerde’ vorm is ontstaan.” En die oorzaak vinden is de kern van Jansens werk. Ze is sinds 1993 logopedist en heeft zich gespecialiseerd in oro-myofunctionele therapie (OMFT). Deze behandeling is erop gericht de mondspieren weer in balans te brengen door oefeningen en het afleren van verkeerde mondgewoonten. „Kinderen kunnen zichzelf op heel jonge leeftijd manieren aanleren die later vervelende gevolgen hebben voor het gebit. Dat gebeurt soms onbewust en daarom is het belangrijk dat ouders, preventieassistenten, mondhygiënisten, tandartsen en orthodontisten daarop letten.” Duimen, op de vinger(s) zuigen, lange tijd een speen gebruiken, dag en nacht de mond open hebben: het is allemaal niet goed voor een gezonde groei van het gebit. „Hetzelfde geldt als een kind zich heeft aangewend om te slikken of te praten met de tong tussen de tanden. Daardoor ga je slissen, lispelen of onduidelijk praten.” Een kind zou niet langer dan drie maanden, hoogstens een jaar, een speen moeten gebruiken, zegt de logopedist. „Daarna is spontaan herstel van de

kaakgroei niet vanzelfsprekend. De eerste maanden is de tong relatief groot ten opzichte van de mondholte. Als de kaak groeit en de tanden komen door, krijgt de tong de juiste plek. Bij speenzuigen wordt de tong naar beneden gedrukt, in de onderkaak dus. De tongspieren en de lipspieren ontwikkelen zich dan niet optimaal. De tong blijft in de onderkaak en de lippen sluiten zich niet tijdens het slapen, met het gevolg dat de mondholte niet juist kan groeien.” Het klinkt hard, maar het is een feit, zegt Jansen: „Blijf je je kind een speen geven, dan ontneem je het de mogelijkheid om te groeien. Ouders zeggen soms tegen mij dat ze het zo zielig vinden om de speen af te pakken. Of ze zeggen dat hun kind zonder speen niet in slaap valt. Maar het duurt meestal een paar dagen en dan is het eraan gewend. Ouders verbazen zich er vaak over dat het zo snel gaat.” Blijft het moeilijk je kind een speen te onthouden, dan kan een logopedist helpen.

BEHANDELBAAR Hoe eerder je stopt met de verkeerde gewoonten, hoe beter het is, vervolgt ze. Het gebit en de kaken passen zich namelijk aan aan de tongligging, tongbeweging en mondsluiting. „De meest leerbare periode wat het verbeteren van de mondspierfunctie betreft ligt tussen het zesde en het achtste levensjaar”, vertelt ze. „Maar vóór die leeftijd is een kind ook zeker behandelbaar. Een logopedist kan ouder en kind vanaf de geboorte al helpen bij problemen rond de mond, eten en drin-

EEN BEUGEL ALS JE ‘OUD’ BENT? Niet alleen kinderen dragen vaak een beugel, ook bij volwassenen zie je die steeds vaker. Is dat altijd nodig? Als je een afwijkend gebit hebt dat al jaren stabiel is, doet wat het moet doen en je hebt nergens last van, dan kun je ervoor kiezen dat te accepteren”, vindt Jansen. Er zijn ook volwassenen die merken dat hun gebit steeds verder gaat afwijken. Ze zeggen bijvoorbeeld: Ik kauw niet meer lekker”, Ik heb steeds meer ruimte tussen mijn boven- en onderkaak” of: Ik kan mijn mond niet meer goed over mijn tanden heen sluiten.” Die dingen zou je wel bij de tandarts moeten aankaarten, vind ik, anders ontwikkelen zich kaakproblemen.”

terdege *

29 SEPTEMBER 2021

TIPS VOOR OUDERS WANNEER IS HET GEBIT VAN EEN KIND AFWIJKEND? - De boventanden staan ver voor de ondertanden. Er kan bijvoorbeeld een vinger tussen. - Het kind heeft een open beet: als het lacht met de kiezen op elkaar is er een verticale opening tussen boven en onder. Een soort half maantje, waar een tong tussen kan. - De bovenkaak is kleiner dan de onderkaak. - De ondertanden zijn bij het sluiten van de kaken niet of nauwelijks te zien. Dit is een diepe beet. - De boventanden vallen niet meer over de ondertanden maar staan recht boven elkaar. - De onderkaak staat voor de bovenkaak (in de volksmond ”een centenbakje”). WAT KUN JE ALS OUDERS DOEN OM HET GEBIT VAN JE KIND GOED TE LATEN GROEIEN? - Geef niet te lang flesvoeding of alleen pap. De mondspieren

terdege *

29 SEPTEMBER 2021

blijven daardoor slap. Brood zonder korstjes geven is ook geen aanrader; dan ontwikkelen de spieren zich niet goed. - Voorkom zuiggedrag, sabbelen op materialen na het eerste levensjaar en nagelbijten. - Leer kinderen tijdig drinken uit een gewone beker en vermijd tuitbekers waarbij de tong onder de tuit gelegd wordt. - Houdt je kind vaak zijn mond open? Tijdens het slapen kun je het mondje dichtduwen. De tong heeft zo ook veel meer kans zich in de bovenkaak te positioneren. Neusademen is veel gezonder. De lucht wordt gezuiverd, bevochtigd en verwarmd. Stimuleer dit dus. - Als je kind slikt met de tong tegen of tussen de tanden, rolt de tong zich niet goed af langs het gehemelte. Dit heeft tot gevolg dat de buis van Eustachius, die de neusholte met het oor verbindt, te weinig wordt gereinigd. De kans op oorontstekingen neemt hierdoor toe.

GEZONDHEID

ken. Tegen het achttiende levensjaar is de kaak meestal volgroeid. Een gebitsaanpassing door alleen te werken aan de mondspierfunctie is dan niet meer toereikend.” Als mondspierproblemen op tijd worden ontdekt en behandeld, is een beugel op latere leeftijd mogelijk te voorkomen. Maar ook al wordt die nog wel aangeraden, dan heeft het gebit al een goede basis en is er minder kans dat het opnieuw gaat schuiven als de beugel eruit is. Het lijkt vreemd dat een beugel niet altijd helpt, maar het is wel de realiteit, zegt Jansen. „Orthodontie is een heel rappe manier om een kaak en gebitsvorm aan te passen. Mensen zeggen vaak: twee jaar, wat duurt dat lang! Maar wat is nou twee jaar om van een afwijkende gebitsvorm een recht en goed sluitend geheel te maken? Tanden herinneren zich waar ze stonden. Als de beugel wordt verwijderd, bestaat de kans dat ze terugwandelen naar hun oude plekje. We noemen dat een relapse. Dit gebeurt bijvoorbeeld wanneer iemand ’s nachts de mond openhoudt, de tong laag in de kaak ligt en tegen of tussen de tanden zit. Bij een juiste mondspierfunctie houden de tong en de lippen de tanden op hun plek.” En na een relapse? Veel mensen doen dan niets, weet Jansen. „Als je bijvoorbeeld 35 jaar bent kun je niet de flexibiliteit van je groei gebruiken om de gebitsvorm weer aan te passen. Wil je er wel iets aan laten doen, dan wordt het opnieuw een beugel gaan dragen vaak gezien als een oplossing. Beter is het om dan eerst na te gaan waarom de terugval optrad en daaraan te werken, voordat de tweede

beugel geplaatst wordt.” Jansen gebruikt allerlei hulpmiddelen en oefeningen om kinderen hun mondspieren goed te laten gebruiken. Een kind dat vaak de mond open heeft, krijgt bijvoorbeeld een speciale pleister die ’s nachts rondom de mond geplakt wordt. Daardoor blijft de mond dicht, wat het ademen via de neus stimuleert en de spieren rondom de mond versterkt. Ook helpt neusademen bij een gezonde groei en de ontwikkeling van de kaken en het gebit. „Heeft een kind vaak de mond open, dan ligt de tong laag. Daardoor groeit de bovenkaak minder goed”, legt ze uit.

SILICONENBITJE Vaak wordt ook een myobrace, ofwel een siliconenbitje, gebruikt. Die zorgt voor het automatiseren van de nieuw aangeleerde positie of beweging. De bedoeling is dat het bitje de hele dag en overdag één of twee uur gedragen wordt. Het mooiste is als tandartsen, preventieassistenten, mondhygiënisten en orthodontisten oog hebben voor een afwijkende gebitsvorm en adviezen geven om erger te voorkomen, vindt Alma Jansen. In de praktijk gebeurt dat volgens haar nog te weinig. „Ik heb wel het idee dat er een verandering gaande is. Ik school verschillende beroepsgroepen in het observeren van de mondspierfunctie en afwijkende mondgewoonten. In de regio Putten, waar ik twee praktijken voor logopedie en tandheelkunde heb, is men over het algemeen erg oplettend geworden op dit gebied. Ik merk dat er nu vaker doorverwezen wordt.”

“EEN KIND ZOU NIET LANGER DAN DRIE MAANDEN, HOOGSTENS EEN JAAR, EEN SPEEN MOETEN GEBRUIKEN” terdege *

29 SEPTEMBER 2021

Welkom!

LAAT JE VERRASSEN

Ook dit modeseizoen staan we weer vol enthousiasme voor u klaar! Met keuze uit vele modemerken, zoals: Lilytime, HV polo en Studio Anneloes. En zoals u van ons gewend bent, meer dan 150 verschillende modellen dameswinterjassen. Hiernaast vindt u bij ons een ruim assortiment herenmode, lingerie en nachtmode. Komt u deze herfst gezellig een kopje koffie drinken en onze collecties bekijken?

Zandpad 24 | 3241 GX | Middelharnis Tel. 0187-482052 | www.buijsse.nl

VERVOLGWOORDZOEKER DEEL 3 Streep de 100 woorden uit de berijmde Psalmen 116, 117 en 118 weg in het puzzelhok. Maak van de acht letters die overblijven nog een woord uit een van de genoemde psalmen. Bewaar dit woord. Bij de vierde puzzel staan de inzendopdracht en de te winnen prijzen.

AANSCHOUWEN ALOM ALTAAR ALVERMOGEN BANDEN BANG BEDRUKT BEHOEDEN BEVEN BIJEN BIJSTAND BINNEN BLIJ BOUWERS DAAD DANK DOEN DOORNEN DRIFT DROEFENISSEN DROGEN EENVOUDIGEN EERSTELINGEN ERKENTENIS GAAN

GALMEN GEBED GEHEILIGD GERED GEVAAR GOEDGUNSTIG GOEDHEID GROOT HAAST HARD HEL HOOFD HOORNEN HUIS KASTIJDEN KEER KONING KOSTELIJK LANG LEVENS LIED LIPPEN LOF LOVEN LUST

MENGEN MENS NEIGT NIMMERMEER OFFERDIEREN OMRINGD ONEINDIG OOGST OOIT PLAATS PRIJS PRINSEN PSALMGEZANG REDDING ROEM ROEP RUGWAARTS

RUIMTE RUKKEN RUST SLAAN SMAKEN SPITS STEEDS STEEN STERKTE STORT STUKKEN TEMPEL TENT TOEGEZEGD TOUWEN TRANEN UITGETEERD

VERACHT VOORSPOED VREUGD VROLIJK VUREN WAS WENSEN WERELD WET WONDER WONING ZEGENINGEN ZIEN ZINGEN ZORG ZWAARD

terdege *

29 SEPTEMBER 2021

„Sommige moeders kleden hier al hun kinderen”

Blij met MarieOlief

Shoppen bij MarieOlief in Sliedrecht en Leerdam is voor klanten een belevenis op zich. Eigenares van de winkels met tweedehands dames- en kinderkleding is Wilma van den Berg. Ze legt elke klant in de watten en steekt complete gezinnen in outfits die een tweede kans verdienen. ”Elke vrouw die hier binnenkomt, is koningin. En zo behandelen we haar ook.” tekst: CORINE BOONE-BRUGGINK beeld: TINEKE VAN DER EEMS

terdege *

29 SEPTEMBER 2021

Elk item gaat zo’n zes keer door de handen voordat het in de winkel hangt.

terdege *

29 SEPTEMBER 2021

DUURZAAMHEID

et ruime, maar knusse pand van MarieOlief in Sliedrecht oogt spic en span. Na weken bikkelen is de jaarlijkse megaklus in de winkel met tweedehands kleding weer geklaard. Eentje die nogal wat om het lijf heeft: de complete zomercollectie is vervangen door wintergoed. Waar tot voor kort luchtige bloesjes, zwierige zomerjurken en bijpassende hoeden, schoenen en sjaals de winkel domineerden, zijn de tientallen meters aan kledingrekken nu gevuld met behaaglijk wintergoed van geweven, gebreide en gewatteerde stoffen. Elk item is zorgvuldig op z’n plek gehangen: gesorteerd op producttype, maat en kleur. Klanten schuifelen langs de rekken, zoeken nauwkeurig naar pareltjes in het royale aanbod. Wilma helpt weifelende klanten waar ze kan. „Sommige vrouwen hebben een zetje nodig”, lacht ze. Als een klant tevreden de winkel verlaat, is Wilma dat eveneens. „Ik vind het geweldig om mensen een fijn gevoel te geven door onze kleding. Met regelmaat komen moeders kleding uitzoeken voor hun kinderen en denken ze niet aan zichzelf. Dan is het extra leuk als ze ook met iets moois voor henzelf de deur uitgaan, dat ze zichzelf dat ook gunnen.”

OUDERWETS Haar klanten blij maken, is Wilma’s primaire doel met MarieOlief. „Als team gaan wij ervoor om mensen mooi te maken, om te zorgen dat ze zich ook mooi vóélen. Dat klinkt misschien wat oppervlakkig, maar kleding is een primaire levensbehoefte en je mág er mooi uitzien. Het fijne is dat dat helemaal niet met dure kleding hoeft. Ik krijg veel moe-

ders van grotere gezinnen over de vloer en die zijn zo blij met onze winkel. Sommigen kleden al hun kinderen met onze kleding. Dat vind ik echt bijzonder.” Het enorme aanbod en de zorgvuldigheid waarmee de items zijn opgehangen, blijft nieuwe klanten trekken. „Het is leuk als je de verraste blikken ziet van mensen die hier voor het eerst komen. Winkels met tweedehands kleding hebben nogal eens het stigma dat het er muf ruikt, of dat de kleding vast ouderwets zal zijn. Wij willen juist het tegenovergestelde laten zien. Onze winkel heeft een frisse uitstraling, de kleding is van goede kwaliteit en stijlvol en er is voor elk wat wils.” Voor het aanbod in MarieOlief is Wilma afhankelijk van haar klanten. Zij mogen kledingstukken inbrengen, die het personeel van MarieOlief vervolgens nauwkeurig beoordeelt en codeert. Elk item gaat zo’n zes keer door de handen voor het in de winkel gehangen wordt, heeft Wilma eens uitgerekend. Honderden vuilniszakken vol kledingstukken worden er onder handen genomen. De kleding wordt getoetst op een reeks voorwaarden. „Een van de afwegingen die wij maken is dat we drie personen in onze omgeving moeten kennen die het betreffende kledingstuk zouden willen kopen. Als items niet aan de regels voldoen, moeten we ze helaas afkeuren.” Het prijzen van de producten blijft een heikel punt, vindt Wilma. Gemiddeld genomen betalen klanten een vierde van de nieuwprijs van een artikel. Inbrengers krijgen een gedeelte van de opbrengst.

THEE MET EEN TAARTJE Vanwege het arbeidsintensieve

concept van MarieOlief is Wilma maar wat blij met haar medewerkers. Ze heeft momenteel 23 persoonsleden in dienst. Ook is de winkel een leerbedrijf voor studenten van het Hoornbeeck College. Dat haar winkel een enorme zakelijke ontwikkeling heeft doorgemaakt, had Wilma zich ruim achttien jaar geleden niet kunnen indenken. Toen zette ze haar eerste voorzichtige schreden op het ondernemerspad. „Ik had 21 jaar voor de klas gestaan en wilde wat anders. Het werd een handeltje in tweedehands kleding. Vrienden brachten kleding bij me die ik vervolgens vanuit huis verkocht. Dan was ik drie weken achter elkaar open en kregen de klanten thee met een taartje; het was altijd erg gezellig. Het liep zo goed dat ons huis te klein werd. Een vriendin besloot me te helpen en samen huurden we een loods in Ridderkerk.”

TWEE DOCHTERS Een bedrijf is geboren: MarieOlief, noemen de twee het. Naar Maria en Olivia, de dochters van Wilma en haar compagnon. Al snel blijkt dat de vriendinnen meer handen nodig hebben en nemen ze personeel in dienst. Na zes jaar stopt Wilma’s compagnon. Wilma gaat als enige eigenares door en neemt een grote stap: ze besluit naar een echt winkelpand te verhuizen. In 2017 stuit ze op een karakteristiek witgepleisterd pand aan de Kerkbuurt in Sliedrecht. Vaste klanten blijven komen, maar de locatie trekt ook veel nieuw publiek. Ook omdat het assortiment uitbreidt en de doelgroep breder wordt dan mensen met een reformatorische achtergrond. De zaken lopen al snel zo goed dat Wilma in 2020

terdege *

29 SEPTEMBER 2021

„Ik denk weleens dat het kopen van gebruikte kleding het nieuwe winkelen gaat worden”

terdege *

29 SEPTEMBER 2021

een tweede winkel opent, in het centrum van Leerdam. Jorieke, een van haar medewerkers, runt deze winkel grotendeels zelfstandig.

SMALLE OF DIKKE BEURS Wilma is bijna dagelijks in de winkel in Sliedrecht te vinden. Elke werkdag als zelfbenoemd „manusje van alles” is voor haar overvol. Van de administratieve rompslomp en kledingstukken inhangen tot het serveren van koffie voor klanten en het schoonmaken van het toilet, Wilma draait nergens haar hand voor om. „Ze is onze inspirator”, complimenteert collega Marjolein haar. Collega Kirsten knikt instemmend. „Soms is het zo druk achter de schermen dat wij even niet weten hoe het moet, maar Wilma heeft altijd overzicht. Door haar komt het altijd goed.” Wilma is eveneens blij met haar collega’s. „Iedereen werkt hard en met passie, we dragen de winkel echt met z’n allen. En als eigenares probeer ik goed voor m’n medewerkers te zorgen.”

De sfeer in het team is hecht en goed, maar bij iedereen staan de klanten centraal. Wilma geniet van de dagelijkse dynamiek die zij met zich meebrengen. „Iedereen is welkom in onze winkel. Ik zeg weleens: elke vrouw die hier binnenkomt, is koningin. En zo behandelen we haar ook. En of je nu een smalle of dikke beurs hebt, we bieden iedereen een warm welkom, dat is ook wat we als christelijk bedrijf willen uitdragen. Het is mooi om te zien dat de drempel laag is.” Wilma steekt veel energie in persoonlijk contact met haar klanten. „Het grappige is dat ik veel klanten al heel lang ken. Het blijft een leuke uitdaging om hen blij de winkel uit te laten gaan. En dat gebeurt eigenlijk ook altijd. Je ziet mensen genieten en ook verrast zijn door de uitstraling van de winkel en de hoeveelheid kleding. Je kunt voor een complete outfit bij ons terecht. Sommige klanten komen elke week wel een keer langs. Kirsten, een van mijn medewerkers, zei laatst: „Het is voor klanten echt een uitje, een

DUURZAAMHEID

beleving, als ze bij ons komen.” Dat je mensen blij kunt maken, heeft mij altijd gemotiveerd om door te gaan.”

HET NIEUWE WINKELEN De laatste jaren ziet Wilma ook veel jonge klanten in MarieOlief. Het heeft volgens haar alles te maken met de veranderende kijk op tweedehands kleding. „Tien jaar geleden rustte er een soort taboe op het dragen van gebruikte kleding. Nu is het juist hip en wíllen veel mensen tweedehands kleding kopen, omdat dat volgens hen past bij een duurzame levensstijl. Daar profiteren wij in zeker opzicht van. Ik denk weleens dat het kopen van gebruikte kleding het nieuwe winkelen gaat worden.” Toen Wilma startte met MarieOlief stond duurzaamheid nog niet zo hoog op de maatschappelijke agenda. „Dat was ook niet mijn eerste doel met de winkel. Ik was destijds een soort pionier met de verkoop van tweedehands kleding. Mijn voornaamste bedoeling was goede en mooie kleding voor een

redelijke prijs aan te bieden, zodat ook mensen met een smalle beurs zich een nieuwe outfit kunnen veroorloven waar ze zich fijn in voelen. De afgelopen jaren ben ik me er wel steeds bewuster van geworden dat de kledingindustrie de meest vervuilende industrie is. Juist daarom is het zo belangrijk om kleding vaker te dragen. Gemiddeld wordt een kledingstuk zeven keer gedragen en ik ben blij dat dat aantal door onze winkel misschien wordt verdubbeld. En als kledingstukken uiteindelijk toch niet verkocht worden, krijgen ze alsnog een goede bestemming, want die kleding verdelen we over dertien goede doelen in binnenen buitenland.”

WEBSHOP Op een drukke dag verkoopt Wilma circa 500 items. Zelfs de achterstand die ze met haar winkels opliep vanwege de coronacrisis loopt ze nu weer in. MarieOlief heeft het tij mee, maar ook mond-tot-mondreclame is een grote aanjager van het succes. Sinds een aantal jaren is de winkel

present op sociale media. En dat is nog steeds wennen voor Wilma. „Ik moest eraan geloven”, verzucht ze lachend, terwijl ze door het Instagramaccount van MarieOlief scrolt. Enthousiast bekijkt ze de nieuwste foto’s die haar collega’s zojuist hebben gemaakt. Een vrolijke Lisanne spat van het scherm. Ook Kirsten is een van de modellen die tweedehands outfits promoten. Marjolein is de huisfotograaf. De inzet van Instagram is een gouden greep, erkent Wilma. „Er wordt veel gereageerd op de foto’s. We krijgen reacties vanuit het hele land. In de toekomst willen we sociale media actiever gaan inzetten.” Wilma prakkiseert al langere tijd over het opzetten van een webshop. Ze ziet nu nog te veel haken en ogen. „We hebben alleen maar unieke items, dus dan zou je elk kledingstuk afzonderlijk moeten invoeren. Dat is praktisch gezien bijna onmogelijk. Maar je kunt natuurlijk veel meer met een webshop, dus het is een plan waar we in de toekomst zeker mee aan de slag gaan.”

terdege *

29 SEPTEMBER 2021

(advertorial)

NOG BETER WONEN EN WERKEN IN SALEM IEDERE BEWONER EEN EIGEN KAMER MET EIGEN SANITAIR. IEDERE MEDEWERKER MEER WERKRUIMTE EN BETERE TECHNOLOGIE. DAT IS HET DOEL VAN SALEMS VERBOUWINGEN. BEWONERS VAN DE NIEUWE AFDELING EKSTER ZIJN NU AL ENTHOUSIAST.

Willemijn van den Heuvel (26) uit Hardinxveld-Giessendam werkt als Verzorgende/EVV’er op afdeling Ekster in Salem. Ze maakte de eerste fase van de verbouwing mee en is blij met het resultaat. „Het oude gedeelte paste niet meer in deze tijd. Zo moesten bewoners kamers en sanitair delen en dat leverde soms belemmeringen op.” Willemijn hoort van bewoners positieve geluiden over de veranderingen. „Eén voorbeeld: de wachtrijen voor de toiletten zijn voorbij, omdat bewoners nu het sanitair nog maar met hooguit één ander iemand delen.” 82

terdege *

Verder vinden de meeste bewoners het fijn dat ze nu een eigen, grote kamer hebben. Willemijn: „Een dame van 80+ zei pas tegen me: „Het lijkt wel of ik een balzaal heb gekregen”.” Die ruime kamer kunnen bewoners nu ook met meer eigen spullen inrichten. Dat heeft twee pluspunten, aldus de EVV’er. „Iedereen kan nu beter laten zien waar hij/zij waarde aan hecht. Bovendien is het in zo’n eigen omgeving natuurlijk veel prettiger om bezoek te ontvangen. Een van de bezoekers vertelde me pas dat de nieuwe situatie veel huiselijker was.”

29 SEPTEMBER 2021

Natuurlijk blijven er gezamenlijke huiskamers. „Bewoners met dementie brengen dáár het grootste deel van de dag door. Bewoners op een somatiekafdeling willen vaker op hun eigen kamer zijn.” MEER PRIVACY

Ook de zorgmedewerkers zijn heel positief over de aanpassingen. Ze geven onder meer aan dat ze de privacy van bewoners beter kunnen waarborgen en zelf meer bewegingsruimte hebben. Willemijn: „Met name de werkruimte voor de lift is veel ruimer geworden.” Wat ze ook fijn vindt, is

de nieuwe intercom. „We kunnen nu op afstand aan bewoners vragen wat zij nodig hebben en hoeven niet eerst de afdeling over om dat te horen en weer terug te gaan om het te halen.” Fase 2 van de nieuwbouw is recent gestart. In 2023 zouden alle werkzaamheden klaar moeten zijn. Dan heeft iedere Salemmer een nieuwe, ruimere woon- of werkruimte die aan de modernste eisen voldoet. SALEM Vlietlaan 2, Ridderkerk 0180-452152 mail@salem.nl www.salem.nl

UIT DE PASTORIE

Zwanenzang Toen ik predikant was in Garderen was het –als ik me goed herinner– de gewoonte om in de zomermaanden geen catechismuspreken te houden. Ik herinner me destijds een serie over de tweede brief van Paulus aan de Korinthiërs te hebben gepreekt. Dit jaar heb ik zeventien preken gehouden over de eerste vier hoofdstukken van de ”jeugdbijbel in de Bijbel”, het boek Spreuken. Een heel nieuwe ervaring. Een heel mooie ervaring ook. Niet zo eenvoudig vond ik het, maar toch: door studie en onderzoek heeft de Heere aan mij (en ik begreep ook aan de gemeente Elspeet) goede momenten gegeven van genot over de veel rijkere inhoud van deze vier hoofdstukken dan ik eerst vermoedde. Niet alleen Israël kende het verschijnsel van spreekwoorden en gezegden; ook wij en vele andere volken, vroeger en nu. Ik bezit twee boeken die daarover gaan. Uit beide een paar voorbeelden. Eerst uit het boek ”Spreekwoorden en gezegden. Herkomst, verklaring en vergelijking met Frans, Duits en Engels” van Huizinga. In alfabetische volgorde staan er

Over deze gezegden valt heel wat te peinzen

meer dan 12.000 spreekwoorden en gezegden in. Bij de ”a” staan er twee over ”aalmoezen”: (1) „Aalmoezen geven verarmt niet.” (2) „Aalmoezen die naar de hand ruiken, verliezen hun kracht.” De eerste spreuk betekent: door weldoen wordt men niet armer. Wat zou de tweede spreuk, die mij geheel onbekend was, betekenen? „Geven uit eigenbelang is geen liefdadigheid te noemen.” Alle tussenliggende letters van het alfabet sla ik over om bij de ”z” te noemen: „zijn zwanenzang zingen.” Huizinga merkt op dat hiermee wordt bedoeld: het laatste lied van een overleden dichter, wellicht omdat men vroeger een dichter ook wel een zwaan noemde. Waarom ik dit schrijf? Omdat ik naar de bekende regels van het gedicht van M’Cheyne wil: ”Het wachtwoord der hervormers”. Daar lezen we: Nu reis ik getroost onder ’t heiligend kruis. Naar ’t erfgoed hierboven, naar ’t Vaderlijk huis. Mijn Jezus geleidt mij door d’ aardse woestijn. „Gestorven voor mij!” zal mijn zwanenzang zijn. Een tweede boek staat in mijn studeerkamer: ”Groot citatenboek. 12000 citaten, spreuken en gezegden”. Hier volgen twee gezegden, nu vanuit de twee middelste letters van het alfabet. Onder de ”m” staat: „Wie spaarzaam zaait, zal ook spaarzaam oogsten; wie in overvloed zaait, zal in overvloed oogsten.” Bron: „Bijbel, 2 Kor. 9:6.” De tweede, onder de ”n”: „Laat ik verslijten, als ik maar van nut ben.” Deze uitspraak kwam ik jaren geleden al tegen bij Calvijn (Latijn: ”terar dum prosim”). Over deze gezegden valt heel wat te peinzen. Hoe kan ik mijn kostbare genadetijd nuttig doorbrengen? Hoe zal mijn zwanenzang zijn? Hoe lief heb ik mijn naaste en hoe besteed ik dus mijn geld zoals God het wil? Elspeet,

Ds. W. Pieters

terdege *

29 SEPTEMBER 2021

Lessen uit lijden Gerjanne mijmert over het leven

Toen ik om 17.00 uur Jan ophaalde van zwemles overviel het me opeens. De drukte. Werkbusjes haalden ons in. De bloemist zette de bloemetjes binnen, rolde het zonnescherm omhoog. Kinderen renden achter een bal aan, een auto toeterde, minderde vaart. En als onderdeel van die drukte waren daar Jan en ik, ietsend, Jans zwemtas in de ietsmand, mijn rechterhand lichtjes op zijn rug. En vanbinnen stapte ik één moment uit de situatie. Alsof ik even in de luwte stapte, de bedrijvigheid aan mij voorbij zag gaan, en ik dacht: Is dit het leven? Dit haasten van muziekles en wekker en eten en sluitingstijden en visite enzovoorts? Heel stellig wist ik: dit is de kern van het leven niet. Dit is het leven aan de oppervlakte, het zichtbare leven, het slaafs volgen van ons programma. Maar het waren slechts losse larden van gedachten, ik wist niet wat het mij te zeggen had. En nu, nu ik op de bank zit en deze woorden typ, weet ik het nog steeds niet, al weet ik het wel een klein beetje. En ik schrijf het op, nu, niet eens zozeer voor jullie, maar ook voor mezelf. Om mijn gedachten te ordenen, om te begrijpen wat het leven is en wat het niet is. Want al peinzend ben ik tot de overtuiging gekomen dat de kern van het leven geraakt wordt in de diepte, in het lijden. Juist in de pijn kijk je het leven recht in de ogen. Daar raakt jouw bestaan de kern van ”het bestaan”. Daar, waar al het onbelangrijke wegvalt, waar de romp van het leven overblijft. Heel sterk ervaar ik dit met Fieke*. Laat ik vooropstellen dat ik niet vind dat ik lijd. Ik kan honderd voorbeelden noemen van mensen die het zwaarder hebben dan ik. Van situaties die ondraaglijker zijn. En toch bracht Fieke zorgen in ons gezin. Lijden, zogezegd. En het zette me 84

terdege *

29 SEPTEMBER 2021

stil. Het leven werd even geluidloos; al de beslommerende ruis viel weg. Waar ik een leven lang voortholde in de vanzelfsprekendheid van het bestaan, bevroor op 8 december 2020 het leven. Een gehandicapt kind. Die boodschap smolt in één gesprek van dik een uur mijn gedachten samen tot één punt: dit is het leven. Deze boodschap. „U kreeg een gehandicapt kind, mevrouw.” Zo heeft de arts uit het UMCG het niet gezegd – maar zo was het toch. Ik ontving wat ik kreeg en ik had er geen invloed op. Een gezond leven, een gehandicapt leven. Je krijgt het. Ik keek het leven recht in de ogen en ik zag: leven is krijgen. En juist al die keren in het ziekenhuis ontmoet ik de diepste kern van mijn mens-zijn, als ik voel hoezeer ik Fieke liefheb, juist omdat ze lijdt. Als ik voel dat ik haast met een agressieve tederheid haar wil beschermen, hoe ik manieren tekortkom om haar mijn liefde te laten voelen, juist omdat ze lijdt. Het lijden raakt de kern van mijn emoties, de kern van mijn gedachten, de kern van mijn bestaan. Oog in oog met het lijden staat synoniem voor oog in oog met het leven. Al het onbelangrijke verdwijnt. Het hart blijft over. In de haast van alledag was ik het vergeten. Ik rende zo hard. Maar sinds Genesis 3 is dit het leven. Het leven is vreugde, maar ook verdriet. Geluk en lijden. Liefde en oorlog. Bloed en een pleister. Leven is falen en slagen. Juichen en huilen. Spijt en vergeving. Of, zoals Octavius Winslow schrijft in een brief aan zijn vriend: „Ik heb zo mijn beproevingen, maar ook mijn zegeningen gehad, en die samen vormen het zuur en zoet van het leven.” En ik was het al die voorthollende jaren zo vaak vergeten. Ik dacht dat ik het leven leefde, het rooster

bepaalde. Maar zo was het niet. Zo is het niet. Ik leef het gekregen leven, er is niets van mij bij. Misschien zijn we het lijden verleerd. Stellen we te hoge eisen aan het leven. Sommige Amerikanen schreeuwen: „You can be what you want to be!” Niet waar. Fieke kan niet worden wat ze wil. Ik heb mijn beperkingen. Jij hebt je grenzen. Dat is het leven. Ook sociale media zetten een verkeerde norm neer. Dat het leven geluk is. Faalloos. En het is niet waar. Het is gewoon niet waar. Maar ik vrees dat we er samen in zijn gaan geloven. Dat we in onze opvoeding onbewust doorgeven dat het geluk grijpbaar is. Maakbaar. Dat we ons eigen geluk kunnen creëren, dat we onze eigen voorspoed kunnen realiseren. Het gevaar is dat we zo oneindig blijven doordraven op zoek naar het lege geluk dat nooit vervult. En zo wordt onze zoektocht naar dat holle geluk het nieuwe lijden. Want dat geluk verzadigt niet en je maakt het niet. Je krijgt het. Of niet. Dus wat nu? Moeten we op zoek gaan naar het lijden, om zo het leven te leren kennen? Nee. Moet ik blij zijn dat Fieke lijdt, omdat het mij lessen leerde? Beslist niet. Wat dan? Ooit hoorde ik van een man die op zijn deurmat de woorden ”amor fati” had staan. Dat is een spreuk van de ilosoof Nietzsche, wat ”liefde voor het lot” betekent. Is dat het dan, leven in een soort kille

Moet ik blij zijn dat Fieke lijdt, omdat het mij lessen leerde?

gelatenheid, in een soort gevoelloze afwachting tot het noodlot zorgt dat een bliksemstraal je treft? Nee. Nee. Nee. Geen liefde voor het lijden. Geen liefde voor het lot. Maar liefde voor God, Die de haren van Fiekes hoofd heeft geteld. Het kleine lijden leerde mij hoe futiel veel aardse beslommeringen zijn. Het leven, een damp, één grote pelgrimage. Stipjes zijn we, voorbijgangers. Eén van de miljarden mensen die ooit leefden. Alsof we vliegjes zijn, zó schijnbaar onbelangrijk. Zou jij van een vlieg kunnen houden? God kan het. Wil het. Omzien naar mensen met zo’n uitgehold bestaan. En Hij staat klaar om die te vullen, maar dan moet je je mond wel wijd opendoen. Maar dat kan niet als je voortholt in die slopende zoektocht naar een lijdloos leven. Dat kan slechts in de bedding van een aanvaarden van wat je krijgt. En nu zit ik hier, typend op de bank, rondzoekend in de hoeken van mijn hoofd naar het waarom van het bestaan. Ik vat het leven niet. Het lijden evenmin. Bovendien ben ik geen theoloog en ook nauwelijks een ervaringsdeskundige. Het zijn slechts mijn gedachten. Ben ik blij met het lijden? Nee. Ik begrijp het nog steeds niet. Maar het niet-begrijpen staat niet synoniem aan het niet-aanvaarden. Want het kan: het niet begrijpen en het tóch aanvaarden. En dit nog verder uitleggen, overstijgt mijn mogelijkheden. Daar heb ik geen begrippenmateriaal voor. Dus ik stop hier maar gewoon. Ik sluit mijn laptop af. Stap het leven weer in. Zoet en zuur. Ik struikel en sta op. Ik worstel en kom boven. Ik ontvang. Ik leef.

*voor blogs van Gerjanne over Fieke zie terdege.nl.

terdege *

29 SEPTEMBER 2021

voor hond en kat

Food 4 your Best Friend!

# Ontvang gratis probeerpakket VOOR UW HOND: Met 3 x 100 gram voer naar keuze + SAMPLE 3in1 cranberry koekjes + SAMPLE schapenvet bonbons + vlees pouch bio incl. spaarkaart en infoboekje. n adult

n high energy

n Pup mini

n lam&rijst

n giant

n adult mini

n diner

n geperst mini

n sensitive mini

n senior

n geperst adult

n control mini

n pup

n geperst lam

n senior mini QR CODE HOND

VOOR UW KAT: met 3x 50 gram voer naar keuze + anti-vlo tabletten incl. spaarkaart en infoboekje. n kitten

n sensitive kat

n senior kat

n adult kat

n control kat

n 3-mix kat

blaasgruis

Gebruik QR code of mail deze bon naar : info@biofooddiervoeding.nl of stuur naar: Biofood, Postbus 151 , 9200 AD Drachten QR CODE kat

Naam:_______________________________________________________________________ Adres: _______________________________________________________________________ PC/Woonplaats: __________________________________________________________ Telefoon: __________________________________________________________________ e-mailadres: _______________________________________________________________

BIOFOOD/BF® petfood, is ”Food Food 4 your Best Best Friend Friend” van Nederlandse topkwaliteit. Natuurlijke en biologische honden- en kattenvoeding met als grondslag ‘respect voor dier, natuur en milieu’. Brok- en natvoer. Met o.a. scharrel- en/of biologisch vlees, zalmolie en kruiden. Smaakvol en gezond. Goed voor huid, vacht en vertering. Voor alle honden en kattenrassen, van klein tot groot. Het Groengarantie label waarborgt een natuurlijk, veilig en gezond eindproduct zonder chemische toevoegingen. Nieuw en uniek zijn de recyclebare ‘no waste’ verpakkingen.

Maximaal 1 pakket per gezin.

Meer informatie: www.bfpetfood.nl of info@bfpetfood.nl

De redactie selecteert de leukste producten.

Gezellig huisje Gusta vogelvoederhuisje, geel, vuurlab.nl, € 14,95

KRABBEN MAG Beeztees krabplank Jabo, intratuin.nl, € 8,99

Gusta vogelvoederhuisje, rood, vankaarstotservet.nl € 12,69

Hondenspeelgoed ”dog cub touw” warentuin.nl, € 16,49

Gauw in dromenmand Kysler huisdierenmand, mosterdgeel, made.com, € 59,00

PAK ‘M! Hondenspeelgoed, flostouw, roze intratuin.nl, € 2,99

Beeztees hondenspeelgoed, bal, intratuin.nl, € 16,49

Lekker likken

Voerbak klein, 15,5 cm, hond blond-amsterdam.com, € 14,95

terdege *

29 SEPTEMBER 2021

„Wekenlang was ze bezig met de werktekening”

MIJN WERK

Rianne bouwt haar eigen harp Ze bouwde eigenhandig een harp. Het meesterstuk waaraan Rianne van Wijck (21) maandenlang werkte, was deze zomer te zien in het Hout- en Meubileringscollege (HMC) in Rotterdam. “Ik heb alles zelf moeten open uitzoeken. Er zijn voor deze instrumenten in Nederland geen tekeningen beschikbaar. Het snarenschema hangt af van de vorm en op een laatste onderdeeltje heb ik bijna negen maanden moeten wachten.” tekst: AD ERMSTRANG beeld: CEES VAN DER WAL

terdege *

29 SEPTEMBER 2021

N U NSP E TERWEG 83 EL SP EE T T. ( 0 5 7 7 ) 4 9 1 6 8 6 W W W.T WO O N H U IS . N L

MIJN WERK

„Ik heb alles zelf moeten open uitzoeken”

orte tijd koesterde de op een boerderij in Spui (ZeeuwsVlaanderen) geboren en getogen Rianne de gedachte om de handel in te gaan. „Ik had me al ingeschreven aan het Hoornbeeck College voor de opleiding accountmanager. Maar diep in m’n hart zocht ik iets wat met de bouw te maken had, omdat ik zelf graag kluste.” Op het laatste moment switchte ze daarom naar een meubelmakersopleiding in Bergen op Zoom. „Ik wist eerst niet dat die bestond, op reisafstand.” Daar kreeg ze geen moment spijt van, want ze deed de tweejarige studie in de helft van de tijd. „Daarna heb ik me ingeschreven bij het Hout- en Meubileringscollege. Dé meubelmakersvakschool van Nederland.” Ze kon uit verschillende richtingen kiezen. „Scheepsbouw lag me niet. Ik heb in mijn vrije tijd in de scheepsindustrie van Terneuzen gewerkt en weet dat je dan vooral te maken krijgt met soms erg verwende opdrachtgevers in de jachtenbouw. Een andere mogelijkheid, innovatie, vond ik iets te zweverig, daarvoor ben ik een te nuchtere Zeeuwse. Ik heb vervolgens getwijfeld tussen interieur- en instrumentenbouw. Het werd het laatste. Zelf heb ik op jonge leeftijd drie jaar lang harples gehad. Toen had ik er geen zin meer in.” Het instrument, een Keltische harp, belandde in een hoek van haar kamer. In Rotterdam volgde ze een volledige opleiding tot zelfstandig

meubelmaker. „Ideeën uitwerken, schetsen maken, calculeren, vervaardigen en verkopen.” Bij dat laatste kwam Riannes kennis, opgedaan via de hobbywinkel van haar moeder, goed van pas. Tijdens zes stages leerde ze op verschillende plaatsen de kneepjes van het vak. „Ik heb op wisselende plaatsen gewerkt. In Zeeland en in de omgeving van Sliedrecht, waar ik op kamers was gaan wonen toen ik aan de opleiding in Rotterdam begon.” Op school koos ze voor het maken van een harp. „Die van mezelf had ik verkocht om een keyboard te kunnen aanschaffen.” De rest van de klas koos voor een gitaar. „Mijn docent zag m’n keus voor een grote haakjesharp niet zitten. Hij probeerde mijn idee om te buigen naar een tafelmodel, maar ik heb vastgehouden aan mijn idee.” Het vervaardigen van een meesterwerk, bedoeld als eindwerkstuk voor de opleiding, liep vast op de uitbraak van corona. „Ik heb echter besloten toch door te gaan.”

COMPUTERGESTUURD FREZEN De laatste stages liep ze bij Van Dalen Woodproducties in Papendrecht, een jong bedrijf waar presentatiedisplays van hout worden gemaakt. „Ik kreeg er een speciale opdracht om een CNC-machine, waarmee je computergestuurd kunt frezen, bedrijfsklaar te maken. Dat was een behoorlijke uitdaging. Tussendoor kon ik minimaal één dag per week besteden aan het

maken van de harp. Sinds 1 juli heb ik bij Van Dalen een vaste baan als werkvoorbereider.” Wekenlang was Rianne bezig met een werktekening. Ze reisde stad en land af voor informatie. „Ik ben begonnen met een bezoek aan een winkel waar harpen worden verkocht en heb daar ook een reeks foto’s gemaakt.” Voor de klankkast gebruikte ze mahoniehout. „Het klankbord is van fichte, een veredelde soort vurenhout. De pilaar van beuken. Dat is niet al te duur en heel geschikt om te frezen. Om kromtrekken te voorkomen heb ik twee delen met de nerven tegenover elkaar gezet.” Voor de afwerking is berken multiplex genomen. „Je ziet niets terug van de verschillende houtsoorten, omdat alles in een reeks laagjes zwart is gespoten. Steeds weer met het nodige schuurwerk. Alleen de fichte is blank gelakt.” Rianne koos voor een 165 centimeter hoog exemplaar, bedoeld voor veertig snaren. Ze glimlacht. „De snaren blijken via wiskundige formules bepalend te zijn voor de vorm van de harp. Dat wist ik niet. Ik had eerst de vorm gekozen en was dus andersom begonnen. Gelukkig had ik een bestaande harp aangehouden, zodat de veertig snaren wel klopten.” Voor de bevestiging van de snaren moest ze van september tot begin juni dit jaar wachten op het juiste gereedschap, een soort boortje. In vaktaal een conische ruimer. „Die had ik in Engeland besteld. Toen ik hem

terdege *

29 SEPTEMBER 2021

ECHT SOET

----------------

Sfeervol thuis Bij Soet denken we met u mee, van eerste stap tot complete realisatie. Neem contact op voor advies bij u thuis!

M A AT W ER K EN STIJLADVIES MET UNIEKE 3D IMPRESSIES!

De grootste woonwinkel van de Krimpenerwaard

H O O F DS T R A AT 11-1 3 • B E R G A M B A C H T • 01 8 2-3 51 51 8 • I N F O @ S O E T W O N E N . N L • S O E T W O N E N . N L

wilde ophalen, bleek het gereedschap weer te zijn teruggestuurd en moest ik weer weken wachten. Dat ging zo nog enkele malen door. Ik ben ten slotte naar een harpbouwer in Limburg gegaan, die ik eerder had bezocht en die voor mij materiaal uit Frankrijk liet komen. Negen maanden na de eerste bestelling had ik het boortje binnen.”

TAFELLINNEN Corona bood de Zeeuwse, die niet van stilzitten houdt en de voorbije jaren ook een zaterdagbaantje bij de Gamma in haar geboorteplaats had, ook andere kansen. „Met twee vriendinnen heb ik een webshop opgezet in tafellinnen en tafeldecoraties. We hebben groothandels bezocht, ons ingeschreven, leningen afgesloten en een webshop deels zelf afgebouwd. Eén collega doet het naaiwerk, de ander de inkoop en ik houd me vooral bezig met sociale media en de grafische omgeving.” Komend seizoen begin Rianne aan een vierjarige opleiding bedrijfskunde. „Zoals het er nu uitziet kan ik, zodra ik de zaken rondom het werkvoorbereiderschap heb afgerond, deel gaan uitmaken van de leiding van Van Dalen Woodproducties. Met de webshop gaan we door. Misschien kunnen de tafeldecoraties in de toekomst onderdeel worden van een breder aanbod van Van Dalen. Wie weet. Het biedt prachtige kansen om ook nieuwe initiatieven op interieurgebied te ontplooien.”

„Scheepsbouw lag me niet”

Broodje hete kip

Met deze broodjes hete kip kunt u met weinig moeite flink scoren. Het enige wat een punt van discussie kan opleveren is: wanneer mag ”hete kip” ook echt ”heet” genoemd worden? Wat voor de een pittig is, is voor de ander mild. tekst & beeld: TEUNIE LUIJK

terdege *

29 SEPTEMBER 2021

CULINAIR

Sambal TEUNIE LUIJK

Ingrediënten * *

Voor 6 broodjes: * 500 g kipfilet * kipkruiden * 2 uien 2 teentjes knoflook * 2 el zonnebloemolie * 1 rode paprika 250 ml tomatenketchup * 2 el ketjap manis * 1 el sriracha 1 komkommer 6 witte puntjes

Bereiding * * * * * * *

Snijd de kipilet in reepjes en kruid met kipkruiden. Snipper de uien en hak de teentjes knolook ijn. Bak de uien en de knolook in zonnebloemolie op matig vuur glazig. Snijd de paprika in reepjes en bak deze 3 minuten op wat hoger vuur mee. Schep het uimengsel uit de pan. Bak nu de kipreepjes. (Indien nodig kunt u nog een beetje zonnebloemolie toevoegen.) Als de kipreepjes mooi bruin en gaar zijn, doet u het uimengsel erbij. Voeg de tomatenketchup, de ketjap en de sriracha toe en warm alles goed door. Snijd de komkommer in dunne plakjes en beleg er de puntjes mee. Schep de hete kip op de komkommerschijfjes.

Ik kan me van vroeger herinneren dat we een piepklein potje sambal in de koelkast hadden staan en dat dat na een jaar nóg niet op was. Dat is dan ”vroeger” in de zin van: minstens veertig jaar geleden. In die tijd was sambal zo ongeveer nog exotisch. Als je het aan tafel in bijvoorbeeld je nasi wilde doen, veerden vader en moeder tegelijk op: Pas op, hoor, heel weinig gebruiken want dat is héél heet!” Tegenwoordig is sambal natuurlijk allang niet meer exotisch en zijn we ook meer gewend aan hete smaken. Aan zoiets kun je blijkbaar wennen. Nadat een van onze zoons een tijdje in Suriname heeft gewoond, is zijn ”heet” duidelijk iets anders dan ons ”heet”. Ik denk dat het ”heet” in dit recept tamelijk gemiddeld is. Maar proef vooral even bij de bereiding en pas de hoeveelheid sriracha aan aan uw ”heet-beleving”.

terdege *

29 SEPTEMBER 2021

Geloof en psychologie In ons gebed geven wij onze zorgen uit handen. Wij zeggen dan dat God ons hoort en dat Hij er raad mee weet. Zou dit kunnen betekenen dat bidden tot God een verzonnen ritueel is omdat we er psychisch behoefte aan hebben?

Ik blader af en toe in een niet-christelijk blad. Dat helpt mij om onze wereld en niet-gelovige mensen beter te begrijpen. Ik las een keer in een damesblad een tip van een lezeres voor mensen die slecht slapen vanwege hun zorgen. Ze schreef het volgende: „Als ik het moeilijk heb, val ik als ik naar bed ga slecht in slaap. Sinds een aantal jaren doe ik dan het volgende. Ik heb een kistje op mijn nachtkastje gezet. Ik ga op de rand van mijn bed zitten, pak het kistje en doe het open. Vervolgens fluister ik voor mijzelf wat mij allemaal zwaar valt. Eén voor één doe ik dan denkbeeldig al mijn zorgen in dit kistje. Ik doe het deksel dicht en ga slapen. Als ik dan toch ga piekeren, zeg ik tegen mijzelf: niet doen, want je hebt je zorgen in het kistje gelegd. Echt, dat helpt! Zet een kistje bij je bed en doe er elke avond al je piekerpunten in!” Dit is interessant. Weet u wat hier gebeurt? Deze

terdege *

29 SEPTEMBER 2021

vrouw geeft een niet-gelovige versie van bidden voor het slapengaan. Als we gaan slapen hebben we, meer dan overdag als we druk bezig zijn, de neiging te gaan piekeren en dus wakker te liggen. Gelovige mensen bidden tot God en leggen dan de dank voor de dag en al hun zorgen en noden in Zijn handen. Als ze dan toch piekeren, fluisteren ze misschien tegen zichzelf: „Stop daarmee, de Heere weet alles al, Hij weet wat ik nodig heb.” Wat die vrouw uit het blad doet, is seculier bidden: haar angsten en zorgen in een kistje stoppen. Wat leren we hiervan? Ongelovige mensen kunnen niet zonder de rituelen die het christelijk geloof biedt. Alleen bedenken zij dan rituelen zonder God. Dat doen ze bij alle hoogte- en dieptepunten van het leven: geboortes, huwelijken, begrafenissen. Rituelen zijn terugkerende handelingen met een symbolische betekenis, zoals het halfstok hangen

Nico van der Voet (1958) woont in Veenendaal, is gehuwd, heeft vier kinderen en een kleinkind. Hij studeerde theologie in Utrecht en is docent hbo theologie aan de Christelijke Hogeschool Ede, waar hij ook als studentenpastor werkt.

meer interieurs op:

www.countrylifestyle.nl

Herfst ACTIES SHOP NU

Online

Outdoorkleding

en laarzen VOORTHUIZERSTRAAT 131, PUTTEN - (0341) 492 145 - WWW.COUNTRYLIFESTYLE.NL

UITSTEKENDE KLANTBEOORDELING: ⋆ Trustpilot

9,4

PREMIUM DEALER

PSYCHOLOGIE

van de vlag op 4 mei en het in top hijsen van de vlag op 5 mei. Rituelen bieden een kanaal voor persoonlijke en of gezamenlijke gevoelens. Ongelovigen geven elkaar niet de tip om het ritueel van bidden voor het slapengaan uit te voeren. Zij komen bijvoorbeeld met de tip om je zorgen dan in een kistje te stoppen. Eén vrouw heeft haar persoonlijke ritueel met anderen gedeeld. Wie weet hebben verschillende lezeressen het overgenomen en er ook baat bij. De ‘truc’ werkt. We kunnen het ook omdraaien, en dat is best een beetje angstig. Als ongelovigen hun zorgen denkbeeldig in een kistje stoppen, is het bidden dat wij doen dan eigenlijk niet hetzelfde? Denkbeeldig geven wij onze zorgen uit handen. Wij zeggen dan dat God ons hoort en dat Hij er raad mee weet. Het effect is psychologisch hetzelfde als bij het ritueel met het kistje. We denken er niet meer aan en gaan slapen. En dan komt het angstige: is bidden tot God dan niet ook een verzonnen ritueel omdat we er psychisch behoefte aan hebben? Is bidden ook een trucje om te ontspannen? Door dit soort vragen hebben mensen hun geloof verloren. Geloven heet dan: vormgeven aan je psychologische behoeften. En dat kun je op veel manieren doen. Dus is het christelijk geloof niet per se nodig. Je kunt ook op een andere manier rustig inslapen. Dat hoeft niet door te bidden. Als een kind gestorven is, zeggen gelovige ouders dat ze hopen dat het kind in de hemel is en ongelovige ouders dat het een sterretje aan het firmament geworden is. Ze hebben dezelfde psychische behoefte: ze hopen dat hun kindje ergens voortleeft. Mensen die naar de kerk gaan met oud- en nieuwjaar hebben de psychische behoefte om dank en onzekerheid in Gods handen te leggen. Oude en nieuwe heidenen knallen

hun onzekerheid weg. Dat kan ook. Als je alles door een psychologische bril bekijkt, is er ook geen onderscheid te maken tussen de verschillende godsdiensten. Allemaal hebben ze hun eigen rituelen om aan de algemeen menselijke behoeften vorm te geven.

GEEN INBEELDING Wat kon ik doen na het lezen van het stukje in het damesblad? Een brief naar de redactie sturen dat bidden voor het slapengaan beter is dan je zorgen in een kistje stoppen? Als er een reactie gekomen was, was dat ongetwijfeld de mededeling geweest dat bidden prima is voor mensen die daar behoefte aan hebben, maar dat je je behoeften ook anders kunt vormgeven. Ik had ook kunnen stoppen met mijn avondgebed. „Het is toch allemaal maar psychische inbeelding!” Nee, dat heb ik ook niet gedaan. Ik ben blijven bidden. Laten wij ronduit toegeven dat alle christelijke rituelen te maken hebben met psychische behoeften. En daar is niets mis mee. Het zou zelfs kunnen dat er bij weinig of veel gelovigen niet meer diepgang in zit dan die psychische behoeften. Een oprecht geloof berust echter maar op de openbaring van God in Zijn Woord. Je zorgen in een kistje stoppen is een denkbeeldig gebeuren. Bidden is een psychisch gebeuren, maar geen inbeelding. God is er en heeft Zich bekendgemaakt als de hoorder van de gebeden van ieder die Hem zoekt (Jer. 29:12-14). Psychologische processen zijn niet het tegengestelde van het geloofsleven van christenen. Geloof en psyche lopen door elkaar heen. Geloven is echter meer dan een optelsom van psychische behoeften, omdat God oneindig meer is dan wat er zich in onze psyche afspeelt.

Allerlei christelijke rituelen hebben met psychische behoeften te maken, en daar is niets mis mee

terdege *

29 SEPTEMBER 2021

meer interieurs op:

www.countrylifestyle.nl

Herfst ACTIES Outdoor kleding

Laarzen VOORTHUIZERSTRAAT 131, PUTTEN - (0341) 492 145 - WWW.COUNTRYLIFESTYLE.NL

UITSTEKENDE KLANTBEOORDELING: ⋆ Trustpilot

9,4

PREMIUM DEALER

Etagère in herfstsfeer

Maak op een plateau of etagère met verschillende materialen zo’n mooie groendecoratie. Verwerk er bijvoorbeeld gedroogde knoppen in en ingedroogde trosjes van dadels, druiven of bessen en rozenbottels. Gebruik je fantasie en creativiteit als het gaat om de keuze van materialen. Veel plezier! tekst: DE ESPETERHOEVE beeld: TINEKE VAN DER EEMS 100

terdege *

29 SEPTEMBER 2021

DO IT YOURSELF

* * * * * *

plateau/etagère oasis mos grote baobabs en salim waxinelichten 3 zonnebloemen

* * *

rozebotteltakken bind- of ijzerdraad extra groen: bijv. ingedroogde trossen dadels of druiven, Hongaarse sinaasappels, diplocyclus of kleine kalebassen

TIP: eigenlijk moet je niet kunnen zien wat je als eerste of laatste hebt toegevoegd. Maak er altijd een mooi geheel van.

Leg in het midden van een plateau/etagère oasis (volgezogen met water) en bekleed die met mos.

Vul de schotel met grote baobabs en salim. Dat is het ijne, droge spul. (Pas op, het is brandbaar!) Knip zo nodig de salim bij.

Pluk de gele blaadjes van drie zonnebloemen en steek deze ertussen, verdeeld over de drie plateaus

Vul het plateau of de etagère aan met bijvoorbeeld ingedroogde trossen dadels of druiven. De groene sliert is diplocyclus.

Steek mooie rozebotteltakken in het stuk. Steek deze wel in de oasis, zodat de bottels nog wat langer vers blijven.

Maak eventueel mosballen om de lege plekken op te vullen. Vorm van een stuk mos een bal en wikkel er ijzerdraad omheen.

terdege *

29 SEPTEMBER 2021

101

Beroemde krabbels in de kantlijn De échte oudste Nederlandse zin is waarschijnlijk: ”Maltho thi afrio lito” (Ik maak je vrij, halfvrije).

Verveelde hij zich? Was hij verliefd? Wie was de monnik die duizend jaar geleden in Engeland een liefdesgedichtje krabbelde op de laatste bladzijde van een boek? Het gedichtje van dertien woorden staat bekend als de oudste Nederlandse zin. tekst: SANDOR VAN LEEUWEN beeld: WWW.CANONVANNEDERLAND.NL, GETTYIMAGES

102

terdege *

29 SEPTEMBER 2021

HISTORIE

In de middeleeuwen werd er geschreven op perkament, een soort papier, gemaakt van dierenhuid.

”Hebban olla vogala” was het thema van de Boekenweek in 2002.

terdege *

29 SEPTEMBER 2021

103

Inspiratie! Scan en ontdek de kwaliteitskeukens van Diepeveen.

ONTWERP

MAATWERK

MONTAGE

SERVICE

Distributiestraat 59 | 4283 JN Giessen | Tel: 0416 69 51 94 | E-mail: info@diepeveen.nl

www.diepeveen.nl

" ! #

Op het schutblad, achter in het prekenboek, testte de monnik zijn nieuwe veer

oeken schrijven was in de middeleeuwen monnikenwerk. Letterlijk. In kloosters hielden kopiisten zich bezig met het overschrijven van boeken. Nadat Johannes Gutenberg halverwege de vijftiende eeuw het drukken met losse, loden letters bedacht, kwam daar verandering in. Vanaf dat moment werden er steeds minder boeken geschreven en steeds meer gedrukt. Maar voor de monnik die in de elfde eeuw een boek met preken kopieerde, waren pen en inkt het gereedschap. In het scriptorium –de zaal waar de monniken teksten schreven– van de Sint-Andrewpriorij in Rochester werkte de monnik aan de ”homilieën” van de toen bekende abt Ælfric van Eynsham. Letter voor letter, woord voor woord schreef hij de preken over met zijn veer, gemaakt van de slagpen van een gans. Door al het schrijven sleet de punt, zodat de monnik regelmatig een nieuwe veer moest pakken. Niet zomaar een, maar bij voorkeur een van de vijf buitenste veren van de linkervleugel, zodat die veer mooi boog voor een rechtshandige schrijver. De veer was puntig gesneden, vervolgens in water geweekt en daarna met heet zand gehard. Maar schreef de pen wel lekker? Op het schutblad, achter in het prekenboek, testte de monnik zijn nieuwe veer. Niet zomaar met een paar krassen of z’n eigen naam. ”Probatio penne si bona sit”, kalligrafeerde hij, een test of de pen goed is. En daaronder probeerde hij de inkt even uit: ”Probatio

incauxti si bonum sit.” Bij zijn volgende pennenproef schreef hij een gebed, gericht aan de heilige Nicolaas. En weer een veer verder volgde een gebed om een zegen over iedereen die wil schrijven. Toen de monnik aan een volgende pen toe was, staarde hij even naar buiten. Het voorjaarszonnetje scheen, de vogels waren druk bezig hun nestjes te bouwen. Mijmerend krabbelde hij nóg twee zinnetjes op papier. Eerst in het Latijn en daarna de vertaling: ”Hebban olla vogala nestas hagunnan hinase hi anda thu, wat unbidan we nu”. Het eerste ‘Nederlandse’ gedichtje: ”Alle vogels zijn nesten begonnen, behalve ik en jij. Waar wachten wij nog op?” Daarna schreef hij verder aan het prekenboek, dat later in de kast werd opgeborgen.

HANDSCHRIFTEN Zo’n 900 jaar later ontdekte de Engelse germanist Kenneth Sisam het boek in de bibliotheek van Oxford. Tot zijn verbijstering herkende hij Nederlandse woorden in het zinnetje. Na de ontdekking van het oude versje in 1932 hebben veel wetenschappers zich over het gedichtje gebogen. Een van die experts is prof. dr. Erik Kwakkel, hoogleraar aan de universiteit van Brits-Columbia (Canada) en gespecialiseerd in boekgeschiedenis. Hij deed onderzoek naar het boek met het beroemde zinnetje. Volgens Kwakkel is gebleken dat maar liefst 24 schrijvers hun sporen in het boek hebben nagelaten. Uit die hand-

terdege *

29 SEPTEMBER 2021

105

NAJAAR

‘21

GOED GEKLEED VOOR EEN BIJZONDERE DAG! Veenendaal Verlaat 2 0318-526159 | Bergambacht Hoofdstraat 105 0182-358129 |

SPEKSNIJDER mode met aandacht

speksnijder.nl

HISTORIE

Het was niet vreemd dat er een Nederlands schrijvende monnik in Engeland zat

schriften, zo vertelt Kwakkel, blijkt ook dat een deel van die schrijvers afkomstig was van het Europese vasteland. Dat geldt ook voor de schrijver van dat ene beroemde, Nederlandse zinnetje. Geen Engelse monnik dus, maar waarschijnlijk iemand uit het noorden van Frankrijk. En meer dan die ene Latijnse zin en de Nederlandse vertaling daarvan heeft de schrijver niet in het boek geschreven. Nergens anders komt hetzelfde handschrift voor.

GUNDULF Het was niet vreemd dat er een Nederlands schrijvende monnik in Engeland zat. De Engelse koning Willem de Veroveraar probeerde de kerk in Engeland te hervormen en gebruikte daarvoor geestelijken uit Normandië. Gundulf, de abt van het klooster, was zo iemand: afkomstig uit de abdij van Le Bec-Hellouin in Normandië. Toen Gundulf in 1077 in het Engelse klooster arriveerde, bleken er nog maar vijf monniken te verblijven in slecht onderhouden gebouwen. De abt liet nieuwe monniken komen en herbouwde de kathedraal en de bibliotheek. Ook liet hij een nieuwe schrijfzaal bouwen, waar zijn monniken drie uur per dag moesten schrijven. De planken van de bibliotheek vulden zich zo snel. Maar hoe kon een Normandische monnik een Nederlandse zin neerkrabbelen? Volgens prof. Kwakkel wisselden kloosters nogal eens monniken uit. Ver-

schillende monniken uit Vlaanderen kregen een plaats in Normandië. Bovendien werd in de elfde eeuw niet alleen in wat nu Nederland en Vlaanderen heet Nederlands gesproken: het Nederlandse taalgebied strekte zich uit tot het noorden van Normandië.

KLADBLOK Daarmee zet Kwakkel een streep door alle romantische ideeën over het liefdesgedichtje. Geen verliefde monnik die tijdens het overschrijven van een prekenboek aan zijn geheime liefde dacht. Sterker nog, het prekenboek is niet door één monnik geschreven. Waarschijnlijk pakte de monnik het boek niet om een stichtelijk woord te lezen, maar omdat het regelmatig door andere monniken gebruikt werd als ‘kladblok’. De andere krabbels in het boek –woorden in de kantlijn, correcties in de tekst en latere aantekeningen– laten zien dat het kennelijk niet zo’n probleem was om in dit prekenboek te schrijven. Wie de schrijver is geweest, valt onmogelijk te achterhalen. En niemand zal te weten komen of hij verliefd was. Fladderden er vogeltjes rond het klooster die hem inspireerden? Wie weet. Maar de Nederlandse taal heeft een mooi romantisch, eerste zinnetje overgehouden aan zijn schrijfsel. „Het had ook een ander zinnetje kunnen zijn”, dacht de Nederlandse dichter Gerrit Komrij. „Zomaar een notitie – „Molenaar, twee zakken meel graag.””

terdege *

29 SEPTEMBER 2021

107

Zoekt u een hypotheek die bij u past? Dan is het tijd voor een goed gesprek. Gratis en vrijblijvend eerste hypotheekgesprek Deskundig en onafhankelijk Gesprek mogelijk op zeer korte termijn Digitaal, bij ons op kantoor of bij u thuis op 1,5 meter

Tip van Ron

Tip van Bas

Je eerste huis kopen? Starterspakket aanvragen!

Oversluiten zinvol? Nu lage rentes!

Bij Binnendijk & Van Rijsbergen kunnen starters rekenen

De hypotheekrente is al enige tijd extreem laag. Door een bestaande

op extra aandacht en begeleiding. Het begint bij het

hypotheek over te sluiten kan er direct geprofiteerd worden van

informatieve starterspakket dat gratis is aan te vragen. Ga

deze lage rente. Wilt u weten wat uw voordeel zou kunnen zijn?

naar: bevr.nl/starterspakket en wij sturen deze naar je toe.

Neem dan contact met mij op. Ik bereken graag vrijblijvend uw mogelijkheden.

Handig! Filmpjes met uitleg. Tip van Joost

Naast het pakket ontvang je ook een serie ilmpjes waarin allerlei zaken rondom de hypotheek helder worden uitgelegd. Leuk, leerzaam en lekker makkelijk.

Geld in de stenen? Dat hoeft niet! Met de Overwaarde Hypotheek kan de overwaarde van een huis gebruikt worden zonder dat het huis verkocht hoeft te worden. Ik leg u graag uit hoe dit werkt. Neemt u gerust vrijblijvend contact met mij op via 071-4024031.

Binnendijk & van Rijsbergen Ankerplaats 2 2224 TX Katwijk E-mail: info@bevr.nl

071-4024031

www.bevr.nl

IK PROBEER ELKE DAG UIT DE BIJBEL TE LEZEN, GOED NAAR DE PREEK TE LUISTEREN EN MEER TE BIDDEN. MAAR IK VOEL ME VAAK ZO ONOPRECHT. DAT VERLAMT MIJ. KON IK MAAR OPRECHT DE HEERE ZOEKEN. WAT NU? Ds. B.L.P. Tramper, Waarder

Herkenbare vraag, beste vriend. Het is het verlangen dat ik ook bij anderen beluister. Zij willen, net als jij, beter en ernstiger bidden. Zij zien ernaar uit dat zij de nood van hun zonden en schuld nog eens oprecht zouden doorleven en het gewicht van de eeuwigheid nog eens oprecht zouden ervaren. Mag ik je een wedervraag stellen? Waarom wil je dat zo graag? Oprecht zoeken? Oprecht bidden? Oprecht worstelen aan de troon van Gods genade? Stel dat je zou weten dat al wat jij doet, oprecht is, gemeend en waar – welk voordeel zal het je brengen? Het kan zijn dat je verlangt naar ”oprechtheid” en ”waarheid”, omdat je denkt dat je dan bij jezelf kunt vaststellen dat de Heere Zijn hand op je heeft gelegd. Als ik weet dat mijn bidden oprecht is, dan weet ik dat de Heilige Geest in mij werkt. Want een oprecht gebed kan nooit van mijzelf zijn. Als ik weet de Heilige Geest in mijn hart werkt, dan weet ik dat er voor mij hoop is. Want zal de Heilige Geest wat Hij begint, niet tot een goed einde brengen? Is dit wat er in je hart leeft? Zie dan onder ogen wat je ten diepste doet: je verlangt ernaar te rusten in het werk van de Heilige Geest in jou. Je zoekt houvast in wat de Heilige Geest al dan niet in je leven heeft gedaan. Maar zo, op deze manier, zul je nooit rust vinden. Hooguit voor een tijdje. Hooguit in schijn. Zolang je zo zoekt en bezig bent, zul je ten diepste altijd onrustig blijven. Op den duur raak je moedeloos. Of, zoals je schrijft, verlamd.

De Heilige Geest gunt je, als het gaat om je eeuwig behoud, geen rust in een werk van Hemzelf. Dan zou Hij Zichzelf en wat Hij doet, verheerlijken. Maar daarvoor is Hij niet uitgezonden. Hij is op de dag van het pinksterfeest uitgestort om Christus en Zijn werk heerlijk te maken. De Heiland zegt dat Zelf: „Hij zal Mij verheerlijken” (Joh. 14:16). Hoe gaat de Heilige Geest daarbij te werk? Hij gebruikt er het Woord voor, het Woord dat zich van de eerste tot de laatste letter in tweeën laat onderscheiden: Wet en Evangelie. Met de wet overtuigt de Heilige Geest je van je zonden. Van je, let wel, onoprechtheid. Dat je nu wel bidt, maar dat je dat zo onoprecht doet. Dat je nu wel anderen probeert lief te hebben, maar dat dat altijd zo om jezelf draait. De Heilige Geest wil dat je het opgeeft een oprechte zoeker en een ware bidder te worden. Hij wil niet dat je een bekeerde jongen wordt. Hij wil juist dat je het bijvalt dat je dat nu niet bent. Hij wil dat je amen zegt op het oordeel van God over jouw leven: uit jou geen goed meer. Geen oprechte zucht. Alleen maar schijn. Dat je nu zo bent, onoprecht, hoeft je niet te verlammen. Integendeel. Er is hoop voor hen die hun onoprechtheid erkennen. Christus zoekt geen vrome mensen, maar goddelozen. Christus’ hart gaat niet uit naar hen die iets aantrekkelijks hebben, iets goeds, maar naar hen aan wie niets bekoorlijks is. Om het met de woorden van Maarten Luther te zeggen: „De liefde van God treft niet aan wat haar aangenaam is, maar schept het.”

WONEN IN EEN MONUMENT

deel 1

110

terdege *

29 SEPTEMBER 2021

„ALS JE VAN WATERPAS HOUDT, MOET JE HIER NIET GAAN WONEN”

Respect voor een bejaard pand Ze zijn gek op oude huizen. Omdat die verrassend zijn en een geschiedenis hebben. Rick (41) en Carlina (39) de Landmeter uit Middelburg bewonen inmiddels met hun drie kinderen hun tweede opknapper. Een stijlvol 18e-eeuws pand aan de karakteristieke haven van Middelburg. tekst: JACOMIJN ARIAKHAH beeld: RENATE BLEIJENBERG-VAN LEEUWEN

terdege *

29 SEPTEMBER 2021

111

et huis is nog niet af, benadrukt Carlina. Over een aantal maanden staat er een grote verbouwing gepland, waarbij de hele tweede verdieping op de kop gaat. Het pand is nu drie jaar in hun bezit, maar verbouwen doen ze stapje voor stapje. „We hebben eerst de eerste verdieping opgeknapt, omdat we daar een bed and breakfast (dekoornzak1708.nl) wilden maken”, zegt Carlina. Rick: „De combinatie van een oud pand en gastenruimtes is handig. Voor de gasten is het mooi omdat zo’n huis indruk maakt, en wij hebben de ruimte toch over.” Carlina: „Dit huis is een stuk groter dan onze vorige woning.” Zelf gebruiken ze de begane grond, tweede verdieping en zolder. En dan is er nog een kelder over de gehele lengte van het huis. De woning, die aan de buitenkant wit geschilderd is, stamt uit 1708. Wat de geschiedenis van het pand is, weet het echtpaar niet precies. Carlina: „Dat moeten we nog uitzoeken. We denken dat dit hele rijtje als pakhuis is gebouwd.” Rick: „Het zou een korenopslagpakhuis geweest kunnen zijn, omdat ons pand De Koornzak heet. Hier tegenover ligt een bruggetje dat nog niet zo lang geleden hersteld is. Ooit is daar een paard-en-wagen met koren doorheen gezakt. Het zou zomaar kunnen dat die vanuit dit pakhuis de brug wilde oversteken.” Carlina: „Dat fantaseren we erbij, want we weten zoiets natuurlijk niet zeker.” Het huis heeft al zeker anderhalve eeuw een woonbestemming. Carlina wijst naar de gepleisterde schouw. „Die stamt uit halverwege de 19e eeuw. En in een pakhuis maak je geen prachtige schouw.” Rick: „Er is ook een koopcontract

112

terdege *

29 SEPTEMBER 2021

van dit pand uit begin 1800. Dat ondersteunt onze gedachtegang.”

SFEER Rick en Carlina hebben een passie voor oude huizen. Die komt bij Carlina vandaan. „Ik ben opgegroeid in een monumentaal pand. Het zit in de genen, denk ik. Ik weet nog dat ik als kind voor het eerst bij onze buren kwam, die een soort bruggetje in de hal hadden, waar de trap overheen liep. Daar stond ik toen al bij te kwijlen. En als 12-jarige vond ik dit plekje aan de haven fantastisch. Nu wonen we er. Dat had ik nooit kunnen bedenken.” Carlina heeft Rick meegesleept in haar enthousiasme. Rick: „Voor mij was de stap naar zo’n huis enorm groot. Maar we liepen in onze verkeringstijd vaak door de stad. Dan wees Carlina me op de diversiteit van geveltjes en bovenwerken. Op een gegeven moment begon ik het ook leuk te vinden. Maar ik had uit mezelf niet snel een monumentaal pand gekocht, dan was ik blijven hangen in een saai rechttoe, rechtaan rijtjeshuis.” Wat ze zo mooi vinden aan een oud pand? „De sfeer. In sommige nieuwere huizen is alles recht en strak en voorspelbaar. Je weet vanbuiten hoe het er vanbinnen uitziet. Bij een oud huis heb je verrassingen. Kleine kamertjes, verborgen luiken.” Ze geven een rondleiding door het huis. Een smalle houten trap leidt naar de eerste verdieping, waar twee smaakvol ingerichte, ruime kamers verhuurd worden als bed and breakfast. De verdieping erboven herbergt hun slaapkamers. Carlina: „Die is in de jaren 80 voor het laatst aangepakt. Het is vrij hokkerig en het plafond is heel laag. Ook ligt

er donkerblauwe vloerbedekking, waardoor het er nog bedompter lijkt. Het is de bedoeling dat we tijdens de eerstvolgende verbouwing alles eruit halen en de ruimtes opnieuw indelen, minder hokkerig maken.” Om de tweede verdieping wat lichter te maken, halen ze ook een stuk plafond weg. „Daar maken we een vide.” De derde verdieping is de zolder. Daar heeft Rick zijn werkkamer en hun oudste zoon Kjeld zijn slaapkamer. Zijn zolderraam biedt een fantastisch uitzicht over de Middelburgse haven; de prachtige oude huizen, de woonboten die op het zacht kabbelende water liggen.

SPAREN De plannen voor de aankomende verbouwing maken ze met een architect die samenwerkt met de gemeente, vertellen ze. „Hij heeft ervaring met oude panden. Sommige dingen die wij willen, kunnen niet. Zo hadden we bijvoorbeeld een dakraam met een uitbouwtje gewild; een koekoek. Maar dat mag niet.” Rick: „Woon je in een monumentaal pand, dan moet je voor de meeste veranderingen toestemming vragen. Als je een gevel schildert, moet je er al een vergunning voor aanvragen. En er is maar een beperkt kleurenpalet waaruit je kunt kiezen. Dat is ook goed, want daardoor blijven historische elementen behouden. De gemeente Middelburg is streng, maar misschien zijn er daardoor ook nog zo veel historische panden.” Behalve de tweede verdieping willen ze ook de begane grond in de toekomst renoveren. Carlina, lachend: „Maar dan moeten we eerst weer even sparen.” Zo is de glimmend witte moderne keuken haar een doorn in het oog.

WONEN IN EEN MONUMENT

terdege *

29 SEPTEMBER 2021

113

114

terdege *

29 SEPTEMBER 2021

Liever hebben ze een oude houten keuken met een Borettifornuis. Carlina: „En een vloer van oude brede planken, want nu ligt er een parketvloer. Dat is niet echt onze smaak, en niet handig in de keuken. We willen de gipsplaten plafonds stuken en het piepschuimen ornament erop weghalen. Sommige nieuwe deuren moeten vervangen worden door oude. Gelukkig zijn veel deuren op de begane grond en eerste verdieping nog de originele. Ook de suitedeuren tussen de keuken en de woonkamer zijn origineel, maar meer 19e-eeuws dan van rond 1700.” Rick: „Maar dat geeft niet. Er mag gelaagdheid in het huis zitten; je mag zien dat er een aantal verbouwingen plaatsgevonden heeft.”

AVONTUUR Het huis heeft voordat Rick en Carlina erin kwamen twee jaar te koop gestaan, vertellen ze. „Dat snap ik”, zegt Carlina, „want het zag er niet uit. Mensen kunnen daar vaak niet doorheen kijken. Maar ik zag het plaatje voor me van hoe het over tien jaar kon zijn. Wij wilden het verbouwen met respect voor z’n bejaarde toestand.” Waarom die passie? Rick, lachend: „Je bedoelt waarom we per se in een oud krot willen wonen? Dat vragen wij ons soms ook af.” Carlina: „We hebben er een haatliefdeverhouding mee.” Rick: „Na een vervelende klus zeggen we soms tegen elkaar: we verhuizen naar een nieuwbouwhuis. Maar die zin is nog niet uitgesproken of we moeten er al om lachen.” Carlina: „Dit huis heeft nog zo veel uitdagingen. Dat is fijn. Zonder uitdaging word ik onrustig.” Rick: „Het

is een avontuur. Je bent ook een beetje een passant in zo’n huis. Ik bedoel: je bezit het maar voor een klein tijdvak in de geschiedenis ervan. Er hebben al zo veel mensen in gewoond, die je niet kent en die in heel andere tijden leefden. Dat geeft het iets bijzonders.” Maar qua klussen word je soms helemaal gek, zeggen ze. Carlina: „Als je van waterpas houdt, moet je hier niet gaan wonen.” Rick: „Klussen moet je in dit huis op het zicht doen.” Ze huren dan ook alleen mensen in die iets hebben met historische woningen. Carlina: „Het moeten mensen zijn die er feeling voor hebben. Ze moeten snappen dat we dit huis gekocht hebben omdat we de oude elementen koesteren en dat ze dus niet zomaar een boor in een authentieke planken wand mogen zetten.” Rick: „We hadden eerst een schilder die de kieren bij de ramen dichtplamuurde. Maar dat hoeft van ons niet. Je mag zien dat het hout is dat werkt en soms loskomt.”

VENSTERBANKEN Veel oude elementen in het huis zijn helaas verloren gegaan. Carlina: „Mogelijk is er ooit brand geweest. We weten niet precies wanneer. Ons huis dateert volgens de gevel uit 1708, maar de fundering is ouder.” Wat nog wel bewaard is gebleven, zijn de oude vensterbanken. Carlina: „Dat is het eerste wat ik ontdekte bij de bezichtiging, en ik zag gelijk voor me hoe ik daar een theetje dronk, met uitzicht op de Bellinkbrug en de oude panden aan de overkant.” Om het huis in oude staat terug te brengen, proberen de twee bij een verbouwing zo veel mogelijk originele elementen op te duiken die 116

terdege *

29 SEPTEMBER 2021

ook bij de stijl van het huis passen. Rick: „Als mensen in de buurt in aan het verbouwen zijn, gluur ik altijd even in hun afvalcontainer. Vaak worden er authentieke delen van het huis weggedaan. Zo heb ik er pas nog een oude deur uitgehaald.” Carlina: „Zo jammer als je dat weggooit.” Rick: „Soms kom ik oude vloerplanken of kraaldelen tegen.” Carlina: „Al is het minder dan vroeger. Mensen zijn zich nu vaker bewust van de waarde van oude materialen dan tien jaar geleden, denk ik.” Ook belangrijk bij een verbouwing: het huis iets comfortabeler en duurzamer maken. Dat is best lastig. Carlina: „We hebben een vrij hoge energierekening.” Rick: „In ons vorige huis was er daarom een systeemplafond gezet, een meter onder het originele plafond, zodat er minder warmte verloren ging.” Carlina: „Maar dat hebben we er gelijk uitgehaald toen wij het huis kochten. Willen we zo’n plafond, dan kunnen we beter naar een nieuwbouwhuis.” Rick: „Ik vind dat we als bewoners een bepaalde verantwoordelijkheid hebben om zo’n oud huis in stand te houden.” Om ervoor te zorgen dat de energierekening wel iets omlaaggaat, willen ze in de toekomst een extra isolatievloer aanbrengen. En monumentaalglas. Carlina: „Het is nu allemaal enkel glas, waardoor we best hard moeten stoken als het in de winter koud en winderig is. Vooral in de keuken is het vrij fris. Maar als we de luiken dichtdoen, is het best comfortabel.”

KLUSLIJST Het wonen in een monumentaal pand is een manier van leven, vindt het stel. Rick: „Je bent altijd bezig met zo’n huis. Het kost veel geld en tijd, dat moet je ervoor overheb-

ben.” Carlina: „Als Rick thuiskomt en hij heeft even een uurtje over, dan kijkt hij op de kluslijst. Er zijn altijd wel kleine dingen die gedaan moeten worden. Toen we trouwden, dacht hij dat hij twee linkerhanden had, maar door de jaren heen is hij heel handig geworden.” Ze laat de reling van hun balkonnetje zien. Die is gemaakt van spijlen. „Voorheen stond hier een houten afscheiding.” Rick: „Ik heb de oude spijlen op Marktplaats gevonden. Ik kocht ze van mensen die ook een passie voor oude huizen en spullen hadden. Dat is leuk. Zet een paar mensen met liefde voor oude panden bij elkaar, en je praat alleen nog maar over je huis. Alsof je over kinderen praat. Het is een intense manier van wonen.” Een monumentaal pand is niet voor iedereen een goede keuze, denken ze. „Je moet het niet doen als je alleen maar een groot huis wilt met lekker veel ruimte. Wanneer wel? Als je er net zo in staat als wij en er een soort liefde voor voelt. Als je een beetje idealistisch bent.” Zit er nog een verhuizing naar een ander oud pand in als dit huis klaar is? Carlina: „Ik hoop hier oud te worden.” Rick is het niet met haar eens. „Ik denk niet dat dat realistisch is. Op een gegeven moment wordt dit huis te groot. En het heeft zo veel trappen. Dat is niet handig als je slecht ter been zou worden.” Carlina: „Dat is waar. Er zijn wel mensen die een lift bouwen in zo’n huis. Maar dat is best jammer, want dan maak je zo veel kapot in een huis. Misschien dat een van de huisjes hiernaast in de toekomst iets voor ons is. Die zijn een stuk kleiner.”

DIT IS DEEL 1 IN EEN SERIE OVER MONUMENTALE WONINGEN. OVER EEN MAAND DEEL 2.

WONEN IN EEN MONUMENT

terdege *

29 SEPTEMBER 2021

117

Dorpsstraat 119 (0180) 63 11 11 Geopend 9:00-18:00, vrijdag tot 21:00 2761 AN Zevenhuizen voorbrood.nl zaterdag 10:00-17:00

COLUMN

Johan BELEVENISSEN VAN EEN POLITIEAGENT

„Een medeweggebruiker heeft de sleutel afgepakt en wacht op uw komst. Bestuurder zou mogelijk onder invloed zijn.” Zo luidt de laatste zin van de centralist van de meldkamer. Op de plek aangekomen, zien wij een personenauto die op de rotonde uit de bocht is gevlogen. Ervoor staat een vrachtwagen en daarnaast een man. „Ze slingerde gigantisch, dus ik heb haar klemgereden en de sleutel afgepakt”, zegt hij. „Volgens mij is ze stomdronken.” Ik spreek de bestuurder van de personenwagen aan. Het betreft een dame van rond de 40 jaar. Op mijn vraag wat er aan de hand is antwoordt ze met dubbele tong: „Ik blen olnderweg naar de maneeege.” De conclusie is snel getrokken. Ondanks dat het halfelf ’s morgens is, is ze is behoorlijk onder invloed. We nemen de vrouw mee naar het bureau. Daar staat een computer waarmee de adem op alcoholgebruik geanalyseerd kan worden. Ze moet twee keer blazen, waarna er een uitslag uit komt. In Nederland is het zo geregeld dat je een proces-verbaal krijgt bij 220 ug/l. Bij beginnende bestuurders ligt dat overigens stuk lager. Ug/l, (”uggel” of ”uu-gee-el”) is een maateenheid die weergeeft hoeveel microgram alcohol er in een liter uitgeademde lucht zit. Promille is doorgaans bekender; 220 ug/l is gelijk aan 0,5 promille. Het blazen op de ademanalyse gaat mevrouw niet

makkelijk af. Mijn collega motiveert haar om het toch echt goed te doen, anders maken we proces-verbaal ”weigering” op. Oftewel, dit saboteren is alleen maar nadelig. Uiteindelijk lukt het de vrouw te blazen. De uitslag is erg hoog: 1175 ug/l, wat staat voor 2,7 promille. Eigenlijk verbaast het mij dat ze met deze hoeveelheid alcohol in haar lichaam op haar benen kan staan. We nemen een verklaring af. Haar dronkemansgedrag gaat nu wel irriteren, moet ik eerlijk toegeven. „Wat lullie zlouden moelten doen... Gla boeven valngen.” Drie keer wil ze uit de verhoorkamer weglopen, maar we kunnen haar bewegen weer te gaan zitten. „Ik ga een klacht indienen! Dit duurt veel te lang!” Uiteindelijk heeft ze een verklaring afgelegd, maar al met al kost het veel tijd. Dat ze daar zelf de oorzaak van is, lijkt mevrouw niet te begrijpen. Ze verzekert ons ervan dat er geen verslavingsproblematiek achter zit. „Paar keer per jaar zak ik door om mijn hoofd leeg te maken.” Behalve dat ze een proces-verbaal krijgt, is mevrouw ook een tijd haar rijbewijs kwijt. Ook is het goed mogelijk dat ze de verplichte cursus over alcohol en verkeer (EMA-cursus) moet volgen, die ze zelf moet betalen. Alcohol en verkeer gaan niet samen. Het kost je ook een hoop geld. En terecht!

Johan Dubbeldam verzorgt op deze plek een wisselcolumn. Volgende keer ambulanceverpleegkundige Paul-Jan Dekker.

terdege *

29 SEPTEMBER 2021

119

ZOU KONING FILIP HET NIVEAU VAN ZIJN VADER EVENAREN?

120

terdege *

29 SEPTEMBER 2021

KONINKLIJK HUIS

Twee

koningen Ze zijn generatiegenoten en bestegen allebei in het jaar 2013 de troon. Daarom worden koning Willem-Alexander en koning Filip al geruime tijd met elkaar vergeleken. Eerst pakte dat uit in het voordeel van ons staatshoofd, nu staat zijn Belgische collega op het voetstuk. tekst: JOSINE DROOGENDIJK beeld: ANP

terdege *

29 SEPTEMBER 2021

121

In een mum van tijd gr groeide oeide koning Filip uit tot een

outerig, sullig en verre van daadkrachtig. Zo werd koning Filip omschreven toen hij in juli 2013 zijn ambt aanvaardde. Met argusogen werd zijn doen en laten bekeken. Kon hij het wel? Zou hij het niveau van zijn oom en vader kunnen evenaren? Was hij eigenlijk wel een aanwinst voor de kroon? Liever zagen de Belgen de Nederlandse koning. Die wist tenminste hoe het moest, die sloeg spijkers met koppen en was daarnaast ook nog eens getrouwd met de mooiste koningin ter wereld. De barometer sloeg in het startjaar ﬂink door in het voordeel van koning WillemAlexander, maar inmiddels hebben de Belgen ook wel gemerkt dat het

122

terdege *

29 SEPTEMBER 2021

gras bij de buren heus niet altijd groener is. De kanteling begon in 2020, het jaar van de coronacrisis. In rampspoed snakt het volk naar een leider, en in eerste instantie manifesteerde Willem-Alexander zich ook zo. Tijdens zijn prachtige toespraak op 4 mei hing Nederland aan zijn lippen. De ene poëtische zin na de andere liet hij over de lege Dam klinken, met „Sobibor begon in het Vondelpark” als climax. Heel even leek zijn heldenstatus niet stuk te kunnen, maar toen begon de trammelant. Discussies over de subsidie van het Kroondomein, de aanschaf van een nieuwe speedboot, een foto waarop de 1,5 meter afstand niet in

acht werd genomen, een ongelukkig geplande herfstvakantie... In hoog tempo stapelden de heikele kwesties zich op.

TWEESTRIJD Koning Filip heeft daar vast niet handenwrijvend naar zitten kijken. De tweestrijd tussen beide staatshoofden is er een van de buitenwereld, niet van de hoofdrolspelers zelf. De imagoschade van zijn collega was eerder een waarschuwing voor het Belgische staatshoofd. Zo snel kon het gaan, zo vluchtig is populariteit. Gelukkig bracht de situatie hem niet in de war. In een mum van tijd groeide hij uit tot een verbinder die de juiste snaren wist

KONINKLIJK HUIS

verbinder die de juiste snar snaren en wist te raken

te raken. Samen met zijn kinderen trok hij eropuit. Het land in, om te luisteren, troost te bieden en bij verzorgingstehuizen een aardigheidje rond te brengen. Als klap op de vuurpijl belde hij met wat fabrikanten en de Chinese president om medische materialen te regelen. Dat deze inzet meehielp bij het vergaren van populariteit staat buiten kijf, maar er was meer. Terwijl zijn vader Albert niets wilde weten van zijn buitenechtelijke dochter Delphine en haar pas na een juridische strijd erkende, nodigde Filip haar in de herfst van 2020 juist uit op zijn paleis. Dat leverde hem flink wat bonuspunten op. Ook schreef hij een verzoenende brief naar de

voormalige kolonie Congo, zonder het woord excuus te gebruiken. Dat zou immers zomaar financiële en politieke gevolgen kunnen hebben. Vroeger sloeg hij op dit gebied nog weleens de plank mis, nu bleek elk woord raak. Wat ook een goede indruk maakte, was dat de koning en koningin lieten weten dat Elisabeth voorlopig geen beroep zou doen op haar dotatie en in militaire dienst zou gaan. De beelden die vanuit het hof werden vrijgegeven lieten een stoere meid zien, hangend aan een rots en kruipend door de modder. Toen koningin Mathilde bij de militaire parade haar emoties nauwelijks de baas kon, huilden veel Belgen

stiekem een traantje mee. Nu de coronacrisis eindelijk lijkt weg te ebben, is het natuurlijk de vraag of het zo blijft. Populariteit is een vluchtig iets, daar moet je als staatshoofd niet op bouwen. Het gaat om het maken van de juiste keuzes, nu en in de toekomst. Goede adviseurs zijn daarbij onmisbaar en een flinke portie nuchterheid ook. Dat beaamde koning WillemAlexander ook, toen hij tijdens de inhuldiging zijn moeder toesprak. „Vluchtige populariteit was niet het kompas waarop u reisde. U hield een stabiele en zuivere koers aan omdat u wist in een lange traditie te staan. Rustig te midden van de woelige baren. Ik treed in uw voetsporen.”

terdege *

29 SEPTEMBER 2021

123

ZUS.FOTOGRAFIE

VOLG ONS OOK OP

Wij ontwerpen uw droomjurk Dam 57 Alblasserdam | www.panimoda.nl | 06-33714461

Dam 42 - Alblasserdam Tel. 078 - 6913698 Vrijdagavond koopavond. Maandag gesloten.

HOEDENSPECIAALZAAKNELLY.NL HOEDENSPECIAALZAAKNELLY NL

e i s s a P voor vakmanschap

WWW.HUISMANALBLASSERDAM.NL

Huisman Keukens & Sanitair | Voltastraat 1 | 2952 AW Alblasserdam | 078-6932541 | info@huismanalblasserdam.nl

A-1 BIJBELSE

PUZZEL (2 PT)

In 1 Koningen 11:41 staat dat er nog meer over de geschiedenis van Salomo te lezen is in het boek der geschiedenissen van Salomo. Ook over andere koningen is er meer te lezen. Zoek de teksten op in 1 Koningen 14, 15, 16, 22 en in 2 Koningen 10, 12, 13, 14, 15, 16, 20, 21, 23 en 24. Zet de naam van de juiste koning bij het juiste boek. Er blijft een koning over. Zijn geschiedenis is te lezen in het Bijbelboek Jeremia.

Van links naar rechts: Diny van Leeuwen, Andrea Sinke & Jenneke van der Jagt

SPELREGELS

Kies uit deze koningen: Abiam / Achab / Achaz / Amazia / Amon / Asa / Azaria / Baesa / Ela / Hizkia / Jehu / Joahaz / Joas / Jojakim / Josafat / Josia / Jotham / Manasse / Menahem / Nadab / Omri / Pekah / Pekahia / Sallum / Zacharia / Zedekia / Zimri.

Het boek der kronieken der koningen van Israël

Het boek der kronieken der koningen van Juda

- Jerobeam

- Rehabeam

E-1 ÉÉN

Inzenden: de naam van de koning die overblijft.

1. Elke goede oplossing levert punten op. Hebt u vragen over puzzelaantal e.d., stuur dan een aan uzelf geadresseerde, gefrankeerde retourenvelop mee. 2. Zolang de antwoorden nog niet in Terdege staan, kunt u uw puzzeloplossingen inzenden (eventueel twee afleveringen tegelijk). 3. Eén inzending per abonnementadres. 4. Wie in totaal 200 punten heeft, ontvangt een prijs. Overgebleven punten (staan vermeld achter de naam van de winnaar) gaan mee naar de volgende ronde. 5. Stuur oplossingen op één briefkaart (gebruik alleen een envelop als u een gefrankeerde retourenvelop meestuurt) naar: mw. A. Sinke-van der Jagt, Koningin Julianastraat 34, 4401 CZ Yerseke of naar puzzelbox@kliksafe.nl. Vermeld de puzzelnummers en uw adres. 6. Zendt u voor het eerst in, zet dan ‘nieuw’ op uw briefkaart. 7. Prijswinnaars verliezen hun punten als ze een jaar niet hebben ingezonden. Ze beginnen dan weer met nul punten.

WOORD (1 PT)

1. persoonlijk voornaamwoord, 2. water in Zuid-Holland, 3. lidwoord, 4. opening, 5. poosje, 6. rustend predikant (afk), 7. tak. Inzenden: het woord dat ontstaat als de gevonden woorden achter elkaar staan.

terdege *

29 SEPTEMBER 2021

125

UW WENSEN ZIJN ONS U I T G A N G S P U N T. O N T D E K VA K M A N S CH A P TOT IN DE FINESSES - WELKOM BIJ ‘DE DISTELK AMP ’ I N D O D E WA A R D !

Jan van Mourik

WELYS E STR A AT 2 1 (D E DISTELK AM P) • DO DE WA AR D • T. (0 4 8 8) 745 130 • I N F O @ J VA N M O U R I K . C O M • J VA N M O U R I K . C O M

D-1 SLANGDOORLOPER

B-1 WEGSTREPER

chronologie – dag – decade – eens – eerst – eeuw – episode – epoche – era – etmaal – even – fase – gedurig – jaar – kalender – klok – kwartaal – kwartier – lustrum – lijzig – maand – millennium – minuut – moment – mum – ooit – overmorgen – pauze – periode – poos – rust – seizoen – semester – soms – spanne – stadium – steeds – tempo – termijn – timer – trimester – tijd – uur – voorlopig – vroeg – wekelijks. Inzenden: het woord dat overblijft.

(1 PT)

De laatste letter van een woord is de eerste van het volgende: 1. zeehond, 2. Job, 3. land, 4. menens, 5. retour, 6. mate, 7. schuldige, 8. leiding, 9. gesnapt, 10. gruwelijk, 11. jongen, 12. zode, 13. voormalige politieke partij, 14. gebak, 15. land in Azië, 16. vaat, 17. nep, 18. familielid, 19. deel van de weg, 20. wapen, 21. dopheide, 22. kleur, 23. vezelstof, 24. elektrode, 25. strandmeer, 26. uitgekookt, 27. hoogte.

21 7

19 26

10 5

15 21

2 10

1 19

Inzenden: de zin die ontstaat op eerst de oneven en daarna op de even hokjes. 1

(2 PT)

27 12 22

C-1 CIJFERINVULPUZZEL

(2 PT)

S=20 K=16 I=5 A

Inzenden: de woorden die ontstaan op de cijfers 9-1-1-26-21 7-1-26 21-2 10-2-20-11-13-5-2-21-2-26-5-20.

terdege *

29 SEPTEMBER 2021

127

‘Prematuur Hannah heeft een enorme wilskracht’

– Joanne

Ambassadeur van het leven

vragen. Mensen met veel kennis denken dan met je mee en geven advies. Dat hadden we goed kunnen gebruiken! Als ik terugkijk, verbaas ik me erover dat ik rondom de bevalling zo goed voor mezelf en ons kind op kon komen. Ik kan me voorstellen dat andere vrouwen dat op zo’n moment niet kunnen. Ook voor zulke situaties is de advieslijn waardevol.’

Met 24 weken begon bij Joanne Snetselaar (26) de bevalling. ‘Zo’n kindje heeft geen kwaliteit van leven, kun je het niet beter laten gaan?’, zei een van de artsen. ‘Voor ons was dat geen optie’, vertelt Joanne. Inmiddels is Hannah anderhalf. Het is bijzonder om haar enorme wilskracht te zien! Ik weet hoe waardevol het is om voor het prille leven op te komen. Daarom ben ik lid van de NPV.’

V WORD NU LID VAN DE NP

nt of en ontvang een abonneme ander cadeau naar keuze.

Vaccineren Toen Hannah geboren werd, ademde ze zelfstandig. ‘Dat was bijzonder! Ze moest in de couveuse. In de weken die volgden, had ze heftige dips, waarbij het de vraag was of ze er bovenop zou komen. Maar gelukkig redde ze het’, vertelt Joanne. ‘We kregen te maken met een volgende lastige beslissing. Voordat Hannah geboren was, besloten we niet te vaccineren. Maar Hannah was enorm kwetsbaar. We hadden een week bedenktijd om onze keuze opnieuw te maken. Daarvoor voerden we diverse gesprekken. Ik wist toen nog niet dat de NPV een advieslijn heeft waar je terecht kunt met dit soort

Wilskracht Joanne staat nog steeds achter haar keuze om voor Hannah te gaan. ‘We merken dat Hannah doorvecht. Die wilskracht had ze vanaf dag 1. We weten dat er Iemand boven staat, maar zijn ook trots als we haar wilskracht zien. Dat is waarvoor we de keuze maakten. Dat is ook waarom we lid zijn van de NPV. We zagen van dichtbij hoe wonderlijk een kindje van 24 weken is. De NPV komt op voor dit prille leven en dat steunen we graag!’

Abonnementen c h r i st e l i j k

de nieuwe

CHRISTELIJK MAGAZINE VOOR HET GEZIN

JAARGANG 74 3 JUNI 2021

Joannes bevalling kwam met 24 weken op gang. ‘Door een hormoondisbalans stootte mijn lichaam ons kindje af. De infectiewaardes stegen flink. De kans bestond dat ons kindje tijdens of na de bevalling zou overlijden’, vertelt Joanne. ‘Een arts zei dat een kind dat zo vroeg geboren wordt geen goede toekomst heeft. Konden we het kindje niet beter laten gaan?’ Joanne vond dit moeilijke gesprekken. ‘Gelukkig was het voor ons duidelijk dat het kindje welkom was, wat het ook zou mankeren’, zegt Joanne stellig.

VIDEOPLATFORM

No.

01 geloofwaardig opinieblad sinds 1969 / zomer 2021 N06

GEESTELIJKE HERKENNING

„Toen hij begon te preken, smolten de vooroordelen weg” de nieuwe KOERS 2021 N06

Ds. D.E. van de Kieft en ds. A.T. Huijser over verbinding over kerkmuren heen OPVOEDING

Leven in een schermentijd Hoe je jongeren begeleidt de online wereld in

Werf dan een lid en ontvang hetzelfde per nieuw geworven NPV-lid.

het lichaam is geen open boek

extra dik zomernummer + puzzels

De Nieuw Nieuwe eK Koers oers 6 maanden, 5 nummers

BOUWEN AAN DE BAND

www.denieuwekoers.nl € 7,95

Bent u al lid van de NPV?

WA A R O M HEC HTI N G TU S S E N MO E D E R E N KI N D ZO B E L A N G R I J K I S

Family7+

6 maanden

„WE MAKEN TROUWPLANNEN,MAAR ER BESTAAT GEEN OPLEIDING VOOR HET VERVOLG” CORRY KOLE GEEFT WORKSHOPS VOOR ECHTPAREN

GezinsGids Ge zinsGids 3 maanden, 6 nummers

Landleven Landle ven

Reformatorische Omroep

3 maanden, 3 nummers

6 maanden + 2 nummers

Of kies een van de andere cadeaus, bijvoorbeeld:

" npvzorg.nl

! (0318) 54 78 88

Weet Weet Mag Magazine azine

6 maanden maanden, 3 nummers + DVD

De Weet Scheurkalender 2022

CIP.nl nl

+ 3 maanden, 6 nummers

.nl CIP CIP .

T Terdege erdege

Ga naar npvzorg.nl/wordlid of vraag via (0318) 54 78 88 een aanmeldformulier aan.

3 maand

CIP.n l en

Hiermee maakt u - samen met de NPV - een krachtiger geluid vóór het leven mogelijk!

* Deze actie geldt voor alle lidmaatschapsvormen van de NPV: NPV-lid (€17,50 p.j.), NPV-Gezinslid (€12,50 p.j.) en NPV-Jongerenlid (€12,50 p.j.). Kijk voor de actievoorwaarden op npvzorg.nl/actievoorwaarden.

voor persoonlijk medisch-ethisch advies

stem voor het leven

vrijwillige thuishulp voor iedereen

Oplossingen A-25. Bij Hem is kracht en wijsheid / Job 12:16. B-25. Horizontaal: 1. so, 4. eg, 6. opleiding, 8. opoe, 9. soep, 11. net, 12. ulo, 14. eer, 15. del, 16. Kromo, 18. nep, 20. uur, 21. kenmerk, 23. eos, 25. snavel, 27. donker, 31. Peru, 32. stoet, 33. kor, 34. drost, 35. demi, 37. enak, 39. camera, 42. aastor, 45. dra, 46. ijstaart, 49. rek, 50. tam, 52. tenue, 53. kok, 54. ree, 56. rib, 57. ene, 58. tele, 60. eraf, 61. landloper, 62. nt, 63. en. Verticaal: 1. spot, 2. ole, 3. diploma, 4. eis, 5. gnoe, 6. Opel, 7. geen, 8. onera, 10. preek, 12. urn, 13. ome, 15. dunstaart, 16. kelp, 17. orde, 19. poetsdoek, 20. Us, 21. keuterij, 22. kordaat, 24. sr., 26. vrede, 28. nurks, 30. ski, 31. pre,

36. mast, 38. nare, 39. cd, 40. maart, 41. vanille, 43. troef, 44. rk, 47. ter, 48. aub, 51. meel, 53. knar, 55. elan, 57. eren, 59. ent, 60. Epe. Studententijd. C-25. Onderwijs. D-25. 1. agenda, 2. lerares, 3. biologie, 4. mentor, 5. Utrecht, 6. academie, 7. kennis, 8. lectuur, 9. bachelor, 10. ingenieur, 11. deviezen, 12. student, 13. knudde, 14. promotie, 15. methode, 16. kundig, 17. energiek, 18. doceren, 19. dociel, 20. animo. Met de neus in de boeken zitten. E-25. 1. coma, 2. open, 3. mest, 4. anti, 5. idem, 6. dupe, 7. epos, 8. mess, 9. acne, 10. coat, 11. Naïn, 12. Etna. Academie.

Winaars 400 punten: G. Elferdink, Winterswijk (3); R. Jongsma-de Roo, Huizen (2). 600 punten: E.A. Elenbaas, Opheusden (8); J. Oosterlee-Floor, Ooltgensplaat (2). 1000 punten: A.J. Bron-Versteeg, Geldermalsen (5); J. Dusseljee, Almere (0). 1400 punten: N. Groenendijk, Alblasserdam (5); H. Kreuger, Haaften (8). 1800 punten: A. den Oudsten-v. ’t Veer, Waddinxveen (3); A.P. Rothuis, Opheusden (3). 2000 punten: G. Blok-v. ’t Land, Randwijk (6); J. Hagoort-Spelt, Gouderak (5). 2200 punten: Fam. v. Manen, Waarde (16); R. Wildeboer, Staphorst (5). 2400 punten: J.A. Fase, Dordrecht (3); A. v. ’t Zelfde-v.d. Berg, Ridderkerk (3). 2600 punten: A. Heijkoop-Groeneveld, Aalsmeer (10); W. v. Klink, Vlaar-

dingen (6); W. Schuitemaker-Tijhuis, Rijssen (2). 2800 punten: A. v. BrenkMoens, Ochten (6); L. Flipse, Serooskerke (4). 3000 punten: C. den Haas, Ede (9); Fam. E. Kraamer, Nieuwdorp (15); L. Uitbeijerse-Visser, Ouderkerk a/d IJssel (18). 3200 punten: J. v. Bruchem, Scherpenzeel (13); T. Groeneveld-de Sterke, Papendrecht (13). 3400 punten: J. Blankestijn, Lunteren (15). 3600 punten: W. Poppe, Grijpskerke (4). 3800 punten: H. v. Herk, Lekkerkerk (7); A.J. Mol-Bouman, Katwijk (1). 4000 punten: W. Vos, Staphorst (0). 4200 punten: E. Groenendijk, Krimpen a/d IJssel (7). 4400 punten: H.G. Kreeftenberg, Eelde (6). 4800 punten: N. Hoogendoorn-Honkoop, Werkendam (14); A. Sybesma,

U kunt kiezen uit: • ”Terdege-agenda 2022”; • ”Mattie de Bruine-agenda 2022”; • ”Veilig bij jou. Samen werken aan een hechte relatie”, door Soieke van Olst; • ”Verwachten”, door Eline Zandee; • ”Hand in hand. En andere verhalen”, door Janny den Besten; • ”Twinkels in je ogen”, door Nelleke Wander; • ”Stervenskunst bij Luther”, door Arhur Alderliesten;

Bitgum (4); M. Timmer, Alblasserdam (0). 5000 punten: A. Willemse, Oost-Souburg (3); D. Wijnands, Monster (1); J. Zegwaard-v. Veen, Gouda (2). 5200 punten: R. de Gier-Bruynes, Benschop (15); Zw. Koerhuis, Hasselt (2); M.P.C. Lourens, Emmen (5). 5400 punten: E. Baan-Bikker, Dirksland (9); J. Koetsier-Spelt, Elspeet (3); G. in ’t Veld, Maasdam (15). 5600 punten: C.W. Goedegebuure, Sint-Annaland (10); M.F. v. Houte, Goes (7); F. Klaassen, Putten (7); J.M. v. Laar, Ommeren (14); H.A. Lissenburg, Hardinxveld-Giessendam (14). 5800 punten: A. Steenpoorte, Kruiningen (1). 6000 punten: A.P. Spruit, Woerden (1). Wilt u bij uw volgende oplossingen aangeven welke prijs u wilt?

• ”Bidden om Zijn komst”, door Jonathan Edwards; • ”Vreugdevolle roeping”, door Marije Fris; • ”Herstel na overspel”, door Wilma van Dieren; • ”Kruisdragen”, door ds. W.A. Zondag • ”Bemoedigende kaarten om te kleuren en te versturen”, door Mirjam Bikker; • ”Luisteren met het hart”, door Geesje Vogelaar-van Mourik. Meer informatie: www.debanier.nl

terdege *

29 SEPTEMBER 2021

129

130

terdege *

29 SEPTEMBER 2021

Aflevering 9

TROTS OP

tekst & beeld: NIEK STAM

ESTHER: „Het leven is zo intens, zo mooi en af en toe zo lastig. Dat hebben wij ervaren toen Jaco in november vorig jaar rare klachten kreeg die leken op een ontsteking in zijn buik. Maar na ziekenhuisopname bleek het een tumor, kanker dus. Zo’n naar woord om te zeggen, zeker als je jong bent, maar dat was wel de harde waarheid. We hadden nog niet zo lang een relatie en op dat moment zakte de grond onder onze voeten weg. Wat als we elkaar moeten missen? We zijn zo gelukkig met elkaar... Alles schiet door je hoofd, en hoewel je de dingen op de automatische piloot doet, ben je eigenlijk verdrietig en bang. Ook werd ik opstandig, omdat ik zag hoe ziek en ellendig Jaco zich voelde. Hoe misselijk hij was door de chemokuren, waardoor hij ook z’n haar verloor, en ik dacht: waarom gebeurt ons dit nu? Jaco daarentegen kon erin berusten en legde alles bij de Heere neer. Tegelijk vocht hij als een beer om niet te verdrinken in alles wat er gebeurde. Er volgde een operatie en toen hij wakker werd, vroeg hij mij ten huwelijk. Op 26 juli is dat gebeurd. De dag na z’n laatste chemo ging hij trouwens weer aan het werk. Als baas van een hoveniersbedrijf kun je toch niet ziek zijn, vond hij – dat zit nu eenmaal in hem. Maar ik ben trots op m’n vent: hij laat zien dat er voor alles een uitweg te vinden is en dat je altijd positief kunt blijven door het soms net van een andere kant te zien. De ziekte bleef tot nu toe weg, al is iedere controle weer spannend. Maar Jaco laat zich niet terneerdrukken: „Geniet van de kleine dingen”, zegt hij dan. „Het kan zo voorbij zijn.”

Esther Bos-Bax is trots op haar man Jaco Bos uit Berkenwoude om zijn doorzettingsvermogen na tumorbehandelingen.

terdege *

29 SEPTEMBER 2021

131

EEN MUZIKALE VERRIJKING VOOR IEDERE HUISKAMER Generaties organisten groeiden op met een Johannus Opus in de huiskamer en ‘de Opus’ is dan ook uitgegroeid tot een waar begrip onder orgelliefhebbers. Om zo lang toonaangevend te zijn en blijven, is het essentieel om continu te vernieuwen en verbeteren. Het geluid van onze nieuwste Opus-serie komt, dankzij de modernste opnametechnologieën, nóg dichter bij het geluid van het authentieke pijporgel. En om de beleving compleet te maken, bevat de Opus-serie een breed scala aan geavanceerde technologieën.

Zo zorgt ons nieuw ontwikkelde windmodel bijvoorbeeld voor een realistische weergave van de windvoorziening. Hierdoor schommelt de toonhoogte subtiel wanneer je veel toetsen tegelijkertijd bespeelt met meerdere registers open, dus wanneer je veel wind vraagt. Dit geeft het indrukwekkende gevoel dat het orgel ademt. Dat het leeft! De Opus 155 is beschikbaar in vier kleuren, terwijl de Opus 255 en 355 verkrijgbaar zijn in maar liefst zes kleuren. Zo is er altijd een kleur die past bij jouw smaak én interieur! Ontdekken wat de Opus-serie te bieden heeft? Vraag de brochure aan via onze website of neem contact op met je lokale Johannusdealer.

Opus 155

Opus 255

Opus 355

v.a. € 6.795,-

v.a. € 8.795,-

v.a. € 10.495,-

WWW.JOHANNUS.COM

COLUMN

GRATIS GROEN De kamerplant is op z’n retour, lees ik in een krantje over woontrends. Heb ik weer: begin ik er net een beetje gevoel voor te krijgen, raakt de urban jungle alweer uit de mode. Ik geef toe, er is hier nog een wereld te winnen als het gaat om groenverzorging. Meestal geef ik een plant pas water als hij er amechtig uit begint te zien. Daar moet je als plant ook maar tegen kunnen. Sommige exemplaren komen er na een moeilijke periode uiteindelijk wel weer bovenop, maar echt mooi kun je ze dan niet meer noemen. En wat moet je met lelijke planten? Weggooien? Dat gaat me te ver, want ze leven tenslotte nog. Dus zet ik ze maar in de garage, waar ze na een poosje een stille dood sterven. Dan kunnen ze alsnog de kliko in. Pas las ik over een plantenasiel, waar vrijwilligers met groene vingers andermans planten een tweede leven geven. Dat moet een gat in de markt zijn. De kunst is natuurlijk om planten te kopen die bij je passen. In ons geval zijn aloë vera’s bijvoorbeeld een groot succes. Dat zal wel komen doordat ze pas echt goed gedijen als je ze vergeet. Het zijn

sowieso wonderplanten. Ze voeren alle lijstjes van luchtzuiverende kamerplanten aan en daarnaast is aloë vera een beproefd huismiddeltje. Je kunt dure aloë vera-gel kopen, je kunt ook zo’n plant in de kamer zetten. In geval van nood een stengel afbreken en smeren maar. Er is nog een plant die onze vensterbanken inmiddels heeft veroverd: de pannenkoekplant. Het begon ooit met een impulsaankoop bij de supermarkt. Toen ik eenmaal thuis googelde op verzorgingstips, ontdekte ik tot mijn opluchting dat er geen kunst aan is: één keer per week water geven en dat is het. En passant ontdekte ik dat je ze ook heel makkelijk kunt stekken. De nieuwe lootjes groeien bij bosjes onder de moederplant en je kunt er elke maand wel een paar oogsten. Gratis! Inmiddels staat ons aanrecht dus vol potjes. Eén van mijn eerste stekjes is inmiddels zelf alweer moeder. Als het te gek wordt, kan ik een deel van mijn pannenkoekverzameling nog altijd naar het asiel brengen, houd ik mezelf voor. Maar weggeven is natuurlijk leuker. Aan mensen die tegen alle trends in ook blij worden van welig tierend groen in huis.

NELINE IS GETROUWD EN MOEDER VAN MARTHA (8), ABEL (6), JOLIJN (4), REINOUT (2) EN SIFRA (0)

terdege *

29 SEPTEMBER 2021

133

Volgende keer 13 OKTOBER

Niets missen van Terdege? Neem nu een abonnement!

Nadat de tweeling Sara en Jiska Kranendonk een groot aantal historische romans verzameld had, ontstond bij de zussen de droom om zelf een roman in de Regencystijl te schrijven. ”Een simpel gebaar” is hun debuut.

Overdag werkt hij bij het Reformatorisch Dagblad, in de avonduren verdiept auteur L. Vogelaar zich in de geschiedenis van de Gereformeerde Gemeenten. Het leverde tientallen boeken op.

Ze zijn er met geen stok toe te bewegen een boek te pakken. Sommige kinderen houden gewoon niet van lezen, terwijl een goede taalbeheersing heel belangrijk is. Een paar tips en tricks van professionals.

WILT U DEZE ARTIKELEN NIET MISSEN? NEEM DAN EEN JAARABONNEMENT OP TERDEGE EN BETAAL €8,95 PER MAAND. 134

terdege *

29 SEPTEMBER 2021

Daan van Oostenbrugge voelt zich een gezegend mens, zegt hij. Hij heeft thuis een meter aan boeken staan die hij zelf illustreerde. Terdege is een reformatorisch familieblad en verschijnt elke twee weken. Terdege is een onderdeel van Erdee Media Groep (EMG). EMG legt van abonnees gegevens vast voor de uitvoering van de (abonnee)overeenkomst en om u te informeren over producten en diensten van EMG.

Postadres: Terdege, Postbus 613, 7300 AP Apeldoorn Bezoekadres: Laan van Westenenk 12, 7336 AZ Apeldoorn Telefoon (algemeen): 055 - 5390333 Fax: 055 - 5419318 E-mail: redactie@terdege.nl Directie: Ir. C. Heutink Hoofdredactie: Dr. Ir. SM. de Bruijn, Drs. Henk van den Berge Bladmanager: Jeannette Zeeman-van Grol, tel. 055 - 5390333 Chef-redacteur: Gisette van Dalen-Heemskerk, tel. 055 - 5390333 Redactie: Jacomijn Ariakhah-Hoekman, Jeannette Wilbrink-Donkersteeg, Annemieke van den Berg, Neline Boogert, Ad Ermstrang, Huib de Vries, Martijn den Hollander Ontwerp & lay-out: Janneke Visser-Paalman Vormgeving: Jacoline Lohuis-Maat, Marthe Roukens Abonneeservice: tel. 055 - 5390300, e-mail: administratietd@erdee.nl Advertenties: Tel. 055-5390499, e-mail: advertentie@erdee.nl. ISSN: 1382-9076 Giro 719 502 (Erdee Media Groep) Druk: Vellendrukkerij BDU Barneveld Abonnementsprijs: maand incasso € 9,25 De 38e jaargang loopt tot 1 oktober 2021. Abonnementen kunnen op elk moment ingaan. Opzegging: Een maand voor einde abonnementsperiode, bij voorkeur telefonisch via Abonneeservice Adreswijzigingen: Schriftelijk, drie weken vóór ingangsdatum. Aansprakelijkheid: Terdege is op geen enkele wijze aansprakelijk voor producten en diensten die aangeboden worden door adverteerders in deze Terdege. Dit geldt ook voor de integriteit van de adverteerder. Meer info: terdege.nl; erdeeservice.nl

Scheiden is in de westerse wereld een normale zaak geworden. Ook in christelijke kring lopen veel huwelijken op de klippen. Waardoor gaat het mis? En wat zijn de gevolgen? „Ik ben nu alleen, maar niet meer eenzaam.”

BEL 055-5390498 OF KIJK OP TERDEGE.NL/TD

Het is verboden Terdege zonder toestemming op te nemen in, of ter beschikking te stellen van een leesportefeuille. Terdege is op geen enkele wijze verantwoordelijk voor de kwaliteit of integriteit van producten en diensten die in de advertenties worden aangeboden. Terdege in braille, grootletter en digitale vorm: Terdege is in braille, grootletter, digitale en in gesproken vorm verkrijgbaar bij Bibliotheekservice Passend Lezen, tel. 070-338 15 00, E-mail: klanten@passendlezen.nl, Postbus 84010, 2508 AA Den Haag.

gaat over kinderboeken

terdege *

29 SEPTEMBER 2021

135

SINDS

1978

W W W. B E V E . N L

Gouda ANTWERPSEWEG 9 TELEFOON 0182-692111

INTERIEUR

TD 29-9

Articles inside

Neline

Uit de pastorie

Gerjanne

Chris Stoffer

Arien