RDM mei

REFORMATORISCH DAGBLAD ZATERDAG 28 MEI 2022

Groene blauwdruk Op cursus in Trompenburg Tuinen De zon vertaalt een blad naar kunst

IN DE RIJ

TE VEEL WATER

EXTREEM LEKKER

Mensen blijven langer praten

Daardoor is het nieuwe blad

Dat vleugje citroen van

naarmate de rij korter wordt

van de gatenplant geel

lemoncurd bij zacht fruit

37

06 06 MEINY HEIKOOP-GORTER

„Uiteindelijk is de onderscheiding van de Koning met een hoofdletter veel groter” EN VERDER

37 THEE COMBINEREN

beeld voorpagina: Jaco Hoeve

Oolongthee bij een croissantje, jasmijnparels bij een broodje met zachte geitenkaas en honing

48 BASISSCHOOLTUIN

„Aardbeienplantjes moeten niet in een geul, daar moet je gewoon een gat voor graven”

2

28 MEI 2022

04

Goed nieuws

15

Column

16

Ter plekke

24

Schoonheid

28

Boeken | verdieping

32

Boeken | recensies

33

Cultuur | taal

34

Boeken | recensie

36

Gezond

42

Autotest

45

Recept

46

Puntuit

50

Puzzels

51

Het laatste woord

48 VOORWOORD

Superkerkmensen Soms heb ik een droom die op een nachtmerrie lijkt: ik kom aan bij de kerk en ben mijn hoed vergeten. Of ik heb er wel een bij me, maar een heel rare. Net de verkeerde.

Als je van een afstand naar een volle kerk kijkt, kan het beangstigend zijn: allemaal mensen in precies de goede kleren, met gepoetste schoenen... Terwijl jij modder aan je schoen hebt. Alle vrouwen die je ziet zitten, doen nuttig werk op de vereniging, ze maken kaarten voor zieken. Stiekem denk je: dat zijn de supervrouwen van de kerk.

Meiny Heikoop-Gorter is presidente van de Vrouwenbond Gereformeerde Gemeenten; ze is er hele dagen voor in touw. Samen met een andere vrouw uit haar gemeente, die ruim 1700 leden telt, borduurt ze voor elke baby een slabbetje. Geweldig vind ik dat, en ik voel iets van ontzag. Maar in het gesprek dat Chris Klaasse met haar had (vanaf pagina 6) zegt ze iets over de eerste negen jaar van haar leven, waarin ze niet naar de kerk ging. Daardoor besef ik weer: zodra je een mens uit een volle kerk persoonlijk spreekt, is het verhaal altijd onverwacht, nooit perfect, met pijn en gebrokenheid ergens.

En perfecte plaatjes en superkerkmensen bestaan alleen in dromen.

Clasina van den Heuvel clasina@rd.nl

3

28 MEI 2022

GOED NIEUWS

Deurdenker Apple heeft een reeks nieuwe toegankelijkheidsfuncties voor gebruikers met een lichamelijke beperking aangekondigd. Daaronder is een functie die blinden en slechtzienden naar deuren kan leiden, werd vorige week bekend.

De deurdetectie helpt blinde iPhoneof iPad-gebruikers op een nieuwe plek de deur te vinden als de camera is ingeschakeld. De telefoon of tablet zegt dan hoeveel meter het nog lopen is en in welke richting. Het technologiebedrijf werkt ook aan ondertiteling bij spraak, maar die functie is voorlopig alleen in het Engels beschikbaar. beeld Apple

4

28 MEI 2022

5

28 MEI 2022

6

28 MEI 2022

HET GESPREK

Dienen uit wederliefde Chris Klaase

beeld Cees van der Wal

Vanwege haar vele vrijwillige werkzaamheden werd Meiny HeikoopGorter (60) onlangs benoemd tot ridder in de Orde van Oranje-Nassau. „Heel lief bedoeld natuurlijk, maar ja...” Wie is deze presidente van de Vrouwenbond Gereformeerde Gemeenten?

7

28 MEI 2022

„De eerste negen jaar van mijn leven kwam ik niet in een kerk” Meiny Heikoop-Gorter, presidente Vrouwenbond GG

O

Of Meiny Heikoop-Gorter zich wil laten interviewen? „Mijn eerste reactie is dat ik ervan afzie”, laat ze per e-mail weten. „Ik sta niet graag in de belangstelling, het gaat niet om mij. De Heere gaf kracht en liefde in m’n hart om dit werk te mogen doen. Hem komt alle eer toe!”

Maar na drie nachtjes slapen besluit ze het toch te doen. Omdat ze hoopt dat de meerwaarde van vrijwilligerswerk onder de aandacht wordt gebracht. En daar heeft ze veel voor over.

In de ruime keuken van haar woning schenkt de Trichtse een kop thee in. Op het labeltje van de kersenthee staat: Welke kleine dingen maken jou gelukkig?

hun ouders mee naartoe genomen. Toen ik 9 jaar was, zijn ze eruit gestapt.

Het betekent dat ik de eerste negen jaar van m’n leven niet in een kerk kwam. Mijn vader las thuis een preek van de voorganger van die groep.

Er werd gezegd: Als je weer teruggaat naar een kerk, kun je nooit meer bekeerd worden, want Gods Geest is geweken uit de kerk. Die is alleen nog bij ons, in onze gemeente. Dat gaf veel druk; de groep verlaten was een grote stap.

Er zijn daar ook vreselijke dingen gebeurd, waar ik verder niet over wil uitweiden. Maar mede daarom zijn mijn ouders er weggegaan.

Ze sloten zich toen aan bij de gereformeerde gemeente van Enkhuizen, de plaats waar we woonden. Ds. M. J. Van Gelder, die daar toen predikant was, heeft hen heel goed begeleid bij die overstap. In dit alles hebben ze duidelijk de leiding van God in hun leven gezien.

In die groepering werden geen sacramenten bediend. Vandaar dat ik ook pas op mijn elfde ben gedoopt, met mijn broers en zus.”

Welke kleine dingen maken u gelukkig? „Wat is geluk hè? Het ware geluk is dat je het eigendom mag zijn van de Heere Jezus, dat is het grootste. Maar in de dagelijkse dingen? Ik denk aan mijn vrijwilligersactiviteiten. Daar ervaar ik zo veel vreugde in. Verder zijn het vooral de gewone dingen in het gezin. En borduren is een grote hobby van me.”

Dat moet indrukwekkend zijn geweest. „Dat was het zeker. Mijn ouders deden belijdenis van het geloof en in dezelfde dienst werden wij gedoopt, met z’n vijven. Eerst werd het formulier voor de kinderdoop gelezen. Daarna knielden we

Komt u uit een gezin met veel gewone dingen? „Het was absoluut heel fijn. Wat niet zo gewoon was: mijn ouders waren betrokken bij een sektarische groepering. Als tiener waren ze daar door

8

28 MEI 2022

9

beeld Cees van der Wal

28 MEI 2022

„Vaak ben ik de hele dag in touw, maar soms vraag ik me ook wel af: waar ben ik dan precies druk mee?”

overledenen, CK) gestart. Dat is flink uitgebreid, maar toen duidelijk werd dat geen van onze kinderen hem zou opvolgen, heeft hij het bedrijf verkocht.

Hij had al langer de wens om een maatschappelijk project op te starten, in combinatie met de natuur. Zelf wilde ik graag iets betekenen voor mensen met een beperking. We hebben onze ideeën gebundeld, en toen kwam er een mogelijkheid om een oude boerderij met landerijen te kopen. Na de nodige verbouw en bijbouw is daarin de Leidsche Hoeven gestart. Met onder andere een bakkerij, zuivelmakerij, timmerwerkplaats en moestuin. Stichting Natuurbeleving Leidsche Hoeven en Siloah exploiteren het activiteitencentrum en de horeca met de Hoevenwinkel.

Gemiddeld werk ik er een dagdeel per week.

Het is heerlijk om daar te zijn. Het contact met de cliënten is heel fijn.”

om beurten op de knielbank en sprenkelde de predikant water op ons voorhoofd.”

Op uw veertiende verhuisde het gezin van Enkhuizen naar Montfoort. Een grote stap? „In Enkhuizen zat ik op een protestants-christelijke middelbare school, na de verhuizing ging ik naar het Driestar College. Dat was wel een stap.

Ineens belandde ik in soms verhitte theologische discussies. Dat was voor mij helemaal nieuw.

Maar op zich vond ik die verhuizing naar de Biblebelt prima.

Na de havo ben ik gelijk op het gemeentehuis van Montfoort gaan werken; administratief werk. Toen ik trouwde en naar Tricht verhuisde, ben ik daarmee gestopt. Mijn schoonmoeder, ze was vrij jong weduwe, had een winkel aan huis, een handwerk- en stoffenzaak. Samen met haar en mijn schoonzusje heb ik tot 2003 deze zaak gerund. Door onze groeiende gezinnen zijn we er toen mee gestopt en is de winkel gesloten.”

U trad in 2007 toe tot het hoofdbestuur van de Vrouwenbond Gereformeerde Gemeenten. In 2017 werd u presidente. Hoe word je zoiets? „Vijf jaar geleden droegen de andere bestuursleden me voor als nieuwe presidente. De plaatselijke verenigingen stemden daarmee in, dus dan word je daar officieel voor gevraagd. Maar ik voelde me zo onbekwaam.”

In dat jaar begon u als vrijwilliger bij de NPV-afdeling in Geldermalsen en bij een dagactiviteitencentrum van Siloah. Later kwam er nog ander vrijwilligerswerk bij. Waar komt de drive om u belangeloos voor anderen in te zetten vandaan? „Mijn ouders zijn me daarin echt tot een voorbeeld geweest. Zij hadden een klik met mensen met een beperking. Ze hebben destijds een afdeling van Helpende Handen opgezet in Woerden.

Het was bij ons thuis vanzelfsprekend dat je anderen pro Deo hielp. Ik was een scholier, 15 jaar, en mijn moeder zei: „Ik heb gehoord dat de vrouw van de diaken ziek is. Jij kunt daar elke vrijdagmiddag wel even helpen, dan ga je er uit school heen.” Het was meer een instructie dan een vraag. Zo ging dat.”

Dat was geen valse bescheidenheid? „M’n man zei meteen: „O, dat kun jij best.” Maar ja, die kijkt natuurlijk door een roze bril. Ik was er zelf niet zo van overtuigd. Omdat ik verbaal niet heel sterk ben. Als ik een toespraakje moet houden, bereid ik dat graag helemaal voor. En mijn voorgangster, mevrouw A. Teerds-Gertenbach, had zó veel talent. Ik was er niet zo zeker van dat ik haar zou kunnen opvolgen.

Maar het verzoek lag er wel. Toen voelde ik: alleen de Heere kan antwoord geven op de vraag of ik deze taak op me mag nemen of niet.”

Met uw man begon u in 2017 de Leidsche Hoeven, een zorgboerderij en dagactiviteitencentrum in een gelijknamig natuurgebied.

Hoe kwam dat van de grond? „Hans, mijn man, is in 1990 een eigen bedrijf in postmortale zorg (verzorging van lichamen van

U nam het aan, dus dat antwoord kwam? „Ja, in een preek over de roeping van Nathanaël.

De roeping van vrouwen in de gemeente kwam ook aan bod. Onze dominee haalde toen deze

10

28 MEI 2022

Meiny Heikoop-Gorter In Enkhuizen wordt in 1962 Meiny Aline Gorter geboren. Ze is de middelste van vijf kinderen. Ze trouwt met Hans Heikoop, met wie ze sindsdien in Tricht woont. Het echtpaar heeft vijf kinderen en tien kleinkinderen en is lid van de gereformeerde gemeente Tricht-Geldermalsen.

Heikoop-Gorter is van 1999 tot 2016 penningmeesteres van de plaatselijke vrouwenvereniging Tryfena. In 2007 treedt ze toe tot het hoofdbestuur van de Vrouwenbond Gereformeerde Gemeenten, waarvan ze sinds 2017 presidente is. Daarnaast doet ze sinds 2003 vrijwilligerswerk voor Siloah. Met haar man richt ze in 2017 een eigen zorgboerderij op, Natuurbeleving Leidsche Hoeven.

Op 5 april 2022 wordt ze benoemd tot ridder in de Orde van Oranje-Nassau.

regel uit Psalm 84 aan: „Welzalig hij die al zijn kracht en hulp alleen van U verwacht.” Dat nam bij mij alle gevoel van onmogelijkheid weg, want ik werd vervuld met de wetenschap dat ik het niet in eigen kracht hoefde te doen. Dat geldt overigens voor alles, voor al onze bezigheden.

De Heere wil, uit genade, naar Zijn belofte kracht geven. Hij is zó’n Waarmaker van Zijn Woord.”

Wat zijn precies de taken van een presidente? „Die zijn vooral coördinerend van aard. Ds. A. Verschuure is voorzitter, dus hij leidt de vergaderingen en bijeenkomsten. Het directe overleg met de bestuursleden ligt op mijn bordje. En ik benader de sprekers voor allerlei bijeenkomsten.

Vaak ben ik de hele dag in touw, maar soms vraag ik me ook wel af: waar ben ik dan precies druk mee? Het zijn veel kleine dingen.

Het is heel mooi om als Vrouwenbond een ondersteunende rol te spelen voor de verenigingen in het land. Er alles aan te doen dat ze floreren.”

Wanneer floreert een vrouwenvereniging? „Als ze beantwoordt aan de drie belangrijkste doelen die een vrouwenvereniging heeft: met elkaar rondom Gods Woord bezig zijn, meeleven met de gemeente, en geld inzamelen voor de zending of een ander goed doel. De vereniging heeft dus vooral een dienende taak.”

Hoe luistert u naar de discussie over de rol van vrouwen in de kerk? „Tijdens de laatste bestuursvergadering van de vrouwenbond lazen we over de apostelen die na de hemelvaart in de opperzaal volharden in het bidden en smeken. En dan staat er: „met de vrouwen.” Maar als er daarna een nieuwe apostel wordt gekozen, bestaat het tweetal uit mannen.

Vrouwen zijn volwaardige gemeenteleden, maar de ambten zijn aan mannen voorbehouden. Ze hebben echter een prachtige andere rol.

Dienend, in stilte, op de achtergrond.”

Waar bent u momenteel mee bezig? „Sinds 2007 zit ik in de commissie vakantieweken van de vrouwenbond, die vakanties voor mensen met een beperking organiseert. De voorbereiding voor komende zomer, daar gaat nu veel tijd in zitten. Het is heel fijn dat de vakanties na twee jaar corona weer door kunnen gaan.

Samen met een ander kernstaflid hoop ik zelf ook weer een week te leiden, uiteraard met hulp van andere stafleden. Daar zie ik erg naar uit. Dit werk heeft echt de liefde van mijn hart.”

U wordt er enthousiast van. „Ja, die vakantieweken zijn geweldig. Je organiseert ze wel voor de gasten, maar ik denk weleens: eigenlijk bezorgen die gasten ons, de staf,

11

28 MEI 2022

beeld Cees van der Wal

„In de tien weken dat de Oekraïense vluchtelingen er nu zijn, is er nog geen wanklank gehoord”

12

28 MEI 2022

een onvergetelijke vakantieweek. Ze houden je een spiegel voor. Enerzijds omdat hun beperkingen je confronteren met de gebrokenheid van ons leven. Anderzijds omdat ze zo puur zijn. En als je hoort wat ze bijvoorbeeld terugkoppelen na een Bijbelverhaal, dan denk ik: wij kunnen nog heel wat van jullie leren. Een beperking staat de Heere echt niet in de weg; Hij heeft veel kinderen onder die gasten.

Het is ook wel intensief, maar je krijgt steeds weer kracht om het werk te doen, en liefde. Als de Heere Zijn liefde in je hart heeft uitgestort, dan komt de wederliefde naar je naaste ook. Dat ervaar je dan.”

Bent u daarom ooit begonnen met vrijwilligerswerk? „Nee, dat wonder is later gebeurd. Voor die tijd deed ik het werk wel met betrokkenheid. Maar zonder de Heere. De tekst „Ik ben gevonden van degenen die naar Mij niet vraagden” is echt op mij van toepassing. Ik had Hem niet nodig, leefde mijn eigen leven. Maar Hij zocht me op.

Toen Hij mijn hart met Zijn liefde vervulde, kwam alles in een ander licht te staan, ook het vrijwilligerswerk. Het kreeg inderdaad een veel diepere dimensie.”

Jullie hebben vijf Oekraïense vluchtelingen in huis. Hoe kwamen zij op jullie pad? „Vanwege zijn ervaring in de postmortale zorg, is mijn man lid van het Rampen Identificatie Team. Hij was ook betrokken bij de identificatie van MH17-slachtoffers. Daarvoor is hij ingezet in Oekraïne. Dat gaf een speciale band met het land.

Toen daar de oorlog uitbrak en er vluchtelingen deze kant op kwamen, zei hij meteen: Zouden wij daar een taak in kunnen vervullen?

In het RD lazen we toen over het initiatief van de commissie Boaz van de hervormde gemeente in Valburg. Iemand uit die commissie vroeg ons of de vluchtelingen een paar dagen per week naar de Leidsche Hoeven zouden kunnen. Toen hebben we direct gezegd: Als jullie nog opvang zoeken, dan stellen wij ons huis beschikbaar.

Al snel kwamen er twee vrouwen, nichten van

elkaar, met ieder een kind bij ons wonen. Twee weken later kwam daar de moeder van een van beiden bij.”

Hoe gaat dat? „Wonderlijk goed. In de tien weken dat ze er nu zijn, is er nog geen wanklank gehoord. Iedere zondagmiddag gaan we met ze naar de Oekraiense dienst in Valburg, bij ds. A. Simons. Een tolk vertaalt zijn preek. Ze zitten steeds op het puntje van de bank naar de dominee te luisteren.

Dan denk ik: o, als de Heere in deze situatie Zijn Woord zou willen gebruiken, wat zou dat groot zijn. Eten en drinken en onderdak kunnen we ze gelukkig allemaal bieden. Maar de Bijbelse boodschap heeft zo oneindig veel meer waarde.

Die boodschap van genade voor doodschuldigen, van de Vredevorst Die de ware vrede in het hart kan geven. Tegen de zwarte achtergrond van zo’n oorlog lijkt dat Evangelie nog indringender.”

Tijdens de laatste bondsdag stond de vrouwenbond stil bij het 75-jarig bestaan. U werd toen benoemd tot ridder in de Orde van Oranje-Nassau. Hoe was dat? „Een complete verrassing. Ik had de regie van de bondsdag van minuut tot minuut in m’n hoofd.

Ineens zei ds. A. Verschuure: „Het is een speciale dag en er gaat nu ook iets bijzonders gebeuren.”

Ik dacht: heb ik iets gemist? Er ging een deur open, de burgemeester kwam binnenlopen, met onze kinderen en kleinkinderen. Ik was verbluft.

Ach, het is heel lief bedoeld natuurlijk. Maar ja, het voelt een beetje dubbel. Er zijn er zo veel die dit verdienen. Maar eerlijk is eerlijk: waardering doet je goed. En de vele reacties daarna hebben me verrast.

Maar uiteindelijk is de onderscheiding van de Koning met een hoofdletter veel groter. Die hoeft bij je sterven niet ingeleverd te worden. En die krijg je ook niet vanwege je eigen verdiensten, maar geeft Hij uit genade aan een ieder die in Hem gelooft, met of zonder lintje, met of zonder beperking.” > rd.nl/hetgesprek

13

28 MEI 2022

ZOMER terdege TIJD VOOR

DUBBELDIK xxxx5x xxxxx zomernummer

otxx s xx xxtrxx opx 95 spxxroxxetxx xx en x

€ 7,

*

21 juni 2022

*

NR. 20/21

*

,

€ 7,95

Maak van drie oud e stoelen een bank!

En meer leuke DIY ’s Koken op een vuurtj e, een spin in je bed, fluite nde vogels: kamperen is (voora l) genieten

*

en verder...

VERSLINGERD AA N EEN T-FORD KORT VERHAAL VAN VAN LAGEN DIENEN IN EEN UI GERJANNE THOEK: DS. J.B. ZI TERNEUZEN ING PPRO UIT E SCHIPPER WERKT ALS CONSERVATOR

\TERDEGE\PRODUCTIE\P

*

AGINA\PLANNING\20220

*

*

Meer dan 185 pagina’s

621-001-TDE-MAIN CVR 1

De zomer komt eraan! Tijd voor een heerlijk dubbeldik zomernummer van Terdege.

Geniet van een mooie mix van interviews, een kort verhaal van Gerjanne van Lagen en inspirerende DIY’s. Voor slechts € 7,95 ontvang je het magazine thuis.

Of lees 6 maanden lang Terdege (inclusief het zomernummer!) voor 39,00.

Bestel voor 14 juni(zonder verzendkosten) via terdege.nl/zomernummer of bel 055-5390498

COLUMN

In de rij mariska@rd.nl ange tijd was het not done. Maar daar was hij deze week opeens weer: de rij. Bij een afscheid van een collega vormt zich in ons kantoorpand een ketting van mensen die de adjunct-hoofdredacteur als groet nog een hand willen schudden. Ook dat laatste was lange tijd ongebruikelijk, maar daar gaat het nu niet om.

tig minuten zit er nog weinig schot in de zaak. Voer voor een nieuwe discussie. Want hoe kan dat nou?

Even later ligt er een mooie analyse op tafel: het opstropen van de rij lijkt vooral te komen doordat mensen langer blijven praten naarmate de rij korter wordt. Mensen voelen blijkbaar bij het afscheid nemen de druk van de personen achter hen. Maar is het dan ook: hoe meer mensen, hoe meer druk en hoe korter de gesprekken?

L

De hamvraag onder een groepje collega’s is al snel: wat is een goed moment om aan te sluiten? De vraag laat direct al zien: blijkbaar ervaren we wach- We gaan dat natuurlijk direct checken door de rij ten als iets negatiefs, iets wat we het liefst vermij- wat nieuw leven in te blazen. Met vijf collega’s den. Je zou ondertussen namelijk schuiven we achteraan. We halen ook een mail kunnen sturen. Een ondertussen wat anekdotes op Blijkbaar ervaren telefoontje plegen. Of een stukje over de jaren waarin de afscheidwe wachten als van deze column tikken. nemende collega bij ons werkte.

iets negatiefs

Het eerste deel van de rij vormt zich al snel. Tien collega’s krijgen een plek vooraan, omdat ze direct erna een overleg in moeten.

Daarna sluiten de mensen aan die al in de buurt stonden. Logisch natuurlijk. Wij die ons juist helemaal aan de andere kant van de zaal bevinden, hadden dat kunnen bedenken en erop anticiperen door dichter bij de collega te gaan staan die afscheid neemt. Maar ja. Dat is nu te laat.

Al snel blijkt het best gezellig zo met elkaar. En als we uiteindelijk nog maar twee personen voor ons zien, weten we het niet meer zo zeker: is die rij nu korter geworden doordat wij aansloten? Of leek de tijd sneller te gaan doordat we gezellig stonden te praten? Duidelijk is dat dit geen promotieonderzoek gaat worden. Maar interessant is het wel.

En de collega? Die bedanken we uiteraard hartelijk voor de samenwerking. En we wensen hem alle goeds voor de toekomst.

We gaan nog even zitten en wat werken. En kijken af en toe naar de ontwikkeling van de rij. Na twin-

15

28 MEI 2022

16

28 MEI 2022

TER PLEKKE

Botanische blauwdruk als herinnering Roosmarijn Reijnoudt

17

28 MEI 2022

beeld Jaco Hoeve

Hoe bewaar je zo’n fragiele uitgebloeide paardenbloem, dat fris witte fluitenkruid of die dierbare bloem waaraan je zo’n bijzondere herinnering hebt? Maak er een cyanotype van. Niet moeilijk; lees maar.

idden in de Rotterdamse wijk Kralingen, ingesloten tussen de A16 en de Nieuwe Maas, ligt arboretum Trompenburg, een groene oase van rust in een drukke stad. Een zoete geur van bloesem hangt rond de schuur in het midden van de tuin waar kunstenaar Sarah van Rossem een workshop cyanotype geeft. „De cyanotype, beter bekend als blauwdruk, is de eerste vorm van fotografie”, legt Van Rossem uit. „In de jaren 40 van de 19e eeuw was dit de enige manier om kopieën te maken. Het papier wordt bestreken met een lichtgevoelige vloeistof en belicht door de zon. Als het chemische middel daarna wordt afgespoeld met water ontwikkelt zich op het papier de kenmerkende cyaanblauwe kleur.” In haar kunstwerken past ze de techniek veelvuldig toe, ook voor klanten. „Ik maak bijvoorbeeld een afdruk van gedroogde bloemen uit een trouwboeket.”

Van Rossem werkte in de maand april als zogeheten artist in residence in het arboretum in Rotterdam. Ze kent de tuin inmiddels op haar duimpje en leidt de groep workshopdeelnemers langs de bloemen en planten, die uitbundig bloeien. „Omdat voor een cyanotype weinig materialen nodig zijn, is het een laagdrempelige techniek om mee aan de slag te gaan”, zegt Van Rossem. „Je zult tijdens de workshop vandaag ontdekken hoe eenvoudig het is om –stap voor stap– een prachtig kunstwerkje te maken.”

M

1 Verzamelen van structuren Bij hoge uitzondering mogen de cursisten vandaag, onder leiding van de kunstenaar van Rossem, bloemen en blaadjes knippen uit de tuinen van het arboretum om ze te gebruiken voor de blauwdruk. De kunstenaar benadrukt dat –hoe verleidelijk ook– niet de kleur van de bloemen een rol speelt, maar juist de vorm. Een varenblad met zijn gekartelde randjes geeft straks een herkenbare afdruk dankzij zijn heldere contouren.

Wie zelf een cyanotype wil maken, moet eerst papier prepareren met een lichtgevoelige vloeistof. Dat is een combinatie van twee gelijke delen rood bloedloogzout en ammoniumijzercitraat, aangelengd met water. Omdat het papier moet drogen, zit deze stap vandaag niet in de workshop en heeft Van Rossem dat thuis al gedaan.

Sarah van Rossem. beeld Jaco Hoeve

18

28 MEI 2022

Kiezen en delen Het groen dat verzameld is, ligt op een grote tafel in de schuur. Elk blaadje en bloemetje kan opnieuw worden gebruikt dus we delen onze oogst onderling, zodat er niet zoveel geplukt hoeft te worden. De kenners –de workshop wordt vandaag gevolgd door enkel dames– schudden de Latijnse namen uit hun mouw. En hoewel het uitwisselen wordt gestimuleerd, heeft iedereen haar eigen favoriet. De een wil graag een lelietje-van-dalen afgedrukt zien, de ander is nieuwsgierig of de meeldraden van de fuchsia zichtbaar worden, wat zelfs voor Van Rossem een experiment is.

3 Compositie creëren Op een papiertje van A5-formaat maakt elke deelnemer een compositie met het gekozen groen. Het schuiven met bloemen en blaadjes mag even duren, zolang het maar niet op het lichtgevoelige papier gebeurt.

Als kunstenaar heeft Van Rossem voldoende kennis in huis om de workshopdeelnemers handvatten te geven voor een goede compositie: kies je voor afsnijding, voor een centrale voorstelling of voor herhaling van eenzelfde vorm? Iedereen gaat deze dag naar huis met vijf afdrukken, dus er kan geëxperimenteerd worden.

beeld Jaco Hoeve

2

19

28 MEI 2022

Proces stoppen Na de juiste belichtingstijd gaat de cyanotype in een emmer water.

Hiermee wordt de ontwikkeling gefixeerd en stopt dus het proces. De gelige vloeistof spoelt van het papier en er ontwikkelt zich de cyaanblauwe kleur. Op de plekken waar de zon niet geschenen heeft is het papier weer wit. Nu blijkt dat de meeldraden van de fuchsia maar nauwelijks zichtbaar zijn, ze lagen waarschijnlijk niet vlak genoeg op het papier.

4

5

Belichten in de zon Als de definitieve compositie is vastgesteld, kan het echte werk beginnen.

Het geprepareerde papier mag uit het donkere zakje en ziet het zonlicht. Haast is nu geboden, de Japanse esdoornbladeren moeten zo snel mogelijk op het papier. Omdat er vandaag een briesje staat, leggen we er een glasplaatje over om te voorkomen dat de bloemen en blaadjes wegwaaien.

In felle zon, midden op de dag, moet de cyanotype vijf minuten belicht worden. Bij bewolkt weer is zeker een dubbele belichtingstijd nodig.

Ook als het regent is het mogelijk om een blauwdruk te maken, zij het met kunstmatig uv-licht. Van Rossem maakt dan van het deksel van een bananendoos bekleed met aluminiumfolie en een infraroodlamp een binnenzon waarmee ze afdrukken maakt.

Een cyanotype is een laagdrempelige techniek met snel resultaat 20

28 MEI 2022

Rustpunt in Rotterdam et is een waar rustpunt in een bruisende stad: Trompenburg Tuinen & Arboretum. De botanische tuin met een grote collectie bomen, struiken, vaste planten, bloembollen en knollen ligt in de wijk Kralingen en is met een oppervlakte van 8 hectare een ware ontdekking voor rustzoekers en groenliefhebbers.

Trompenburg trekt niet alleen Nederlanders. Hier zijn ook Engels, Duits en Aziatisch klinkende talen hoorbaar. De tuin is zeer divers; je vindt er traditionele ontwerpen in Engelse stijl maar ook een modern voedselbos in ontwikkeling en een fotogenieke woestijnkas. De eerste aanleg van de historische buitenplaats vond ongeveer 200 jaar geleden plaats toen het nog moerasgrond was. Eerst was het privébezit, maar sinds 1958 beheert een stichting de tuin, om het voortbestaan te garanderen.

Sinds enkele jaren is Trompenburg een geregistreerd museum. Houders van de Rotterdampas en van de Museumkaart hebben daarom vrije toegang tot de tuinen. Een dagkaart is flink aan de prijs met ruim 10 euro. Direct naast Trompenburg ligt een speeltuin die dit jaar zijn 95e verjaardag viert. De toegang is slechts 1 euro per persoon en een bezoek is leuk te combineren met struinen door de tuinen.

H 6 Afdruk inlijsten Na het waterbad moet het papier drogen. De eerste 24 uur ontwikkelt de kleur zich nog verder en wordt die diepblauw. De kunstwerken kunnen daarna ingelijst worden of ze zijn te gebruiken als kaart. Overmatig uvlicht kan de afdruk vervagen, daarom hang je de cyanotype het beste uit direct zonlicht.

Van Rossem maakt ook blauwdrukken op ongeglazuurd keramiek, eierschalen en textiel. Wie de smaak te pakken heeft, kan experimenteren op diverse ondergronden. Ook een foto afdrukken kan door die in negatief te printen op transparant papier.

Het klopt: een cyanotype maken is niet moeilijk en wordt dus vervolgd, thuis in de tuin op de picknicktafel.

> trompenburg.nl

beeld Jaco Hoeve

> sarahvanrossem.com

21

28 MEI 2022

Trompenburg Tuinen & Arboretum is met een oppervlakte van 8 hectare een ware ontdekking voor rustzoekers in een bruisende stad

beeld Jaco Hoeve

22

28 MEI 2022

23

28 MEI 2022

SCHOONHEID

Ezra Böhm (2001) is vierdejaarsstudent aan de Fotovakschool in Amsterdam.

Cultuur en historie zijn een rode draad in zijn werk. De onderwerpen worden op een heroïsche manier benaderd en filmisch uitgewerkt. Met de fotoserie ”The identity of Holland” won Böhm diverse internationale prijzen.

24

28 MEI 2022

25

beeld Ezra Böhm

28 MEI 2022

De laatste klederdrachten verbondenheid die de mensen daar met elkaar hadden raakte mij. Zo raakte ik geïnteresseerd in de traditionele gemeenschappen die we in Nederland nog hebben.

De scènes met klederdrachten uit Urk, Volendam, Scheveningen, West-Friesland en de Veluwe zijn geënsceneerd en geromantiseerd om de schoonheid en trots van de oude Nederlandse cultuur zo goed mogelijk over te laten komen.

In deze serie die ik ”The identity of Holland” heb genoemd, fotografeer ik de laatst overgebleven traditionele klederdrachten van Nederland. Van kinds af aan voelde ik een grote fascinatie voor oude culturen en traditionele gemeenschappen.

Dit begon toen ik elf was, tijdens een vakantie op Bali, waar we op bezoek waren bij een inheemse stam en ik dacht: ja, zó zou ik wel willen leven, zo dicht bij onze oorsprong en bij de natuur. De

26

28 MEI 2022

beeld Ezra Böhm

De verbondenheid die de mensen daar met elkaar hadden raakte mij

27

28 MEI 2022

beeld iStock

28

28 MEI 2022

BOEKEN VERDIEPING

Groene vingers kun je kweken Aline de Bruin

Vroeger kwijnden zelfs mijn cactussen langzaam weg op de vensterbank. Tegenwoordig heb ik mijn leven gebeterd – de gatenplant in de woonkamer is zowaar bijna anderhalve meter hoog.

Maar... een nieuw blad is geel. Wat gaat er mis? Tijd voor een duik in de wereld van de plantenverzorging.

M

goede kamerplantenverzorging, zo blijkt.

Gelukkig is daar dan het nieuwe boek ”Planttrekker” van de Belgische plantenenthousiast Thomas Goyvaerts. Volgens hem kan iedereen leren „om kamerplanten te soigneren.”

Goyvaerts groeide op in de bloemenwinkel van zijn ouders en ontdekte een passie voor alles wat groen is. Toen hij op zichzelf ging wonen, stond zijn appartement al snel vol met planten.

Maar 400 planten in een appartement van 80 vierkante meter: dat kost erg veel werk. „Ik was wekelijks zo’n twaalf tot vijftien uur bezig met verpotten, water geven, sproeien en stekken”, schrijft hij in het voorwoord van zijn boek. „In combinatie met het opstarten van mijn bedrijf bleek dit iets te uitdagend. Daarom zijn het er nu nog 200, die grotendeels in mijn plantenatelier staan.”

Met zijn bedrijf geeft hij plantenworkshops en -lezingen. En schreef hij een gids voor het verzorgen van kamerplanten.

ijn lijst met gesneuvelde planten is lang. De cactus zakte scheef en ging dood. De koffieplant stond in te direct zonlicht en verschrompelde tot een zielig hoopje bladeren. De varen ontving bezoek van een zwerm vliegjes, die ook niet meer weggingen. De pannenkoekplant kreeg zo veel kinderen dat alle voeding van de hoofdplant werd weggetrokken. De erwtjesplant op de boekenkast verloor langzaam al zijn erwtjes, die zich treurig op een hoopje naast de kast verzamelden.

Planten verzorgen; eenvoudig is het niet.

Soms geef je te veel water, dan weer te weinig, dan zijn er ineens ongenode gasten, dan staat het geheel weer te veel in de schaduw... Een mens ziet door de bomen het bos niet meer.

Maar na een tijdje nepplanten in huis begon het toch weer te kriebelen. Want dat échte groen ziet er zo gezellig uit. Na wat extra aansporingen van mijn zusje –zeer groene vingers, kweekt zelfs haar eigen stekjes– ging ik toch weer naar het tuincentrum. En zowaar: alle vier de kamerplanten doen het vooralsnog goed. De Monstera (gatenplant) is zelfs zo groot dat hij verpot moet worden. Alleen: hoe moet dat? En waarom is dat nieuwe blad zo raar geel?

Ik weet nog maar bedroevend weinig van

Supermarktplant De plantenexpert begint met een hoofdstuk over het aankopen van planten. Verrassend feitje: de goedkope planten die je soms vindt in supermarkten of bij de IKEA zijn niet per se van lagere kwaliteit dan de exemplaren van het tuincentrum. „Grote bedrijven bestellen de planten vaak rechtstreeks bij kwekers in grote aantallen, soms zelfs jaren op voorhand. Zo stemmen

29

28 MEI 2022

de kwekers in met iets lagere prijzen bij grote aantallen, omdat ze met het contract zeker zijn van hun inkomen. Goedkope planten zijn dus zeker niet minderwaardig. Let wel even op hoe je plant eruitziet. Bij veel grote winkelketens is de werkdruk erg hoog, waardoor planten niet altijd de zorg krijgen die ze nodig hebben.”

De gezondheid van een plant is te checken met de drie b’s: bladeren, bodem en beestjes.

De bladeren moeten groen zijn. De bodem mag niet te nat zijn, want dan is de kans op wortelrot groot. En beestjes op een plant zijn foute boel.

Sommige planten gaan zweten om het overbodige vocht kwijt te raken

Zweten Een groep gezonde planten gezien? Dan is de vraag welke kamerplant het beste past in je huis.

Makkelijke exemplaren zijn met weinig aandacht tevreden en kunnen goed omgaan met warme, droge ruimtes. Voorbeelden zijn de bekende pannenkoekplant –het voelt nu extra schrijnend dat die van mij het loodje heeft gelegd–, aloëplanten en de sansevieria. Wie toe is aan een beetje meer uitdaging, kan het beste een orchidee, een krulvaren, een azalea of een bananenplant aanschaffen.

Elke plant heeft licht nodig, maar de een staat liever op een schaduwrijke plek, terwijl de ander het goed doet op zonnestralen. Wanneer een plant vreemd scheef of gebogen groeit, is de kans groot dat hij op een te donkere plek staat en dat compenseert door zich naar een lichtbron toe te buigen.

Goyvaerts: „Af en toe draaien kan helpen om een mooie volle plant te houden, zeker als de ene kant naar een raam gericht staat en de andere naar een donkere muur.”

Niet alleen de juiste hoeveelheid licht, maar ook de luchtvochtigheid is belangrijk. Als een plant bruine, droge bladranden of punten krijgt, is de kans groot dat hij wel een sproeibeurt met een plantenspuit kan gebruiken. „Wanneer de temperatuur buiten boven de 15 graden blijft, kan je ze zelfs even tijdens een lichte regenbui buiten zetten om ze nat te laten regenen en al het stof van de bladeren te halen”, tipt de plantenexpert.

Toen mijn gatenplant net van het tuincentrum kwam, zag ik op een ochtend ineens kleine druppeltjes vocht op de bladeren.

Het duurde een paar dagen voor ze waren

beeld

iStock

verdwenen. Tot op de dag van vandaag was dit mysterie onopgelost, maar volgens Goyvaerts is dit een heel normaal fenomeen dat ”guttatie” heet. Wat blijkt? Mijn groene vriend had bij het tuincentrum in een iets te vochtige grond gestaan, waardoor er meer druk op de wortels en de sapstroom kwam te staan. De plant gaat dan letterlijk zweten om het overbodige vocht kwijt te raken. Zolang dit niet te vaak gebeurt, is er gelukkig niets aan de hand.

30

Geel en bruin Een plant water geven lijkt zo simpel, maar dat is het niet. Zo ontdek ik dankzij het boek dat veel van mijn planten in het verleden waarschijnlijk dood zijn gegaan omdat ik ze te veel water gaf. Droge potgrond aan de bovenkant hoeft nog niet te betekenen dat de plant al dorst heeft. „Er gebeurt veel ondergronds in de bloempot”, zegt Goyvaerts. „De bovenste laag grond zal in een warme huiskamer na een paar dagen al droog aanvoelen. Maar de diepe bodem, waar ook de wortels zitten, houdt dan nog genoeg water vast.” Wie dan toch bijgeeft, loopt het risico op wortelrot – en dan overleeft een plant lang niet altijd.

Hoe kun je dan wel controleren of een plant al dorst heeft? Je vinger zo diep mogelijk in de potgrond steken. En bij geval van twijfel liever wachten dan overplenzen. „Veel kamerplanten kunnen prima iets droger staan, maar zijn zeer gevoelig voor een te natte bodem, met meteen vergeelde bladeren of gele vlekken en randen tot gevolg.”

Kijk, dat verklaart misschien waarom het nieuwe blad aan mijn gatenplant geel is; ik heb de plant afgelopen week twee keer water gegeven omdat de bovenkant van de potgrond zo droog aanvoelde. Foutje dus.

28 MEI 2022

Naast een waterovervloed kan blad ook geel worden door te veel licht, tipt de plantenexpert, die gelijk een handig overzichtje geeft voor iedereen die ook te kampen heeft met verkleurde planten. Zijn er bladeren geel? Dat betekent over het algemeen te veel water of te veel licht. Bruine bladeren staan dan weer voor te weinig water of licht.

Planttrekker, kamerplanten soigneren kan je leren, Thomas Goyvaerts; uitg.

Manteau; 224 blz.; € 24,99

Terrarium ”Planttrekker” bevat nog veel meer tips om je kamerplanten een zo lang mogelijk leven te bezorgen. Van eerste hulp bij problemen (zie ook het kader ”Eerste hulp bij plantproblemen”) tot de ideale pot voor het verpotten tot tips om zo handig mogelijk stekjes van een plant te halen; de gids geeft antwoorden op bijna alle plantenvragen. Er is zelfs een hoofdstuk over (het zelf maken van) terrariums; een afgesloten glazen fles of pot met planten erin. De plantjes hebben nauwelijks verzorging nodig omdat ze leven op gerecyclede zuurstof, water en voedingsstoffen. „Ideaal voor luie mensen”, aldus een collega die er zelf ook een in zijn huis heeft staan. Toch jammer dat ik zo’n terrarium niet eerder heb ontdekt.

31

28 MEI 2022

Heeft een plant groeiproblemen of ziet hij er niet zo gezond uit? Dit kan er aan de hand zijn. ● Verdroogde of verbrande bladeren: te veel zonlicht op de plant. ● Slaphangende bladeren die wel gewoon groen blijven: de plant staat waarschijnlijk iets te droog. De cellen lopen dan langzaam leeg en kunnen het blad niet meer mooi rechtop laten staan. Er zijn plantensoorten waarvan de bladeren verslappen als ze dorst hebben. Een uurtje na het water geven hebben ze hun rug weer gerecht. ● Een pas verpotte plant met gele bladeren: de nieuwe potmaat is waarschijnlijk iets te groot, waardoor de plant met zijn wortels niet al het vocht uit de bodem kan opnemen. Dat zorgt voor wortelrot. ● Droge of bruine randen om de bladeren: de plant staat op een te droge plek. Besproei hem wekelijks of kies voor een luchtbevochtiger. Meer water geven helpt niet omdat de wortels het extra water niet meer kunnen opnemen. ● Een plant die niet groeit en maar wat staat te staan in het interieur: dit kan wijzen op een oude grond zonder voeding, of een iets te donkere standplaats. Wanneer een plant iets te lang zijn pot staat, hebben de wortels soms geen plaats meer om te groeien. ● Is een kamerplant ondanks goede zorgen toch doodgegaan? Niet gelijk weggooien, want volgens Govaerts komt een plant er met wat geduld vaak weer bovenop. „Knip alle dode bladeren en stengels terug tot net boven het grondoppervlak. Geef je plant maar een klein beetje water, want dat verbruikt hij amper nu er geen stengels en bladeren meer zijn. Wanneer hij er klaar voor is, begint hij vanzelf weer te groeien.”

beeld iStock

Rouwvliegjes Dankzij het boek van Goyvaerts ontdek ik ook een naam voor de verzameling vliegjes in mijn oude varen: dat zijn rouwvliegjes, ook wel varenrouwmuggen genoemd. Ze zijn nog iets kleiner dan fruitvliegjes en hangen gezellig rond je planten. Meestal komen ze naar binnen als het buiten vochtig weer is en vestigen ze zich dan in lekker natte potgrond. „Wanneer je je planten dus iets te veel water geeft, heb je meer kans op rouwvliegjes”, zegt Goyvaerts. „Zodra ze besluiten dat jouw plantenpot het ideale thuis is, leggen de vrouwtjes eitjes op de bodem. Als deze uitkomen, graven de larven zich meteen een weg door de natte aarde naar de wortels toe, waar ze zich rond eten. Dan is de schade aan je wortels al snel groot.”

Voorkomen is dus beter dan genezen. Je bestrijdt de vliegen door een plant steeds kleine beetjes water te geven, zodat de potgrond tussendoor kan uitdrogen. Als de plant erg gevoelig is voor droogte werkt het ook om gele lijmvallen in de pot te steken. Die kun je kant-en-klaar kopen in het tuincentrum. „Een derde optie is om planten met een vochtige bodem een zandlaagje toe te dienen, een laag van ongeveer 1 centimeter boven op de potgrond. Dat werkt het beste met fijn schelpenzand.”

Eerste hulp bij plantproblemen

BOEKEN RECENSIES

ROMAN

Psalmen zingen in Kamp Vught Anne-Minke Hakvoort

Opnieuw dient een waargebeurd verhaal uit de Tweede Wereldoorlog als basis voor een roman van Hanneke Stark. Dit keer gaat het over twee zussen uit Driebergen, die een opvangplek creëren voor Joodse kinderen.

Met gevaar voor eigen leven nemen Lenie en Janna steeds meer Joodse kinderen in huis, totdat ze verraden worden en in Vught terechtkomen. Daar heeft een vreselijke gebeurtenis plaats, het Bunkerdrama, waarbij Lenie het leven laat. Janna overleeft de oorlog, maar gaat gebukt onder schuldgevoelens. Het is haar schuld dat Lenie stierf. Dan leert ze de grote ontferming van God kennen: „Mijn genade is u genoeg.”

Op een fijngevoelige manier wordt voor-

Een lied tussen de doornen, Hanneke Starkten Voorde; uitg.

De Banier; 358 blz.; € 16,95

al het geloofsleven van Lenie weergegeven.

Telkens opnieuw neemt ze de toevlucht tot psalmen en gezangen om haar dankbaarheid te uiten, troost te zoeken of haar angst weg te zingen. Dit heeft grote impact op het leven van verschillende vluchtelingenkinderen. Haar leven was niet tevergeefs, al worstelt Janna wel met de vraag of dat zo was. Totdat God ook haar laat zien hoe Hij alles in Zijn handen houdt en bestuurt.

Stark eindigt het boek met een verantwoording waarin ze beschrijft wat er over het leven van de twee zussen bekend is en in welke mate zij hier haar eigen invulling aan heeft gegeven. ”Een lied tussen de doornen” is een prachtig geloofsgetuigenis van twee eenvoudige vrouwen, die door God ingezet zijn tot Zijn eer.

BIJBELSE ROMAN

Juweel van de Nijl, Tessa Afshar; uitg. KokBoekencentrum; 382 blz.; € 22,99

De kamerling van Candacé Anne-Minke Hakvoort

Wie kent hem niet, de kamerling van Candacé, die Filippus op de weg ontmoette, terwijl deze de boekrol van Jesaja las? In de nieuwe roman ”Juweel van de Nijl” van de van oorsprong Iraanse schrijfster Tessa Afshar speelt hij een belangrijke rol. Niet alleen om zijn geloof in Jezus als Messias, maar ook als het gaat om zijn leven voordat hij eunuch werd.

De jonge Chariline is op zoek naar haar ouders; ze reist er zelfs voor naar Rome. Beetje bij beetje wordt onthuld

wie dat geweest zouden kunnen zijn.

Chariline wordt met de dood bedreigd, ook wanneer ze bij Priscilla en Aquila logeert. De kamerling, oftewel de schatbewaarder van de koningin van Cusj, is van cruciaal belang voor haar.

Opnieuw heeft Afshar een historische roman in een Bijbelse setting geschreven. Ze heeft zich goed verdiept in de details en de Bijbelse gegevens van de eerste christengemeenten in de tijd van Handelingen en Romeinen. Spanning en romantiek wisselen elkaar af en de opbouw richting de

32

28 MEI 2022

ontknoping is knap weergegeven.

In Amerika kreeg Afshar veel onderscheidingen en prijzen voor haar romans. Vertaalster Lia van Aken heeft in ”Juweel van de Nijl” de juiste sfeer weten te treffen. Afshar wil boven alles naar God wijzen: „Mijn woorden kunnen niet tippen aan de glorie en de macht van de Schrift. Als je dit verhaal nog nooit hebt gelezen, of het boek Handelingen niet, doe jezelf dan een plezier en lees het. Wellicht vind je Gods goedheid en genade precies wanneer je die het meest nodig hebt”, zo eindigt ze haar nawoord.

CULTUUR TAAL

Redacteur Chris Klaasse bespreekt een taalkwestie. Reageren? chris@rd.nl

Dwang zich niet hield aan bepaalde reglementen. De weleerwaarde heer reageerde met de opmerking: „Reglementen? Geef mij maar rijst met krenten!”

Verjaardagen waren ook vruchtbaar. Terwijl de cadeaus werden uitgepakt kwamen er vaak dwangmatige memoires over de dag waarop de jarige Job ter wereld was gekomen. Ieder jaar weer: „Het stormde zo hard dat de dakpannen een dorp verderop lagen.”

Je hebt volgens mij ook retorische vragen die onder dwang uitgesproken worden. Er zijn van

eel gesproken taal wordt niet zozeer uit vrije wil, maar dwangmatig geproduceerd. In 2014 schreef een NRC-columnist over dwangclichés.

Ze noemde als voorbeeld: er kan geen schaal asperges op tafel worden gezet of er is iemand die zegt: „Het witte goud.”

Laatst vertelde een bekende: „Als we thuis nasi of een ander gerecht met rijst aten, moest mijn vader altijd zeggen: „Chinezen eten rijst.””

Als twee mensen die elkaar voor het eerst ontmoeten, ontdekken dat ze een gezamenlijke kennis hebben, kun je er de klok op gelijk zetten dat een van beiden, of een omstander, zegt: „De wereld is klein.”

Zo’n dwangcliché is een kreet die onder bepaalde omstandigheden in de lucht komt te hangen, daar in toenemende mate ondraaglijk aanwezig is en pas verdwijnt als de frase is uitgesproken. Als een ballon die je opblaast, die steeds groter wordt en een keer móét knappen. Als bubbeltjesplastic waar je in móét knijpen.

Behalve korte, dwangmatige clichés waren er in mijn ouderlijk huis ook dwanganekdotes.

Verhaaltjes die steeds maar weer verteld moesten worden. Een paar keer per jaar werd er rijst met krenten als dessert geserveerd. En steeds als het bijzondere toetje ter tafel kwam, moest mijn vader vertellen over ds. D. Overduin, die ooit vermanend werd toegesproken omdat hij

V

„Waar zijn we mee bézig?”

De ballon is geknapt

die types die met enige regelmaat hun bedenkingen aan de buitenwereld kenbaar maken. Zo van: „Project A loopt niet goed, maar daar willen ze geen cent extra in steken. En dan storten ze wel bakken geld in het zinloze project B.” Dan komt een aanloopje: „Dan denk ik…” En dan de retorische vraag: „Waar zijn we mee bézig?” De ballon is geknapt.

Dwangmatig taalgebruik is niet louter negatief, trouwens. Het maakt communicatie voorspelbaar, en dat geeft in rumoerige tijden een beetje houvast.

33

28 MEI 2022

BOEKEN RECENSIE

Roeping en worsteling in Gaza Anne-Minke Hakvoort

Voorganger zijn in Gaza, „de grootste openluchtgevangenis ter wereld”, is een ongelooflijk moeilijke taak. Palestijnse christenen worden er van alle kanten bedreigd. Dominee Hanna Massad vertelt in ”De dominee van Gaza” over zijn roeping en zijn worsteling in Gaza, maar ook over zijn vaste geloof in vrede en vergeving.

De dominee van Gaza, Hanna Massad; uitg.

Gideon; 151 blz.; € 16,50

M

assad is geboren in 1960 in Gaza, in een Grieks-orthodox gezin. Op 15-jarige leeftijd werd hij meegenomen naar de enige baptistengemeente die Gaza-stad rijk is en werd hij door God aangeraakt. Hij kwam tot geloof, maar ondervond veel tegenstand van zijn familie. Na zijn opleiding diende hij vier jaar in een ziekenhuis en besloot toen theologie te gaan studeren in Amerika. Na deze opleiding keerde hij terug naar Gaza, waar hij predikant werd van dezelfde evangelische gemeente waar hij ook tot geloof was gekomen.

In ”De dominee van Gaza” vertelt hij open en eerlijk over zijn leven, zijn familie en gezin en

over zijn Palestijn-zijn. Hij is hierin transparant en hij stelt zich kwetsbaar op. Hij weet dat veel christenen pro-Israël zijn en deelt zijn visie op een bescheiden wijze. „Op alles in ons leven wordt toezicht gehouden door de Israëli’s en voor alles zijn we als Palestijnen afhankelijk van buitenstaanders. En voor Palestijnse christenen is de situatie nog vele malen slechter. We worden omgeven door brandhaarden – het vuur van militante moslims, het vuur van de traditionele kerken die ons vijandig gezind zijn en het vuur van de bezetter. Onze grootste uitdaging is dat we ondanks deze vuren blijven liefhebben en vanuit ons geloof blijven leven”, zo schrijft hij.

Massad benoemt nadrukkelijk zijn liefde voor de Joden, maar vertelt ook over onderdrukking, over martelaarschap, ontvoeringen en moorden.

Groot zijn de ontberingen en diep is de armoede van de Palestijnen in de Gazastrook. Massad veroordeelt zonder meer de bedoelingen en de daden van Hamas, maar legt ook uit hoe de radicalisering van de islam kon ontstaan. „Het menselijk verlangen naar een thuis –een blijvend thuis– is één van de meest basale verlangens die wij mensen kennen. Het ontbreken van dat thuis is een enorme voedingsbodem voor terrorisme.”

Vergeving De predikant schetst aan de ene kant de geschiedenis en de cultuur van de Palestijnen, met de bijbehorende hedendaagse problematiek. Daarbij zoomt hij in op de bijzonder moeilijke positie

34

28 MEI 2022

Hanna Massad werkt als predikant onder de Palestijnen in Gaza. beeld RD, Anton Dommerholt

van Palestijnse christenen. Aan de andere kant vertelt hij over de universele roeping van elke christen om te leven vanuit de vergeving, zoals hijzelf ook door Jezus vergeven is. Alleen door deze vergeving zijn we in staat voor onze vijanden te bidden en hen lief te hebben. Zijn grote geloof kent ook grote aanvechtingen, bijvoorbeeld toen er tot twee keer toe een aanslag werd gepleegd op de christelijke boekwinkel in Gaza en de eigenaar ervan werd vermoord.

„Voor alles zijn we als Palestijnen afhankelijk van buitenstaanders” Hanna Massad, predikant in Gaza

Massad schrijft over zijn werk onder de duizenden Syrische en Iraakse vluchtelingen in Jordanië, over het ontelbare leed van de slachtoffers van IS en de uitzichtloosheid van deze wereld vol haat. Hij beschrijft zijn ontmoetingen met Anne van der Bijl, met Billy Graham, met Jimmy Carter en Bill Clinton. Inmiddels woont hij met zijn gezin in Amerika en vliegt hij regelmatig naar het Midden-Oosten voor zijn bediening in Jordanië en Gaza.

Massad boeit door zijn eenvoud en oprechtheid. Zijn schrijfstijl is toegankelijk en afwisse-

35

lend. Informatieve stukken worden afgewisseld met persoonlijke getuigenissen van hem of van zijn vrouw, stukjes levensgeschiedenis en foto’s.

Zijn verhaal is nog steeds actueel. Alleen al daarom is het goed om hier kennis van te nemen.

Laat je als lezer meenemen door iemand die de geschiedenis van binnenuit kent en meegemaakt heeft en laat je tegelijkertijd inspireren en bemoedigen door zijn persoonlijke getuigenis als discipel van de Heere Jezus. „Maar wij worden geleid door de Heilige Geest”, zo eindigt de predikant zijn boek. „Onze wereld is een koninkrijk dat geregeerd wordt door de God Die liefde is (...). Heb jij al besloten hoe jij je leven gaat leiden? Dit was één van de belangrijkste vragen die de Heere mij stelde toen we door het vuur van de vervolging gingen. Welke nalatenschap wil jij hebben?”

Indringend Indringende vragen waar de lezer niet omheen kan. Wat betekent vergeving voor ons persoonlijk? Hoe leven we een leven vanuit liefde en verdraagzaamheid? Massad is hierin als Palestijnse christen een lichtend licht, voor zowel moslims als christenen. Dwars door alle terreurdaden, moorden en armoede klinkt zijn geloof in de trouw van God. „Aangezien niemand van ons weet hoeveel tijd we hebben gekregen, doen we er goed aan om van dag tot dag te leven. Niet voor onszelf, maar voor Degene die Zijn leven voor ons heeft gegeven.”

28 MEI 2022

GEZOND

Wetenschapsjournalist Wim van Hengel volgt nieuws over medisch-wetenschappelijk onderzoek, voeding en een gezonde leefstijl

Maagkanker op z’n retour De diagnose maagkanker hoeft gelukkig steeds minder vaak te worden gesteld. En als ze wordt gesteld, is dit door verbeterde diagnostiek vaker in een vroeg stadium. De tumor is daardoor beter behandelbaar.

Minder goed nieuws is dat het aantal kankergevallen in het bovenste deel van de maag in Nederland stijgt. Voor deze zo­ geheten cardiatumoren bestaat een aparte

Donormelk Menselijke donormelk is het beste alternatief als een moeder zelf geen borstvoeding kan geven. De meeste moedermelkbanken pas­ teuriseren de donormelk tot 62,5 graden om eventuele schadelijke bacteriën te doden. Pasteurisatie vernietigt echter ook bestanddelen in de melk die de gezondheid en ontwikkeling van zuigelingen ten goede komen.

Bijvoorbeeld het enzym galzout gestimuleerd lipase. Dit enzym helpt bij de vetvertering. Vernie­ tiging ervan verklaart mogelijk de tragere groei bij vroeggeboren zuigelingen die gepasteuriseerde donormelk krijgen. Dr. Eva Kon­ topodi ontdekte op basis van haar promotieonderzoek (Amsterdam UMC) dat melk ook bacterievrij kan worden gemaakt door middel van hogedrukconservering of bestraling met ultraviolet licht (uv­c ).

registratie, waardoor deze stijging niet wordt doorberekend in het aantal gevallen van maagkanker.

De daling van de incidentie van maag­ kanker heeft vooral te maken met het terugdringen van de maagbacterie Helico­ bacter pylori door verbeterde hygiëne, mel­ den chirurgen in het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde.

Door goede voeding minder depressief Mediterrane voeding, bestaande uit kleurrijke groenten, peulvruchten, volkoren granen, vette vis, olijfolie en rauwe onge­ zouten noten, vermindert depressieve symptomen.

Dat blijkt uit een 12 weken durende gerandomiseerde studie onder 72 depressieve Australische jonge mannen met ongezonde voedings­ gewoonten. Het onderzoek vormt een nieuwe aanwij­ zing dat goede voeding mentale gevoelens gunstig kan beïnvloeden.

Hoofdonderzoeker Jes­ sica Bayes: „Voeding heeft invloed op onze stemming.

Wetenschappelijk gezien is dat goed te onderbou­ wen. Zo wordt 90 procent van de serotonine, een boodschapperstof in de hersenen die zorgt voor prettige gevoelens, in de darm gefabriceerd door bac­

36

28 MEI 2022

teriën. Om deze bacteriën te onderhouden, moeten we ze voeden met vezels.

Die vind je in peulvruchten, groenten, fruit, volle granen en noten.”

Behandelaars zouden volgens Bayes moeten over­ wegen depressieve jonge­ mannen ook eens door te sturen naar een voedings­ kundige of diëtist.

CONSUMENT

Thee bij het diner Janneke van Reenen-Hak

beeld iStock

Stel, je bent iemand die kan genieten van een goed glas wijn, maar je weet ook van de nadelen van alcohol. Wat drink je dan, later op de avond, of in een restaurant? De vraag stellen aan theesommelier Linda Appelman is hem beantwoorden.

37

28 MEI 2022

erst maar even wat rechtzetten.

Theesommelier Linda Appelman kan een glas wijn op z’n tijd zeker waarderen en een kop koffie betekent voor haar echt een rustmoment. „Misschien nog wel meer dan thee, want thee is immers tegelijkertijd ook mijn werk.”

Toch steekt thee wat haar betreft met kop en schouders boven beide andere dranken uit. „Thee is zo mooi, zo puur. Dan bedoel ik losse thee van hele blaadjes. Het is allemaal gebaseerd op de blaadjes van een enkele theeplant. Hoe en waar die groeit, dat is de eerste stap naar een mooi product, maar het is uiteindelijk de vakman die de zachtste smaken creëert. Elke manier van verwerken geeft zijn eigen smaak.”

De toenemende aandacht voor thee, zowel thuis als in restaurants, gaat hand in hand met de trend dat een groeiende groep mensen bewust minder of helemaal geen alcohol meer drinkt. Niet in de laatste plaats omdat onderzoek steeds duidelijker maakt dat alcohol, ook in lage dosis, een negatieve invloed op de gezondheid heeft. Een restaurant dat thee bij het diner serveert, is allang geen uitzondering meer en ook het toenemend aantal hippe verpakkingen in het supermarktschap toont aan dat thee meer en meer beleving wordt.

Appelman heeft het theevak gaandeweg geleerd. „Ik ga zelf naar de boer toe en vraag: Wat verkoop je graag? In mijn assortiment heb ik bijvoorbeeld citroengrasthee van een boer uit Malawi die van mij zelf de vraagprijs mag bepalen. Het is prachtig om te zien waar een teler dan mee aankomt. Ik koop alleen producten in waar de theeboer trots op is en die hij graag maakt, want dan weet ik dat het met geur en smaak wel goed zit.”

Haar manier van werken maakt dat de thee die ze verkoopt wel in het duurdere segment zit. „Toch ben je uiteindelijk met losse thee niet duurder uit, eerder goedkoper. Je kunt kwaliteitsthee meerdere keren opschenken en de thee opnieuw laten trekken.”

E

„Ik wil mensen leren hoe thee smaakt, hoe je kunt combineren” Linda Appelman, theesommelier

ging een wereld voor me open. Ze gebruikte acht keer dezelfde blaadjes, maar ieder kopje had een andere smaak. Allemaal even verrassend.”

Niet lang daarna maakt ze haar eerste theereis, landt met een lading mooie producten op Schiphol en denkt die vanuit haar woning in Stompetoren op de markt te brengen. „Niet dus”, blikt ze met de nodige zelfspot terug. Een daverend verkoopsucces werd het niet, maar haar bevlogenheid en vasthoudendheid bleven overeind.

Appelman houdt vol, maakt vanaf dat moment elk jaar een reis naar een veelbelovend theeland en brengt haar producten vanuit de sfeervolle theekamer in het voorgedeelte van haar landelijk gelegen woning aan de man. Of eigenlijk vrouw, want een groot deel van haar klantenkring is vrouw. Onder de vlag van de chique naam Mevrouw Cha (Cha is het Chinese woord voor thee) beheert ze een webshop en verzorgt ze theeproeverijen met aansluitend een lunch waarin thee de hoofdrol speelt.

De boodschap van het verhaal dat Linda Appelman circa tien jaar geleden aan de keukentafel onder het genot van een glas thee aan haar gasten vertelde, is niet anders dan nu. „Ik denk dat mensen er toen nog niet zo mee bezig waren waar hun eten en drinken vandaan kwam. Nu werkt het wel. We serveren acht huisgemaakte hapjes met zes theegangen en vrijwel iedereen gaat met thee naar huis.”

Dat laatste geeft Appelman altijd weer een goed gevoel. „Ik wil mensen leren wat thee is, hoe het smaakt, hoe je het combineert. Zeker met publiek dat bij wijze van spreken alleen gewend is aan thee met een kunstmatig aardbeienaroma, is dat altijd weer spannend. Prachtig, als ik die mensen met een tas vol thee, een tas vol smaak, de deur uit zie gaan.”

In de loop van de tijd krijgt de theesommelier steeds meer liefde voor pure producten. Niet alleen wat de thee betreft, maar ook voor het overige wat ze op tafel zet. „Ik leef voor smaak.

Dat heb ik niet van huis uit meegekregen en is ook echt een proces geweest. Ik ben opgegroeid

Proeverij met lunch De 33-jarige inwoner van Stompetoren, een pittoresk dorpje ten zuidoosten van Alkmaar, heeft al een indrukwekkende staat van dienst. Vanaf de tijd dat ze op de hogere hotelschool zat, reist ze de halve wereld rond. Tijdens een stageperiode in China ontdekt ze de schoonheid van thee. „Een collega uit het hotel waar ik toen werkte, nam me mee naar een theeceremonie in een theewinkel van een vriendin. Ik kende dat helemaal niet, er

38

28 MEI 2022

beeld Foto KM

met pakjes en zakjes. We waren thuis altijd druk met de broccoliteelt en aan het eten werd niet al te veel aandacht besteed.”

Haar liefde voor thee en puur uit zich ook in de wijze waarop ze de thee schenkt. „Het liefst uit een fles en altijd in een wijnglas. Dat geeft een heel andere beleving dan bijvoorbeeld een mok.

Al moet je met hete thee wel opletten dat er geen beschadigingen in het wijnglas zitten, want dan kan het knappen.”

In tegenstelling tot de meeste theesommeliers gebruikt Appelman gewoon kraanwater om haar thee te bereiden en geeft ze dat advies ook aan haar klanten mee. „Nieuwe soorten test ik altijd met Spa Blauw, dat is voor mij de gouden standaard. Zelf proef ik wel het verschil met kraanwater, maar ook daar ben ik tevreden mee. We hebben hier prima water. Ik wil theedrinken graag voor iedereen toegankelijk houden. Mensen moeten vaak al een drempel over om op losse kwaliteitsthee over te gaan, dan wil ik ze ook nog niet eens gaan vermoeien met waterkwaliteit.”

39

Pure producten Als Appelman de afgelopen jaren één ding geleerd heeft, is het dat thee zich prima laat combineren met zowel warme als koude gerechten.

Ook met vlees, maar die combinatie zullen haar gasten tijdens de theeproeverij niet aantreffen.

Hoewel ze geen vegetariër is, „ik kan op z’n tijd echt genieten van een goed stukje vlees”, serveert ze uitsluitend vegetarische gerechten. „Die ontwikkeling ging een beetje gelijk op met mijn zoektocht naar de mooiste thee”, legt ze uit. „Als je, zoals ik, in de loop van de tijd meer en meer gaat genieten van de schoonheid van pure producten, krijg je ook oog voor de wereld waarin ze tot stand komen. Gaandeweg maakte ik de omslag naar duurzaam telen en verpakken en lokaal inkopen voor zover dat kan. Ook koop ik als het even kan tweedehandskleding. Niet zozeer omdat het moet, maar omdat het goed voelt.”

Ze zit wat dat betreft ook wel in de goede hoek van het land, geeft ze aan. „Dicht bij Amsterdam, maar ook midden in de polder. De Beemster heeft zo veel te bieden. De grootste bietenteler van Nederland zit hier om de hoek. Laatst kreeg ik van hem een grote kist bieten, waar ik van alles mee kan. Dan vertel ik hier aan tafel aan de mensen zijn bietenverhaal. Als ik mensen warm weet te maken voor zijn product, is hij blij. We doen het hier echt met elkaar.”

Haar drive naar meer duurzaamheid gaat niet

28 MEI 2022

ten koste van alles. „Als een theeboer mij uitlegt dat hij de overstap naar biologisch maakt, maar dat het certificeringsproces pas over vijf jaar is afgerond, aarzel ik niet om bij hem in te kopen.

Iemand kan niet in een week tijd van alles naar niks en in tussentijd moet hij wel inkomsten hebben.”

Wat vervoer betreft, gaat ze eveneens pragmatisch te werk. „Alle thee die ik inkoop, komt met het vliegtuig hierheen. Wat in januari in Indonesië nog op het land stond, ligt nu al lang en breed in mijn winkel. Ik wil ook niet eens dat mijn thee in een zeecontainer twee maanden onderweg is, terwijl ik geen idee heb wat er nog meer in die container zit en de temperatuur aan dek fors kan oplopen.”

De manier waarop thee en spijs vandaag de dag samengaan in de westerse wereld, vindt niet direct zijn oorsprong in theelanden als China en Japan, meent Appelman. „Wel is het zo dat wat in die landen groeit en de mensen daar eten, prima te combineren is met thee. Thee en sushi bijvoorbeeld zijn een geweldige combinatie.”

Thee kan ook prima worden ingezet tussen twee gerechten in, om de smaak te neutraliseren.

De theekenner uit Stompetoren neemt bij de gerechten die ze bereidt graag de thee van een streek als basis. „Tomatensoep laat ik vergezeld gaan van Franse lavendelthee. Voor de soep gebruik ik Provençaalse kruiden, tomaten uit Frankrijk en ik leng de soep zelfs aan met lavendelthee.”

Bedenk altijd vooraf in welke stijl je gaat koken, adviseert Appelman. „Kies je voor de Indonesische keuken, neem dan niet alleen de kruiden, maar ook de thee van dat land. Ik denk in dat geval meteen aan citroengrasthee. Die is heel toegankelijk, echt een allemansvriend. Hij past door zijn frisheid goed bij het voorjaar en leent zich ook prima om soep die net iets te dik uitvalt aan te lengen.”

Afgelopen jaren ontdekte Appelman steeds meer de mogelijkheden van koken en zelfs bakken met thee. Op haar website deelt ze een recept voor broccolisoep met als basis een groenetheemelange.

Bij desserts en kaas schenkt Appelman graag oolong, een thee uit China die door de speciale bewerking tussen groene en zwarte thee in zit. „Deze thee heeft het frisse van groene thee en tegelijkertijd het subtiele krachtige van zwarte thee. Hij heeft iets romigs en doet een beetje denken aan Chardonnay, een zachte witte wijn.”

De wijn- en theekenner ziet thee als een gelijkwaardige alcoholvrije vervanger voor wijn, voor mensen die bewust minder alcohol willen drinken. „Natuurlijk zijn er veel meer alcoholvrije vervangers, maar die zitten vaak bomvol suiker. Kijk maar eens op de etiketten van alcoholvrij bier en wijn. Thee heeft geen suiker of andere toevoegingen nodig.”

Tegelijkertijd is smaak ook iets persoonlijks. „Gemberthee is op zich erg geliefd en ook gezond, maar voor sommige mensen is de smaak gewoonweg te scherp. Ik adviseer altijd om een stuk of zes lekkere smaken in huis te hebben. Goede combinaties snapt iedereen.”

Lapsangthee bij gerookte zalm Je hoeft geen kenner te zijn om thee te kunnen combineren met warme en koude gerechten, meent de theesommelier. „Net zoals je rode wijn drinkt bij vlees en witte wijn bij vis en vegetarisch, kent ook het schenken van thee een paar basisregels.”

In het algemeen geldt dat hoe lichter de thee is, des te beter hij past bij vis en vegetarische gerechten. „Bij vlees schenk je bij voorkeur zwarte thee. Gerookte vis en vlees of groente van de barbecue combineren heel mooi met lapsangthee, een krachtige zwarte thee uit China. Dat klinkt exotisch, maar is in combinatie met deze gerechten heel toegankelijk.”

Appelman schudt de combinaties zo uit haar mouw. Oolongthee bij een croissantje, jasmijnparels bij een broodje met zachte geitenkaas en honing, lapsangthee met een toastje gerookte zalm en citroengrasthee met een wortelgembertaartje. „Het voordeel van een alchoholvrije drank is dat je er al bij het ontbijt mee kunt beginnen.”

beeld iStock

> mevrouwcha.nl

40

28 MEI 2022

Een glas vol ontspanning hee gaat voor veel mensen gelijk op met rust. Even een paar minuten in de pauzestand en de smaak en geur op je in laten werken. Dat geldt met name voor hete thee, waarvan de temperatuur automatisch dwingt tot kalmte.

Wie dacht dat er naast zwarte thee nog groene thee en kruidenthee bestaan en dat je dan alle soorten wel zo’n beetje gehad hebt, komt bedrogen uit.

Ook witte, gele, oolong en pu erh thee horen in dit rijtje thuis.

Het begint allemaal met een en dezelfde plant, de theeplant die de Latijnse naam Camellia sinensis draagt.

Wanneer je water over de bladeren van deze plant schenkt, krijg je thee. Welke thee dat is, hangt af van de wijze waarop de bladeren zijn bewerkt.

Er zijn nogal wat bewerkingen nodig om zwarte thee te produceren. Na het plukken worden de bladeren gekneusd, waardoor ze reageren met zuurstof. Dit oxidatieproces laat de bladeren zwart kleuren. Groene thee krijg je als de blaadjes direct na het plukken worden verhit, zodat oxidatie geen kans krijgt. In tegenstelling tot zwarte thee is groene thee mild van smaak. Pu erh thee heeft juist een heel uitgesproken smaak, die je moet leren waarderen. Hij dankt zijn smaak aan een fermentatieproces dat soms wel jaren kan duren.

Tussen zwart en groen in zit oolongthee, die een beetje romig van smaak is. Bij deze thee wordt het oxidatieproces halverwege door verhitting tot stilstand gebracht. Witte thee wordt gemaakt van jonge bladknoppen en is minimaal bewerkt. Gele thee is een zeldzame soort, zacht en een beetje zoet.

Voeg je aan de thee kruiden of bloemen (bijvoorbeeld jasmijn) toe, dan spreek je van een theemelange. Dan is er ook nog de kruidenthee, al mag die eigenlijk de naam thee niet dragen, omdat er niets in zit wat afkomstig is

T

o ot ld F e e b

KM

van de theeplant. De juiste term is infusie. Citroengras, gember en rooibos vallen onder deze noemer.

De kwaliteit van thee laat zich in het algemeen aflezen aan de grootte van de bladeren. Het hoeft geen betoog dat de manier waarop theebladeren in theezakjes zijn versneden verhult dat de toegepaste thee niet tot de top behoort. Versnijden is ook niet nodig, maar maakt wel dat de thee sneller trekt. Losse bladeren hebben meer tijd nodig.

Naast de fijngesneden thee zitten er vaak ook restanten van takjes in theezakjes. Die verhogen het gewicht, wat gunstig is voor de verkoper, maar doen afbreuk aan de kwaliteit. Takjes maken thee bitter.

Op zich is bittere thee geen bewijs dat de kwaliteit van de thee matig is.

Hij kan ook te sterk zijn en in dat geval is het mogelijk door verdunnen de bittere smaak te doen verdwijnen. Blijft de thee na verdunnen bitter, dan zijn takjes –en dus de lage kwaliteit van het product– de oorzaak.

Theezetten met een theezakje is een gemakskeuze die er in de loop der jaren is ingeslopen, maar in wezen alleen maar nadelen kent. Het voordeel van losse thee is juist dat je het naar eigen

41

28 MEI 2022

smaak kunt doseren. Doordat kwaliteitsthee uit grote bladeren bestaat, kun je de thee na het trekken voorzichtig uitschenken, terwijl de bladeren op de bodem van de theepot of fles blijven liggen.

Naast het punt kwaliteit speelt ook het milieuaspect mee bij de keuze voor wel of geen theezakje.

Niet voor niets is de consument er de afgelopen jaren herhaaldelijk op gewezen dat theezakjes in verband met de aanwezigheid van microplastics niet bij het gft-afval thuishoren.

Wat deze minuscule plasticdeeltjes in het lichaam doen, is overigens ook nog met vraagtekens omgeven.

Intussen staat op de website van Pickwick te lezen dat een, nu nog klein, deel van Pickwicks producten sinds kort in industrieel composteerbare zakjes zit. Dat geldt ook voor de zakjes van Lipton, al is het de vraag of het biologisch afbreekbaar plastic dat wordt toegepast echt een verbetering is. Zolang daar nog weinig over bekend is, lijkt het logischer om thee te zetten met losse thee. Theezetten van losse thee lijkt omslachtig, maar heeft zeker ook voordelen. Weet je eenmaal hoe sterk of slap je de thee het liefst drinkt, dan kun je eenvoudig en zuinig doseren. Eenmaal afgekoeld heeft kwaliteitsthee niets van zijn charme verloren en laat zich prima consumeren als ijsthee. IJsthee is afgekoelde, heet getrokken thee. Dit in tegenstelling tot ”cold brew”, die koud getrokken is. In dat geval is enig geduld wel op zijn plaats, want een uurtje of acht hebben de theebladeren wel nodig om hun smaak af te geven.

Thee is niet alleen een alternatief voor wijn, maar ook voor koffie. Met name voor mensen die in eigen ogen te veel koffie drinken en op die manier veel cafeïne binnenkrijgen, maar wel behoefte hebben aan een rustmoment of juist een oppepper. Ook in thee zit deze opwekkende en zelfs verslavende stof, maar in een veel lagere dosering.

AUTOTEST

Kia EV6 GT-Line Energielabel A

CO2-uitstoot (WLTP) 0 g/km

Topsnelheid 185 km/u

Aanhanggewicht (geremd) 1600 kg

Acceleratie 0-100 km/h in 7,3 seconden

Prijs vanaf 45.095/58.395 euro

Praktijkverbruik gemiddeld 18,4 kWh/100 km

Auto van het Jaar overtuigende winnaar terij volgens opgave 528 kilometer ver. In de praktijk is dat een hele dikke 400 kilometer.

De vormgeving aan de buitenkant is wat wennen. Een lage neus, optisch hoog opgetrokken achterzijde en een eveneens hoge taillelijn brengen de kijker in twijfel of de vormgeving wel of niet bevalt. Het heeft even tijd nodig.

De binnenruimte blijkt verbluffend, mede dankzij de volledig vlakke vloer. Helaas wordt die winst voorin ingevuld door een uitgebreide middenconsole met onderin opbergmogelijkheden en bovenin de draaiknop voor de rijstanden.

Het instrumentarium oogt optisch breed omdat de klokken en het infotainmentscherm in elkaar doorlopen. Grappig dat de knoppen in het midden een dubbele functie hebben. Een handige manier bij een groot aantal functies.

De prestaties van de elektromotor dwingen

Tony Vos

et succes van Kia kan niet op. Deels komt dat door het al royale aanbod van elektrische auto’s. De EV6 is een relatieve nieuwkomer, een auto die recent werd bekroond met de titel Europese Auto van het Jaar. Terecht?

Waar plaatst Kia de EV6? Aan de afmetingen valt af te lezen dat de auto tussen modellen uit het traditioneel zakelijke D-segment zit met representanten als de Passat en de Mondeo. De EV6 is een vijfdeurs hatchback die met verschillende configuraties aan motoren en batterijen kan worden gekozen.

De basisversie komt aan de 170 pk en heeft een 58 kWh-batterij. De krachtigere versie tipt aan 240 paarden en komt met zijn 77,4 kWh-bat-

H

42

28 MEI 2022

beeld Tony Vos

Conclusie l l l Aandrijflijn. Met zijn 240 pk elektromotor presteert de Kia EV6 geruisloos en snel. Dat is mede bepalend voor het comfort. Heel snel laden en een redelijk verbruik doen de rest. l l l Interieur. De EV6 beschikt over een zeer ruim opgezet interieur met plaats voor vijf en flink wat bagage. Het dashboard is eenvoudig en overzichtelijk van opzet.

De prestaties van de elektromotor dwingen respect af

l l l Gemak. Fijn dat Kia naast de bijzondere vormgeving de bediening en het rijgevoel afgestemd heeft op een groot publiek. Over enige tijd rijden we immers vrijwel allemaal elektrisch.

respect af. Wie daar niet ten volle gebruik van maakt, haalt met de comfortabele EV6 een zeer bruikbare actieradius. De grote Kia is een goed voorbeeld van een elektrische auto waarin iedereen kan instappen en meteen wegrijden.

Gewenning lijkt niet nodig.

Dat koppelt het merk ook nog eens aan een bagagevolume van 480 liter en snel laden met 240 kW. De titel is terecht binnengehaald.

l l l Vormgeving. Met name de hoog opgetrokken achterkant, met dakspoiler en een soort van spoilerrand die de achterlichten verbindt, is wat wennen. De lakkleur is mede bepalend.

43

28 MEI 2022

“

meer info: www.cgo.nu

Theologie studies

Kom naar het RD voor een blik achter de schermen

”

- Cornell Heutink, directeur EMG - Cornell Heutink, directeur EMG

CGO HBO VOORLICHTING • D.V. 1 juni (fysiek Gouda/online): Basis Hbo Theologie Pastoraal werk

HVC Ondernemersbijeenkomst

Connecten in een inspirerende omgeving

• D.V. 15 juni (online) Hebreeuws

NIEUW: LOSSE modules Pastoraat!

CGO TOERUSTING met o.a.

• 2-jarige Basiscursus en 1-jarige Vervolgcursus • C-cursus een verdiepende lessenserie • Korte themaleergangen

> Middagprogramma: Gevarieerde kijk in de keuken bij het RD > Gezamenlijk diner > Avondprogramma: Kennismaken met de Vervolgde Kerk

o.a. Boston | Brakel | Teellinck | Israël | Immens

14 juni 2022 D.V. | 15:30-21.30 uur Locatie: Reformatorisch Dagblad Laan van Westenenk 12, Apeldoorn Programma en gratis aanmelden:

stichtinghvc.nl/bondgenoten

Het RD verruimt mijn blik en zorgt ervoor dat ik van alles op de hoogte blijf.

Nelleke | Moeder

De een leest graag persoonlijke verhalen, de ander zoekt verdieping bij het nieuws.

Maar allemaal hebben we behoefte aan goede, evenwichtige en eerlijke informatie. Aan zicht op het Bijbelse perspectief in ons bestaan.

Het RD wil helpen verder te kijken dan jezelf.

RD, de krant voor het hele verhaal.

Scan mij

Het RD is er ook voor jou.

Ga naar rd.nl/rdmagazine Ontdek het RD 4 weken lang vanaf 4 euro.

RECEPT

Goed gezelschap voor zacht fruit geertje@rd.nl lk voorjaar is het verbazingwekkend hoe snel de natuur opbloeit. Van kaal naar volle wasdom: dat lijkt soms in een oogwenk te gaan. Zeker als het na een periode van droogte overvloedig gaat regenen. Aan de frambozenranken zitten al heuse vruchtjes, de bramen staan volop in bloei. En ook aan de aardbeienplantjes, die na een vruchteloos jaar een herkansing (lees: een nieuwe plek) kregen, zitten zowaar een paar minibeien. Dat schept verwachtingen: binnenkort weer lekker zacht fruit uit eigen tuin. Overigens zit er ook een nadeel aan die groeispurts.

Een paar veelbelovende kroppen sla en andijvie reageerden op die langverbeide regen door gelijk door te schieten.

Als voorschot op het seizoen van het zachte fruit maakte ik lemoncurd. Dit intens zure en tegelijk zoete Britse product (is het saus? is het vla?) is namelijk ideaal gezelschap voor bessen en beien.

Ook lekker in de yoghurt, of als vulling in een taart.

Of op een geroosterd broodje of een scone.

E

In sommige recepten wordt de curd direct in een pan op het vuur gemaakt, met als risico dat er stukjes gestold ei ontstaan. Bij gebruik van een au bain-mariepannetje (of eventueel een kom) weet je zeker dat dat niet gebeurt. Al duurt dat wel wat langer. Wie dat wil kan de hoeveelheden desgewenst eenvoudig halveren.

Lemoncurd Ingrediënten (voor 2 tot 3 potjes) 4 citroenen, 400 g fijne kristalsuiker, 250 g roomboter, 4 eieren.

Bereiding 1. Rasp de schil van 2 citroenen met een fijne rasp – alleen de gele buitenkant, de witte laag geeft een bittere smaak. Pers de citroenen uit; ik kwam uit op in totaal 200 ml. Klop de eieren los.

2. Breng in een pannetje een laag water aan de kook. Zet het vuur daarna laag. Kies een kom die daarop past of gebruik een au bain-mariepannetje. Doe hier de rasp en het sap van de citroenen, de suiker en het eiermengsel in. Zet de kom of het pannetje boven op de pan met kokend water en verwarm alles al

roerend tot de suiker is gesmolten en alle bestanddelen zijn gemengd.

3. Verdeel de boter in blokjes. Voeg die in gedeelten toe aan de citroenmassa. Blijf ondertussen steeds roeren. Verwarm de curd au bain-marie tot hij mooi gebonden is. Dat duurt zeker een kwartier. Een manier om te testen of het al zo ver is: schep met een lepel wat van het hete citroenmengsel op een schoteltje en veeg daar met een vinger doorheen. Als het getrokken spoor niet dichtloopt is het goed. De curd zal tijdens het

45

28 MEI 2022

afkoelen nog verder opstijven.

4. Zeef de curd om vliesjes, pitjes, schilletjes en andere ongerechtigheden te verwijderen. Schenk de hete, vla-achtige massa in uitgekookte potjes. Of laat de curd, als hij gelijk wordt gebruikt, afkoelen in een afgedekte schaal.

5. Als lemoncurd als laag in een biscuittaart wordt gebruikt is stevigheid extra belangrijk. Voor die toepassing is het een optie om een of twee geweekte blaadjes witte gelatine door de nog warme citroenvla te mengen.

Gewichten heffen in de contrainer Kees-Jan Oskam

Gepuf, gehijg en rood aangelopen gezichten op het schoolplein van het Van Lodensteincollege in Kesteren. Leerlingen proberen de zojuist in gebruik genomen sportfaciliteiten uit.

Doel is om jongeren in pauzes en tussenuren aan het bewegen te krijgen, naast de gymlessen. De zon schijnt fel, dus het zweet stroomt in straaltjes van de hoofden af.

„C

ola!” roept een jongere als teammanager Bas de Jager aankondigt dat er zo dadelijk drinken aan komt. Maar die zoete, zwarte drank ontbreekt deze woensdagochtend. Wel zijn er fruitsmoothies. De Kesterense school wil ermee uitstralen dat hij gezondheid belangrijk vindt.

De onderwijsinstelling heeft als proef een zogeheten beweegcontainer op haar plein geplaatst: een stalen bak om in te sporten. In een tussenuur kunnen jongeren dan bijvoorbeeld sit-ups doen, gewichten heffen, of squats doen.

Daarnaast bevindt zich om het schoolgebouw een zogeheten QR-fitroute. Als de container dicht is, kunnen leerlingen die tóch aan hun dagelijkse portie beweging willen komen, QR-codes scannen. Die leiden naar een filmpje met uitleg over een lichamelijke oefening.

Het Van Lodensteincollege heeft dertien jongeren geworven om ambassadeur te zijn van de zogeheten contrainer. Alleen onder hun begeleiding mogen leerlingen lichamelijke oefeningen doen. Dat moet voorkomen dat sportieve scholieren overbelast raken.

Voor de opening van de container houdt onder anderen buurtsportcoach Joris Maier een korte toespraak. „Ik hoop dat jullie hier vaak te vinden zijn. Ga zorgvuldig om met de spullen hier. Maken jullie er een puinhoop van, dan is de contrainer zo weer weg. Maar is het een succes, dan blijft hij langer staan. Wees ook voorzichtig met je eigen lichaam. De ambassadeurs helpen jullie met verantwoord trainen.”

Stellages Dan is daar het moment van de opening. Het confettikanon weigert dienst, maar de deuren zwaaien evengoed van het slot. Teammanager De Jager maakt van de gelegenheid gebruik om een smoothie achterover te slaan. Voordat de ambassadeurs laten zien hoe de materialen het beste gebruikt kunnen worden, bouwt het dertiental eerst hele stellages op. Stangen, touwen en gewichten zien voor de eerste keer officieel het zonlicht. Papieren aan de binnenkant van de deuren geven aan hoe er gesport dient te worden. „Met een goede warming-up is je training effectiever.”

De ambassadeurs leggen uit, kijken toe en doen voor. Een van de dertien heft gewichten

46

28 MEI 2022

De traincontainer bij het Van Lodensteincollege in Kesteren. beeld gemeente Neder-Betuwe

van 80 kilogram. Zijn hoofd kleurt vuurrood van inspanning. Iets verder klinkt een haast dierlijke brul als het te zwaar wordt.

Sara (13) denkt niet dat ze veel gebruik gaat maken van de contrainer. „Ik beweeg het liefst door te lopen. Het zware werk, waar je spierballen van krijgt, hoeft van mij niet. Maar ik probeer natuurlijk wel gezond te blijven.” Om zich heen hoorde Sara al voor de opening enthousiaste geluiden. „Veel vrienden van mij zeiden al dat ze

van plan waren om hier eens naartoe te gaan. Ik denk dat dit een succes wordt.”

Het zijn voornamelijk de jongens die bezig zijn. De meiden kijken meer toe. Het valt de aanwezige wethouder, Herma van Dijkhuizen (CDA), ook op. „Nu zijn de dames aan de beurt”, vindt ze. Een aantal probeert voorzichtig wat. Maar 80 kilogram tillen, dat zien ze niet zitten.

Een van de ambassadeurs is Rick (15). Hij heeft zich aangemeld omdat hij zelf veel in de sportschool te vinden is. Met behulp van een cursus is hij klaargestoomd om anderen te laten zien hoe ze moeten trainen. „Ik vind het erg leuk om te doen. Het helpt iedereen om fit te blijven.”

De ambassadeurs krijgen een uur per week vrij om hun medeleerlingen te helpen, zegt teammanager De Jager. Het idee voor meer bewegingsmogelijkheden op het schoolplein ontstond omdat jongeren soms weinig bewegen op een dag, vertelt hij. „Ze krijgen gym, maar soms zitten ze een hele dag in de klas. Daarom bieden we ze de mogelijkheid om op school te sporten.” Met als doel: „Beweging zo veel mogelijk stimuleren.

We hopen dat het samenbindend werkt, dat jongeren met elkaar naar de container gaan.”

„Het zware werk, waar je spierballen van krijgt, hoeft van mij niet” Sara, leerling Van Lodensteincollege

47

28 MEI 2022

Tegels eruit, bietjes erin Arien van Ginkel

Zonder aarzelen steekt Levi zijn hand in de tuinaarde op het schoolplein. Met twee vingers trekt hij een geul in de grond. Vandaag zaait hij rode bieten in de kersverse schooltuin van de protestants-christelijke basisschool De Wegwijzer in Krimpen aan de Lek.

L

hand heeft ze de zaadjes van de rode bieten al liggen. Samen met Levi verdeelt ze de zaadjes nu zo goed mogelijk over de geul in de grond.

Ze moet de bietenzaadjes niet te dicht bij elkaar leggen, weet ze. „Anders groeien de plantjes door elkaar heen.” Eerder heeft Fenne al radijs gezaaid en aardbei geplant. „Aardbeienplantjes moeten niet in een geul. Daar moet je gewoon een gat voor graven. Maar verder hebben alle plantjes hetzelfde nodig; water, zonlicht en goede grond.”

Met een gieter in de hand rent Nobel deze donderdagochtend naar de kraan op het schoolplein. Even later komt hij klotsend terug. „Ik word nat.” „Dan kun jij ook lekker groeien”, grapt juf Marleen. Nobel kiepert de gieter leeg boven de uien. „Kijk nu maar eens of je onkruid kunt vinden tussen de uien”, zegt de juf. „Soms zitten er stiekemerds tussen.” En als Nobel op z’n knieën zit te turen, vraagt de juf nog: „Weet je nog hoe die blaadjes heten die als eerste boven de grond komen en later afvallen?” Nobel denkt diep na. „Kiemblaadjes!”

Jolienke uit groep 8 is een van de kinderen die graag wilden dat er op het schoolplein wat tegels weggehaald zouden worden. De leerlinge zat vorig jaar in de kinderraad, die ideeën van klasgenoten doorvertelt aan de directeur. „Wij wilden als kinderen tussen de lessen door iets creatiefs kunnen doen. We dachten dat een schooltuin leuk en afwisselend zou kunnen zijn. En dat is het ook. Je kunt heel veel verschillende dingen planten, en je leert er veel van.”

Zo leren de kinderen bijvoorbeeld welke

evi is een van de kinderen uit groep 4 die vandaag voor een stukje schooltuin mogen zorgen. Hij vindt het heerlijk om buiten te zijn. „Je kunt even alles uit je hoofd schrappen”, vertelt Levi. „Van wroeten in de grond word je rustig.” Om zwarte handen geeft hij niet. Ook Roan uit groep 8 gebruikt geen handschoenen. „Als je niet van vieze handen houdt, moet je niet in Nederland gaan wonen”, vindt hij. „Nederland is een modderland.”

Fenne wacht ondertussen geduldig tot haar klasgenoot Levi de geulen klaar heeft. In haar

48

28 MEI 2022

dingen boven de grond groeien, en welke onder de grond. Kan Rowan uit groep 4 een groente noemen die onder de grond groeit, vraagt de juf. „Zonnebloem”, roept hij meteen. Dan bedenkt hij dat hij iets te vlug antwoord gaf. „O nee, radijs.”

Tess ontdekte dat sommige zaadjes die ze pootte, na een tijdje met plant en al boven de grond uit komen. En dat een aardbei eerst een bloem is die je niet kunt opeten.

Voor Fleur kennen planten geen geheimen.

Ze helpt haar opa en vader vaak in hun moestuin. „Als je in de tuin werkt, lijkt het of je iets tot leven brengt. Mijn opa heeft veel fruit in zijn tuin: aardbeien, druiven, bramen, frambozen en rode bessen. Papa heeft ook sla en radijsjes.” De leerlinge uit groep 6 staat nu al verlekkerd te kijken naar de radijsjes, die net hun eerste blaadjes boven de grond uit steken. „In een groentesalade

Senn, kweker

vind ik die zo lekker!” Ook klasgenoot Senn kijkt al uit naar de oogsttijd. „Ik lust bijna alles, dus ik wil alles wat we kweken proeven. Maar eerst moeten we nog heel veel weken wachten.” „De kinderen leren door de schooltuin om respect te hebben voor Gods schepping”, zegt juf Marleen Bieren van groep 4. Ze heeft thuis zelf ook een moestuin. „Het is mooi om je met elkaar te verwonderen dat er uit een ogenschijnlijk dood zaadje nieuw leven groeit.”

Een schooltuin leert kinderen om geduld te hebben de natuur krijgen en voor duurzaam, lokaal gekweekt eten kiezen.

De schooltuin gaat volgens mevrouw Van de Plasse niet ten koste van rekenen en taal, waar leerlingen de laatste jaren door corona toch al een achterstand bij hebben opgelopen.

Zo’n 200 basisscholen doen in mei mee aan de eerste Maand van de Schooltuin. „Door een schooltuin leer je geduld opbrengen, iets op waarde schatten en de tijd nemen”, zegt medeorganisator Manja van de Plasse. Ze hoopt dat kinderen door de schooltuin respect voor

49

28 MEI 2022

beeld Cees van der Wal

„Ik wil alles wat we kweken ook proeven”

1

PUZZELS

2

3

4

5

6 7

Cryptogram

8

Horizontaal 1 Aanbeveling voor een toespraak (10); 6 Zo’n boeket past uitstekend bij een zelfgenoegzame kunststroming (11); 8 Benodigdheden voor de tocht worden hierin beschreven (13); 10 Vette rommel (9); 11 Het is erg, maar gelukkig onbeschadigd (4); 12 Partijleven (12); 13 Van de eerste letter werd het een Indonesische dorpsgemeente (4); 14 Ze drinkt net van het randje (4); 16 Die vogel is een echte muzikant (7); 18 Bewaakt deze viervoeter de koninklijke tuinen? (7); 19 Met een ei Jan, nu nog uien (7).

Verticaal 1 In Drenthe halen ze het vocht eruit bij deze conserveringstechniek (11); 2 Hij moet het gebouw in goede staat houden én vrouw en kinderen van voeding voorzien (18); 3 De versnelling die het dier allure geeft (10); 4 Heeft die breisteek het tegenovergestelde effect? (9); 5 Op welke manier ontharen is kinderspel? (8); 7 Zo’n weekdier houdt wel van een spelletje (9); 9 Een gulden voor een zomerse lekkernij in de winter? (7); 15 Het

9 10

11

12

13

14 15 16

17

18

19

bedrog is broddelwerk (7); 17 Het gaat z’n gangetje met het riedeltje (6).

Oplossing vorige puzzel Horizontaal: 1 model; 5 kofschip; 9 foutgevoelig; 11 gemerkt; 12 binocle;

dierenverblijfplaats

dierenverblijfplaats

reukwater

kunstgreep

ogenblik

leasing

4

streling

6

karwei

universitaire vliegende lerarenschotel knaagdier opleiding ogenblik (afk.)

feestdrank

cupido

streling

Griekse letter

2

1

stuk vis

3 karwei

gevoelig voor honingbij vlijerij

bundel

Europese hoofdstad

mannetjesbij

lichaamsbushokje deel

huwelijkstrouw

8

mannetjesbij

7

huwelijkstrouw familielid

9 2

kunstgreep

feestdrank

Zweedse puzzel

universitaire vliegende lerarenschotel knaagdier opleiding (afk.)

leasing

Prijspuzzel 4 van Onder de inzenders de goede oplossing Griekse letter wordt een prijs weggegeven. Stuur uw oplossing 6 voor2 2 juni bij voorkeur per mail naar 1 stuk vis puzzel@rd.nl of anders per briefkaart naar draaiReformatorisch Dagblad, Postbus 613, 7300gevoelig AP bout bundel voor cupido Apeldoorn.

Europese vlijerij

3

honingbij

5

iedere

3

4

5

familielid

lichaamsbushokje De prijs voor deze is het boek ”De buurtdeel week barbecue”, door Gerjanne van Lagen (uitg. De 8 7 Banier).

De oplossing van vorige week is: stopnaald. De reputatie prijs gaat naar Nellie Steketee uit Middelharnis.

9

veerkracht

reputatie

1

reukwater

hoofdstad

draaibout

veerkracht

14 prijzenslag; 16 narcis; 17 evasie; 18 steenkapper; 19 situering; 21 oudejaar.

Verticaal: 2 opsporingsapparaat; 3 echolood; 4 kogel; 6 pegels; 7 boterzacht; 8 stakingsperiode; 10 meerkat; 13 gloeikousje; 15 vilein; 20 bok.

6

7

8

1 © Persbelangen

9

50

28 MEI 2022

2

5

iedere

3

4

5

6

7

8

9

© Persbelangen

COLOFON

RDMagazine is een wekelijkse uitgave bij het Reformatorisch Dagblad.

Directie Ir. C. Heutink Hoofdredacteur Dr. ir. S. M. de Bruijn

HET LAATSTE WOORD

Chef Clasina van den Heuvel Redactie Margreet van den Berg, Aline de Bruin, Miranda van de Bruinhorst,

Wezen

Enny de Bruijn, Mariska Dijkstra, Janette Hertog, Chris Klaasse, Jaco van der Knijff, Rudy Ligtenberg, Mariëlle

„Ik zal u geen wezen laten, Ik kom weder tot u...”

Oussoren, Roosmarijn Reijnoudt Ontwerp Corné van der Horst Vormgeving André Kikkert, Hans Kraayeveld

Johannes 14:18

Redactie

Wezenzondag. Zo heet in de christelijke traditie

RDMagazine

de zondag tussen Hemelvaart en Pinksteren. De

Postbus 613

Heilige Geest is namelijk nog niet uitgestort, maar

7300 AP Apeldoorn 055-5390222

Jezus is al wel opgevaren naar Zijn Vader. Christenen

rdmagazine@rd.nl

hebben bij dit Bijbelgedeelte de eeuwen door gedacht aan de wederkomst. Jezus, Die naar de aarde

Abonneeservice

kwam als Redder, komt terug als Rechter. Dat is

Postbus 613

een waarschuwing voor alle godloochenaars, maar

7300 AP Apeldoorn 055-5390498

het is een troost voor gelovigen. Omdat bij Zijn

abonneeservice@erdee.nl

wederkomst alles wat krom is voor altijd rechtgezet zal worden.

Adverteren 055-5390499 advertentie@erdee.nl Tips voor de inhoud van RDMagazine? rdmagazine@rd.nl WhatsApp 06-43020391 EMG legt van abonnees gegevens vast voor de uitvoering van een overeenkomst en om hen te informeren over producten en diensten. Voor meer informatie over het privacybeleid en de algemene voorwaarden van EMG, zie erdeeservice.nl.

51

28 MEI 2022

# FAMILIE BE DRIJ F KOM WERKEN BIJ DB KEUKENGROEP Onze directeur Arjan van Dijke is ruim 30 jaar terug samen met z’n vrouw Dineke ons bedrijf gestart. En nog steeds vormen we een solide familiebedrijf: korte lijnen, veel eigen verantwoordelijkheid, gedegen financieel beleid, uiterste klantgerichtheid en volop aandacht voor onze medewerkers.

MEER WETEN? Kijk voor meer informatie op werkenbijdbkeukengroep.nl

HAARLEM NUNSPEET

RIJSSEN

UTRECHT BERKEL EN RODENRIJS

9,6 Ruim 2130 beoordelingen Qasa.nl | mei 2022

KESTEREN SINT-ANNALAND

GOES

werkenbijdbkeukengroep.nl