Terdege - 13 dec 2022

Maak kennis met DB

KeukenGroep

ALLES VOOR EEN ENTHOUSIASTE KLANT

Wat we ook doen, we spannen ons tot het uiterste in om onze klanten enthousiast te maken. Want wij beseffen dat enthousiaste klanten de beste vorm van reclame is.

Daarom blijven we ons - juist ook nadat de handtekening is gezet - inzetten voor u als klant. Afspraken nakomen, een zorgvuldige montage en een uitstekende service horen hierbij. Net als betrokken en deskundige medewerkers met hart voor de zaak. Dat is ook de reden dat we alle processen in eigen beheer uitvoeren, uniek in onze branche

De wortels van DB KeukenGroep liggen in Sint-Annaland. Hier begint Arjan van Dijke in 1991 met de verkoop van keukens aan huis. Zijn motto van destijds geldt nu nog steeds: “wat we doen, doen we goed en onze afspraken komen we na”. In de afgelopen 30 jaar is ons familiebedrijf uitgegroeid tot 8 vestigingen door heel Nederland.

Elke vestiging heeft zijn eigen naam De mentaliteit en werkwijze is echter overal hetzelfde

• 50% VOORDEEL OP VAATWASSERS

• GRATIS QUOOKER UPGRADE

• GRATIS TEGELPLINTEN

• OLIEBOLLEN BIJ DE KOFFIE

ONZE WERKWIJZE - UNIEK IN DE BRANCHE

ONZE HISTORIE - BRON VAN ONS HANDELEN

We streven altijd naar de hoogste klanttevredenheid, vanaf het eerste ontvangst tot na de montage

ONZE BELOFTES - WETEN WAAR U AAN TOE BENT

Bij DB KeukenGroep staat ‘Doen zoals Beloofd’ centraal. Daarom hebben wij een viertal beloftes geformuleerd. Zodat u weet wat u van ons kunt verwachten. Deze beloftes zijn de basis waarom ruim 2100 klanten ons gemiddeld beoordelen met 9,6.

Bezoek vrijblijvend een van onze inspirerende showrooms en ontdek zelf onze unieke manier van werken. Wij helpen u graag.

• Direct de beste prijs.

• 10 jaar garantie op onze montage.

• Buitengewoon goed geregeld.

• Service op 9+ niveau.

Want een Kind is ons geboren, een Zoon is ons gegeven.

Jesaja 9:5a

Het oordeel afgewend

Het blijft wonderlijk om deze woorden aan te treffen in het negende hoofdstuk van Jesaja. Alsof opeens, haast wat abrupt, de profeet iets ongewoons moet zeggen Van Hogerhand Over de geboorte van een Kind, een Zoon.

Zoals een stel –net vader en moeder geworden– naar de pastorie kan bellen om je als predikant het heugelijke nieuws mee te delen „We hebben een kindje gekregen, een zoon…!” En je proeft de mengeling van vermoeidheid en blijdschap, spanning en opluchting aan de andere kant van de lijn. Een kind is ons geboren. Wat een wonder!

Zo klinkt de profeet Jesaja hier. Hij is bezig met de aankondiging van het oordeel Vanwege de zonden van land en volk moet het gericht worden gepredikt. Aan Assyrië en Babel, maar ook aan Israël, Manasse en Efraïm.

En dan opeens, te midden van dat donkere, verandert de toon, mag Jesaja gaan profeteren over blijdschap, verlossing van het juk, het stoppen van het oordeel. „Het volk dat in duisternis wandelt, zal een groot licht zien”. Vanwaar die ommekeer? Wat doet de duisternis verdwijnen? Wat stilt de toorn? Hoe keert blijdschap terug? „Want een Kind is ons geboren, een Zoon is ons gegeven ”

Voor het afwenden van het oordeel en het terugkeren van de blijdschap laat de Heere een Kind zien. Zijn Kind. Het zal de gang gaan van kribbe naar kruis Het zal Zijn gezegend lichaam aan het kruishout laten nagelen, tot een volkomen verzoening van alle zonden.

O, zie dat Kind Daar in de kribbe, daar in de armen van Maria Zo lief had God de wereld. „Ons gegeven”, zegt de tekst. Dat is nu de taal van het geloof. Ons geboren, en –hoe wonderlijk!– ook mij gegeven.

Zo kon Luther schrijven: „Ik heb Iemand, Die beter voor mij zorgt, dan alle mensen en engelen samen: Hij lag in de kribbe en aan de borst van een maagd, maar zit desondanks toch aan de rechterhand van God, de almachtige Vader. Wees daarmee tevreden. Amen.”

tekst: DS. P.D. TEEUW, SLIEDRECHT

Opnieuw Kerst

„Hier beneden is het niet!” Deze woorden zijn in het afgelopen jaar heel wat keren door me heen gegaan. Als ik keek naar het grote wereldgebeuren, hoorde van de oorlog die op 24 februari in Oekraïne losbarstte. Van oplopende spanning tussen China en Taiwan. Van honger in Afrika. Van de klimaatcrisis. Maar ook op persoonlijk vlak werd ik stilgezet bij de betrekkelijkheid van het bestaan. In onze familie kregen we te maken met ernstige ziekte.

„Hier beneden is het niet,” zei Jodocus van Lodenstein, en hij dichtte verder: „’t Ware leven, lieven, loven / is maar, waar men Jezus ziet.” En die regel heeft alles met Kerst te maken. Met de aloude woorden over herders die met haast kwamen: „En als zij Het gezien hadden, maakten zij alom bekend het woord, dat hun van dit Kindeke gezegd was.”

„En opnieuw wordt het Kerst, feest van het Kind in de kribbe,” zo begint een collega zijn artikel over de heerlijkheid van het Kind. Dat is de boodschap die we met dit winternummer vooral willen doorgeven

„Wil men leven, lieven, loven: hoog omhoog, het hart naar boven!”

PS: Het Terdege Kerstconcert is uitverkocht. Toch meegenieten? Kijk op terdege.nl/concert.

”’t Ware leven, lieven, loven is maar, waar men Jezus ziet”

O Christus, lichte Morgenster!

Schijn dicht nabij, schijn rondom ver

COLUMNS

In dit dubbeldikke winternummer vier terugblikken. In een daarvan vertellen Cor en Katja Ploeg hoe de oorlog in Oekraïne hun leven veranderde. Familieleden moesten vluchten of werken voor het leger. Een neef verblijft aan het front Katja: „We kregen een afscheidsvideo vanuit de loopgraaf.”

Inhoud

BEZINNING

04 MEDITATIE

14 JEZUS’ HEERLIJKHEID

Ds K J Kaptein: „Luther zat soms uren te mediteren over ”God in de kribbe””

40 BIJBELSTUDIE

Komst van de Zaligmaker

43 OGENBLIK

38 DE KERK IS WERELDWIJD

„We zijn zowel geografisch als in het licht der eeuwen maar een heel klein deeltje van het grote geheel”

95 JOUW VRAGEN

144 KWETSBAAR GESCHENK

„Een winstpunt ten opzichte van vroeger is dat er opener over seksualiteit wordt gesproken”

MENSEN

26 BOEKEN

Winterverhalen

30 MARINUS DANKERS

„Op Gods tijd zal ik gaan ”

52 HERDER OP DE GINKELSE HEIDE

Niets anders willen dan je schapen laten grazen

62 TERUGBLIK #1: BERT EN BERTINE OLIEMAN

68 TERUGBLIK #2: CDA-KAMERLID DERK BOSWIJK

74 TERUGBLIK #3: COR EN KATJA PLOEG

80 TERUGBLIK #4: DS P D J BUIJS

94 HUIS HUGUETAN

Peter Kranendonk werkt in een voormalig

stadspaleis

136 KERSTVERHAAL

160 BERLIJN 1948

Snoepgoed uit de lucht

174 81-JARIGE TENNISLERAAR

Jan Schonewille: „In Psalm 92 staat dat we op onze oude dag nog fris en groen zijn”

180 MUSICUS JAAP DE WIT

198 STREEKDRACHT

Urker Meindert Visser maakt historische schoenen na

212 SMAAKVOLLE GEZINSWONING

Dick en Bernadette Hoogenraad maakten van de woonkeuken het hart van hun huis

224 GEZIN MET NEGEN DOCHTERS

„Vanaf de derde kregen we steeds vaker de vraag of we hoopten dat het een jongen zou zijn”

238 KONINKLIJK HUIS

250 FAMILIEBEDRIJF

ONTSPANNING

10 CONTACT

50 VERVOLGVERHAAL JENTHE

86 ONDER ONS

108 OP JACHT

Avondlucht

110 KENNIS VAN ZAKEN

152 CULINAIR

Kersentaartjes

166 KRINGLOOP

169 TOERISME

Sallandse Heuvelrug

180 BLADMUZIEK

206 WARM DESSERT

210 WIT TAARTJE

223 SPELLETJES

230 DIY

Warmtekussentje, poppenluier en bloemen in mos

242 PUZZELS

Contact!

HOUDT VAN POST

Een kaartje voor

”DOWNIE” ROBERT BOENDER

hoopt 24 december 21 jaar te worden. Verras deze harde werker met een mooie kaart! Wulpenhof

13, 2903 EV Capelle aan den IJssel

MEVR. KEMPE-KEMPENEERS

hoopt op 28 december 75 jaar te worden Wie stuurt haar een kaartje? Merietestraat 14, 4453 AM ’s-Heerenhoek

TROUWE ABONNEES

Terdege zet drie trouwe abonnees in het zonnetje als dank voor hun jarenlange abonnement.

D.C. Bakker uit Arnemuiden

H.R. Beekman uit Oene

H.J. Dijk uit Dalfsen

Zij krijgen een cadeau toegestuurd.

Hebt u een leuke brief, wilt u iemand bedanken of gewoon iets laten weten?

Stuur een mailtje naar redactie@terdege.nl.

Bij huwelijk, jubilea of geboorte leven wij graag mee! Stuur een kaart en wij sturen een kleine attentie terug.

Oproep

Voor de serie ”Familiebedrijven”

(zie pag. 250) kan fotograaf en redacteur Niek Stam nog enkele aanmeldingen gebruiken.

Voorwaarde: in het bedrijf moeten minimaal drie familieleden werkzaam zijn.

Mail de informatie over het bedrijf naar: info@terdege.nl.

Wie weet staat jullie onderneming binnenkort in Terdege!

Mijn kleindochter gaat op oudejaarsdag wandelen met haar dochter. Hannah (3) ziet jongens een rotje gooien en loopt op hen af „Kan het niet wat zachter?”

Elke twee weken Terdege op de mat. Daar ga je meteen voor zitten. De mooiste artikelen en interviews staan voor u op stapel. Mis ze niet! Daarnaast profiteert u in 2023 (Terdege 40 jaar!) van leuke verrassingen.

Lees nu 5 maanden Terdege voor slechts 39,00. Het abonnement stopt automatisch.

Facebook & Instagram

We vroegen: welke tradities horen voor u helemaal bij de kerstvakantie?

KLOOSTERNELLIE: Een strandwandeling met als afsluiter warme chocolademelk (met rum)

JOLIEN_JOLIEN_

JOLIEN: Schaatsen in het Openluchtmuseum of bij het Muiderslot

GABRIELLETENHOVE: Werken met Kerst #oncologieverpleegkundige

HANDGEMHAAKT: Met de hele familie eten Stoofpeertjes met rollade of beenham en aardappelschijfjes IJsstam na

LIN.CREA: Samen met de kinderen iemand bedenken om iets mee te delen van onze overvloed

MIEKIE1996: Een puzzel van 1000 stukjes maken.

JACOMIJNSTUFKEN:

Oliebollen bakken en snert koken, en op oudejaarsdag eten in de buurt uitdelen

ANNELIENPIET: Gourmetten of een Amerikaanse maaltijd En natuurlijk kinderkerstfeest! Uit de kerk een amandelstaaf

TRIJNTJE POST: Knieperties bakken met de kleinkinderen

Volg ons ook op Facebook en Instagram.

Emoties en agressie

Afgelopen voorjaar en zomer beheersten de boeren regelmatig het nieuws Er was fel protest op allerlei manieren De een hing spandoeken op in de wei, een ander bevestigde vlaggen aan lantaarnpalen Weer anderen pakten de tractor om in actie te komen Eerst ging de tocht nog naar Den Haag, maar al snel ontstonden er wilde acties waarbij snelwegen geblokkeerd werden Hulpdiensten konden er soms niet meer langs Agenten stonden tegenover woedende actievoerders die zich in het nauw gedreven voelden

Voor je het weet gaan emoties gepaard met agressie Helaas liepen de acties uit de hand. Demonstreren mag, maar strafbare feiten plegen zeker niet Afval op snelwegen dumpen, hooibalen in brand steken, confrontaties met de politie De sfeer werd af en toe grimmig en er zijn in die periode meer dan honderd mensen aangehouden

In mijn werk op het cellencomplex kreeg ik ook een verdachte binnen. Deze boer was opgepakt tijdens een actie. Je zag zijn emotie, hij zat er echt doorheen Het verblijf van een paar dagen in de cel eiste zijn tol Net als bij andere verdachten geef je dan wat extra zorg, al is het maar met kleine dingen Een bakje koffie extra, een praatje Op zijn laatste dag in de cel werd hij voorgeleid aan de rechter-commissaris. Daar hoorde hij welke straf hem boven het hoofd hing. Ik zag hem weer toen hij naar huis mocht, waar zijn vrouw en kinderen op hem wachtten Toen ik zijn persoonlijke spullen teruggaf, zei hij: „Mij zie je hier niet meer terug, agressie is gewoon fout Dat heb ik de afgelopen dagen wel geleerd ”

De heerlijkheid van het Kind

En opnieuw wordt het Kerst, feest van het Kind in de kribbe. Het Woord dat vlees aannam en onder ons woonde. De apostel Johannes aanschouwde daarin vooral Zijn heerlijkheid.

”In Jezus wordt duidelijk Wie en hoe God is.”

tekst: HUIB DE VRIES beeld: UNSPLASH, PORTRETTEN: RENATE BLEIJENBERG - VAN LEEUWEN, ANTON DOMMERHOLT EN SJAAK VERBOOM

„Voor hen die geloven, glanst Jezus’ heerlijkheid door het vlees heen”

In zijn loopbaan als predikant werd ds A van der Zwan (50) geconfronteerd met hoogten en diepten, ook persoonlijk en ambtelijk Bij alles wat er schudde, was er de vastheid van het kerkelijk jaar. Een menselijke instelling, maar wel een die hij waardeert „Vanwege het evenwicht dat daardoor ontstaat in wat je bepreekt.”

De adventstijd gaf de christelijke gereformeerde predikant nimmer het gevoel hoe daar nu weer aandacht aan te schenken „Als je blijft graven in het Woord, raak je niet snel uitgepreekt.” Voor de morgendienst op eerste kerstdag kiest hij bijna standaard een tekst uit Lukas

2. „In deze dienst staat het heilsfeit centraal; dat wat God heeft gedaan in het zenden van Zijn Zoon In de diensten die erop volgen, besteed ik ook aandacht aan de receptie: dat wat er in het hart van de omstanders gebeurt. Of niet.”

Deze volgorde is voor de predikant uit Dordrecht wezenlijk „We moeten niet bij onszelf beginnen, maar bij het heilshandelen van God Daarop is het geloof gefundeerd. Bevindelijke prediking is niet zozeer een prediking waarin je beschrijft wat de Geest in een mens aan ervaringen bewerkt, al mag dat zeker ook een plek hebben. De Geest wil door het centraal stellen van Christus bevinding óproepen in het hart van de hoorders. Denk maar aan de inhoud én de vrucht van de pinksterpreek van Petrus ”

KRAMP

Voor ds W Silfhout (79) heeft het kerkelijk jaar ook vanuit katholiek oogpunt grote waarde „Bij alle verschillen die er zijn, wordt de hele christenheid in dezelfde perioden bij dezelfde feiten bepaald. Dat spreekt mij aan Nog belangrijker

is dat de centrale betekenis van de heilsfeiten hierdoor elk jaar aan de orde komt.”

Om preekstof zat hij nooit verlegen in de adventsweken en met Kerst „De Bijbel bevat zo veel teksten om erover te preken, dat een mensenleven er te kort voor is ” Hoewel hij op eerste kerstdag in de morgendienst steevast over een tekst uit Lukas 2 preekt, gaf ook dat hem nooit het gevoel in herhaling te vervallen. „Bij een tekst die je al eerder hebt bepreekt, kun je voor een andere benadering kiezen ” Als hij terugblikt, stelt de emeritus predikant van de Gereformeerde Gemeenten vast dat hij in de loop der jaren Christus Zelf steeds meer centraal ging stellen. Vrijmoediger dan in het begin „De vrees dat mensen zichzelf op onterechte gronden voor zalig houden, kan een zekere kramp in je prediking geven. Daar ben ik van bevrijd, zeker sinds mijn emeritaat. Dat hoor ik van meer collega’s ”

LEEG PALEIS

Ds K J Kaptein (52) herinnert zich nog levendig hoe hij als kind Kerst ervoer, in zijn geboorteplaats Urk Vooral wanneer de kerstdagen doordeweeks vielen. „Het hele economische leven viel stil, de klok luidde en iedereen op het dorp ging naar de kerk om stil te staan bij het grootste geschenk dat God ooit gaf aan een verloren wereld Hij maakte Zijn paleis leeg om zondaren te redden.”

Ook voor de hersteld hervormde predikant uit IJsselmuiden is het vanzelfsprekend dat hij op eerste kerstdag over een tekst uit het begin van Lukas 2 preekt „Dat verwachten de mensen; zeker de kinderen. Het is niet verkeerd om daar rekening mee te houden,

zonder de boodschap sentimenteel te maken of te romantiseren Dat is een reëel gevaar.”

Wezenlijk is voor ds. Kaptein het besef dat het Evangelie geen beweging van beneden naar boven is, maar van boven naar beneden. „Daarom bepreek ik Kerst, net als de andere heilsfeiten, in de eerste plaats vanuit God. Lukas 2 biedt daarvoor tal van mogelijkheden, door de gedetailleerde beschrijving Er wordt gesproken over het tijdstip van Jezus’ geboorte, de reden waarom die in Bethlehem plaatsvond, het feit dat er voor Hem geen plaats was, de preek van de engel, er wordt ons een blik gegund in de kraamkamer, je mag zelfs in de wieg kijken. Een kribbe.”

BEPERKEN

In de loop der jaren ging hij zich meer beperken in wat hij naar voren brengt. „Je kunt héél veel in één preek noemen, maar een overdosis aan informatie vertroebelt de centrale boodschap van een tekst. Er moet bovendien ruimte zijn voor verwondering, verstilling en aanbidding; het laten indalen van de woorden in het hart. Luther zat soms uren te mediteren over ”God in de kribbe”. Dat wonder kreeg hij niet klein. Beperking maakt het ook eenvoudiger om dertig keer uit Lukas 2 te preken.”

Bij ds. Van der Zwan groeide het verlangen om in de verkondiging van Christus’ komst iets over te brengen van het wonder van Kerst. „Dat God Zich zó diep neerbuigt, en de ruimte die dat geeft Als Hij Zijn Zoon in deze gevallen wereld laat komen, kiest Hij de allerlaagste plek uit Dat is veelbelovend voor mensen die aan de grond zitten.” Persoonlijk ervoer hij dat sterk in 2018 „Toen heb ik drie maan-

den thuis gezeten. Niet vanwege een burn-out, zoals veel mensen dachten, maar door een geestelijke crisis. Als je alles kwijt bent, opnieuw door God wordt opgeraapt en je vervolgens toch weer mag gaan preken, beleef je dat anders dan voor die tijd. Met Hemelvaartsdag stond ik voor het eerst weer op de kansel. Ik had nooit eerder met zo veel liefde en verwondering gepreekt als toen ”

GEVOELSMATIG

Soms wordt in de adventsprediking de indruk gewekt dat de geboorte van Christus herhaald gaat worden en klinkt op eerste kerstdag de oproep om Hem te gaan bezien, liggend in een stal. Hoewel deze benadering aan zijn eigen kerkelijke kring niet vreemd is, heeft ds Silfhout daar de nodige vragen bij. „Het gevaar van gevoelsmatigheid is dan heel groot Ik ben beducht voor een zodanige systematisering van de heilsfeiten, dat gesteld wordt dat we die in dezelfde volgorde bevindelijk moeten beleven. Eerst wordt het Kerst in de ziel, dan Goede Vrijdag, dan Pasen, dan Pinksteren… Dat kan ik in de Bijbel zo niet vinden. Het gaat erom dat we ons door het geloof leren verwonderen over wat God heeft gedaan; in de heilshistorie en in ons leven Dat laat zich niet in een systeem persen De Heilige Geest werkt vrij.”

Ds Kaptein vindt het op zichzelf niet verkeerd wanneer in de prediking de geboorte van Christus zich lijkt te herhalen. „De profeten spraken soms over toekomstige heilsfeiten alsof die al hadden plaatsgevonden. „Een kind ís ons geboren ” Wij mogen de omgekeerde beweging maken en terugkeren naar Bethlehem, Golgotha, de Olijfberg Wel vanuit het besef dat alles

is geschied, het hoeft niet opnieuw te gebeuren, maar het Evangelie is geen zaak van: Er was eens Dat wat God toen deed, maakt Hij existentieel voor nu. Niet in de zin dat we in een soort visioen bij de kribbe of voor het kruis worden geplaatst, maar zo dat we de betekenis ervan tot in het diepst van onze ziel ervaren Alsof we er zelf bij zijn geweest. Paulus zegt dat hij zijn hoorders Christus voor ogen heeft geschilderd, liggend in de kribbe, hangend aan het kruis.”

HEERLIJKHEID

Opvallend is dat de apostel Johannes in zijn evangelie geen details verschaft over de geboorte van Christus. Hij vat de komst van de Messias samen met de tekst dat het Woord vlees is geworden en onder ons heeft gewoond. Waarna hij niet Jezus’ vernedering, maar Zijn majesteit centraal stelt „Wij hebben Zijn heerlijkheid aanschouwd.”

Ds. Van der Zwan acht het onwaarschijnlijk dat Johannes daarbij dacht aan de verheerlijking van Jezus op de berg. „Hij is de enige evangelist die daar in zijn evangelie niets over schrijft, terwijl juist hij erbij was, in onderscheid van de drie andere evangelisten Ik denk dat we de verklaring van Johannes 1 vers 16 vinden in het volgende hoofdstuk Daar lezen we over het wonder dat Jezus verrichtte op de bruiloft te Kana. Waarna Johannes schrijft: „Dit beginsel der tekenen – waarmee de grondslag is gelegd voor alle tekenen en wonderen die volgden – heeft Jezus gedaan te Kana in Galilea, en heeft Zijn heerlijkheid geopenbaard. En Zijn discipelen geloofden in Hem.”

De heerlijkheid die Johannes in Christus zag, lag dus niet in de glans die Hij gedurende korte tijd op de berg had, maar in de wonde-

ren die Hij deed, de woorden die Hij sprak, Zijn omgaan met mensen, Zijn liefde en ontferming In dat alles weerspiegelde Hij de heerlijkheid van God. In Jezus wordt duidelijk Wie en hoe God is ”

BROOS VLEES

De heerlijkheid van Jezus blijft voor het geloof zelfs in Zijn vernedering niet verborgen, benadrukt ds. Silfhout „De herders en de wijzen knielden voor Hem neer, terwijl Jezus voor het oog een gewoon kind was Wat ze precies van Zijn heerlijkheid zagen en begrepen, weten we niet, maar ze hebben erover gezongen en gesproken Johannes houdt de mensheid en de Godheid van Christus heel dicht bij elkaar. Het Woord dat vlees is geworden, is de Eniggeborene van de Vader, vol van genade en waarheid. Als je daar iets van ziet, doet dat wat met je. Is het niet heerlijk dat God Zijn Zoon naar deze wereld zond? Die kwam in de eerste plaats om Zijn Vader te verheerlijken, zoals Jezus Zelf zegt in het hogepriesterlijk gebed.”

De wijze waarop Johannes schrijft over Jezus’ komst naar deze wereld, vloeit voor ds. Kaptein direct voort uit zijn bedoeling: de lezers overtuigen van de Godheid van Christus. „Dat stempelt zijn evangelie vanaf het begin. Hij begint met de Logos, het Woord dat bij God was en God was De Logos omvat de volle raad van God, de wil van God, het plan van God Dat Woord is vlees geworden, sinds de zondeval vergankelijk en broos vlees. In alles is Jezus ons gelijk geworden, uitgenomen de zonde

Ook Johannes heeft het dus wel degelijk over de nederige geboorte van Christus Tegelijk is Hij God, te prijzen tot in eeuwigheid. Om het met woorden van Luther te zeggen: „Met ons ellendig vlees

Ds. A van der Zwan

Ds. W. Silfhout

Ds. K.J. Kaptein

„De Geest wil door het centraal stellen van Christus bevinding óproepen”

en bloed, bekleedt zich hier het hemels Goed.” Voor hen die geloven glanst Zijn heerlijkheid door het vlees heen. Voor de apostelen kwam die heerlijkheid ten volle aan het licht na de opstanding van Jezus Hij is de Kurios, Die de dood heeft overwonnen. Het is veelzeggend dat Johannes als enige schrijft over de houding van Thomas na de opstanding. Niet om diens aanvankelijke ongeloof, maar vanwege de belijdenis die hij uitsprak: „Mijn Heere en mijn God.” Dát wilde Johannes met zijn evangelie verkondigen Opdat gij gelovende het leven hebt in Zijn Naam.”

SPRONG NAAR BENEDEN

Belangrijk is voor ds. Van der Zwan dat de weg van Christus’ vernedering naar Zijn verhoging niet uiteen wordt getrokken. „In zijn brieven beschrijft Paulus vaak in één penseelstreek het hele heilswerk van Christus, bij voorkeur in een lofzang. Het Kind dat in de kribbe lag en Man van smarten werd, heerst nu als de Vorst des levens en is de biddende en dankende Hogepriester aan Vaders rechterhand Naar mijn gevoel is daar veel te weinig aandacht voor. Wat is in het gaan tot de genadetroon een betere bemoediging dan de wetenschap dat er Iemand zit die Zijn doorboorde handen kan opheffen En dat ook voortdurend doet, dag en nacht ” Binnen dit besef dat de heilsfeiten een onlosmakelijke eenheid vormen, acht ds Silfhout het nuttig dat elk feit afzonderlijk de volle aandacht krijgt. „In de loop der jaren heb ik geleerd dat niet in elke preek alles hoeft te worden gezegd. Het is goed om zo nu en dan oogkleppen op te zetten, waardoor je een bepaald facet van de Schrift scherper in beeld krijgt. Met Kerst mogen we ons volledig richten op

de menswording van de Zaligmaker, de vleeswording van het Woord.” „In het woord “vlees” is alle vernedering samengebald die Christus heeft doorstaan toen Hij de sprong naar beneden maakte”, constateert ds Van der Zwan „Vanuit de hemelse heerlijkheid, waarvan wij ons geen voorstelling kunnen maken, nam Hij het door de zonde verzwakte vlees aan. Het wonder is dat Jezus in dát vlees de heerlijkheid van God openbaart en de ontferming van God voor een verloren wereld toont.”

HOUVAST

Zowel ds Van der Zwan als ds Kaptein wijst erop dat de oosterse kerk veel meer oog heeft voor de verhoging en verheerlijking van Christus dan voor Zijn vernedering „Reformatorische christenen zijn, in lijn met Luther, vooral gericht op het kruis”, verklaart ds Van der Zwan. „Ik denk dat dit Bijbelse papieren heeft. Paulus wenste niets te weten dan Jezus Christus en Dien gekruisigd. We moeten het van het kruis hebben en zijn als navolgers van Christus geroepen het kruis op te nemen. In het gebed voor de doop wordt daar al op gewezen. Het gaat door lijden tot heerlijkheid Aan die heerlijkheid mogen we overigens niet voorbijgaan, dat kunnen we leren van de oosterse kerk We hebben een Christus Die de overwinning heeft behaald.”

In zijn prediking vraagt hij daar geregeld aandacht voor Meer dan vroeger. „Ik ben nogal een tobber en daardoor heel gevoelig voor alle vragen die momenteel spelen Alle zekerheden wankelen. Politici, economen, klimatologen, niemand weet hoe het verder moet Te midden van een wereld waar al zo veel speelt, is er dan ook nog iemand die de luxe meent te hebben om

een oorlog te kunnen starten. De wetenschap dat Christus regeert en Hem niets uit handen loopt, houdt me op de been. Hij is bezig de zegels van de boekrol te verbreken. Er staat heel wat op de bladzijden die Hij voorbij ziet komen, maar Hij weet waar het naartoe gaat.”

EEUWIGE VREUGDE

Het bijzondere van het geloof is voor ds Kaptein dat het niet alleen heerlijkheid ziet in Christus op de troon, maar ook en vooral in Christus aan het kruis „Daar schittert de heerlijkheid van God op onnavolgbare wijze. Hij hangt daar voor mij. Dat krijg je toch niet klein Tegelijk mogen we net als de oosterse kerk met Pasen uit volle borst jubelen: „De Heere is waarlijk opgestaan.” Het bij elkaar houden van die twee houdt ons nederig én hoopvol.”

Ds. Silfhout ontving vaak troost uit Jezus’ belofte aan Zijn discipelen dat Hij heenging om voor hen plaats te bereiden. „In relatie tot wat Hij bidt in Johannes 17: „Vader, Ik wil dat waar Ik ben ook die bij Mij zijn die Gij Mij gegeven hebt, opdat zij Mijn heerlijkheid mogen aanschouwen.” Daar mag mijn hart weleens naar uitgaan. Ik ben geen levensmoe mens, en probeer nog te doen wat mijn hand vindt om te doen, maar ontbonden te zijn en met Christus is toch veruit het beste ”

Met Zijn wederkomst zal ook de schepping worden vernieuwd en hemel en aarde bij elkaar worden gebracht „Dat is een heerlijkheid waarvan we ons nu nog geen voorstelling kunnen maken. Met een verheerlijkt lichaam, vrij van zonden en zorgen, op een gezuiverde aarde God verheerlijken. De geestelijke blijdschap die we hier weleens mogen hebben, is maar een klein beginsel van die eeuwige vreugde ”

Levensechte orgelklanken, bereikbaar voor iedereen

Er is niks mooiers dan orgels bouwen, vindt Bert-Jan de Waard van virtueelorgelbouwer Mixtuur. Met techniek wil ik bereiken dat mensen net zo geraakt worden door de klank uit ónze orgels als door die uit echte pijporgels.”

Met de Hauptwerk-orgels van Mixtuur breng je de klank van wereldberoemde orgels eenvoudig in de woonkamer Zelf spelen met klanken die exact zo klinken als die uit echte orgels maakt dat je het orgelspel intenser beleeft Mixtuur maakt dit voor elke orgelspeler mogelijk. De Waard: „Het gaat om kant-en-klare orgels met de techniek van Hauptwerk en het gemak van een elektronisch orgel. Maar dan met een aan de werkelijkheid grenzend klankbeeld Indrukwekkend!”

De orgels zijn bijzonder compleet en gebouwd voor de volle breedte van de markt: particulieren, kerken en instellingen. Elk orgel wordt volledig in eigen beheer samengesteld Eerder werden alle onderdelen ingekocht en geassembleerd, maar

al snel groeide het besef dat het beter kon en werd er in eigen techniek geïnvesteerd. De printplaten ontwerpt Mixtuur nu zelf, wat tot allerlei handige mogelijkheden bij het bespelen leidde.

Verder worden de Mixtuur-luidsprekers, voorversterkers en eindversterkers zelf uit componenten van topleveranciers samengesteld.

Flexibiliteit voert hierbij de boventoon: persoonlijke wensen van klanten kunnen worden meegenomen. Alles is erop gericht om een zo hoog mogelijk kwaliteitsniveau te halen, afgestemd op de organist.

SFEERVOLLE SHOWROOM

Om belangstellende orgelspelers de superieure kwaliteit van Mixtuurorgels te laten ervaren is er een sfeervolle showroom –belevings-

ruimte– ingericht in een voormalige kerk in Klundert (Noord-Brabant) De complete collectie staat daar klaar om bespeeld te worden. Met keuze uit talloze gedigitaliseerde kopieën (samplesets) van kerkorgels van over heel de wereld. De Hauptwerk-orgels van Mixtuur worden via dealers over de hele wereld verkocht. In Nederland en België kun je terecht bij Kuipers Muziekhuis in Leens (Groningen, Orgelcentrum Andante in Veenendaal (Utrecht) en Orgelhuis Delobelle in Kortrijk (België) Op die locaties staat een selectie van veel verkochte edities opgesteld, met korte lijnen naar Mixtuur in Klundert

Meer weten over Mixtuur of een afspraak maken om zelf te komen spelen? Ga naar mixtuur.com.

‘LATER WIL IK DOKTER WORDEN’

- Arsema (7), Ethiopië

Deze maand staan we op de scholen stil bij het Kerstfeest. In het sponsorprogramma mogen de kinderen leren dat de HEERE Jezus naar de aarde kwam om licht te brengen in een wereld vol duisternis. Een hoopvolle boodschap, zeker nu stijgende voedselprijzen wereldwijd miljoenen gezinnen in de knel brengen Maar juist op deze moeilijke momenten zien we veerkracht ontstaan. Zien we kinderen zoals Arsema die blijven dromen Hoopgevend!

Ook in 2023 bouwen we via christelijk onderwijs, maaltijden en medische zorg aan een beter bestaan voor kinderen in armoede.

Doet u mee?

Meld u aan als kindsponsor op

WOORDENDAAD.NL/SPONSOREENKIND

Banden plakken

Als er één beroepsgroep is waarvoor ik de applausmachine zou willen aanslingeren, dan is het die van de fietsenmakers.

Toen

Ik ben een heel gewone jongen in een heel gewoon huis (al is dat laatste tegenwoordig niet zo vanzelfsprekend, maar dat terzijde) Ik ben zo iemand die in de supermarkt uitzoekt welke hagelslag per kilo het voordeligst is Die acht potten jam koopt als ze in de aanbieding zijn Een doorsnee-Nederlander Zo een zonder tweede huis, beleggingsportefeuille of privéchauffeur

Arien van Ginkel is (pleeg)vader van vier kinderen, onder wie een tweeling, en werkzaam als mediastrateeg

Maar één ding heb ik wel: een fietsenmaker Ik geef toe, ik leef een beetje boven m’n stand in dat opzicht, maar ik plak geen banden Het is een principekwestie

Het zit zo: ik kan het gewoon niet De buitenband eraf halen lukt me, maar daarna gaat alles fout wat fout kan gaan Ik kan het gaatje niet vinden, het plakkertje plakt niet of de band klemt zich vast in de kettingkast Wat me ook eens gebeurde: de band bleek geklapt, zodat er niks te plakken viel. Een andere keer zat het gaatje bij het ventiel en werd daarom onplakbaar Mijn bandplakbeslommeringen pakten pas echt traumatisch uit toen ik na veel zoek- en plakwerk mijn binnenband weer oppompte zonder de buitenband eerst op scherpe voorwerpen te hebben gecontroleerd…

De maat was vol toen ik eens verwoed de eigenwijze buitenband weer op z’n plek probeerde te krijgen met een paar van die rare plastic dingetjes die gereedschap zouden moeten voorstellen. Toen ik wat kracht zette, bleek mijn binnenband plots opnieuw een zeef Ik klopte beschroomd bij de fietsenmaker aan Inmiddels is de schroom eraf, want ik ben lang niet de enige die faalt in bandenplakken, weet ik nu. Soms raadt een fietsenmaker een compleet nieuwe binnenband aan, terwijl er maar één gaatje in zit „De band is echt slecht”, zegt-ie dan „Als ik die nu niet vervang, sta je hier zo weer ” En ik antwoord quasi-nonchalant: „Wel, vervang ’m dan maar.” Want deze man leeft op stand in fietsenland.

ik wat kracht zette, bleek mijn binnenband plots opnieuw een zeef

Dekentje, kaarsje, koekje

en... EEN BOEK

Als de straatlantaarns eenmaal branden, je de gordijnen hebt dichtgeschoven en een kaars aangestoken, wordt het tijd om onder te duiken in een winterverhaal. Maar welk? Zeven tijdloze tips. Trouwens: wees blij dat niemand ooit te oud is voor een jeugdboek!

tekst: JEANNETTE WILBRINK-DONKERSTEEG beeld: GETTY IMAGES

TIJDLOOS

OORLOGSWINTER(1972)

Jan Terlouw

INHOUD: Nog maar 16 jaar is Michiel, maar de laatste, barre oorlogswinter maakt in één klap een man van hem Het verzet waarin hij verzeild raakt, blijkt veel heftiger te zijn dan een spannend avontuur. En goed en fout zijn minder gemakkelijk te herkennen dan hij ooit dacht.

TYPERING: Typisch het verhaal van een meesterverteller: meeslepend voor de jeugd van 10 tot en met 100 jaar.

CITAAT: „Dirk kwam half overeind. Wat zag hij eruit! Zijn neus stond scheef. Één oog was niet te zien, zo opgezwollen was het Op zijn linkerwang zat een akelige rauwe plek. Zijn mond stond een eindje open, kon blijkbaar niet helemaal dicht. „Dirk, wat hebben ze je toegetakeld.” Dirk probeerde te glimlachen. Het werd meer een grijns „Ik heb gelukkig geen spiegel ” „Ben je ontsnapt?”

„Ja. Uit de trein gesprongen. Gisternacht. Heb je iets te eten bij je? Ik heb al twee dagen lang niets gegeten. Gisteren heb ik me de hele dag schuil gehouden in een houtwal Ik ben bijna bevroren ””

Klassieker

EEN KERSTVERTELLING (1843)

Charles Dickens

INHOUD: De gierige Scrooge krijgt op kerstavond bezoek van het Verleden, het Heden en de Toekomst. Daardoor verandert niet alleen zijn eigen leven drastisch, maar ook dat van zijn (arme) naasten.

TYPERING: Een bekeringsgeschiedenis, zij het in humanistische zin, met een geniale plot en een fantastische, fantastierijke sfeer.

CITAAT: ””Ja meneer”, zei Bob Cratchit, ”als u het niet erg vindt, wil ik op kerstdag graag vrij.” ”Ik vind het wel erg”, zei Scrooge. ”En bovendien vind ik het oneerlijk. Want je verwacht

natuurlijk wél dat ik je gewoon betaal voor die hele dag vrij.” (...) De klerk glimlachte ongemakkelijk. ”Is dat eerlijk? Dat het mij een hele dag salaris kost, terwijl jij thuis zit te niksen? Is dat een mooie kerstgedachte?””

ROMANTISCH

WITTER DAN SNEEUW(2022)

Sara en Jiska Kranendonk

INHOUD: In een poging om haar verleden achter zich te laten, neemt Hannah een baan aan als onderwijzeres in een weeshuis Hier heeft ze haar handen vol, helemaal nu er met Kerst geld wordt opgehaald voor het weeshuis Daarnaast maakt ze zich zorgen om de kleine Lenny, die sinds zijn aankomst nog geen woord heeft gesproken

TYPERING: Romantisch en hartverwarmend feelgoodverhaal.

CITAAT: „Hij hing zijn zondagse jas aan de haak naast de deur en liep naar de haard In de wintermaanden kon hij het vuur maar beter zo veel mogelijk brandende houden, anders moest hij ’s ochtends eerst het ijs uit zijn waskom halen voordat hij zijn gezicht kon wassen.”

Jeugdsentiment

”HET HUISJE IN DE SNEEUW” (1924)

W.G. van de Hulst

INHOUD: En het kannetje zei kloek en het was bitterkoud. Ach ja, zo ging het! Daan en Dikkie willen een kan koffie gaan brengen bij hun vader, die aan de spoorweg werkt. Maar ze verdwalen.

TYPERING: Een Van de Hulst zoals een Van de Hulst moet zijn, vol sfeer en sentiment.

CITAAT: ”Arme jongens! Ze waren zo moe. Ze waren zo koud. Ze waren zo bang. En ’t begon weer heel zachtjes te sneeuwen. Daan keek naar boven. De lucht was opeens vol vuile pluisjes... óveral. Ze dwarrelden naar omlaag... óveral!”

HUMOR

DRIE MANNEN IN DE SNEEUW (CA. 1935)

Erich Kästner

INHOUD: Een miljonair is niet tevreden met zijn leven Hij doet onder schuilnaam mee aan een wedstrijd die zijn eigen fabriek uitschrijft en wint een vakantie naar een hotel in de bergen Minder chic gekleed dan normaal reist hij ernaartoe Zijn bediende begeleidt hem, maar eenmaal op hun bestemming doen de twee alsof ze elkaar niet kennen Ondertussen waarschuwt een bezorgde dochter het hotel

TYPERING: Komisch verhaal over arm of rijk zijn, wat dat met een mens doet en hoe hij op grond daarvan bejegend kan worden

CITAAT: „Beste juffrouw Hildegard! Wij zijn gezond en wel aangekomen U had er toch beter aan gedaan niet achter onze rug om met het hotel te telefoneren De geheimraad is van plan u de oren af te snijden We zijn toch zo geschrokken! Men heeft de andere prijswinnaar, hier voor de verklede miljonair gehouden. (...) En nu heeft die meneer Hagendoorn poesen op zijn kamer En niet uw vader ”

Voorleesvreugde Beetje psychologie

DE WINTERTUIN (1995)

Joke Verweerd

INHOUD: De 33-jarige tuinontwerpster Ika keert terug naar het ouderlijk huis, waarvan ze lang geleden is weggelopen. Reden voor haar terugkomst: het sterfbed van haar moeder Talloze pijnlijke herinneringen laaien op, maar tijdens het ontwerpen van een wintertuin weet Ika haar verdrietige verleden eindelijk een plekje te geven

TYPERING: Ontroerend verhaal over vergeving en aanvaarding.

CITAAT: „„Ika schreeuwde, haar stem leek uit haar borst weg te scheuren, precies op de plaats achter haar ribben waar ze de pijn van het scheurende cellofaan gevoeld had. „Waarom , waarom, moeder? Wat kon ik eraan doen, dat ik er niet zijn mocht…? Had me dan meteen maar vermoord. Had me dan niet laten komen als ik toch geen leven hebben mocht ””

”HET BIJZONDERE KERSTFEEST VAN PAPA PANOV”

Leo Tolstoi / Ruben Saillens

INHOUD: Een eenzame Russische schoenmaker hoort op kerstavond een stem die zegt dat de Heere Jezus de volgende dag op bezoek komt Papa Panov gaat op de uitkijk staan Arme mensen die voorbij lopen, biedt hij hulp en eten aan. Maar Degene die hij verwacht, meent hij nergens te zien Totdat de stem hem uit de droom helpt…

TYPERING: Het lijkt haast een gelijkenis

CITAAT: „Hij pakt de mok koffie aan van Papa Panov en schuifelt dichter bij de kachel Papa Panov gaat weer op zijn plaats staan bij het raam en kijkt links en rechts uit over de straat. „Verwacht je bezoek? Moet ik weer gaan?” Papa Panov schudt zijn hoofd: „Nee Ik nou Zeg, heb je weleens van Jezus gehoord?” De oude straatveger kijkt hem met grote ogen aan.”

„IK HOOP DAT IK NOG EEN BEETJE NUTTIG

HET LAATSTE STATION

Marinus Dankers verwachtte niet dat hij nog een keer zou verkassen, maar het gebeurde wel. Begin dit jaar verhuisde hij naar verpleeghuis Salem. Zijn kracht neemt af, het denken gaat trager, de donkere winteravonden stemmen hem soms triest. ”Maar we moeten onze tijd hier uitdienen. Op Gods tijd zal ik gaan.”

tekst: HUIB DE VRIES beeld: RENATE BLEIJENBERG-VAN LEEUWEN

KAN ZIJN”

Over zijn onderkomen heeft Marinus Dankers (95) niet te klagen. De oud-marineman en voormalig voorlichtingssecretaris van de SGP betrok een kamer in de nieuwbouw van Salem. Daar kreeg zijn bescheiden aardse bezit weer een plek De kast met zijn dierbaarste boeken, het bureau dat hij door een meubelmaker uit Hippolytushoef liet maken, prenten en voorwerpen die herinneren aan zijn loopbaan. En veel familiefoto’s

Op de salontafel ligt ”Een beker koud water”, geschreven door Gerdien Post-Dankers, zijn oudste dochter In 1989 verongelukte ze op Haïti, het land waar ze met echtgenoot Maarten werkzaam was voor Woord en Daad Nog geregeld neemt hij het boekje ter hand. Om rond te dwalen in de tijd van weleer en zich te verwonderen over de snelheid waarmee de jaren vergleden.

Het was op advies van Annet, de oudste dochter van Gerdien, dat hij vanuit Den Helder naar het westen kwam „Annet is m’n grote steun Ze belt me elke dag en regelt m’n financiële zaken. Toen ik nog in Den Helder woonde, zocht ze me daar geregeld op, maar dat was vanuit Mijnsheerenland een enorme reis Op een dag zei ze: „Kom toch onze kant op, opa ” Zo ben ik in Rotterdam beland.”

LEUK MENS

Hij vond onderdak in Huize Avondrust, dat na een ingrijpende renovatie Oorden Staete ging heten Tijdens de verbouwing verbleef hij in serviceflat Rehoboth Een lelijke blaasontsteking maakte een einde aan zijn verblijf in Oorden Staete. Hij vertelt erover in marinetaal.

„Het was of er een steen in mijn buik zat Wat een toestand, zeg Toen ik op een nacht weer moest plassen, ben ik onderuitgegaan. Ik lag plat op het dek, m’n tampatje kon ik niet meer bereiken. Een halve nacht heb ik daar liggen worstelen De volgende morgen ben ik naar het ziekenhuis gebracht.”

Vanuit het hospitaal ging hij naar een verzorgingshuis in Strijen, om aan te sterken „Daar vroeg een

mevrouw aan me: „O, kom je uit Avondrust? Dan ben je zeker van de Gereformeerde Gemeenten? Ik heb maar ja gezegd, om het niet te ingewikkeld te maken.”

Na zes weken mocht hij terug naar Oorden Staete Intussen was hij aangemeld bij verpleeghuis Salem in Ridderkerk. Kleinzoon Maarten trok tijdelijk bij hem in, om handen-spandiensten te verlenen.

De verhuizing viel Dankers zwaar. „Salem is het laatste stationnetje, dat weet je En in Avondrust had ik een paar goede vriendinnen. Ik moet nodig weer eens bellen met mevrouw Muilwijk, de weduwe van ds. Muilwijk. Die woonde schuin tegenover me. Een leuk mens is dat ”

OVERLEDEN

Ridderkerk was hem niet vreemd „Hier woonde mijn goede vriend Leen van der Waal, ook al overle-

„Mensen nog aan toe, volgens mij kan iedereen me prima verstaan”

GOUDEN MOMENTEN

Toen ik in Den Helder studeerde, aan het Koninklijk Instituut voor de Marine, ging ik geregeld op maandagavond naar de Bijbellezing in het kerkje van Dankers aan de Hoogstraat. Met de oldtimer-Mercedes die ik destijds had, reed ik naar de Landmetersweg en stopte bij de voordeur, waarna mevrouw Dankers plaatsnam op de passagiersstoel en meneer Dankers achterin. We reden een extra rondje langs de vuurtoren, de Lange Jaap, omdat ze zo van dat ritje genoten Na de Bijbellezing dronken we bij hen thuis nog een kopje koffie en keerde ik terug naar het instituut Toen we later als gezin de keuze kregen om naar Curaçao te gaan, zochten we advies bij de familie Dankers Zij waren immers ook in de West geplaatst geweest. „Altijd doen, Mark, daar ga je geen spijt van krijgen Wat een heerlijke tijd!”

En dat was het, ook voor ons. Nu meneer Dankers in Salem woont, bezoeken we hem nog regelmatig. Af en toe nemen we een harinkje mee Soms kijken we even naar het uniformjasje dat in de kast hangt. Voor we afscheid nemen, lezen we altijd een stukje uit de Bijbel en bidden we samen. Dat zijn gouden momenten

MARK BROUWER, MAJOOR DER MARINIERS, MOMENTEEL WERKZAAM ALS ADVISEUR BIJ DE NAVO

den. Toen hij nog aardig gezond was, kwam hij me geregeld met zijn auto ophalen Dan verzon ik waar we heen gingen en reed hij me ernaartoe. Och, och, wat zijn er al veel vrienden gestorven ”

In Salem sterven wekelijks mensen, maar het personeel mag er niet over praten, vanwege de privacywetgeving. „Je moet het in de krant lezen. Daar kan ik niet aan

Volgens mij kan iedereen me prima verstaan.”

Voorlezen deed hij tientallen jaren, vanaf de kansel van het oud gereformeerde kerkje van Den Helder. Dat werd onder zijn leiding zelfstandig en sloot zich na 2004 aan bij de Hersteld Hervormde Kerk.

Nu is hij lid van de hersteld hervormde gemeente van Barendrecht, maar op zondagmorgen luistert

kerkmuren hebben me nooit veel gezegd. Het gaat om het Evangelie dat wordt gebracht Zondagsavonds bel ik met Annet en bespreken we wat we die dag hebben gehoord.”

NIEUWS

wennen, maar verder is het hier prima. Je hoort geen onvertogen woord.”

Als hij in de woonkamer van zijn afdeling de maaltijd gebruikt, wordt hem meestal gevraagd uit de Bijbel te lezen en te eindigen met gebed. „Pas had ik ineens een leesspecialiste over de vloer. Ze wilde weten of ik wel duidelijk genoeg lees. Nou, mensen nog aan toe…

hij vanuit Salem naar ds Kempeneers, predikant van de christelijke gereformeerde kerk te Barendrecht. „Daar heb ik een kostelijke ontmoeting mee gehad. Och, och, wat een gesprekje was dat.”

Zondagmiddag woont hij dankzij de moderne middelen op afstand een dienst van een hervormde voorganger bij „Mannen zoals Jan de Groot en De Reuver. Nee,

Ook de doordeweekse dagen zijn gevuld Aan aanloop ontbreekt het niet. „Het is me soms te gortig. Dan ben ik zó moe, jongen.” Als er geen bezoek is, luistert hij vrijwel elk uur naar het nieuws. „Niet dat geleuter eromheen, puur de nieuwsuitzending Oud zijn is geen reden om je kop in het zand te steken. Zolang ik hier ben, wil ik weten wat er op deze wereld speelt Uiteindelijk wordt alles door de Heere bestuurd. Gód regeert!”

Zijn verleden als oud-marineman en SGP-functionaris speelt geen rol meer bij de wens op de hoogte te blijven van de actualiteit. „Aan de SGP kan ik niks meer veranderen, als ik dat al zou willen. Aan die oorlog nog minder. Nou wil Poetin weer mensen deporteren, als ik het goed begreep. Och, och, in wat voor

HISTORISCH OGENBLIK

Jarenlang bezochten mijn vrouw en ik de avonddiensten in het kerkje aan de Hoogstraat in den Helder, waar meneer Dankers preeklezer was In de leesdiensten wilde hij de kerk der eeuwen tot spreken brengen. Hij betreurde het dat wat vroeger als vanzelfsprekend was doorgegeven, nu geen resonantie meer vond. Bij de catechismuspreken van Smytegelt schuwde hij daarom niet woorden en uitdrukkingen uit te leggen, of de politieke context van Smytegelts dagen toe te lichten. Soms met de toevoeging dat wat in Smytegelts dagen al een probleem was, in onze dagen nog klemmender was geworden en zijn boodschap dus nog relevanter

Dankers bereidde zijn voordracht altijd minutieus voor, zodat het leek alsof zelfs lastige teksten spontaan in zijn hoofd op-

kwamen. Eén keer kwam de historie wel heel dichtbij. Tijdens de preek klonk een eindeloos lijkende hoeveelheid knallen. Eerst dachten we nog (het was begin december) aan vuurwerk. Terwijl Dankers de protocollen van de marine zo goed kende, moest de koster hem na de dienst de toedracht vertellen. Dankers stond daar toen bijna ontredderd van ontroering, met tranen in de ogen. Hij was zo geconcentreerd geweest op de historische preek, dat hij onbewust was gebleven van het feit zelf getuige te zijn van een historisch ogenblik. Prinses Amalia was geboren

AUGUSTE MOUSSAULT, OUD-VOORGANGER VAN DE DOOPSGEZINDE GEMEENTE WIERINGEN

„Zelfs als we een soort ruzie hadden, was het nog fijn”

tijd leven we toch.

En dan die honger in Afrika. Dat grijpt me nog meer aan Wij mogen uitkiezen wat we willen eten. Wat je niet lust, schuif je weg. Dat wordt ergens in een ton gedaan, terwijl elders op de wereld kinderen verhongeren. Och, och, wat een verdriet toch Ik was ook zo blij dat dat prinsesje weer voor de dag kwam, die Amalia. Daar heb ik vaak voor gebeden toen ze binnen moest blijven door die bedreigingen. Er zou veel meer voor ons Koningshuis gebeden moeten worden ”

KOSTELIJK BOEKJE

Tussen de nieuwsuitzendingen probeert hij af en toe wat te lezen In een encyclopedie, de krant, een stichtelijk werk Op het tafeltje naast zijn stoel ligt een stukgelezen Bijbel, geopend bij de profeet Habakuk. Eronder ”En voort wentelen de eeuwen” van de zendingsman dr

H. Bavinck.

„Ken je ”Twice Freed” van Patricia St John?” vraagt hij „Kén je dat niet? Een kostelijk boekje is dat,

maar Engels lezen lukt me bijna niet meer. Het kost me ook steeds meer moeite om mijn hoofd erbij te houden als ik de krant lees.” Vorige maand werd hij 95. „Och jongen, ja, hoe is het om zo oud te worden? Ik hoop dat ik nog een beetje nuttig kan zijn voor mijn kleinkinderen en achterkleinkinderen. Ze zoeken me trouw op, om wat met opa te praten. Ik luister naar wat ze te vertellen hebben en probeer wat door te geven Een kleinzoon van me, een heel lieve jongen, gaat niet meer naar de kerk Voor hij vertrekt, lees ik een stukje uit de Bijbel. Daarna breng ik hem naar de uitgang, waar hij me nog een keer omhelst „Dan zeg ik: „Maarten, als je in nood komt, kun je altijd tot God roepen, hoor!”

„Ja, dat weet ik, opa ” „Mijn laatste gebed ’s avonds is voor jou, jongen.”

„Dat is goed, opa ”

Zo heb ik mijn wereldje om me heen, mensen voor wie ik misschien nog iets mag betekenen Ook met het personeel heb ik aardige

GEBROKEN ARM

Mijn opa fietste supergraag Met zijn hoed of pet op heel Den Helder door, en verder Als kleinkinderen mochten wij vaak mee Hij was en is dol op al zijn kleinkinderen Als kleintjes zaten we voor- of achterop, en hij wees zwaluwnesten aan. Waarna hij Psalm 84 aanhaalde of het versje over de mus en de zwaluw voor ons zong Toen ik een jaar of acht was, logeerde ik samen met mijn zusje de hele zomervakantie bij oma en opa in Den Helder Wij woonden destijds op Haïti en het was de bedoeling dat we in die zomer ondergedompeld zouden worden in de Nederlandse cultuur en tradities We bezochten folkloremarkten in Schagen en leerden zwemmen Mijn opa had er ook op ingezet dat ik zelfstandig zou leren fietsen Toen we op een dag samen op een fietspad reden, zei ik tegen hem: „Opa, ik kan ook met mijn ogen dicht fietsen ” Mijn opa, altijd kind met de kinderen, zei: „Ja, dat kan ik ook ” Zo reden we verder Het duurde zo’n tien seconden voordat onze fietswielen elkaar tegenkwamen en ik viel Met een gebroken arm ging ik het vliegtuig in, terug naar huis

gesprekken. Over waar ze wonen en of ze al een vriend hebben. Als dat niet zo is, zeg ik: „Daar mag je de Heere om vragen.” Dat weten ze, want het zijn allemaal meiden die bij het Woord zijn opgevoed ”

BRIEVEN

In de kledingkast hangt, tussen kostuums en overhemden, zijn adjudantsjasje van de marine. „Daar ben ik wel een beetje trots op, ja ” De trouwfoto van hem en Jo, hij in marine-uniform, kreeg een plaats aan de wand achter zijn stoel In 2007 moest hij afscheid nemen van de vrouw met wie hij alles deelde. „We waren net 55 jaar getrouwd Ik mis haar ontzettend, nog altijd Toen ik voor het eerst een eindje met haar had omgefietst, vertelde ze dat aan haar vader Die vond het prima dat ze met mij verkering kreeg, maar waarschuwde dat ze als vrouw van een marineman veel alleen zou zitten. Daar liet ze zich niet door afschrikken. Het was een gewéldige vrouw Toen ik in Nieuw-Guinea zat, schreven we

Het kinderlijk geloof

van de 7-jarige Artem

Voor € 35,00 kan een kind twee maanden naar het dagopvangcentrum.

Doneer nu op

komoverenhelp.nl

of scan de QR-code.

elkaar voortdurend brieven. We hadden het zó goed samen. Zelfs als we een soort ruzie hadden, was

blijft een gave.”

De winter ziet hij met zorg tegemoet „Ik kan slecht tegen die

Eerst is Gerdien op Huisduinen begraven, toen onze schoonzoon

Jonas, daarna Jo en onze dochter Margreet. Straks lig ik erbij, onder de zwaai van het licht van de vuurtoren over bakboord ”

het nog fijn. Dat ik na haar sterven niet depri ben gebleven, heb ik niet aan m’n eigen knappigheid te danken.”

Meestal is hij ’s morgens al vroeg wakker „Dan ga ik alle versjes opzeggen die ik nog ken; psalmen en gezangen die me te binnen schieten Totdat ineens het licht aan flitst en zo’n zuster binnenkomt. Alles moet tegenwoordig snel, snel Eer je het goed en wel in de gaten hebt, zijn ze je broek al aan het aantrekken. Het is elke morgen een wonder voor me dat ik er nog ben.

Als ik de eetkamer binnenkom, zeg ik tegen mevrouw Scherpenisse: „Meid, we zijn er nog.” Het leven

donkere avonden. Maar we moeten onze tijd hier uitdienen Op Gods tijd zal ik gaan In de hope des eeuwigen levens, zegt Titus. Daar gaat het om ”

VUURTOREN

Met zoon Koos en kleindochter Annet heeft hij zijn begrafenis al doorgesproken. „Niet te veel flauwekul over die marine en al het andere dat ik heb gedaan Ik word begraven op Huisduinen, dus van Ridderkerk moeten ze me naar Den Helder brengen Wat een toestand, maar ach, ze zullen het wel rooien. Annet zegt: „Maak je daar nou maar niet druk over, opa Dat komt vast agoed.” Dat zal ook wel.

Op de grafsteen van Jo staan de woorden: „Ik roep u aan.” Na zijn overlijden zal de steenhouwer het vervolg erbij beitelen: „’k Blijf op U wachten.” Met gesloten ogen citeert de oud-marineman de rest van het psalmvers: „Omdat, g’ o God, mij altoos redt. Ai, luister dan naar mijn gebed, en neig Uw oren tot mijn klachten ” Och toch Nou ja, daar leef ik zo’n beetje bij, zolang het de Heere behaagt dat ik hier ben Vroeger las je dat op rouwkaarten. „Heden behaagde het den Heere…” Tegenwoordig zie je dat weinig meer, maar het was een mooie uitdrukking. Vaak bid ik: „Och Heere, hoef ik niet als een werelds mens weg te gaan, maar mag ik gaan als iemand die op U vertrouwt.” We moeten het helemaal van Hem hebben, tot de laatste zucht.”

DANK VOOR ALLES

De eerste hoge SGP’er die ik ontmoette, was meneer Dankers

Als jong studentje schreef ik regelmatig werkstukken over de SGP Mijn vraagbaak was dan de „voorlichtingssecretaris” van de SGP: M. Dankers, Landmetersweg 52 (uit m’n hoofd gezegd) in Den Helder. Dat stond gewoon zo in het partijblad De Banier, met het telefoonnummer erbij. Ik mocht hem als referentie gebruiken toen ik, nog groen achter de oren, solliciteerde bij de SGP-fractie in de Tweede Kamer

Kennelijk heeft hij een goed woordje voor me gedaan, want ik werd als confessioneel-hervormde-met-snor na een loodzware procedure, tegen mijn verwachting, zowaar aangenomen. Menselijkerwijs gesproken is het dus Dankers’ schuld dat ik ruim 38 jaar geleden bij de SGP-fractie in de Tweede Kamer belandde

–

en tot sommiger vreugd of verdriet, er nog steeds zit. Ik ben hem er tot op de dag van vandaag zeer erkentelijk voor. Al was het maar omdat hij, de voorlichter van de partij, en ik, spreekbuis van de Kamerleden, in de beginjaren collega’s waren, hij aan de Haagse Laan van Meerdervoort 165 (adres Partijbureau toen) en ik op het Binnenhof Er zijn er daarna veel gekomen en gegaan, maar géén zoals ”meneer Dankers” , nu –nog steeds met schroom– ”Rien”

Zijn afscheidswoorden waren steevast: „Sterkte bij alles ”

Ik zeg: „Dank voor alles ”

MENNO DE BRUYNE, VOORLICHTER VAN DE SGPFRACTIE IN DE TWEEDE KAMER

„Daarna breng ik hem naar de uitgang, waar hij me nog een keer omhelst”

BKV wenst

u goede kerstdagen en

een veilig 2023!

Barneveldse Kraanverhuur Daar staat BK en daar zijn we trots op. Wat ooit begonne als een klein éénmansbedrijf in het buiten van Barneveld, is nu uitgegroeid tot een spe die in heel Europa gevraagd wordt voor hijsw Zeker als het om complexe opdrachten ga bedrijven graag een beroep op BKV. We maken daarbij gebruik van een brede range aan mobie en rupskranen (van 40 tot 800 ton).

begonnen is buitengebied specialist voor hijswerk. gaat, doen mobiele

De juf!

Voordat ik op de Pieter Zandt kwam werken, was ik heel even juf in groep 3. Ik kijk er koesterend op terug. Soms kwam ik een leerling buiten de schooltijden tegen. Zo’n net-geen-kleuter-meer-kind. De verlegen leerlingen verborgen zich half achter moeders benen, met glimmende ogen. Dat wel. Altijd met glimmende ogen. De juf! De juf!

De mondiger kinderen tikten mij vol bravoure op mijn been Dan keken ze me aan met een gezicht dat zoveel zei als: hier ben ik! Bijna trots, alsof het een hele prestatie was dat zij ook in de winkel waren, dat zou de juf vast verrassen En dat speelde ik dan ook, een en al verbaasdheid: „Ben jij ook hier!? Nou, wat gezellig, heb ik even geluk!”

Gerjanne, moeder van vijf, en zestien jaar docente Nederlands op het vmbo, heeft vier hobby’s: schrijven, lezen, lezen en lezen.

Nu ben ik geen juf meer Ik ben docent Maar ook nu kom ik hen soms tegen buiten schooltijd Mijn pubers Zij verstoppen zich niet achter moeders rok en zij tikken ook niet vol bravoure op mijn schouder Zij nemen buiten schooltijd heel andere verschijningsvormen aan Je hebt leerlingen die me niet onvriendelijk doch nauwelijks enthousiast toeknikken. Een beetje zo van: ”Hoi”, en daar eindigt de interesse dan Geen verlegenheid, geen bravoure; meer een totale desinteresse. Ik sta dan denk ik net één trede hoger dan een lantaarnpaal, ongeveer dat gehalte Ik knik spiegelend terug: niet onvriendelijk, wel op afstand, met heel mijn houding zeggend: Wees niet bang Ik ga geen gesprek met je aanknopen. Ik knik slechts. De tegenpolen heb je ook. Vaak meiden. „Mevrouw!!!” gillen ze al van 10 meter afstand, en dan zwaaien ze zo verrukt, dat ik me werkelijk enorm geliefd voel Ik zwaai dan maar dartel terug, jolig bijna Ik pas me eigenlijk ontzettend goed aan aan mijn leerlingen, bedenk ik nu. Als ik een van mijn kinderen mee heb, struikelen de pubers over hun woorden om hun adoratie te uiten „Is dat uw dochtertje? Aaah ” En dan heb je nog de leerlingen die mij wel zien (ja, ik wéét dat ze me zagen), en vervolgens buitengewoon nonchalant de andere kant op kijken Ik vraag me af of het onverschilligheid is, of meer een verlegenheid met de situatie Dat laatste kan ik me heel goed voorstellen Want dat is nogal wat. De juf tegenkomen in het wild.

Maar ook nu kom ik hen soms buiten schooltijd tegen, mijn pubers

Beeld van God (19)

Lezen: Lukas 3:21-38

Jezus is de zoon van Adam, de zoon van God. Met die woorden eindigt Zijn geslachtsregister in Lukas 3. Waarom staat dit geslachtsregister in Lukas op deze plaats en wat betekenen die woorden ”zoon van Adam” en ”zoon van God”?

Twee keer wordt in het Nieuwe Testament Jezus’ geslachtsregister beschreven: in Mattheüs 1 en in Lukas 3. Tussen die beide registers bestaan grote en kleine verschillen De kleine laten we nu voor wat die zijn. Van de grote verschillen zijn er voor nu twee belangrijk. Het eerste betreft de verschillende plaatsen Mattheüs opent zijn werk met Jezus’ geslachtsregister Zo slaat hij de brug tussen Jezus’ voorgeslacht en Jezus’ leven. Hij trekt de lijn van de geslachten. Op deze manier laat hij zien dat Gods belofte van de Messias in de lijn der geslachten is vervuld. Daarom heeft de nieuwtestamentische gemeente Mattheüs aan het begin van het Nieuwe Testament geplaatst Iedereen wist dat het Markusevangelie als eerste was verschenen. Toch wilde men zó de lijn tussen het Oude en Nieuwe Testament doortrekken Tussen beide testamenten bestaat geen witte bladzijde, kloof of periode van geestelijke duisternis. Gods trouw verbindt de tijd vóór Jezus’ geboorte met de periode na de komst van de Zaligmaker Het tweede verschil

is de plaats van Jezus’ geslachtsregister in de beschrijving van Zijn leven. Mattheüs plaatst Jezus’ geslachtregister vóór Zijn geboorte, Lukas tussen Zijn doop door Johannes en de verzoeking van Gods Zoon door de duivel. Door deze plek valt een bijzonder licht op de betekenis van deze momenten in Jezus’ leven Hij wordt gedoopt én verzocht als de zoon van Adam, de zoon van God. Hij wordt gedoopt als de zoon van Adam, de zoon van God. Dat betekent dat Jezus net als ons behandeld wilde worden Op de plaats waar Adamskinderen voor Hem in het water afdaalden om gedoopt te worden, wordt Hij gedoopt Alleen belijdt Hij niet Zijn zonden; Hij is zondeloos Op deze plaats belijdt Hij juist Zijn onschuld. De hemel gaat open, de Vader spreekt en de Geest getuigt: „Gij zijt Mijn geliefde Zoon, in U heb Ik Mijn welbehagen!’ Gods Zoon daalt af tot op de bodem van onze verlorenheid om in de plaats van Adamskinderen te gaan staan Gods Zoon werd mens, opdat Adamskinderen Gods kinderen kunnen worden

Lees artikel 18 van de Nederlandse Geloofsbelijdenis

Beeld van God (20)

Lezen: Lukas 4:1-13

In Lukas staat Jezus’ geslachtsregister tussen Jezus’ doop en Zijn verzoeking. Zijn geslachtsregister verbindt deze twee belangrijke momenten met elkaar. Wat is de betekenis van Jezus’ geslachtsregister voor Zijn verzoeking in de woestijn?

Jezus wordt gedoopt Met zijn doop belijdt Hij de zoon van Adam te willen zijn. In de plaats van Adamskinderen daalt Hij af in de Jordaan. Daar laat Hij Zich onderdompelen Zo verkondigt Hij Zijn bereidwilligheid om in de plaats van zondaren Gods gericht te ondergaan. God openbaart Zijn welbehagen in Hem; Jezus, de zoon van Adam, de zoon van God (Lukas 3:22) Hij heeft Zijn Zoon lief, Die in woord en daad bewijst de zoon van Adam te zijn. Jezus, de zoon van God, rijst op uit het water Hij is vol van de Heilige Geest. (Lukas 4:1) Gods Geest leidt Hem in de woestijn. In deze woeste, dorre en doodse plaats is de duivel in zijn element Hij verzoekt Jezus veertig dagen lang Met drie verleidingen sluit Hij zijn verzoeking af. Zowel de veertig dagen alsook de drie verleidingen zijn op een doel gericht: Jezus’ Zoonschap Met de vraag: „Indien Gij Gods Zoon zijt….” zet de duivel de eindstrijd in. Hij wil Jezus’ unieke band met Zijn Vader verscheuren Daarom verleidt hij Hem tot ongehoorzaamheid. Met dat doel richt hij zijn pijlen

Wat zijn de overeenkomsten en verschillen tussen Jezus, Beeld van God, en u, geschapen naar

Gods Beeld?

op Jezus’ gehoorzaamheid: eerst Zijn afhankelijkheid van de Vader (3-4), daarna Zijn liefde tot de Vader (5-8) en ten slotte Zijn vertrouwen in de Vader (9-12) In het weerstaan van satans verzoekingen blijft Jezus staan waar Adam viel. Adam wantrouwde God, volgde zijn begeerte en rukte zich los van God Hij wilde als God zijn Gods Zoon daarentegen wilde Adam worden In zijn plaats bewijst Hij afhankelijkheid, aanbidding en vertrouwen in God. Zo verdient Hij voor Adam gehoorzaamheid Daarom werd Gods Zoon mens. Voor Adamskinderen verwierf Hij gehoorzaamheid. In Zijn mens-zijn openbaarde Hij Wie God is, opdat mensen in Hem God ontmoeten Door Jezus’ God-zijn zocht en vond de drie-enige God Adamskinderen. In deze Adam openbaart God Zijn hart voor Adamskinderen. In Hem vinden God en mens elkaar Omwille van Zijn gehoorzaamheid kunnen Adamskinderen Gods kinderen worden. In de woestijn toont Hij in de verzoekingen door de duivel het beeld van God Hij is voor u toch niet tevergeefs geboren?

Ds. C.P. de Boer is christelijk gereformeerd predikant te Sliedrecht en docent aan het HHS te Amsterdam

Eindejaars gift

Lignes wil zuster worden Helpt u mee haar

droom waar te maken? Met uw steun kunnen wij kinderen als Lignes voorzien van onderwijs, eten én hen in aanraking brengen met het evangelie

Scan de QR-code om te betalen voor Eindejaarsgift www timotheos nl

Nieuwe uitgaven van de GBS

H.M. Lobbezoo

Delevenslastverlicht

Overdenkingen bij het ouder worden

Dit boek met overdenkingen over bijbelse personen is bedoeld voor onze ouderen En vooral voor de ouderen van wie de krachten en gedachten verminderen

Om zelf te lezen of om voor te lezen.

Eengrootwonderin eenkleinbergdorp

Marian Schalk-Meijering

Op een dag komt er verdriet in het huis van Walter. Zorgt de Heere niet voor hen? Jawel, er gebeurt een groot wonder

Om voor te lezen vanaf 4 jaar om zelf te lezen vanaf 7 jaar

Rustigtemiddenvan dewoestegolven

Ds. B.J. van Boven

BeroepenindeBijbel - deel 2

M E D I T A T I E B O E K

In Gods Woord komen wij verschillende beroepen tegen. In dit boekje wordt, evenals in deel 1, ingegaan op twaalf beroepen die in de Bijbel voorkomen.

Gerard Schuttel

Naast een verhaal over de watersnood van 1861 bevat dit boek vijf andere historische verhalen. Voor jong en oud

KERSTBOODSCHAP VAN CORNELIS VEROLME

Toen ik als kandidaat eens in Heesbeen voorging, trof ik in de consistoriekamer twee kerkenraadsleden aan. Dat was tevens de hele kerkenraad Eén ouderling en één diaken Bij de kennismaking bleek dat beiden werkzaam waren bij scheepswerf Verolme in het nabije Heusden De een als ijzerwerker, de ander als kraanmachinist Zelf was ik toen nog fulltime ijzerwerker op een werf te Gelkenes. Ik vond dat altijd heel bijzonder. Was Noach ook niet zoiets als scheepsbouwer?

Nadat ik op de fair van Terdege om eventuele suggesties voor deze rubriek had gevraagd, overhandigde iemand mij een envelop met allerlei paperassen die betrekking hadden op Cornelis Verolme, ooit de grootste scheepsbouwer van ons land. De inhoud verraste me.

Cornelis Verolme (1900-1981)

kwam uit een boerengezin te Nieuwe-Tonge en werd aan de ambachtsschool van Middelharnis opgeleid tot smid en bankwerker. In de avonduren volgde hij de mts. Hij deed ervaring op in diverse bedrijven en kwam terecht bij Stork in Hengelo, waar hij scheepsmachines construeerde en inbouwde

Na de Tweede Wereldoorlog begon hij voor zichzelf met binnenvaartscheepjes. In een mum van tijd kon hij het ene na het andere bedrijf overnemen, terwijl de grootte van de schepen eindigden in mammoettankers en een reuzendok

Eens –eind jaren vijftig– sprak bij een tewaterlating de secretaris van de ondernemingsraad Verolme toe

en uitte de wens dat zijn patroon –die ”koning van de stapelloop” genoemd werd– niet zou worden als Nebukadnezar, de koning van Babylon. Staande op zijn daktuin ontboezemde die vorst immers: „Is dit niet het grote Babel dat ik gebouwd heb.” Verolme, die deze geschiedenis van kindsbeen af kende, raakte zeer geëmotioneerd bij deze woorden. Later –Verolme was inmiddels overgegaan naar de Remonstrantse Broederschap–werd de secretaris nog weleens uitgenodigd om geestelijke bijstand te verlenen

Voor het personeel van de werven was er een personeelsblad, waar de directeur zelf uiteraard ook in schreef Zoals met Kerst: „Wanneer wij nu Kerstmis 1970 schrijven, dan moeten wij opnieuw bekennen dat wij dit feest nodig hebben teneinde ons te bezinnen op de snelle wenteling van de tijd (…) In de grote onrust van deze tijd,

waarbij alles op zijn grondvesten schijnt te schudden, is de vastheid van ons geloof van diepe betekenis. In de toenemende vervlakking van ons dagelijks leven en bij de geestelijke stormen om ons heen lijkt het of wij verder varen op een schip zonder roer en zonder hoop op een veilige haven Het leven van thans, zowel politiek, economisch als sociaal bekeken, met zijn verschillen van opvatting, tot verwildering toe, is beangstigend. Doch alles ten spijt willen wij elk jaar de geboorte van Christus, Gods Zoon, gedenken; elk jaar willen wij gestalte geven aan deze voor de mensheid zo belangrijke gebeurtenis en Hem in het grote licht van onze schijnwerpers plaatsen. Jezus, Koning van het heelal, het licht der wereld voor ons ouderen is meer en meer een anker waar wij veilig aan verbonden willen zijn Doch ook voor de jeugd, de jongeren, is Christus geboorte een dag van blijdschap Voor iedereen is het belangrijk te vernemen: „Weest niet bevreesd, want zie ik verkondig u grote blijdschap, dat heden geboren is de Heiland, Jezus Christus”. Dit grote Licht is voor ons een houvast, een vuurbaken voor de duistere toekomst U kunt het vinden in het Evangelie. Leest dit kerstverhaal en geloof in Hem, zodat voor nu en altijd Hij bezit zal nemen van uw onrustig hart.”

Verolme is niet meer. Maar zijn kerstboodschap is ook na 52 jaar van blijvende betekenis.

Ds M. van Kooten, Elspeet

Het Apostolicum

BELIJDEN MET DE KERK DER EEUWEN, DEEL 9

”We hebben wel erg nationalistisch over de kerk gedacht”

GERUÏNEERD

EN TOCH ÉÉN

Het belijden over de kerk is voor protestanten een lastig onderdeel van de geloofsleer. Vanwege de doorgaande scheuring, met profilering als gevolg.

”Professor Van ’t Spijker zei ooit: ”Ik geloof met de ogen dicht in de kerk.” Als je ze opendoet, zie je vooral het zwakke en zondige.”

tekst: HUIB DE VRIES beeld: NIEK STAM

”IK GELOOF EEN HEILIGE, ALGEMENE, CHRISTELIJKE KERK, DE GEMEENSCHAP DER HEILIGEN.”

De kerkelijke wereld waarin ds. J.C. den Ouden opgroeide, was niet doorsnee. „Wij behoorden tot de hervormde evangelisatie van Lekkerkerk. Daar kwamen predikanten van verschillende kerkverbanden, maar we zijn ermee opgevoed dat we thuishoorden in de grote kerk aan de dijk Die was vrijzinnig, daarom zaten wij op een vluchtheuvel.”

Dat dit geen theorie was, bleek wel toen vader Nelis op een ledenvergadering een boekenbon kreeg vanwege het feit dat hij 25 jaar bestuurslid van de evangelisatie was. „Die heeft hij geweigerd Hij vond het geen gelegenheid om te jubileren, maar om te treuren.”

Dit standpunt wist Den Ouden senior op zijn kinderen over te dragen „Enerzijds zijn we buiten de kerk groot gekomen, anderzijds hadden we juist daardoor een diep besef dat de Hervormde Kerk de kerk der vaderen is. We kregen regelmatig kinderen Gods op bezoek; sommigen van hen leefden met de sterke verwachting dat de Heere er nog een opwekking zou geven. Toen kwam de grote klap van 12 december 2003. De Hervormde Kerk werd opgeheven en ging op in de Protestantse Kerk in Nederland. Dat was een inktzwarte dag.”

DE GENOEMDE MENSEN HEBBEN ZICH VERGIST?

„Dat weet ik niet Misschien verhoort God op een andere wijze dan ze dachten. Tegelijk denk ik: hebben ze zich niet te veel aan het instituut van de Hervormde Kerk gebonden?”

OOK DE HERVORMDE KERK IS EEN AFGESCHEIDEN KERK?

„Met de Reformatie is de kerk gescheurd. Die breuk betreuren we veel te weinig. Een van de stellingen bij het proefschrift van professor Op ’t Hof was, dat een rechte protestant nog liever vandaag dan morgen terugkeert naar de moederkerk Daarmee had hij een punt. Met dat besef ben ik niet grootgebracht, dat kwam pas later. Wel kregen we van huis uit mee dat de Heere Zijn kinderen overal heeft. En dat Hij er soms heel vreemde kostgangers op nahoudt.

Mensen die niet in een hokje zijn te vangen, maar die Hem wel oprecht liefhebben ” Vooral rond 2004 ben ik sterk bezig geweest met het kerkelijke vraagstuk. Mijn ogen zijn toen opengegaan voor het feit dat we wel erg nationalistisch hebben gedacht De kerk is na de Reformatie nationaal georganiseerd, maar voor die tijd was dat niet het geval Dat heeft de betekenis van nationale kerken voor mij sterk gerelativeerd. Ook veel reformatoren, zeker Calvijn, dachten internationaal ”

WAT DEED UW BETROKKENHEID BIJ DE

COMMISSIE ZENDING VAN DE HERSTELD

HERVORMDE KERK MET U?

„Die heeft mijn denken over de veelkleurigheid van Gods kerk vergroot De kerk is wereldwijd en kent tal van tradities. Dat besef geeft een relativering van je eigen positie en traditie We moeten niet denken dat de Heere Zijn hoofdkantoor in Nederland heeft. Mijn eerste bewuste ontmoeting met buitenlandse christenen heb ik te danken aan ds. C. van den Berg. Die evangeliseerde in Roemeense gevangenissen en vroeg me om mee te gaan en daar samen met hem te preken, nog voordat ik predikant was ”

HOE BELEEFDE U HET CONTACT MET

ROEMEENSE CHRISTENEN?

„Het was een bijzondere ervaring dat ik het wezenlijke van mijn leven met hen deelde: zalig worden dankzij het offer van Christus Dat gaf een sterke verbondenheid, ondanks culturele en kerkelijke verschillen. Die mensen gingen met het grootste gemak op zondag even een brood halen in de winkel. De zondagsinvulling is daar anders dan bij ons Op dit punt ben ik onze traditie juist meer gaan waarderen, zonder die te verabsoluteren.”

EN WAT DEED HET CONTACT MET CHRISTENEN IN AFRIKA?

„Ik zie hen als ware christenen; tegelijk voel ik me daar met mijn achtergrond een vreemde eend in de bijt. Dat verwijt ik die mensen niet, het heeft met mijn eigen beperktheid te maken Ik ben in zekere zin hoogkerkelijk, gehecht aan klassieke vor-

men en verwoordingen. De uitvaartdienst van Koningin Elisabeth vond ik indrukwekkend. Het was of de kerkelijke traditie der eeuwen op je neerdaalde. Tegelijk besef ik maar al te goed dat ook dit een ritueel kan worden. Ik denk dat het Afrikaanse kerkelijke leven meer aansluit bij de gang van zaken in de eerste christelijke gemeenten, die huisgemeenten waren. Zo eerlijk moeten we zijn. Aan de andere kant hoeven we de ontwikkeling die er is geweest, niet te verachten.”

HET APOSTOLICUM BELIJDT DE KERK TE GELOVEN. WAT HOUDT DAT IN?

„Professor Van ’t Spijker zei ooit: „Ik geloof met de ogen dicht in de kerk ” Als je ze opendoet, zie je vooral het zwakke en zondige: zo veel menselijks en zo weinig Goddelijks. Maar ondanks alles van ons houdt God Zijn kerk in stand, dat mag ons wel verwonderen. Ik geloof dat die kerk er is en dat die kerk mij heeft aanvaard. Omgekeerd aanvaard ik de kerk als het lichaam van Christus, waarvan ik door genade een levend lid mag zijn. Opmerkelijk is dat in de zondag van de Heidelbergse Catechismus over de kerk niet de kerk maar Christus het onderwerp is. Er wordt beleden dat Hij Zijn kerk uit het ganse menselijk geslacht vergadert, beschermt en onderhoudt.”

DE ONZICHTBARE KERK?

„Dat vind ik een ongelukkige term. Ik begrijp de onderscheiding tussen zichtbaar en onzichtbaar, maar het gevaar is dat je twee kerken krijgt. Hetzelfde zie je bij de onderscheiding tussen inwendige en uitwendige roeping De Bijbel leert één roeping met tweeërlei uitwerking. Zo is er ook één kerk, met twee zijden: de zijde die wij zien en de zijde die Christus ziet Hij kent degenen die de Zijne zijn. Met het denken in twee kerken loop je vast Hoe zit het dan met de ambten? En met de sacramenten? Horen die bij de zichtbare of bij de onzichtbare kerk? De scheiding van de kerk in een zichtbare en een onzichtbare geeft een devaluatie van de kerk, een vervluchtiging, een

uitholling. Er is één lichaam van Christus. Tegelijk is het waar dat niet alles Israël is wat Israël heet. Niet alle bondelingen zijn volgelingen.”

WELKE BETEKENIS KENT U TOE AAN HET STREVEN NAAR KERKELIJKE EENHEID?

„De kerk ís al één, in Christus Die hoeven wij niet één te maken. Je ontkomt niet aan organisatie van het kerkelijke leven, maar het institutionele is iets heel menselijks, laten we dat goed beseffen. Als het over de kerk gaat, leg ik de nadruk op het Goddelijke ervan Het streven naar institutionele eenheid levert alleen maar brokken op Wel zou ik wensen dat we de muren van onze kerken wat lager zouden maken, zodat er meer openheid en onderling verkeer zou zijn. Ook in de vorm van kanselruil. Niet dat ik daar heel grote dingen van verwacht, maar je geeft er wel een signaal mee af: er is een eenheid over kerkmuren heen.

Ik voel me thuis bij wat John Newton zei:

„Als iemand de zonde haat en de Heere Jezus liefheeft en vertrouwt, dan interesseert het mij niet of hij arminiaan is of calvinist.” Newton was zelf overtuigd calvinist, maar hij had geleerd hoofd- en bijzaken te onderscheiden”

HOE STAAT U IN UW EIGEN KERKVERBAND?

„Met pijn en verlegenheid. Ik weet me predikant in een ruïnekerk. Mijn twee broers, die voor mij predikant werden, kregen van mijn ouders voor hun intrede een toga. Ik was de eerste kandidaat die werd bevestigd in de Hersteld Hervormde Kerk Toen mijn vader en moeder ook mij een toga wilden geven, heb ik gezegd: „Die ga ik echt niet dragen. Een kemelsharen mantel lijkt me passender ” Zo leefde het toen bij me en zo leeft het nog steeds.”

WAT VERSTAAT U ONDER DE ALGEMEENHEID VAN DE KERK?

„De eenheid in belijden. Vincentius van Lérins, een tijdgenoot van Augustinus, vatte het samen met de woorden: „Datgene wat overal, altijd en door allen wordt

geloofd.” Dit geloof is niet een op papier uitgewerkt leersysteem, maar de verbondenheid met Christus. Dan hebben we het over de inhoud van het Apostolicum. Het beleven van die katholiciteit bewaart ons voor het uitvergroten van de eigenheid van de eigen kerk. We zijn zowel geografisch als in het licht der eeuwen maar een heel klein deeltje van het grote geheel Ik zie de gereformeerde theologie als de meest heldere vertolking van de Bijbelse boodschap, maar niet met uitsluiting van niet-gereformeerde christenen. Dat wat Guido de Brès over de wederdopers zegt, zou ik niet voor mijn rekening durven te nemen. Hoezeer ik onze belijdenisgeschriften ook liefheb, ze dragen hier en daar wel de sporen van hun tijd Uiteindelijk gaat het om de vraag: erken ik Christus als de enige weg tot behoud?”

HOE ZIET U DE HEILIGHEID VAN DE KERK, WAAROP HET APOSTOLICUM WIJST?

„Alleen God is heilig Daarvan afgeleid is alles heilig wat bij Hem hoort Alles waar God Zijn hand op legt, wórdt heilig. Dat maakte Israël tot een heilig volk, de tempel tot een heilige plaats, de sabbat tot een heilige dag. In zichzelf blijven de gelovigen zondaren, maar ze worden heiligen genoemd dankzij een toegerekende heiligheid. Tegelijk worden ze opgeroepen tot heiligmaking. Dat geldt ook voor de kerk Die is de bruid van Christus en dient zich als zodanig te gedragen. De heiligheid van de kerk wordt als het goed is zichtbaar in haar leden De ambtsdragers hebben vooral toe te zien op het heilig houden van de sacramenten. Iedereen kan wel in de kerk komen, ieder kan niet gebruikmaken van de sacramenten. Bij het avondmaal is dat nog sterker

”Het institutionele van de de kerk is heel menselijk”

dan bij de doop. In uitoefening van de tucht rond de doop ben ik heel terughoudend Dan laat ik het verbond prevaleren. Ook in het godsdienstig leven van Israël was ontzaglijk veel mis, maar de profeten hebben nooit gezegd dat het besnijden maar moest worden gestaakt. Ze hebben wel gezegd: „Bekeert u!” Dezelfde lijn zien we in ons doopformulier, als aan de ouders wordt gevraagd of ze geloven dat hun kinderen behoren gedoopt te wezen Waarbij we ons wel moeten realiseren dat we Israël niet een op een gelijk kunnen stellen met de kerk. In Israël vielen kerk en volk samen ”

HOE ZIET U DE VISIE VAN HOEDEMAKER:

„HEEL DE KERK, HEEL HET VOLK”?

„Voor Hoedemaker heb ik grote achting; hij was een diep denker. Toch heb ik vragen bij zijn visie. De kerk valt niet samen met een volk of ras Abraham werd weggeroepen uit zijn volk om vader te worden van een nieuw volk: het volk van God. Het Griekse woord voor gemeente is ”ekklesia” Dat betekent: zij die ergens uit weggeroepen zijn, en ergens naartoe geroepen. Christus heeft gezegd: „Mijn koninkrijk is niet van deze wereld.” De kerk is op aarde een vreemde eend in de bijt. Om het met de woorden van hoogleraar James Kennedy te zeggen: de kerk is contrastgemeenschap.”

STELT EEN KERK ZONDER TUCHT

ZICH BUITEN DE HEILIGE, ALGEMENE, CHRISTELIJKE KERK?

„De tucht kan niet worden gemist Nooit mag de kerk de zonde tolereren Toch blijkt de kerk in de weerbarstige werkelijkheid van het leven minder heilig te zijn dan verwacht mag worden Dat vraagt geduld, zoals de Heere met ons geduld heeft, zonder daarmee de zonden goed te keuren. De kerk kan ontzaglijk vervallen zijn, maar is daarmee niet per definitie vals. Neem een gemeente als die van Korinthe. Wij zouden daar een tweede gemeente hebben gesticht Met het grootste gemak beginnen we zelf een kerk. Dat was voor de Vroege Kerk onbestaanbaar Wat dat betreft staan we richting de Rooms-Katholieke Kerk met een mond vol tanden.”

HOE ZIET U DEZE KERK?

„Ik lees regelmatig in ”De geloofsbelijdenis van de kerk. Een katholieke catechismus voor volwassenen”, een uit het Duits vertaalde rooms-katholieke catechismus Op 90 procent van de inhoud zeg ik ”amen”, met name als de kerkvaders worden aangehaald. Je merkt dat behoudende rooms-katholieke theologen veel meer dan wij ademen in de Vroege Kerk en de geschiedenis der eeuwen. Dat spreekt mij aan. We doen soms alsof rooms-katholieken geen christenen zijn Dat is echt een misvatting. Ze belijden net als wij het Apostolicum.

Ik ben overtuigd protestant, maar met iemand als de Afrikaanse kardinaal Robert Sarah voel ik me veel meer verwant dan met veel protestantse theologen Die man schrijft prachtige dingen.”

HOE LEEST U DE WOORDEN ”DE GEMEENSCHAP DER HEILIGEN” .

„Deze woorden komen in de oudste vorm van het Apostolicum niet voor Ze zijn later toegevoegd. De kerk is de gemeenschap der heiligen, waarbij het in de eerste plaats gaat om de gemeenschap met Christus Vanuit Hem is er ook de gemeenschap met allen die bij Zijn lichaam horen. Dat snijdt alle individualisme af De Heere werkt wel persoonlijk, maar nooit individualistisch We maken deel uit van een geheel: het verbond, de kerk. Je kunt deze woorden overigens ook lezen als gemeenschap hebbend aan de heilige zaken. Dan ziet het op de sacramenten, zoals je dat ook in de geloofsbelijdenis van Nicea vindt: „Ik geloof één doop tot vergeving der zonden.” Door de doop gaan we de kerk binnen, door het avondmaal worden we gevoed

WELKE TAAK ZIET U VOOR DE KERK NAAR DE SAMENLEVING TOE?

„De bestemming van de kerk ligt niet hier. Ze leeft tussen de tijden en is op weg naar haar huis De kerk moet niet in de eerste plaats aantrekkelijk zijn voor de wereld, maar voor haar Bruidegom. De beste dienst die ze aan de wereld kan bewijzen is om heilig te leven Zo is ze een zoutend zout en een lichtend licht.”

Jenthe

Jenthe (43) is met haar man Maarten (46) en hun kinderen Jos (16), Laura (14), Lindy (11) en Heidy (10) verhuisd naar de bergen op de grens tussen Oostenrijk en Slovenië, waar het gezin gastenverblijven heeft ingericht in een eeuwenoude boerderij.

Dankzij ons retourtje Nederland hebben we hagelslag in huis Jos, die het weekend bij ons is, schudt het vergenoegd op de vla die we ook meebrachten

Plotseling houdt hij het pak stil. „Allemensen!” zegt hij ontzet En na even te hebben gezwegen: „Een maad!”

„Een wat?” wil ik weten

„Een maad.”

„Je kunt geen made bedoelen!”

„Jawel ”

Vijf hoofden buigen zich over de eettafel naar zijn schaaltje toe Ik geloof mijn ogen niet In het hoopje hagelslag boven op de vla kronkelt duidelijk een witte worm

„Bestaat niet”, reageert Maarten „Maden zitten in bedorven voedsel, niet in droge hagelslag!”

Enigszins in paniek sta ik op om het keukenkastje te gaan controleren, maar Laura zegt: „Dat heeft toch geen zin, mam Het pak zat net nog dicht Dit beest kan niet uit een kastje komen ”

Dat klopt. Hagelnieuw uit Nederland, deze doos. En nog dicht Maar hoe kunnen er dan maden in zitten?

„Komt-ie niet ergens anders vandaan?” Laura kijkt naar het plafond en alle andere blikken gaan ook omhoog, alsof de made uit de lucht kan zijn gevallen

„Of zat hij soms in de vla?” vraag ik me hardop af Maar Jos weet zeker dat het ongedierte met de chocoladekorrels meekwam toen hij die uit het pak schudde

„Dan moeten er meer zijn”, gelooft Maarten Hij giet voorzichtig een deel van de inhoud op het omgekeerde deksel van een yoghurtemmertje Juist als we denken dat er niets verdachts meer meekomt, kronkelt er tot ons afgrijzen een tweede worm uit. Jos begint het aantal ‘ringen’ van het beest te tellen en mompelt dan: „Als die maad blijft dooreten, is de maad vol ”

Het duurt even voordat hij een nieuw schaaltje pakt en we aarzelend verder lepelen Vla zonder hagelslag

„De wereld verandert wel na vanavond”, denkt Maarten. En Lindy zegt, de tafel rondkijkend: „Ja! Gaan júllie ooit nog hagelslag eten?”

„Lekker en knapperig ” leest Jos voor, vanaf het pak dat nog naast zijn bord staat. Maarten haalt zijn telefoon tevoorschijn, ook al zitten we aan tafel, googelt wat en begint dan te lachen „Dit is een bekend verschijnsel, jongens!”

„Natuurlijk”, knikt Laura, „het hoort gewoon zo!” Het ongeloof straalt van haar gezicht af, maar Maarten leest voor: „Mijn klacht: toen ik vanochtend een beschuit met hagelslag wilde maken, kwamen er een soort larven uit U snapt dat dit een behoorlijk onsmakelijk iets is om te ontdekken op de vroege ochtend en dat ik de rest van de dag misselijk was Hier komt bij dat mijn vriend gisteren van hetzelfde pak hagelslag heeft gegeten...”

De stijgende hilariteit aan tafel wordt er niet minder op bij de volgende melding: „Mam, had je die kleine wurmpjes al gezien? vroeg mijn zoontje vanmorgen, toen hij aan zijn boterham met hagelslag wilde beginnen ” Veroorzaker van alle commotie is de cacaomot, leert internet ons verder Die blijkt een groot probleem te vormen in de chocolade-industrie Zijn larven komen met de ruwe grondstoffen een fabriek binnen Dankzij deze informatie is één raadsel voor ons in elk geval voorgoed opgelost Met de woorden van Heidy: „Dus dáárom eet er in de hele wereld niemand hagelslag, behalve de Hollanders!”

Volgende keer: Een Oostenrijks rijbewijs

GRATIS!

PRACHTIGWELKOMSTGESCHENKBIJEEN JAARABONNEMENTOPDECITERREEKS

Word nu abonnee van de Citerreeks en geniet van een jaarlang leesplezier. De romans van Citerreeks zijn prachtig gebonden uitgevoerd en voorzien van een leeslintje. Als abonnee ontvangt u twee keer per jaar [een zending van] twee romans in uw

brievenbus. De abonneeprijs per boek is slechts 9,25 (+ € 4,00 portobijdrage), de winkelprijs is € 19,50. Naast het boekenprogramma ontvangt u het gratis abonneemagazine en een vrijblijvend aanbod van prachtige uitgaven.

Voor (online) aanmelden: www.citerreeks.nl

Consultant Henny

Gediplomeerd voor:

• kleur

• stijl

• make-up advies

• garderobeplanning

• haaradvies

• camouflage

• visagie

• briladvies

• bruidsadvies

Eperweg 49 8181 EV Heerde • Tel: 0578-694613

e-mail: HennyMostert@hetnet.nl • www.HennyMostertKleurenStijl.nl

(winkelwaarde € 22,99)

Citerreeks, Postbus 13288, 3507 LG Utrecht | abonnementen@kokboekencentrum.nl of bel rechtstreeks 088 7002780 (op werkdagen tussen 9-12 uur)

HERDER HENK HOEDT AL DERTIG JAAR

ALTIJD ALERT OP DE SCHAPEN

Lekker op je rug naar de hemel liggen staren, terwijl de schapen zich tevreden voeden met geurig groen gras. Klinkt romantisch. Toch ziet het leven van een schaapherder er heel anders uit, ondervindt Henk van den Brandhof (57) al ruim dertig jaar. Hij is herder van de kudde op de Ginkelse Heide bij Ede.

tekst: JACOMIJN ARIAKHAH beeld: TINEKE VAN DER EEMS

Urenlang struinde herder Henk over de heide, op zoek naar zijn dieren

Misschien is het dat beroemde kinderliedje dat ons doet geloven dat schapen hoeden een heerlijk werk is. „Op de grote stille heide, dwaalt de herder eenzaam rond Wijl de witgewolde kudde, trouw bewaakt wordt door de hond.”

Henk van den Brandhof weet het niet. Wat hij wel weet, is dat hij, sinds hij op zijn 27e de kudde van zijn vader overnam, alleen maar meer toeschouwers heeft gekregen

Zeker nu er een parkeerplaats en een vliegerveld bij de schaapskooi is gekomen, gaat er geen dag voorbij of hij wordt aangeklampt door belangstellenden.

Het publiek is een zegen en een vloek voor de schaapherder. Een zegen, omdat het publiek zijn werk mogelijk maakt, door donaties bijvoorbeeld. Een vloek, omdat het weleens botst tussen herder en het toegestroomde volk Want er is steeds vaker sprake van asociaal gedrag.

Van dat laatste heeft hij helaas voorbeelden te over. Kinderen die als een losgeslagen bende kluiten modder naar de schapen gooien

Of kroost dat op de ruggen van zijn schapen gaat zitten om paardje te rijden Waar blijven de ouders of onderwijzers met hun corrigerende opmerkingen op zo’n moment?

vraagt hij zich dan af Soms zijn het de ouderen die niet weten hoe ze zich moeten gedragen. Zoals die man die een van de herdershonden een brokje wilde geven. Maar werkhonden moet je nooit afleiden, zegt Henk, want dan verknal je ze

O ja, en vorig jaar ging hij met de hele kudde van de hei naar de kooi toen hij plotseling achter een bultje twee vrouwen met hun baby’s op de grond zag zitten. Heel gevaarlijk, want schapen stoppen niet voor een

stel baby’s. Nu loopt hij eerst voor de kudde uit om te kijken of er niemand achter het heuveltje zit

Hij neemt z’n pet van zijn hoofd en haalt z’n handen door zijn grijsblonde haar

Zijn broer Aart heeft ook een schaapskudde, een grotere. Overgenomen van een herderin die ermee stopte Hij loopt op de Edese Heide, aan de andere kant van de weg. Zijn broer is degene die nog een ouderwetse schaapherder is, terwijl Henk in de loop der jaren meer een entertainer is geworden. Want het publiek weet de kudde van Aart veel minder goed te vinden. Henk lacht. Bij Aart moet je dus zijn als je op zoek bent naar een romantischer beeld van een herder, zegt hij. Die ligt misschien af en toe wel op zijn rug naar de hemel te staren Henk gunt zich die luxe vrijwel nooit. Daarvoor lopen er te veel hondenuitlaters op de Ginkelse Heide En hij weet: één niet-aangelijnde hond kan genoeg zijn om de schapen op tilt te laten slaan

Dat heeft hij al eens meegemaakt, een jaar geleden. De immer alerte Henk zag een jonge hond aankomen Nog voor het dier door zijn baasje kon worden aangelijnd, besloot het de kudde uit te dagen. Blaffend joeg het de schapen op, totdat ze zo in paniek waren dat ze er met z’n allen vandoor gingen. Uren struinde Henk over de heide, op zoek naar zijn dieren. Ten slotte schakelde hij de politie in. Wat die kon doen? Met vijf politieauto’s op zoek gaan naar zijn kudde, zegt hij, grijnzend.

Hij lacht nu wel, maar grappig was het helemaal niet. De schapen werden uiteindelijk ruim een kilometer verderop gevonden, dicht bij rijksweg Waren ze die overgestoken, dan had hij niet voor de gevolgen durven instaan

Je zou het nu niet zeggen, dat schapen zo gemakkelijk in paniek kunnen raken. Rustig grazen ze tussen de bruin geworden heide De koppen naar beneden gericht, waar het voedsel is. Langzaam, heel langzaam bewegen ze zich naar voren, de heide over. Na een uur grazen zijn ze nog steeds nauwelijks meer dan honderd meter verwijderd van de schaapskooi.

Henk wijst naar de naastgelegen parkeerplaats, waar een grote touringcar vol Britten is gearriveerd. Ze komen kijken naar het oorlogsmonument dat daar staat

Die parkeerplaats, zegt Henk, is een ander verhaal. Overdag vormt die niet zo’n probleem Maar ’s avonds is het een hangplek voor jongeren Zo werd er vorige week nog vuurwerk afgestoken naast de schaapskooi De dieren raakten massaal in paniek door het geknal. Het gevolg: twee kreupele schapen. En dan heeft hij geluk gehad dat de schapen nog niet op stal stonden, vertelt Henk. Want daar hadden ze elkaar in paniek doodgedrukt in een poging om zich tegen de wand van de stal te verschuilen.

Hij maakt sowieso van alles mee Een auto in de fik op de parkeerplaats, een kluis die in zijn kooi werd gegooid En er komen ook steeds meer lachgasklanten naar de parkeerplaats. Het is net een afwerkplaats geworden

Hij tilt opnieuw zijn pet op, om met z’n hand door zijn haar te gaan.

VOLDOENING

Een van de herdershonden komt overeind Streng roept Henk hem tot orde. Het beest luistert meteen. Henk houdt van zijn baan, laat daar geen misverstand over bestaan De zorg voor de dieren is zijn levenswerk.

Als het met de schapen goed gaat,

Art of Charity wil een Malawi zonder honger

Ruimtienjaargeledenvroeg RodneyM’BwanaaanBoTeerling:„Kuntumijnlandhelpen?” Devragensteller,eenjongeleerkracht inMalawi,woondemetzijnvrouwAlice enhundriekinderenineenpiepklein huisje.Stoeleneneentafelhaddenze nietenookaanvoedselwasregelmatig gebrek.Bowistindertijdnietwathijop devraagvanRodneymoestantwoorden, maarzijnnoodliethemnietlos. EenmaalteruginNederlandrichttehij destichtingTheArtofCharityopen brakhijzichhethoofdoverdevraag hoeeenindividueenheellandkon helpenenwatdegrootstenoodvanhet Afrikaanselandeigenlijkwas.„Honger”, concludeerdehijenomdievijandte bestrijdenbedachthijeenmethodeom debestaandemaniervanmaïsplantte verbeteren:FoodforLiFe.

Bo:„OnssysteemisgebaseerdopprincipesdieGodZelfinZijnscheppingheeft gelegd:dauwennatuurlijkevoedingsstoffen.Wijlerenonzedeelnemershoe zeverrijktecompostkunnenmaken doorgroenafvalofrottemaïsmet(kippen)mesttemengen.Ditmengselwerkt alseensponsdiededagelijksedauwin zichopneemtenaanplantenafgeeft

Gemiddeldisdeopbrengstzevenkeer groterdanwanneerboerenvolgenshun eigensysteemmaïsverbouwen. Wijonderwijzendedeelnemersniet alleen,maargevenhunookdebenodigdezaaizadenenmeststoffen.Elke deelnemermoeteenkleindeelvande opbrengstteruggevenaandestichting, diehetbedragherinvesteert.”

Toenemendehonger

Inmiddelszijnerzo’n7000boerendie aanFoodforLiFeMalawimeedoen, maarBoenzijnteamwillendataantal graagvergroten.„Vanofficiëleinstanties

hebbenwijvernomendatdehonger inMalawidekomendemaandenfors omzichheenzalgrijpen:20%vande inwonersgaateenperiodevanhonger tegemoet,datzijn3,6miljoenmensen. Wijzettenonsdagelijksinomdesituatie teverbeterenenmetsucces:wiedeelneemtaanonsprojectheeftnooitmeer honger.Erisechtermeergeldnodigom onsdoelvoor2024tebereiken:ruim 1miljoenmenseniederedagvaneten voorzien.Helptumee?ScandanonderstaandeQR-codeenmaakeengiftover”

THE ART OF CHARITY

06 - 51 35 93 92

info@foodforlifemalawi.com www foodforlifemalawi.com www.livingfair nl

NL29RABO 0118 3557 32 (ANBI)

Toekomstplan

In 2022 nemen 7000 boeren deel aan Food for LiFe Malawi, die in totaal 10 000 akkers (1400 acres) met maïs beplanten Die 1400 acres moeten in juni 2025 zijn uitgebreid tot minstens 7000 acres De opbrengst per acre is zeker 5000 kg Dit betekent iedere dag een bord eten voor 700 000 mensen Oftewel: er is in 2025 dan 3500 ha aan akkers waar men mais op een milieuvriendelijke, duurzame en rendabele manier kan verbouwen zonder bang te hoeven zijn voor een misoogst door droogte

„Food for LiFe Malawi is gebaseerd op principes die God Zelf in de schepping legt”

Soms zijn het de ouderen die niet weten hoe ze zich moeten gedragen, zoals die man die een van de herdershonden een brokje wilde geven

geniet hij. Dat geeft voldoening. Daarom woont hij ook vlak bij de schaapskooi en slaapt hij altijd met het raam open, zodat hij gelijk wakker wordt als er onrust in de kooi is. Dan komt hij zo nodig zijn bed uit om even bij de dieren te kijken. Zijn vrouw is gelukkig ook dol op de kudde Anders zou het toch niet al die jaren goed zijn gegaan. Als je man een baan heeft die zo veel van zijn privéleven eist, moet je daar als vrouw wel achter kunnen staan. En dat doet ze dan ook. In de lammertijd is haar hulp onmisbaar

En als hij met de kudde op de hei staat en het wat druk wordt bij de omheiningen, komt zij even praten met de toeschouwers, zodat Henk niet continu afgeleid wordt. Want op zondag, zegt hij, lijkt het hier wel Scheveningen

STIERLIJK VERVEELD

Het was voor de herder niet vanzelfsprekend dat hij ooit in de voetsporen van zijn vader zou treden Toen hij en z’n broer als tieners moesten helpen met de kudde, zat Henk daar helemaal niet op te wachten Hij hing liever wat rond met zijn vrienden of maakte de buurt onveilig met zijn brommer. Na de middelbare school koos hij voor de bouw. Toen zijn vader met pensioen ging, kroop het bloed dus toch waar het niet gaan kon

Was hij meteen verkikkerd op zijn nieuwe baan? Welnee. De liefde voor zijn vak groeide geleidelijk

Die eerste tijd dat hij herder was vielen zijn schapen alleen maar af, zegt hij grinnikend Hij steekt een sigaret op en blaast een witte wolk naar de grijsbewolkte lucht.

Hij had het er maar lastig mee om zich op de hei alleen maar bezig te houden met de grazende schapen. En dus trainde hij intussen de honden Maar de schapen werden

zo onrustig van die heen en weer dravende viervoeters dat ze veel te weinig aten Daarna nam hij een radio mee, magazines en kranten. Een hele vracht, want hij verveelde zich stierlijk

Het is een van de moeilijkste dingen van het herder zijn: niets anders moeten willen dan je schapen laten grazen Liggen er thuis nog klusjes op je te wachten? Zijn er problemen in de familiesfeer? Je kunt er op de heide niets aan veranderen

De combinatie van continu alert zijn en tegelijkertijd uren aan een stuk stilstaan, vergt training Dat ziet hij ook bij stagiairs die een tijdje met hem oplopen. Die willen altijd maar bezig zijn Maar daar worden de schapen onrustig van.

Hij begrijpt al die mensen dan ook niet zo goed die net doen alsof schaapherder zijn zo makkelijk is. Weten ze wel wat het inhoudt? vraagt hij zich af Als herder weet je nooit hoe laat je thuis bent. En je hebt nooit vrij. Je schapen zijn zeven dagen per week, 24 uur per dag je verantwoordelijkheid. Was er vroeger in zijn opgroeiende gezin eens iets met de kinderen, dan kon hij niet zomaar weg Want de schapen onbeheerd achterlaten is, zeker op de Ginkelse Heide, geen optie Hij fluit even naar de honden Een combinatie van hoge en lage tonen, waarmee hij hen precies laat weten wat ze moeten doen Natuurlijk zijn er weleens invallers. Vrijwilligers, die kunnen waarnemen als dat nodig is Maar zij kennen de kudde niet door en door, zoals hij.

Er is ook een herdersopleiding in Nederland, die soms stagiaires stuurt. Maar over die opleiding is Henk niet zo over te spreken Want daar leren ze de studenten vooral wat er allemaal op de heide kan groeien Wat willen ze daar nu mee

bereiken, vraagt hij zich oprecht verbaasd af. Zo veel groeit er hier niet Nee, leer ze dan over dierenverzorging, uierontstekingen en koorts.

Het liefst geeft hij alleen zijn broer voor langere tijd de zeggenschap over zijn kudde. Als hij op vakantie gaat bijvoorbeeld. Dan brengt hij de schapen naar de overkant Twee maanden lang vormen ze beide kuddes dan één happy groep van 750 stuks De ene maand let hij op de beesten, de andere maand Aart.

JAARTJE OUDER

Wat hem betreft houdt hij dit werk tot zijn pensioen vol Als hij gezond blijft natuurlijk, zegt hij, terwijl hij opnieuw een sigaret opsteekt, zijn hand beschermend om het flakkerende vlammetje van de aansteker En daarna? Staan er familieleden te springen om hem of zijn broer Aart op te volgen? Zijn eigen vier kinderen in elk geval niet. Die hebben allemaal een ander pad gekozen. Dat snapt hij best Het werk verandert Er komen steeds meer regels voor schaapherders, en die maken het er niet leuker op Onder de kinderen van zijn tien broers en zussen zit een neef die wel iets ziet in het hoeden van de schapen. Maar of diens ambities serieuze vormen gaan aannemen, weet Henk niet Dat is ook nog niet nodig Hij kan nog wel even tegen een stootje, al gaat het klimmen over de hekken lang zo vlot niet meer als vroeger

En toch, laat hem nog maar even herderen. Soms, als er even niemand kijkt, strekt hij zich gewoon stiekem even uit op een hellinkje en tuurt hij naar de hemel, zijn armen onder zijn hoofd. Zo af en toe moet kunnen

Al was het maar omdat dit nu eenmaal hoort bij het beeld dat mensen van een herder hebben

˝Wie leidt

vrede in Jezus Christus?˝

HELP ONS DE VREUGDE VAN HET EVANGELIE TE VERSPREIDEN

“Ik doe mijn best en ik zie wel waar ik kom” is veelgehoord onder rooms-katholieken. Stichting IRS wil daarin verandering brengen. Steunt u ons?

WWW.IRS.NU/TERDEGE OF BEL 055 3030090

Geef een kind

als Precious (9) een kostbare toekomst!

Zijn moeder noemde hem Precious, kostbaar. Maar ze was te jong om voor hem te zorgen. Zo kwam hij bij Stéphanos. Nu zit hij in de tweede klas. Dankzij zijn sponsor hoort Precious over de Heere Jezus, en heeft hij een toekomst!

Word sponsor vanaf €20 per maand! Of doneer 4 kinderbijbels voor €20

Ga naar stephanos.nl/ikhelp en word sponsor!

Uw gift is welkom op NL74 RABO 0335 3074 50 of via de QR code

www.stephanos.nl

Preston, dat slaapt een stuk beter

Wij geven graag persoonlijk slaapadvies

549,-

Het ledikant Maxim is een stoer, robuust en industrieel uitgevoerd ledikant in diverse maten te leveren

Ook zijn er bijpassende nachtkasten, commode en een linnenkast leverbaar. In het ledikant zijn lattenbodems, spiraal of schotelbodems toepasbaar

haar tot ware

TERUGB IK

Bert en Bertine Olieman kregen met hun trekker een ernstig ongeluk op de A12.

Derk Boswijk, landbouwwoordvoerder van het CDA, blikt terug op de stikstofperikelen.

Cor en Katja Ploeg: „Oekraïners geven nooit op en werken hard. Er valt een raket; de volgende dag is de weg al geasfalteerd.”

Ds. P.D.J. Buijs: „CGK dreigen uiteen te vallen, daar lijd ik aan. ”

“PAP,DIE VRACHTWAGEN ZIET ONS NIET!”

Tot een minuut voor vertrek twijfelen Bert en Bertine

Olieman uit Nieuwerbrug aan den Rijn deze zomer of ze naar het boerenprotest in Stroe zullen gaan of niet. Ze gaan. Op de terugweg wordt hun leven door een ongeval met een vrachtwagen letterlijk en figuurlijk op de kop gezet. Bert zal levenslang moeten kampen met de gevolgen van het ongeval. En dat is zwaar. Toch overheerst de dankbaarheid.

tekst: GISETTE VAN DALEN-HEEMSKERK beeld: RENATE BLEIJENBERG-VAN LEEUWEN

De omgeving van Nieuwerbrug aan den Rijn is oer-Hollands Groene weiden, boerderijen, koeien, veel water. En smalle landweggetjes. Gelukkig zijn er vluchthavens voor auto’s, zodat weggebruikers elkaar zonder krakende spiegels kunnen passeren. Wie de Rijn in Nieuwerbrug over wil, moet gebruikmaken van de enige tolbrug van Nederland. Op een bordje staat dat passanten 0,50 cent dienen te betalen. Dat blijkt overigens geen overblijfsel uit een ver verleden te zijn. Als ik vijf minuten later de monumentale boerderij van de familie Olieman binnenstap, weet Bertine me te vertellen dat ik geluk gehad heb met het feit dat de brugwachter in geen velden of wegen te bekennen was „Er staat hier altijd een potje met munten Zeker op woensdagmiddag als er vriendjes spelen, vragen hun moeders bij het ophalen regelmatig of we toevallig munten in huis hebben, anders mogen ze de brug niet over.”

De eerste jaren van hun huwelijk woonden Bert (41) en Bertine (37) en hun vier kinderen Rhodé (18), Myrthe (16), Herbert (15) en Stijn (10) niet in Nieuwerkerk aan den Rijn, maar in Driebruggen Bertine: „Ik ben dol op oude huizen. Er was in Driebruggen een leuk weggetje waar we wel aan zouden willen wonen, maar er kwam daar nooit iets te koop en zeker niet met grond erbij. Bert komt van een boerderij en wilde graag boeren.”

Bert: „Tijdens het bouwen van een stal hoorde ik op een maandag dat deze boerderij te koop kwam. Uit mijn werk ben ik hier langsgereden Op woensdag deden we een bod, op vrijdag waren we eigenaar van dit spul. Ik had drie koeien lopen bij mijn vader. Die heb ik meegenomen en daar zijn we mee begonnen Iedere keer kocht ik wat vee erbij Ik werkte zestig tot zeventig uur per week als zzp-er in de montagebouw van stallen om ons hoofd boven water te houden Nu zijn we eigenaar van 35 koeien en 40 schapen.”

Ook is Boerderij De Deel inmiddels trouwlocatie Bertine: „Toen we 12,5 getrouwd waren, konden we het niet eens worden over het zaaltje waar we dat wilden vieren. Uiteindelijk hebben we een schuur opgeruimd, een vloer gestort en het feest bij onszelf gehouden. Dat bleek een succes. We kregen daarna

vragen als: „Kunnen we ook bij jullie in de tuin trouwen?” En zo zijn wij erin gerold ”

Bert: „In coronatijd moesten we steeds politieagent spelen richting de gasten en hadden we voortdurend handhaving op de stoep We hadden net alles weer op de rit toen het boerenprotest in Stroe kwam. Tot een minuut

voor ons vertrek hebben we getwijfeld of we wel zouden gaan. Ik was al verschillende keren naar de demonstraties op het Malieveld in Den Haag geweest.”

Bertine: „We vroegen ons af of het zin had om te gaan ”

Bert: „Veel boeren die nog nooit naar de demonstraties in Den Haag geweest waren, gingen dit keer wel Dat gaf de doorslag ”

Bertine: „Samen met onze dochter Rhodé maakten we de lange rit. Voor Stroe hebben we nog anderhalf uur stilgestaan Er kwamen zoveel boeren ”

POLITIE

Toen het protest afgelopen was, vertrok het drietal meteen. Dat kon ook, want hun trekker stond vrij vooraan Bert: „We wilden Bertines verjaardag nog vieren. Op het knooppunt van de A30 naar de A12 plukte de politie me van de weg „Waarom rijd je met een trekker op de snelweg?” vroeg de agent Het leek wel of hij nog helemaal niets gehoord had van het boerenprotest „Als we binnendoor moeten, ga ik binnendoor Maar reken erop dat er dan duizenden trekkers binnendoor gaan,” antwoordde ik. De agent belde met zijn chef en gaf toen groen licht om verder te rijden over de snelweg. „De rechterbaan is voor jullie. Vertrouw je het niet, pak

Bertine: „Ik draaide mijn hoofd om, maar toen was de klap er al. Voor mijn gevoel zat ik in een wasmachine. Ik ging heen en weer. Alles was zwart”

dan de vluchtstrook, maar geef hulpdiensten ruim baan ” Dus draaide ik de A12 op ”

De familie Olieman rijdt nog maar net op de A12 als het helemaal misgaat. Bert: „Onze dochter Rhodé zei: „Volgens mij ziet die vrachtwagen ons niet.””

Bertine: „Ik draaide mijn hoofd om, maar toen was de klap er al Voor mijn gevoel zat ik in een wasmachine. Ik ging heen en weer. Alles was zwart. Er stond iemand aan mijn benen te trekken: „Kom eruit ” Maar ik had geen benul. Ik was er wel, maar voelde niets. Iemand tilde me uit de trekker. Toen begon Rhodé te roepen: „Waar is mijn vader?” Iemand zei tegen me: „Zeg tegen je man dat hij moet gaan liggen.”

Bert liep rondjes op de snelweg „Ik had het vreselijk benauwd Toen Bertine tegen me zei dat het met Rhodé en haar goed ging en dat ik moest gaan liggen, deed ik dat. Vanaf dat moment ben ik tien dagen kwijt ”

Berts situatie was ernstig. Hij had onder meer twee klaplongen, zijn ribben waren allemaal in vier of vijf stukken gebroken, zijn aorta was gescheurd, zijn borstbeen gebroken. Ook in zijn gezicht was veel kapot. „Onder meer mijn bovenkaak en oogkassen waren gebroken.”

HERSENINFARCTEN

In het ziekenhuis werd Bert geopereerd. Hij kreeg een stent in zijn aorta en de rechterkant van zijn borstkas werd gefixeerd „Ze wisten niet of ik het ging redden. Toen mijn situatie stabieler werd, ben ik op woensdag aan de linkerkant van mijn borstkas geopereerd. En pas ’s zondags hebben ze de breuken in mijn gezicht zoveel mogelijk gezet.”

De informatie uit het ziekenhuis liet te wensen over, vindt Bertine. „Ik belde bijvoorbeeld om te vragen hoe het met Bert ging, maar dan wist de verpleegster niet waar hij was Bleek hij net terug van de operatiekamer te zijn en op de uitslaapkamer te liggen. Een kleine week na het ongeval belde het ziekenhuis: „We willen jullie spreken ” Toen schrok ik. Maar ook die arts maakte ons niet veel wijzer. De teneur was: voor een enkeling geldt: binnen vier weken naar huis en met drie maanden hersteld. We moesten constant doorvragen. Dat Bert vijf herseninfarcten

heeft gehad, moesten we zelf in zijn digitale dossier ontdekken ”

De eerste dagen verkeerde Bertine in een roes. „Je wordt geleefd. Ik wilde er voor Bert en voor de kinderen zijn Maar de media lieten ons ook niet met rust. Bovendien startten familieleden een crowdfunding voor ons. Dat was natuurlijk ontzettend fijn Maar daarover

moest ik overleggen met onze boekhouder. Ik moest zo veel ballen in de lucht houden ”

Toen Bert na tien dagen bijkwam, had hij ontzettend veel pijn. „Als er drie verpleegsters de kamer binnenliepen, wist ik dat ze mijn bed kwamen verschonen. Dan wilde ik het liefst verdwijnen. De eerste keer dat ik naar de toilet liep, drie meter verderop, vergeet ik ook niet meer. Ik was kapot. Naar een revalidatiecentrum wilde ik niet, ik had zo’n heimwee Op 13 juli kwam ik als een zoutzak in een rolstoel thuis. Ik kon echt helemaal niets.”

De fysiotherapeut waarschuwde Bertine dat Bert beslist niet mocht vallen „Telkens was ik hem kwijt, stond hij toch weer in de stal. Ik kon moeilijk een track-and-tracenummer op Bert plakken Gelukkig is hij niet gevallen.”

De conditie van Bert gaat nog steeds vooruit, maar binnenkort wacht hem weer een grote operatie. Het bot van zijn sleutelbeen steekt fors boven zijn schouder uit, dat wordt tijdens een operatie vastgezet „In januari gaan de schapen lammeren, hopelijk kan ik tegen die tijd weer een beetje helpen. En over een halfjaar moet het staal er weer uit ” Volgend jaar juni zou het staal van Berts ribben er ook uit mogen. Maar hij twijfelt of

Bert: „Ik heb te kampen met blijvende schade. Mijn linkerschouder is verbrijzeld. Scans laten zien dat ik hersenletsel heb opgelopen”

hij dat laat doen. „Het is een zware operatie waarna ik vier tot zes weken helemaal plat moet liggen. Dan ben ik mijn conditie weer kwijt. En flexibeler wordt mijn lijf er niet van, want er is allemaal kraakbeen over de plaat gaan groeien.”

BLIJVENDE SCHADE

„Ze zeggen wel: je leven staat op zijn kop,” verzucht Bertine. „Bij ons ging de trekker letterlijk over de kop Maar ook figuurlijk is ons leven anders geworden.”

Bert knikt: „Twee keer per dag melken ga ik in de toekomst waarschijnlijk wel redden, maar de fysiotherapeut zegt dat ik het voeren van mijn dieren ook over vijf jaar nog niet kan. Ik heb te kampen met blijvende schade Mijn linkerschouder is verbrijzeld Scans laten zien dat ik hersenletsel heb opgelopen. Ook is mijn longfunctie door de kapotte longblaasjes minder Vanmorgen stond ik op de loopband van de fysiotherapeut. Dan wil ik niet opgeven, maar na zeven minuten zette zij de loopband uit Op zo’n moment moet ik me vasthouden om niet tegen de vlakte te gaan, mijn longfunctie was na die zeven minuten nog maar 76 procent Vroeger sliep ik vier of vijf uur per nacht en dan ging ik weer door. Nu lig ik acht of negen uur op bed en ben ik na een uurtje alweer moe ”

De crowdfunding en alle hulp verraste het echtpaar. „Vooral in het begin stond iedereen voor ons klaar”, zegt Bertine „Maar nu we een halfjaar verder zijn, merk je dat iedereen druk is. Het liefste wil je ook alles zelf doen. Maar dat gaat niet En dat is best moeilijk ”

Bert: „Ik had zaterdag even achter de grasmaaier gelopen, dan ben ik óp. Maar dat ziet niemand aan me ”

Toch overheerst de dankbaarheid Bert „Ik vind mijn ontspanning in de stal bij mijn dieren Er kunnen tien busjes het erf op rijden, maar als het de mijne is, beginnen ze te loeien. Ook horen ze of een vreemde de staldeur openschuift of dat ik dat doe. Toch kan ik, als ik eraan denk dat ik misschien nog wel veertig jaar met deze pijn moet leven, de moed weleens verliezen. Maar we zijn hier maar zo kort Gisteren zongen we in de kerk: „Die, na kortstondig ongeneugt, mij eindeloos verheugt.” En zo is het.”

AP

”Zit u met ag stellen

POLITICUS, COMPLOTBESTRIJDER EN VOORAL: c

dorpsgenote 3) als hij boodschapp mensen me er ook op er boeren wordt vo krijgen

voorgesch , g van het

CDA, als hij terugblikt op de stikstofperikelen in het achterliggende jaar. Zijn gezin bleef niet buiten schot.

tekst: HENK KRAIJENOORD EN COEN HERMENET beeld: CEES VAN DER WAL

De laatste tijd denkt Boswijk best vaak terug aan het moment waarop hij aan de klus begon. Hij belde destijds twintig mensen uit z’n nabije omgeving om zich te laten adviseren: moet ik me wel of niet de landbouwportefeuille op de hals halen? „Achttien zeiden er: „Begin er niet aan. Het is een wespennest. Je doet het nooit goed.” Een jonge boer trok me uiteindelijk over de streep Hij zei: „Jij moet dit juist gaan doen. We hebben jonge mensen met een frisse blik nodig.” De eerlijkheid gebiedt te zeggen dat het advies van de andere achttien wel wat verstandiger was”, zegt Boswijk met een glimlach.

WAAROM IS HET LANDBOUWDOSSIER EEN WESPENNEST?

„Het debat is verziekt; het gaat niet over dat waarover het zou moeten gaan Dit komt enerzijds doordat de overheid de afgelopen dertig jaar geen consistent landbouwbeleid heeft gevoerd Met als gevolg: veel wanhoop en wantrouwen in de samenleving. Anderzijds zie ik het in de Tweede Kamer mis gaan, zowel op de linker- als de rechterflank. Linkse partijen schrijven de agrarische sector ten onrechte af, zo van: waarom hebben we de boeren überhaupt nodig? De rechterflank bespeelt de onderbuik, voedt wanhoop en wantrouwen, zonder echt perspectief te bieden aan de agrarische sector. Ik kom boeren tegen harde werkers, ontzettend integer , die soms helemaal wanhopig zijn Ze worden de hele dag door gek gemaakt met debatfilmpjes die uit hun context zijn gehaald, of met uitslagen van stemmingen die kant noch wal raken Het frustreert me dat dit in de peilingen loont. Ooit ben ik naar Noordoost-Groningen gereden, omdat een boer me bijna door de telefoon heen trok. Na een rit van tweeënhalf uur had ik een super goed gesprek. Daarin kon ik uitleggen hoe het in Den Haag werkt, hoorde ik de zorgen aan en wist ik veel desinformatie te weerleggen. Maar ja, even later is er dan weer een akkefietje zoals zo vaak hier en is diegene weer

helemaal over de rooie Ik kan natuurlijk niet nog een keer naar Noordoost-Groningen rijden, dat is ondoenlijk. Dat maakt me weleens moedeloos Het is vechten tegen de bierkaai ”

U PRESENTEERDE KORT NA DE VERKIEZINGEN DE VERNIEUWDE

LANDBOUWVISIE VAN HET CDA, EEN FLINKE KOERSWIJZIGING WAS DAT NODIG?

„Ja Ik hoopte toen de fundamentele discussie aan te wakkeren over het feit dat we ons niet alleen door de economie moeten laten leiden, maar ook door de ecologie

Die discussie moet ook binnen het CDA gevoerd worden. Een tijdje geleden stond ik voor een zaal CDA’ers in Schagen Het zat ramvol, want het ging over stikstof. Op een zeker moment stond er een boos lid op Hij zei: „Ik ben al veertig jaar lid Maar nu zie ik mijn partij de landbouwsector om zeep helpen, terwijl we een van de grootste voedselexporteurs ter wereld zijn We moeten juist trots zijn op de agrarische sector.” In mijn antwoord ben ik bewust aan de andere kant van de wagen gaan hangen

Ik zei: „Zoals de situatie op dit moment is, moeten we ons afvragen of we wel trots kunnen zijn op de landbouwsector ”

Iedereen keek op: wat zegt-ie nou? Kijk, het is natuurlijk mooi dat we ieder jaar voor meer dan 100 miljard euro exporteren, maar is het moreel verantwoord? 15 000 boeren zitten rond de armoedegrens. Voor mij is dat een teken dat we te lang hebben gestuurd op het bruto binnenlands product, het bbp. Dat cijfertje zegt niet alles. „Het bbp meet alles, behalve hetgeen écht van waarde is”, zei de Amerikaanse politicus Robert Kennedy eens. Dat geldt ook in deze situatie.”

„Precies een week na het boerenprotest in Stroe, juni dit jaar, werd ik ’s avonds rond half tien gebeld door m’n vrouw Ik kon haar gewoon niet verstaan, zo in paniek

DEZE ZOMER RICHTTEN BOZE BOEREN ZICH OP U EN UW GEZIN. WAT GEBEURDE ER?

was ze Een paar keer moest ik vragen wat er was gebeurd. Uiteindelijk begreep ik dat er iemand op bezoek was geweest, die haar de huid had volgescholden M’n kinderen van vier en zeven stonden erbij. „Ze komen er nu aan.” „Je man en je kinderen gaat iets overkomen ” Dat soort teksten Op zo’n moment knapt er iets bij mij. Zelf ben ik niet bang, maar dan denk ik: Zak er allemaal maar in Mijn baan is politicus, maar m’n belangrijkste opdracht is vader. Ik wil er nu zijn voor m’n gezin. Daarom ben ik toen een paar dagen thuisgebleven Mijn vrouw zei toen: „Je moet stoppen als Kamerlid.” Op sommige momenten overwoog ik dat ook wel Maar als ik dan

opvoeding voor een groot deel voor haar rekening. Zo doet mijn vrouw dat nu ook. Daar ben ik haar heel erg dankbaar voor, vooral omdat afgelopen zomer haar zwaar is gevallen.”

LEDEN UIT UW KERKELIJKE GEMEENTE

KIJKEN ANDERS NAAR U DAN TWEE JAAR

GELEDEN, ZEI U IN EEN INTERVIEW MET DE EO WAT VERANDERDE ER?

„Daar heb ik het over degenen die Remkes in zijn rapport zo mooi omschrijft als „redelijke mensen bij wie de wanhoop in de ogen te zien is ” Zij denken echter door de beeldvorming vanuit de Kamer dat ik niet integer ben. Dat ik eraan zou meewerken de agrarische sector zo snel mogelijk om zeep te helpen. Of, iets genuanceerder: die gozer is een beetje naïef. Hij heeft niet door dat hij in één groot complot zit Dat soort gedachten leven er in mijn kerkelijke gemeente, ja.”

VERBAAST HET U OM DIT IN DE KERK

TEGEN TE KOMEN?

m’n eigen kinderen zie, denk ik: juist voor hen wil ik die fundamentele discussies voeren Dat is mijn drive om te zeggen: ik blijf dit nog een tijdje doen. Maar het is niet gemakkelijk. Het kost ook anderen in m’n omgeving heel veel energie Het aantal bedreigingen is nog steeds meer dan me lief is.”

LUKT HET INMIDDELS OM ALS VADER MET

UW GEZIN HIERIN EEN WEG TE VINDEN?

„Altijd onvoldoende Ook in recesweken heb ik de neiging toch nog iets te veel werkbezoeken in te plannen. Maar mijn kinderen komen denk ik niets te kort. Als ik het vergelijk met m’n eigen opvoeding: mijn vader was er voldoende, maar werkte ook meer dan veertig uur. Hij was vaak in het buitenland, waardoor ik hem doordeweeks niet zag. Mijn moeder nam de

„Enerzijds niet Ik kan me voorstellen dat mensen die van alles en nog wat voorgeschoteld krijgen, overal aan gaan twijfelen. Tegelijkertijd zijn de complotten soms zo bizar, dat ik denk: Dat geloof je toch zeker zelf niet? Ik mis dan bij hen het besef dat er Een is die boven alle dingen staat Dat zou een stuk ontspanning moeten geven Het is triest als dat er niet is.”

WAT IS DE HARDNEKKIGSTE ONJUISTHEID

DIE RONDGAAT OVER STIKSTOF?

„Het zijn er enorm veel. Maar dat het stikstofverhaal zou zijn bedacht om boeren op een goedkope manier van hun grond af te jagen voor woningbouw, staat zeker in de top-3 Een eenvoudige rekensom leert dat er hooguit 1,1 procent van alle Nederlandse landbouwgrond nodig zou zijn om een miljoen woningen te bouwen Laat het 1,5 procent zijn, vanwege bijvoorbeeld werkgelegenheid en infrastructuur.

Toch zijn er Kamerleden die blijven volhouden: „Ik heb het gevoel dat dit niet

”Nu ligt de nadruk op boeren opkopen, maar er zijn verschillendemanieren om het doel te halen”

over de natuur gaat, maar om de grond ” Overigens ook binnen het CDA. Dat is gewoon ondermijning van onze democratie. Het is goed om kritisch te zijn, maar dan wel op basis van de feiten. Breng niet met suggestieve stellingen de buitenwereld in beroering Het vervelende is dat het loont in de peilingen.

Richting de boeren, antwoord ik: ook als er maar 1,1 procent landbouwgrond nodig is voor woningbouw, betekent dat natuurlijk niet dat er nooit huizen komen op boerenland. Elke keer als er zich ergens een vergelijkbare situatie voordoet, moet ik dit weer uitleggen ”

HET KABINET MIKT OP HET HALVEREN VAN

DE STIKSTOFUITSTOOT IN 2030; DAT DOEL

STAAT OOK IN DE LANDBOUWVISIE VAN

HET CDA. ALS U NÚ DE LANDBOUWVISIE

ZOU MOETEN SCHRIJVEN, ZOU U DAAR DAN

OPNIEUW DIT DOEL IN OPNEMEN?

„Ja, ik sta achter het doel, maar de context is belangrijk. Stikstof verslechtert de natuur Daarnaast hebben we te dealen met de juridische realiteit. Het is goed om een ambitieuze doelstelling te hebben. Het moet echter niet op een dogmatische manier. Als we er achterkomen dat we een of twee jaar langer nodig hebben, moeten we die tijd nemen

Als ik op werkbezoek ga, en ik ga ook vaak langs bij niet-CDA-boeren, dan merk ik dat goede uitleg helpt. Ik trek voor zo’n bezoek vaak twee uur uit, maar het eerste halfuur ben ik vaak kwijt aan het ontkrachten van complotten. Het venijnige is dat sommige complotten een element bevatten dat waar is, maar dat wil niet zeggen dat het hele verhaal klopt.”

EEN VOORBEELD?

„We hadden dit jaar de demonstratie in Stroe. Daar heb ik richting de protesterende boeren de boodschap afgegeven dat het niet om hun grond gaat De dag erna maakte de provincie Gelderland hun plannen bekend: 25 000 woningen erbij in Stroe, precies op de plek van de demonstratie „En jij zei dat het niet over de grond ging”, krijg ik dan van alle kanten te horen. Het getuigt van empathisch vermogen van plankton dat bestuurders de dag na zo’n demonstratie dit woningbouwplan presenteren. Maar goed, het gebeurt Overigens trok de provincie de plannen na de ontstane ophef direct in.

Daar komt bij dat er verschillende manieren zijn om het doel te halen. Nu ligt de nadruk op boeren opkopen Maar ook managementmaatregelen minder eiwit in het voer, roosters extra spoelen , innovatie en boerenbedrijven verplaatsen behoren tot de mogelijkheden Het kabinet heeft op dit moment haar huiswerk nog niet op orde. Er zijn zat boeren die bereid zijn vrijwillig hun veestapel te verkleinen, als er een langjarig natuurbeheercontract tegenover staat. Mijn voorstel op dat punt ligt al anderhalf jaar stof te happen

Ik geloof dat we snel stikstof kunnen reduceren, maar dan moeten we wel de goede manier van werken met elkaar vinden Op basis van vertrouwen: het boerenvakmanschap belonen. En niet op basis van wantrouwen en dreigen met onteigenen Dat wordt op dit moment een soort totempaal. Wat het CDA betreft werken we op een empathische manier naar het stikstofdoel toe Van onderaf, met de samenleving, zoals we dat al honderden jaren doen, maar de laatste tien jaar een beetje zijn kwijtgeraakt Het moet mét de samenleving!”

”Met 15.000 boeren rond de armoedegrens moeten we ons afvragen of we nog wel trots kunnen zijn op onze landbouw”

LEVEN MET DE OORLOG

De Russische inval zette het leven van Cor en Katja Ploeg uit Genemuiden helemaal op z’n kop. Was het welzijn van de Oekraïners al een belangrijk deel van hun leven, vanaf 24 februari waren ze maandenlang in de weer met het regelen van vervoer, onderdak zoeken, de evacuatie van complete weeshuizen en voedsel- en medicijntransporten. Ondertussen gaven ze concerten. We hebben wonderen gezien en houden hoop.”

tekst: AD ERMSTRANG beeld: RENATE BLEIJENBERG - VAN LEEUWEN

Aan de muur van hun hoekwoning in Genemuiden wappert de Oekraïense vlag. De afgelopen jaren werd die alleen opgehangen als er familieleden op bezoek kwamen, maar sinds het begin van de oorlog kleuren het blauw en geel onafgebroken de wand.

Hun vrije tijd is schaars Cor (51) en Katja (46) zijn allebei, naast hun muzikale werk, verbonden aan een school in Staphorst, waar Oekraïense kinderen in de basisschoolleeftijd Nederlandse les krijgen. Binnenkort komt er een tweede school bij, in Kamperzeedijk „Het is wel gemakkelijk, zo samen”, zegt Katja „We rijden in één auto naar Staphorst en kunnen tijdens de rit overleggen ”

De lessen aan de Oekraïense kinderen, die na een jaar moeten kunnen instromen in Nederlandse klassen, vormen het voorlopige sluitstuk van een hectische periode

Niet verwonderlijk, die hectiek in de afgelopen maanden. Vrijwel de hele familie van Katja Vinogradsky –dochter van de bekende baptistenpredikant– woont in Oekraïne. Alleen zus Ira woont eveneens in Nederland, in Hendrik-Ido-Ambacht Een broer is naar Amerika geëmigreerd.

TEGEN BETER WETEN IN

De inval van de Russen in de vroege ochtenduren van 24 februari dit jaar staat in hun geheugen gegrift. De familie ligt als de overval begint, nog niet zo lang op bed. Het echtpaar is aan de vooravond van de oorlog namelijk juist opgetreden bij de Terdege live-uitzending.

„Nog even kijken met de kinderen Het werd vanzelf heel laat.”

Als hen tijdens die uitzending wordt gevraagd wat ze denken van de dreigende positie van de Russen, antwoordt het echtpaar niet te geloven dat het machtige buurland

Oekraïne zal binnenvallen, ondanks alle troepenbewegingen aan de grenzen

„Wij hadden dat nooit verwacht. Waarom niet? Tja, het was misschien vooral hoop. Tegen beter weten in, want de Amerikanen en de Engelsen hadden wel steeds gewaar-

schuwd.”

Katja heeft voor de uitzending nog even contact met een nicht. „Om te weten hoe de situatie was. Zij en haar familieleden waren wel alert, sliepen op een beschutte plek Maar verder was er niks aan de hand. Ze hadden het vooral over een nieuw project.” In tegenstelling tot zijn gewoonte vergeet Cor zijn telefoon uit te zetten. Hij wordt wakker van aanhoudend zoemen en piepen. „Familie en bekenden reageerden paniekerig ” Hij wekt zijn echtgenote „Het was beangstigend, want overal waren bombardementen Nog erger dan begin oktober, met de raketaanvallen na het beschieten van de brug naar de Krim.”

Bij Cor en Katja strijden ongeloof en angst om voorrang Ze gaan bellen en proberen via Katja’s zus Marina, die bij vader Vinogradsky in Zhitomir woont, meer informatie te krijgen Vader wil aanvankelijk in het land blijven. Cor geeft aan klaar te staan om hen aan de grens op te halen en naar het veilige Nederland te brengen Nog dezelfde dag besluit een andere zus met haar getrouwde kinderen te vertrekken, waarna ook vader Vinogradsky overstag gaat ” Het leven van de Ploegen raakt min of meer in een achtbaan. Ze regelen auto’s en chauffeurs voor de familie en vertrekken naar de grens van Roemenië. Ondertussen wordt duidelijk dat mannen beneden de zestig jaar het land niet mogen verlaten „Daarop werd een uitzondering gemaakt voor gezinnen met drie of meer kinderen onder de achttien jaar ” In Nederland worden de familieleden, op zoek naar onderdak, verdeeld tussen de gezinnen in Genemuiden en Hendrik-Ido-Ambacht.

WEESKINDEREN

Wekenlang worden Cor en Katja in beslag genomen door de aanzwellende vluchtelingenstroom Cor coördineert vervoer van en naar Polen en later ook naar Roemenië en Tsjechië. „Op een gegeven moment reden er tussen de dertig en veertig busjes rond Zelf had ik daar geen tijd meer voor ” Met een brede glimlach: „Ook niet om te slapen. Op

de meest onmogelijke tijden werd ik gebeld of geappt Het nam zo veel tijd in beslag dat we op een gegeven moment zelfs tijdens de kerkdiensten nog zaten te plannen.”

Een aantal goede vrienden neemt na verloop van tijd veel werk over. Maar dan staat het echtpaar voor een nog groter vraagstuk Cor krijgt een telefoontje van een voor hem op dat moment onbekende. „Het was maandagmiddag, kwart voor vier. Krivi Rih, de geboorteplaats van Zelenski,

Na de eerste evacuatie van een weestehuis volgen er nog enkele Cor en Katja staan versteld van de hulp die ze van alle kanten ontvangen. „Dankzij Nederlandse en zelfs enkele Poolse touringcarbedrijven konden we kinderen en hun begeleiders in Nederland een goede en veilige plek bieden. Door steeds weer veranderende planningen stonden de rijtijden regelmatig onder zware druk. Het was fantastisch om te zien hoe snel vrijwillige afloschauffeurs reageerden en hals over kop afreisden naar Duitsland om een touringcar over te nemen, terwijl ze net op het punt stonden om naar de kerk te gaan Eigenbelang werd aan de kant gezet, kerkmuren vielen weg.”

werd dagelijks gebombardeerd Het was er levensgevaarlijk voor een weeshuis met 120 kinderen tussen de nul en de vijf jaar. Ik was in de ogen van de beller de enige die misschien een oplossing zou vinden. Maar die wist ik ook niet, want de opvangplaatsen moesten in verband met begeleiding op één plek zijn. Anderen die ik raadpleegde, hadden evenmin een antwoord. Onze bede was op dat moment letterlijk: „Mijn God Wat nu?” Toen schoot me te binnen dat me eens een groepsaccommodatie in Kesteren was aangeboden Een leegstaand politiebureau. In een mum van tijd was het voorzien van de benodigde spullen.

Ook het vervoer van 120 baby’s, kleine kinderen en staf uit een oorlogsgebied leek een onmogelijk klus. De Oekraïense overheid en de consul in Nederland kwamen eraan te pas Er werden een evacuatietrein en vervolgens verschillende bussen ingezet. Katja en onze zoon die Russisch spreekt, hielpen bij het daadwerkelijke transport Op een zondag arriveerden de kinderen in Kesteren. De kerken gingen net uit. We kunnen het achteraf niet anders zien dan dat onze hemelse Vader een duidelijk antwoord gegeven heeft op onze noodkreet.”

Als hij terugblikt, ziet Cor „wonderlijke gebeurtenissen Zo kreeg ik een bericht van een mevrouw, die met haar kind het spoor volkomen bijster was. Ze was op een stationnetje in Polen beland en wist niet meer waar ze naartoe moesten. Nog geen drie minuten later werd ik gebeld door een mij totaal onbekende chauffeur die net Krakow uitreed en aangaf nog twee plaatsen over te hebben. Hij bleek zich op slechts 25 minuten rijden van die mevrouw met haar kind te bevinden! Een halfuur later was ze op weg naar Nederland.”

HERSENBLOEDING

Na het ophalen van de familieleden, begeleiden van vluchtelingenstromen en de evacuaties volgen bemoeienissen met voedsel- en medicijntransporten Terugblikkend is het is lastig alle gebeurtenissen geordend een plek te geven. „Hoeveel weken we in het voorjaar in touw waren? Ik weet het niet precies meer. Er liep zoveel door elkaar heen. Verschillende familieleden hadden corona Zo was vader ziek toen we hem ophaalden In de daaropvolgende weken werden we ook regelmatig benaderd voor interviews en gevraagd medewerking te verlenen aan televisieprogramma’s Al spoedig begonnen we met het geven van concerten om geld in te zamelen.”

Voor de kinderen –vier van de zes wonen nog thuis– waren het roerige maanden, geven Cor en Katja aan. Voor henzelf niet

„Er is een enorme kloof geslagen tussen de baptisten in Rusland en in de Oekraïne”

minder, maar heel veel tijd om daarbij stil te staan, gunnen ze zich niet „We hebben er niets van overgehouden en deden en doen heel veel samen”, constateert Cor. Katja vertelt dat ze op een zondagochtend huilend wakker werd. „Toen had ik ook corona. We hebben eigenlijk nooit veel tijd voor onszelf gevraagd en de Heere zorgt voor ons. Hij gaf ons, tot nu toe, iedere dag weer voldoende energie. Dat zie ik echt als een gave van Boven ”

Niet lang na het uitbreken van de oorlog in Oekraïne bevalt hun schoondochter, getrouwd met hun oudste zoon, van een baby Hun eerste kleinkind Ook een gebeurtenis die er diep inhakt, want rond de geboorte krijgt de baby een hersenbloeding Vele weken verblijft het kindje in het Erasmus Medisch Centrum. „Het was een heel moeilijke tijd en bepaald geen roze wolk”, geeft Katja aan Momenteel gaat het goed met de baby. „We hadden toen momenten dat de oorlog voor ons enigszins verbleekte. Dan merk je dat wat het dichtstbij is, je het meeste raakt.”

Op andere tijden is de oorlog juist heel dichtbij In de week voorafgaand aan dit interview regent het raketten en later ook drones op vele Oekraïne steden. Een ongetrouwde neef verblijft aan het front, enkele andere familieleden verrichten vrijwilligerswerk voor het leger. „We kregen een afscheidsvideo vanuit de loopgraaf Heel luguber. Dan komt het heel dichtbij.”

Een flink deel van de familie verblijft nog in Nederland, anderen zijn inmiddels naar hun land teruggekeerd In september reisde het echtpaar –zonder kinderen– met Katja’s broer en schoonzus uit Amerika naar de Oekraïne Katja: „Voor een familiehereniging. Mijn broer uit Amerika was over en we hebben elkaar allemaal gesproken. Onze neef aan het front had opvallend genoeg enkele dagen bijzonder verlof, maar kon er helaas niet bij zijn. Hij mocht niet verder reizen dan Kiev ”

Met de komst van de winter neemt de vraag naar warme kleding, aggregaten en kachels toe, vooral omdat de Russen het voorzien hebben op de energievoorziening van de Oekraïners. Veel vluchtelingen uit het

oosten verblijven in leegstaande panden en tenten in het westelijk deel van het land De Ploegen volgen de oorlog op de voet, vooral via berichten die ze rechtstreeks uit het land ontvangen Aan voorspellingen wagen ze zich niet Katja: „We weten niet wat de toekomst brengt. We zijn in de hand van de Heere” „Het is vooral leven bij de dag”, zegt Cor, die desondanks hoopt dat de Oekraïners de Russen in het oosten en zuiden zullen verslaan en dat daardoor de oorlog ergens in 2023 ten einde zal komen

VERBIJSTEREND

Het is een opgave om geen haat te koesteren tegen de Russen. Met woede en verbijstering lazen Cor en Katja berichten die ze doorkregen uit door de Russen veroverde gebieden. „Dan hebben we het niet alleen over martelingen, folteringen en aanvallen op burgerdoelen Wij hebben gelezen over Russische soldaten die van hun vrouwen de bestelling doorkregen bij de plunderingen. Tot en met de maten van de bh’s die ze moesten meenemen. Veel soldaten komen uit arme gebieden. Voor hen bevatten de huizen veel rijkdommen ”

Ook de houding van veel Russische baptisten werpt vragen op. „Een flink deel van hen staat achter Poetin Verbijsterend Er is een enorme kloof geslagen tussen de baptisten in Rusland en in de Oekraïne. Met familiebanden en onderlinge relaties uit het verleden is dat heel moeilijk te verteren.” Anderzijds houden ze hoop. „Oekraïners geven nooit op en werken hard Er valt een raket en volgende dag is de weg alweer geasfalteerd. Ik heb dat nog nooit zo goed gezien als de laatste tijd Ze zullen die mentaliteit de komende jaren hard nodig hebben”, meent Cor. Baptistenpredikant Vinogradsky, die momenteel onderdak vindt in een nabijgelegen verzorgingstehuis, is het meest sprekende voorbeeld van hoop. Cor: „Hij vertrouwt erop na de winter te kunnen terugkeren Achter de schermen zet hij zich nog steeds in voor de oprichting van een christelijk dagverblijf en kleuterschool in Zhitomir Bij gezondheid wil hij zijn 93e verjaardag in de Oekraïne gedenken. Dan zijn we allemaal welkom.”

“CGK DREIGEN UITEEN TE VALLEN,DAAR LIJ IK AN”

Eerder gebru eranderde toen hij, zek ristelijke

Gereformeerde ds. P. D.

J. Buijs steeds beter wat zijn hervormde broeders en zusters bedoelden als ze regelmatig zeiden dat ze ”leden” aan hun kerk. Tegenwoordig zeg ik hen dat na, met pijn in mijn hart.”

Als iemand nauw verbonden is aan zijn eigen kerkgenootschap, is het ds. P. D. J. (Peter) Buijs (61). „Ik geniet van goede contacten over kerkmuren heen”, zegt hij in zijn Nunspeetse pastorie

„Tegelijk kun je zeggen dat er bij mij sprake is van een aangeboren liefde tot het kerkverband waartoe ik behoor Mijn grootouders waren lid van de CGK, mijn vader, ds. G. J. Buijs, was er predikant.”

LIGGINGSVERSCHILLEN

Doordat vader dominee was, leidde het gezin Buijs „een zwerversbestaan ” De huidige predikant van Nunspeet werd in 1961 geboren in Murmerwoude, een dorpje dat later opging in een nieuwe gemeente, Damwoude

Daar is hij gedoopt en bracht hij de eerste zes jaren van zijn leven door. „Daarna zijn we naar Vlaardingen gegaan, een totaal andere, stedelijke omgeving, waar ik de basisschool bezocht.”

Na Vlaardingen ging het gezin terug naar Friesland, dit keer naar Broeksterwoude

„Die gemeente was toen nog ongedeeld. Later is zij, vanwege liggingsverschillen, opgesplitst in de Andreasgemeente en de Petrusgemeente. Ja, zo lossen we dat in de CGK dan op, hè? Jammer natuurlijk. En verdrietig ”

De tijd in Broeksterwoude valt voor Peter Buijs samen met zijn middelbare schooltijd. „Het was de periode waarin de Heere in mijn hart ging werken en waarin ik, onder de prediking van mijn vader, bewust tot geloof mocht komen Vrij snel daarna ging ook het ambt voor mij spreken. De Heere leidde mij daar uiteindelijk heen met woorden uit het boek Ezechiël: „Mensenkind, Ik heb u tot een wachter over het huis van Israël gesteld.” Die tekst heeft mij ook later altijd geholpen om de inslag van mijn prediking te bepalen Daarin gaat het om de verkondiging van het Evangelie, jazeker, maar er behoort ook een waarschuwend element in te zitten. Je mag er als prediker niet zomaar vanuit gaan dat alle kerkmensen die voor je zitten ook echte gelovigen zijn.”

MOOI GESPREK

Dat zijn kerkverband verschillende stromin-

gen en liggingen kent, is voor ds. Buijs niet bij voorbaat problematisch „Ik herinner me dat ik als student de ene zondag in Winschoten preekte en de volgende in Doornspijk. Twee gemeenten met een flink verschillende ligging en taalveld. In beide gemeenten hield ik dezelfde preek. En in beide kerkenraden kwam het, na de preek, tot een mooi gesprek. Prachtig vind ik dat. Dat zoiets kan. Het was voor mezelf ook beslist leerzaam. En het hielp me om de breedte van onze ker-

ken te leren kennen. En te leren waarderen.” Nog altijd preekt ds. Buijs, als gastpredikant, in gemeenten met een heel verschillend karakter. „Van Amersfoort tot Middelharnis, van Hasselt tot Alphen aan den Rijn. Ik heb er geen moeite mee als de liturgie dan misschien wat verschilt van wat ik gewend ben. Wel heb ik voor mezelf de lijn getrokken dat ik de Nieuwe Bijbelvertaling (NBV) op de kansel niet wil gebruiken. Destijds stemde ik namelijk voor het synodebesluit waarin kerkelijk gebruik van de NBV met klem werd ontraden. Daarin wil ik dus consistent blijven. Maar met de betreffende kerkenraad kom ik er altijd uit, hoor Dan gebruik ik de Herziene Statenvertaling, of eventueel de vertaling van 1951.”

BIJEEN HOUDEN

Als typische verbinder („Ik heb een bloedhekel aan ruzie”) speelde ds Buijs de achterliggende decennia onmiskenbaar een rol in het bijeenhouden van personen en flanken. Twee maal was hij preses van de generale synode, te weten in 2010 en in 2016 Ook bij de laatstgehouden landelijke vergadering zat hij in het moderamen, nu als assessor.

„Wat mij betreft, is er maar één uitweg: terug naar Schrift, belijdenis en kerkorde. En je daaraan houden”

„De preses van de laatste synode, ds. J. G. Schenau, en ik kunnen uitstekend met elkaar overweg. Jawel, net als in Broeksterwoude is ook in Nunspeet de gemeente gesplitst. Een deel van de kerkgangers kon zich al langere tijd niet vinden in de behoudende lijn van de kerkenraad. Dat leidde er 2016 toe dat ook hier, na veel spanning, een tweede gemeente is gevormd: Nunspeet-Ichthus, waarvan sinds 2018 ds. Schenau de predikant is. Die breuk kunnen wij niet meer helen Wel hebben ds. Schenau en ik, met toestemming van beide kerkenraden, de afspraak gemaakt dat we twee keer per jaar van kansel ruilen ”

Als moderamen van de synode moet je eendrachtig zijn, vindt de predikant. „En het helpt het geheel verder als in het moderamen verschillende kleuren vertegenwoordigd zijn. Kom je dan samen met een voorstel richting de synode, dan is dat vaak al per definitie breed gedragen ”

Echter, wat jarenlang min of meer beheersbaar bleef, te weten dat de CGK een forse bandbreedte aan liggingsverschillen kennen, mondde het achterliggende jaar uit in een heuse crisissituatie. De generale synode, in april en mei in Nunspeet bijeen, sprak voor de tweede maal uit dat er in de CGK geen vrouwelijke ambtsdragers kunnen zijn. Meerdere plaatselijke cgk’s kénden echter al vrouwen als diaken of ouderling. Bovendien gingen meerdere gemeenten, in weerwil van deze duidelijke synode-uitspraak, er juist ná april nog toe over vrouwelijke ambtsdragers te bevestigen. Zij waren het wachten op nieuw en ruimer beleid beu Ds Buijs: „Wat deze gemeenten doen, kan natuurlijk niet Zie het mooie rapport over kerk-zijn, dat op de laatste synode uitvoerig is besproken Daarin wordt gezegd dat als we op deze wijze met elkaar omgaan, elkaar passeren en synodebesluiten negeren, we dan zondigen tegen de liefde Dat is nogal wat Voor mij staat dan ook vast dat deze gemeenten vermaand behoren te worden.”

SPANNING

Het al of niet vermanen van gemeenten met vrouwelijke ambtsdragers zorgde op de najaarsvergaderingen van de CGK-classes voor spanning. Het in september opgerichte

Christelijk Gereformeerd Beraad drong er sterk op aan dat classes tot vermanen móéten overgaan en onderstreepte dat behoudende gemeenten in gewetensproblemen komen als hun classis dit weigert Waardoor zij zich op hun positie in het kerkverband moeten gaan beraden. „Griezelig”, noemt ds Buijs deze ontwikkeling „Als sommige classes, zoals Amsterdam of Apeldoorn niet vermanen en andere, zoals Rotterdam en Utrecht, dat wel doen, krijg je rechtsongelijkheid.”

Gevraagd hoe hij de totale situatie taxeert, windt de predikant er geen doekjes om „Een zo diepe crisis als die waarin we nu verkeren, hebben we als CGK nog niet meegemaakt. Het gaat niet alleen over vrouw en ambt, maar ook over de vraag hoe we het gezag van de Schrift zien. Van het antwoord op die vraag hangt mede af wat de koers van onze kerken in de toekomst wordt Welke afslag nemen we?”

UITWEG

Dat de preses van de laatste synode in zijn slotwoord zei dat de CGK „een kerk in ontbinding” zijn, werd door velen ervaren als huiveringwekkende taal. Ds. Buijs: „Toch vrees ik dat hij gelijk had. Wij dreigen als CGK uiteen te vallen Dat is de hoogst ernstige werkelijkheid. En als ik theologen die onder ons veel gezag hebben nu hoor zeggen dat we ons als CGK misschien maar bij de Protestantse Kerk in Nederland moet aansluiten, dan verbaas ik me zeer. Ik kan me niet herinneren dat dát in het verleden vaker zo is gezegd.”

Een oplossing voor het immense probleem durft ds Buijs zomaar niet aan te dragen „Ik heb geen scenario, echt niet Wat mij betreft, is er maar één uitweg: samen teruggaan naar de basis; de basis van Schrift, belijdenis en kerkorde En je daar dan aan houden Anders is er voor onze kerken geen dageraad.”

Tegen meer vooruitstrevende broeders en zusters zeggen dat zij desnoods maar moeten vertrekken, zal de predikant niet snel doen. „Vanuit Zijn Woord geeft de Heere ons Zijn opdracht om elkaar vast te houden Daar moeten wij dus ons uiterste best voor doen. We zijn aan elkaar gegeven. In de wandel-

3-gangen menu

€2995

Winters genieten

Bij Molen de Zwaluw ben je aan het juiste adres voor een heerlijke avond uit. Start de avond met een potje bowlen en kom daarna gezellig eten in ons sfeervolle restaurant. Onze chef-kok heeft een smakelijk

3-gangen menu samengesteld, perfect passend bij de koude wintermaanden. Een bowlingbaan en/of tafel reserveer je eenvoudig via onze website

Molen de Zwaluw, Batterijenweg 19, Kesteren, molendezwaluw.nl

Escudostraat 11

2991 XV Barendrecht

Almeer dan30jaar

gangen van de synode sprak ik met allerlei mensen, ook met broeders uit samenwerkingsgemeenten, die dankbaar zijn voor wat zij daarin de achterliggende jaren hebben ontvangen Dan zie ik die broeders pijn lijden om wat er door de synode besloten is. Terwijl wat er besloten is wél míjn instemming heeft Dat is het spanningsveld waarin ik verkeer.”

ROMMELTJE

Terugkeren naar de basis kan alleen als alle betrokkenen zich verootmoedigen, zegt hij. „Want we hebben er met elkaar een rommeltje van gemaakt. Ja, ik sluit mezelf daar bij in. Gingen wij er misschien stiekem

een beetje prat op dat wij een kerkverband waren dat ruim een eeuw lang nooit een échte scheuring meemaakte? Zijn we daarin misschien weleens hoogmoedig geweest?

Dat zijn vragen die ik mezelf wel stel En bij alle spanningen en pijn probeer ik dan maar trouw op mijn post te blijven en zaken waarmee ik het niet eens ben via appels aan de orde te stellen. In de kerkelijke weg. En niet zelf allerlei weggetjes te gaan bedenken ”

Kerkelijke strijd is soms onvermijdelijk, erkent ds. Buijs. „Maar het gevaar is altijd zo groot dat je eigen ik ertussen komt te zitten Als je de kerkgeschiedenis bestudeert, wat hebben mensen elkaar dan veel narigheid aangedaan Als ik me dat realiseer, is het regelmatig mijn gebed: „Heere, geef dat ík niet in diezelfde valkuil stap. Dat ik niet onnodig harde woorden spreek of mensen beschadig Bewaar me daar alstublieft voor

En laat mijn motieven zuiver blijven: dat het gaat om Uw eer en het heil van Uw kerk.””

„Gingen we er als CGK misschien stiekem prat op dat wij nooit een echte kerkscheuringmeemaakten?”

Onder

ons

1.

Op 15 december zijn onze lieve ouders en opa en oma, René en Barbera van der Giessen-Roest, D V 40 jaar getrouwd Van harte gefeliciteerd en Gods zegen voor de toekomst Liefs van jullie (klein)kinderen. Forel 77 2986RA Ridderkerk

2.

Verpleeghuis Elim in Barneveld bedankt de vrijwilligers voor hun geweldige, onbaatzuchtige inzet! Op 15 september konden de vrijwilligers bij het ”snackmobiel” een hapje komen eten Een moment om elkaar informeel te ontmoeten en te begroeten

3.

Gerrie Bosch-Doornenbal uit Lopikerkapel en Neeltje Blom-de With uit IJsselstein zijn al vanaf hun achtste jaar vriendinnen Beide dames zijn nu 94 jaar. Ze bellen elkaar regelmatig en af en toe gaan ze bij elkaar op bezoek.

4.

Lieve oma, dank u wel voor het naaien van onze broekjes en alle andere dingen die u maakt met uw creatieve talent!

Dikke kus van Joah en Jesrah Soet (en onze moeders)

Voor ”Onder ons” kunt u een foto en een korte tekst inzenden: Onder Ons Postbus 613, 7300 AP Apeldoorn; redactie@terdege.nl Let op: er kan een lange wachttijd zijn.

5.

Onze lieve (o)pa en (o)ma mochten op 17 september herdenken dat ze 45 jaar getrouwd waren De Heere zij u in het toekomende goed en nabij, ook als het anders gaat dan wij dachten Bedankt (o) pa en (o)ma voor het fijne weekendje weg Fam A Burggraaf-Vink, Haven 29, 2951 GC Alblasserdam.

6.

Op 15 december hopen onze lieve (o)pa en (o) ma Van Veldhuizen-van de Beek 50 jaar getrouwd te zijn Van harte gefeliciteerd! Wij wensen jullie Gods zegen en nog goede, gezonde jaren Liefs van jullie kinderen en (achter) kleinkinderen Magirusstraat 1, 3774 BE Kootwijkerbroek.

7.

Onze zorgzame ouders zijn op 16 december alweer 35 jaar getrouwd. We willen jullie, ook namens oma, van harte feliciteren en Gods zegen toewensen! Liefs, jullie (schoon) moeder en kinderen Ton & Irene, Renate & Jesse, Rens & Anne, Jos & Anouk en Caren van Gilst

8.

Lieve oma, een verrassing voor u Een bijzondere foto van vier Gerarda’s! Gerarda Vreeken-Sanders, Anna Gerarda van Mourik-Vreeken, Gerarda Hak-van Mourik, Anna Gerarda Emmely Hak

Betrouwbare natuurlijke

gezinsplanning

• breng je cyclus in kaart met Sensiplan

• vermijd met hoge betrouwbaarheid (99,6%) zwangerschap

• of gebruik deze kennis om juist sneller zwanger te raken

• meest complete kennis over je eigen cyclus

• meest complete kennis over je eigen cyclus

• sympto-thermale methode: temperatuur en cervixslijm in dubbele controle

• sympto-thermale methode: temperatuur en cervixslijm in dubbele controle

• betrouwbaarste natuurlijke methode (erkend door WHO)

• betrouwbaarste natuurlijke methode (erkend door WHO)

• eenvoudig te leren en toe te passen

• eenvoudig te leren en toe te passen

• cursussen en begeleiding door gecertificeerde consulten

• cursussen en begeleiding door gecertificeerde consulten

Zorgverzekering Pro Life vergoedt de cursus in alle aanvullende verzekeringen

natuurlijk

• gezond

• betrouwbaar

www sensiplan nl

Onder

ons

9.

Onze lieve (o)pa en (o)ma, Sjaak en Joke van Groningen-van der Heiden, waren 30 november 50 jaar getrouwd Van harte gefeliciteerd! We wensen jullie nog veel goede en gezegende

jaren Liefs van jullie (klein) kinderen Fam B S van Groningen, Van Assendelftgaarde 37, 3341 SC Hendrik-Ido-Ambacht

10.

Op 2 november waren onze ouders, Jan en Jennie Ligtenberg, 50 jaar getrouwd. Wij willen hen daar van harte mee feliciteren Dankbaar zijn we voor hoe ze nog steeds met veel liefde voor ons klaarstaan We wensen jullie de onmisbare zegen van God!

11.

Samen hebben we een onvergetelijke fietsvakantie gehad. Ook dankzij Bert en Nelleke Stolker, die elke dag weer voor ons klaarstonden. Niets was voor hen te veel! Nogmaals hartelijk dank

12.

Op 29 oktober waren Paul en Cobie de Vos-van Beveren 40 jaar getrouwd. Alle Potappels met aanhang willen hen daarmee hartelijk feliciteren en wensen hun alle goeds, samen met kinderen en kleinkinderen Molendijk 6, 4696 BL Stavenisse.

Maak vooraf kennis met je kraamverzorgster!

Laat uzelf ontzorgen

Met meer dan 30 jaar ervaring als ambachtsschilder kunnen wij u in onze showroom adviseren over kleuren en materialen Maar ook het

aanbrengen van de kwaliteitsproducten en het leggen van de Castle Stones vloeren nemen wij graag voor onze rekening Met een team van vier kundige vakmannen voeren wij al deze werkzaamheden voor u uit Zodat u alles in één keer geregeld heeft

Op vrijdag staat in onze showroom de koffie voor u klaar Of maak een afspraak met één van onze adviseurs

www kleursfeer nl

Jeanine

Levi

13.

Op 26 oktober mochten Dirk van Bennekom en Ali Ploeg gedenken dat zij 50 jaar getrouwd waren Zij ontvingen drie dochters, vier zoons, tien kleinkinderen; één dochter overleed jong Beiden zijn actief in kerk- en bestuurswerk en zorgen voor anderen

14.

(O)pa en (o)ma Van Luik waren 6 december 50 jaar getrouwd Van harte gefeliciteerd! We wensen jullie Gods onmisbare zegen toe. Liefs van de kinderen en (achter)kleinkinderen Wilgestraat 17, 4431 CJ ’s-Gravenpolder

15.

Onze lieve papa en mama, Gerrit en Martine van Essen, waren 4 december 12,5 jaar getrouwd Wij willen hen hiermee van harte feliciteren en hopen dat ze nog lang voor elkaar en voor ons gespaard mogen blijven. De Wiek 85, 3774 SH Kootwijkerbroek

16.

Onze lieve papa en mama, Jordi en Danielle Brom, waren 11 december 12,5 jaar getrouwd Wij willen hen hiermee van harte feliciteren en hopen dat ze nog lang voor elkaar en voor ons gespaard mogen blijven. Drieënhuizerweg 24, 3774 RE Kootwijkerbroek

Onder ons

17

17.

Op 24 november waren onze lieve (o)pa en (o)ma, Kees en Coba

Reijngoudt-Joppe, 50 jaar getrouwd We wensen hen nog veel goede jaren en de nabijheid van de Heere toe. Helaas kan (o)ma niet meer thuis wonen, ze woont in De Toevlucht in Kapelle, Torteltuin 24, 4421 TE Kapelle (O)pa woont op zichzelf, on-

danks dat hij slecht ter been is door een hersenziekte Eendrachtstraat 50a, 4675 CS Sint Philipsland

18.

Lieve (o)pa en (o)ma Van Doleweerd-den Hartog, van harte gefeliciteerd met jullie 40-jarig huwelijk op 22 december. We wensen jullie in alles Gods zegen toe voor de toekomst! Liefs van jullie

(klein)kinderen, Stadhouderslaan 6, 3905 HD Veenendaal.

19.

Met dankbaarheid: vijf generaties: Anna Wilhelmina Prins-Boonstoppel (92), Johanna Maria van der Garde-Prins (67), Anna Wilhelmina van den Hatert-van der Garde (45), Johanna Maria Bunt-van den Hatert

(22), Anna Wilhelmina Bunt (4 weken)

20

HOE HET PARLEMENT VERHUISDE

Hij werkte mee aan inmiddels vijftien Prinsjesdagen en was betrokken bij de voorbereidingen voor de inhuldiging van de koning. Peter Kranendonk heeft al heel wat hoogtepunten meegemaakt in zijn werk voor de Eerste Kamer. ”Maar een totale verhuizing van het parlement, dat is toch wel een unicum in de geschiedenis.”

tekst: HENRIEKE HOOGENDIJK-VAN DAM beeld: TINEKE VAN DER EEMS

Huis Huguetan

Huis Huguetan (uit te spreken met twee u’s en een harde g) wordt in 1734 gebouwd voor de rijke bankiersdochter en hugenote Adriana Margaretha Huguetan De bouwstijl van het pand wordt ook wel de Lodewijk XIV-stijl genoemd. Niet toevallig is de architect van Huis Huguetan de zoon van de Franse hofarchitect Na het overlijden van Adriana Huguetan koopt haar buurman het pand Hij bezit dan ook al het huis aan de andere kant van Huis Huguetan Hij laat één gevel maken voor de drie panden, maar de drie huizen blijken niet alle even breed te zijn Daarom laat hij aan één kant een aanbouw maken met een deur erin. Het wordt wel het kleinste huis van Den Haag genoemd

Later komt Huis Huguetan in handen van de staat. „Het leuke is dat niet alleen de Raad van State en de Eerste Kamer Huis Huguetan als tijdelijke huisvesting hebben”, vertelt Kranendonk „Koning Willem I en Koning Willem II hebben hier ook gewoond in afwachting van de renovatie van hun paleizen Noordeinde en Kneuterdijk Een borstbeeld en een schilderij herinneren aan de tijd dat dit pand even stadspaleis was van Den Haag ” In 1819 vestigt de Koninklijke Bibliotheek zich in Huis Huguetan. Later, in 1988, neemt de Hoge Raad er zijn intrek Nu is Huis Huguetan het toevluchtsoord van de Eerste Kamer en een deel van de Raad van State Dat is letterlijk zichtbaar in de aanwezige kunst Veel kunst verwijst naar de Grondwet, de 75 Kamerleden of de twaalf provinciën In de plenaire zaal komen ze samen in het werk van Navid Nuur „Het stuk is opgebouwd uit twaalf kleurvakken, voor de provincies Ook zijn er 75 verticale banen, verwijzend naar de leden van de Eerste Kamer”, zegt Kranendonk tijdens zijn rondleiding „Het interessante aan dit werk is dat je er vanuit elk perspectief anders tegenaan kijkt Vanuit het bankje van de SGP zie je echt een ander schilderij dan op de plek van de D66 Dat is prachtige symboliek natuurlijk. Krachtig ook vind ik de Grondwet in porselein, in de hal achter de plenaire zaal De porseleinen pagina’s laten in één beeld de breekbaarheid en de kostbaarheid van de Grondwet zien De bladzijden liggen op zaadjes van Nederlandse planten. Zo wordt de Grondwet als het goed is gedragen door het volk ”

Liefst ontvangt hij gasten op het statige Binnenhof. Want daar is de eeuwenoude geschiedenis tastbaar aanwezig. Maar dat is nu onmogelijk, want het Binnenhof ondergaat een ingrijpende renovatie. Daarom huist de Eerste Kamer samen met een deel van de Raad van State voor enkele jaren aan de Kazernestraat en in Huis Huguetan, aan het Lange Voorhout in Den Haag

In een voormalig stadspaleis verblijven, is geen straf, vindt Peter Kranendonk (1981) uit Ridderkerk

Hij houdt zich bezig met de veiligheid en huisvesting van de Eerste Kamer „Dit gebouw is natuurlijk een waardig alternatief voor het Binnenhof”, stelt hij. En dan met een grijns: „Ik heb Menno de Bruyne al meerdere keren uitgenodigd om te komen kijken, maar misschien dat hij dat uit zelfbescherming niet doet De Tweede Kamer verblijft in een heel ander gebouw.”

ZOEKTOCHT

Beide Kamers moesten op zoek naar een tijdelijk onderkomen Met dit verschil: de omvang van het bedrijf. De Eerste Kamer, met 75 leden en evenveel ambtenaren, vormt een overzichtelijke groep. „We kennen elkaar allemaal bij naam”, vertelt Kranendonk „De Tweede Kamer telt 150 leden en heeft een veelvoud aan ambtenaren Dat is een organisatie van 750 personen. Zie daar maar eens een tijdelijke huisvesting voor te vinden ”

De zoektocht voor de Eerste Kamer was al complex genoeg, want de locatie moest aan heel wat voorwaarden voldoen „Belangrijk was dat het gebouw ondersteunend zou zijn aan alle taken van de Eerste Kamer Denk aan buitenlandse delegaties die een bezoek brengen aan Nederland. Die visiteren de Staten-Generaal en daarmee vaak

ook de Eerste Kamer. Daar zijn dus een ontvangstruimte en een representatieve ruimte voor nodig Daarnaast vergadert de Eerste Kamer wekelijks. Daarvoor heb je een plenaire zaal nodig voor 75 Kamerleden plus de bewindspersonen en de griffiers. Traditioneel heeft die zaal ook twee aparte tribunes Een voor ambtenaren die de bewindspersonen ondersteunen, en een voor het publiek – de burgers en de journalisten. En dan zijn er nog de koffie- en vergaderruimten en de werkplekken Zo moest er heel wat gerealiseerd worden op de nieuwe locatie.”

GOEDE PRESENTATIE

In de koffieruimte achter de plenaire vergaderzaal doet Kranendonk zijn verhaal Ondertussen groet hij collega’s en signaleert hij dat de tuinman is gekomen. Meerdere keren hangt hij een gordijn recht Kranendonk is altijd bezig. Hij stáát voor een goede presentatie van de Eerste Kamer En ja, hij heeft ook nadrukkelijk gepleit voor deze locatie als tijdelijke huisvesting. „Je wilt een representatieve locatie, zeker omdat ‘tijdelijk’ gaat over een aantal jaren. Dit voormalige paleis is statig aan de voorkant Direct achter het pand is een modern gebouw geplaatst, voor de Hoge Raad die eerder hier gehuisvest was. Een loopbrug over de Kazernestraat verbindt beide gebouwen. De kamers van de ambtenaren en de vergaderruimten zijn nu in het bijgebouw. De fracties huizen in het oude stadspaleis Esthetisch gezien is de aanbouw niet zo fraai natuurlijk, maar hij maakte deze huisvesting wel geschikt als tijdelijke locatie ”

Eenmaal binnen sluiten het oude en nieuwe pand verfijnd op elkaar aan De architect die aan de slag ging voor de Eerste Kamer, werkte een interieur uit met aandacht voor symboliek en symmetrie „Kijk al-

leen al naar de aankleding van deze koffieruimte”, wijst Kranendonk. „De sfeer is niet uitbundig, maar wel stijlvol. Dat komt door de terugkerende details. Er zijn twee pilaren toegevoegd voor de symmetrie in de ruimte. Daarnaast komt het gestreepte patroon op de pilaren terug in de gordijnen Ook in de vloerbedekking is het contrast van licht en donker te herkennen. Dat zijn dingen die niet meteen opvallen, maar die wel het verzorgde beeld bepalen. En daarom blíjf ik maar gordijnen recht hangen hier. Het plaatje moet wel kloppen ”

van een enorm belangrijk monument van de Nederlandse staatsgeschiedenis ”

INGETOGEN CHIC

Wie bij Kranendonk begint over ingezette belastinggelden voor projecten als dit, is aan het verkeerde adres. Want een land heeft een waardige representatie nodig: „In debatten benadrukken politici dat renovaties en herinrichtingen van tijdelijke locaties niet veel mogen kosten: het moet sober en doelmatig zijn. Die mening deel ik wel, maar puur sober en doelmatig, dat zou niet representatief zijn De stijl die wij hier gevonden hebben, noem ik vaak ingetogen chic. Passend voor een parlement ” En na een stilte: „De renovatie van het Binnenhof is ook geen overbodige luxe. Die is er niet voor de Kamerleden, want die zijn slechts voorbijgangers. Het merendeel zal niet terugkeren naar het Binnenhof. De renovatie is er wel voor het behoud

Naar dat monument wordt veel verwezen op de tijdelijke locatie van de Eerste Kamer Zo is de groene kleur in de moderne plenaire zaal gebaseerd op de oude vergaderbankjes aan het Binnenhof In de gangen van Huis Huguetan hangen meerdere foto’s met doorkijkjes naar het oude parlementsgebouw Enthousiast wijst Kranendonk erop, tijdens zijn rondleiding door het gebouw Oud en nieuw wisselen elkaar voortdurend af Dat is ook zichtbaar in de kunst aan de muur. Er zijn kunststukken van de Haagse School en abstracte doeken De wanden van het trappenhuis van Huis Huguetan zijn versierd met eeuwenoude Italiaanse stucreliëfs (ze verbeelden vrede en de vier zintuigen), en in aangrenzende ruimtes staan moderne sculpturen Een speciale kunstcommissie maakte de keuze voor die kunststukken ,„Dat waren nog niet zulke makkelijke keuzes”, vertelt Kranendonk. „De Eerste Kamer heeft veel portretten van invloedrijke personen uit de geschiedenis. Met de kennis van nu hebben sommige personen een dubieuze naam gekregen Het idee werd geopperd om geen portretten van deze mannen op te hangen Uiteindelijk zijn ze toch meeverhuisd, maar er is bewust een vierluik aan toegevoegd. Vier portretten van personen die streden tegen ongelijkheid en de koloniale overheersing. Je zou kunnen zeggen dat ook hierin oud en nieuw elkaar ontmoeten ”

PERFECTIE

De uiteindelijke verhuizing van de Eerste Kamer was een monsterklus. Als plaatsvervangend projectleider veiligheid en huisvesting werkte Kranendonk alle aspecten van die verhuizing minutieus uit. „We wilden dat de Kamerleden in de

“En daarom blíjf ik maar gordijnen recht hangen hier. Het plaatje moet wel kloppen.”

Boeken voor het hele gezin!

Prooi

‘Als mensen de controle over hun creaties verliezen zijn de gevolgen niet te overzien.’ Een herdruk van een veelgevraagd auteur Geb. 312 blz.

Schuldig

Na het jubileumfeest van een succesvol bedrijf komt een van de directieleden door een misdrijf om te leven Inpecteur Maritz stuit tijdens het onderzoek op duistere geheimen Geb. 160 blz.

Alleen maar

verliezers

Serie:Oorlog in de lage landen Het eerste deel van een veel belovende serie over de Tachtigjarige oorlog. Geb. 370 blz.

Weekboek

Een positief boek met 52 eyeopeners bij actuele onderwerpen

Veenkind

Een aangrijpend verhaal uit 1918 over het leven van veenarbeiders in de veengebieden van Drenthe tijdens de Spaanse Griep Geb. 136 blz.

Wekelijkse wegwijzers voor jongeren

Een vaste Bijbelse lijn voor scholieren, studenten en werkenden

De auteurs, Gert-Jan van Panhuis, Jan Willem Ruitenberg en Hilda van Veldhuizen-Bisschop, gaan dagelijks om met de doelgroepen Pb 112 blz

Metveel kleurenfoto's

Verschijnt binnenkort

Zingen daar ik Hem verwacht

Uitleg van de berijmde

psalmen en gezangen voor kinderen

Een handboek voor zowel op school als thuis bij het aanleren van een psalm of gezang.

Bij de eenvoudige uitleg

wordt de gouden draad in het

Bijbelboek Psalmen zichtbaar. Geb. 352 blz.

Met een voorwoord van ds. J. van Laar

Geïllustreerd door Daan van Oostenbrugge

William Tiptaft

‘Ik heb nooit iemand gezien die zijn bijzondere mate van praktikale godsvrucht nabij kwam’, zo vat J.C. Philpot het leven van William Tiptaft kernachtig samen. Het is de enige levensbeschrijving die ooit door Philpot is samengesteld.

Geb. 225 blz.

Ada Schouten-Verrips

Bijbel, Bantoes en Boeren

Het bijzondere leven van zendeling en ontdekkingsreiziger François Colliard. De vlot geschreven tekst en honderden foto’s nemen u vanaf 1857 mee naar zendingswerk, (stammen) oorlogen en grote expedities in Afrika. Geb. 215 blz.

Ds. D. de Wit Opzoekende zondaarsliefde

In dit boekje wordt een uitleg gegeven over Matthéüs 18. De verzen 15-20, het tekstgedeelte dat vaak genoemd wordt i.v.m de kerkelijke tucht, worden in hun context bezien.

Tegelijk beoogt dit boekje het zoeken van arme zondaren en wil het hen wijzen op de goede Herder. Geb. 112 blz.

Dit is mijn troost

Een toegankelijke, eenvoudige verklaring van de Ziekentroost in vraag en antwoord.

Een bemoedigend geschenk voor zieken Tegelijk bedoeld als een handreiking voor ambtsdragers

Geb. 180 blz.

Jacques van de Baan

Sjoerd Veenman

Janwillem Blijdorp

Ada Schouten-Verrips

H.M. Lobbezoo

Janet Duijster

J.C. Philpot

Rijkgeïllustreerd inkleur

Rijkgeïllustreerd inkleur

nieuwe huisvesting zouden denken: het is anders hier, maar het is wel verzorgd.” En dus werkte Kranendonk de hele zomervakantie van 2021 door. Zes dagen per week, omdat er zo veel werk te doen was. „Dat kwam ook wel door mijn eigen valkuil. Ik werk graag tot in detail, ga voor perfectie. En dan komen de kleinste dingen langs, zoals waar de stoelen moeten staan op de kamers.”

Al die details samen tonen hoe ”ingetogen chic” eruitziet in de praktijk. Een repeterende lijnenstructuur vormt een simpel maar krachtig stijlelement dat steeds weer terugkomt. „Natuurlijk lever je wat in bij een tijdelijke huisvesting”, vindt Kranendonk „Op het Binnenhof had ik de mooiste kamer van het gebouw, met een eigen terras Om halfvijf kwam daar de zon de kamer binnen. Heel regelmatig streken er aan het eind van de dag collega’s neer om samen wat te

drinken Hier heb ik een kamertje in het souterrain. Maar die heeft op een manier ook allure. En de ruimte klopt ook wel bij mijn taak Uiteindelijk ben ik hier om dienstbaar te zijn aan de Kamerleden.”

VOORRECHT

Het werk in de Eerste Kamer brengt unieke ervaringen met zich mee Vol verhalen leidt Kranendonk rond, anekdotes volgen elkaar op. Ze vertolken de dynamiek van het werk. Maar doorbijten is het soms ook. Op dinsdag, als de Eerste Kamer vergadert Dan start de werkdag om halfacht en is het afzwaaien vaak pas rond middernacht. „Op die dagen heeft de veiligheid in het gebouw mijn prioriteit Maar natuurlijk krijg ik ook mee welke wetten er besproken worden. Overal op de gang hangen schermen, dat is niet te missen.

Soms vragen mensen aan mij of ik het niet lastig vind om hier

te werken, met mijn christelijke achtergrond. Regelmatig worden er wetsvoorstellen besproken die indruisen tegen mijn levensbeschouwing. Ambtelijk vind ik dat niet moeilijk, want ik ben hier voor het proces van de Kamer Maar persoonlijk doet dat natuurlijk wel wat met me. Toch zou ik dit werk niet willen missen Ik werk hier in het hart van de democratie. En dat ervaar ik als een voorrecht.”

SPECIAAL VOOR TERDEGELEZERS

ORGANISEERT DE EERSTE

KAMER EEN RONDLEIDING DOOR DE TIJDELIJKE HUISVESTING.

DATUM: 2 FEBRUARI 2023 OM 15:00 UUR. DE RONDLEIDING

DUURT ONGEVEER 2 UUR MET EEN GROEPSGROOTTE VAN MAXIMAAL 20 PERSONEN.

OPGEVEN KAN VIA INFO@ TERDEGE.NL. VOL IS VOL!

VAN SCHETS NAA ELIJKHE

architectuur&huisstijl| arievandermeer nl

GEHELE MAAND DECEMBER

FEESTELIJKE OPENINGSMAAND VAN

i n t e r i e u r s

Na een jaar schetsen en bouwen is het zover Lodewijck Interieurs hee�t de deuren geopend va een fraaie nieuwe showroom in Werkendam Ond de naam Bévé Meubel werd 45 jaar gebouwd aan inmiddels Hollands’ grootste speciaalzaak in klas wonen is. Nu is het tijd voor een passender naam: Lodewijck interieurs - pure klasse in wonen. In de nieuwe showroom tre�t u dan ook een nóg fraaiere en grotere collectie klassiek, een nieuwe collectie

klassiek is het tijd voor passender

Art Deco van exclusieve kwaliteit en een ruime collectie Engelse interieurs. Ook stijlvol eigentijdse en landelijke interieurs zijn ruim vertegenwoordigd. Voor alles geldt: uitsluitend kwaliteit. Alle reden dus voor een bezoek. Welkom in Werkendam! Graag tot ziens

SUSANNES MAN WERD VERMOORD OMDAT HIJ CHRISTEN WAS

ZEVEN MAAL ZEVENTIG MAAL VERGEVEN

Susanne Geske baarde opzien door de moordenaars van haar man Tilmann te vergeven. En dat niet na een jaar, nee direct, de volgende dag al. ”Jezus vergaf aan het kruis Zijn moordenaars. Ik volgde Hem daarin, eerst met mijn verstand. Later met mijn hart. Dat gaf innerlijke rust.”

tekst: RENÉ ZEEMAN beeld: RENATE BLEIJENBERG-VAN LEEUWEN

De 59-jarige Susanne Geske oogt vriendelijk en levenslustig. Regelmatig schiet ze tijdens het gesprek in de lach Ze praat gemakkelijk, snel en is heel open. Ook over haar geloofsleven. Dat de Duitse überhaupt over geloof zou spreken, is al bijzonder. „Mijn ouders waren niet christelijk. Toen zij uit elkaar gingen, kwam ik als jong meisje in een christelijk pleeggezin terecht. Mijn pleegvader zei: „Als je later in de kerk wilt trouwen, moet je catechisatie volgen en belijdenis hebben gedaan”.”

Het is haar eerste kennismaking met het christelijk geloof Susanne leest uit de Bijbel, leert de catechismusvragen en liederen van onder andere Jochen Klepper en Dietrich Bonhoeffer. Uit het hoofd zegt ze een vers op van de Duitse christen Klepper, schrijver en dichter: „De nacht is ver gevorderd, de dag is niet meer ver. Laat nu je lofstem horen, en prijs de Morgenster!” Toen vroeg ik me altijd af: Wie is toch de Morgenster?”

Susanne doet belijdenis en gaat naar een Bijbelschool Vervolgens sluit ze zich aan bij een kerkelijke gemeente in Lindau aan de Bodensee, waar Tilmann voorganger is De twee worden verliefd op elkaar en trouwen. Het echtpaar krijgt twee kinderen in Duitsland, de derde wordt later in Turkije geboren

NA UW HUWELIJK VERTROK U SAMEN NAAR TURKIJE?

„Dat gebeurde niet direct. Mijn man had de gemeente in Lindau beloofd in ieder geval vijf jaar te zullen dienen. Daarop vertrokken we, na een jaar van voorbereiding, naar Turkije ”

WAAROM KOOS U VOOR TURKIJE EN NIET BIJVOORBEELD VOOR EGYPTE?

„Het moest een islamitisch land zijn. We hadden besloten als christenen onder moslims te leven Op de een of

andere manier raakte het ons ” Met hun twee kinderen worden ze in 1997 uitgezonden door de gemeente in Lindau „Die steunde ons financieel Daarnaast stond er nog een organisatie achter ons en kregen we giften van particulieren ”

Tilmann zet een vertaalbureau op en verspreidt het Evangelie door directe contacten met Turken. Het gezin Geske vestigt zich in Malatya, een stad in het traditionele binnenland van Turkije. Tot de moord op de Armeniërs in 1915-1916 was Malatya een centrum van christelijk leven.

„Nu is het een stad praktisch zonder christenen Ons leek dat ideaal ” Een kerkgebouw waar ze mensen ontvangen kunnen, hebben de Geskes

niet Op zondag schuiven ze de bank aan de kant en verandert hun woonkamer in een huisgemeente. Daar komen regelmatig ruim dertig gelovigen en belangstellenden samen. Op 18 april 2007 gaat Tilmann met een vriend die boekhouder is, naar zijn kantoor Van de Turkse autoriteiten heeft hij te horen gekregen dat de vergunning voor zijn vertaalbedrijf niet zal worden verlengd

Susanne: „We moesten Turkije verlaten. Tilmann en zijn vriend zouden allerlei zaken regelen ”

’s Middags klopt een Turkse buurvrouw op de deur. „Ze had op de televisie gehoord dat er in Malatya een Amerikaan was vermoord. Ik kende geen Amerikaan in Malatya en dacht er verder niet over na ”

Susanne wordt echter ongerust als meer mensen naar hem vragen. Ze belt Tilmann, maar die neemt niet op. Van Turken die naast het kantoor van haar man wonen, hoort ze dat Tilmann naar het ziekenhuis is gebracht. „Ik heb de kinderen van school gehaald en ben naar het ziekenhuis gereden Daar kreeg ik te horen dat ik moest wachten Op een gegeven moment zag ik een arts met collega’s fluisteren Ik stapte

” ““? ”Het is een onvoorstelbaar groot geschenk van God dat er geen bitterheid in mijn hart was”

op hem af en vroeg of hij wat wist. Eerst wilde hij niets zeggen. Uiteindelijk vertelde hij dat Tilmann was gestorven.”

Vijf jonge mannen blijken Tilmann en ook twee tot het christendom bekeerde Turken, Necati Aydin en Ugur Yuksel, te hebben vermoord. De daders worden nog dezelfde dag opgepakt. „We hebben het voor het vaderland gedaan”, verklaart de groep „De christenen willen ons land en ons geloof afnemen.” Na een slepende rechtsgang is het vijftal in 2016 tot een levenslange gevangenisstraf veroordeeld

Na Susannes bezoek aan het ziekenhuis brengen vrienden haar kinderen naar huis Zelf moet ze eerst nog naar de politie. ’s Avonds laat kan ze pas naar huis „Voor het huis stonden ik weet niet hoeveel schoenen

Als je in Turkije ergens naar binnengaat, doe je bij de buitendeur je schoenen uit Binnen was het dus boordevol met buren. Ze zaten in de woonkamer, de keuken, overal. Dat is traditie in Turkije Als er iets ergs

is gebeurd, laten ze je niet alleen.”

U ZOU DE DADERS HEBBEN VERGEVEN.WANNEER GEBEURDE

DAT?

„De volgende dag ”

DE VOLGENDE DAG?!

„Ja, het was tamelijk buitengewoon De dag nadat Tilmann en zijn twee medewerkers waren vermoord, kwamen verschillende christelijke voorgangers uit Turkije naar mijn huis. ’s Avonds belde iemand van de media aan, die vroeg of hij me kon spreken Ik zei dat ik met niemand wilde praten, omdat mijn hoofd leeg was. Een van de predikanten zei: „We willen toch het Evangelie verkondigen? Misschien is dit een mogelijkheid.”

Het was alsof er bij mij van binnen een knop omging, alsof ik tot leven werd gewekt. Maar, dacht ik, wat moet ik zeggen? Daarom bad ik: „Heere Jezus, zeg me alstublieft wat ik moet spreken.” Toen was het zoals in het Oude Testament staat over

God en Mozes: De Heere sprak tot Mozes. Het was alsof de Heere tegen mij zei: „Vader, vergeef het hun, want zij weten niet wat ze doen.” Dat heeft Jezus aan het kruis gezegd tegen degenen die Hem wilden doden Toen dacht ik: Als de Heere Jezus dat heeft gedaan, moet ik het ook doen Ik schreef de woorden in het Turks op, zodat het correct was en heb ze voor de camera uitgesproken Ik vergaf de moordenaars van mijn man en de twee anderen Dat was een beslissing van mijn hoofd. God had het mij verteld en ik nam het over ”

UW HART KWAM ER NIET IN MEE?

„Niet direct Veel mensen reageerden: „Hoe kun je dat doen?” Dan antwoordde ik: „Goede vraag.” Later gaf God dat mijn hart erin mee ging Dat was genade van Hem, want als mens kun je dat niet. Het is een onvoorstelbaar groot geschenk van God dat er geen bitterheid of wraak in mijn hart was. Hij schonk me diepe vrede ”

”Onze dochter zei: Papa is hier voor Jezus gestorven laten wij dat werk afmaken”

HOE HEBT U DAT ERVAREN?

„Eenvoudig door wat Jezus zegt.” Geske zoekt even op haar IPhone.

„Hier, Johannes 14 vers 27: „Vrede laat Ik u. Mijn vrede geef ik u.”

Jezus geeft een vrede die al het andere overstijgt Dat beleefde ik Als je iemand niet vergeeft, heb je in je binnenste boze gedachten, een wond die niet wil genezen Als je met vergeven begint, heelt de wond en mag je vrede in je hart ervaren. Jezus bad zelf: „Vergeef ons onze schulden, gelijk ook wij vergeven onze schuldenaren.” En direct volgt

erop: „Want indien gij den mensen hun misdaden vergeeft, zo zal uw hemelse Vader ook u vergeven. Maar indien gij den mensen hun misdaden niet vergeeft, zo zal ook uw Vader uw misdaden niet vergeven.”

Toen dacht ik: Je moet niet één keer vergeven, maar altijd Zeven keer zeventig keer.”

WAREN TURKEN IN UW OMGEVING ONDER DE INDRUK?

„Sommigen wel. Anderen riepen: „Die vrouw heeft niet van haar man gehouden. Dat kan toch niet!”

Geske treedt zelfs op in een live-uitzending op de Turkse televisie „Wat ik vertelde, werd direct uitgezonden. Er kon niet in mijn uitspraken worden geknipt Toen ze vroegen hoe het na de moord op mijn man met me was, antwoordde ik snel: „Als je weet dat Jezus voor jou aan het kruis is gestorven, kun je een ander zijn zonden vergeven.”

Susanne verwacht dat ze de uitzending wordt stopgezet omdat ze over Jezus begint. „Maar in plaats daarvan vroegen ze door. Toen heb ik het rustiger en uitgebreider verteld Dat was bijzonder.”

DE MEDEWERKERS VAN UW MAN

WAREN TOT HET CHRISTENDOM

BEKEERDE TURKEN. BEGREEP HUN FAMILIE WAT VERGEVING INHOUDT?

„Nee, de ouders, broers en zussen waren nog moslim. Necati Aydin was overigens de voorganger van de gemeente, Ugur Yuksel was de jongerenpredikant De ouders van Ugur verstootten hem, toen hij zich bekeerde Necati was getrouwd en had twee kinderen Zijn vrouw is met de kinderen naar het buitenland gevlucht. De familie van Necati zei: „Die kinderen behoren ons toe ” Nu zit zijn vrouw in Amerika, met de kinderen.”

IN DE TIJD DAT UW MAN IS OMGEBRACHT, BLEEK UW TROUWTEKST VAN BIJZONDERE BETEKENIS. HOE WAS DAT?

Susanne citeert uit haar hoofd Jeremia 29 vers 11 „Want ik weet de gedachten, die ik over u denk, spreekt de HEERE, gedachten des vredes, en niet des kwaads, dat Ik u geve het einde en de verwachting.” Dat vers kwam in mij op na de aanslag, in mijn hoofd dat helemaal leeg was De Heere heeft Zijn plannen en die zijn altijd goed, ook al begrijpen wij ze niet meteen ”

UW MAN IS IN TURKIJE BEGRAVEN, WAAR OM NIET IN DUITSLAND?

„Tilmann ligt op de Armeense begraafplaats. De Duitse ambassade wilde geld geven, zodat hij in Duitsland kon worden begraven Ik vroeg: „Waarom Duitsland?” Wat mij betreft bleven we in Turkije. Ik vroeg aan mijn oudste dochter die toen dertien jaar was, wat zij ervan vond. Zij zei: „Papa is hier in Malatya voor Jezus gestorven Hij wilde hier een gemeente stichten. Laten we dat werk afmaken.” Toen was het voor mij helder We bleven ”

Van de Turkse staat heeft Susanne een verblijfsvergunning voor onbepaalde tijd gekregen Voorzichtiger wordt ze niet, na de gewelddadige dood van haar man. Ze krijgt van de Turkse staat eerst persoonlijke

bewaking, maar daar ziet ze na een jaar vanaf Ze is ervan overtuigd dat „Jezus meer bescherming biedt dan veiligheidsbeambten.”

UW KINDEREN ZIJN OOK IN TURKIJE GEBLEVEN?

„Ja, twee van mijn kinderen zijn in Turkije en één studeert theologie in Duitsland, maar zij komt terug als ze klaar is ”

KLOPT HET DAT OOK UW KINDEREN DE MOORDENAARS VAN HUN VADER HEBBEN VERGEVEN?

„Ja, alle drie hebben ze dat gedaan. Zij geloven ook Het is werkelijk genade van God dat ze christen in de ware zin van het woord zijn geworden ”

WAAR LEEFT U VAN?

„Het scheelt dat je in Turkije niet veel nodig hebt Ik verdien een beetje geld. Daarnaast houd ik voordrachten in Duitsland, in Amerika, in Zuid-Korea en nu in Nederland voor SDOK.”

WAT VERTELT U DE MENSEN?

„Mijn levensverhaal, de betekenis van vergeving en hoe je door moeilijke tijden heen komt Voor een gelovige zijn twee zaken van belang om vol te kunnen houden in moeilijke tijden: uit de Bijbel lezen en bidden. Als je uit de Bijbel leest, doe dan niet iedere dag een paar regels, maar lees één keer per jaar de Bijbel door Hetzelfde geldt voor bidden. Doe dat dan niet alleen ’s ochtends een paar minuten, maar voortdurend Je moet altijd met Jezus verbonden zijn.”

U CITEERDE UIT EEN LIED VAN KLEPPER OVER DE MORGENSTER. U HEBT ONTDEKT WIE DAT IS?

Met een stralende glimlach: „Ja, natuurlijk. Jezus is dat. Hij is mijn Morgenster.”

Zo half december is een etmaal meer donker dan licht. Nog voor het eind van de werkdag verschiet de helder verlichte avondlucht in felle kleuren en mijmer ik wat op een donker pad. ”Ik ben een Licht, in de wereld gekomen, opdat een iegelijk, die in Mij gelooft, in de duisternis niet blijve.”

Wie veel nachtwerk doet, heeft de neiging om ’s nachts ook een hapje te eten. Niet doen, waarschuwen recente onderzoeken.

tekst: BART VAN DEN DIKKENBERG

DEPRESSIE DOOR EETRITME

Het tijdstip van eten kan het verschil maken tussen het wel of niet ontwikkelen van angststoornissen en depressies. Wie veel nachtwerk doet, heeft de neiging om ’s nachts ook een hapje te eten Niet doen, waarschuwen recente onderzoeken: Wie ’s nachts eet, loopt 26 procent meer kans op depressies en 16 procent meer kans op angststoor-

nissen Hoe langer iemand nachtdiensten draait, hoe erger de negatieve effecten zich openbaren De wetenschappers vermoeden dat een verstoorde biologische klok het darmmicrobioom ontregelt, waardoor ontstekingen ontstaan in de darmen De veranderde darmflora houdt ook verband met symptomen van angst en depressie

Toch goed voor elk

Melk is goed voor elk. Uit recent Italiaans onderzoek volgt dat een dagelijkse portie zuivel beschermt tegen diabetes type 2

Voedingsrichtlijnen schrijven vaak volle granen, groenten, fruit, peulvruchten, olijfolie, maar geen zuivel Dat zou door dit onderzoek kunnen veranderen. Een dagelijks glas melk verlaagt de kans op diabetes met 10 procent; een bakje yoghurt met 6 procent. Rood vlees verhoogt het risico juist met 22 procent, en bewerkte vleeswaren zelfs met 30 procent Vis, eieren en kaas hebben geen effect op het al dan niet voorkomen van diabetes type 2

Afkicken voor drankorgels

Réveil-predikant Ottho Gerhard Heldring bond begin negentiende eeuw de strijd aan met drankmisbruik. In zijn brochure ”De jenever erger dan de cholera” (1838) wees de predikant op de armoede die drankgebruik veroorzaakte. Tegenwoordig zegt cholera niemand nog wat, maar alcohol maakt nog minstens evenveel slachtoffers. Er bestaat echter één simpele strategie om de alcoholinname te verminderen, zeggen Amerikaanse psychologen. Benadruk het verhoogde risico op kanker dat met alcohol drinken gepaard gaat en tel tegelijk elk drankje. Te veel drinken leidt natuurlijk niet alleen tot kanker, maar ook tot vroegtijdige sterfte, hartaandoeningen, spijsverteringsproblemen en een verhoogd risico op dementie. Deze aanpak blijkt te werken.

Van ploegendienstknapt je nachtrust niet op,

Vrouw slikt 55 AA-batterijen in

In het St Vincent’s University Hospital in Dublin hadden ze dit nog niet eerder meegemaakt: In september wordt daar een vrouw binnengebracht die 55 AA-batterijen heeft ingeslikt, mogelijk om zichzelf te beschadigen Een röntgenfoto laat al snel zien dat alle batterijen intact zijn De artsen besluiten te wachten tot de batterijen langs de natuurlijke weg het lichaam hebben verlaten Na een week verzamelen ze er vijf Na drie weken blijkt dat de rest van de batterijen niet naar buiten komt. De patiënt crepeert inmiddels van de buikpijn Wat blijkt tijdens onderzoek? Haar maag is door het gewicht van de batterijen uitgerekt tot op haar schaambeen. De artsen besluiten een operatie uit te voeren. Deze levert 46 batterijen op De resterende vijf komen er alsnog via de ontlasting uit De vrouw herstelt na de ingreep voorspoedig

Russische raketten gebruiken westerse chips

Ondanks strenge sancties blijft de levering van westerse computeronderdelen voor Russische wapens die in Oekraïne worden ingezet, doorgaan, volgens een rapport van het Britse Royal United Services Institute

2

Russische wapens: 27 wapensystemen door het Oekraïense leger op het slagveld verzameld, bleken 450 onderdelen te bevatten dieblijkbaar gemaakt zijn door Westerse chip-makers

Kalibr-NK Op zee gelanceerde kruisraket

1 Texas Instruments: Chips gevonden in onboard computer van de Russische Iskander 9M727-raket en KH-101

3 Maxim Integrated Products: Chips gevonden inon-onboard computer van 9M727

4 Altera: Chips gevonden in radiohoogtemeter van Kalibr-raket

Drie van de vier chips in Russische raketten is afkomstig van Amerikaanse bedrijven, zoals Texas Instruments. De rest komt uit Japan, Taiwan, Duitsland en Nederland.

KH-101 Uit de lucht gelanceerde kruisraket

Iskander-M: 9M727 en 9M728 kruisraketten zijn afhankelijk van belangrijke Westerse componenten

Br i l (

Bemanning voert coördinaten van het doel in de computer in cabine van transporter lanceerinrichting (TEL)

Turbofanmotor

en je psyche gaat er ook nog aan

Drama’s in Beiroet

Moeders die banken overvallen of rondzwerven op straat, op zoek naar eten. In de Libanese hoofdstad Beiroet zijn mensen ten einde raad. De Armeense gemeenschap weet wat lijden is en is daarom extra gedreven om te helpen. Vanuit een kliniek in het hart van de stad worden gezinnen geholpen. De Nederlandse jeugdarts Esther van der Knijff doet mee en beveelt dit project van harte aan. Omdat het deel uitmaakt van de jaarlijkse RD-actie sluiten wij daar graag bij aan.

tekst: AB JANSEN beeld: JACO KLAMER

Of ik er al over gehoord had, was de eerste vraag bij binnenkomst in de kliniek

De moord op een apotheker, elders in de stad. Waarop alle apotheken in Beiroet hun deuren sloten, uit vrees voor meer aanslagen. Dat het deze ochtend zo druk is in het gezondheidscentrum kan er verband mee houden, want hier draait ook een apotheek en die is nog wel open. Patiënten kunnen er tegen een kleine vergoeding medicijnen krijgen, en dat is in deze tijd van crisis een kostbaar geschenk, waar je graag voor in de rij staat

ONBETAALBAAR

De moord op de apotheker typeert de nood waarin miljoenen Libanezen verkeren Niet alleen levensmiddelen, maar ook medicijnen zijn onbetaalbaar geworden. Later hoor ik van bankovervallen, niet gepleegd door notoire criminelen, maar door vaders en moeders met neppistolen, omdat ze hun geblokkeerde spaargeld wilden opeisen zodat ze er medicijnen van kunnen kopen. Crisis in Libanon dus. „Sinds 2019 is het leven van Libanezen en in het bijzonder van inwoners van de hoofdstad Beiroet, dramatisch veranderd, vertelt een maatschappelijk werker me. Ze schat dat meer dan 80 procent van de burgers moet rondkomen van minder dan 100 dollar per maand. Dat is vijf keer zo weinig als wat ze eerder verdienden. „Als je bedenkt dat de meesten hier al bijna 100 dollar per maand kwijt zijn aan huur, dan weet je hoe penibel hun toestand is ”

Inkomens zijn dramatisch gedaald, prijzen van voedsel en andere eerste levensbehoeften zijn dat niet. „Gezinnen met kinderen zijn ten einde raad: hoe komen ze nog aan dagelijks eten?”

Zelf had ik het ’s avonds al gemerkt: op straat is het donker, want de stroomvoorziening in Beiroet ligt op zijn gat Wie langer dan twee uur

per dag elektriciteit wil hebben, kan zich melden bij een commerciële uitbater van een stroomgenerator, opgesteld ergens in de straat. Kosten: een extra 100 dollar per maand. Onbetaalbaar dus voor de meesten Voor wie een ziek kind thuis heeft of zelf wat mankeert, is een huisarts te duur, en dat geldt ook voor de aanschaf van medicijnen Ziekenhuisopname is al helemaal ondenkbaar. „Voor aanmelding ben je al gauw 500 dollar kwijt”, laat de maat-

schappelijk werkster weten, „en dan moeten de kosten van een behandeling nog komen, het viervoudige.”

De zichtbare kant van deze crisis is al aangrijpend om te zien –denk aan moeders die met hun hongerige kinderen op straat zwerven, op zoek naar eten– de onzichtbare kant is misschien nog wel erger.

„Er liggen ernstig zieken te sterven”, verzekert de maatschappelijk werkster me. „En ze doen dat in grote eenzaamheid, ergens tien hoog op een flatje ”

WEESKINDEREN

Het beeld van kinderen die op straat ruziën om de inhoud van een zakje chips Het zou me in normale tijden niet eens opvallen. Nu zie ik iets anders: kennelijk was dát nog het enige wat ze die ochtend te eten hadden En hun moeders waren dankzij de chips weer even uit de zorgen

Wie al deze misstanden op zich laat inwerken, verbaast zich niet over de drukte bij de gezondheidskliniek in de Armeense wijk Burj Hammoud

Uit alle hoeken en gaten lijken patienten op te duiken, zó druk is het er. Ik zie vooral moeders met kinderen,

complete gezinnen, die op hun beurt wachten. De kliniek heeft een ingewikkelde naam: Howard Karagheusian, en dat vraagt om uitleg. Het is de naam van een Armeense jongen die op 14-jarige leeftijd overleed aan de Spaanse griep. Dat was in 1918. Om hem te gedenken, startten zijn ouders een organisatie die één doel had: Armeense kinderen opvangen die door de genocide op het Armeense volk in 1915 wees waren geworden We zijn nu ruim 100 jaar verder en het gezondheidscentrum in de Armeense wijk doet inmiddels veel meer dan weeskinderen helpen De kliniek is medisch op vele markten thuis en richt zich op zorg voor wie dat maar nodig heeft Een team van diëtisten, kinderartsen, tandartsen, gynaecologen, psychologen en maatschappelijk werkers staat dagelijks klaar om het werk te doen en die arbeid is samen te vatten met: dienstbaar zijn aan de armen De connectie met Armenië is er nog steeds, want de meeste verpleegkundigen en enkele artsen zijn van Armeense afkomst Patiënten komen grotendeels uit de Armeense wijk Burj Hammoud Armenië is ook voelbaar in de enorme drive die het personeel heeft om behulpzaam te zijn.

„Armeniërs beseffen tot in hun vezels dat ze zelf ook ontredderde vluchtelingen waren. De herinnering aan de volkerenmoord van 1915 is deel geworden van de volksaard”, zo vatte een arts samen.

CHRISTENEN

Een Bijbelse, christelijke inspiratie is binnen de kliniek

Om maagjes te vullen, kopen moeders vaker goedkoop snoep. De gevolgen zijn slechte gebitten en overgewicht

ook nadrukkelijk aanwezig. Het centrum staat open voor iedereen –moslims en christenen– maar medewerkers willen als christenen vanuit hun persoonlijk geloof de liefde van Christus voor zondaren met patiënten delen. Langs die weg levens veranderen, gezond maken – fysiek, maar zeker ook geestelijk. Iemand die bij uitstek daarmee bezig is, is de Nederlandse jeugdarts Esther van der Knijff. Als parttimer en onbetaald vrijwilliger draait ze spreekuur in de kliniek en dan ziet ze de gevolgen van de crisis van heel nabij. Ernstig ondervoede baby’s, kinderen met groeiachterstand, moeders die vaccinaties van hun kroost uitstellen door geldgebrek. Steeds vaker ook: kinderen met mondjes vol rotte tanden en kiezen „Door de hoge voedselprijzen krijgen baby’s, maar ook peuters en kinderen van zes, zeven jaar niet de voeding die ze nodig hebben. Groente en fruit zijn te duur en daarom kopen moeders goedkopere

dingen als yoghurt, linzen en aardappelen ” Om maagjes te vullen, wordt er ook steeds vaker snoep gekocht en chips, dat is goedkoper dan voedzame dingen als fruit De gevolgen zijn al gauw zichtbaar: slechte gebitten, overgewicht (dat ook) en achterblijvende groei Naarmate Esther vaker kinderen met zulke ‘kwalen’ onder ogen kreeg, kwam één gedachte nadrukkelijker bij haar boven: dit hadden we kunnen voorkomen door betere voorlichting

Even leek het onvermijdelijk: een opgroeiende generatie ondervoede en verwaarloosde kinderen. Totdat een oud idee nieuw leven werd ingeblazen: een speciaal programma met voorlichtingsbijeenkomsten voor moeders met kinderen Waar iedere keer weer een ander thema aan de orde komt –goede voeding, overgewicht, de gevaren van roken, hygiëne, tandverzorging, depressies– en waar vrouwen vervolgens onderling ervaringen uitwisselen

De kliniek heeft specialisten in huis die hun kennis er kunnen delen, dus dat scheelt geld. Een driekoppig team is genoeg om de kar fulltime te trekken Het gaat aan de slag om thema’s uit te werken, bijeenkomsten te plannen, en mensen uit te nodigen: moeders, zo mogelijk ook vaders, jonge vrouwen Jongeren ook, want ook zij hebben te lijden onder de crisis

”Preventieve gezondheidszorg” gaat het project heten, en het kan zorgen voor gezondere gezinnen nog voordat ze op consult in de kliniek komen. Daardoor kan het achteraf ook veel kosten besparen: medisch ingrijpen wordt minder nodig omdat kinderen en jongeren, vaders en moeders gezonder leven.

ESTHER VAN DER KNIJFF IS BETROKKEN BIJ DIT INITIATIEF

DAT VIA DE GZB BINNENKWAM ALS

PROJECT VAN DE RD-LEZERSACTIE. KOSTEN VAN HET PROJECT: 70.000 EURO VOOR TWEE JAAR.

Jeugdarts Esther van der Knijff houdt spreekuur in de kliniek.

Overleven na IS

Help christenen in het Midden-Oosten

Christenen op de vlakte van Ninevé in Noord-Irak, in Syrië en Beiroet (Libanon) bevinden zich in een ongekend ernstige crisis en dreigen zelfs als minderheid te verdwijnen. De RD-actie steunt een aantal projecten in die landen:

• psychosociale hulp

• het opzetten van een Bijbelcentrum

• pastoraal werk

• het opzetten van een bakkerij in Jezidi-vluchtelingenkamp

Doneer ook!

• winterhulp en herstel van een kerk

• hulp aan vluchtelingen

• medische zorg.

Merci!

De traumapieper gaat. Aanmelding A-trauma. Het gaat om een vrouw van 64 jaar die van een ladder is gevallen. Ze is door haar buurman niet-aanspreekbaar op de grond aangetroffen. De traumahelikopter is ter plaatse en meldt een forse hoofdwond en een open beenbreuk. Aankomsttijd: over negen minuten.

We spoeden ons naar de traumakamer Binnen enkele seconden vult de kamer zich met collega’s Als teamleider trek ik mijn loodjas aan De traumachirurg geeft een samenvatting van de aanmelding en controleert of alle teamleden klaarstaan Ik ben onder de indruk van de grootte van het team Voor me staan een anesthesioloog, anesthesieassistent, radioloog, twee röntgenlaboranten, twee verpleegkundigen, spoedeisendehulparts, chirurg-in-opleiding en de traumachirurg Op de webcam zie ik de helikopter landen op het dak De spanning stijgt

Romke Rozema werkt als arts-assistent op de afdeling chirurgie in het Universitair Medisch

Centrum Groningen.

De situatie blijkt ernstiger dan gedacht De deuren van de traumakamer gaan open en ik zie hoe de patiënt wordt gereanimeerd. De ambulance geeft een korte overdracht en we nemen de behandeling over De traumakamer is een speciale ruimte waarin alle middelen aanwezig zijn om iemand in leven te houden. Ik voel me nederig als ik zie hoe alle teamleden zich maximaal inzetten om het leven van deze patiënt te redden Na een georganiseerde chaos van veertig minuten ontstaat er een situatie waarin we de patiënt stabiel naar de operatiekamer kunnen brengen.

Bovenstaande situatie is binnen de muren van het ziekenhuis soms helaas een dagelijkse realiteit. Gelukkig, drie maanden en negen operaties later mogen we mevrouw in goede gezondheid uitzwaaien, als ze vertrekt naar een revalidatiecentrum Ze kijkt in dankbaarheid en verwondering terug op haar opname „Wees voorzichtig!” grapt ze vanuit haar rolstoel. Ze drukt drie langwerpige dozen met rechthoekige chocolaatjes in m’n hand waar ik al snel de hazelnootvariant uit weet te selecteren Merci! Wees voorzichtig, denk ik, terwijl ik naar mijn buik kijk Ik heb geen aandelen, wel ben ik fan.

Ik zie hoe alle teamleden zich inzetten om het leven van deze patiënt te redden

Een wereld vol warmte in een oude doos

Als je in een bierdopje plotseling het bakblik voor een verse appeltaart ziet en in een wc-rol een prullenbak, ben je op de goede weg. Miniatuurhuisjes van afval maken, begint dan een manier van leven worden. Een passie. En misschien wel een missie. Karina Schaapman, ‘moeder’ van het Muizenhuis, weet het als geen ander. Haar werk wordt inmiddels over de hele wereld bewonderd. Het tot in detail ingerichte bouwwerk van dozen inspireert kleine én grote creatievelingen.

tekst: JEANNETTE WILBRINK-DONKERSTEEG beeld: HET MUIZENHUIS

In een miniatuurhuis leg je iets van jezelf, van je wensen, je herinneringen. Wie het beroemde Muizenhuis bekijkt, kan dan ook niet om de maakster ervan heen

Niet zomaar heeft Karina het over ”de ziel” van haar Muizenhuis en niet voor niets is dat huis volgens haar „één biografische schets.”

”IETS” VAN ”NIETS”

Daarom eerst maar een duik in die biografie: Leiden, 1960. Terwijl haar moeder met haar in het kraambed lag, vertrok Karina’s vader voorgoed. Zo groeide ze op als enig kind in een armoedige portiekwoning en nee, een poppenhuis had ze niet Er was voor speelgoed in het algemeen geen geld

De buurt accepteerde dit kleine eenoudergezin niet. Was het toch al hoogst ongebruikelijk dat een moeder in haar eentje een kind grootbracht, déze moeder kwam ook nog eens uit Indonesië. Ze kleedde zich anders, kookte anders, rook anders en zag er anders uit.

„Waarom is iedereen altijd boos op ons?” vroeg de kleine Karina weleens, als ze weer werden nagejouwd met: „Pindapindapoepchinees!”

Toch blikt ze terug op een warme jeugd. Hoe kan dat?

„Doordat ik een heel liefdevolle moeder had Dat heeft ervoor gezorgd dat ik ondanks grote tegenslagen in mijn leven altijd overeind bleef Ze wist ook heel goed met armoede om te gaan ”

Dat ze achteraf zelfs blij is dat er geen geld voor speelgoed was, kan de muizenhuismaakster niet zeggen

„Je omgeving is je referentiekader. Andere kinderen hadden wel speelgoed Ik verlangde daar ook naar Maar ík mocht spelen met vuilnis en daar van alles van maken. Zo heb ik wel mijn creativiteit en ruimtelijk inzicht kunnen ontwikkelen. En daardoor weet ik van jongs af aan van ”niets” ”iets” te maken ”

Keerpunt in het harmonieuze bestaan vormde het moment waarop buurtbewoners ijsballen door de ruit gooiden. „Tot dan toe was mijn moeder altijd trots geweest Ze had me steeds voorgedaan hoe ik moest blijven lopen, hóe we ook behandeld werden: met de kin omhoog en de borst vooruit Maar deze gebeurtenis knakte haar. De gordijnen gingen bij ons letterlijk dicht, we leefden geïsoleerd in onze flat en als mijn moeder de straat op moest, liep ze in een gebogen houding.” Even nog gloorde er een ”happy end” aan de horizon. „Er kwam een circus op de hoek van de straat. Natuurlijk hadden wij geen geld voor een kaartje, maar door mee te helpen, mocht ik toch het terrein op Bij het afbouwen van het circus bleef ik lang hangen en zodoende kwam mijn moeder me ophalen. Ze ontmoette de circusdirecteur en er sloeg een vonk over. Het was net een sprookje. Ik ben eerst wel ongelooflijk jaloers geweest Ik was niet gewend de aandacht van mijn moeder met iemand anders te delen Maar zij was weer gelukkig en we kwamen in de wereld van het circus terecht. Ik hield van dieren! Ik mocht ook hard meewerken, want in het circus was de hulp van iedereen nodig. Het is fijn voor een kind om betekenisvol te zijn.”

TRAUMATISCH

Slechts enkele jaren later bracht een ongeneeslijke ziekte Karina’s moeder echter in het ziekenhuis en Karina zelf terug naar het flatje De directeur trok verder met zijn circus, want dat moest blijven draaien.

„Iedere dag bezocht ik mijn moeder Daarnaast ging ik naar de huishoudschool, omdat we daar tijdens de kookles te eten kregen. We moesten opeten wat we hadden gekookt Andere kinderen lustten dat vaak niet. In onze pudding zaten weleens klonten Maar ik had honger en mijn

tafel stond dan vol puddingbakjes van mijn klasgenoten De school had dit natuurlijk moeten signaleren, maar merkte niets. Thuis liet ik alles verwaarlozen Ik had een hond De buren klaagden wel over de stank, maar kwamen echt geen pannetje soep brengen ”

Toen haar moeder stierf, stortte de wereld van de inmiddels 13-jarige Karina verder in Tot overmaat van ramp werd haar biologische vader opgespoord, die haar tegen zijn zin in huis nam Haar hond ging naar een asiel, waar ze hem zelf in een hok moest duwen. Opnieuw een traumatische gebeurtenis. „Hij was mijn broertje, mijn kacheltje, mijn troost.”

Vader bleek gewelddadig te zijn. Karina belandde na de nodige dramatische ervaringen op straat, waar een ellendig leven haar wachtte. Totdat ze de man ontmoette met wie ze trouwde en vier kinderen kreeg. „Daarna ging het veel beter met me Je krijgt structuur in je leven, je bouwt een gezin op. Mij deed dat goed.”

TEILTJE AAN DE MUUR

Na verloop van tijd wordt Karina Schaapman PvdA-raadslid en auteur van diverse boeken. En dan ontstaat, in 2008, Het Muizenhuis. Een verhaal over de zelfgemaakte muisjes Sam en Julia, die wonen in een huis dat Karina in elkaar knutselt van voornamelijk gebruikte materialen Dat ze zich aan deze klus waagt, is in eerste instantie niet bepaald vanzelfsprekend

„Dat kleine ligt me eigenlijk helemaal niet. Ik ben zelf groot en heb grote handen Ik heb ook altijd grote beelden gemaakt (want ik ben altijd al creatief bezig geweest). Maar doordat ik een nekhernia kreeg, ging dat niet meer Bovendien had ik toen veel tijd om na te denken over wat ik nu eigenlijk echt graag wilde. Dat was: een serie boeken voor kinderen

Kom jij in 2023 werken vanuit je hart?

We hebben vacatures voor:

• Zij-instromers (start: februari)

• Begeleiders

• Coördinatoren

• Helpenden

• Huishoudelijk medewerkers

siloah.nl/werken-bij-siloah

delen door liefde

maken. Wat gun je een kind? Een wereld die veilig en zorgzaam is Hoe ziet zo’n wereld er dan uit?” Het werd een wereld vol warmte en vol kleine, knusse, herkenbare dingen. „Ik heb me dat kleine eigengemaakt om mijn visie over te brengen, namelijk dat kinderen een veilige, zorgzame wereld waard zijn. Een wereld waarin het niet gek is als het er bij de buren iets anders aan toegaat dan bij jou. Waar tradities een plekje krijgen. In de keuken van het Muizenhuis zie je een teiltje aan de muur hangen, een mattenklopper, een wasbord. Voor ouderen roept dat herkenning op, aan kinderen kun je uitleggen: zo waste men vroeger. Die dialoog is waardevol. Ik heb bewust wel gekozen voor materialen die kinderen herkennen Herkenning is namelijk een basisgevoel voor veiligheid en bovendien kun je op die manier de creativiteit van kinderen stimuleren.” Een vloer van ijslollystokjes blijft in het Muizenhuis dan ook herkenbaar als een vloer van ijslollystokjes. Zodat het project kinderen op ideeën brengt en inspireert om zelf aan de slag te gaan. „Dat aspect is zó belangrijk. Elke keer dat je zelf iets gemaakt hebt, geeft dat je namelijk een geluksmomentje. Het kan zelfs helend werken.”

PLASTIC TROEP

Zonder deze visie was het Muizenhuis niet geworden wat het is, denkt Karina. „Daardoor hield ik het vol om er drie jaar lang dag en nacht aan te bouwen en daardoor heeft het huis een ziel ”

Die ‘ziel’ moet ze inmiddels wel „enorm bewaken”, bekent ze „Gelukkig zijn mijn kinderen, die alle vier meewerken in het bedrijf dat rond dit project is ontstaan, daar heel goed in Nu het Muizenhuis zo groot is geworden, wil iedereen er wat mee. Ik bouw nog steeds nieuwe decors en schrijf nog steeds nieuwe

delen voor de serie. Die boeken zijn inmiddels in 27 talen vertaald en in 33 landen verschenen. Er worden allerlei producten bij ontwikkeld. Soms dreigen er heel lelijke dingen mee gedaan te worden. Mensen proberen er allerlei plastic troep aan toe te voegen, bijvoorbeeld Dat wil ik niet. Kijk, ik heb alles met zorg vormgegeven en alle materialen heel bewust uitgekozen ”

ZONDER BEELDSCHERMEN

Als kinderen van nu een eigen wereld creëren, gebeurt dat nogal eens digitaal. In een spelletje op hun computer of telefoon richten ze een complete boerderij in Maar in het Muizenhuis is geen beeldscherm te bekennen „Niet dat ik tegen tv of computer ben, maar door met je handen te werken, ontwikkel je veel meer inschattingsvermogen, leer je oplossingsgericht denken, krijg je uithoudingsvermogen, geduld... In een computerspel is de hele basis al voorhanden, je hoeft niet op te staan en in een keukenkastje te gaan snuffelen naar wat je nog gebruiken kunt Je hebt veel minder fantasie nodig en het resultaat wordt ook veel minder jouw eigen vinding.”

Er komt nog iets bij Als je naar het Muizenhuis kijkt, zie je de imperfectie, stelt Karin. „Ik zeg weleens tegen kinderen: Laat de lijmklodders maar zitten, die zijn juist mooi. Omdat jíj het hebt gemaakt, is het mooi ”

EEN ZETJE NODIG

Voor de shop op de website van het Muizenhuis ontwikkelde Karina voorbedrukte dozen die de basis voor een zelfgemaakt huis kunnen vormen Je vindt er ook complete meubelkits en knipvellen. Hoe passen deze producten bij haar visie om juist de vindingrijkheid van kinderen te stimuleren en afvalmaterialen te gebruiken?

„Ik krijg vaak de vraag: Hoe máák je

dit nou? Voor mij is dat vanzelfsprekend Je begint gewoon Maar mijn kinderen zeiden: „Mam, sommige mensen hebben een zetje nodig.”

Daarom zijn we ons YouTubekanaal gestart met filmpjes die laten zien hoe je bijvoorbeeld van een dopje een lampje maakt En daarom hebben we setjes ontwikkeld waarmee je meubeltjes in elkaar kunt zetten. Maar nog altijd stimuleer ik mensen in eerste instantie om gewoon zelf een doos te pakken.”

LEUKE LAMPJES

En dan? „Kijk voordat je iets in de prullenbak gooit, altijd eerst of je er iets van maken kunt Zorg dat je een doel hebt waar je naartoe werkt Ga daarbij uit van een wens of een herinnering Hoe ziet jouw droomkamer eruit? Welk vertrek uit je herinnering zou je graag willen namaken? Begin klein, een kamertje is genoeg, je hoeft niet meteen een heel huis te maken. Je zult merken dat je anders gaat kijken Je ziet iemands oorbellen en denkt: Hé, dat zijn leuke lampjes!”

BON

KORTING VOOR ABONNEES

Geïnspireerd door dit artikel? De lange winteravonden lenen zich er bij uitstek voor om zelf aan de slag te gaan. Voor wie daarbij een zetje kan gebruiken, biedt Het Muizenhuis 15 procent korting op alle Do It Yourself-producten. LET OP: deze korting geldt alleen de komende week! Ga dus snel naar de shop op www.hetmuizenhuis.nl en voer bij je bestelling de kortingscode in: TERDEGE15. De actie loopt van 14 tot 21 december 2022.

Kalfjes zoeken met een drone

Hij kan niet aanzien dat dieren onnodig lijden. Als hij wordt gebeld, trekt wildbeheerder Leo Koppelman er zelfs tijdens een kerkdienst op uit om een aangereden ree te helpen. Bij nacht en ontij. ”Soms ben ik urenlang in het pikkedonker aan het zoeken.”

tekst: AD ERMSTRANG beeld: TINEKE VAN DER EEMS

Achter zijn woning in Vriezenveen houdt hij fazanten, patrijzen, eenden en korhoenders. Vooral die laatste soort heeft zijn speciale aandacht. Koppelman (68) hoopt dat het lukt de korhoender, die meerdere malen opnieuw in het wild is uitgezet, voor Nederland te behouden

Vorig jaar nog haalde hij de pagina’s van een regionaal dagblad toen hij zich ontfermde over een tiental piepjonge postduifjes Vermoedelijk gedumpt in verband met de ophanden zijnde zomervakantie De wildbeheerder zag de vogeltjes in de berm liggen, nam ze mee naar huis en leverde de duifjes later af aan de dierenambulance „Verschrikkelijk: kou, geen water en honger. Ze hadden ze nog beter dood kunnen slaan. Als jager heb ik er geen probleem mee een dier dood te schieten, maar zoiets. Dan ben je een dierenbeul.”

Dieren leed besparen is ook de belangrijkste drijfveer van Koppelman bij zijn werkzaamheden in opdracht van het provinciale faunabeheer

Hij is coördinator van de ploeg die uitrukt bij aanrijdingen met wild en bij meldingen over –vooral– reeën die in het kanaal zijn terechtgekomen en dreigen te verdrinken. Zelf beheert hij delen van de gemeenten Wierden en Twenterand Daartoe behoort ook natuurreservaat Engbertsdijkvenen, pal tegen de grens met Duitsland

Het is vrijwilligerswerk. De valwildbeheerders vervangen in Nederland wat het bergen van aangereden wild betreft de politie. Ze worden officieel aangesteld en hebben een machtiging En een buks Want in de sommige gevallen wordt een aangereden ree, vos, wild zwijn of incidenteel een damhert afgeschoten na een botsing met een auto.

Negen jaar geleden ging hij met pensioen „Ik was manager bij een

rayonkantoor van PostNL. Na twee opeenvolgende reorganisaties werd gevraagd wie het veld wilde ruimen Ik heb er geen dag spijt van gehad dat ik ben gestopt.”

HOE BENT U VALWILDBEHEERDER GEWORDEN?

„In de zomer van 2018 is er in deze omgeving bij een incident een bevriende jager doodgeschoten. Hij was ook valwildbeheerder. Toen ben ik gevraagd om me in zijn plaats in te zetten als valwildbeheerder. Ik ben al m’n hele leven een groot natuur- en dierenliefhebber en sinds mijn 18e jager. Ook een hobby.”

VALWILDBEHEER,WAT IS DAT?

„Als coördinator van een flink deel van de provincie ben ik het eerste aanspreekpunt voor de politie Bij aanrijdingen word ik gebeld. Als het dier nog leeft, gebeurt dat ook wel ’s nachts Mijn collega’s of ik moeten er dan direct op af Soms is het echt

het aangereden dier er zelfstandig nog bovenop komt, laat ik het natuurlijk leven. De wees-reekalfjes gaan naar een reeënopvang hier in de buurt.”

U HAALT ZE OOK UIT HET WATER GEBEURT DAT VAAK?

„In het voorjaar krijgen we regelmatig meldingen dat reewild in bijvoorbeeld het kanaal is terechtgekomen. Ik beschik niet over een bootje, heb wel vangstokken Wanneer het mij niet lukt de ree te vangen, dan bel ik de brandweer. Vaak lukt het om ze er levend uit te krijgen. Dan leggen we een deken over de kop van de ree en tapen we de achterpoten aan elkaar Want de kracht daarin is onvoorstelbaar In het natuurreservaat laten we het dier weer los ”

WAT GEBEURT ER MET DE DODE DIEREN?

„Die gaan terug de natuur in Met toestemming van Staatsbosbeheer worden ze op vaste plekken in het reservaat neergelegd Ze zijn voor de insecten en het roofwild.”

WORDT ER VAAK WILD AANGEREDEN?

zoeken. Midden in de nacht, in weer en wind. Dat is geen pretje. Maar als ik het dier gevonden heb, ben ik dankbaar als ik het leed kan besparen. Een enkele keer weet ik dat een dood moederdier nog een of meer kalfjes moet hebben. Ik ga dan terug naar de omgeving waar het werd aangetroffen en probeer het jong of de jongen op te sporen. ‘s Ochtends vroeg of aan het eind van de dag. Dan roept een reekalfje meestal om z’n moeder. Ik maak gebruik van een warmtebeeldcamera om dieren sneller op te sporen Als ik denk dat

„Steeds meer.” Koppelman toont statistieken met overzichten van geheel Overijssel. Het laatste jaarcijfer in Twente meldt ongeveer 800 reeën en enkele tientallen dassen en andere dieren. „Er zijn hier veel provinciale wegen waarop het steeds drukker wordt Maar er zijn ook veel meer reeën dan vroeger De laatste tijd zijn hier ook wolven actief. Veel wolven komen uit Duitsland ”

HEEFT DAT GEVOLGEN VOOR HET WILD?

„Het geeft onrust Verder niet, want een ree loopt veel harder dan een wolf. Tot op heden heb ik één

”Een verlaten kalfje roept om zijn moeder”

keer een door een wolf gedode ree aangetroffen. Maar er is hier ook een schaapskudde Onlangs zijn er twaalf schapen en een koekalf door een wolf gedood. Dat zijn eenvoudige prooien Ik ben niet tegen de wolf, maar er komen er te veel. Dat gaat een keer mis. Ik waarschuw mensen weleens voor gevaarlijke situaties als ze met een hondje het natuurreservaat ingaan. Ook dat kan een wolf lokken ”

U BENT OOK JAGER, SCHUURT DAT NIET MET HET WERK ALS WILDBEHEERDER?

„Zeker niet, want het jagen is bedoeld om het juiste afschot te realiseren Het is natuurbeheer: zwakke en schadelijke dieren afschieten en een teveel van bepaalde diersoorten voorkomen Ik vind het vooral jammer wanneer ik zie dat een prachtige reebok wordt aangereden, want als jager had ik die natuurlijk juist willen behouden. Verkeer selecteert niet, een jager wel.”

U HELPT BOEREN OM TE VOORKOMEN DAT ZE WILD BESCHADIGEN. HOE GAAT DAT?

„Dat is vooral in het voorjaar, als boeren gras willen maaien. Met een groepje jagers speuren we voor dag en dauw op de weilanden met een drone, voorzien van een warmtebeeldcamera, naar reekalfjes en nesten van vogels als wulpen, grutto’s, kieviten en wilde eenden. De nesten worden gemarkeerd, de kalfjes weggehaald en tijdelijk in opvangrekken aan de rand van het perceel geplaatst. Het is prachtig werk Als de boer heeft gemaaid, gaan de rekken weer weg. Als we een stukje verwijderd zijn, komt moeder ree onmiddellijk naar haar kalfjes. Ze is al die tijd in de buurt gebleven en verliest de jonge reetjes geen moment uit het oog ”

”Er komen te veel wolven”

Van harte welkom bij onze orgelshows

In de maand december staan er orgelshows gepland met orgels van Johannus en Viscount. Noteert u daarom de volgende data alvast in uw agenda:

Ben jij de missende schakel?

Wil jij als (Persoonlijk) Begeleider van betekenis zijn voor mensen met een beperking? Overweeg dan de stap te zetten richting De Schutse.

Bij De Schutse werken we dagelijks met onze bewoners en deelnemers samen om hen het dagelijks leven te laten ervaren. Wil jij daaraan bijdragen? Je bent van harte welkom!

Meer weten over mogelijkheden bij De Schutse? Kijk dan op werkenbijdeschutse.nl of bel 0488 48 33 22.

De Schutse

EXCLUSIEF BIJ ANDANTE

Vrijdag 23 december 2022

Introductie Monarke Amsterdam

organist: Peter Eilander (concert 14.30u)

Donderdag 29 december 2022

Viscount orgelshow

organist: Pieter Heykoop (concert 15.00u)

Voor beide shows geldt: aanvang 10.00u

Bemoediging

Verschillende predikanten uit vroeger tijden lieten persoonlijke brieven na Deze correspondentie geeft een bijzondere inkijk in het door hen bedreven pastoraat Zo’n schat aan brieven heeft de Schotse prediker Samuel Rutherford (1600-1661) nagelaten Onlangs besloot ik een aantal van zijn brieven te gaan lezen Dat had ik eerder moeten doen

De eerste brief was meteen raak. Wat ik las, was als een zachte balsem voor mijn ziel In deze brief, gedateerd op 23 april 1628, vertroost Rutherford een diepbedroefde moeder die haar dochter moest verliezen Hoe pastoraal is zijn toon als hij schrijft: „Ik was zeer verdrietig toen ik u verliet, vooral omdat u zo verslagen was over het sterven van uw dochter ”

Maar dan komt hij met Bijbelse troost Allereerst wijst hij erop „dat het zwaarste einde van het kruis van Christus, dat op u gelegd is, op uw sterke Heiland ligt ” Hij is immers in „al uw benauwdheid mede benauwd” (Jes. 63:9). „O gezegende Tweede, Die met u lijdt ( ) „Grijp moed; als u vermoeid wordt zal Hij u met uw kruis dragen (Ps 55:23) ”

Even verderop in de brief wijst Rutherford op de erfenis die Gods kinderen zullen ontvangen De overleden dochter behoort tot Christus’ erfenis „Goede mevrouw, als u niet tevreden zou zijn als Christus u de hemelse erfenis onthield, die door Zijn dood uw eigendom is geworden, zou dezelfde Christus het u niet kwalijk nemen, als u weigerde uw dochter gewillig aan Hem te geven, die een deel is van Zijn erfenis en overwinning ( ) Het is een slechte debiteur die met tegenzin teruggeeft wat hij geleend heeft ” Halverwege de brief houdt Rutherford de moeder een vergelijking voor. „Wat! Denkt u dat ze verloren is als ze slechts slaapt in de boezem van de Almachtige? Acht haar niet afwezig die in het huis van zulk een Vriend is Bent u haar kwijt nu ze voor Christus is gevonden? Als ze bij een lieve vriend was, zou u maar weinig zorgen over haar hebben, al zag u haar nooit. Nu, is ze niet bij een lieve Vriend en naar boven gegaan met de zekere hoop dat u haar in de opstanding zult weerzien?”

Aan het eind van de brief moedigt hij de moeder aan, de loopbaan met lijdzaamheid te lopen: „Bereid u erop voor: u bent heden dichter bij uw dochter dan gisteren Terwijl gij uw tijd verspilt met over haar te treuren, ijlt u haar na Loop uw loopbaan met lijdzaamheid Laat God het Zijne hebben en vraag van Hem in plaats van uw dochter die Hij van u afgenomen heeft, de dochter van het geloof welke is de lijdzaamheid En bezit uw ziel in lijdzaamheid Het hoofd omhoog U weet niet hoe nabij uw verlossing is Zo verblijf ik, u de Heere bevelend, Die u kan bevestigen. Uw liefhebbende vriend in de Heere Jezus.”

Wat een bemoediging in het tranendal!

Dordrecht.

Ds W.A. Zondag

In deze brief vertroost

Rutherford een diepbedroefde moeder die haar dochter moest verliezen

MEVROUW VAN AMSTEL:”IK WAS EEN BEETJE DE BOEKHOUDER VAN MIJN MAN”

JAARLIJKS RUIM 600

KEER DE GEMEENTE IN

Ze hield zijn bezoeken aan eenzamen, ouderen en zieken minutieus bij. De weduwe van ds. J. van Amstel telde er jaarlijks meer dan 600. Mevrouw P.G. van Amstel (86) voelde zich innig verbonden met de pastor met wie ze meer dan zestig jaar gehuwd was en die haar afgelopen zomer ontviel. ”Hij werkte altijd heel hard. Gelukkig had hij een blij, opgewekt karakter. Ik heb hem nooit boos gezien.”

tekst: AD ERMSTRANG beeld: RENATE BLEIJENBERG-VAN LEEUWEN

Met haar man betrok ze ruim twaalf jaar geleden een nieuwe woning in EdeNoord Het Carré doet zijn naam eer aan, want de fraaie woningen zijn ringvormig gebouwd en via één toegangsweg te bereiken. Bij de poort is ze druk met een bezem in de weer om bladeren te verwijderen in verband met het verwachte bezoek. Het waait flink.

Mevrouw Van Amstel is ondanks rugproblemen, leeftijd en vermoeidheidsklachten nog goed ter been. En dat is een wonder op zich. Bij het begin van zijn ziekte werd haar man onwel „Hij viel achterover en ik ving hem op. We sloegen beiden tegen de grond. Ik had veel pijn in m’n rug en bleek een wervel te hebben gebroken Die is sindsdien niet meer echt hersteld Ik moet er volgens de dokter mee leren leven. Dat lukt wel, maar ik loop sindsdien wel enigszins gebogen ”

AANPAKKEN

Petronella Gerda van Amstel-van Kreuningen is afkomstig uit Mijdrecht Ze ziet het levenslicht in een gezin met tien kinderen, dat is aangesloten bij de plaatselijke gereformeerde gemeente. Die ge-

sterdam om bestellingen te doen. Verder werd ik verantwoordelijk voor de administratie. Dat ging heel goed, want ik herinner me dat de boekhouder me prees. Het had er nog nooit zo netjes uitgezien, zei hij.”

Bij een familielid ontmoet ze Jan van Amstel uit Huizen. „Hij was daar een zondag uitgenodigd. Ik was die dag bij een nicht. Ze woonden in een grote villa en hij zat rechts in de voorkamer en ik links in de achterkamer. Ik zag dat hij steeds naar mij keek. Een paar dagen later nam hij contact met me op ”

Tijdens hun verkeringstijd vertelt Van Amstel haar dat God hem te kennen heeft gegeven dat hij dominee moet worden „Hij wist dat al jaren Hij was op 15-jarige leeftijd geroepen onder een preek van ds. J.G. van Minnen. Jan had niet veel opleiding gehad, volgde op dat moment een handelsavondschool en werkte in de kruidenierszaak die ze bij hem thuis hadden.”

De gang naar de Theologische Universiteit Apeldoorn is voor beiden spannend „Er hadden zich tien kandidaten gemeld. Ik had gebeden dat hij mocht worden aangenomen als hij een roeping had Anders was het beter om afgewezen te worden. Hij was de enige van de groep die werd toegelaten tot de Theologische Hogeschool. Ik zag dat echt als een antwoord op mijn gebed ”

WEEKENDHUWELIJK

meente verlaat in de naoorlogse jaren dit kerkverband uit onvrede met de gang van zaken rondom de geschorste ds. R. Kok en komt in de Christelijke Gereformeerde Kerken terecht.

Nel van Kreuningen weet al jong van aanpakken „We hadden een flinke zaak in textiel en confectie. Omdat mijn vader ziek werd en moeder er alleen voor kwam te staan, wilde ik van school komen om te helpen in de zaak Ik was een jaar of veertien en kon goed leren. Van maandag tot en met zaterdagavond was ik druk in de zaak. Later overleed mijn vader Er was in die tijd nog geen uitkering voor weduwen of wezen. Op jonge leeftijd deed ik al de inkoop. Op donderdagmiddag waren we gesloten en pakte ik de bus naar Am-

De vooropleiding duurt vier jaar en de studie theologie vijf jaar. „We zouden elf jaar verkering moeten hebben voordat Jan dominee zou zijn. Mijn moeder vond het geen goed idee om zo lang om te wachten met trouwen. Achter het ouderlijk huis in Mijdrecht liet ze een huisje bouwen. In 1960 zijn we getrouwd Vijf jaar lang had ik een weekendhuwelijk. Jan was doordeweeks in Apeldoorn. In die tijd kon je de afstand tussen Mijdrecht en de Veluwe niet dagelijks overbruggen Ik werkte in de winkel en was ’s avonds vaak in het ouderlijke gezin. Onze twee oudste kinderen –we hebben vier dochters gekregen– zijn in Mijdrecht geboren ”

In 1965 wordt Van Amstel op 29-jarige leeftijd in zijn eerste gemeente Middelburg bevestigd tot predikant „Hij wist dat hij daarnaartoe moest Het was wel ver van onze familie, maar we hebben er goed kunnen aarden. Het werd later een beetje ons tweede thuis, want met vakanties gingen we in de jaren daarna regelmatig naar Middelburg.” Na Zeeland volgt in 1971 Enschede-West en in 1978 Ede Aan de laatste gemeente is ds Van

„Vijf jaar lang had ik een weekendhuwelijk. Jan was doordeweeks in Apeldoorn”

Het Zweeds slapen opnieuw uitgevonden

Het handgemaakte bed van AYA OF SWEDEN is de combinatie van pure ambacht en high-end innovatie samen in één bed. Je lichaam herstelt maximaal van alle inspanningen van de dag.

Dé Zweedse pluspunten:

+ Door de pocketveren in het matras te draaien wordt er een ultra elastische schouderzone gecreëerd.

+ Zweedse pocketveren die 20 jaar meegaan.

+ Innovatieve afdeklaag vastgeritst op het matras.

+ Geen naad in het midden.

+ Uw dekbed is gemakkelijk in te stoppen.

beddenspecialist VAN VELDHUIZEN

+ Molton en hoeslaken zijn vastgeritst, zodat ze niet kunnen verschuiven.

+ Matras hoeft niet gedraaid of gekeerd te worden.

+ Het meest puntelastische matras dat er op de markt wordt aangeboden. Gegarandeerd een goede ondersteuning voor uw rug.

Amstel 32 jaar verbonden en ook na zijn emeritaat in 2010 blijft hij er wonen. „Hij kreeg steeds veel beroepen, in Enschede en later eveneens in Ede In Enschede lagen op een bepaald moment zo veel brieven op de mat dat m’n man verzuchtte: „Nu weet ik de weg helemaal niet meer ” Een van de kinderen wist het wel: Rijd maar gewoon achter de verhuiswagen aan.”

Ze waakt er in die jaren voor om hem te beinvloeden en kan zich goed aanpassen aan de verschillende gemeenten, die qua cultuur sterk verschillen „Overal heb je lieve mensen, al kom je natuurlijk ook andere karakters tegen. Als je je geeft, gaat het altijd wel goed. En ik heb de pastorie nooit als een glazen huis beschouwd ”

VERJAARDAGSCADEAU

Haar man valt op door zijn pastorale bewogenheid De herder moet aan huis komen om zijn schapen te kennen. Hij moet ook aan huis komen bij de schapen die geen schapen willen zijn, die bokken zijn, om ze toch te winnen voor Gods Koninkrijk, merkt hij eens op. Mevrouw Van Amstel: „Hij bleef mensen opzoeken, ook al verlieten ze de kerk Als hij ergens niet meer mocht komen, vond hij dat heel erg. Aan het einde van zijn leven schreef hij een brief aan een jongeman van wie hij gehoord had dat hij de kerk de rug had toegekeerd. Niet verwijtend, maar in zorgvuldig gekozen bewoordingen.” Op zijn laatste verjaardag kreeg hij van hem een epistel terug „Hij schreef dat zijn woorden hem niet onberoerd hadden gelaten en dat hij weer naar de kerk ging. Dat was zijn mooiste verjaardagscadeau ”

Ds. Van Amstel trekt al die jaren veel de gemeente in. Zijn vrouw houdt het in schriftjes precies bij. „Meestal 620 bezoeken per jaar, soms iets meer, soms iets minder. Ik was een beetje zijn boekhouder en hield ook een lijst met namen bij van mensen die niet meer naar de kerk konden komen Het zat in me om dingen te regelen en hij betrok me overal bij, vond het fijn als ik meedacht.”

Meerdere malen tijdens het gesprek benadrukt ze zijn harde werken „Hij was nooit moe en altijd opgewekt. Al kwam hij ’s avonds heel laat thuis, hij stond altijd op tijd op om zijn afspraken na te kunnen komen Na het laatste catechisatie-uur bleven er geregeld jongeren achter om vragen te stellen. De jeugd had zijn hart en tot het laatst bleef hij jeugdig in zijn denken ”

Zijn werklust is weleens onderwerp van gesprek in de gemeente. „Ze zeiden: Kunt u daar niet iets aan doen, zodat hij minder hard werkt? Maar ik

zei: Hij heeft het al zo druk, als ík nu ook nog om zijn nek ga hangen, dan heeft hij er nog een probleem bij ”

EVANGELISCH

Na zijn emeritaat blijft Van Amstel preken „Twee-, soms zelfs driemaal per zondag. Door het hele land.” In de bredere reformatorische kring wint Van Amstel in de jaren van zijn predikantschap in Ede aan bekendheid door verschillende activiteiten. Zo zet hij zich in voor de Stichting Geestelijk Lied Gereformeerde Gezindte, de Stichting Herziene Statenvertaling, Stichting Mediawijzer en de Reformatorische Omroep. Binnen zijn kerkverband is hij lid van diverse generale synoden en deputaatschappen Hij schrijft verschillende boeken, volgens zijn weduwe „vooral tijdens de vakanties ”

In een interview voor het Reformatorisch Dagblad ter gelegenheid van zijn 50-jarig ambtsjubileum omschrijft ds. Van Amstel zich als „een echte bewaarhetpander, voluit christelijk gereformeerd en helemaal evangelisch. Als iemand dat allemaal niet begrijpt, dan kan ik daar niets aan doen.” Zijn weduwe onderstreept die woorden „Hij was niet strak, maar wel duidelijk en vond preken heel belangrijk.” De toenemende spanningen binnen de Christelijke Gereformeerde Kerken deden hem pijn. „Hij bad veel voor de kerk, ook toen hij tijdens zijn ziekte ’s nachts vaak wakker lag.”

In 2019 wordt bij hem voor de eerste maal kanker ontdekt, aan de prostaat. In 2020 breekt hij zijn heup. Na een periode van herstel blijken er in 2021 uitzaaiingen te zijn In juni dit jaar overlijdt hij, op 86-jarige leeftijd. „Ik ben dankbaar dat ik hem thuis kon verzorgen met hulp van de thuiszorg en onze dochters Zo hoefde hij gelukkig niet te worden opgenomen in een verzorgingshuis Hij was tot het laatst toe helder en niet levensmoe, maar verlangde er wel naar bij Christus te zijn ”

Het lukt mevrouw Van Amstel niet meer om zelfstandig naar de kerk te gaan. „In verband met de achteruitgang van mijn ogen mag ik niet meer rijden Maar eigenlijk is het thuiszitten al begonnen tijdens de ziekte van mijn man. Toen kwam al spoedig corona en sindsdien luister ik ’s zondags mee ” Sinds het overlijden van haar man is ze vaak moe. „Ik zou wel graag nog een poosje leven voor mijn dochters, kleinkinderen en ons eerste achterkleinkind, een jongetje Dat is in januari geboren. Mijn man heeft dat nog net meegemaakt.” Maar verder leeft ze bij de dag, zo geeft ze aan. „Met zicht op de Heere ”

De reddingsboei

tekst: LIJDA HAMMENGA beeld: MARTHE ROUKENS

De Zeeland 24 snijdt met acht knopen per uur door de donkere golven van de Noordzee Kapitein Dirk Huizer tuurt met ongeduld in zijn ogen in de verte. De eerste kustlichten moeten nu zo langzamerhand zichtbaar zijn Johannes, de stuurman, grinnikt „Ik weet dat je haast hebt, schipper, maar een kotter is nu eenmaal geen sneltrein.” Niettemin trekt hij de gashendel nog wat verder open De kop van het schip komt omhoog, het boegwater spoelt over het voordek.

Huizer denkt aan zijn gezin In zijn hele vissersbestaan is het niet eerder voorgekomen dat hij op kerstavond niet thuis was.

Johannes kan zijn gedachten wel raden „Het was stomme pech met die startmotor”, zegt hij spijtig Lau, het jongste lid van de vierkoppige bemanning, komt met een rood gezicht van de kou de stuurhut binnenvallen Hij heeft benedendeks de laatste kilo’s vis in het ijs gelegd.

„Hebben we nog ergens een stevige slok om ons op te warmen?” informeert hij uitdagend Hij

weet maar al te goed dat de kapitein geen alcohol aan boord tolereert. Maar vanavond kan zo’n opmerking wel lijden

„Ik heb warme chocolademelk!” roept Willem vanuit de kombuis. „Wat denk je daarvan, snotneus?”

De mannen lachen. „Trakteer ons ook maar, Willem!” antwoordt Huizer. „Het is tenslotte

kerstavond.”

Even later stommelt Willem het trapje op, terwijl hij als een ervaren ober een dienblad met vier dampende bekers op zijn hand laat balanceren.

Lau kijkt er met bewondering naar. Hij zou het niet presteren om op een deinend schip zonder morsen een drankje te serveren. Slurpend van genot drinken ze hun chocolademelk

„Nog een dik uur mannen”, zegt de kapitein met nieuwe moed. „Op naar Vlissingen, de vracht lossen en naar huis We boffen dat het rustig weer is ” Hij is nog niet uitgesproken of de marifoon komt krakend tot leven.

„Here Dunkirk! Here Dunkirk!’

Hij draait aan de volumeknop

„Problems on board of a small yacht. Between Dunkirk and Oostende Asylum seekers They need help!”

„Wat zeggen ze nou?” vraagt Lau. „Ergens tussen Duinkerken en Oostende is een jachtje met asielzoekers in de problemen”, vertaalt Johannes.

„Buiten ons territorium”, stelt Willem met een tevreden grijns vast De kustwacht van Duinkerken herhaalt de boodschap en vraagt wie er in de buurt is.

Een aantal schepen geeft een positie op „Die zitten verder weg dan wij”, constateert Huizer met de nodige tegenzin. „We moeten ons

melden, mannen.”

Zonder antwoord af te wachten, grijpt hij de microfoon Ze weten allemaal dat het plicht is een schip in nood hulp te bieden. Haast of geen haast. Luid en duidelijk geeft Dirk Huizer de positie van zijn schip door aan het radiostation in Frankrijk

Meteen komt er een reactie. De Zeeland 24 wordt verzocht buiten de 6 mijlszone uit te kijken naar een bootje met migranten Ze zijn waarschijnlijk vanuit Calais vertrokken met de bedoeling het Kanaal over te steken. Vanuit Oostende zal een kustwachtschip uitvaren

Johannes bestudeert de vaarroute en past de navigatie-instellingen aan.

„Dus dit jaar vieren we Kerst op zee!” merkt hij laconiek op

De motor stuwt de kotter inmiddels met volle kracht vooruit

„Asielzoekers”, gromt Willem verontwaardigd

„Hoe stom kun je zijn om in een klein bootje de zee te trotseren?!”

„Op kerstavond nog wel”, doet Lau een duit in het zakje.

„Dat doe je waarschijnlijk alleen als je diep in de misère zit”, oordeelt Huizer

Een tijdlang staren de mannen voor zich uit over het pikzwarte water. Stuk voor stuk verbijten ze hun teleurstelling Eerst die ellendige storing in

de startmotor en nu dit. Maar niemand die het waagt om te klagen. Zij hoeven tenslotte niet te vrezen voor hun leven, de mensen in dat gammele bootje misschien wel. In wat voor belabberde situatie moet je zitten om je leven te riskeren door ’s nachts een gevaarlijke zee over te steken?

Welk visioen hebben die mensen voor ogen om alles op het spel te zetten?

Willem fluit een vals deuntje om zijn ergernis de baas te worden

Met de nachtkijker probeert Huizer iets op het donkere zeewater te onderscheiden Alles lijkt op elkaar: een dobberende ton, een verloren stootkussen, een vistuig. Hij geeft opnieuw zijn positie door. De kustwacht antwoordt met een nauwkeuriger locatie van het „zinkende” bootje. De mannen van de Zeeland 24 schrikken op. Na de eerste noodoproep meenden ze dat het motorpech betrof Dat het jacht water maakt, is andere koek. Hoelang houd je dat vol op een woelige zee?

Vanaf het vasteland valt het flitsende licht van vuurtoren De Lange Nelle over het water De kotter stuitert en slingert. De mannen zetten zich schrap. Snel, sneller! Er is opnieuw contact met Duinkerken

Dirk Huizer wrijft nerveus langs zijn kin. De ene na de andere zorgelijke gedachte zet zich vast in zijn hoofd Komen ze op tijd? Kan hij zonder meer

een aantal migranten aan boord nemen of brengt hem dat in moeilijkheden bij de autoriteiten? Hij wordt niet graag van mensensmokkel beticht Huizer belt met de kustwacht om te informeren naar de consequenties van een eventuele reddingsactie. Hij krijgt fiat van de autoriteiten om te doen wat noodzakelijk is.

Er is een klein uur verstreken als Johannes vaart mindert en het zoeklicht boven op de stuurhut over het water laat glijden. Hij beweegt de lichtbundel langzaam van links naar rechts. Voorlopig is er niets anders te zien dan een bruisende zee Toch bevinden ze zich ter hoogte van de opgegeven positie. Vier paar ogen boren zich zoekend door het duister Lau is de eerste die het bootje in het vizier krijgt.

„Dáár!” schreeuwt hij met uitschietende stem Johannes vangt het bootje in een felle lichtstraal De mensen aan boord slaan verblind een arm voor hun ogen.

„Als de herders in het veld van Bethlehem”, mompelt de stuurman.

Het kleine jacht hangt gevaarlijk scheef in het water Een groepje angstig kijkende mensen staat aan bakboordzijde om het bootje nog enigszins in balans te houden. Uiterst behoedzaam nadert Johannes het dobberende scheepje Op een ruige zee zou het onmogelijk zijn geweest om langszij te varen, maar met subtiele stuurmanskunst lukt het hem de Zeeland 24 naast het jachtje te manoeuvreren. Het opspattende schroefwater maakt de mensen nog natter dan ze al zijn.

Huizer kijkt de stoere vissers een ogenblik ernstig aan. „Wij zijn geen engelen, mannen, we verlenen maar hand- en spandiensten, maar we hebben weet van de Blijde Boodschap Op hoop van zegen.” Hij knikt de bemanning toe, ritst zijn jack hoog dicht en stapt in het gangboord. Tegenover de hulpeloze migranten spreekt Huizer onbedoeld toch engelenwoorden: „Wees niet bang!” roept hij boven het geronk van de motor uit „We gaan jullie helpen!” Tegelijk beseft hij dat waarschijnlijk niemand zijn geruststellende woorden verstaat.

Een tengere jongeman in een kletsnat trainingspak en met een gebreide muts diep over z’n oren, geeft aan een mondje Engels te spreken.

Een moment nemen de mannen van de Zeeland 24 de benarde situatie van de vluchtelingen in ogenschouw. Zo veel verschillende gezichten, zwart, donker, lichtgetint. Iemand met Ethiopische trekken Een vrouw met een gebloemde hoofddoek

Een tanige, oude man in een felgekleurde jas. Ze vragen zich bezorgd af hoeveel mensen er aan boord zijn Een meisje met donkere krullen drukt huilend haar handjes tegen het raam. En achter het kind zijn nog meer gezichten... Een vrouw met een baby in een draagzak klemt zich angstvallig vast aan de reling.

In alle ogen lezen de vissers hetzelfde: wanhoop. Willem stoot een getergd geluid uit „En zie, ik verkondig u grote blijdschap...”, zegt Johannes aangedaan, als hij de doodsbange mensen overziet

Kapitein Huizer realiseert zich dat het nu op daden aankomt. Hij moet er niet aan denken dat het bootje kapseist Het is vooral zaak dat er geen paniek uitbreekt, anders vallen er slachtoffers Met afgemeten zinnen instrueert hij zijn mannen.

„Lau, haal de reddingsvesten. Neem isolatiedekens mee Willem, jij en ik gaan naar het achterdek om de overstap mogelijk te maken. Daar hebben we geen hinder van de giek en het vistuig. Johannes houdt het schip in positie en zorgt voor de opvang. Kleren, dekens, warmte!”

Huizer keert zich abrupt naar de jongen met de muts „Hoe heet je?” vraagt hij „Dembe.”

„Oké, Dembe, jij bent verantwoordelijk voor de communicatie ” Huizer geeft hem een paar korte instructies. Hij maant de jongen ervoor te zorgen dat de reddingsactie zo rustig mogelijk verloopt. Dat dat niet meevalt, begrijpt hij maar al te goed; de mensen staan inmiddels tot hun knieën in het water.

Het liefst wil hij eerst de kinderen in veiligheid brengen, maar dat veroorzaakt te veel beweging Wie het geluk heeft vooraan te staan, is aan de beurt Met een zwemvest om en gezekerd door een veiligheidsgordel maken ze, soms met vervaarlijke capriolen, de overstap naar de deinende Zeeland. De gespierde armen van Willem wekken vertrouwen Hij sjort de hulpeloze migranten stuk voor stuk over de reling op het veilige achterdek van de kotter. Ondanks alle ellende verbijt kapitein Huizer een opkomende lach Willem is zijn bedenkingen blijkbaar vergeten. „Welcome on board”, zegt hij steevast na iedere geslaagde redding

Het achterdek raakt steeds voller Sommige

drenkelingen zakken uitgeput neer. Anderen kijken verdwaasd om zich heen Een man wringt zijn kleren uit en staat bibberend op het ijskoude metaal.

De reddingsactie verloopt tamelijk vlot. Aan het eind van de operatie is alleen Dembe nog aan

Klaar voor een nieuwe stap?

Altijd al een baan in de zorg overwogen maar nooit de stap genomen? Of wil je als herintreder instromen?

Huize Winterdijk en het Hoornbeeck College in Gouda bundelen krachten om deze stap mogelijk te maken In februari starten wij met het aanbieden van de basismodules zorg. Deze modules zijn een combinatie van leren en werken. Zo breng je theorie direct in de praktijk En dat in een identiteitsgebonden omgeving Durf jij de stap aan? Neem snel contact op!

1 dag in de week les op school combinatie van theorie en praktijk certificaat per behaalde module direct in dienst bij Huize Winterdijk

Meer informatie? Scan de QR of bel met Wilma Boele: 0182-680035.

In samenwerking met:

boord, samen met een hysterische vrouw die het niet aandurft de klim naar boven te maken. Maar er is geen keus: het bootje staat op het punt van zinken. Op handen en voeten houden de twee zich vast aan wat nog houvast kan bieden

„Hurry up!” roept Huizer haar streng toe, maar zijn woorden dringen niet tot haar door. Halfbewusteloos laat de vrouw los en glijdt weg in het gangboord, overspoeld door het golvende zeewater. De jongen slaagt erin haar vast te grijpen en haar hoofd boven water te houden. Met radeloze ogen kijkt hij omhoog, naar de beide mannen die vertwijfeld beseffen dat hun reddingspoging op de valreep dreigt te mislukken

Dirk Huizer gooit Dembe de reddingsboei toe.

„Take it!” schreeuwt hij „Pak hem beet!”

Maar de jongen is nu zo in de war, bevangen door de kou, dat hij niet meer weet wat te doen.

„Ik ga naar hem toe”, zegt Willem verbeten Haastig bindt hij een zwemvest om, slingert zich over de reling en laat zijn niet geringe gewicht voorzichtig op het bijna verdwenen jachtje zakken. Al ploeterend lukt het hem de reddingsboei onder het bereik van de Afrikaanse jongen te brengen

„Come on, boy”, brult hij Dembe toe. „Pak aan!”

Eindelijk doet de jongen wat er van hem verwacht wordt. Hij grijpt de reddingsboei en laat de vrouw over aan de ijzeren greep van de visser Terwijl Willem haar hoofd hoog houdt, laat Dembe zich door Huizer uit het water trekken. Opeens valt een lichtstraal over de kotter. Het kustwachtschip uit Oostende nadert met pruttelde motor de onheilsplek De golfslag zorgt ervoor dat Willem zijn steunpunt verliest. Onder hem verdwijnt met zuigend geluid het bootje in de donkere diepte Zwemmend –met de bewusteloze vrouw in de schoudergreep–moet Willem zich zien te redden Binnen de kortste keren ligt de rubberboot van de kustwacht in het water en worden hij en de vrouw door reddingswerkers binnenboord gehesen. Bevend van kou en emotie zit Willem even later, gewikkeld in een wollen deken en met een kroes hete thee in zijn handen, de toestand te overzien De vrouw ligt met gesloten ogen op de bodem van de boot, maar de hulpverlener knikt geruststellend. Het komt goed.

Willem krijgt te horen dat ze hem willen meenemen naar Oostende. Hij tekent protest aan. Er mankeert hem niets, hij wil terug naar zijn maten op de Zeeland 24 Dat het daar chaos is,

KERSTVERHAAL

interesseert hem niet. Hij hoort op zijn post. De kustwacht overlegt met Huizer. Er wordt besloten dat beide schepen koers zullen zetten naar Oostende. Daar zullen de migranten worden opgevangen. Een paar migranten, die door onderkoeling er slecht aan toe zijn, gaan per brancard naar het snellere schip van de kustwacht. Willem wordt naar de Zeeland 24 overgebracht „Omdat het Kerst is”, luidt de welwillende verklaring.

Op de Zeeland zijn overal mensen: in de stuurhut, in de roef, in de slaapkooien, soms huilend, soms lachend, sommigen murmurerend omdat ze weer teruggaan naar Europa. Hun droom is in duigen gevallen

Johannes deelt handdoeken uit en droge kleren. Lau doet zijn best een kind tot bedaren te brengen Huizer probeert via de satelliettelefoon een gesprek te voeren met de wal

De kombuis biedt Willem de ruimte om zich van zijn natte pak te ontdoen en droge kleren aan te trekken De wollen deken van de kustwacht legt hij troostend om de schouders van het meisje met de krullen.

Hij overlegt bij zichzelf wat hij de onverwachte gasten kan aanbieden. Koffie, thee? Maar het is Kerst...

In de voorraadkast vindt hij een stuk of wat ontbijtkoeken.

„Warme chocolademelk, mensen!” roept Willem wat later. Hij doet geen moeite meer Engels te spreken. Voor even verstaan ze elkaar, dit volkje uit alle stam en natie

Met een blad vol bij elkaar geraapte mokken en bekers, baant hij zich een weg tussen al die vreemde, veelkleurige passagiers Dankbaar pakken ze aan wat Willem hen aanreikt. Als hij Dembe een beker in zijn handen drukt, komt er zomaar een brok in zijn keel Zonder die reddingsboei had de jongen het waarschijnlijk niet gered... Een wonderlijke gedachte dringt zich aan hem op Er is een andere, betere Reddingsboei, een die niet enkel het vege lijf redt, maar veelomvattender... Niet afkomstig van een onbetekenende viskotter, maar een die de mensen vanuit de hemel wordt toegeworpen... Jezus! Als dat geen kerstfeest is! „Pak aan, joh!” zegt Willem ontroerd „We hebben wat te vieren.”

DIT KERSTVERHAAL IS GEBASEERD OP EEN WAARGEBEURDE REDDING VAN VLUCHTELINGEN OP HET KANAAL BIJ FRANKRIJK.

Een kwetsbaar geschenk

SEKSUALITEIT EN GEZINSVORMING IN EEN SECULIERE SAMENLEVING, DEEL 4

LIEFDE VOLGENS GODS REGELS

De huidige tijd roept om brede uitleg van het zevende gebod. Die overtuiging bracht ds. H. Polinder ertoe om er zes preken aan te wijden. ”Veelzeggend is dat de Schrift zelf veel aandacht besteedt aan huwelijk en seksualiteit, en zowel het mooie ervan als de verwording laat zien.”

tekst: HUIB DE VRIES beeld: RENATE BLEIJENBERG–VAN LEEUWEN

„GOD GUNT ONS HET JUISTE GENIETEN ERVAN”

In Urk zijn ds. H. Polinder (53) en echtgenote Germine met hun negental, zes eigen kinderen en drie pleegkinderen, geen uitzondering Buiten het dorp vormen ze een bezienswaardigheid

Vooral wanneer ze met een busje op vakantie zijn

„We kregen eens de vraag of we van een instelling waren”, lacht de christelijke gereformeerde predikant Zelf beleeft het echtpaar het grote gezin als een zegen. „We hebben er veel goeds in ontvangen, wat niet betekent dat het altijd gemakkelijk is. Dat houdt je als vader en moeder afhankelijk van de Heere ”

DIT JAAR HIELD U EEN SERIE PREKEN OVER HUWELIJK, GEZINSVORMING EN SEKSUALITEIT. WAAROM?

„De christelijke gereformeerde kerk Maranatha van Urk heeft drie predikanten. Ik was deze keer aan de beurt om over het zevende gebod te preken, vanuit de Heidelbergse Catechismus. Als je dat in één preek doet, kun je de dingen maar wat aanstippen Dat bracht me tot het besluit er zes preken aan te wijden Omdat we drie kerkgebouwen hebben, hield ik elke preek drie keer.

In de eerste preek ging het over de inzetting van het huwelijk in het paradijs en de gebrokenheid die door de zondeval is ontstaan. De tweede preek belichtte het huwelijk zoals Paulus erover spreekt in Efeze 5. De derde preek was ge-

wijd aan het omgaan met seksualiteit, in en buiten het huwelijk, aan de hand van een gedeelte uit het Hooglied. Preek vier ging over huwelijk en echtscheiding en het alleen door het leven gaan In de vijfde preek stond het anders geaard zijn centraal. Ik ben geëindigd met een preek over seksueel misbruik, vanuit de geschiedenis van Amnon en Thamar.”

WAS HET EEN INTENSIEVE EXERCITIE?

„Ja, ik zag er vooraf tegenop en dat bleef zo tot de laatste preek. Tegelijk had ik de overtuiging dat ik dit moest doen Zeker in onze tijd zijn we geroepen om vanuit Gods Woord leiding te geven in alles wat er speelt op dit gebied ”

HOE REAGEERDE DE GEMEENTE?

„Verschillend Er waren mensen die er het nut niet van inzagen Die vonden het na twee keer wel mooi geweest. Een aantal alleenstaanden vond het moeilijk Daartegenover waren veel ouders dankbaar dat deze onderwerpen in de prediking zo uitgebreid aan de orde kwamen. Dat bood hen handvatten om er met hun kinderen over door te spreken Ik werd ook benaderd door mensen met een bepaalde nood. Dat bevestigde voor mij de noodzaak en het nut van de prediking over deze thema’s.”

U BENT BIJNA DERTIG JAAR PREDIKANT;

ZAG U HET

DENKEN OVER SEKSUALITEIT VERANDEREN?

„Ja, met name in het feit dat seksualiteit voor het huwelijk vrij breed is geaccepteerd. Het uitgangspunt is nog wel dat het niet hoort, maar als stelletjes bijvoorbeeld samen op vakantie gaan, wordt dat stilzwijgend toegestaan. Dat vind ik een opvallende verschuiving. We worden onmiskenbaar beïnvloed door de geest van de tijd. Je ziet dat ook in de toename van het aantal echtscheidingen Soms als gevolg van pornoverslaving bij mannen, die huwelijken zwaar onder druk zet. Een winstpunt ten opzichte van vroeger is, dat er opener over seksualiteit wordt gesproken, zeker door jongeren. Naast de groep die zich niet wil laten gezeggen door wat de Bijbel ons erover leert, zijn er ook die de weg van de Heere willen gaan, maar het daarmee wel moeilijk hebben. Die mogen van de ouderen leiding verwachten, ook in de verkondiging ”

ELKE PREDIKANT ZOU ER ZO’N SERIE AAN MOETEN WIJDEN?

„Dat wil ik niet beweren, maar de uitleg van het zevende gebod vraagt in ieder geval meer dan één preek. Veelzeggend is dat de Schrift zelf veel aandacht besteedt aan huwelijk en seksualiteit, en zowel het mooie ervan als de verwording laat zien. God gunt het ons om er op de juiste manier van te genieten, zoals verwoord in het Hooglied.

„De uitleg van het zevende gebod vraagt meer dan één preek”

Ik heb het voorbeeld gebruikt van de aankoop van een machine Daar zit een gebruiksaanwijzing bij. Je kunt op je eigen houtje aan de slag gaan, maar dan is de kans op kortsluiting of andere problemen groot. Met huwelijk en seksualiteit is het niet anders Je moet je aan Gods aanwijzingen houden om die op de goede manier te laten functioneren ”

HOE OPEN ZIJN JONGEREN OVER DIT ONDERWERP NAAR U ALS PREDIKANT?

„Behoorlijk open, al valt me op dat ze er in gezelschap het liefst in algemene zin over praten Als ze met bepaalde zaken worstelen, benaderen ze me soms voor een persoonlijk gesprek Dan hebben we het over de serieuze jongeren. Door het orthodox christelijke karakter van Urk hebben de kerken hier nog het karakter van een volkskerk, met de positieve kanten en de schaduwzijden ervan. Veel jongeren zitten op zondag nog wel onder de verkondiging, maar gaan doordeweeks hun eigen weg Ook op seksueel gebied.”

ZIET U INTERNET EN SOCIALE MEDIA ALS BELANGRIJKE AANJAGER?

„Zeker We hebben als predikanten hier goede contacten met de vestiging van de Pieter Zandt scholengemeenschap op Urk. Daar worden in klas 2 en 3 al volop pornofilmpjes bekeken. Ook het delen van naaktfoto’s is

”Ware liefde wacht als de Heere dat vraagt”

niet uitzonderlijk. Er speelt veel meer dan we als ouderen beseffen Seksuele zonden zijn van alle tijden, maar de verleidingen komen vandaag massiever op ons af Jongeren krijgen daardoor een scheef beeld van seksualiteit. Ouderen vinden het lastig om dit onderwerp bespreekbaar te maken Het is niet meer vanzelfsprekend dat kinderen de keuzes van ouders respecteren, laat staan overnemen. Ze gaan hun eigen weg en geven aan daar zelf de verantwoordelijkheid voor te nemen Het overgrote deel voelt nog wel aan dat het niet deugt als je met de een na de ander naar bed gaat, maar wat is er mis als je seks hebt met het meisje van wie je zeker weet dat zij het is? Waar in de Bijbel wordt seksualiteit exclusief aan het huwelijk gekoppeld?”

WAT IS DAN UW ANTWOORD?

„Ik wijs op de hele lijn van de Schrift, te beginnen bij Genesis 2. „Daarom zal een man zijn vader en moeder verlaten en zijn vrouw aanhangen, en zij zullen tot één vlees zijn ” Deze volgorde wordt door tal van voorbeelden in het Oude en Nieuwe Testament bevestigd Een sprekend voorbeeld is de houding van Jozef ten opzichte van Maria. Zó heeft God het bedoeld Ware liefde wacht als de Heere dat vraagt.”

HOE GAAT U HIERMEE OM IN HUWELIJKSGESPREKKEN?

„Ik spreek met stelletjes over de reinheid in en buiten het huwe-

lijk, maar ik vraag niet concreet of ze al met elkaar naar bed zijn geweest. Huwelijksparen zijn zelf verantwoordelijk, ten opzichte van elkaar en van God Daarom zeg ik wel dat ze het voor God en elkaar hebben te belijden als ze vooruit hebben gegrepen op het huwelijk

Er zijn stelletjes die vervolgens uit zichzelf aangeven dat ze inderdaad te ver zijn gegaan Dat mag je dan samen, in die kleine kring, voor Gods aangezicht neerleggen. Met het gebed om vergeving, en om kracht en reinheid voor het toekomende. Je moet niet met een leugen het huwelijk in gaan De Heere vraagt om oprechtheid, ook in deze dingen.”

ZIET U DE EERSTE SEKSUELE GEMEENSCHAP ALS EEN VORM VAN

HUWELIJKSSLUITING?

„Dat gaat me te ver. Het huwelijk omvat meer. Je grijpt wel vooruit op iets wat bij het huwelijk hoort, met alle gevolgen die dat kan hebben. Zeker als er seksuele gemeenschap met meerderen is geweest Dat kan niet zonder schade blijven. Het is geen losstaand pleziertje, zoals veel jongeren denken Hoe kun je je later in het huwelijk hechten als je seksualiteit als consumptieartikel hebt gezien? Ook wanneer je tot de erkenning komt dat dit niet goed was, draag je de herinnering een leven lang mee Lijkt mij Ook voor deze zonde is er vergeving, maar die wist de littekens niet uit. Het grote probleem is dat het

gezag van de Schr staat, ook in een g van de gereformee Bij het doorsneege duidelijk theologisch omlijnd, maar de gedachte dat bepaalde Bijbelgedeelten als gedateerd moeten worden gezien, spreekt aan Dat biedt ruimte voor andere keuzes op ethisch gebied. Ik weet dat het niet altijd eenvoudig is om elkaar daarop aan te spreken, maar het is wel onze roeping.”

IS ER SAMENHANG TUSSEN DE ACCEPTATIE VAN SEKSUALITEIT VOOR HET HUWELIJK EN HET UITSTELLEN VAN GEZINSVORMING IN HET HUWELIJK?

„Niet een directe, wel een indirecte Als je voor het huwelijk regelmatig met elkaar gemeenschap hebt, zullen er voorbehoedsmiddelen worden gebruikt Daar ben je dan op de trouwdag al aan gewend. De drempel om ermee door te gaan, is laag. Waarbij ik de problemen waarmee jonge paren vandaag te maken hebben, niet wil onderschatten. Denk aan de hoge huren en huizenprijzen, die het vaak noodzakelijk maken dat beiden blijven werken.

In het spreken over gezinsvorming ben ik voorzichtiger dan in mijn spreken over seksualiteit voor het huwelijk Er zitten tal van aspecten aan waarop je als buitenstaander vaak geen zicht heb Echtparen moeten zelf voor Gods aangezicht afwegen wat de motieven zijn als ze een zwangerschap uitstellen Die keuze moet

WENNEN?

„Ik kan me er iets bij voorstellen, maar uiteindelijk is daar de verkeringstijd voor. Bijbels gezien dient er na de huwelijkssluiting in principe openheid te zijn voor het ontvangen van kinderen. Als die dan komen, zal de Heere wel een weg wijzen, ook al zien we die van tevoren soms niet. Biddend en in vertrouwen gaan in Zijn wegen, wil Hij zegenen Zo hebben mijn vrouw en ik dat ook persoonlijk ervaren Rekenen met Gods Woord is iets anders dan rekenen met cijfers. Tegelijk blijft het een worsteling. Gaan in geloof en het verstaan van eigen verantwoordelijkheid sluiten elkaar niet uit maar in.”

WAT LEERT DE TEKST DAT KINDEREN EEN ERFDEEL VAN DE HEERE ZIJN?

„Die tekst laat zien dat de Heere recht heeft op onze kinderen. De Israëlieten ontvingen van de Heere een stuk land als erfdeel, in bruikleen. Zo wil Hij ons kinderen geven Niet voor onszelf, maar om ze op te voeden tot Zijn eer en tot hun zaligheid.

Ook hier ligt vandaag de dag veel verdriet, omdat tal van ouders kinderen en kleinkinderen wegen zien gaan die bij de Heere vandaan leiden We hebben allemaal nodig door Hem Zelf te worden geleid en vastgehouden.”

„Het grote probleem is dat h van de Schrift onder druk s

Onder de oppervlak is van alles gaande..

Voor de buitenwereld ziet het leven in China er strak georkestreerd uit, maar wie inzoomt ziet dat er onder de oppervlakte van alles gebeurt Oók op het gebied van evangelisatie

gsgroepen weet via toch ina zo elie moedertaal! NL75 e oppervlakte er

groepen in dit enorme ds Woord nog nooit eet hen, ondanks veel a radio, internet en ch te bereiken Miljoenen a krijgen zo toegang e in hun moedertaal!

s van waarde Stort uw 75 INGB 0000 7723 42 ppervlakte Of scan de direct online

kt mediaspeler mogelijk.

kt 10 minuten en in het darijn mogelijk

theologiestudent een module van eken volgen.

Laat het Evangelie overal horen!

Frisse PURE vormgeving

Extra veel notitieruimte

Quotes die INSPIREREN

Aansprekende bijbelteksten PRACHTIGE beelden Grappige gezegden

11, 95 NU

Kersentaartjes

Deze kersentaartjes zijn een feest om te maken. En om op te eten natuurlijk.

tekst: JACOBINE VAN DEN BOS beeld: RENATE BLEIJENBERG-VAN LEEUWEN

De lekker dikke schuimlaag is bestrooid met vlokken van witte chocolade

Ingrediënten

Voor 12 gebakjes of 1 grote taart:

BODEM:

* 300 g bloem * 100 g witte basterdsuiker

* 0,5 tl zout * 200 g roomboter * 1 ei

* 2 el water

VULLING:

* blik kersenvulling * 1 roombotercake

* 2 eiwitten * 80 g kristalsuiker

AFWERKING:

* 500 ml slagroom * 50 g suiker

* witte chocoladevlokken * poedersuiker

JACOBINE V/D BOS Schoonmaken

Voor deze taartjes met kersenvulling moet je wel even aan de slag in de keuken. Maar als ze eenmaal klaar zijn, heb je een heerlijk gebakje voor bij de koffie. Je kunt ze ook eten als dessert na een feestelijke maaltijd.

Zelf maak ik deze taartjes vaak in de bakkerij, maar ook thuis doe ik dit regelmatig. Dit keer maakte ik ze samen met mijn nichtjes. En dat was een groot feest. Het sneeuwde confetti. Na afloop plakte niet alleen de keuken, maar zelfs de camera van de fotograaf.

Wees dus gewaarschuwd als je deze taartjes met kinderen gaat maken; het kan zijn dat je langer bezig bent met schoonmaken dan met bakken!

Veel plezier toegewenst, en goede kerstdagen.

Bereiding

* Meng de boter, de suiker, het ei, water en zout met elkaar.

* Voeg de bloem toe en kneed tot een soepel deeg

* Leg het deeg ongeveer een halfuur in de koelkast

* Vet de bakvorm(pjes) in met roomboter.

* Rol het deeg uit tot ongeveer een halve centimeter

* Snijd rondjes uit en bekleed daarmee de bakvorm(pjes)

* Snijd een stuk van de roombotercake af en verkruimel dit met je vingers.

* Verdeel wat kruimels over de bodem

* Schep op elk gebakje een eetlepel kersenvulling of verdeel het hele blik over de taart

* Snijd heel dunne plakjes cake en bedek daar de kersen mee.

* Verwarm de oven voor op 170 graden.

* Klop het eiwit samen met de suiker op tot een stevig schuim.

* Spuit dit over de cake laag heen en laat in het midden een gaatje vrij, zodat de warmte van de kersen nog weg kan

* Bak de taart(jes) ongeveer 40 minuten af

* Als de taart(jes) helemaal koud zijn, klop je de slagroom met de suiker stijf.

* Smeer dit lekker dik over de schuimlaag heen en bestrooi dan met witte chocoladevlokken

* Bestrooi de gebakjes tot slot met poedersuiker

Slijp je potloden en doe mee aan onze kleurwedstrijd. Stuur de plaat voor 14 januari naar Terdege, t.a.v “kleurwedstrijd, Postbus 613, 7300 AP Apeldoorn. De vijf winnaars ontvangen een stijvolle handtas Dus ja, juist volwassenen mogen insturen ;).

Snoepjes uit de lucht

Chocolade-oom, oom Wiebelvleugel, Chocopiloot en Snoepjesbommenwerper: voor Berlijnse kinderen was Gail Halvorsen een held. Aan de vooravond van Kerst 1948 ‘bombardeerde’ de Amerikaanse piloot de uitgehongerde kinderen met 400 kilo snoep. Niet minder dan vierduizend parachuutjes zorgden voor een zachte landing van al het lekkers.

tekst: SANDOR VAN LEEUWEN beeld: WIKIPEDIA

In totaal vlogen de Amerikaanse en Britse piloten 186 miljoen kilometer van en naar Berlijn.

Tijdens de luchtbrug werd ruim 450 miljoen liter brandstof verbruikt.

Er vielen 62 doden, onder wie dertien burgers, onder andere doordat een toestel neerstortte.

Halvorsens snoepactie begon klein. In Berlijn maakte hij een praatje met zo’n dertig kinderen die bij het prikkeldraadhek rond vliegveld Tempelhof stonden. Ze vroegen hem het hemd van het lijf: Hoeveel spullen passen er in een vliegtuig? Wat brengt u allemaal mee?

Bijna een uur lang kletste hij met hen, tot hij weg moest Uit z’n tas diepte hij twee reepjes kauwgom op en gaf die door het hek aan de kinderen. Twee stukjes voor dertig kinderen… Maar de beide reepjes werden eerlijk verdeeld Halvoren moest even slikken toen hij de blije gezichten zag en beloofde dat hij meer snoep zou brengen. Toen de kinderen vroegen met welk vliegtuig hij zou komen, zei de vlieger dat hij zou wiebelen met zijn vleugels „Maar ik doe het alleen als degenen die de pakketten ophalen de inhoud met de hele groep delen,” voegde hij eraan toe

Halvorsen bietste snoep van zijn bemanning en maakte er pakketjes van. Ieder pakketje hing hij aan een parachuutje – gemaakt van z’n zakdoeken En tijdens zijn volgende vlucht gooide hij vlak voor de landing –na even te hebben gewiebeld met zijn vleugels– zijn snoeppakketjes uit het raam van het

vliegtuig. Drie weken lang strooide ‘Hal’, zoals de piloot door zijn collega’s werd genoemd, één keer per week zijn snoepgoed. En bij iedere vlucht verzamelden zich meer kinderen bij de aanvliegroute.

BERLIJNSE LUCHTBRUG

Halvorsen was een van de vele Amerika die vanaf verschillende Duitse vliegveld sel naar de Duitse hoofdstad vlogen. Di luchtbrug” was dringend nodig om de voedsel en brandstof te voorzien

Toen er in mei 1945 een einde kwam aa in Europa, was Duitsland in vier bezett verdeeld Op die manier hoopten de Ver ten, de Sovjet-Unie, Groot-Brittannië e te voorkomen dat het land weer macht lijk kon worden Berlijn vormde een ge de Duitse hoofdstad lag midden in het Afgesproken werd dat de hoofdstad, ne zelf, óók verdeeld zou worden in vier b nes Om Berlijn te bereiken, konden de se, Engelse en Franse troepen gebruikm één snelweg en één spoorbaan door So Die ‘levensaders’ waren hard nodig, wa

Hal’, zoals de werd genoemd, één keer per week zijn snoepgoed.

verwoeste Berlijn woonden 2,2 miljoen mensen die voor hun voedsel afhankelijk waren van hulp van buitenaf. Ook achtduizend Amerikaanse militairen en hun familieleden –meer dan twintigduizend–moesten via die ene snelweg en die ene spoorbaan bevoorraad worden.

RATTEN ETEN

Toch besloten de Sovjets op 19 juni 1948 geen passagierstreinen door te laten. Ook de Autobahn naar Berlijn werd geblokkeerd Twee dagen later, op 21 juni, hield het Sovjetleger een militaire bevoorradingstrein tegen van de Verenigde Staten naar Berlijn en stuurde deze terug naar West-Duitsland Op 24 juni werd al het treinverkeer geblokkeerd Ook vervoer over water werd onmogelijk gemaakt. Een dag later stopten de Sovjets bovendien met het leveren van voedsel aan de burgerbevolking Uiteindelijk sloten ze ook de elektriciteit af. De Berlijnse blokkade was compleet.

Voor de Amerikanen stond vast dat toegeven aan de Sovjets onmogelijk was. Generaal Howley –door zijn mannen ”brullende Howley” genoemd– liet er geen onduidelijkheid over bestaan: „Wij zullen verhon-

geren, wij zullen ratten eten, maar wij geven Berlijn niet op!”

DUIZENDEN TONNEN

De enige manier om voedsel en brandstof naar Berlijn te transporteren, was door de lucht. Volgens de New York Times was zo’n luchtbrug onmogelijk: „Als de Russen het transport naar de stad beperkingen blijven opleggen, een stad die dagelijks 2000 ton aan voorraden nodig heeft, kan de bevoorrading onmogelijk door de lucht blijven plaatsvinden ”

Toch was dat precies wat de Amerikanen en Britten zouden doen.

Vanaf verschillende vliegvelden, verspreid over het westen van Duitsland, vlogen toestellen vol voedsel naar Berlijn. Daar landden zij op drie vliegvelden, waar de spullen werden uitgeladen Uiteindelijk zouden de Amerikanen en Britten bijna een jaar lang –van 26 juni 1948 tot 12 mei 1949– duizenden keren naar Berlijn vliegen om voorraden te bezorgen. Meer dan 250 000 vluchten waren nodig om de duizenden tonnen goederen te vervoeren.

Operatie Vittles, zoals de luchtbrug werd genoemd, was een enorme klus Eén piloot viel in een paar

”Die Kerst ontbraken de maaltijd en de familie, maar mijn hart was nog nooit zo vol geweest”

Duitse topkwaliteit keuken inclusief 7 apparaten

Keuken incl 7apparaten van Deze topkeuken van Duitse kwaliteit is ineens wel heel bereikbaar! Voorzien van wereldtop apparatuur met de allerlaatste technologische ontwikkelingen, robuuste kwaliteit scharnieren en laden met 20 jaar garantie! Elders betaalt u voor deze complete

keuken minimaal 24.915,-. Onder andere inclusief luxe kookplaat met geïntegreerde afzuiging, tiptoets magnetron en RVS kokend waterkraan. Bezoek onze megastores, verbaas u over kwaliteit, afwerking, luxe en prijs, en profiteer!

inflatie!

weken tijd meer dan 12 kilo af en moest naar huis om aan te sterken Om voldoende piloten te vinden, werden zelfs tien bemanningen uit Australië aangetrokken, eenzelfde aantal kwam uit ZuidAfrika en drie ploegen arriveerden vanuit NieuwZeeland. Ook burgerpiloten vlogen mee in de luchtbrug. Piloot Stan Sickelmore, die een eigen passagiersvliegtuig had, sloopte de stoelen uit zijn toestel en bouwde een brandstoftank in. In totaal vloog hij 226 keer naar Berlijn met 10.000 liter brandstof per keer

VLIEGTUIGEN SLOPEN

Niet alleen de piloten hadden het zwaar, ook het onderhoudspersoneel moest keihard werken. Uiteindelijk besloten de Amerikanen voormalige

Duitse militairen van de Luftwaffe in te zetten: zo’n negentig man werkte als onderhoudspersoneel om tweehonderd vliegtuigen dag en nacht te laten vliegen

De toestellen waren echter niet gebouwd voor zoveel korte vluchten en talloze keren starten en landen. Wielen en remmen sleten in razend tempo en vanwege gebrek aan onderdelen moesten monteurs andere vliegtuigen slopen om onderdelen te krijgen.

Op een recorddag stegen en landden er bijna

1.400 vliegtuigen met tussenpozen van nauwelijks een minuut in Berlijn; voor die tijd een ongekende prestatie en ongeveer evenveel als Schiphol op een dag in 2022 verwerkt.

Bij zo veel vluchten was het wachten op ongelukken In juli 1948 stortte een Amerikaans C47-vliegtuig neer in een Berlijnse woonwijk. Een maand later botsten twee vliegtuigen tegen elkaar en stortten neer

VEEL FANMAIL

Het echt zware werk werd door burgers gedaan Een Amerikaan vertelde: „Het vliegtuig was nog maar nauwelijks tot stilstand gekomen of er stonden al drie of vier Berlijners in de deuropening Nog voor onze propellers ophielden met draaien, stond de vrachtwagen met zijn achterkant tegen het toestel aan ” Mannen laadden de zakken en pakken uit, vrouwen veegden het vliegtuig schoon. Zeker na een vlucht met steenkool of zout was dat dringend nodig. In totaal werd er meer dan twee miljoen ton aan goederen naar Berlijn gevlogen.

Snoepjesbommenwerper Halvorsen vloog tien-

tallen keren naar Berlijn, ook tijdens de kerstdagen „Die Kerst van 1948 ontbraken de gebruikelijke cadeaus, de maaltijd, de familie en de versiering, maar mijn hart was nog nooit zo vol geweest ”

Hoewel Halvorsen van gewone komaf was, maakte zijn snoepbombardement hem beroemd Hij was in 1920 geboren in Salt Lake City en opgegroeid op een kleine boerderij. Als jonge kerel haalde hij zijn vliegbrevet en zo belandde hij bij de Amerikaanse luchtmacht Tijdens de Tweede Wereldoorlog vloog hij met een transportvliegtuig, tot hij in 1948 opdracht kreeg naar Duitsland te vertrekken Hoewel hij dus geen beroemde vechtjas was, schreven de Amerikaanse kranten nu over hem. Journalisten vlogen mee met hem om met eigen ogen te zien hoe ‘Hal’ zijn snoep strooide. Het leverde zo veel fanmail op dat het leger zelfs een secretaresse moest benoemen om al zijn post te beantwoorden

6000 PORTIES

Die publiciteit leverde vervolgens ook veel snoep op. Fabrikanten stuurden zo veel pakketten naar Europa dat Halvorsen lege gevangeniscellen moest gebruiken om de voorraad op te slaan Tijdens de kerstdagen van 1948 werden de snoepjes ook uitgedeeld in het vrije West-Duitsland: de voorraad was te groot geworden Boven Berlijn wierp Halvorsen met zijn eenheid zesduizend porties snoep per dag af. Dat gebeurde niet langer per parachute: vanuit het vliegtuig werden gewoon hele dozen leeggekieperd

Opeens –na 322 dagen– hief de Sovjet-Unie op 12 mei 1949 de blokkade op De luchtbrug was niet langer nodig

Na zijn pensionering ging Halvorsen door met zijn voedseltransporten: de Amerikaanse suikeroom bracht per vliegtuig snoep naar kinderen in oorlogsgebieden, zoals Bosnië, Albanië en Irak. Halvorsen overleed in februari van dit jaar.

Het leverde Halvorsen zoveel fanmail op dat het leger zelfs een secretaresse moest benoemen om al zijn post te beantwoorden

De leukste uitjes en (rommel)markten van Nederland

tekst: ALBERTA PAARDENKOOPER beeld: RENATE BLEIJENBERG-VAN LEEUWEN

AFLEVERING 3.

Wil je ”een gelukje” vinden bij de kringloop? Dan zijn twee woorden belangrijk: geduld en volhouden Dat is: zes keer gaan en de zevende keer iets vinden waar je helemaal blij van wordt

Op mijn kringlooplijstje staan al een hele tijd servetringen. Leuk voor als je een keer wilt uitpakken met tafeldekken Natuurlijk zijn die nieuw te koop, maar ze bij de kringloop scoren is toch veel leuker?

Ik slenter op m’n gemak door de winkel Er staat een echt oud poppenwagentje M’n brocantehart gaat sneller kloppen Maar ik spreek mezelf toe: Niet doen, gewoon laten staan; waar zou je het moeten laten? Zo gaat het ook bij een houten slee, een poppenhuis, een schitterende oude stoel, apothekersflessen

Ondertussen geniet ik van de mensen om me heen. Echt hoor, als je het leuk vindt om op een terrasje mensen te kijken, ga dan eens naar de kringloop Een jong stel, gek op retro en felle kleurtjes, loopt met een rode theepot rond. Een oudere dame, het witte haar tot in de puntjes gekapt, heeft in haar mandje zilveren lepeltjes en een glazen suikerpotje Verderop tilt een meneer werkelijk alles op wat hij ziet om de onderkant te bekijken. Vast een handelaar, op zoek naar merken Twee vriendinnen staan te gieren van de lach bij de kleding

Bij de afdeling kantoorartikelen hoor ik een man zeggen: „Hé Jan, ben je er ook weer eens? Dat is lang geleden ” „Ja joh, vakantie, kleinkinderen, je kent het wel”, is het antwoord „Heb je wat leuks gevonden?” Triomfantelijk haalt hij een doos onder z’n arm vandaan Jan kijkt nieuwsgierig De doos wordt opengemaakt en er komt een gele typemachine tevoorschijn „Meer retro ga je ze niet vinden hé, en dat voor 15 euro! Zie je? Die mevrouw had hem ook vast willen hebben ” Hij knikt in mijn richting Oei, stond ik iets te duidelijk mee te genieten? Twee mannen op leeftijd, met een gezamenlijke kringloophobby Heerlijk! Ik glimlach en zeg: „Nou, dat is een mazzeltje, hoor!”

Een knalgele typemachine Ik zou niet weten waar ik hem moet laten Maar een prachtvondst, dat is het Ik reken de zwarte laarsjes af die wel m’n karretje hebben gehaald en ga naar huis Zonder servetringen Maar wie weet, de volgende keer

Wat is jouw favoriete kringloopwinkel? Laat het me weten via Instagram: tussenwal enschip

Plan eens een dagje rond de kringloopwinkels in Naarden, Eemnes en Hilversum. Het zijn niet de goedkoopste, maar je vindt er vaak pareltjes. Ze bevinden zich niet voor niets in het Gooi.

STRUINEND DOOR HET BOS

Wandelschoenen? Check. Slaapzakken? Check. Proviand? Check. Vrolijke lach op het gezicht? Check. Wij zijn klaar voor twee dagen struinen over de Sallandse Heuvelrug. Mét off-gridovernachting midden in het bos.

tekst: MARIJA VELDHOEN beeld: UNSPLASH

Gaan we nou wéér wandelen?” Elke dag van de vakantie was het wel raak. Mijn vader had gebogen over de kaart een wandeling uitgestippeld door het Zwarte Woud, de Pfalz of Voralberg We vonden dat we geluk hadden als we een ‘korte’ wandeling van een kilometer of 7 gingen maken Maar meestal stonden er lange tochten op het wandelmenu. Dan ging er brood, melk, snoep en koek mee En heel soms gingen we voor de monstertocht: dan waren we echt van ’s ochtends vroeg tot laat in de middag aan de wandel

WANDELVIRUS

We mopperden als kinderen weleens, maar ongemerkt droegen onze ouders iets heel besmettelijks aan ons over: het wandelvirus Hoe gezond dat virus voor je is, wijzen allerlei onderzoeken uit. Als je wandelt, maak je gelukshormonen aan, waardoor je je rustig en ontspannen voelt. Daarnaast heeft een regelmatige wandelaar ook nog eens minder kans op nare ziektes

En wist je dat je er creatiever en productiever van wordt?

Mijn ouders gaven met al dat gewandel liefde voor de natuur aan ons mee en het vermogen om ons daar helemaal op ons gemak te voelen Dat dat best een beetje bijzonder is, ontdekte ik pas als anderen weleens verbaasd vroegen: „Maar ben je dan alléén in het bos gaan wandelen?”

HUTJE IN HET BOS

Nederland is geen Duitsland of Oostenrijk, toch kun je in ons kikkerlandje ook heerlijk struinen Een jong bedrijf dat zich daarvoor inzet is Cabiner. Het wil mens en natuur verbinden Gestaag bouwen de mensen van Cabiner aan een netwerk van routes en cabins in de mooiste natuurgebieden Die cabins zijn kleine houten huisjes in het bos of aan het water, waar je na een flinke wandeling kunt overnachten.

Om de volgende dag terug te wandelen of verder te hiken naar een ander hutje op de hei.

Dat wil ik weleens uitproberen Om

een cabin te kunnen boeken moet je geluk hebben; blijkbaar is het concept populair. Gelukkig vallen er regelmatig gaatjes in de reserveringen en lukt het toch nog om op korte termijn iets te regelen.

GOUDEN BOS

Vanaf de parkeerplaats is het ruim 8 kilometer lopen naar de cabin Dat moet lukken. Weides, akkers, heidevelden en bossen wisselen elkaar tijdens de wandeling af Dat is typisch voor de Sallandse Heuvelrug. Het diverse landschap is voor een groot deel ontstaan door enorme ijsmassa’s, die de heuvels vormden. Maar het is ook een cultuurlandschap dat zijn unieke uiterlijk heeft gekregen door eeuwen van bewoning, akkerbouw en de aanplant van bos

In deze late oktoberdagen lijkt het bos wel van goud. Om ons heen horen we de vallende bladeren met lichte tikjes de grond raken Beuken- en eikenbomen hebben de paden bestrooid met een schoendik tapijt van amberkleurige

Voor koffie moeten we eerst een vuurtje stoken

Wandelen en off-grid overnachten in de natuur

Ook zin in zo’n wandeling met overnachting? Kijk op www.cabiner.com. Net zoiets, ook leuk (en een stuk goedkoper): www.trekkershutten.nl

LANDELIJK ANNO NU

Ontdek nieuw landelijk wonen met verfijnde details en materialen als fluweel, eiken, staal, messing, leer en rookglas. Altijd in stijl van het Woonhuis, de woonspecialist aan de Nunspeterweg 83 in Elspeet. Kijk voor meer informatie op twoonhuis.nl.

blaadjes En overal, echt overal, steken paddenstoelen hun kopjes boven de grond uit. Met een hoed die eruitziet als glanzende karamel, of zachtbruin is met beige stippen, of vosoranje gloeit met een golvend, opstaand randje Sommige zijn net luxe gebakjes. Een gids van Staatsbosbeheer horen we in het voorbijgaan vertellen dat er alleen in Nederland al duizenden soorten paddenstoelen voorkomen.

ZESTIEN BERGEN

Plotseling wijkt het bos voor de Holterberg, een van de zestien ‘bergen’ die de Sallandse Heuvelrug rijk is. We laten de toeristische delen van de berg voor wat ze zijn en lopen langs de randen van de heidevelden. Hier en daar bloeit er nog een toefje paarse heide Niet voor niets noemen ze dit gebied ook wel de Paarse Loper. Een paar honderd meter verderop graast een kudde Drentse heideschapen De dieren leveren al grazend hun aandeel aan het behoud van het cultuurlandschap

Ondertussen hebben we al ruim 8 kilometer in de kuiten en beginnen de rugzakken aardig door te wegen. Het laatste stukje van de wandeling gaat door een dennenbos. De naalden op het pad veren zachtjes onder onze voeten Tussen de bomen door duikt de vorm van een huisje op. Met een plof laten we de rugzakken even later op de houten veranda vallen.

HOUTHAKKEN

We hebben zin in koffie, maar snel het koffieapparaat aanzetten is er niet bij De cabin is off-grid en dus niet aangesloten op de waterleiding of het elektriciteitsnet. Willen we heet water, dan moeten we toch echt de percolator laten opwarmen op de houtkachel. Daarom mag manlief eerst aanmaakhoutjes hakken van de houtblokken (die dan wel weer klaarliggen). Met de dikke houtblokken en de aanmaakhoutjes maakt hij een Zwitsers vuurtje Al gauw laaien oranje vlammen op achter het ruitje van de kachel. Het maakt de cabin tot een knusse plek Na een halfuur

–of was het een uur?– genieten wij met uitzicht op het bos van een heel erg verdiende kop koffie.

ALLE TIJD

Om ons heen is het stil. Een bonte specht vliegt bedrijvig af en aan De herten –die hier zouden moeten zitten– laten zich niet zien. Het ruikt naar hars We kijken en luisteren Naar de boomtoppen die wiegen in de wind. Naar de den die piept en steunt als de wind hem een duwtje geeft. Naar iets kleins en zwarts dat snel door de ondergroei schiet. Er is niets te doen, maar we vervelen ons geen moment. Eten koken, in de zware gietijzeren pan op de houtkachel, duurt anderhalf uur Als we willen afwassen, moeten we eerst water pompen, zodat er voldoende waterdruk op de kraan staat Alles kost veel tijd, maar de tijd lijkt juist te vertragen.

Het begint te schemeren, tot het bos achter de grote glazen voorwand diep donkerblauw kleurt. Morgen nog zo’n dag. We hebben er nu al zin in

We kijken en luisteren naar de boomtoppen die wiegen in de wind

JE ZIET DE LEERLINGEN DENKEN

TENNISLES VAN EEN

81-JARIGE

Hij is 81 jaar, zijn leerlingen zijn maar liefst zeventig jaar jonger. Toch draait Jan Schonewille uit Apeldoorn zijn hand niet om voor een lesje ”dynamic tennis”. ”Er zit toch geen lijm aan je schoenen? Kom op.”

tekst: RIEKELT PASTERKAMP beeld: TINEKE VAN DER EEMS

Nienke, Deborah, Lize-Marie, wat een mooie namen

Ik heet maar gewoon Jan. En ik ben net 18 geweest.” Tien paar ogen –zes jongens, vier meisjes– staren op deze maandagmiddag in de gymzaal van de Eben-Haëzerschool in Teuge de tennisdocent aan. Het is na schooltijd en tijd voor ”dynamic tennis”, een activiteit van de stichting Kineto Maar je ziet de leerlingen denken: moet deze oude man hun tennisles geven?

„Wie leest er weleens in de Bijbel?” vraagt Schonewille. Alle vingers gaan omhoog. „Mooi. Ik heb het vandaag al zeker een paar keer gedaan. Het geeft veel vreugde. Die vreugde mocht ik delen met mijn vrouw, maar zij is helaas enkele maanden geleden overleden. Nu ben ik de baas in huis.”

Dynamic tennis lijkt op tennis, maar alles is net iets lichter uitgevoerd: een lichter racket, lichtere ballen en een wat kleiner veld. Schonewille –gehuld in een gifgroen shirt– windt de leerlingen van groep 7 en 8 om zijn vinger. Als ze een racket verkeerd vasthouden: „Het is geen mattenklopper ” Als ze stijf bewegen: „Er zit toch geen lijm aan je schoenen? Kom op.” En als het even niet lukt: „Moeilijk hè? Ik heb er ook 28 jaar over gedaan om het te leren ” Na een uurtje is de les voorbij. De leerlingen druipen af. Volgende week weer Terwijl Schonewille als laatste de gymzaal uitloopt, zegt hij: „Ze komen er nog wel achter dat ik heel fanatiek ben Steeds harder, steeds moeilijker.”

”SPORTEN IS GOED”

Een paar dagen later, thuis bij Schonewille in Apeldoorn. Uitzicht

op een plantsoen. Hij serveert koffie en snijkoek „Soms vergeet ik dat ik al tachtig lentes ben geweest. Maar het is zo leuk om met kinderen om te gaan En ze bewegen veel te weinig.” Daarom is Kineto (afkorting voor: ”kinderen interactief naschools enthousiast talentgericht ontwikkelen”) ooit begonnen, om kinderen in de basisschoolleeftijd achter de computer vandaan te halen Schonewille is vanaf de start betrokken geweest bij Kineto, bedoeld voor leerlingen van de reformatorische basisschool EbenHaëzer in Apeldoorn en Teuge. Kineto biedt ook scouting, tekenen en schilderen en zaalvoetbal aan. „Sporten is goed voor je lichaam en voor je geest ” Schonewille mag ook al 27 jaar schaatsles geven aan jongeren in Deventer. „Dit jaar waren er ruim 3000 aanmeldingen.”

Hij oogt fit voor zijn leeftijd, getraind Twee keer in de week tennist hij bij zijn eigen club. Hij fietst, het liefst lange afstanden. Het zal ook met zijn militaire verleden te maken hebben. Als zoon van een Drentse boer kwam hij op dierendag in 1961 op voor zijn dienstplicht Bij de Koninklijke Marechaussee. Schonewille had er zijn zinnen op gezet om sportleraar te worden „Roken deed ik niet, alcohol drinken ook niet. Anders kun je nooit een topsporter worden Een kroketje en een milkshake in het weekend, dat was alles.”

Na zijn diensttijd bleef hij hangen en ruim 35 jaar later zwaaide hij af als adjudant bij de KMar, zoals de marechaussee in defensiejargon heet. Hij viel op doordat hij goed kon volleyballen. Schopte het met

zijn team zelfs tot nationaal militair kampioen

GEWELDIGE VERHALEN

Hij kreeg in 1996, zoals dat heet, functioneel leeftijdsontslag. Zijn laatste functie bij de Koninklijke

Marechaussee was hoofd van de audiovisuele dienst. „Geweldige tijd gehad; ik zou het zo overdoen. Ik zie het als de weg van de Heere dat ik daar ben terechtgekomen

In de jaren 60 en 70 van de vorige eeuw sprak men van de christelijke KMar Er was bijna niemand die niet gelovig was. We marcheerden in ganzenpas af naar de kerstdienst Ik heb in dienst veel over het geloof kunnen spreken. Het maakt niet uit of je hervormd, gereformeerd of weet ik wat bent Het gaat erom of je in het bloed van de Heere Jezus gerechtvaardigd bent ”

Schonewille kan geweldige verhalen vertellen. Bijvoorbeeld over het op wacht staan van de marechaussees bij Paleis Het Loo in Apeldoorn. „Gewoon maar staan. Er gebeurde zelden iets ’s Nachts was het stil en hoorde je allerlei geluiden. Een passerend konijn lijkt dan in je verbeelding op een naderende olifant Je hebt tijdens zo’n wachtdienst ontzettend veel tijd om na te denken Oudkoningin Wilhelmina was voor ons niet aardig. Als wij over het gras liepen, vond ze dat niet leuk Toen ze ergens begin jaren 60 een keer weg was, zijn we in het paleis in haar bed gaan liggen. Pet op, schoenen aan Er moeten foto’s van zijn, maar niemand weet waar die zijn.”

Schonewille werd als marechaussee onder andere geplaatst in Deventer en Havelte. „Hoe lager

je in rang bent, hoe mooier de tijd bij Defensie is. Hoger krijg je meer verantwoordelijkheden, moet je meer uitleggen. Ik kon sporten wanneer ik wilde. Dat deed ik dan ook iedere dag ” Hij werd onderscheiden met een bronzen medaille van het Carnegie Heldenfonds toen hij een paard-enwagen, waarvan het paard op hol geslagen was, veilig tot stilstand wist te brengen

FRIS EN GROEN

Samen met zijn vrouw kreeg Schonewille vier kinderen, negen kleinkinderen en negen achterkleinkinderen Leed bleef hen niet bespaard: een dochter overleed op 43-jarige leeftijd. „Mijn vrouw Femmie, met wie ik alles kon

bespreken, is me helaas ontvallen. We hebben samen een gezegende tijd gehad Op een paar maanden na zijn we zestig jaar getrouwd geweest. Ik dank God voor het feit dat ik zo lang met Femmie getrouwd ben geweest.”

Hij is lid van de Eben-Haëzerkerk in Apeldoorn In de kerk is hij actief binnen de mannenvereniging en het evangelisatiewerk.

„Ik doe veel aan Bijbelstudie En ik kijk naar de christelijke zender Family7. Ze hebben prachtige programma’s waar ik veel van leer Ik ben 81 jaar en leer nog iedere dag. Een schaap drinkt niet van stromend water, wist je dat? Schapen drinken uit stille waren en eten in de grazige weiden. Geurige kruiden en bloempjes. Als

ik vroeger op de boerderij met een lammetje in het stro lag, voelde ik me net David ”

„’s Nachts ben ik ook veel bezig met het wonder van mijn Schepper Als je geen keuze maakt voor de Heere Jezus, jouw Schepper, dan ben je verschrikkelijk slecht af Daarom heb ik gezegd: „Ik wil mijn leven aan U wijden, Heere ” In Psalm 92 staat dat we op onze oude dag nog fris en groen zijn. Dat ben ik gelukkig God wil niet dat je somber, terneergeslagen en in elkaar gedoken over straat gaat God wil dat je lacht en vrolijk bent. Rechtop, straal wat uit. Als christenen mogen we positiviteit uitstralen We hebben dé toekomstverwachting, door het werk van onze Heere Jezus Christus.”

verdient een thuis.

Daarom maakt Ontmoeting plaats.’

Een eigen thuis; een plek die je eigenwaarde en een stuk onafhankelijkheid geeft. In ons werk merken we hoe erg cliënten verlangen naar een eigen plek waar zij op adem kunnen komen.

Een thuis vormt voor hen letterlijk de basis om te kunnen werken aan herstel. Daarom ben ik zo dankbaar dat ik door mijn werk bij Ontmoeting plaats kan bieden aan mensen die niet zelfstandig kunnen wonen. Samen werken we aan het oplossen van problemen op emotioneel, psychisch en praktisch gebied.

Wilt u mensen die het niet alleen redden een thuis bieden? Uw gebed en financiële steun zijn onmisbaar

Bij een gift vanaf €35,- krijgt u een koekjes-uitsteekvorm thuisgestuurd. Doneer hiervoor via: ontmoeting.org/vorm

Dorthe,woonbegeleiderbijOntmoeting

Wilt u een ander bedrag doneren of geen koekjesuitsteekvorm ontvangen? Scan dan de QR.

‘Iedereen

OP REFORMATORISCHE MIDDELBARE SCHOLEN EN MBO-OPLEIDINGEN ZIE IK VOORZICHTIG

EEN TREND BINNENKOMEN:TATOEAGES.WAT IS DAAR PRECIES MIS MEE?

Ds. A.A. Egas, Damwoude

Pas was het in het nieuws: Tattooshops schieten als paddenstoelen uit de grond Het aantal is in Nederland de afgelopen zeven jaar verdubbeld, zo blijkt uit cijfers van het RIVM. Een eigenaar van een tattooshop vertelt: „Ik merk dat tatoeages steeds meer geaccepteerd worden. Onze jongeren kijken vooral op naar rappers, voetballers en influencers. Die hebben vaak tatoeages, dus zij willen dat ook ” Inmiddels dragen zo’n 1,5 miljoen mensen een tatoeage. Opmerkelijk is dat 60 procent hiervan vrouw is Een hoogleraar die onderzoek deed naar de opkomst van tatoeages, denkt dat de vrouwenemancipatie daarbij een belangrijke rol speelt „In de jaren 60 en 70 begon de tatoeage mainstream te worden door de activistische zangeressen Janis Joplin en Joan Baez. (...) Ze streden voor het zelfbeschikkingsrecht van de vrouw, die baas over eigen lichaam moest zijn. Vanaf toen kregen tatoeages ook een rol in andere ”antiautoritaire subgroepen” ( ) In de jaren 80 kwam televisiezender MTV op en werden tatoeages echt onderdeel van de popcultuur Denk ook aan de getatoeëerde basketballer Dennis Rodman of de latere voetballer David Beckham, die toen populair waren. Ook nu zie je rappers en voetballers (...) die volgetatoeëerd zijn Bij de jongste generatie hebben Instagram en TikTok grote invloed.”

Ik hoop dat het je duidelijk is dat een christenjongere zich hier verre van moet houden Dit is een wereldse trend die strijdt met een Bijbelse levenswijze. Tatoeëren past in deze tijd, waarin

het gaat om het promoten van jezelf. Body art zegt: je huid is uitsluitend en alleen van jou en je kunt zo’n tatoeage gebruiken om iets van jezelf uit te drukken.

In het Oude Testament staat dat de Heere dit verbiedt: „Gij zult (…) geen schrift van een ingedrukt teken in u maken; Ik ben de Heere (Leviticus 19:28).” In die dagen hadden de heidenen de gewoonte om afbeeldingen van afgoden of afgodische symbolen aan te brengen op het lichaam. Daarmee verbonden ze zich aan de afgoden De Heere verbiedt het

Ik hoop dat je weten mag van andere ‘tatoeages’. Paulus spreekt ook over ‘tattoos’ op zijn lichaam, in Galaten 6:17: „Voorts, niemand doe mij moeite aan; want ik draag de littekenen van de Heere Jezus in mijn lichaam.” Hij gebruikt het Griekse woord ”stigmata”, dat betekent: ”merkteken in de huid aangebracht door prikken”. Slaven hadden stigmata, zodat zij herkenbaar waren en het duidelijk was wie hun meester was Paulus draagt de ‘tattoos’ van Christus, tekenen van zijn lijden om de naam van Christus.

Draag jij de tattoos van de wereld of de stigmata van Christus? Ben je herkenbaar als een leesbare brief van Christus? Moet je daarom delen in de smaadheid van Christus, wanneer ze met je spotten, je belasteren? Zalig wanneer je met Paulus ‘getatoeëerd’ bent door het lijden met Christus „Zalig zijt gij als u de mensen smaden en vervolgen, en liegende alle kwaad tegen u spreken, om Mijnentwil.”

JAAP DE WIT SCHRIJFT AL Z’N LEVEN LANG MUZIEK

ALTIJD OP ZOEK NAAR BETER

Hij schrijft al z’n leven lang muziek: een tweede stem voor de psalm op de basisschool, voorspelen voor zijn vader die organist was, een compositie als cadeau voor de tekenleraar. Jaap de Wit móét zich muzikaal uiten op papier. Én aan het klavier. Hij legt bij dat alles de lat heel hoog. ”Ik ben altijd op zoek naar beter.”

tekst: JACO VAN DER KNIJFF beeld: RENATE BLEIJENBERG-VAN LEEUWEN

Naarmate het gesprek in de woonkamer in Zwijndrecht vordert, staat Jaap de Wit (53) vaker op om iets te zoeken in de kast naast het klavecimbel Daar blijkt heel wat muziek te liggen. „Ik heb voor elke psalm wel iets gemaakt ” En als het gaat over het cadeautje voor zijn voormalige tekenleraar, Herman A. van Duinen uit Dordrecht: „In 1985 gaf ik hem voor het eerst een bewerking als cadeau. Dat ben ik jaarlijks blijven doen Binnenkort hoopt hij 80 te worden, dan wordt het de 38e keer dat ik hem een muziekstuk geef.” Behalve dat De Wit een vaardige pen heeft, is hij ook een geoefend speler. Dat blijkt als hij achter zijn tweeklaviers klavecimbel kruipt –een instrument van Cornelis Bom uit Schoonhoven. De Wit laat horen wat hij zoal doet als hij speelt in de gemeente waar hij met zijn gezin lid is, de hervormde gemeente Kralingen-West. „Meestal maak ik voor een dienst toch wel twee of drie nieuwe voorspelen. Natuurlijk gebruik ik bijvoorbeeld ook het koraalboek van Dick Sanderman

Maar soms wil je een voorspel bij een specifiek vers uit een psalm hebben Hier, Psalm 100 In vers 3 gaat het over het statig binnentreden van de poort. Dan beginnen er bij mij allemaal bellen te rinkelen

Dat wil ik in de muziek tot uitdrukking brengen. Luister maar: je hoort de mensen lopen.”

Dat hij steeds weer nieuwe voorspelen componeert, heeft ermee te maken dat hij een innerlijke drang

ervaart, zegt De Wit: „Het is voor mij een drive. Ik moet dit doen.”

Veel van wat hij schreef, ligt onuitgegeven in de kast Wel leverde hij een flinke bijdrage aan de recente uitgave met voorspelen bij de gezangen in de bundel ”Weerklank”

Psalmbewerkingen van zijn hand zijn echter maar mondjesmaat uitgegeven „Ik ben er de persoon niet naar om m’n muziek aan de man te brengen ” Maar daar komt verandering in Op aandringen van vriend Arie de Bruijn uit Papendrecht gaat De Wit nu voorspelen en zettingen bij de psalmen en bij liederen uit het Liedboek uitgeven. Hij laat het concept van deel 1 van de psalmenreeks zien, met de Psalmen 1 tot en met 16. De bedoeling is dat er op deze manier de komende jaren bewerkingen van alle psalmen zullen verschijnen.

WISKUNDE

Jaap de Wit (1969) is in het dagelijks leven fulltime wiskundedocent Meer dan 25 jaar gaf hij dat vak op locatie De Swaef van het Wartburg College in Rotterdam. Inmiddels is hij verbonden aan de vavo-opleiding van het Da Vinci College in Dordrecht. Tegelijk mag De Wit zich professioneel musicus noemen: hij deed de complete orgel- en kerkmuziekstudie aan het Rotterdams conservatorium Hoe presenteert hij zich tijdens een voorstelrondje? Als wiskundedocent of als musicus? De Wit: „Poeh, ik ben het allebei. Het een kan niet zonder het ander in mijn leven, het loopt door elkaar heen Op school ben ik natuurlijk de docent Maar ze weten daar ook dat ik iedere zomer met vrienden een orgelreis maak: naar Noord-Holland, naar Groningen of naar Noord-Duitsland. Daar doe ik niet geheimzinnig over ”

Op dezelfde plek aan de kamertafel zit De Wit de ene keer een wiskundeles voor te bereiden en een andere keer een koraalbewerking te maken. „Het zijn geen gescheiden werelden, het ene beïnvloedt het

andere. Soms merk ik dat dezelfde emoties een rol spelen In de klas zit ik soms naast een leerling die een som niet snapt. Dan vraag ik door Tot de leerling zegt: „O, maar dan zit het zo!?” Datzelfde kan ik hebben als ik een muziekstuk van een componist aan het bestuderen ben Dat je ineens ziet hoe een bepaald fragment bedoeld is: „O, wacht even ” Het is precies dezelfde emotie ” Vaak heeft muziek ook iets wiskundigs. Met name de composities van Bach staan erom bekend dat ze helemaal kloppen. Bijvoorbeeld het grote werk ”Die Kunst der Fuge”, waarin Bach vanuit één thema veertien fuga’s en vier canons ontwikkelt. De Wit: „Toen ik een jaar of 16 was, was ik helemaal weg van dat stuk. Voor ”Die Kunst der Fuge” mocht je me ’s nachts wakker maken: ik had daar zo’n emotioneel gevoel bij. Die muziek zit dan ook heel knap in elkaar; haast niet aards meer Bach wilde

daar iets mee uitdrukken; hij wilde God ermee verheerlijken. Niet voor niets schreef hij ”Soli Deo gloria” onder zijn composities.”

ASMA EN VAN EGMOND

Als De Wit –hij is een oudere broer van de Zwijndrechtse musicus Gerard de Wit– over zijn muzikale vorming vertelt, blijkt dat een paar mensen daarin van groot belang zijn geweest voor hem Allereerst

„Bachs muziek zit heel knap in elkaar; haast niet aards meer”

zijn vader. Die was organist van de gereformeerde gemeente van Zwijndrecht. „Toen ik een jaar of 10 was, vond hij dat ik al aardig kon spelen en liet hij me de laatste psalm begeleiden en het uitleidend orgelspel doen.”

In die tijd nam vader de jonge Jaap mee naar de Grote Kerk in Dordrecht, waar Arie J. Keijzer organist was „Ik weet nog dat ik een keer diep onder de indruk was van diens spel. Zo muzikaal!”

Vader vroeg aan Keijzer of de 11-jarige Jaap ook eens mocht spelen En dat mocht. Zodoende zat de muzikale jongen met enige regelmaat achter de klavieren van het machtige Kamorgel in Dordt. Zijn vader was in zijn muzieksmaak tamelijk breed, zegt De Wit „Bij ons thuis klonk de orgelmuziek van Feike Asma, maar we luisterden ook naar de opnamen van het dubbelkwartet van Piet van Egmond en naar klassieke muziek. Hij was niet kieskeurig ”

Uiteraard kreeg de jonge Jaap orgelles. Eerst de basisbeginselen. Maar algauw mocht hij op les bij de voormalige organist van de Grote Kerk in Dordrecht, Cor P. Visser. „Die liet me alles spelen: de literatuur van Bach tot en met Andriessen. Visser was ook niet eenkennig ”

BACH

Intussen ontdekte Jaap dat zijn tekenleraar op de mavo in Dordt, Herman A. van Duinen, ook een muziekliefhebber was In de pauzes ging hij nogal eens bij hem buurten. „Ook luisterden we opnamen van de Duitse organist Wolfgang Rübsam, die Bach speelde Dat was een voorbeeld voor ons. Het ging met Van Duinen vaak over Bach.” Jaap was in die tijd al druk bezig

met het schrijven van muziek. „Daar was ik op de basisschool mee begonnen. Dan schreef ik een tweede stem bij een psalm, die ik zelf op de blokfluit meespeelde ” Toen Bach meer en meer in beeld kwam, ging Jaap ook beter naar diens muziek kijken Het bekende ”Orgel-Büchlein”, met korte bewerkingen bij lutherse koralen, vormde een dankbaar studieobject „Zo’n bewerking liep ik helemaal na: wat doet Bach precies, hoe lopen de stemmen? En vervolgens maakte ik naar dat voorbeeld zelf een psalmcompositie.”

In 1985 schreef Jaap op deze manier voor tekenleraar Van Duinen een bewerking van Psalm 68, naar analogie van een voorspel van Bach Het zou een patroon in zijn schrijfwerk worden: muziek van een grote componist analyseren en in die lijn iets nieuws creëren

KLAVECIMBEL

De contacten met Arie J Keijzer in Dordt zorgden ervoor dat Jaap graag naar het conservatorium wilde Zo gebeurde in 1986 Hoofdvak orgel, bijvak piano. Dat laatste lag hem niet, vertelt De Wit. Maar het instrument dat in het tweede jaar in beeld kwam des te meer: het klavecimbel. Dat werd z’n tweede hoofdvak, met als docent David P Collyer, een leerling van de bekende Ton Koopman.

De Wit: „Toen ging er een wereld voor me open Ik had heel sterk de behoefte om de muziek van Bach, maar ook die van oudere componisten als Buxtehude en Sweelinck, te doorgronden. David hielp me daarbij. Hij liet me zien dat barokmuziek geen strak gehakketak is, maar een en al emotie. Hij kon over één noot in de muziek een halfuur vertellen: hoe die bedoeld is en hoe

„Hij liet me zien dat barokmuziek geen gehakketak is, maar een en al emotie.”

je die moet articuleren. Daarbij benaderde hij die muziek vocaal; dat is de basis van alles.”

In die tijd dronk De Wit de barokmuziek met volle teugen in Hij beluisterde Gustav Leonhardt met klavecimbelmuziek van Sweelinck, en Ton Koopman met werken van Bach en Buxtehude. „Ik viel ’s avonds in slaap met de koptelefoon op, met de cantates van Buxtehude door Koopman in m’n oren ”

Samen met vriend Arie de Bruijn laafde hij zich aan de motetten van Bach in de uitvoering van dirigent Philippe Herreweghe. „Toen ging ineens het licht aan. Ik begon die muziek te begrijpen Heel indringend was het.”

EINZELGÄNGER

De Wit ontwikkelde zich in die tijd tot een getalenteerde speler. In 1990 won hij in Bolsward bijvoorbeeld het nationaal improvisatieconcours. De weg naar een carrière in de muziek lag open Toch sloeg hij die weg niet in. Al tijdens zijn muziekstudie ging De Wit wiskunde doceren En dat bouwde hij steeds meer uit, tot hij fulltime

kreeg lovende recensies. Toch was De Wit de achterliggende jaren weinig op het podium te vinden. Als er een concert voor hem georganiseerd wordt, zoals in maart 2019 op het Duyschotorgel in Hendrik-Ido-Ambacht, dan speelt hij graag Maanden van tevoren begint hij dan al met de voorbereidingen, vertelt hij. Waarom hij het niet vaker doet? „Als je fulltime lesgeeft, moet het er allemaal naast. Dat komt dus op de avonden neer. We hebben drie kinderen, de vierde is op komst Ik wilde dat niet meer.”

Daar komt nog bij dat De Wit zichzelf een „einzelgänger en een perfectionist” noemt. „En ik ben redelijk introvert. Voor een concertpraktijk ben je altijd bezig jezelf te presenteren. Daarvoor moet je extravert zijn. Dat zit niet in mijn aard ” Bovendien is hij veeleisend, voor anderen en voor zichzelf. „Je werkt altijd met amateurs, ook met een ensemble als Musica Ricercata. Zo’n cd in Zaltbommel was echt een hoogtepunt. We hebben met elkaar onze stinkende best gedaan Ook als het gaat om mijn

De Wit legt zich de laatste jaren dus toe op het componeren Als hij gevraagd wordt voor een project als de uitgave bij de bundel ”Weerklank”, doet hij dat graag „Dat vind ik leuk, ja Zoiets geeft voldoening.” Hoewel hij dan weer niet benieuwd is hoe anderen zijn muziek spelen „Misschien snapt zo iemand het helemaal niet, maar beleeft hij of zij er wel veel plezier aan Prima, maar dan hoef ik dat niet per se te horen.”

FAVORIET

De Wit heeft één leerling, met wie hij kan lezen en schrijven Met hem buigt hij zich in de Hoflaankerk in Rotterdam, waar De Wit vervangend organist is, over muziek van Sweelinck, Scheidemann en andere oude meesters. Een concert als in Hendrik-Ido-Ambacht bereiden ze samen voor „Hij is heel leergierig Dan kan ik mijn ei kwijt.”

Wie De Wit naar zijn favoriete componist vraagt, verwacht de naam van Bach te horen. Hij noemt echter andere componisten, uit de periode vóór Bach „Natuurlijk staat Bach op grote hoogte. Maar mijn hart ligt nog meer bij bijvoorbeeld diens voorgangers Buxtehude en Bruhns. Of bij Scheidemann en Sweelinck.”

docent was.

Niet dat hij niets meer met muziek deed Zo werd hij in 2002 dirigent van vocaal ensemble Musica Ricercata. Met dat amateurgezelschap maakte De Wit in 2003 in Zaltbommel de cd ”Laus Deo, Salus Populo”. Alle bewerkingen voor koor en orgel schreef hij zelf De cd

eigen composities op die cd, vind ik dat ik mezelf in sommige stukken overtroffen heb Het feit dat ik ’m nog weleens draai, zegt wel iets. Tegelijk, in mijn beleving kan het altijd beter Dat is het bijzondere aan mij: ik leg de lat heel hoog. Voor anderen, maar vooral ook voor mezelf ben ik heel streng ”

Hij loopt nog een keer naar de kast „Kijk, een compositie over Psalm 74 in de stijl van Bruhns. Ik heb diens uitgebreide bewerking over ”Nun komm, der Heiden Heiland” grondig geanalyseerd, en vervolgens helemaal in die stijl mijn fantasie over Psalm 74 gemaakt Daar geniet ik van.”

ZIE DE VOLGENDE PAGINA’S VOOR BEWERKINGEN VAN DE LOFZANGEN VAN ZACHARIAS EN SIMEON DOOR JAAP DE WIT.

„Voor een concertpraktijk ben je altijd bezig jezelf te presenteren. Daarvoor moet je extravert zijn. Dat zit niet in mijn aard.”

Beleef LiVE

Voor de prijs van een LiVE 2T

Koop je nu een LiVE 3T

grootser dan ooit

Bezoek een van onzedealers en beleef LiVE zelf

De Lofzang van Zacharias

Voorspel (op 2 manualen en pedaal)

II (klein plenum)

Ped. (16' + 8' + fagot 16')

DE HELE MAAND DECEMBER

Bijzondere levensverhalen

De herder van Guangzhou A Jobse

Samuel Lamb was jarenlang het boegbeeld van de Chinese huisgemeenten Lamb werd gearresteerd tijdens de vervolgingen onder het bewind van Mao en bracht twintig jaar door in strafkampen

Schijnend -licht-

Volg Mij na Steef Post, Filip Uijl

Dit boek beschrijft het leven van Asja; haar moeilijke jeugd, haar bekering en haar dienst aan Jezus als liefdevolle moeder en trouwe echtgenote van Stepan Germanjuk.

Schijnend licht

Edna

Uit originele documenten blijkt dat Jonathan Edwards zijn werk onder de indianen in Stockbridge niet zonder de toewijding en adviezen van zijn vrouw Sarah had kunnen doen.

Een onwaarschijnlijke bekering Rosaria Champagne Butterfield

Deze autobiografie is het verhaal van Butterfields bekering en zij vertelt haar levensverhaal zoals alleen een hoogleraar dat kan.

Genade voor een moordenaar De wonderlijke bekering van Thomas Savage S A C Hoogendijk

Dit verhaal is een kort en tegelijk krachtig getuigenis van Gods genade, verheerlijkt in een jonge moordenaar

14,95

De dakloze zwerver

John Marrant

In deze autobiografie en het daaropvolgende reisverslag vertelt Marrant van de wonderlijke bescherming van God en Zijn grote macht in het bekeren van mensen.

Zijn laatste gemeente A.M.C. van Lijnden-van den Bosch

Vanuit de gevangenis schrijft ds. Van den Bosch talloze brieven naar zijn vrouw en kinderen die in dit boek zijn opgenomen. Dan volgt transport naar Kamp Amersfoort. Het wordt zijn laatste gemeente waar hij - net als overalde boodschap brengt van zijn Zender

Een trouwe wachter Hermanus van den Hoven

Deze bundel brieven toont dat Van den Hoven dicht bij de Heere leefde. In de inleiding wordt een levensschets van hem gegeven. De brieven zijn aangepast aan de huidige spelling.

Vleugels als een duif Christine Farenhorst

De jonge prinses Jeanne d’Albret wordt heen en weer geslingerd tussen de oude vertrouwde roomse leer en het nieuwe reformatorische geloof Wat zal ze kiezen?

Ontvoerd in de Nigerdelta David en Shirley Donovan

David en Shirley Donovan werken vijftien jaar als zendelingen in Nigeria. Op een nacht wordt de compound waar ze verblijven overvallen door een gewapende bende. De auteurs vertellen hoe God hen vasthield.

Prediker van het Koninkrijk der hemelen

Cees Hoogendoorn

De hervormd-gereformeerde dr. Izaäk Boot viel niet in een hokje te plaatsen. Deze biografie geeft een beeld van een man die velen raakte door zijn prediking, maar zelden iets van zijn eigen innerlijk blootgaf

Ga naar uw boekhandel, bestel op debanier.nl of bel 055-5390650

Hij redt mij keer op keer Bastiaan Broere

Overboord gezet en met een klein roeibootje de onstuimige zee op ... Bastiaan Broere leek ten dode opgeschreven. Maar hijzelf wist dat hij alleen op deze manier met Gods hulp kon ontsnappen.

Zwer

Marran De D

TERDEGE STELT OOK EEN KLAVARSKRIBOVERSIE VAN DE BEWERKINGEN TER BESCHIKKING. MAIL VÓÓR 14 JANUARI 2023 NAAR REDSECR@RD.NL VOOR EEN DIGITAAL EXEMPLAAR OF BEL 055-5390333 ALS U DE BLADMUZIEK PER POST WILT ONTVANGEN!

om de mooiste dag van jullie leven te maken

Zin in de WINTER!

Het Veluws Zandsculpturenfestijn in Garderen blijft deze hele winter geopend! Naast de zandsculpturen zijn er vanaf 27 december 2022 tot en met 4 maart 2023 ook schitterende ijssculpturen te bewonderen.

Breng een bezoekje aan de nieuwste uitbreiding: een volledig aangelegde wintertuin! Compleet met winters sneeuwlandschap, een ijzige waterval, levensgrote ijsberen en pinguïns en de grootste iglo van Nederland.

Bewonder de mooiste beelden van ZAND en IJS

zandsculpturen.nl

De Lofzang van Simeon

Voorspel 1 (op 1 of 2 manualen en pedaal)

8')

Jaap

VOLG ONS!

Volg ons op instagram voor leuke acties & nieuwe items!

Voorspel 2 (manualiter of op 1 of 2 manualen en de c.f. op het pedaal)

Nieuws

Wilt u op de hoogte blijven vandegebeurtenisseninen rondom Israël? Informatie over wat er werkelijk gaande is, zonder dat het door de media wordt verdraaid?

Lees dan ons tijdschrift

‘Nieuws uit Israël’.

Dit tijdschrift kunt u op basis van een vrijwillige gift van min € 21,50 per jaar ontvangen.

Bent u geïnteresseerd in Bijbelse profetie? Dan bent u bij ons op het juiste adres! In het tijdschrift

‘Middernachtsroep’ schrijven onze auteurs over het profetische Woord en over actuele gebeurtenissen in het licht van de Bijbel. Dit tijdschrift kunt u op basis van een vrijwillige gift van min. € 21,50 per jaar ontvangen.

uit Israël

is het met je?”

Het nieuws verspreidt zich als een lopend vuurtje. Appjes stromen binnen Een van de eerste valt met de deur in huis. „Hoe ben je eronder?” luidt de vraag, recht op de man af. Ik heb ruim de tijd om daarover na te denken, nu mijn vrouw naar huis is om een tandenborstel en een pyjama te halen. In kamer 7 is het stil geworden. Alleen vanuit de verte komen wat ziekenhuisgeluiden tot me.

Ja, het wordt me duidelijk: de trein van mijn leven is tot stilstand gekomen en wordt nu vol deuken en butsen naar een zijspoor geleid Mijn werk als echtgenoot, vader en opa, mijn ambtelijk werk in de kerk, mijn dagelijks werk eindigt hier voorlopig abrupt

En hoe ben ik daar nu onder? Boos? Nee, dat niet Gefrustreerd? Eigenlijk ook niet Wat is het leven? Soms mooi, dan schijnt de zon en gaat alles als vanzelf

Het zat B. Rekebeen niet mee, afgelopen voorjaar Hij maakte een val die grote gevolgen had. Deel 6: ”De boodschap in de stille ziekenkamer.”

Maar zo is het niet altijd Meestal niet

Uit de Bijbel kennen we de geschiedenis van Job De man die veel meer ellende overkwam dan een gebroken been Hij stelt zijn vrouw de vraag: „Zouden wij het goede van God ontvangen, en het kwade niet?” Mogelijk is die gedachte nu helpend, waardoor ik deze gebeurtenis zo in alle rust beleef en ervaar. Ik ben een positieve denker en heb een opgeruimd karakter, maar is dat het alleen? Ik kan het me haast niet voorstellen Ik kom er niet helemaal uit, maar feit is dat ik me erg rustig voel Het is goed wat mijn God doet, het is goed wat mijn God mij beschikt, is de boodschap die in de stilte van de ziekenhuiskamer in mijn gedachten komt En ook: het Bijbelse begrip lijdzaamheid Dat heb ik nodig Daar ga ik straks eens over nadenken.

”Bezige B Rekebeen leert lessen in lijdzaamheid ” Het klinkt als de titel van een nieuw hoofdstuk in mijn levensboek Eigenlijk is het ook inderdaad een nieuw hoofdstuk. Ik realiseer me dat het niet om het even is hoe je je gedraagt onder moeite en pijn Ik zou een voorbeeld moeten zijn voor anderen Ook als het gaat over het dragen van een kruis dat me opgelegd wordt Ben ik dat?

Bezige B. Rekebeen leert lessen in lijdzaamheid, het klinkt als een titel

„Hoe

Schoen voor

elke dracht

De meeste streekdrachten zijn in het dagelijks leven uitgestorven. Maar de belangstelling ervoor blijft en neemt hier en daar zelfs toe. Meindert Visser uit Urk ontdekte dat musea en verzamelaars een blinde vlek hebben voor schoenen. Daarom maakt hij ze na, op schaal.

tekst: TIEMEN ROOS beeld: NIEK STAM

Wie weleens een concert van een Urker mannenkoor bezoekt, zou eens naar de voeten moeten kijken. Terwijl de koorleden allemaal een rood-wit gestreept ”baadje” en een wijde zwarte broek dragen, ontbreekt die uniformiteit op het laagste niveau De gebreide kousen steken in een bonte schakering aan schoeisel. Een enkeling staat zelfs op klompen te zingen Liefhebbers van de klederdracht gruwen daarvan. Zij dragen de typische Urker mannenschoen: een lage, zwarte, lederen instapper, rood gevoerd en met een zijden strikje op de wreef Die is in het vissersdorp nog in één winkel te koop en wordt op bestelling gemaakt in een fabriek. Voordeel van fabrieksschoenen is de betaalbaarheid Ze zijn gemaakt van een mindere kwaliteit leer, de zolen zijn gelijmd in plaats van gespijkerd en het model is net even anders dan dat van de authentieke, met de hand gemaakte Urker schoenen. Er is nog één Urker die dat ambacht beheerst:

de 67-jarige Meindert Visser.

HOUTBEWERKING

Wie de woning van Meindert en Hiske Visser in een buitenwijk van Urk binnenstapt, valt van de ene verbazing in de andere. In de hal hangt een aquarel van een Urker dorpsgezicht, geschilderd door Meindert. Eronder staat een prachtig bewerkte houten kinderstoel Antiek, zo lijkt het, maar Meindert heeft het meubelstuk zelf gemaakt. Dat geldt ook voor het kabinet in de woonkamer, de eetkamerstoelen en de staartklok aan de wand.

Houtbewerking is altijd al een hobby geweest van de gepensioneerde podoloog en voormalige eigenaar van een schoenenspeciaalzaak In zijn jeugd verliet hij de ambachtsschool met het diploma timmerman op zak. Later bekwaamde hij zich in houtsnijwerk

In zijn werkplaats, in de schuur achter in de tuin, hangt een drieluik van de instelling van het Pascha bij

de uittocht van Israël uit Egypte. In een kast staan natuurgetrouwe houten beeldjes van bekende Urkers, onder wie zijn vader Hendrik, die schoenmaker was, en natuurlijk zijn eigen Hiske, die in hun winkel talloze Urker voeten in de schoenen heeft gestoken

De amateurkunstenaar glimlacht wat als hij een compliment krijgt. Visser is een bescheiden man en staat liever niet in de belangstelling Maar over zijn jongste hobby wil hij graag wat vertellen, in de hoop dat lezers van Terdege hem verder kunnen helpen Hij verzamelt namelijk informatie over schoenen die behoren bij de Nederlandse streekdrachten Vervolgens maakt hij die op schaal na.

VERGETEN HOEKJE

Dat zoeken van informatie is een hele klus, want over de schoenen is bij de meeste musea en verzamelaars van klederdracht weinig bekend. „Het fundament is ondergewaardeerd”, vindt Visser „Klompen kom je overal

tegen. Maar als ik zeg dat we voor de schoenen komen –Hiske gaat meestal mee– reageren mensen verbaasd.”

Vaak wordt gedacht dat de dracht geen eigen schoenen kende Als een behulpzame museumvrijwilliger op zoek gaat, blijken in een vergeten hoekje of achter in een kast soms toch opeens een paar bijzondere schoenen of muiltjes te staan. Visser maakt er foto’s van en kijkt goed naar de details. Thuis gaat hij aan de slag om ze na te maken. In drie jaar tijd is zijn verzameling gestaag gegroeid Hij heeft schoenen nagemaakt uit vissersplaatsen rondom het IJsselmeer, uit Staphorst, uit de Zaanstreek, van de Veluwe en uit enkele Zeeuwse dorpen. Zijn zoektocht naar Brabantse en Limburgse streekdrachtschoenen heeft nog geen resultaat opgeleverd. Op de keukentafel staan drie grote dozen Visser haalt het ene na het andere paar schoenen tevoorschijn en stalt ze uit. De exemplaren voor de vrouwen –bij klederdracht praat je niet over dames– zijn van maat 23, de mannenschoenen maat 24. Visser: „Ik maak ze op oude lijsten voor kinderschoenen. Die zijn nog van mijn vader geweest. Ik heb ze aangepast aan de vormen van vroeger. Voor bijzondere modellen maak ik nieuwe leesten.”

KLEINE MAAT

Die kleine maat is een bewuste keus: het scheelt ruimte en kosten Het materiaal waar Visser de schoenen van maakt, voornamelijk diverse soorten leder, is duur en soms lastig te krijgen „Als ik een bestelling doe, ben ik zomaar duizend euro kwijt.” Haast koesterend glijden Vissers handen over de (meestal) zwarte schoentjes. Elk paar is uniek, hoewel er tussen schoeisel uit verschillende plaatsen soms verrassende overeenkomsten zijn. De schoenen met zilveren gespen die de vrouwen in Staphorst omstreeks 1900 droegen,

lijken als twee druppels water op die uit Bunschoten. En de rode voering van de Urker schoenen zie je ook terug in de schoenen die mannen in de Zaanstreek honderd jaar geleden droegen

Visser kent de details. Hij pakt een muiltje uit Huizen en wijst op de zool „Kijk, deze heeft een extra keg (laag leer, TR) over de hak. Dat wisten ze in het Huizer museum niet ” Zijn streven is de schoenen zo origineel mogelijk na te maken Maar materialen zijn soms niet meer verkrijgbaar of alleen tegen hoge kosten Neem de voering van de Urker mannenschoen. „De rode voering achterin werd vroeger gemaakt van chroomgelooid geitenleer Maar looien met chroom mag niet meer, vanwege milieuregels. Aan de voorkant was de voering van bezaan, een dunne, zachte schapenleer. Dat was vroeger goedkoop maar is nu juist erg duur Ik maak alle voering nu van kalfsleer.”

MODE

Tussen de schoenen valt een paar laarsjes op. Visser heeft ze nagemaakt van een paar dat hij mocht lenen van een vrouw uit Tholen. „Haar grootmoeder had ze gedragen. Ik weet nog steeds niet of die laarzen echt bij de klederdracht hoorden. Het kan zo rond 1900 ook een modeverschijnsel zijn geweest Koningin Wilhelmina droeg soortgelijke laarsjes.” Mode had invloed op streekdrachten. Visser: „Urker vrouwen droegen op zondag muiltjes. Omstreeks 1900 zie je schoenen verschijnen. Waarschijnlijk zijn die meegenomen door Urker meisjes die in die tijd in steden als Amsterdam in de huishouding dienden ”

MUILTJES

Muiltjes hebben een open hiel en een lage hak Ze werden meestal door vrouwen gedragen, hoewel Visser in zijn collectie ook enkele mannenmuilen heeft Het bijzondere

van muiltjes is dat linker en rechter precies gelijk zijn. „Ze vormen zich naar je voeten Op Urk was het de gewoonte dat de schoenmaker met kopspijkertjes de initialen van de eigenares in de twee binnenzolen sloeg. Zo kon ze links en rechts toch uit elkaar houden. ”

Visser heeft ook muiltjes uit Tholen, Arnemuiden, Marken, Volendam, Huizen, en het Friese Hindeloopen nagemaakt. Die van Hindeloopen vallen op doordat ze van velours zijn gemaakt, in plaats van leer In dat dorp is de klederdracht al lang geleden uit het dagelijks leven verdwenen

INFORMATIE

Hoe kwam Visser aan zijn informatie? Hij pakt een groot boek met de titel ”Nederlandsche kleederdragten” en slaat het open bij ”plaat XLIII”, een kleurige tekening van twee vrouwen in vol ornaat. „Kijk, hier staan ze”, zegt Visser Hij wijst op een detailtekening van een kerkstoof met twee ”fulpen” (fluwelen) muilen

Het boek is een herdruk van een verzameling van 57 litho’s met beschrijvingen, die tussen 1850 en 1857 zijn gemaakt door Valentijn Bing en Jan Braet von Überfeldt. De twee kunstschilders reisden er Nederland voor rond Relatief veel platen zijn gemaakt in Zeeland.

Visser bladert naar de pagina over Walcheren Hij wijst op een opvallende zwarte schoen, volgens de beschrijving gemaakt van leder en voorzien van „zilveren gespen en

”Vaste klanten bestelden tegenPinksteren nieuwe schoenen, die bracht ik dan rond”

Doneer 20,- en ontvang de GlobalRize verjaardagskalender

GlobalRize brengt het evangelie in meer dan 30 talen.

Help mee, zodat meer mensen Jezus vinden en volgen.

globalrize.nl/k@lender

Doneer en ontvang

De verzamelaar zoekt even in een doos en haalt een paar schoentjes tevoorschijn. „Die heb ik nagemaakt”, lacht hij. De gelijkenis is verbluffend

Gespen werden tot omstreeks 1900 in verschillende streekdrachten op de schoenen gedragen, zowel door mannen als door vrouwen. Dit onderdeel is op Vissers replica’s niet van het originele materiaal (zilver) „Dat zou te duur worden.” Hij tekent de gespen na met een computerprogramma Een 3D-printer –eigendom van zijn zoon, die podoloog is–maakt vervolgens een exacte kopie van kunststof Visser geeft die met verf de juiste kleur en zet de ”zilveren” gespen op de schoentjes.

STAPHORSTERS

Een klassiek werkje over streekdrachten is ”De Nederlandsche nationale kleederdrachten ” Kunstschilder Theo Molkenboer schreef het in 1917. Visser kwam er echter vrijwel niets over schoenen in tegen Wel las hij dat de Staphorsters „nogal grove, lome sloffen met grote gespen” droegen

„Ik ben benieuwd waarom Molkenboer over sloffen spreekt. Ik ben naar het museum in Staphorst

gegaan, maar daar konden ze me dat niet vertellen. Wel weet ik dat veel schoenen vroeger een kort neusje hadden. Daardoor kon je er moeilijk op lopen en ging je sloffen. Misschien is dat de verklaring ”

WERKPLAATS

Een opleiding tot schoenmaker heeft Visser nooit gehad. „In mijn jeugd zat ik vaak bij vader in zijn werkplaats Hij maakte schoenen en muilen voor klanten die nog in dracht liepen. Ik mocht de hakken eronder zetten Mensen liepen vroeger meestal op klompen De schoenen waren voor de zondag. Vaste klanten bestelden tegen Pinksteren nieuwe schoenen Die bracht ik dan rond ” Zelf Urker schoenen maken lukte hem toen nog niet. „Ik had er wel belangstelling voor Ik keek ook vaak bij een andere Urker schoenmaker, Kees Brouwer. Die naaide het leer nog op de ouderwetse manier met pekdraad vast, met behulp van een schoenmakersels (kromme naald, TR) Nadat vader in 1986 was overleden, wilde ik het maken van de Urker schoenen onder de knie krijgen. Een winter lang was ik er met twee broers elke woensdagavond mee bezig. Zij haakten af, ik ben doorgegaan ”

ALLES ORIGINEEL

Naarmate klederdrachten in het dagelijks leven uitsterven, lijkt de belangstelling ervoor hier en daar toe te nemen. Op lokale feestdagen komen de kleren van het voorgeslacht weer uit de kast. Zoals op de Urkerdag, die sinds 1984 in het vissersdorp op de zaterdag voor Pinksteren wordt gevierd. Honderden Urkers, jong en oud, flaneren dan in dracht door het oude centrum en over de haven.

„Liefhebbers willen alles origineel hebben, ook de schoenen”, zegt Visser Af en toe laat hij zich overhalen om een paar op maat te maken, maar promoten doet hij het niet Hij steekt zijn tijd liever in de uitbreiding van zijn verzameling kleine schoentjes. Een deel daarvan staat inmiddels op zijn website, die nog in ontwikkeling is. „Die heeft geen commercieel doel. Ik wil de schoenen alleen laten zien ” Er blijft ook nog veel te onderzoeken. „In delen van Zeeland zijn er verschillen tussen de katholieke en de protestantse dracht. Dat zie je bijvoorbeeld aan de mutsen van de vrouwen. Ik wil graag weten hoe het met de schoenen zit”, zegt Visser. En met een knipoog voegt hij toe: „Of zou het fundament hetzelfde zijn?”

uitgeslagen geel lederen versiering.”

”Urker vrouwen droegen op zondag muiltjes”

Hollands Glad 9-persoons 90-delig € 699,-

De klusbus

Het is middernacht als we de melding krijgen van iemand die gevallen is in de kelder van een huis. Volgens de meldkamer is onze patiënt moeilijk bereikbaar. Haar man krijgt haar niet overeind en ze geeft een hevige pijn in haar been aan.

Onze

Het blijkt een groot dijkhuis te zijn Haar echtgenoot wijst ons de weg naar de plek des onheils In een soort kast bevindt zich een smalle trap naar beneden, waar mevrouw op de grond ligt Het is bepaald geen ruime toegang, maar een soort mangat, waar we maar net door passen In de kelder kunnen we niet eens rechtop staan, laat staan ons werk normaal doen

Ambulancechauffeur Jan de Vries en politieagent Johan Dubbeldam schrijven om de beurt een column.

Het onderbeen blijkt gebroken te zijn, een lelijke breuk Dus eerst maar een vaccuümspalk

De volgende klus is: de vrouw uit de kelder zien te krijgen

We gooien al onze vaardigheden in de strijd Mijn collega houdt het verpakte been van mevrouw vast Ik ga op de trap achter haar zitten en trek een laken onder haar armen door Met haar ene been kan ze zich telkens afzetten, terwijl we trede voor trede naar boven gaan Zo sjouwen we haar omhoog. Mevrouw is niet een van onze lichtste patiënten De kreun- en steungeluiden van ons allemaal in deze beperkte ruimte zouden bij menigeen lachstuipen veroorzaken

Eindelijk eenmaal boven, kunnen we, haar gezamenlijk haar ondersteunend, naar de brancard voor het huis, lopen Zodra ze op de daarop ligt, moeten we eerst even uitpuffen Het blijkt dat mevrouw midden in de nacht opeens een ingeving kreeg om vast wat spullen te pakken voor hun vakantie.

„En dan moet je dat natuurlijk ook gelijk doen!” bromt haar man Opeens vraagt ze of een van ons misschien rookt Helaas voor haar roken we geen van beiden. Omdat ze weet dat ze geopereerd moet worden en in het ziekenhuis niet meer mag roken, wil ze graag nog een sigaret Haar sigaretten worden gehaald En daar op de brancard, op straat, midden in de nacht, op rookt ze haar peukje op voordat we kunnen vertrekken. Alles voor de klant, hè.

kreun- en steungeluiden in deze beperkte ruimte zouden menigeen lachstuipen bezorgen

Warm en winters dessert

Een warm dessert met appel en amandelspijs. Voeg wat vanille-ijs toe om het helemaal speciaal te maken.

tekst: TEUNIE LUIJK beeld: UNSPLASH, TEUNIE LUIJK

Ingrediënten

VOOR 4 - 6 PERSONEN * 3 appels (jonagold)

* 2 el suiker * ½ tl gemalen anijszaad

* 50 g amandelspijs

VOOR HET KRUIMELDEEG: * 125 g bloem * 100 g bruine basterdsuiker * 75 g koude boter, in blokjes * snuf zout

Warme toetjes

TEUNIE LUIJK

Bereiding

* Schil de appels en snijd ze in blokjes Strooi de suiker en het gemalen anijszaad erover.

* Snijd de amandelspijs in blokjes en doe ze bij de appels Schep alles door elkaar

* Doe het appelmengsel in een met bakpapier bekleed ovenschaaltje

* Verwarm de oven voor op 180 graden

* Doe de ingrediënten voor het kruimeldeeg in een kom Kneed alles met de hand tot een kruimelig deeg Werk snel, zodat de blokjes boter niet smelten door je warme hand

* Verdeel het kruimeldeeg over het appelmengsel

* Schuif het ovenschaaltje in het midden van de oven en bak het appelkruimeldessert in 30 minuten gaar en bruin. Serveer warm

In de winter houden wij van warme toetjes: warme custardvla, griesmeelpap, rijstepap enzovoort. Ook appelkruimel komt weleens op tafel. Maar wat mij betreft is dit geen toetje. Het is een heus dessert, dat op de kaart van een restaurant niet zou misstaan.

Deze appelkruimel (of op z’n Engels: ”apple crumble”) is extra luxe door het gebruik van amandelspijs. (Je kunt een aangebroken pakje gewoon in de koelkast bewaren.)

Het gemalen anijszaad maakt het bijzonder. Heb je dat niet in huis? Kaneel of bijvoorbeeld speculaaskruiden smaakt ook goed. Wil je echt uitpakken? Serveer dan een kleine portie appelkruimel op een mooi bordje met een bolletje vanille-ijs en een toef slagroom ernaast. Nu kan het zo op het menu tijdens de feestdagen.

De grootste in landelijk wonen

Liefhebbers van de landelijke woonstijl kunnen hun hart ophalen in onze woonwinkel (7500 m2) in Kesteren Hier kun je slagen van een complete make over van je interieur tot aan die ene blikvanger voor op je tafel.

Kom eens langs in de Betuwe en laat je verrassen door ons uitgebreide assortiment We hebben weer heel wat unieke nieuwe meubelen en decoratie items in onze showroom. Advies nodig? We staan graag voor je klaar

Sneeuwwitte taart

Heb je zin om eens echt uit te pakken, maak dan deze witte taart. Een prachtige traktatie voor een feestelijke dag.

tekst: ANNA YILMAZ beeld: RENATE BLEIJENBERG-VAN LEEUWEN

Ingrediënten

Biscuit: * 100 g ei * 60 g suiker * 3 g vanillesuiker * 40 g bloem * 15 g maïzena

Italiaanse botercrème: * 60 g water * 230 g suiker

* 3 eiwitten * 300 g roomboter, kamertemperatuur

Verder nodig: * vers roodfruit * elektrische handmixer of staande keukenmixer * springvorm 15 cm en 10 cm hoog * spatel

* bakspray * satéprikker * taartrooster * thermometer

* kartonnen taartenplateau * spuitzak

Bereiding

BISCUIT:

* Verwarm de oven voor op 175 graden.

* Mix de eieren, suiker en vanillesuiker schuimig en luchtig met een elektrische mixer of staande keukenmixer

* Zeef de bloem en maïzena en spatel dit voorzichtig door het mengsel.

* Giet het beslag in een in gesprayde bakvorm en plaats die in het midden van de oven

* Bak de biscuit in 20 tot 30 minuten gaar en goudbruin

* Controleer na 20 minuten met een satéprikker of de biscuit gaar is. Als er nog wat beslag aan de prikker zit, is de biscuit nog niet gaar

* Laat na het bakken de biscuit nog 5 minuten in de vorm en los het baksel daarna op een taartrooster

ITALIAANSE BOTERCRÈME:

* Houd 30 gram suiker apart en doe de rest van de suiker met het water in een steelpan en breng dit aan de kook

* Meet met een thermometer de temperatuur

* Doe tussendoor de eiwitten in een kom

* Begin met het opkloppen van de eiwitten als de temperatuur van de suikerstroop 113 graden is

* Voeg geleidelijk de overige suiker toe aan het eiwit terwijl je blijft mixen

* Haal de suikerstroop van het vuur als die een temperatuur van 118 graden heeft bereikt Giet de siroop al kloppend en voorzichtig in een dunne straal bij het eiwit

* Zet de mixer vervolgens op maximaal en klop de Italiaanse meringue tot hij lauw is

* Voeg daarna beetje bij beetje de roomboter toe. De crème zakt nu wat in, maar blijf mixer totdat deze er weer luchtig en vol uitziet

* Bewaar de crème buiten de koelkast

OPBOUWEN TAART:

* Snijd de biscuit horizontaal in 3 gelijke plakken

* Leg 1 plak op een kartonnen taartenplateau.

* Doe de helft van de botercrème in een spuitzak en spuit een cirkel op de buitenste rand van de biscuitplak

* Spuit ook van crème in het midden en verdeel die gelijk met een lepel of spatel.

* Verdeel hier wat roodfruit over en leg de volgende plak biscuit erop

* Herhaal de stappen van hierboven

* Als de laatste plak biscuit op de taart zit, verdeel je de rest van de botercrème over de zijkant en bovenkant van de taart Dit kan met een spatel, maar ook met een spuitzak

* Strijk de taart nu strak af met een taartspatel, zodat er een ”naked”-effect ontstaat

DICK EN BERNETTE CREËERDEN EEN

GEZINSWONING MET SMAAK

Een keuken om in te leven

Als je een interieurwinkel hebt, kun je je eigen huis moeilijk laten versloffen. Dat doet Dick Hoogenraad dan ook niet. Vooral de woonkeuken van huize Hoogenraad is een pareltje van stijl en praktisch vernuft.

tekst: JACOMIJN ARIAKHAH beeld: TINEKE VAN DER EEMS

De woonkeuken was eerst een kleine ruimte waar alleen gekookt kon worden

Een verfje over het hout was voldoende om de keuken te moderniseren

Het zonlicht schijnt door de ramen aan de voorkant van het huis en valt op de nieuwe beige bank. Een aankoop waar het echtpaar en hun vijf opgroeiende kinderen veel profijt van hebben. „Hiervoor hadden we een tweeënhalfzits Maar in coronatijd merkten we dat het moeilijk werd om met z’n zevenen een plekje te vinden ”

Verder zijn Dick en Bernette niet zo van de nieuwe aankopen. Nu hun interieur naar tevredenheid is, voelen ze niet vaak de behoefte om iets te veranderen.

Ze wonen nog maar zes jaar in hun jarenvijftigwoning in Ede Het echtpaar viel vooral op de mogelijkheden die het huis bood. De woning zelf was in de basis goed, maar had een verouderde stijl. Zo was het verlaagde plafond in de woonkamer volgepakt met schrootjes, die Dick meteen verwijderd heeft. „Het vorige plafond viel voor je gevoel als een blok op je ” Om de aandacht van het plafond te verleggen naar de ruimte, heeft hij schilderijbehang aangebracht op de muur. Op de afbeelding staan spelende kinderen aan het strand „Dan wordt je oog daarnaar getrokken in plaats van naar het plafond. Ik dacht: zo’n plaatje zijn we na een aantal jaar zat, maar dat is niet zo Het heeft zulke mooie kleuren.”

De woonkeuken was eerst een kleine ruimte waar alleen gekookt kon worden. Maar de Hoogenraads hadden een plek in gedachten waar de kinderen heerlijk konden spelen en rondhangen. En dus kwam er een uitbouw van maar liefst 3,5 meter

Nu is de woonkeuken precies wat ze in gedachten hadden: het hart van het huis Er staat een royale eettafel die ruimte biedt aan het gezin plus eventueel bezoek. Onder de grote ramen aan de achter-

kant zijn over de hele breedte lage kastjes aangebracht Daarin zit het speelgoed van de kinderen. „Eerst hadden we openslaande deuren in gedachten Maar we wilden een oplossing voor het speelgoed dat in de kamer rondslingerde. Daarom hebben we in plaats van een vensterbank een bredere plank aangebracht. Eigenlijk is het één groot bureau, met IKEA-kastjes op wielen eronder De kinderen kunnen er nu heerlijk met bijvoorbeeld hun LEGO spelen. Als ze ’s avonds naar bed gaan, ruimen ze het op en is er weer rust in de tent.”

VERNUFTIG

De kleuren in de keuken zijn rustig: zwarte kozijnen, donkere kasten, een grijze tegelvloer Opvallend is de indigoblauwe bank. De kleur komt nergens terug, en toch misstaat hij niet

„Ik heb deze bank al sinds mijn studententijd”, zegt Dick. „Hij is van mijn tante geweest en zeker veertig jaar oud. Zo’n 25 jaar geleden heeft mijn moeder hem opnieuw bekleed en toen we hier kwamen wonen heb ik het hout zwart geverfd. Het is een wat gewaagde kleur, maar ik ben gek op blauw. Ik word hem nooit zat. Al is het wel een blikvanger, ja.”

Het huis is smaakvol ingericht, zonder dat het luxe schreeuwt. Zo is het kookgedeelte van de keuken nog steeds hetzelfde als bij aankoop Een verfje over het donkerbruine hout was voldoende om de keuken een moderne uitstraling te geven Al zal hij ooit wel een keer vervangen gaan worden, zegt Dick. De grote kast tegen de wand is van IKEA Dick heeft er alleen twee luiken voor gezet met een gelige kleur, zodat ze matchen met de rest van de keuken Een relatief goedkope oplossing met veel resultaat.

De grote ramen hebben de Hoog-

Over Dick en Bernette:

Beste interieurtip: De kunst van het weglaten. Meubels komen beter tot hun recht als ze lucht krijgen.

Gouden klusregel: Je kunt meer dan je denkt. Gewoon beginnen.

Hobby’s: Eropuit met het gezin.

Leukste uitje in de omgeving: Wekeromse Zand. Prachtige natuur en gratis speelpret in één.

Favoriete leesvoer: De krant.

Beste advies ooit gekregen? Bernette: ”Wees nooit bang om een onbekende toekomst te leggen in de handen van een bekende God.”

(Corrie ten Boom) Dick: ”Van mijn vrouw Bernette toen ik zat te dubben om een winkel te starten. ”Ik denk dat je het gewoon moet doen.””

„Het is een wat gewaagde kleur, maar ik ben gek op blauw. Ik raak deze bank nooit zat”

enraads voorzien van extra latten, zodat het lijkt alsof het meerdere kleine ruiten zijn in plaats van een paar grote. Datzelfde hebben ze aan de voorkant van het huis gedaan, in de woonkamer, om zo eenheid te creëren.

Die kozijnen zijn zwart. Evenals de plinten, de metalen deuren en zelfs de lichtknopjes.

„Dat zag je zes jaar geleden nog bijna niet”, zegt Dick haast verontschuldigend. „Nu zijn metalen deuren heel gangbaar. Ik vond het leuk om het zwart van de deuren overal terug te laten komen Dat zorgt voor rust in het huis. Ik weet nog dat de elektricien er tijdens het klussen niets van snapte dat ik zwarte lichtknopjes wilde in plaats van de gangbare witte. Nu wordt dat zachtjesaan meer gedaan Het zijn dit soort details die helpen om meer eenheid in je interieur te krijgen ”

STRAKKE TWIST

Eigentijds landelijk met strakke twist, noemt hij hun stijl Het strakke zit ’m bijvoorbeeld in de metalen deur, de metalen randen van de salontafel en de zwarte kozijnen. Het landelijke komt terug in de houten elementen, zoals de grote, lichte eettafel, de houten woonkamervloer, de luiken en de beige bank.

Sommige dingen heeft hij zelf gemaakt. Hij klopt op de salontafel, waarin een oude visgraatvloer zit verwerkt Ook het plateau voor de haard is een eigen creatie „Er zat voorheen een groot eikenhouten plateau voor de haard, dat doorliep tot de hoek van de kamer Nu is het net even iets strakker.”

Of hij handig is? „Dat is een groot woord”, lacht hij „Maar stiekem doe ik best wat. Kijk, dat visgraatlaminaat heb ik ook op de vensterbank terug laten komen ”

„Ik dacht: zo ’ n plaatje zijn we na een aantal jaar zat, maar dat is niet zo Het heeft zulke mooie kleuren ”

Dick heeft veel te zeggen gehad over de styling van het huis. Al wil hij de rol van zijn vrouw Bernette beslist niet onderschatten. „Zij is bijvoorbeeld van de verse bloemen en de kussens Ze zorgt voor de vrouwelijke touch.”

Ook al is Dick eigenaar van interieurzaak Karakter Wonen Nijkerk, dat wil nog niet zeggen dat hij in huis doorlopend aan het veranderen is Helemaal niet, eigenlijk „Als je goed over je keuzes nadenkt, hoef je echt niet na een paar jaar weer van alles te gaan vervangen ”

Hun huis hoeft niet zo trendy te zijn. „Zie je die houten kast in de woonkamer? Dat is gewoon een antieke kast die we mooi vinden. Die zet ik hier rustig neer. Juist zulke toevoegingen maken dat het interieur een beetje van jezelf is en dat je huis geen toonzaal wordt. Dat vertel ik ook aan mijn klan-

ten. Soms hebben ze een antiek kastje geërfd. Het is leuk om te proberen dat te integreren in het interieur. Mensen zijn soms bang dat zo’n meubelstuk eruit knalt, maar dat hoeft helemaal niet zo te zijn. Vaak wordt gedacht dat je, als je iets gaat veranderen, beter meteen alles kunt doen. Maar je kunt nieuwe dingen mixen met wat je al had ”

Hij wijst naar de houten woonkamervloer. „Die lag er bijvoorbeeld al Voor de keuken precies zo’n vloer vinden, was onmogelijk. Dus toen we de keuken gingen uitbouwen, zochten we naar een manier waarop de woonkamervloer zo natuurlijk mogelijk zou overlopen in de tegels van de keuken Door de metalen deuren hebben we een soort afscheiding gecreëerd die voor dat verloop zorgt Zo konden we de oude vloer houden. We hebben hem alleen geschuurd. ”

Veranderingen hoeven voorlopig niet van hem.

„Alleen de stoelen in de zitkamer staan nog op de nominatie om een keer vervangen te worden. Maar alles op z’n tijd. Ik ben heel blij met hoe ons huis nu in de basis is In mijn werk leer je af om alles te willen hebben Omdat ik dicht bij het vuur zit, wissel ik misschien alleen wat vaker dan anderen de accessoires. Zo hebben we pas bijvoorbeeld nog de ronde spiegels in de keuken aangebracht.”

Het meest waardeert hij de achterpui van de woonkeuken, zegt hij. „Ik vind het lijnenspel daar heel mooi, met die raampartijen En het visgraatbureau Het is mooi en praktisch tegelijk.”

Posters met aansprekende bijbelteksten of quotes

Prachtige kaarten voor elke gelegenheid

Stijlvolle tassen

En nog veel meer

Volledig op maat gemaakt en op uw lichaam afgesteld met maar één doel: perfecte slaap.

NATUURRUBBER EN BAMBOEVEZELS:

60% BETERE ABSORPTIE DAN KATOEN

DOOR DE UNIEKE ERGONOMIE BLIJFT UW RUG RECHT

WIJ STELLEN ELKE LAT IN DE LATTENBODEM OP UW LICHAAM IN

U MAG HET BED 90 DAGEN PROBEREN EN KRIJGT 10 JAAR GARANTIE

ALPACA- EN MERINOWOL: UITSTEKENDE VENTILATIE EN VOCHTREGULATIE

VOLLEDIGE LICHAAMSONTSPANNING DOOR 100% CUSTOM ZONES

DE BEDDEN ZIJN

GEMAAKT VAN 100% NATUURLIJKE MATERIALEN

S

el

Spelletje doen? Spelletje doen? S

Leeftijd:vanaf 8 jaar PE T

OPE) L: TO RIDE

Moeilijkheidsgraad: gemiddeld (2.5 sterren van de 5)

AANTAL SPELERS: 2-5

Speelduur: 30-60 minuten (afhankelijk van het aantal spelers)

HOE WERKT HET:

In Ticket to Ride krijgt iedere speler drie tickets Deze tickets worden voor de tegenstanders verborgen gehouden. Het doel van het spel is om de routes behorend bij jouw tickets op het speelbord te voltooien Verzamel kaarten in de routekleur die je nodig hebt en verbind de rails tussen de steden van jouw tickets met wagonnetjes in jouw kleur Iedere beurt moet je weer afwegen: Wat doe ik? Pak ik nieuwe kaarten of leg ik delen van mijn route aan? Probeer sneller en slimmer te zijn dan je tegenspeler Misschien heeft hij wel dezelfde route, en ben ik te laat

WEETJES

Behalve Ticket to Ride Europe zijn er nog acht versies, waaronder de kindervariant: Ticket to Ride ”Mijn eerste reis” Ook zijn verschillende uitbreidingen te koop

TIP

Probeer de route van zes of acht wagonnetjes te claimen, deze leveren maar liefst 15 of 21 punten op!

WERELDWIJD SUCCES

Aanrader: 9

Dit spel is inmiddels wereldwijd al meer dan 6 miljoen keer verkocht, en dat begrijpen wij. Geregeld komt

Ticket to Ride bij ons op tafel. Je pakt het spel uit de kast en een paar minuten later zit je er al midden-

in. Soms wordt het dwarszitten van je buurman beloond. Dat zorgt ervoor dat je niet alleen met je eigen routes bezig bent, maar ook de acties van je tegenstanders in het oog houdt. Een absolute aanrader voor het hele gezin!

Geurt van Lagen selecteert de leukste spelletjes

Negen blonde

Jan en Linda Dunnink zijn trots op hun unieke gezin

dochters

Als ze met z’n allen weggaan, trekken ze vaak bekijks. Zijn al deze meisjes van jullie? vragen mensen soms verbaasd aan Jan (38) en Linda (35) Dunnink uit Staphorst. Hun gezin met negen blonde dochters is inderdaad niet standaard te noemen.

tekst: JACOMIJN ARIAKHAH beeld: RENATE BLEIJENBERG-VAN LEEUWEN

Mama, Meike heeft iets van ons afgepakt.” De tweelingzussen Anna en Feline (3) komen boos naar hun moeder. Ze vormen een eenheid binnen het gezin, zo jong als ze zijn Kom je aan Anna, dan kom je aan Feline. Linda kijkt de meisjes goedmoedig aan en probeert de ruzie te sussen Ze zwermen nog even alle negen om haar heen, deze zaterdagmorgen Maar dat duurt niet lang meer Emma (10) staat op het punt naar familie te gaan, en Thirza (14) heeft een bijbaantje

De andere zeven hebben geen plannen. Lotte (13) en Sanne (8) zitten aan de grote keukentafel, terwijl Benthe (6) zich aan een kindertafeltje met Meike (5) en de tweeling bezighoudt De kleine Noëlle (1) neemt het geheel wat onverstoorbaar op vanaf haar plek in de kinderstoel. Vader Jan is de enige man binnen deze familie De boer van beroep komt zelf uit een gezin met acht zussen. „Ik had één broertje, maar hij is op 1-jarige leeftijd overle-

den. Ik ben niet anders dan meiden gewend. Daar kan ik me druk om maken, maar dat verandert er niets aan.”

Niet alleen Jan heeft een meidengezin Ook zijn zussen kregen voornamelijk dochters. Van de 35 kleinkinderen die Jans ouders hebben, zijn er 27 een meisje, rekenen Lotte en Thirza snel uit.

Al die meiden in de familie maakten het er voor Jan en Linda niet gemakkelijker op om leuke namen aan hun dochters te geven. Zo hadden ze voor hun oudste eigenlijk een andere naam in gedachten Maar een maand voor haar geboorte kreeg een schoonzus een meisje met die naam, vertelt Linda

Daarnaast hadden ze best wat wensen. De voorletters moesten verschillend zijn JAN: „Bij ons thuis hadden we vier J’s. Een tweede naam hadden we niet, waardoor we soms elkaars post openmaakten Dat wilden wij voorkomen.” Verder mocht er geen ”r” in de naam zitten, want die letter kan niet iedereen goed

uitspreken. De naam moest bij de andere namen passen. En het moest bij voorkeur een naam met twee lettergrepen zijn.

LINDA: „Maar op een gegeven moment zijn we naar drie lettergrepen gegaan, want de mogelijkheden waren op. Bij de geboorte van de jongste hebben we Thirza en Lotte laten meedenken over een naam Ze kwamen allebei uit bij Noëlle, dat vonden ze de mooiste ” Het is wel Jan die altijd de doorslag geeft bij het vinden van een naam.

JAN: „Jullie kunnen zo ellenlang doorgaan Dat zal wel een vrouwending zijn. Dus op een gegeven moment zei ik: Dit is het.”

OPMERKINGEN

Het bijzondere gezin krijgt de nodige opmerkingen te horen Met name als Linda zwanger is. ZIJ: „Vanaf de derde kregen we steeds vaker de vraag of we hoopten dat het een jongen zou zijn. Vooral bij de komst van de tweeling was het raak. Het is vast goedbedoeld, maar na een tijdje

worden die opmerkingen vervelend. Het werd daardoor voor onszelf ook steeds spannender, terwijl ik gewoon heel trots ben op al die meiden. Ik vind ons gezin erg leuk en uniek.”

JAN: „Je moet er een beetje boven gaan staan. Ik kan erop ingaan, maar dat verandert niets aan de situatie. Dus denk ik: laat ze maar kletsen Het doet me niet zo veel.”

Bij de eerste twee zwangerschappen wilde het echtpaar niet weten wat voor geslacht het kindje zou hebben. Bij de laatste zeven wel. LINDA: „Zo konden we ons erop voorbereiden Iedereen is zo gefocust op een jongen, terwijl dat voor ons geen moment een punt is geweest We zijn juist heel dankbaar dat we allemaal gezonde kinderen mochten krijgen.”

JAN: „Maar we deelden onze voorkennis niet met anderen ”

LINDA: „Al had Thirza bij de zwangerschap van de tweeling de kleding ontdekt die ik vast voor de meisjes had gekocht. Dus zij wist het van tevoren al.”

Of het de meiden zelf uitmaakt dat ze

geen broertjes hebben?

EMMA: „Ik ben superblij met mijn zusjes, maar ik had graag een broertje gewild. Dat is eens iets anders.”

Haar zussen zijn het niet met haar eens Het maakt hen echt niet uit, zeggen Thirza en Lotte nuchter.

EMMA: „Toen ik op gym zat, kregen we een nieuwe juf Die zei: „Zijn jullie een samengesteld gezin? Ze kon niet geloven dat ik acht zussen heb.”

LINDA: „Die vraag wordt vaker gesteld Vooral door mensen van buiten de reformatorische kring. Of je ziet ze tellen, terwijl ze denken dat wij dat niet doorhebben ”

THIRZA: „Soms denken mensen dat we een kinderfeestje hebben.”

LINDA: „We worden weleens gebeld door tv-programma’s. Of we een inkijkje willen geven in ons gezin. Maar dat zien we niet zitten ”

KLEDING

Ook al zouden de meiden in theorie elkaars kleding kunnen afdragen, Jan en Linda kiezen daar bewust niet voor Linda is gek op tweedehands-

markten en ziet daar vaak genoeg leuke kleren voor de meiden. „Het voordeel is dat ik die altijd wel voor een van de negen kan gebruiken. Voor de tweeling koop ik alles nieuw of op Vinted Zij willen altijd dezelfde kleren aan. En de tieners laat ik zelf hun kleren kiezen.”

Haar spaarzame vrije tijd gebruikt Linda af en toe om kleren voor haar jongere kroost te naaien. Dat doet ze graag „Het hoeft niet per se veel geld te kosten om je kinderen er netjes uit te laten zien.”

Kleding van de een gaat hooguit naar een of twee zusjes, daarna doet Linda het weg, tenzij het nog heel mooi is JAN: „Anders krijg je wrijving ”

LINDA: „Ze wisselen wel gemakkelijk onderling wat uit. Een rok of een shirt bijvoorbeeld. En riemen en tasjes Afgelopen dankdag was het bij ons: mag ik dit tasje van jou en wil jij die van mij?”

GEKAT

Wat typisch is voor zo’n meidengezin? Linda, wijzend op haar jongere

dochters, die nog steeds geen vrede hebben gesloten: „Dit. Dat gekat op elkaar Er zit weinig leeftijdsverschil tussen de meiden, dus ze vliegen elkaar nogal eens in haren. Ik had thuis ook weleens ruzie met mijn broertje, maar dan gaven we elkaar een tik en dan was het over.”

EMMA: „Ruziën is toch minder erg dan een tik?”

JAN, met een blik die boekdelen spreekt: „Nou ”

LINDA: „Meiden maken vaker ergens een probleem van dan jongens. Zo had Lotte nieuwe haarelastieken ”

LOTTE, verontwaardigd: „En dan pakt Thirza die van mij.”

THIRZA: „Dat wist Lotte helemaal niet Ik legde die ’s avonds weer stiekem terug. Maar mama had het gezegd ”

LINDA: „Dan gaat de deur boven even heel hard dicht.”

Om ruzie te voorkomen, hebben Jan en Linda hun kroost sinds kort vaste plekken aan tafel gegeven. LINDA: „Het was vaak gezeur: „Ik wil daar. Nee, ik wil daar ”

THIRZA: „Die wilde niet naast die, en deze kon weer niet met die.”

Vanaf het kindertafeltje klinkt gegil Linda is het gedrag van haar jongste dochters even zat en grijpt in. „Dames, nu stoppen met ruziemaken anders gaan jullie in de garage spelen.”

Al bekvechten de meiden soms graag een potje, het gaat er ook vaak genoeg vredig aan toe, zegt Linda. „En als ze een nachtje ergens logeren, missen ze elkaar altijd ”

JAN: „Ze hebben veel aan elkaar. Hier is altijd iemand om mee te spelen, een maatje ”

LINDA: „Het is ideaal dat we wat buitenaf wonen. Ze hebben de ruimte en zitten elkaar niet in de weg Zeker in coronatijd was dat praktisch. Dan konden ze buiten echt ontladen.”

THIRZA: „We vervelen ons niet snel ”

ROZE

De meiden zijn onderling behoorlijk verschillend. Er zitten dametjes tussen, maar ook stoerdere figuren.

LINDA: „Het kan voor mij weleens

een valkuil zijn om te denken dat ze op elkaar lijken. Maar ze hebben elk hun eigen dingen nodig Daarom probeer ik ze zo vaak mogelijk één op één aandacht te geven.”

Of hun huis inmiddels niet vol ligt met roze spullen en meidenfrutsels?

Jan en Linda schudden lachend hun hoofd

JAN: „Omdat het niet allemaal meisje-meisjes zijn, hebben we divers speelgoed Behalve poppen is er LEGO en DUPLO. Buiten staan traptrekkers en skelters. Er hangt een volleybalnet, er zijn voetbalgoals ”

LINDA: „Voorheen hadden we op veel kamers roze behang, nu zijn de muren wat neutraler Zo heeft Emma bijvoorbeeld voor blauw gekozen ”

JAN: „Ze willen dat roze zelf ook helemaal niet.” Tegen de meiden om hem heen: „Niemand van jullie heeft roze als lievelingskleur toch?” Ze schudden allemaal hun hoofd. Of er een boerin-in-de-dop tussenzit, die het familiebedrijf wil overnemen?

LINDA: „De een vindt het boerenwerk echt leuk, de ander moet

er niets van hebben. Nu zegt Emma bijvoorbeeld dat ze later boerin wil worden ”

JAN: „Ik vind de vraag of een van de kinderen het bedrijf over zou willen nemen nu niet belangrijk Ze moeten geen boerin willen worden alleen om het boerin-zijn.”

STRUCTUUR

Voor het managen van haar gezin is Linda in de wieg gelegd Ze heeft de regie, is gestructureerd en weet van aanpakken.

Het huishouden gaat iedere week een beetje in een zelfde ritme. Eten doen ze ’s morgens op een vaste tijd, samen Tot de koffie doet Linda het huishouden, daarna is er tijd voor de jongste drie. Elke dag gaan er meerdere wasjes in de wasmachine’s, die Linda vervolgens buiten te drogen hangt, of op de zolder, want een droger heeft ze niet. Op maandag neemt ze alle bedden af, op dinsdag doet ze de badkamer.

Tafels afruimen, stofzuigen en speelgoed opruimen zijn dagelijkse klus-

jes, waar haar dochters bij helpen. „De meiden hebben geen schema, daar houd ik niet van ”

THIRZA: „Meestal helpt iedereen.”

JAN: „Of dat vanzelf gaat? Dat is een groot woord ”

LINDA, lachend: „Sommigen houden er niet van en lopen weg of moeten ineens naar de wc Die roep ik erbij ”

THIRZA: „En soms moet er iemand echt per se na het eten leren voor school En tien minuten later, als alles afgeruimd is, is ze klaar met leren.”

Ondanks alle structuur heeft het gezin een pittige tijd achter de rug Vooral na de geboorte van de tweeling liep Linda tegen haar grenzen aan De meisjes werden geboren met ruim 34 weken, waardoor ze wat langer in het ziekenhuis moesten blijven LINDA: „Ze konden niet volledig zelfstandig drinken en kregen sondevoeding. Daardoor moesten we kiezen tussen ons gezin thuis en de tweeling in het ziekenhuis. Dat heeft er achteraf ingehakt. Ik heb het daarna een tijdje niet gemakkelijk

gehad.”

Sowieso is de komst van een tweeling best pittig, merkte ze „Nu denk ik: hoe hebben we dat gedaan? Benthe was net 3 en Meike net 2. En bij een tweeling heb je alles dubbel: dubbel plezier, maar ook dubbele ziekte.” Wordt het haar echt eens te veel, dan stuurt ze een of twee kinderen naar Jan die op de boerderij aan het werk is. Hem moet je weer niet vragen een paar dagen lang Linda’s taken over te nemen „Dan wordt het hier chaos Ik kan veel dingen wel, maar orde houden niet.”

Alleen op dinsdagmorgen neemt Linda even pauze van haar grote, soms luidruchtige maar vooral kostbare meidengezin

LINDA: „Dan gaat de tweeling naar de peuterspeelzaal en Noëlle naar de gastouder Zo kan ik even in alle rust mijn werk doen. Maar ik geniet ervan als de kinderen dan ’s middags weer thuis zijn Heerlijk Ik ben wel een beetje een moederkloek en heb ze het liefst allemaal om me heen ”

Sok wordt kussentje

WERKWIJZE

STAP 1: Zoek een (oude) sok uit Er mogen geen gaten in zitten Een werksok, wandelsok of kniekous is geschikt Katoenen of wollen sokken kunnen goed in de magnetron

STAP 2: Vul de pot met rijst. Voeg evt. een paar druppels etherische olie aan de rijst toe en roer goed door met een pollepel.

STAP 3: Plaats de opening van de sok over de pot, keer de pot om en vul de sok met de rijst. Zorg ervoor dat hij gelijkmatig wordt gevuld

Herhaal deze stappen totdat de sok grotendeels vol is. Er moet wel genoeg ruimte overblijven om de sok flexibel te houden en om hem dicht te kunnen knopen.

STAP 4: Zodra de sok vol is, knoop je het open uiteinde stevig vast, zodat er

geen rijst uit kan Dit kan op meerdere manieren Sluit af met een touwtje of lint, óf leg gewoon een knoop in de sok Dichtnaaien kan natuurlijk ook Het voordeel van knopen is dat je de sok na verloop van tijd kunt wassen, de rijst kunt verversen of nog wat etherische olie kunt toevoegen

STAP 5: Je kunt zo warmtekussentjes in verschillende maten maken. Lange voor in de nek of voor bij de voeten, kleinere voor op de buik of voor de kinderen. Voor elk gezinslid een. Ook leuk om cadeau te geven Doe er dan gelijk een gebruiksaanwijzing bij

GEBRUIKSAANWIJZING

Magnetron: Verwarm het kussentje ongeveer 1,5 minuut op 650 watt. Niet warm genoeg? Verleng dan de tijd

Tip: tussendoor even omdraaien Als

* Sok of kniekous van katoen of wol

* Grote pot, bijv een ”mason jar”

* Houten pollepel

* Rijst (met een wat rondere korrel); 2 kg voor een kniekous en 1 kg of minder voor een kleine sok

* Evt. etherische olie naar keuze

veiligheidsmaatregel kun je een kopje water naast de sok plaatsen

Oven: Zet de oven op 60 graden en laat hierin het warmtekussentje 5 minuten opwarmen Bespaartip: leg het kussentje in de oven nadat je iets gebakken hebt en terwijl de oven nog aan het afkoelen is

Cv of pan: Je kunt het kussentje ook op de centrale verwarming leggen

Of keer het deksel van een pan met kokend water om en leg het kussentje daarop

Vriezer: Voor een koud kompres leg je het kussentje even in de vriezer Fijn bij hoofdpijn, kiespijn of op blauwe plekken Leg het niet recht in de vriezer, maar een beetje rond Onderhoud: Maak de sok af en toe even vochtig met een plantenspuit, zodat de rijst niet uitdroogt

* Stukje stof (katoen, wafelstof, stoffen met weinig tot geen rek zijn geschikt) ong 25 cm

* Stukje badstof, ong. 25 cm

* Vilt in de kleuren bruin en geel

* Klittenband

* Bijpassend garen

* Patroondelen: luier ”maxi” (voor een pop van ong 4044 cm) / luier ”mini” (voor een pop van ong 34-38 cm) / ”poepje” / ”plasje” / ”doekje” . De patroondelen zijn t/m 13 januari 2023 te downloaden op: terdege nl/poppenluier

Luier voor de pop

Met deze schattige luier maak je elke poppenmoeder blij. Hiermee kan ze keer op keer haar pop verschonen. Natuurlijk is de ene pop groter dan de andere, daarom is met het patroon een mini- en een maxiversie te maken.

tekst & beeld: ALIE DRUIJFF

WERKWIJZE

LUIER:

* Leg het patroondeel van de luier tegen de stofvouw en knip met 1 cm naad 1 x uit de buitenstof en 1 x uit de binnenstof

* Knip twee keer twee stukken klittenband van 4 tot 5 cm lang Twee stukken met zachte haartjes en twee stukken met harde haartjes. Naai de stukken met de zachte haartjes op de binnenstof (zie foto voor de juiste plek) en naai de stukken met de harde haartjes op de buitenstof

* Knip 1 stuk klittenband met harde haartjes van ong. 2 cm lang. Speld en naai dit op het midden van de binnenstof

* Speld en stik de binnenstof en de buitenstof met de goede kanten op elkaar Laat een stukje open om straks het werk te kunnen keren. Geef inknipjes in de rondingen en knip overtollige naad weg

* Keer je werk en druk daarbij de hoekjes goed uit. Strijk plat

* Maak de opening dicht door met een blinde steek met de hand vast te naaien of met de naaimachine kort langs de kant dicht te stikken.

DOEKJE:

* Knip het patroon voor het doekje twee keer uit de stof.

* Leg de doekjes met de goede kanten op elkaar en speld en stik rondom vast. Laat een stukje open om het werk straks te kunnen keren.

* Knip de hoekjes schuin weg

* Keer je werk en druk daarbij de hoekjes goed uit. Strijk plat

* Maak de opening dicht door met een blinde steek met de hand vast te naaien of met de naaimachine kort langs te kant dicht te stikken.

”POEPJE” EN ”PLASJE”:

* Knip de ”poep” en de ”plas” beide

twee keer uit het vilt.

* Knip twee stukken klittenband met zachte haartjes van ong 2 cm en stik deze vast op één viltstukje ”poep” en één viltstukje ”plas”

* Speld en stik beide stukjes ”poep” op elkaar en stik vlak langs de rand vast. Doe hetzelfde met de stukjes ”plas”

DIT PATROON EN DE WERKBESCHRIJVING ZIJN AUTEURSRECHTELIJK BESCHERMD EN ALLEEN BESTEMD VOOR PERSOONLIJK GEBRUIK. HET IS NIET TOEGESTAAN OM DIT PATROON TE GEBRUIKEN VOOR COMMERCIËLE DOELEINDEN. MOCHT JE EEN WORKSHOP WILLEN ORGANISEREN MET DIT PATROON, NEEM DAN CONTACT OP VIA

E-MAIL: ALIEPOST92@HOTMAIL.COM OF INSTAGRAM: @ALIEDRUIJFF.

Bloemen in het mos

Bekleed een emmertje met mos en maak er zo’n mooi bloemstuk in. De warme kleuren doen het ook in de winter goed in je interieur.

tekst: ESPETERHOEVE beeld: TINEKE VAN DER EEMS

Warme kleuren voor in de koude winter

WERKWIJZE

STAP 1: Bekleed het emmertje met mos en wikkel dit vast met wikkel- of ijzerdraad.

STAP 2: Maak ook de bemoste takken en de gedroogde bes van eucalyptus vast door met het klosje wikkeldraad om het emmertje te gaan.

STAP 3: Vul de emmer met water

STAP 4: Schik er de ligustertakken in, de klimoptakken en eucalyptus.

STAP 5: Zet er een stuk of vijf herfstchrysanten in, en de bijpassende gekleurde tak judaspenning.

STAP 6: Steek er een stuk of tien takjes asparagus in, verdeeld over het

VOOR HET EMMERTJE:

* kunststof emmertje, diameter ong. 20 cm

* bemoste takken, gedroogde bes van eucalyptus

* selim (ragfijn, houterig spul, lijkt op nestmateriaal)

* mos

* wikkeldraad

VOOR HET BLOEMSTUK:

* lisgustertakken met bes, klimoptakken met bes, eucalyptus met bes

* 4 tot 5 grote herfstchrysanten in twee bij elkaar passende tinten

* gekleurde tak die qua kleur past bij de chrysanten, hier is judaspenning gebruikt

* ragfijne asparagus

* komkommervruchten in verschillende soorten, passievrucht van de bloemist

boeket Je ziet dat het hierdoor een eenheid wordt.

STAP 7: Steek wikkeldraad door de komkommervruchten en passievrucht en houd de draad aan beide kanten lang genoeg om er een steker van te maken. Zet een stuk of zes vruchten in het boeket.

Hoge Hexel faciliteert:

Kleinschalig en gemoedelijk park

Diverse bungalows & landhuizen

Overdekt zwembad

Gezellige horeca

Groepsaccommodaties

E-chopper & fatbike verhuur

Rust en Ruimte

Zondagsrust

Onrust op het erf

Met spanning, buikpijn en een beetje hoop luisterden we een tijdje terug naar het stikstofrapport van Remkes. De lunchresten stonden nog op tafel. Ties, die eigenlijk naar bed moest, zat nog in de kinderstoel. En Jan sneed een paar plakjes worst. Er was toch niemand die op hem lette. Zijn vader en moeder keken naar een saai filmpje van een oude man. Hij had wat beters gevonden: worst en een ècht scherp mes.

Fenneke Aalbers, getrouwd met Dick, en moeder van vijf, verandert van burgermeisje naar een beetje boerin.

Onze meningen over het rapport liepen nogal uiteen Vond ik het, al met al, nog best positief Dick noemde het oude wijn in nieuwe zakken, een verhaal om de boel te sussen Ik meende dat er toch ook wel kritiek was richting de werkwijze van de overheid Dick probeerde vooral de addertjes onder het gras te ontdekken Dit waren zo onze eerste indrukken, tijd om erover door te praten hadden we niet Dick moest gaan en ik ruimde de lunchresten op, deed Ties naar bed en borg de worst op Tenminste, wat ervan over was ’s Avond hadden we één gespreksonderwerp Samen kwamen we tot de conclusie dat we, zoals dat zo mooi werd omschreven, voorzichtig positief waren. Ik iets meer dan Dick. Het woord voorzichtig klinkt vriendelijk, maar betekent zoveel als enigszins positief zijn, doorspekt met wantrouwen en argwaan. In de media, in Den Haag en op het boerenerf bleken de meningen over het rapport van Remkes ook verdeeld Van „hetzelfde verhaal in een mooier jasje” tot „strik erom” Dat laatste was natuurlijk helemaal koren op de molen van de toch al wantrouwende boer. Die uitspraak getuigde dan ook van weinig respect en empathie Want, al denk ik zelf dat er best iets positiefs over het rapport te zeggen valt, een cadeautje wordt dit stikstofrapport nooit!

Nu is het stil rondom de hele kwestie. Stil in de media. Stil in Den Haag. Maar op het erf heerst nog steeds onrust Want ook al zijn we misschien voorzichtig positief, het voortbestaan van veel boerenbedrijven blijft onzeker

Stilte is geen oplossing voor het probleem. En soms gaat stilte vooraf aan een storm De onrust knaagt soms, houdt ons bezig Maar dan mogen we samen zingen: ”Door de nacht van strijd en zorgen ( ) vol verlangen naar de morgen ( ) liederen zingend vol vertrouwen!”

Stilte is geen oplossing voor het stikstofprobleem, het houdt ons bezig

MÁXIMA WORDT SOMS KONINGIN DER BUITENLANDEN GENOEMD.

Onbekend maakt onbemind

De dalende populariteit van de Nederlandse monarchie wordt vaak toegeschreven aan de stijgende kosten. ”Ons bin zuunig”, klinkt het dan. Toch spelen er meer factoren mee bij het gezichtsverlies van de Oranjes.

tekst: JOSINE DROOGENDIJK beeld: ANP

Er werd weinig nagedacht over leuke, verrassende

Koning Willem-Alexander krijgt geen rapportcijfers. Niemand beoordeelt officieel of hij voor het knippen van lintjes een 8 of 9 krijgt. Toch kunnen de peilingen die in opdracht van de NOS rond Koningsdag worden uitgevoerd, wel zo worden opgevat Dit jaar was het dus even schrikken toen het persbericht van onderzoeksbureau Ipsos naar buiten kwam In plaats van klinkende cijfers kreeg de Nederlandse monarchie dreigende percentages te zien Anno 2020 had 76 procent van de bevolking nog vertrouwen in de koning, nu tikt de teller slechts de 47 aan. De laagste score ooit voor onze vorst Bij de zoektocht naar een verklaring werd er gelijk gewezen naar de stijgende kosten van het konings-

huis. Waar veel mensen worstelen met energierekeningen en steeds duurder wordende boodschappen, kreeg de koning er dit jaar een half miljoen euro bij. Dat had niets te maken met een verzoek vanuit het paleis; de Oranjes krijgen –procentueel gezien– gewoon dezelfde loonsverhoging als ambtenaren Maar door alle commotie rondom een nieuwe boot en riante vakanties, kwam het nieuws wel extra hard aan

ONZICHTBAARHEID

Toch is dat niet het hele verhaal, want de monarchieën die in coronatijd hun meerwaarde wisten te bewijzen, staan er momenteel wél goed voor. Terwijl ook daar sprake is van hoge kosten. Waar is het dan misgegaan in ons land? Heeft de

koning te weinig uitgevoerd toen Nederland te maken kreeg met het virus? Het antwoord op deze vraag is beslist ”nee”. De angel van het probleem heeft niets te maken met inzet, maar alles met onzichtbaarheid. Je kunt als koning nog zo veel werkbezoeken afleggen; als het volk er niets van meekrijgt, doet het weinig voor je populariteit In België werden de koningskinderen dan ook opgetrommeld om in bejaardentehuizen bloemen uit te delen en op afstand te luisteren naar afgeschermde ouderen De warme beelden gingen de hele wereld over. Amalia, Alexia en Ariane werden op hun beurt juist grotendeels buiten beeld gehouden Dat was helemaal in lijn met hun opvoeding, maar daardoor kwam er –ook qua publiciteit– meer op

het bordje terecht van de koning en koningin. En die lieten vervolgens vele kansen liggen Neem 2 februari 2022. WillemAlexander en Máxima waren die dag twintig jaar getrouwd en hadden daar een perfect pr-moment van kunnen maken. Denk aan een prachtig gezinsportret, een paar onbekende kiekjes van twintig jaar geleden of nog leuker: een foto van Máxima die haar trouwjurk nog past Media-aandacht gegarandeerd! Helaas deelde het hof alleen een kort berichtje op sociale media, waardoor 02-02-2022 geruisloos voorbijging. Ook bij de werkbezoeken werd er weinig nagedacht over leuke, verrassende momenten Koningin Máxima had bijvoorbeeld achter een piano kunnen kruipen toen zij in het kader van muziek-

onderwijs een basisschool bezocht. En hoe leuk was het geweest als de koning bij een bezoek aan een bezorgde boer even zijn pak had omgewisseld voor een overall?

RANDSTAD

Wat daarnaast meespeelt, is de letterlijke afstand tussen de monarchie en het volk. Koningin Máxima is momenteel zo veel in het buitenland voor haar VN-werk, dat ze weleens grappend Koningin der Buitenlanden wordt genoemd.

In dit kader spreekt ze zich ook uit over politiek gevoelige onderwerpen zoals digitaal geld, wat niet altijd goed valt.

Voor werkbezoeken die wel in eigen land plaatsvinden, hoeven de koning en koningin helaas maar zelden de Randstad uit Veel

afspraken vinden plaats in hartje Amsterdam of Den Haag. Jammer, want onbekend maakt onbemind, zo wijzen de populariteitscijfers inmiddels uit.

Zal de monarchie dan eindigen bij koning Willem-Alexander? Dat is niet te hopen en ook niet de verwachting De 27 procent die de afgelopen twee jaar is afgehaakt zal deels vast wel weer aanhaken als de monarchie dichter bij het volk komt en de koning en koningin hun verbindende rol weten vast te houden. Daarbij zullen ze steeds moeten balanceren tussen het ‘sprookje’ en hun menselijke, gewone kant. Hopelijk denken ze daarbij aan het plaatje, zodat hun verhaal ook via de (sociale) media terechtkomt bij het volk. Nu maar hopen dat ze aan het hof ook Terdege lezen

WINTER - WOORDZOEKER

STREEP DE 155 WOORDEN WEG.

MAAK VAN DE 10 LETTERS DIE OVERBLIJVEN DE OPLOSSING.

AARDE

ADEM

ALFA

AMEN

ANKER

BEELD

BEGIN

BOEK

BRON

BROOD

BRUID

CEDER

DAAD

DANK

DEUGD

DEUR

DOEN

DOOP

DROOM

DUISTER

DUUR

EERBIED

EERST

EEUWIG

EINDE

ELLENDE

ENGEL

ERVEN

FEEST

FLUIT

FONTEIN

GAST

GAVE

GEBED

GEBOD

GEBOREN

GELOOF

GENADE

GENOT

GIFT

GLORIE

GOEDE

GOUD

GROET

GUNST

HAAST

HART

HEDEN

HEERLIJK

HEILIG

HEMEL

HERBERG

HERDERS

HOON

HOOP

IJVER

JEUGD

JUICHEN

KENNIS

KERK

KIND

KNIEL

KONING

KOOR

KRACHT

KRIBBE

KROON

KUDDE

LACH LAST

LEEUW

LEVEN

LICHT

LIED

LIEFDE LOT

MAAGD

MACHT

INZENDOPDRACHT

Zend het oplossingswoord uiterlijk 6 januari

2023 in Per e-mail: woordzoeker@terdege

nl of per post: Terdege woordzoeker, Postbus

613, 7300 AP Apeldoorn

MANNA

MENS

MIRRE

MOED

MOND

NAAM

NABIJ

NACHT

NODIG

NOEM

NOOD

OFFER

OGEN

OMEGA

ONTZAG

OORDEEL

OOSTEN

PLAATS

POORT

PRIESTER

PROFEET

PSALM

RAAD

RECHT

REIN

RIEM

ROEM

RUIL

RUST

SCHRIFT

SCHULD

SELA

SLAAP

STAAN

STAD

STAL

STEM

STER

STIL

STOF

TEKEN

TENT

TOCHT

TONG

TOORN

TRAAN

TROON

TROOST

TROUW

UREN

VAST

VELD

VERBOND

VIJAND

VOEL

VOLK

VREDE

VREES

VREUGDE

WACHT

WAKEN

WERELD

WERK

WIEROOK

WIJZEN

WIND

WONDER

WONING

WOORD

ZAAD

ZALIG

ZEGEN

ZIEN

ZINGEN

ZOEKEN

ZONDE

ZOON

WINTER - WOORDZOEKER

B T S T A A L P B E D E O G E B O R E N

E R F D R U E D R G D R E F F O G G F O

G O O P K O A J U N O D T O N G E E O O

I O T N R M U E I I O M L I T S N B O R

N P S O A I J W D T S E E F Z S V O L T

E O A O C R E D E C D T M G V A O D E O

Z O L H H R E S S I N N E K A R L O G C

IJ H E E T E E D T O O R N R D I K I R H

W N S I D A T S F E M L E E U W W IJ G T

S E L L H G T L H E R B E R G U B O E K

C G A I A E U T H C I L D I E A W G T T

H E A G R I L E G N E L L E N D E L R E

R Z P A T K IJ L R E E H I M N K R O A O

I Z I E N D N A IJ V E R E K E R K R A R

F D R E D N O W E R E

© PUZZEL: DINY VAN LEEUWEN

1E PRIJS: Geniet van een overnachting en ontbijt voor twee personen bij B&B By Ann in Noordeloos Meer info: welkombyann nl

2E PRIJS: Bouw van maar liefst 1106 stukjes een prachtige Vespa van Lego Beschikbaar gesteld door buildingtoys nl

3E PRIJS: Een dekbedovertrek naar keuze van het merk Bibelotte, www bibelotte nl

4E PRIJS: Mooie damestas

5E T/M 10E PRIJS: “Schuilen in de schaduw” door Nelleke Wander

AANG ENBRUG lectro

Van de beste service

naar specifiek maatwerk

Soms leent uw woning zich niet voor een standaardoplossing. Onze monteurs kijken graag mee. We helpen onze klanten regelmatig met situaties die in eerste instantie onmogelijk leken. Denk aan afwijkende afmetingen of moeilijk bereikbare plaatsen. Daag onze monteurs uit, want met Aangeenbrug Electro komt het wel goed.

Oude Zandweg 24 | Westkapelle | 0118 - 57 24 27 | aangeenbrugelectro.nl

Onze klanten waarderen onze service op Google met een

Jenneke van der Jagt & Miranda van der Hart

SPELREGELS

1. Elke goede oplossing levert punten op Hebt u vragen over puzzelaantal e d , stuur dan een aan uzelf geadresseerde, gefrankeerde retourenvelop mee

2. Zolang de antwoorden nog niet in Terdege staan, kunt u uw puzzeloplossingen inzenden (eventueel twee afleveringen tegelijk)

3. Eén inzending per abonnementadres

4. Wie in totaal 200 punten heeft, ontvangt een prijs Overgebleven punten (staan vermeld achter de naam van de winnaar) gaan mee naar de volgende ronde

5. Stuur oplossingen op één briefkaart (gebruik alleen een envelop als u een gefrankeerde retourenvelop meestuurt)

naar: Miranda van der Hart, Kersenweg 1

A 4416 PT Kruiningen of naar puzzelbox@ kliksafe nl Vermeld de puzzelnummers en uw adres

6. Zendt u voor het eerst in, zet dan ‘nieuw’ op uw briefkaart

7 Prijswinnaars verliezen hun punten als ze een jaar niet hebben ingezonden Ze beginnen dan weer met nul punten

A-06/07 BIJBELSE PUZZEL (2 PT)

De komst van de Heere Jezus is vaak aangezegd en voorzegd met veel verschillende namen Zoek bij de namen de juiste vindplaats Achter de vindplaats staat een letter, deze letters vormen wat de Heere kan en wil zijn voor ons Stuur deze woorden op

1 Immanuël Jesaja 11:1 H

2 Het Woord Numeri 24:17 E

3. Zoon van Jozef Genesis 3:15 D

4 Vredevorst Romeinen 11:26 C

5 Zaad Matthëus 1:1 T

6. Ster 1 Timothëus 1:15 I

7 Koning der Joden Jesaja 7:14 L

8 Christus Jezus Matthëus 1:21 E

9. Verlosser Micha 5:1 L

10 Rijsje Johannes 6:42 E

11 Zoon van David Galaten 4:4 E

12. Heerser Lukas 2:11 N

13 Jezus Johannes 1:14 I

14 Spruite Jeremia 33:15 V

15. Zoon van God Matthëus 2:2 L

16 Zaligmaker Jesaja 9:5 F

B-06/07 KRUISWOORDPUZZEL (2PT)

Horizontaal: 1 fanatiek, 7 babyartikel, 13 sar, 14 Griekse letter, 15 walvis, 16 Joods feest, 17 gracht, 18 laddersport, 19 broodbeleg, 22 zachte, 23 pilaar, 25 weggedeelte, 27 vader van David, 28 kram, 29 leider, 30 modder, 32 gereedschap, 34 sloot, 35 Europeaan, 37 overtijd, 39 land in Zuid-Amerika, 40 toonladder, 42 boeken, 43 gewicht, 45 bedwelming, 48 gordijnband, 52 Noors proza, 54 kunstenaar, 55 verliezen, 56 gebruik, 57 Italiaans eiland, 58 toestand, 59 vogel, 60 plaats in Zeeland Verticaal: 1. vastgelopen, 2. gast, 3. dol, 4. toespraak, 5 lied, 6 ongeveer, 7 oprecht, 8 ambt, 9 veer, 10 waar dan ook, 11 eekhoorn, 12 inachtneming, 20 insect, 21. mep, 24. orkest, 25. zoutkruid, 26. doorsnede, 27. Turkse stad, 31 stuur, 33 kerstlied, 34 opperofficier, 36 schim, 38 ploeg, 39 spier, 41 plaats in Drenthe, 44. senior, 46. regel, 47. internetpagina, 48. vulkaan, 49. beroep, 50 morsdoekje, 51 vorst, 52 verlaagde noot, 53 overeenkomst

Inzenden: de woorden die ontstaan op de cijfers 34-2-25-4829-51-20-30-52 7-10-11-47-22-26-14-1-2-40.

D-06/07 TWEELINGKRUISWOORD (2PT)

Horizontaal: 1 automerk, helemaal, 6 Bijbelboek, redding, 12 karakter, vaartuig, 14 oosters kleed, speeksel, 16 brandstof, gelei, 18 mager, roofdier, 20 bak, voertuig, 22 koning van Basan, reeds, 23 kruisopschrift, ruimtevaartcentrum, 24 droogvloer, vrij, 25. dwarshout, rivier in Noord-Brabant, 26. bijl, vaarwater, 28 waterdoorlatend, zeep, 30 insect, regenscherm, 31 staat in USA, tijdperk, 34 fruit, klein, 36. bergvlas, roken, 37. schenking, vaktaal. Verticaal: 2 boom, visvoer, 3 bergplaats, bevel, 4 delfstof, woonopbouw, 5 ego, jongensnaam, 7. ego, verbrandingsrest, 8. gezelschapsspel, schadelijk, 9 persoonlijk voornaamwoord, titel, 10 boom, ieder, 11 das, stadsplein, 13 heden, muzieknoot, 15. leed, vaal, 17. Turkse titel, watervogel, 18 maaltijd, klem, 19 kledingstuk, namaak, 21 bid, vis, 27 noodkreet, vogel, 29 boom, hoewel, 30. plaatje, voor, 32. bloedwaarde, oude maat, 33. mannelijk dier, persoonlijk voornaamwoord, 34 persoonlijk voornaamwoord, familielid, 35 achter, landbouwwerktuig.

Inzenden: de woorden die ontstaan op de cijfers 21-4-30-29-16-7-36-25-1436-18-33-8-13 13-7-32-6-9-37-11-5-26-28-18-21-16

E-06/07

VIERKANTJES (1PT)

Vul horizontaal en verticaal dezelfde woorden in.

1 opbrengst, 2 glazuur, 3 vreemde munt, 4. despoot, 5. hert, 6. projectiel, 7 giraffe, 8 straatjongen, 9 heldendicht, 10 richting

Inzenden: het woord dat ontstaat op de cijfers 2-3-8-9-10-5-3-6-7-7-1

De podcast over christelijke opvoeding

Luister je mee?

x Ontmoet

x Leer van de gastspreker met kennis van zaken

x Luister naar de reflectie op de gesprekken

Maak kennis met Medair en vraag kosteloos het puzzelboekje aan

Heerlijk ontspannen met een woordzoeker, kruiswoordpuzzel of woordtrapje

Gebruik voor kolom 2 en 3 dezelfde letter van de vorige kolom plus een willekeurige letter

1 wending – boef – deel van een huis, 2 kleur –land in Azië – wonderspreuk, 3. vlek – voorstel –reden, 4 telwoord – plaats in Limburg – baan, 5 halmen – krijgsoverste van David – vaan, 6 zang – hol – gangbaar, 7. loep – scheut – hekwerk, 8. later – plant – wroeten, 9 tiran – kleur – woudezel, 10 nakomeling – steen – poot, 11 beroep – drinkgerei – armoede, 12. beetje – heibel – rein, 13. stand – hert – verlies, 14 vrouwelijk dier – bijzonder – eigentijds, 15 verharde huid – larve – gat, 16. gedwongen – rivier in Noord-Brabant – vaartuig

Inzenden: de regels die ontstaan op de gekleurde verticale hokjes

Oplossingen

A-4 Deuteronomium 8:10

B-4. Horizontaal: 1 groen, 4 deken, 7 beton, 10 dankstond, 11 atlas, 12 reeks, 13 etage, 14 leges, 16 inleg, 18 leest, 20 nonsens, 21 angstig, 22 hekel, 24 egard, 26 reaal, 28 boord, 30 legio, 32 klaar, 34 notabelen, 35 Dakar, 36 image, 37 airco Verticaal: 1 Gouda, 2 overleg, 3 nijdas, 4 donor, 5 kasteel, 6 Noors, 7 badge, 8 toelage, 9 natie, 14 lunch, 15 steel, 16. issue, 17. graad, 18. lager, 19. tegel,

Winnaars

200 punten: M Buitelaar-Kool, Alphen a/d Rijn (0); 400 punten: M.J. de Peinder-Bij de Vaate, Benthuizen (2); P Schotanus, Oudemirdum (3); 1000 punten: A.H. van Gelder-Bergacker, Barendrecht (6); 1200 punten: A Vervoorn, Eindhoven (2); 2200 punten:

A.L. van Wijk-Knops, Dirksland (4);

3200 punten: D van Luik, Ridderkerk (8); 3400 punten: A Gouw, Heerjansdam (0); A. Oreel, Arnemuiden(0);

3800 punten: H P Roseboom-Bart, Bedum (5); M E de Vries, Krimpen a/d

23 kroniek, 25 algebra, 27 amateur, 28. breed, 29. dinar, 30. latei, 31. oblie, 32 Kenia, 33 rondo Dankbaarheid

C-4. Horizontaal: 1 torso – onwil –lever, 2. femel – lepra – Amish, 3. eiken – Nabob – bapao, 4 euvel – linea –adieu, 5 lente – ensis – snood, 6 riant – trouw – Weert Verticaal: 1 gozer –ritus – serie, 2 IJssel – leges – stunt, 3 oneer – radio – onera, 4 nitro – Ooijen – nieuw, 5 derma – aarde – enkel, 6 eerst – taweh – hoera Gij onderhoudt

IJssel (17); 4200 punten: J Kessels, H.I.-Ambacht (10); 4400 punten: B. Hoogendijk-de Jong, Ouderkerk a/d IJssel (7); L Noorlander-Zwijnenburg, Gouderak (16); 4600 punten: G. Nederlof, Capelle a/d IJssel (14); D Monhemius, Ouderkerk a/d IJssel (1); 5400 punten: N. Verduyn, Krimpen a/d Lek (2); S Bustraan, Aagtekerke (12); 5600 punten: C E Baan-Stolk, Emmen (6); 5800 punten: R. van Emous, Putten (6); 6000 punten: R Huls-v d Vliert, Nieuwleusen (12)

al wat er leeft

D-4. 1. bijstand, 2. demonstratie, 3. bescherming, 4 voettocht, 5 waardig, 6 steunen, 7 saamhorig, 8 manier, 9 overheid, 10. maatschappij, 11. foetus, 12 gezang, 13 toespraak, 14 brochure, 15 stilte, 16 menigte, 17 dilemma, 18. lef. Mars voor het Leven.

E-4 1 Weesp, 2 eerst, 3 elder, 4 klier, 5 vleet, 6 alver, 7 noest, 8 Horst, 9. ernst, 10. trust. Week van het Leven

Wilt u bij uw volgende oplossingen aangeven welke prijs u wilt?

Voor de prijzen: zie pag 113 in de Terdege van 22 november jl

Rectificatie

In Terdege van 22 november is helaas een fout geslopen in de puzzels. Het moet zijn:

D5, vraag 3: hoofdstad van Jordanië; E5, vraag 1: zoon van Adam.

„We kennen elkaar door en door”

tekst & beeld: Niek Stam

„Met onze verkoopwagen rijden we de hele week naar standplekken in de omgeving om verse vis te verkopen, we eindigen op zaterdag in ons eigen dorp, Nieuw-Beijerland Het bedrijf is begonnen met vader Kees, die al vanaf zijn 16e op de Noordzee viste In 2004 is hij de verkoopwagen gestart en nu, achttien jaar later, draait de zaak nog steeds heel goed Op woensdag is Kees vrij, dan nemen dochter Dineke en haar man Maarten de standplaats in Oud-Beijerland voor hun rekening. Dineke kan erg goed sturen: zij en Kees zijn de enigen die de grote verkoopwagen zonder deuken door de smalle doorgang naar ons bedrijf krijgen

We hebben in de jaren veel bijgeleerd. Toen we voor het eerst op vlaggetjesdag in Stellendam stonden, wisten we niet wat we meemaakten Het stond er rijen dik met klanten Kees heeft toen zo hard gewerkt, dat hij die avond 3 kilo minder woog. In een familiebedrijf weet je wat je aan elkaar hebt: we kunnen alles tegen elkaar zeggen en kennen elkaar door en door Dat maakt het samenwerken leuk en gezellig. Bijvoorbeeld als er nieuwe soorten salades gemaakt zijn: die proeven we altijd voor met het hele gezin Op verjaardagen gaat het af en toe over het bedrijf – en altijd op een leuke manier. Familietradities hebben we ook: op zaterdagmiddag eten we als familie samen met iedereen die die dag meewerkt: allemaal krijgen ze patat met kibbeling. Het is altijd een gezellige afsluiting van onze werkweek

Een bijzonder voorval hadden we eerder dit jaar Onze vierde dochter Linda zou gaan trouwen, maar Kees kreeg opeens een hernia, hij kon geen stap meer zetten Onze dochters en schoonzoons hebben toen een rooster gemaakt, waardoor Kees zes weken compleet vrij was om te herstellen En precies op tijd voor de bruiloft is dat gelukt! Op zulke momenten merk je echt dat het fijn is om met je gezin samen te werken Iedereen weet wat hij moet doen en gaat voor de ander door het vuur ”

Kees en Magda Nobel met hun zeven dochters, schoonzoon en zus / Nieuw-Beijerland / vishandel

Stromen van liefde

een bijbels dagboek voor iedereen

Gun jezelf een moment op de dag om te bezinnen en je ziel te verfrissen met deze korte en krachtige overdenkingen uit de klassieke werken van Charles Spurgeon. Elke dag bestaat uit drie elementen: een bijbeltekst, een overdenking en een gebed. Stromen van liefde is een mooi uitgevoerd, hardcover dagboek met 180 stukjes. De overdenkingen bieden wijsheid en bemoediging voor het leven van alle dag.

Meer info en bestellen

Lees meer over dit dagboek in de blog op Terdege.nl

GEEF JIJ ONS EEN TOEKOMST?

STEUN ONS!

Maak het leven en de ontwikkeli van een kind met een beperking Jemima mogelijk.

ontwikkeling

ee k d met een in

€ 20

Warmpjes

Klein geluk uit je kindertijd steekt soms zomaar de kop op als warme herinnering. Zo bedacht ik pas hoe heerlijk het was als mijn moeder onze pyjama’s over de verwarming legde terwijl wij in bad zaten. Wat een genot om nog een beetje rillerig van het afdrogen, zo’n voorverwarmde nachtpon aan te kunnen trekken!

Vergeet

Neline is getrouwd en moeder van Martha (9), Abel (7), Jolijn (5), Reinout (3) en Sifra (1).

Dat geluk hebben wij onze kinderen de afgelopen tijd ontzegd We hielden namelijk een wedstrijd met de familie wie het ’t langst zou volhouden zonder verwarming En we wonnen glansrijk, maar we hadden dan ook een exorbitant hoog variabel tarief als stok achter de deur Ik voelde me bijna een beetje schuldig: talloze medelanders hadden slapeloze nachten van hun energierekening en intussen maakten wij er een wedstrijdje van Toen hoorde ik een econoom op de radio foeteren op het prijsplafond „Het kost handenvol geld, en voor mensen die echt in de problemen zitten, is het lang niet genoeg We moeten met z’n allen gewoon veel minder gas verbruiken, dáár moet de overheid op inzetten. Dan gaan de prijzen vanzelf omlaag ” Toch niet zo gek om van besparen een sport van te maken, zelfs als je een vast contract hebt met vooroorlogse tarieven of als het geld je op de rug groeit. Dus: dekens in de aanslag, vesten uit de kast en schouders eronder met z’n allen! Wie het nieuws een beetje volgt, heeft de afgelopen maanden ongetwijfeld al heel wat bespaartips langs zien komen. Meestal zijn het open deuren, vaak verkapte investeringen Maar deze is echt leuk: naai een hooimadam van oud beddengoed en laat daarin je eten garen Ben je niet zo bedreven met de naaimachine, dan kun je je pannen trouwens ook prima in een slaapzak of een dekbed wikkelen Zo doen wij dat al jaren met stoofpeertjes, naar goed gebruik in Jans familie: eerst een poosje laten koken in een klein laagje water met kaneel en dan de pan warm inpakken en een nachtje wegzetten. Dat wordt geheid smullen de volgende dag Maar vergeet niet om je eerst even op de bank te installeren met het voorverwarmde dekbed over je heen Zo genoeglijk! Daar kan een thermostaat op 21 graden niet aan tippen.

niet om je eerst even op de bank te installeren met het voorverwarmde dekbed

Volgende keer

Niets missen van Terdege?

Neem nu een abonnement!

De samenleving wordt complexer, de kloof tussen overheid en burger breder. Het gevolg is een toename van geschillen. Wie zich in het nauw gedreven voelt of door de bomen het bos niet meer ziet, kan naar de rechtswinkel.

Deel 10 in de serie over het Apostolicum. Dit keer Ds. M.A. Kempeneers uit Barendrecht. ”Als God vergeeft, doe Hij dat volkomen en voorgoed.”

Het onderwerp gender kom je overal tegen. Je kunt er moe van worden, of verveeld. Het probleem is alleen dat het iedereen raakt, zeker de jongste generatie. Wegkijken is dus struisvogelpolitiek. Vragen en antwoorden over gender.

Van SGP-Kamerfractie naar het ministerie van Financiën naar de Dordtse Raad. Eline Nieuwland-van den Bosse (31) heeft inmiddels al heel wat politieke ervaring.

Terdege is een reformatorisch familieblad en verschijnt elke twee weken Terdege is een onderdeel van Erdee Media Groep (EMG) EMG legt van abonnees gegevens vast voor de uitvoering van de (abonnee)overeenkomst en om u te informeren over producten en diensten van EMG

Postadres: Terdege, Postbus 613, 7300 AP Apeldoorn

Bezoekadres: Laan van Westenenk 12, 7336 AZ Apeldoorn

Telefoon (algemeen): 055 - 5390333

Fax: 055 - 5419318 E-mail: redactie@terdege nl

Directie: ir C Heutink

Hoofdredactie: dr ir S M de Bruijn

Bladmanager: Jeannette Zeeman-van Grol, tel 055 - 5390333

Chef-redacteur: Gisette van Dalen-Heemskerk, tel 055 - 5390333

Redactie: Jacomijn Ariakhah-Hoekman, Martijn den Hollander, Annemieke Fieret-van den Berg, Huib de Vries

Vormgeving: Marthe Roukens

Abonneeservice: tel 055 - 5390300

e-mail: administratietd@erdee nl

Advertenties: Tel 055-5390499, e-mail: advertentie@erdee nl

ISSN: 1382-9076 Giro 719 502 (Erdee Media Groep)

Druk: Vellendrukkerij BDU Barneveld

Abonnementsprijs: maandincasso € 9,60

De 40e jaargang loopt tot 1 oktober 2023

Abonnementen kunnen op elk moment ingaan

Opzegging: Een maand voor einde abonnementsperiode bij voorkeur telefonisch via Abonneeservice

Adreswijzigingen: Schriftelijk, drie weken vóór ingangsdatum

Aansprakelijkheid: Terdege is op geen enkele wijze aansprakelijk voor producten en diensten die aangeboden worden door adverteerders in deze Terdege

Dit geldt ook voor de integriteit van de adverteerder Meer info: terdege nl; erdeeservice nl

Het is verboden Terdege zonder toestemming op te nemen in, of ter beschikking te stellen van een leesportefeuille Terdege is op geen enkele wijze verantwoordelijk voor de kwaliteit of integriteit van producten en diensten die in de advertenties worden aangeboden

Al 130 jaar is hij ’ s wereld beroemdste langoor: Pieter Konijn. Ontworpen door Beatrix Potter uit Engeland. Leuk feitje: Pieter Konijn heeft echt bestaan. gaat over zien

Voor alle in deze uitgave genoemde toekomstige data geldt Deo volente

Terdege in braille, grootletter en digitale vorm:

Terdege is in braille, grootletter, digitale en in gesproken vorm verkrijgbaar bij Bibliotheekservice

Passend Lezen tel 070-338 15 00

E-mail: klanten@passendlezen nl, Postbus 84010, 2508 AA Den Haag

Ontdek onze ruime keuze in banken, tafels, kasten, fauteuils en nog veel meer. En voor elke bezoeker hebben we een leuke attentie!