RD Magazine-Vakantie bijlage-4 februari 2023 by Erdee Media Groep

REIZEN & VAKANTIE

REFORMATORISCH DAGBLAD ZATERDAG 4 FEBRUARI 2023

Op bergen en in dalen

De langzaamste sneltrein ter wereld heeft misschien wel het mooiste uitzicht

04 28

INHOUD

beeld RD

51 2

4 FEBRUARI 2023

Het gesprek

Column

Spanje

Zwitserland

Schoonheid

Duitsland

Frankrijk

Schotland

Recept

Kits

Puzzel

Het laatste woord

49 VOORWOORD

Verrassende wegen Bestaan rechte wegen van nature eigenlijk wel, begon ik me af te vragen toen ik de verhalen van dit magazine bij elkaar zag komen. Een trein gaat omhoog, omlaag door de Zwitserse Alpen, een wegje slingert door een Frans natuurpark, en glooiende paden liggen langs Schotse graven. „Hoe hebben ze deze spoorlijn dwars door en over de bergen ooit zó kunnen maken?” vraagt Mariska Dijkstra, terwijl ze in de Glacier Express over 291 bruggen en door 91 tunnels reist. En wie hebben dat pad tegen die steile rots in Noord-Spanje uitgehakt? Dappere helden! Wim Hulsman bezocht in de Schotse Hooglanden de kerk waar James Guthrie en Ebenezer Erskine hebben gepreekt – het was daar bij tijden „een poort naar de hemel”. Martha Groothedde loopt dagelijks door Jeruzalem, waar mannen in zwarte pakken op weg zijn naar de synagoge en vrouwen –lezend in de Tehillim, het boek Psalmen– een zebrapad oversteken. Martha wilde trouwens niet eens naar het buitenland; toch woont ze nu vijf jaar in Israël. Reizen – het blijft een beeld van het leven zelf, met z’n kronkelwegen, en over sporen die al dan niet door verre voorouders zijn aangelegd. Clasina van den Heuvel clasina@rd.nl

4 FEBRUARI 2023

beeld Frontline Media

HET GESPREK

Wat drijft iemand in zijn of haar leven? Hoe is hij of zij gevormd? In deze rubriek een persoonlijk interview met een meer of minder bekend persoon uit de breedte van de samenleving. Deze aflevering: Martha Groothedde-Vreugdenhil. Volgende week: Jos Teunissen.

4 FEBRUARI 2023

Samen op de knieën in Israël Mariska Dijkstra-Wolters

Eén ding was voor Martha Groothedde (40), dochter van een zendingspredikant, duidelijk: als ze zelf kinderen zou krijgen, zou ze hen niet naar het buitenland meenemen. Het liep anders. Vijf jaar wonen zij, haar man Albert en hun kinderen inmiddels in Jeruzalem. Deze zomer keren ze terug. „We hebben ervaren dat de Heere helpt.”

gehad. De samenleving in Israël is hard. Zeker als je tot een christelijke minderheid behoort en het Hebreeuws niet goed beheerst. Dan moet je soms bijna letterlijk vechten om een plekje. Het bracht ons als gezin regelmatig op de knieën, hier in de woonkamer, om God te zeggen hoe verdrietig we waren.” „Parkeer de auto maar zo dicht mogelijk langs de rand”, adviseert Martha Groothedde. „Anders ben je zo je spiegel kwijt. Mensen zien een auto hier enkel als vervoermiddel. Dat heeft zo z’n consequenties.” De auto van de familie Groothedde vertoont inmiddels diverse butsen. „Bij het eerste deukje hebben we hem nog laten maken, maar inmiddels doet een krasje meer of minder ons weinig meer. Daarin hebben we ons aardig aangepast.” Twee trappen voeren via een gezamenlijke portiek naar huize Groothedde. Daar is de sfeer direct Hollands. „We hebben alle meubels uit ons huis in Kampen laten verschepen naar Israël. Het duurde een poos voordat ze aankwamen, maar

e route van het oude centrum van Jeruzalem naar het zuiden van de stad, waar Martha Groothedde en haar man Albert wonen, is voor wie voor het eerst in Israël komt, best even wennen. Verkeer dat links én rechts inhaalt, rijstroken waar je alleen op mag als je meer dan twee passagiers in de auto hebt zitten en voortdurend getoeter vragen opperste concentratie. En dat terwijl je eigenlijk ook om je heen wilt kijken, omdat de tocht door Joodse wijken leidt waar mannen in zwarte pakken, met hoeden en gebedsriemen op weg zijn naar de synagoge en vrouwen, al lezend in de Tehillim (het boek Psalmen), het zebrapad oversteken. Martha Groothedde brengt en haalt haar vier kinderen dagelijks naar en van de enige Messiasbelijdende Joodse school, Makor HaTikvha, in de Oude Stad, die langs diezelfde route ligt. „Dat onze kinderen daar twee jaar geleden werden toegelaten, was voor ons allemaal een opluchting. Op de openbare school hebben ze het zwaar 6

4 FEBRUARI 2023

beeld Frontline Media

Hebben jullie Zijn genade de afgelopen jaren vaker ervaren? „Zeker. We hebben ervaren dat als Hij roept, Hij ook kracht geeft. Dat wil niet zeggen dat het altijd makkelijk is en was. Zeker voor de kinderen niet.”

Om in dienst te kunnen treden bij het CIS zijn jullie hervormd geworden. Hoe was die overstap? „Wij zijn er zelf tijdens de sollicitatieprocedure naartoe gegroeid, en hebben daar vrede mee gekregen, maar voor veel van de gemeenteleden in de gereformeerde gemeente van Kampen, waar Albert ouderling was, kwam het onverwacht. We hebben een brief geschreven over ons vertrek naar Israël en de overstap naar de Broederkerk, van waaruit we uitgezonden zouden worden, uitgelegd. Gelukkig zijn er nog altijd goede banden met de gemeente. We worden op de website genoemd als zendingswerkers van de gemeente en we weten dat er zeer regelmatig voor ons wordt gebeden vanuit twee kerken in Kampen. Dat is heel fijn.”

Kinderen van ouders die naar het buitenland vertrekken, kiezen daar niet zelf voor. „Dat weet ik uit ervaring. Er zijn mensen die een droombeeld hebben bij de term zendingswerk. Dat heb ik niet. Mijn vader was namens de Zending Gereformeerde Gemeenten uitgezonden naar Irian Jaya, het huidige Papoea. Ik ben tijdens een verlofperiode in Nederland geboren. Ik heb aan Irian weinig concrete herinneringen, want ik keerde op mijn vierde terug naar Nederland. Maar aan mijn oudere broers en zussen heb ik wel gemerkt hoe heftig het is om op te groeien op het zendingsveld. En om daarna weer te aarden in Nederland. Dat is ook waarom ik al jong besloot dat ik met mijn kinderen later niet naar het buitenland zou verhuizen.”

Hoe vonden de kinderen het om te verhuizen? „Toen we de kinderen vertelden dat God ons naar Israël riep, vroeg onze zoon: „Zou God dat dan ook tegen óns willen zeggen?” Ik dacht: wat moet ik nu zeggen? Maar Albert was direct heel vrijmoedig en zei: „Natuurlijk wil Hij dat ook tegen jullie zeggen.” De zondag daarop preekte een gastpredikant, zonder dat hij van onze plannen wist, over het thema ”wonen in Jeruzalem”, naar aanleiding van Zacharia 2. Hij zei dat mensen in Jeruzalem gezegend zijn omdat God rondom hen is. De kinderen wisten toen zeker: Jeruzalem is de plek waar we moeten zijn. Ik ben daar nog altijd dankbaar voor, want het is iets waar we steeds weer op kunnen terugvallen als het moeilijk is.”

toen ze hier eenmaal stonden –de boeken op precies dezelfde plek als in Nederland– voelden de kinderen en wij ons meteen thuis.” Het appartement dat ze vijf jaar geleden konden huren, zien ze als zegen. „Wonen is erg duur in Israël. Toen de makelaar hoorde wat wij te besteden hadden, gaf ze ons niet veel kans. Toch kwam er in die week een appartement met vijf slaapkamers vrij. De huurprijs was precies het bedrag dat we hadden genoemd. „God is jullie genadig”, zei de makelaar tegen ons.”

Wat maakte dat het toch anders liep? „Al vanaf ons trouwen wisten we dat Albert een roeping in Gods Koninkrijk had. Zeven keer meldde hij zich bij het curatorium van de Theologische School van de Gereformeerde Gemeenten. Steeds weer volgde een afwijzing. Dat was elke keer een zwaar proces en het gaf veel worsteling. Na de zevende keer vroegen we of God de last van onze schouders wilde nemen. Dat gebeurde. In de week na de laatste afwijzing stond er een vacature van het Centrum voor Israëlstudies (CIS) voor een functie in Jeruzalem in de krant. Ik worstelde met de vraag: ben ik echt bereid om te gaan waar Hij ons roept, ook als dat in het buitenland is? Uiteindelijk heb ik gebeden: „Heere, ik wil gaan waar U mij leidt.” Toen we dit pad bewandelden, bleven alle deuren opengaan en heeft de Heere bevestigd dat dit de weg was.”

„Het eerste jaar was ik veel biddend bezig met de kinderen, van wie ik wist dat ze het heel zwaar hadden op school” Martha Groothedde, moeder en YouTuber in Israël

4 FEBRUARI 2023

Martha Groothedde-Vreugdenhil Martha Vreugdenhil wordt in 1982 in Middelburg geboren. Haar ouders zijn dan op verlof van hun zendingswerk voor ZGG in Irian Jaya, Papoea. Vier jaar later neemt haar vader een beroep aan naar Vlissingen en verhuist het gezin naar Nederland. In 2006 trouwt ze met Albert Groothedde. Ze gaan in Kampen wonen en krijgen vier kinderen: Jopke, Albert, Pepijn en Kees. Martha werkt in die tijd parttime als groepsleerkracht in Kampen. Samen met de kinderen verhuizen ze in 2018 naar Jeruzalem omdat Albert gaat werken voor het Centrum voor Israëlstudies. Ze zijn uitgezonden vanuit de Broederkerk in Kampen. In Jeruzalem bezoeken ze een Messiasbelijdende Joodse gemeente. In de zomer van 2023 keren ze weer terug naar Nederland.

Hoe was die eerste tijd in Israël voor u? „Dat eerste jaar was voor mij pittig. Ik had en heb geen toestemming om in Israël te werken, sprak de taal niet en was biddend veel bezig met de kinderen, van wie ik wist dat ze het heel zwaar hadden op school. Ik werd daar erg onrustig van. Ik kon duidelijk mijn ei niet kwijt. Dat had er ook mee te maken dat we mijn piano niet hadden meeverhuisd.”

in het reguliere onderwijs zijn groot –bevatten gerust veertig kinderen– en het is er eigenlijk nooit stil. Toch heb ik besloten hier niets van te zeggen.” Waarom niet? „Ik wil niet overkomen als ”de vrouw uit Nederland die wel even zal zeggen hoe het moet”. Ik heb een hekel aan die houding, misschien ook omdat je die in het zendingswerk vaak terugziet. Zeker in het verleden. Zó met kinderen omgaan hoort bij deze cultuur. En daarin wil ik de mensen ook respecteren.”

En toen? „We schaften een elektrische piano aan. En ik heb me op het leren van de taal gestort. Dat vroeg heel wat doorzettingsvermogen, want Hebreeuws is best ingewikkeld, maar het hielp wel. Ik maakte hierdoor makkelijker contact en kon me ook in onze kerk, een Messiasbelijdende Joodse gemeente, nuttig maken in het kinderwerk.”

Jullie zijn geen zendelingen. Wat is jullie missie wél? „We zijn hier inderdaad niet om Joden te bekeren, dat is Gods werk. Maar we kunnen wel veel van hen leren. Er zijn zo veel verborgenheden in de Bijbel die wij alleen maar kunnen begrijpen als we de Joodse context bij onze interpretatie betrekken. We beseffen dat niet altijd, maar de Heere Jezus was een Jood. In wat Hij zegt, klinken Zijn Joodse opvoeding en de tradities waarin Hij is grootgebracht door. Albert bestudeert zelfs samen met verschillende rabbijnen het Nieuwe Testament. Dat levert ook hun nieuwe inzichten op.”

U stond in Nederland voor de klas. Ziet u verschillen tussen het Nederlandse en het Israëlische onderwijssysteem? „Eerlijk gezegd bijt ik soms bijna m’n tong af als ik zie hoe ze hier met kinderen omgaan. Het gaat er in mijn beleving niet altijd even pedagogisch aan toe. Er is veel onrust in de groep. Dat zie ik zowel in de kerk als op school. De klassen 9

4 FEBRUARI 2023

beeld Frontline Media

„We dekken de tafel bij het begin van de sabbat extra feestelijk, zoals je in Nederland op zondag zou doen”

4 FEBRUARI 2023

Samen met Albert maakt u een videoserie op YouTube, ”De Verkenners”, waarmee jullie Nederlandse kinderen tussen de 8 en 12 willen bereiken. Wat wilt u hun meegeven? „Allereerst liefde voor de Bijbel en voor het land van de Bijbel. Het is mooi dat ze ervaren hoe Israël eruitziet. En dat ze gaan beseffen: de Bijbel is echt waar. Het is ons gebed dat de filmpjes iets bij kinderen raken, dat ze een verlangen krijgen om God te dienen. Ik hoop ook dat ze meer begrip van de Bijbelse geschiedenissen krijgen: het Oude en Nieuwe Testament zijn Joodse boeken. Als je niets van Joodse gewoontes of feesten weet, dan mis je een heleboel. Met kennis van het Jodendom komt de Bijbel meer tot leven.”

Wat hebt u zelf van Joodse gelovigen geleerd? „Wat ik mooi vind, is dat het geloof bij veel Joden, veel meer dan in Nederland, het hele leven doortrekt. Ga ik met een vriendin op stap die inparkeren lastig vindt, dan bidt ze hardop in de auto of ze een parkeerplekje mag vinden. Als blijkt dat er voor de deur inderdaad plaats is, dankt ze hardop: „Halleluja.” Ook mooi: als vrienden bij elkaar op visite komen, sluiten ze af met gebed. Als Nederlander uit de reformatorische traditie moet je daarvoor een drempel over, maar als je die eenmaal over bent, is het erg verrijkend om zo afscheid te nemen.” Hoe kijken mensen tegen jullie, een christelijk gezin uit Nederland, aan? „Klasgenoten van onze kinderen vinden het bijzonder dat we altijd aan tafel met elkaar eten. Dat doen ze hier eigenlijk alleen tijdens de sabbatsmaaltijd, op vrijdagavond. Zelf dekken we de tafel die avond extra feestelijk, net zoals je in Nederland op zondag doet.”

En hoe is het om te wonen in het land van de Bijbel? „Laatst maakte ik een wandeling op een bergweggetje, net buiten Jeruzalem. Er stak een kudde schapen over. Op dat moment dacht ik: nu komt Psalm 23 voor mijn ogen tot leven. Dat ik hier mag wonen, zie ik echt als een voorrecht.”

Hoe vullen jullie hier de zondag in? „Wij hebben ervoor gekozen om hier de sabbat als zondag te vieren. Dat heeft vooral een praktische reden: op zaterdag zijn er in onze gemeente samenkomsten. En op zondag start de school weer.”

Er is ook een andere kant: hoe kun je leven in een land waar continu spanning tussen bevolkingsgroepen bestaat? „Je moet overal beschermd worden, maar hier ben je je er meer van bewust. Het doet wat met je als je hoort dat er molotovcocktails naar Joodse auto’s zijn gegooid op een weg die jij net wilde nemen. Er zijn in de afgelopen jaren akkefietjes geweest, maar we zijn terughoudend om ins en outs daarover te delen. We proberen niet zwartwit te denken, en geen stigma’s te bevestigen, alsof de ene groep alleen maar goed is en de andere alleen maar fout. Dat is gewoon niet zo. We proberen vriendelijk te zijn tegen zowel Jood als Arabier. De situatie hier is complex. Als je nadenkt over de toekomst van dit land, kun je soms alleen maar bidden of de Heere snel terugkomt.”

En als jullie teruggaan naar Nederland? „Dan vullen we de zondag weer als rustdag in, net als vroeger. We gaan ons best doen om in Nederland weer gewoon Nederlander te zijn. Terugkeren zal best aanpassing vragen, maar dat is ons hier ook gelukt.” Is er ook iets waar u tegen opziet? „De reformatorische traditie lijkt in sommige opzichten best op de orthodox-Joodse. In uiterlijk en kleding, maar ook wat de groepsdruk betreft. Mensen weten vaak goed hoe het allemaal moet, vooral voor een ander. Eerlijk gezegd kijk ik naar vooral dat laatste wat minder uit.” Hoe ziet u de toekomst? „Wij hebben het voorrecht dat we een nieuw begin kunnen maken, ons oriënteren op wat we echt belangrijk vinden. Wat dat voor ons gaat worden –Albert predikant, ik weer voor de klas?– ligt nog niet vast. Hopelijk kunnen we iets doen met wat we hier hebben geleerd. En ik kan me ook niet voorstellen dat ik hier nooit meer terug zal komen.”

Zijn er in Israël mogelijkheden om iets te delen van je geloof? „In Israël, en zeker in Jeruzalem, speelt religie een grote rol. De vraag naar wat je gelooft, is hier helemaal niet vreemd. Ik zeg dan dat ik in Yeshua, de Zaligmaker, geloof. Het leidt soms tot mogelijkheden meer te delen. Het schokkende is dat veel Joden die Joodse Naam van Jezus, Yeshua, niet eens kennen. Ze kennen Jezus als Yeshu, wat ”zijn naam zij vervloekt” betekent.”

> rd.nl/hetgesprek

4 FEBRUARI 2023

Boek

nu!

Christelijke vakantieparken...

Nederland, Duitsland, Oostenrijk, Zwitserland, Frankrijk en Tsjechië

Nieuw!

Nederlandstalige kerkdiensten

Parkleider

onsvakanties.nl/cvp |

Recreatieteam

0184 - 422 000

Vakantiehuis gezocht? Wĳ hebben het!

eurochalets.nl Christelijke MTB- en racefietsvakanties

Uitdagende fietsvakanties met medechristenen Kleine groepen (max. 20), ongedwongen sfeer. Onze ervaren reisleiders hebben oog voor de gehele groep, maar zeker ook voor jou persoonlijk. Jij zult je snel thuis voelen. Op de zondagen organiseren wij een moment van bezinning of bezoeken we een kerkdienst.

www.sportieferopuit.nl

Waar wacht je nog op? Boeken!

COLUMN

Landen

wim@rd.nl

oen ik de slogan voor het eerst zag op Vroeger had mijn vader twee weekjes per jaar vaeen billboard langs de weg, had ik de kantie. We deden in die vakantie steevast huisruil neiging heel hard op de rem te gaan met RD-lezers in Zeeland. Het waren vakanties staan. In verband met het zomerse va- die je tegenwoordig lowbudgetvakanties zou noekantieseizoen kwam de website Natuurhuisje men. Er hoefde geen huur betaald te worden en met een kreet die ik niet snel meer zal vergeten: de reis naar het Zeeuwse was vanuit het midden ”Niet vliegen, wel landen”. De medewerker van het van het land kostentechnisch prima te overzien. reclamebureau die dit heeft verzonnen, verdient Toch staan de herinneringen eraan ook nu nog in wat mij betreft een bonus. Want in dat ene zinne- m’n geheugen gegrift. De voorpret, het inpakken tje worden heel wat zaken met elkaar verbonden van de auto, de reis: het waren eigenlijk vakanties zonder dat het niet vliegen een nieuwe wet wordt. op zich. Zo maakt de slogan duidelijk dat we na moeten denken over hoe we onze vakanIk heb weinig met mensen die tie vieren én wat die vakantie We deden steevast vliegen de grootste misdaad vindoet met het milieu. Ook zegt dit den die je in de 21e eeuw kunt huisruil met RDzinnetje impliciet waar het in de begaan. Alsof je in je oude diesel lezers in Zeeland vakantie eigenlijk om moet gaan. wel heel Europa mag doorkruisen, Niet om de bestemming, om de als je Schiphol maar voorbijrijdt. verre of exotische reis, maar om het landen. Dat Evenmin voel ik me thuis bij mensen die een vais psychologentaal, die betekent dat het belang- kantie waarvoor niet gevlogen hoeft te worden bij rijkste doel van een vakantie is dat je tot rust komt. voorbaat mislukt vinden. Alsof je op een camping in Friesland minder tot rust kunt komen dan op Vakantie leidt voor nogal wat mensen namelijk al een exotisch strand ergens ver weg. heel lang niet meer tot datgene waarvoor het eigenlijk bedoeld is. Niet zelden is het zoeken naar Voor mij is het belangrijkste van een vakantie of een betaalbare bestemming een flinke klus. Daar- je landen kunt. En dat staat helemaal los van de bij wordt vakantie steeds vaker niet gebruikt om vraag of je voor die vakantie nu wel of niet opgete landen maar om te laten zien dat je materieel stegen bent. gezien snel bent opgestegen.

4 FEBRUARI 2023

SPANJE

Golven, gezellige stadjes en bergen in Noord-Spanje Corina Schipaanboord

Enorme golven, gezellige stadjes, ruige bergen, eucalyptusbomen en zelfs een woestijn. Het is de moeite waard om Noord-Spanje te verkennen. Puffen van de hitte? Zeker niet! Afgelopen zomer was het er gemiddeld zo’n 25 graden.

Llanes

Comillas

San Vicente de la Barquera

Estella

Lerate

Barcelona

SPANJE

beeld Corina Schipaanboord

Madrid

4 FEBRUARI 2023

dus! Het ruige landschap is schitterend. Hier valt af en toe wel een zweetdruppeltje op de grond. Wat verder bij de kust vandaan is het meteen een stuk warmer. Ook aan de kust zijn er mooie wandeltochten, zoals vanuit Prellezo. Een telefoon met Google Maps is hierbij onmisbaar, want de bewegwijzering is slecht. Je belandt opeens in een heel andere omgeving. Boven je ritselen zacht de blaadjes van eucalyptusbomen. De geur van eucalyptus hangt hier duidelijk. Het nabije strand Barnejo-Berrellín is een beleving op zich. Het is aan een soort kreek. Bij laagwater moet je heel ver lopen om bij de zee te komen. De golven zijn hier wat rustiger. Bij hoogwater worden alle mensen op een kluitje gedreven, aan het begin van de kreek. Terwijl de Spanjaarden zich terugtrekken, geven wij ons als echte Zeeuwen natuurlijk niet zomaar gewonnen. Onze opgeworpen dijk houdt lang stand. In deze kreek zijn amper golven, dus dit is een ideaal strand om met kleinere kinderen naartoe te gaan of om te suppen.

rote golven beuken op de kust. Een paar argeloze toeristen wagen zich in het frisse water van de Atlantische Oceaan. Een nieuwe golf werpt hen omver. Ze krabbelen verschrikt op en zoeken een veilig heenkomen op het strand. Het water is wild in de regio Cantabrië, al verschilt het per strand. Het beste is om je door de branding te haasten en dan mee te dobberen, net voor de golf omkrult. Echte waaghalzen springen de omkrullende golven tegemoet. Een prachtig schouwspel, die met groot geraas omslaande golven. Het doet denken aan Psalm 93: „De Heere in de hoogte is geweldiger dan het bruisen van grote wateren, dan de geweldige baren der zee.” ’s Avonds kleurt de lucht hier paars, roze en oranje, als de zon in de oceaan zakt. De halve camping loopt uit om dit schouwspel te bewonderen, camera’s in de hand. Als de zon verdwenen is, gaat er een applaus op. De schoonheid van de schepping maakt iets los. Aan de kust zijn allerlei sfeervolle stadjes, zoals Llanes. Vanaf de stadsmuur heb je een weids uitzicht over het plaatsje én de mooie kust. Ook Comillas is een bezoekje waard. Hier staat een aantal indrukwekkende bouwwerken, zoals El Capricho, ontworpen door Antoni Gaudí, die ook de Sagrada Familia in Barcelona ontwierp. El Capricho lijkt vanaf een afstandje van legoblokjes gemaakt, dankzij de hoekige vormen en de vele groene en rode stenen. Opvallend zijn ook de vele tegeltjes met zonnebloemen. Ook de moeite waard is het imposante Palacio de Sobrellano en de kerk die ernaast staat. Onvoorstelbaar hoe ze zulke bouwwerken met de vele details vroeger konden bouwen. Glurend door een coniferenhaag kun je hier trouwens ook iets zien van El Capricho. Dat scheelt weer geld en wachttijd, aangezien je vooraf moet reserveren om daar naar binnen te mogen. Kloof Ook het historische stadje San Vicente de la Barquera is een bezoek waard. Hiervandaan zie je de bergen van de Picos de Europa liggen, een ruige bergketen. Het komt niet vaak voor dat je zo dicht bij de kust –een uur rijden– zulke hoge bergen vindt. Je kunt er prachtig wandelen, bijvoorbeeld door de Garganta del Cares, een grote kloof. Het pad is 11 kilometer lang en leidt van Poncebos naar Caín. Vanuit Poncebos moet je eerst nog zo’n 2 kilometer klimmen, daarna is het pad vlak. Naast het pad gaat het steil naar beneden, meestal wel honderden meters. Opletten

’s Avonds kleurt de lucht paars, roze en oranje, als de zon in de oceaan zakt 16

4 FEBRUARI 2023

beeld Corina Schipaanboord

Herder Wat verder landinwaarts ligt de regio Navarra. Dat is een heel verschil met de Costa Verde, oftewel de groene kust. Aan de zee heerst een zeeklimaat, waardoor het er niet al te warm wordt en er af en toe een buitje valt. In Navarra valt duidelijk minder neerslag. De grond is droog en de meeste zonnebloemen op zonnebloemvelden staan er treurig verbrand bij. Er zijn heel veel gele stoppelvelden. Hier en daar zoekt een herder met een enorme schaapskudde zijn weg. Een van hen is een herder uit Bolivia. Zijn twee herdershonden rennen gecontroleerd rondom de kudde van honderden schapen. De herder zoekt z’n weg over de stoppelvelden. Als een greppel de weg

4 FEBRUARI 2023

KOM WERKEN BIJ BINCX

BINCX ZOEKT VERSTERKING

Word jij onze nieuwe collega?

Betrouwbaar Begeleiding

Werkmentaliteit

Jezelf ontwikkelen

Moderne machines

Kennis & opleiding

BINCX zoekt versterking!

Scan de QR-code en ontdek welke uitdaging wij jou bieden!

STAALBOUW

DAK & GEVEL

PREFAB BETON

CASCOBOUW

beeld Corina Schipaanboord

verspert, loopt hij eromheen. De schapen volgen hem gedwee. De dieren die de buitenbocht nemen, moeten een sprintje trekken. Stofwolken dwarrelen op. De omgeving bij het kleine plaatsje Lerate is een uitzondering op de droge omgeving. Dankzij een stuwdam ontstond hier het meer Embalse de Alloz. Het prachtig blauwe water contrasteert met de omliggende gele stoppelvelden. Je kunt er heerlijk zwemmen, suppen en spelen. Of een modderbadje maken in het gele, kleiachtige zand. ’s Middags steekt er vaak een flinke wind op, waardoor je hier ook goed kunt surfen en zeilen. Iglesia Protestante In Navarra zijn diverse kerken en kloosters te bezoeken. Zelfs een ”Iglesia Protestante” in Estella, waar je op zondag een dienst kunt bijwonen. De tien gemeenteleden zijn blij verrast als er een Nederlands gezin binnenstapt. De voorganger deelt iets vanuit Johannes 10 over de goede Herder. Dat we daar nog ‘verse’ plaatjes bij hebben in ons hoofd, compenseert het feit dat het voor ons lastig is om een Spaanse preek te volgen. Tussendoor stelt de voorganger af en toe een vraag waarop de aanwezigen kunnen reageren. Zo blijft iedereen goed bij de les. Ook op doordeweekse dagen word je in dit gebied steeds herinnerd aan God en Zijn Woord. Niet alleen door de schaapherders, maar ook door de wijngaarden die veel vruchten dragen, de vele vale gieren en andere roofvogels die door de lucht zweven. Maar zeker ook in de Las Bardenas Reales, een halfwoestijn van zo’n 42.000 hectare. Het landschap is erg droog en vol met rotsen, heuvels, ravijnen en vlaktes. Een handig beginpunt om dit gebied te bezoeken, is het bezoekerscentrum in Arguedas. Hier kun je een plattegrond krijgen en ervoor kiezen of je te voet, fietsend of met de auto op verkenningstocht gaat. De autoroute is 42 kilometer lang en duurt ongeveer twee uur, omdat je maximaal 30 kilometer per uur mag rijden. En dan nog doet dit veel stof opwaaien! Binnen notime zit de hele auto niet alleen vanbuiten, maar ook vanbinnen onder de witte stofdeeltjes. Je stapt namelijk tijdens de rit regelmatig uit om de schitterende omgeving beter in je op te nemen en vast te leggen.

Samenbindend om ”Zoekt eerst het Koninkrijk van God” in het Spaans te zingen

Erg indrukwekkend is het er in ieder geval wel. Hoewel het vast anders is dan de woestijn waardoor de Israëlieten trokken, doet het je ook daar toch aan denken. De bekendste berg in dit gebied is de Castildetierra. Bovenop ligt een grote steen van zandsteen, dat relatief hard is. De berg daaronder is van klei en mergel, erg gevoelig voor erosie. Net als het overgrote deel van de Las Bardenas Reales. Wetenschappers verwachten dat het gebied in de toekomst niet meer zal bestaan, omdat het zo sterk erodeert. Sommigen geven het nog slechts vijftig jaar. Bezoekers wordt op het hart gedrukt om erg voorzichtig met het landschap om te gaan. Een eindje na de Castildetierra, bij een grote parkeerplaats, kun je via een trap van 200 treden boven op een heuvel komen. Daarvandaan heb je een weids uitzicht over de halfwoestijn. Half september trekken veel schaapherders vanuit de Pyreneeën naar de Las Bardenas Reales, om er te overwinteren.

Erosie Het landschap bevat grote kloven en prachtig gevormde bergen met diverse kleurverschillen, zoals rode strepen. Zal de maan er zo uit zien? 19

4 FEBRUARI 2023

ZWITSERLAND

De langzaamste sneltrein ter wereld Mariska Dijkstra-Wolters

Het is voor veel mensen een droom die uitkomt. Eenmaal in hun leven willen ze in de Glacier Express tussen Zermatt en St. Moritz gezeten hebben. De treinbaan staat dan ook bekend als een van de mooiste ter wereld. Eén kanttekening: wie haast heeft, moet vooral níét instappen.

Bern

Chur

ZWITSERLAND

Davos St. Moritz

Zermatt

4 FEBRUARI 2023

beeld Rhätische Bahn/Stefan Schlumpf

Brig

4 FEBRUARI 2023

beeld Rhätische Bahn/Stefan Schlumpf

et is even zoeken naar de juiste coupé. Twee stoelen tegenover elkaar aan het raam. De meeste mensen blijken hun plek al te hebben ingenomen, terwijl het zeker nog een kwartier duurt voordat de trein zal vertrekken. In deze Glacier Express ga je dan ook niet zomaar even zitten, maar installeer je je. Je hangt je jas op en klapt het tafeltje uit, dat even later gedekt wordt met witte stoffen placemats en kunstig gevouwen servetten. We blijken geluk te hebben: vanwege het 90-jarig bestaan in 2020 zijn de coupés vernieuwd. Daar hadden ze tijdens de coronacrisis mooi de tijd voor, want toen stond de trein lange tijd stil. Zwartleren stoelen met een rood-wit kleedje over de hoofdsteun, de kleuren van de Zwitserse treinmaatschappij Rhätische Bahn, waaraan de Glacier Express gelieerd is. Stoelen met een wifi-aansluiting en een panoramaraam dat doorloopt tot ver in het plafond, waardoor je zelfs boven je hoofd uitzicht hebt op de bergen. We behoren tot de jongste passagiers, valt me op. Het is ook zomaar een doordeweekse herfstdag en voor gezinnen met kinderen zal de prijs die je voor een tweedeklasticket Zermatt–St. Moritz/Davos betaalt (zo’n 158 euro, exclusief reserveringskosten) wellicht een belemmering zijn. En zie je kind maar eens acht uur te vermaken in een trein. Want zo lang duurt de rit.

Een panoramaraam, waardoor je zelfs boven je hoofd uitzicht op de bergen hebt

De reis start op een hoogte van 1605 meter in het autovrije bergdorp Zermatt. In deze regio zijn de hoogste toppen van de Zwitserse Alpen te vinden. Als de trein wegrijdt, zie je de majestueuze, besneeuwde Matterhorn langzaam kleiner worden. We treinen via het Mattertal naar Visp. Het uitzicht is direct spectaculair: grillige rotswanden, diepe kloven en bloeiende alpenweiden. Op de hellingen kleuren de bomen inmiddels geel en rood. Daarbovenuit torenen bergtoppen met eeuwige sneeuw. Zodra we station Visp bereiken, is de trein gedaald naar 651 meter boven de zeespiegel. Daar ligt de hoogste wijngaard ter wereld. En, voor wie het interessant vindt: ook het hoogstgelegen voetbalveld van Europa. De stad Brig, de volgende halte op onze rit, staat bekend om zijn indrukwekkend Stockalperpaleis uit de 17e eeuw. Daarnaast is Brig het startpunt voor wandelingen in het gebied van de Aletschgletsjer, die op de Werelderfgoedlijst van Unesco staat. Die informatie laten wij even aan ons voorbijgaan, want de trein zoeft na een korte tussenstop verder, richting Andermatt. Dat levert niet alleen buiten, maar ook binnen boeiende taferelen op. Op dit stuk wordt namelijk de lunch geserveerd. Dat lijkt een simpel klusje, maar de trein gaat, zeker bij steile stukken, best heen en weer. En zie dan die volle glazen maar zonder morsen neer te zetten. Daar zijn die ribbels op het tafelblad dus voor bedoeld. Een paar minuten na aankomst in Brig steekt de trein de rivier de Rhône over. Daarna gaat het oostwaarts, het Oberes Rhônetal in. Prachtig, maar ook bijna eng om doorheen te rijden, want dit dal is V-vormig en erg smal. Aan het einde, in Oberwald, heeft de Glacier Express een hoogte van 1366 meter bereikt.

beeld RD

Nauwkeurigheid Dat de trein exact op tijd vertrekt, past wel bij het land dat bekendstaat om zijn punctualiteit. Later zal blijken waarom die nauwkeurigheid zo belangrijk is: twee elkaar tegemoetkomende treinen moeten elkaar verschillende keren precies op het juiste moment, op de juiste plek passeren. Het is mogelijk om in te pluggen op een informatiekanaal in je stoelleuning. Daardoor hoor je via –gratis verstrekte– oortjes in het Engels of Duits dat er al in 1891 over het eerste stuk van de spoorlijn, het deel tussen Zermatt en Visp, gereden kon worden. En in 1930 voor het eerst tot St. Moritz. Die data blijven tijdens de reis in ons hoofd zitten. De verbazing wordt steeds groter als we tijdens de route over 291 bruggen en door 91 tunnels –niet geteld, maar ik vertrouw de documentatie erover– door de Zwitserse Alpen toeren. De vergezichten geven een prachtige kijk op de schepping, maar ze laten ook de vraag opkomen: hoe hebben ze deze spoorlijn dwars door en over de bergen ooit zó kunnen maken? 23

4 FEBRUARI 2023

70 % VE RKO C HT !

D E V E R B O R G E N PA R E L VA N D E V E L U W E KOM NA AR HET OPEN HUIS Z AT E R D A G 1 1 F E B R UA R I TIJD 11:00 - 16:00 UUR BEZOEKADRES BIJSTERBOSWEG 8 EPE • • • • • • •

104 luxe boslodges op één van de mooiste plekjes van Nederland. Gelegen aan de rand van de Hoge Veluwe in het rijke natuurgebied van Epe met uitgestrekte bossen en prachtige heidevelden. Verkoop fase 2 is gestart! Kom a.s. zaterdag langs en kies je favoriete kavel uit. Vanaf €219.000,- excl. btw. Eigen gebruik en zorgeloze exploitatie. Oplevering zomer 2023. Netto rendement van 5,1% tot 6,4%.

Landal Sprengerheide www.sprengerheide.nl

Tel: 088 - 184 55 55

Voorthuizen

Genieten op de Veluwe wanneer u wilt Uw eigen plek, midden in de Veluwse bossen. Ziet u zichzelf al zitten in de tuin van uw nieuwe chalet? Waar uw vrije tijd ook echt een gevoel van vrijheid geeft. Even weg van alle drukte. Ontdek de mogelijkheden op de Gerrit Jan’s Hoeve of een van onze andere parken in Voorthuizen. Onze nieuwbouwchalets bieden u alle gemak en zijn onderhoudsvriendelijk. Daarnaast hebben wij regelmatig occasions te koop, inclusief aangelegde tuin. Zien we u in Voorthuizen voor een bezichtiging?

www.gerritjanshoeve.nl

Tunnel Het informatiekanaal geeft aan dat de bergpas richting Realp in het verleden tijdens de winter niet begaanbaar was. Daarom werd er in 1982 een tunnel geopend om de pas te omzeilen. Daarna werd de treindienst een stuk betrouwbaarder. De oude spoorweg werd destijds gesloten, maar in 2010 heropend. Nu rijdt de toeristische stoomtrein Furka Bahn eroverheen. De Glacier Express maakt gebruik van de tunnel. Na Realp volgt een vrij vlak traject naar Andermatt. Daarna gaat het pas echt los. Met behulp van tandradtechniek klimt de Glacier Express naar het hoogste punt van de route op de Oberalp Pass: 2033 meter boven de zeespiegel. Binnen klinkt gepiep en geknars en vragen passagiers zich af of dit wel goed gaat. Ze klappen nog net niet als de trein boven aan de pas stilstaat. Na de Oberalp duikelt het spoor naar beneden, het Rijndal in. Dat ligt op 585 meter hoogte

en is het laagste punt van de route. Zoals de naam al doet vermoeden, ontspringt hier de Rijn. De rivier heeft tussen Ilanz en Reichenau een diepe kloof in de witte rotsen gevormd. Deze regio wordt daarom ook wel de Swiss Grand Canyon genoemd. In Chur verandert de trein van richting. Wie eerst vooruit keek, kijkt nu achteruit. Dat is in ons geval best handig, want we discussieerden net over de vraag of we niet een keer van plek moesten wisselen.

beeld Rhätische Bahn/Stefan Schlumpf

Er klinkt gepiep en geknars. Passagiers vragen zich af of de trein de top van de berg wel zal halen

Landwasserviaduct Het laatste deel van de tocht gaat over hetzelfde spoor als het eerste deel van de Bernina Express (die vanaf Chur richting Italië rijdt). De Glacier Express keert terug naar Reichenau. Vervolgens rijdt hij door een smal dal verder naar het zuiden en gaat hij net voor Filisur over het indrukwekkende Landwasserviaduct. Dat is gelegen op 65 meter hoogte en heeft een lengte van 130 meter. Het viaduct is gebouwd op vijf grote pilaren die door middel van een kronkelige weg naar de Landwassertunnel leiden. Fotocamera’s klaar dus. Al snel blijkt dat je buiten de trein mooiere foto’s kunt maken dan erbinnen. Want bruggen en viaducten waar je overheen rijdt, krijg je natuurlijk niet op de gevoelige plaat. Foto’s maken blijkt sowieso ingewikkeld, zeker als de zon in de ramen reflecteert. Ramen die wel mooi groot zijn, maar niet open kunnen... Pas later komen we erachter dat er in het halletje bij de uitgangsdeuren wel een raam open kan. Bij die plek staat op een gegeven moment dan ook een hele rij mensen. Na Filisur zijn er verschillende keertunnels die de Glacier Express helpen om hoogte te winnen. Dat moet ook wel, want de ingang van de Albulatunnel ligt 1789 meter boven de zeespiegel. Daarna is het nog maar twintig minuten naar eindbestemming St. Moritz. Wie dan nog geen genoeg heeft van het treinen, stapt over in de Bernina Express. Die voert zijn passagiers via de 2328 meter hoge Berninapas, het hoogste punt van alle Europese spoorlijnen, naar het Italiaanse Tirano met zijn mooie historische centrum, aan de andere kant van de Alpen. Wie uit het hooggelegen, soms wat kille, strak-Zwitserse St. Moritz vertrekt, weet niet wat hij meemaakt als hij in het zwoele, kleurrijke Tirano met zijn palmbomen en bananenplanten belandt. > glacierexpress.nl

4 FEBRUARI 2023

VIND HIER UW VAKANTIEWONING

UDDEL: te huur: Ruime 2-pers. Vak.woning (Kroondomein). Prachtige omgeving bij bos en heide. Gratis Wiﬁ, linnengoed, wasmachine. Goed gevulde boekenkast. Info: 06 - 44 87 52 22.

VAKANTIE BINNENLAND

Oud-Vossemeer Zeeland. Te huur ruime woning met ﬁjne tuin en buitenverblijf. Max. 6 pers. Besch. Wk 31 en 32 (29-07/11-08), incl.ﬁetsen, pr. €750 p.wk. Voor info en foto’s app: 06-39097650.

Houd u van veel privacy tijdens uw vakantie? Kom dan genieten in ons royale, sfeervolle 7-persoonschalet. OUDDORP aan zee! (ZH) Kijk op: vakantie-ouddorp. jouwweb.nl of bel 06-23805373

Te huur Elspeet Veluwe

PUTTEN Gezellig, compleet en comfortabel vakantiehuisje voor twee personen (bed-, bad- en keukenlinnen aanw.). Eigen tuintje, veel rust, rondom in ’t groen. Vlak bij bossen (350 m), hei (2 km), dorp (700 m), dijk en strand Nulde (7 km). Te huur per week (za t/m za) €375,- of per midweek (ma t/m vr) €250. Geen verdere kosten. Vrij vanaf 8 apr. t/m 28 okt. Voor info en foto’s: bel 06-37374254.

4 persoons chalet op mooi en rustig bospark Reeenlust. Midden in de natuur. Bij aankomst opgemaakte bedden. Keukenlinnen aanwezig. Gratis wiﬁ en airco aanwezig. Geen huisdieren.

OUDDORP TE HUUR: Vrijst. vakantiewoning met grote tuin op Jonkerstee. Speeltuin, strand op loopafstand en gelegen naast Middelduinen. 5-6 pers. Info: www.jonkerstee-eureka.nl Tel: 06-12648917.

Te huur van particulier: 8-persoons comfortabele vakantiewoning op Bungalowpark Hoge Hexel. Mooie woning met ruime tuin op park met diverse faciliteiten. Voor info/folder: 06 – 23 63 49 77.

Voor info: 038-3313067 of 06 13509639.

Welkom op onze mini-camping Duinzicht te DOMBURG. Plaatsen vrij voor tenten en caravans voor 28 juli en na 11 aug. 6-pers. chalets te huur voor 7 juli en na 18 aug. Minicampingduinzicht.nl Maljaars, tel. 0118-58 1494 of 06-57149054.

TE HUUR: in Oudemirdum dicht bij IJsselmeer en het centrum. 5-pers. huisje in het bos, met speeltuin. Veel wandelen ﬁetsmogelijkheden. Bel of app voor info / foto’s: 06 43940808.

Voor foto’s van onze sfeervolle 8 persoonsbungalow op park HOGE HEXEL kijkt u op www.villanostra.eu. Vroegboekkorting van 10% als u voor 28 februari boekt op onze website of telefonisch: 06-20004564.

Te huur in Renswoude, mooi gelegen chalet voor 4 personen met vrij, landelijk uitzicht, grote tuin. Op gezellig park met zwembad. Geen huisdieren. Tel. 06-41323434. www.chalet-weijdeblik.nl TE HUUR Ouddorp: mooi nieuw 6-pers. luxe chalet, 3 slk. vv airco, CV, wasmachine, droger, vaatwasser, op rustig familieparkje, vlak bij zee, dorp en duinen. Voor meer info kijk op www.ouddorpchalet.nl of bel 0653153744.

Otterlo (VELUWE): Royale 12-persoons VAKANTIEWONING (200m2) met 6 slaapkamers. De woning biedt het comfort van thuis, eigen parkeergelegenheid, veel privacy, wiﬁ en een ruime tuin direct aan het bos. Meer informatie via: www.veluwenoorderpark.nl.

Vakantie op de Veluwe? Welkom in Kroonjuweel, een luxe vakantiewoning met 100% privacy, gelegen aan de rand van het bos. Een topcomfort vakantiehuis net buiten Uddel, het rustige dorpje tussen Harderwijk en Apeldoorn. kroonjuweel.nl of 06-51081201. Te huur mijn nieuwe ruime gezellige chalet met veranda op het prachtige AMELAND op vakantiepark Klein Vaarwater in Buren. Voor inlichtingen en foto’s tel.0622505237 of mail naar rnhamming@gmail.com Nu te boeken! Onze ﬁjne en gezellige vakantiewoning, Boshuis, in Elspeet. Dichtbij bos en heide, aan de rand van het dorp. Kijk op www.boshuiselspeet.nl of bel/app naar 06-49496699. Welkom!

Te huur: Boulevard VLISSINGEN; prachtig 2-persoons vernieuwd ruim appartement. Geweldig zeezicht, balkon, op 4e verdieping, lift, geen huisdieren. V.a. €550,- pw. 06-22553564

Vakantiehuis / B&B tussen Putten en Garderen. Te huur voor 1 of meerdere nachten, (mid) week of weekend. Op loopafstand van het Speulder- en Sprielderbos. Kijk op www.dewekkpot.nl Tel: 06-23577271 Zuid-Limburg 2-4-persoons landhuisje te huur mei t/m aug. van € 390,tot € 540,-pw Mooi uitzicht. Info tel: 043-457 1721 of www.anchusa.nl

Te huur: Veluwe/Epe. Gezellige 4-pers. boerderij op een rustig vakantiepark. Mooie omgeving op loopen fietsafstand. De woning beschikt o.a. over een grote tuin met overkapping, 3 slaapkamers en wasmachine. Voor meer info: www.boerderijtje117.nl CHAAM (NB) 4-6 persoons praktische, zeer mooi en rustig gelegen vakantiewoning te huur. Ligging tussen weilanden en bos, niet op een park. Ideaal voor fietsers en wandelaars. Telnr 06-41138640 Te huur in Katwijk aan Zee modern en comfortabel ingericht 2 pers. appartement, wifi aanwezig, vrij parkeren, terras op zuiden, vrij uitzicht op duinen, een paar min. lopen naar strand. Tel. 071-4071002 Ouddorp T.h. luxe 6-persoons vakantiebungalow met grote tuin, op loopafstand van zee. Veel privacy en Wifi aanwezig. Gehele jaar beschikbaar. Tel. 0655860985

Zoutelande - Prachtige vrijstaande vakantiewoning, 6-7 personen, grote tuin, dichtbij de zee. Nog enkele weken hoogseizoen beschikbaar. Ook geschikt voor ouderen. Zie beschikbaarheid op www.springvloed13.nl

ERMELO: te huur op Park Boshuis onze 7-8-persoons vakantiewoning. Volop privacy en eigen parkeerplaats. Geschikt voor mindervalide gezinslid. contact 0522-463307 of www.christelijkevakantiesite.nl

Te huur. Onze ruime kindvriendelijke tussenwoning (max. 7 p waarvan 1 baby/ peuter) op Walcheren (Zld). 2 km van strand. Winkels, kerk, speeltuin op loopafstand. 22 juli t/m 4 aug. App of bel 0645955906

Te huur in VOORTHUIZEN: gezellig & compleet ingericht chalet (max 6p). Overdekte veranda a/h water. Zonnige, besloten tuin met tramp. en berging. Op rustig park met zwembad. Rust, ruimte, bos, Veluwe. Ga naar: www. huisjevoorthuizen.nl/0629124356

T.h. Hardenberg 5-8 pers Rheezicht incl. ﬁetsen op chr. camping met zwembad. Kindvr., centraal gelegen en rustige tuin. Info + foto’s Buizerd 83 Oldemeyer of 06-13969888 Vrij 1-4 tot 1-11 m.u.v. wk 31+32

TE HUUR: Zeeuwse vrijstaande vakantiewoning met ruime tuin in Burgh Haamstede. Nabij strand, duinen en bos. 3 slaapkamers, max 4+2 pers. Meer info en foto’s: www. natuurhuisje.nl/vakantiehuisje/ 68558

Het hele jaar door te huur: Ons nieuw en volledig ingericht 7-persoons chalet in Oostenrijk (Karinthië). De ligging is schitterend aan de rand van chr. camping met zwembad. Zie www.huisjeoostenrijk.com of bel 06-13552033.

Knip uit! Jubileum in zicht? In 2024 nog weekenden vrij. Ruime 15 persoons groepsaccommodatie www.vakantiehuiswalcheren.nl

Vanaf eind juni is onze comfortabele vakantiewoning “Lutje Stee” in Schildwolde (Gr.) weer beschikbaar! Geschikt voor 1-4 personen. Alles gelijkvloers. 0598-423902 www.lutjestee.nl Hartelijk welkom!

TE HUUR in het mooie Twente: 6-pers. vakantiehuis met veel privacy op een gezinsvriendelijk bungalowpark met goede faciliteiten. Voor info zie www.huisjehogehexel.nl of bel 06-21628970.

Cottage (max. 6 p.) in Schotse Hooglanden (Lochcarron), op sublieme plek direct aan het water.

2-5-persoons vakantiehuis in Den Ham (Ov). Rustig gelegen aan rand van bos met vrij uitzicht over de weilanden. Van alle gemakken voorzien. Incl. snel Wiﬁ www.bw24.nl / 06-20062573 Lauwersmeer Unesco Natuurgebied 6-pers. vakantiehuis Shalom Oostmahorn 159, of Elim Lauwersoog Robbenoort 45, €665 tot €825 per week, bij de Waddenkust. Tel. 0511841986 of 0619419265

Informatie over kerkdiensten, kerkelijke gemeenten en voorgangers Plaats

Voorganger

Plaats, postcode of kerkelijke gemeente

Zoeken

NOORD-ITALIE - Ruim 5-pers. chalet aan het Luganomeer, tussen de bergen. Met airco en ﬁetsen. Op camping met veel voorzieningen en in een prachtige omgeving. www.luganomeerchalet.nl of 06-22133139 Zin om samen te kamperen deze zomer? Welkom in de Franse Alpen tussen 28 juli en 12 augustus! Wij organiseren gezellige, verdiepende activiteiten. Informatie en aanmelden: www.kamperenmetelkaar.nl Te huur 12 -14 persoons vakantiewoning in het zonnige Karinthië! Nieuwe vrijstaande woning op rustige locatie met ruime tuin te midden van prachtige bergen. www.vakantiewoningpenk.nl Tel. 06-11435462.

Geniet van de BOLLENVELDEN en de ZEE! Te huur ons ruime CHALET in ST.MAARTENSVLOTBRUG. www.chaletbuitengewoon.nl

Ons 6-persoons vakantiehuis is schitterend gelegen in bosrijke omgeving. Volop ﬁets- en wandelgelegenheden. Geschikt voor minder validen (2 hooglaagbedden, tillift tot in de badkamer). Ook tillift in het zwembad. www.vakantieparkhellendoorn.nl huisje 88

Info 06-30608337, cottagehighlands.ac.uk.

Vr 21-07 t/m vr 11-08 staat onze vrijst, kindvriendelijke, jaren ‘30 woning voor 6 pers. in Dirksland, eiland Flakkee, 12 min. van het strand, gr. zwembad in tuin, t.h. €115 p.n. 0640661736 voor info.

VAKANTIE BUITENLAND

Te huur: In prachtig Rivierenland een Riviëra vinden? Rust bij bos + water in gezellig luxe chalet? Vanaf € 475 p/w. Super veel privacy, hottub, airco, e-bike etc. 4/5 pers. + evt. huisdier. Tel. 0634209902

Gerieﬂijk VAKANTIEHUIS te huur in prachtig heuvellandschap van AUVERGNE. Tot 10 volwassenen en kinderen. Vier slaapkamers. Hele jaar door AANTREKKELIJK GEPRIJSD. Zie: chatelfr.nl, Info: 06-20394850

TE HUUR: nieuw gebouwde, sfeervolle en luxe vakantiewoning mét boshut in de BELGISCHE ARDENNEN, 2-12 personen. Voor meer informatie, bekijk onze website: www. vakantiewoningchezmarie.nl

4 FEBRUARI 2023

SCHOONHEID

4 FEBRUARI 2023

beeld Jacob Kaptein

Jacob Kaptein (1995) begon met fotograferen toen hij 15 was. Hij heeft zijn bachelor bos- en natuurbeheer gehaald. Zijn werk geeft hem een goede reden om de natuur in te trekken. Jacobs droom is om bijzondere verhalen en prachtige gebieden van onze planeet in beeld te brengen.

Twee kanten van de pampa’s Vanuit Buenos Aires reisde ik naar het meest zuidelijke puntje van continentaal Amerika. Het landschap is dor, kaal en monotoon en strekt zich uit over duizenden kilometers. De regio staat bekend onder de naam pampa’s, wat vlakte betekent. De constante westelijke zomerwind, afkomstig van Antarctica, heeft zijn regen al verloren bij het beklimmen van het Andesgebergte en

ook ik verloor heel wat liters zweet door vanuit tegengestelde richting de pampa’s over te steken. Aan de westelijke zijde aangekomen, veranderde het landschap dramatisch: bergen, meren, gletsjers, weelderige groene bossen en een overvloed aan dieren en planten. In deze smalle strook maakte ik veel meer foto’s dan in het overgrote gedeelte van Patagonië. Dat valt denk ik wel te begrijpen. 30

4 FEBRUARI 2023

beeld Jacob Kaptein

Ook ik verloor heel wat liters zweet door de pampa’s over te steken

4 FEBRUARI 2023

DUITSLAND

Boemelen naar de winderige top van de Brocken Hanneke Klein-den Hertog

Het weer is er onstuimig, het blikveld weids en de geschiedenis tastbaar; wie op de 1141 meter hoge Brocken in de Duitse regio de Harz rondloopt, verveelt zich niet. Ook het kleurrijke vakwerkstadje Wernigerode is een aanrader.

Berlijn Wernigerode Torfhaus

4 FEBRUARI 2023

beeld RD

DUITSLAND

4 FEBRUARI 2023

o’n 1000 meter hoogte overbrugt de stoomtrein tussen het dorpje Wernigerode en de top van het Brockenmassief. Zwarte rook kringelt uit de locomotief, terwijl de trein in een traag tempo tegen de helling op zwoegt, de wagonnetjes achter zich aan. Boven wacht, op 1141 meter hoogte, de Brocken. De markante berg, die hoog uittorent boven de verder vrij vlakke omgeving, is een begrip in de Harz. De beroemde Duitse dichter Johann Wolfgang von Goethe gebruikte zijn barre tocht naar de top van de Brocken, in de winter van 1777, als inspiratiebron voor zijn poëzie. In de Koude Oorlog liep de grens tussen Oost en West dwars over de berg. De Brocken lag in de militaire zone, en was voor burgers verboden gebied. Sovjetsoldaten maakten er de dienst uit en de geheime dienst, de Stasi, gebruikte het strategisch gelegen massief voor spionagedoeleinden. Tegenwoordig herinnert alleen het museum op de top nog aan die beklemmende tijd. Toerisme is vandaag de dag belangrijk voor de Brocken, die omgeven wordt door het Nationaal Park Harz, een beschermd natuurgebied van zo’n 25.000 hectare groot. Wandelaars komen aan hun trekken in dit bosrijke gebied. De regio ligt op zo’n vijf uur rijden vanaf Utrecht. De Brocken beklimmen kan via verschillende wandelpaden. Zo is er de Goetheweg, een route van zo’n 9 kilometer vanuit het dorpje Torfhaus. Tijdens deze wandeling overbrug je ongeveer 350 hoogtemeters. Een andere, kortere optie is het pad vanuit het dorp Schierke. Met zo’n 500 hoogtemeters over een traject van 5,5 kilometer is deze tocht wel een stuk steiler dan de Goetheweg.

Hier en daar lijkt het op een maanlandschap in plaats van een groen wandeloord

kort wordt gestopt, loopt de spoorbaan hier en daar vlak langs de huizen. Bij veel spoorwegovergangen staan mensen even stil om een plaatje te schieten van de voorbijtuffende locomotief. Breed lachend zwaaien ze naar de passagiers. Nadat de trein de bebouwing heeft verlaten, volgen prachtige kilometers door loofbos. Vanaf de stop Drei Annen Hohne gaat het de hoogte in, en wordt het zicht weidser. Zitcomfort Hoewel de smalle houten bankjes in de wagons niet veel zitcomfort bieden, is dat in deze trein geen probleem. Passagiers kunnen als ze dat willen hun stoel inruilen voor een staplaats op een van de balkons. Hier is de ervaring optimaal: de wind in de haren, rook in het gezicht. De smalspoorbaan is belangrijk voor het toerisme in de regio –de trein trekt jaarlijks zo’n 1 miljoen bezoekers– maar de attractie niet onomstreden. Wie tijdens de tocht zijn ogen goed de kost geeft, ziet hier en daar zwartgeblakerde stammen. De vonken die uit de schoorsteen van de locomotief komen, hebben in het verleden regelmatig brandjes veroorzaakt. Daarom is het traject zo nu en dan, in zeer droge periodes, gesloten. Een aantal politici pleit er zelfs voor om de baan helemaal in de ban te doen. Hoe hoger de locomotief komt, hoe meer de kale, grijze bomen opvallen. Hier en daar lijkt het op een maanlandschap in plaats van op een groen wandeloord. Boosdoener is de schorskever, vertelt een Duitse medepassagier. Dit beestje plant zich razendsnel voort en betekent een ware ramp voor de bossen in de Harz. De larven van het dier eten zich een weg naar het binnenste van de boom. De fijnsparren, die na de Tweede Wereldoorlog massaal in dit gebied werden aan-

beeld RD

Historische stoomtrein Voor wie niet van klimmen houdt, zijn er ook andere manieren om de top van de Brocken te bereiken. De meest unieke is door middel van een rit met een historische stoomtrein. Deze treinen doorkruisen, over drie trajecten, grote delen van de Harz. Een ervan, de Brockenbahn, voert naar de top van de Brocken. Vanaf vakwerkstad Wernigerode stap je, na een rit van ruim anderhalf uur, uit op de top van het Brockenplateau. Als uitje voor het hele gezin is deze excursie prijzig: volwassenen betalen 51 euro voor een retourtje, voor kinderen van 6 tot 14 jaar is de prijs 30,50 euro (prijzen in 2022). Voor dat geld heb je dan wel een bijzondere ervaring. De locomotief met zijn rood-gele wagonnetjes trekt onderweg heel wat bekijks. Tijdens de rit door Wernigerode, waar een aantal keer 35

4 FEBRUARI 2023

VAKANTIE IN DE BETUWE Boerderijcamping de Vijverhof in Ommeren, voor ouderen en gezinnen. Goede sanitaire voorzieningen, ook voor mindervalide. Te huur: stacaravan, chalet en vakantiewoning. www.campingdevijverhof.nl info@campingdevijverhof.nl Ommerenveldseweg 51 4032 NB Ommeren 0344 60 19 73 • 06 21 61n 16 10

Te koop en te huur

DE Ontspannen AAN ZEEUWSE KUST & Genieten

Nieuw!

L U X E E N C O M F O R TA B E L

S A N I TA I R G E B O U W

met familiebadkamer Met het comfort en luxe van thuis

Luxe chalets voor vakantie, 2e woning of verhuur, centraal op de Veluwe.

SUPERLEUKE

activiteiten Voor het hele gezin

Van 2 tot 17 personen.

Zondagsrust.

Familie Bos - www.uddelermeer.com Tel. 0577 - 40 12 31

Koudekerkseweg 165 www.devlaschaard.nl

Middelburg

Telnr.

info@devlaschaard.nl

06-20328254

Volg ons op

Christelijke cruises

Ontspannen reizen met de mooiste uitzichten! Varen langs prachtige plaatsen en landschappen Met het luxe MS Dutch Grace Volpension Reizen in vertrouwde sfeer met gelijkgestemden Goed Idee Reizen reisbegeleiders

6-daagse cruise Rijn & Moezel vanaf € 999,8-daagse cruise Rijn & Moezel vanaf € 1299,6-daagse cruise IJsselmeer & Texel vanaf € 1089,-

Boek tijdens de INFORMATIEDAG en ontvang een aantrekkelijke korting van € 75 per boeking. D.V. zaterdag 18 februari 2023 10.00 – 15.00 uur • TUI reisbureau Sliedrecht – Stationsweg 1 • TUI reisbureau Middelharnis – Zandpad 62

INFORMATIE EN BOEKINGEN: www.tui.nl/goed-idee-reizen of informeer bij je reisadviseur

Nederland werd waargenomen had een snelheid van 202 kilometer per uur. Boven loopt er een wandelpad rondom het plateau. Met een beetje geluk hoor je in de verte de volgende trein al aan komen tuffen. Voor wie wat meer wil weten over de natuur in het nationale park, staan er langs het pad een aantal borden met informatie, zowel in het Duits als in het Engels. Met de natuur op de top gaat het goed, zo groeien er tegenwoordig weer 1500 plantensoorten op het Brockenplateau. Een flinke verbetering ten opzichte van de honderd soorten die de DDR-tijd overleefden.

geplant, zijn niet bestand tegen deze aanval, en vallen bij bosjes. Scandinavië Wie een bezoek plant aan de top van de Brocken, doet er goed aan om, ook in de zomer, warme en winddichte kleding mee te nemen. Zelfs als het in Wernigerode, dat hemelsbreed maar zo’n 10 kilometer verderop ligt, heerlijk warm en zonnig is, kan dat op de top van de Brocken een heel ander verhaal zijn. Wie in het vakwerkstadje in de stoomtrein stapt, voelt gedurende de ruim anderhalf uur durende rit de temperatuur afnemen en de wind toenemen. Niet gek, want op de Brocken heerst een klimaat dat vergelijkbaar is met dat in Scandinavië. De gemiddelde temperatuur op de berg is 3,5 graden, in vergelijking met 9 graden in de rest van Duitsland. De wind lijkt door je heen te blazen op de kale hoogte. De hoogste windsnelheid werd in 1984 gemeten op 263 kilometer per uur. Ter vergelijking, de krachtigste windstoot die ooit in

IJzeren Gordijn Museum het Brockenhaus biedt een schat aan informatie over zowel de natuur rondom de berg als over de geschiedenis van het massief. Zo is er een expositie die een goed beeld geeft van de gebeurtenissen in de Koude Oorlog en rond de val van het IJzeren Gordijn. Op de bovenste verdieping is de schotel te zien waarmee de Stasi door de jaren heen meer dan 16 miljoen mensen bespioneerde. Ook valt te lezen dat in 1984 het dak van het onderkomen van de officieren eraf waaide. De brokstukken lagen naderhand verspreid over het hele plateau. Bezoekers die het Duits niet goed machtig zijn moeten het in dit museum vooral hebben van de tentoongestelde objecten en foto’s: informatieborden zijn vrijwel nergens vertaald naar het Engels of Nederlands.

beeld RD

Op de Brocken heerst een klimaat dat vergelijkbaar is met dat in Scandinavië

Bonte stad Wernigerode wordt niet voor niets ”de bonte stad van de Harz” genoemd. In de straten van het oude gedeelte van het middeleeuwse stadje staan gele, roze en groene gevels naast elkaar. De stad is helemaal ingericht op toeristen. Zo is er het kasteel, dat hoog uittorent boven Wernigerode en te voet of met een elektrisch treintje te bereiken is. Het slot was lange tijd in handen van de voorouders van Juliana van Stolberg, de moeder van Willem van Oranje. Het kasteel is van april tot november iedere dag geopend. In de ruim vijftig opengestelde kamers ademt alles het adellijke leven in de negentiende eeuw. Voor wie reist met kinderen zijn bezoekjes aan het miniatuurpark en het luchtvaartmuseum de moeite waard. Ook leuk: al struinend door de smalle straatjes op zoek naar bijzondere vakwerkhuizen. Zo zijn er bijvoorbeeld het kleinste huis en het scheve huis. Beide gebouwen huisvesten tegenwoordig een klein museum. 4 FEBRUARI 2023

4 FEBRUARI 2023

FRANKRIJK

Het best bewaarde geheim van Frankrijk Imco Lanting

Frankrijk is sinds jaar en dag het populairste vakantieland ter wereld, maar toch bestaan er nog gebieden die zo onbekend zijn, dat zelfs veel Fransen ze niet kennen. Zoals het regionale natuurpark LivradoisForez, ten oosten van Clermont-Ferrand.

Parijs

FRANKRIJK

ClermontFerrand

Thiers Lyon

beeld Imco Lanting

Échandelys

Ambert

4 FEBRUARI 2023

We krijgen het gevoel dat we meer herten, vossen en fazanten dan mensen zien 40

4 FEBRUARI 2023

beeld Imco Lanting

doorkijkje een stop inlassen. De stilte is telkens overweldigend en we krijgen het gevoel dat we soms meer herten, vossen en fazanten dan mensen zien. Zo veel rust en ruimte, waar vind je die nog? Is de Livradois-Forez inderdaad een van de best bewaarde geheimen van Frankrijk? Een ding staat vast: als mensen er per ongeluk belanden, is de kans groot dat ze blijven. Zo verging het tenminste, een jaar of tien geleden, twee Nederlandse echtparen. Afzonderlijk van elkaar waren Mélanie en Marco en Gerda en Cees in Frankrijk op zoek naar een geschikte plek om te wonen. Ze reden maar wat rond in Midden-Frankrijk, namen onbekende afslagen en werden verliefd op Échandelys, een op 1000 meter hoogte gelegen gehucht, omringd door uitgestrekte bossen. Het dorp zelf was, door leegloop en vergrijzing, op sterven na dood. Maar ze kwamen voor de natuur en de rust en daar was tenminste geen gebrek aan. Na het opknappen van hun huizen openden ze hun gîtes en minicampings en via mond-tot-mondreclame kwamen dan toch de, vooral Nederlandse, reizigers: fervente wandelaars, natuurliefhebbers en de ‘verdwaalden’, die vaak geen idee hadden waar ze waren beland – en vervolgens weken bleven. Neveneffect was dat het hele dorp profiteerde van de ineens aanwezige toeristen. Het al jaren aftakelende restaurantje Le Relais de la Fontaine naast de fontein op het kerkplein kreeg, na jaren van verval en sluiting, een verfje en ging weer open. Met fris elan organiseren de jonge beheerders tegenwoordig marktjes met lokale producten en spelletjesavonden. Het onbedoelde ‘ontwikkelingswerk’ van de Nederlanders werd zo gewaardeerd, dat twee van hen in 2020 met ruime meerderheid in de dorpsraad werden verkozen. Zelfredzaamheid is een belangrijk onderdeel van het DNA van de Livradois-Forez. Eeuwenlang moesten inwoners van deze haast onbereikbare streek het zelf zien te rooien. De geografische omstandigheden maakten het onmogelijk grote industrieën te vestigen en op de smalle weggetjes moeten elkaar tegemoetkomende automobilisten ook nu nog geregeld de berm in om elkaar te kunnen passeren. Maar met de overvloed aan bomen en water konden in de Livradois-Forez toch twee bloeiende ambachten ontstaan, waar duizenden banen mee gemoeid waren en die het gebied op de kaart zetten. Langs de rivier de Dore, in een smalle vallei bij het stadje Ambert, stonden tussen de 15e en

p de werktafel van Gilles ligt een staalkaart met stukjes hout aan een touwtje, afkomstig van zeventig verschillende soorten naald-, loof- en fruitbomen uit de bossen rondom zijn atelier. Elke soort heeft een eigen textuur en kleur. „Geen twee bomen zijn hetzelfde”, zegt Gilles. Van dikke planken die naast zijn werkplaats op rekken liggen te drogen, figuurzaagt de Fransman de meest verfijnde kunstwerkjes: van lampenkampen met priegelige versieringen, kaarsenhouders, puzzels tot flinterdunne boekenleggers. Aan basismateriaal heeft hij in elk geval geen gebrek, hier in de Livradois. Alleen al onderweg naar dit anonieme gehucht leek er aan het bos geen eind te komen. „Een geschenk van de natuur”, noemt Gilles bomen liefkozend. Zonder de exploitatie van hout in alle denkbare vormen zou het leven in deze van oudsher straatarme streek nagenoeg onmogelijk zijn geweest. Parc Régional Livradois-Forez is qua oppervlakte zes keer groter dan Het Nationale Park De Hoge Veluwe. Het bergachtige gebied strekt zich van noord naar zuid uit tussen Lyon en Clermont-Ferrand. Meer dan de helft ervan, ruim 1500 vierkante kilometer, bestaat uit bos. Slingerend door het landschap vol valleien, riviertjes, houthakbedrijven en tussen bomen verborgen, middeleeuwse gehuchtjes, vergeet je de tijd. Is dit werkelijk de 21e eeuw? En vooral: waar zijn de toeristen? De enkele camping die we passeren is piepklein en ook gîtes, vakantiewoningen, en chambres d’hôtes, de Franse bed and breakfasts, hebben meestal maar een paar kamers. Frankrijk trekt jaarlijks 200 miljoen buitenlandse bezoekers, maar de afslag Livradois lijken ze allemaal voorbij te sjezen. Onbegrijpelijk, denken we, als we bij het zoveelste prachtige

4 FEBRUARI 2023

Ambachten in de Livradois-Forez

leine ambachten zijn overal in de Livradois-Forez te vinden. Ateliers en werkplaatsen zitten verborgen in gehuchtjes, boven op een berg of diep in een vallei. Voor de zichtbaarheid van deze verspreid wonende ondernemers heeft het toeristenbureau een speciale plattegrond samengesteld, de route van de ambachten. Het is de moeite waard een aantal van deze bedrijfjes te bezoeken of er zelfs een workshop te volgen. Een selectie.

imker. Hij kweekt zelf de koninginnen in de achtertuin. De 250 bijenkasten staan wijd verspreid, zodat de bijen verschillende soorten honing produceren. Te koop in lokale winkeltjes en op de markt. > sites.google.com/view/le-soleil-du-mas

La Ferme des Supeyres. Als jurist in een grote stad leidde Antoine voornamelijk een zittend bestaan. Nu melkt hij twee keer daags zijn koeien en maakt van de 350 liter melk 16 Fourme d’Amberts, een bekende blauwkaas uit de Livradois, die behalve in Frankrijk vooral in Duitsland populair is. Antoine verkoopt, als kleine boer, zijn kazen alleen op de lokale markt. Bezoekers mogen in de zomer meehelpen met koeien melken. Kijken hoe de kaas wordt gemaakt kan in de buurt, bij Fromagerie l’Ambertoise.

Île aux Crayons in Olliergues. Hartje winter trekt Patrick de natuur in om bossen wilgentenen te oogsten. Daar maakt hij in zijn werkplaats potloden van, in alle kleuren van de regenboog. Zijn de sprieten te dun voor potloden, dan gaan die naar de rietvlechters naast hem. In de zomervakantie ontvangt Patrick groepen en geeft hij (kinder)workshops. Zijn handgemaakte creaties zijn ter plekke te koop. Ruim extra tijd in om het prachtige, middeleeuwse dorp aan het riviertje La Dore te verkennen. > ileauxcrayons.com

La Ferme de Douce Laine in Sauxillanges. Een boerderij vol angorageiten op de met kleine vulkanen bezaaide vlakte in het uiterste westen van de Livradois-Forez. De kudde produceert jaarlijks 350 kilo hoogwaardige wol. Eigenaresse Sandra laat daar in de buurt sjaals, truien en kleden van maken, die ze in een winkeltje op het erf verkoopt. Een kudde geiten van het type Centraal Massief levert melk voor Italiaans ijs, waarmee ze op de plaatselijke markt staat.

> fromages-aop-auvergne.com/etape/fromagerie-ambertoise; >supyres.fr

La Ferme de la Framboise in Saint Gervais-sous-Meymont en Domaine de l’Hortulus in Lezoux. In de tuinen van Manu leren bezoekers alles over medicinale planten. Fabienne plukt eetbare planten en bloemen met haar bezoekers, die ze daarna gezamenlijk verwerken in salades.

> lafermedelaframboise.fr

L’Atelier de Bois Chantourné in Beurrières. Dit is de werkplaats van Gilles (zie “Het best bewaarde geheim van Frankrijk”). Hij geeft workshops figuurzagen.

> routedesmetiers.fr/ﬁche/la-ferme-douce-laine-4

Verre d’Auzelles in Auzelles. Marie-Paule werkte jarenlang in de Eiffeltoren in Parijs, maar koos bewust voor een ander leven in de rust van de Livradois-Forez. Van gekleurd, gebroken glas soldeert ze volgens de Tiffany-methode (koperdraad en zilverfolie) sieraden, waxinelichthouders en andere kunstvoorwerpen. Workshop mogelijk.

> boischantourne.com

Coutellerie Robert David. Workshop bij een van de bekendste messenmakers van de regio. Beginnend met de losse onderdelen - van lemmet, heft en klinknagels tot de tang (het verbindingsstuk waardoor het mes inklapbaar is) – loop je zo, na 2 uur geconcentreerd hameren, vijlen en slijpen, naar buiten met je zelfgemaakte mes.

> routedesmetiers.fr/ﬁche/verre-dauzelles

Le Soleil du Mas in Grandval. Solen gaf zijn goedbetaalde baan in de IT op en werd, midden in de natuur van de Livradois-Forez,

> robert-david.com

4 FEBRUARI 2023

De drukke buitenwereld lijkt verder weg dan ooit

beeld Imco Lanting

in voorbije eeuwen zijn weg vond door het hele land, is nu alleen lokaal nog in trek, vooral bij kunstenaars.

begin 20e eeuw tientallen papiermolens. Van al die molens staat er nog één overeind – als levend erfgoed: Moulin Richard de Bas. Het onwaarschijnlijk mooi aan een bergbeek gelegen complex is uitgegroeid tot de bekendste toeristische attractie in de Livradois-Forez. In de oorspronkelijke woning van de toenmalige papiermolenaar vertellen foto’s en historische objecten het verhaal van papier door de geschiedenis heen. Door de benedenverdieping spoelt water, dat een houten rad draaiende houdt. De daaraan gekoppelde, grote bespijkerde hamers slaan en scheuren grote witte lappen katoen en hennep met kracht uit elkaar. De egale witte smurrie die daardoor ontstaat is de basis voor het papier. De papiermaker doopt een houten frame in de brij, laat het uitlekken en legt het, vel voor vel, op een stapel te drogen. Het exclusieve papier, dat

Leef verborgen „Voor een gelukkig leven, leef verborgen”, luidt een bekend citaat van de 18e-eeuwse Franse schrijver Jean-Pierre Florian. Een motto dat zeventigers Patrice (72) en Jocelyne (77) uit het hart gegrepen is. Geboren en getogen in Normandië, zochten ze meteen na hun huwelijk een plek met minder (zee)wind en meer natuur. Patrice: „We pakten een plattegrond van Frankrijk, zochten daarop de grootste groene vlek –de Livradois-Forez– en pakten, zonder te weten waar we zouden belanden, ons boeltje. Zo is het letterlijk gegaan.” Ze vonden er meteen de plaats van hun dromen. In een weelderig groen, besloten valleitje en onzichtbaar voor iedereen, verbouwden ze een vervallen meelmolen aan een bergstroompje. Ze stichtten een gezinnetje en nu hun kinderen het huis uit zijn, verhuren ze twee kamers en een gîte aan gasten. Terwijl Jocelyne in de serre uitkijkt over het zwembad, de moestuin en de bomen die hoog tegen de hellingen rondom hun huis groeien, vertelt ze: „Ik ben nergens gelukkiger dan hier. Dit plekje is mijn leven. Er zijn tijden dat ik er wekenlang niet uitkom, in de winter soms noodgedwongen doordat we zijn ingesneeuwd.” Als we over het steile paadje naar boven rijden, is het valleitje snel uit het zicht. We zetten de auto (wéér) stil en snuiven de frisse boslucht op. Zin om straks de snelweg op te draaien, hebben we niet. De drukke buitenwereld lijkt verder weg dan ooit – en we willen die nog graag even op afstand houden. ”Pour vivre heureux, vivrons cachés”; voor een gelukkig leven, leef verborgen. Zou het waar zijn? Hier wel, zo lijkt het. Al vinden de meeste mensen in deze afgelegen, Franse streek het duidelijk ook best fijn als er af en toe iemand langskomt. > vacances-livradois-forez.com

4 FEBRUARI 2023

SCHOTLAND

Stirling, poort naar de Hooglanden… en meer Wim Hulsman

Stirling ligt in het hart van Schotland. Letterlijk, gezien de ligging op de landkaart, maar ook figuurlijk als de stad waar de Schotse koningen zetelden. Die betekenis straalt nog steeds af op de stad aan de voet van de Hooglanden. Een plaats die soms ook een poort naar de hemel was.

SCHOTLAND

Stirling

4 FEBRUARI 2023

beeld VisitScotland, Kenny Lam

Edinburgh

4 FEBRUARI 2023

beeld VisitScotland, Kenny Lam en RD

oog rijst de rots op uit de vlakte waarin de rivier de Forth kronkelt. Boven op de uitstekende steenrug staat het kasteel van Stirling. Direct is duidelijk hoe strategisch de ligging is: de vlakte overziend kon de kasteelheer vanaf veilige hoogte de vijand van ver zien aankomen. In de verte steken de eerste heuvels van de ruwe Schotse Hooglanden hun kop omhoog. „Stirling is gesticht als Royal Burgh, koninklijke burcht, in 1124. Het is een historische stad en was eeuwenlang een van de hoofdsteden van Schotland”, zegt gids Sara Paddeo-Kornobis, kenner van de stad. „Stirling was de favoriete verblijfplaats van de Stuart-dynastie: ver weg van de drukte van Edinburgh. De koningen verbleven hier graag, dicht bij hun jachtgebied. Zo komt Stirling aan de naam ”stad van de Schotse koningen””, zegt Paddeo. Toen koning Jacobus VI in 1603 naar Londen vertrok om daar de troon te bestijgen, verloor Stirling zijn bijzondere positie, maar de koninklijke geschiedenis leeft hier nog. De klim vanuit het nieuwere deel van de stad naar het kasteel is flink. Veel mensen pakken de auto of pendelbus. De bijzonderste bezienswaardigheden liggen op de top, maar de Spittal Street ernaartoe voert ook langs historische gebouwen. Tegelijk is er veel vergane glorie: een statig gebouw dient nu als hotel en even verderop huist de jeugdherberg achter de gevel van een kerk. Hier stond vanaf 1740 de zogeheten Erskinekerk. De bekende ds. Ebenezer Erskine had kort daarvoor gebroken met de Church of Scotland. De kerk kreeg later een ander uiterlijk. De huidige voorgevel dateert van rond 1820. Naast de kerk stond ooit de oude gevangenis. Nu is het een museum waar bezoekers kunnen griezelen en alles te weten kunnen komen over de „gruwelijke wereld van misdaad en veroordeling”.

Achter de gevel van de Erskinekerk huist nu een jeugdherberg

de kerk liep zo hoog op dat Guthrie uiteindelijk werd gearresteerd en vastgezet in het kasteel van Stirling en daarna opgehangen in de hoofdstad Edinburgh. Zijn licht scheen helder, of beter: hij mocht rijk spreken van het Licht. Guthries preken bleven geliefd, ook in Nederland. Dat geldt ook voor die van Ebenezer Erskine. Ook hij stond in de Church of the Holy Rude. Het waren gezegende tijden. De Heere werkte. Op avondmaalszondagen kon het hier vol zijn. Regelmatig kwam zijn broer Ralph Erskine hem dan helpen bij de bediening. Stirling zou in dat opzicht ook een poort naar de hemel genoemd kunnen worden, want hier daalde de Geest vaak af om mensen iets van Christus te doen zien. Naast de kerk ligt een uitgestrekte begraafplaats. Liefhebbers van de kerkgeschiedenis mogen deze niet zonder bezoek passeren. Hier staan monumenten die herinneren aan grote namen. Midden op het kerkhof staat een groot reformatiemonument, met een beeld van Knox in het midden. Het wordt geflankeerd door beelden

Kroning De wandeling gaat verder. Aan het einde van de straat staat de Church of the Holy Rude, oftewel de kerk van het Heilige Kruis. „Het is het op een na oudste gebouw in Stirling en een van de drie nog in gebruik zijnde kerken in het Verenigd Koninkrijk waar een koninklijke kroning plaatsvond. James of Jacobus VI (zoon van Mary, koningin der Schotten) werd er in 1567 gekroond”, weet Paddeo. De Schotse reformator John Knox preekte bij die plechtigheid in deze kerk. Later diende de Schotse prediker James Guthrie (1612-1661) de gemeente hier. Het conflict met de koning over diens zeggenschap in 46

4 FEBRUARI 2023

van twee andere strijders in de kerk: de theoloog en reformator Andrew Melville (1545-1622) en de theoloog Alex Henderson (ca. 1583-1646). Op de begraafplaats ligt een hoge rots. Een jong stel geniet er van elkaar en van het uitzicht. Ronddwalend vindt de bezoeker standbeelden van de Schotse predikanten James Renwick, Ebenezer Erskine en James Guthrie. Een koepel met daarin twee vrouwenstandbeelden herinnert aan de marteldood van Margaret Wilson en de oudere Margaret Lachlane. Zij werden in 1685 verdronken in zee, omdat ze hun dienst aan Christus niet wilden afzweren. En zo zijn er nog meer indringende verhalen. Een gids vertelt deze middag aan iedereen die interesse heeft over de bijzonderheden van de begraafplaats. Bankjes geven de gelegenheid om het memento mori invulling te geven, maar ook om Gods grote daden te overdenken.

Hier voelt elke Schot de trots van zijn voorgeslacht. Voor de poort staat een groot beeld van Robert de Bruce (1274-1329). De vrijheidsstrijder voerde het Schotse leger aan en versloeg in de slag bij Bannockburn in 1314 het machtige Engelse leger. Dankzij hem bleef Schotland onafhankelijk, onderstreept de gids. Robert kijkt uit over de plek waar hij ooit streed, beneden in de vallei. In de verte is het Wallacemonument zichtbaar: een hoge uitkijktoren. Ook dat herinnert aan een beroemde veldslag, in 1297. Daarachter rijzen de heuvels van de Schotse Hooglanden op. Na een dag stad, cultuur en geschiedenis nodigen die uit voor een stevige wandeltocht. Maar dat is voor morgen. Het Reformatorisch Dagblad organiseert een tiendaagse reis naar Schotland met een dagtocht naar de Schotse Hooglanden, van 26 juni t/m 5 juli. Een bezoek aan Stirling maakt deel uit van het programma. Reisleider is prof. dr. A. Baars. > beleefenontmoet.nl voor meer informatie

Kasteel Nog even naar het kasteel. Het gaat bijna dicht. 47

4 FEBRUARI 2023

Voor iedereen een belevenis.

Hoge Hexel faciliteert: Kleinschalig en gemoedelijk park

www.avantareizen.nl

Diverse bungalows & landhuizen

Al 40 jaar christelĳke jongerenreizen van Alaska tot Zuid-Afrika en van de Himalaya tot de Dode Zee

Overdekt zwembad Gezellige horeca Groepsaccommodaties Rust en Ruimte Zondagsrust E-chopper & fatbike verhuur

NU OOK

4 Bowlingbanen www.bungalowparkhogehexel.nl

Geniet van uw vakantie op een unieke locatie midden in de natuur Op het domein van de Molen van Medael in Hombourg geniet u van vakantie op een unieke locatie. Onze luxe vakantiewoningen zijn gelegen midden in de natuur, met aan de ene zijde het bos en aan de andere kant het riviertje de Gulp, dat langzaam zijn weg baant door het dal. Op ons domein bevinden zich een grote speeltuin, tennis- en voetbalveld, (beach-)volleybalveld, jeu des boulesbanen en grote speelweides.

Activiteiten & gastronomie

Rue de Rémersdael 98 | 4852 Hombourg (België) +32 8778 4350 www.molenvanmedael.eu | info@molenvanmedael.eu

Bezoek onze ambachtelijke stroopstokerij en beleef & proef de geheimen van dit eeuwenoude ambacht. Ook kunt u zelf uw eigen Limburgse vlaai bakken in onze traditionele houtgestookte oven. Wij verzorgen ook huifkartochten en hebben een survival- & outdoor-parcours en boogschietbaan. Daarnaast verzorgen wij ontbijt, lunch, picknick en warme maaltijden of bbq voor onze gasten! Kijk op onze website voor de vele mogelijkheden!

BOEKEN RECENSIE

Werelds Nederland, Margot Eggenhuizen en Femke den Hertog; uitg. ANWB; 208 blz.; € 24,99

RECENSIE

Het buitenland in Nederland Dat Nederland een prachtig land is, weet natuurlijk iedereen. Maar dat Holland ook iets weg heeft van Bali, Australië en Canada is op z’n minst opvallend te noemen. Wie alle hoogtepunten uit het boek ”Werelds Nederland” zou bezoeken, heeft er een wereldreis opzitten in Nederland. De Chinese tuin in Hortus Haren doet denken een bezoekje aan het Aziatische land. Het Arabische gevoel krijg je ongetwijfeld in de Cenakelkerk in de heuvels bij het Gelderse dorp Heilig Landstichting. Het reisboek is opgedeeld in zeven werelddelen: Azië, Australië en Nieuw-Zeeland, Afrika, Noord-Europa, Zuid-Europa, Noord-Amerika, Midden- en Zuid-Amerika. Soms ligt de associatie bij de uitjes of natuurgebieden met het buitenland voor de hand maar het boek bevat ook veel verrassende uitjes. Klimmuur in Spaarnwoude met nagemaakte stenen.

Niet alleen Denemarken heeft veel witte kerken.

Het bomenmonument lijkt op Woodhenge in Engeland. 49

4 FEBRUARI 2023

RIVIERCRUISES

7-daagse riviercruise: Ontdek Noord-Nederland Wegens groot succes is de riviercruise door Noord-Nederland ook dit jaar weer in ons aanbod opgenomen. Deze prachtige vaarroute leidt u naar de mooiste plekjes van Nederland. We varen langs Hanzesteden, bezoeken Friesland, steken het IJsselmeer over om via Noord-Holland weer terug te varen. Een mooi rondje Nederland! U vaart met toegewijde reisleiders, ze brengen gezelligheid, organiseren uitstapjes en verzorgen dagelijks de dagsluitingen. Beter Uit: samen geloven, samen beleven!

Gegarandeerd vertrek op 1 juni Om te boeken en voor meer (vaar)reizen:

beter-uit.nl

Rendement van uw dak?

In een persoonlijk kennismakingsgesprek kijken we specifiek wat we voor uw bedrijf kunnen betekenen en welke financiële, duurzame én fiscale voordelen zakelijke zonnepanelen u kunnen opleveren. Interesse in een vrijblijvend adviesgesprek? Neem contact met ons op! Neem contact op met Thom Stelwagen: 085 9023 103 t.stelwagen@pv-projecten.nl Ruime ervaring met Agro & MKB

Specialist in Asbest Dakrenovaties Gratis subsidieaanvraag Financial Lease mogelijk Hoge kwaliteit, Hoge garanties Vraag tijdig uw subsidie aan neem snel contact met ons op!

Specialist in Agro- en MKB zonnedaken

Bel ons voor gratis advies: (085) 9023 103

RECEPT

Op reis in de receptenmap marielle@rd.nl

ngetwijfeld heb ik er al eens eerder over geschreven: mijn receptenmap vol knipsels. Eigenlijk zijn het drie mappen. Een houten tijdschriftencassette gevuld met printjes en uitgescheurde pagina’s. Een kookmapje met vergeelde lijntjesvellen vol handgeschreven of op de typemachine getypte recepten. Mijn moeder kookte er goulash uit en bewaarde het recept voor monchoutaart erin. Dan nog een grote ordner die ik in mijn middelbareschooltijd begon.

een recept voor spaghetti met prei en makreel ooit de weg zijn kwijtgeraakt. We eten ’m regelmatig, maar dan gekookt uit de losse pols. De ene keer met trostomaten, de andere keer gaan we voor cherrytomaatjes. In de zomer zijn dat er zomaar handenvol, in de winter wat minder. Dan doen we er misschien een extra ui bij of wat meer prei. Maar makreel, dat gaat er altijd in. Nu ik het originele recept zoek, vind ik online een recept uit Allerhande wat er erg op lijkt: spaghetti met makreel en oude kaas. Gepubliceerd in 2010. Dat zal vast de basis geweest zijn. Een beetje van mezelf en een beetje van AH dus, dit keer. Laat het smaken!

Maar naast die mappen –waarin je heerlijk kunt reizen door recepten en waarin je verrast wordt door lekkers uit allerlei landen– ontstaan er gek genoeg ook weer stapeltjes. Op zo’n stapel moet

Spaghetti met makreel Ingrediënten: 1 ui, 4 preien, 3 grote tomaten (of twee handen vol kerstomaatjes), 200 g makreelfilet, kneep citroensap, 300 g volkoren spaghetti, 10 takjes (platte) peterselie, olijfolie, oude kaas om erover te raspen, zout en zwarte peper. Bereiding: 1. Pel de ui en maak de prei schoon. Snipper de ui en snijd de prei in dunne ringen. Was de prei en laat uitlekken. Was ook de tomaten en snijd in blokjes (halveer cherrytomaatjes). 2. Controleer de makreelfilet op graten en verdeel in kleine vlokken visvlees. 3. Was de peterselie en hak de blaadjes alvast fijn. Bewaar in een schaaltje.

4. Verhit een scheut olijfolie in een koekenpan. Fruit de uistukjes op laag vuur in een minuut of 5 aan. Voeg dan de gewassen prei toe, zet het vuur iets hoger. Bak nog eens 5 tot 10 minuten tot de prei zacht begint te worden. 5. Kook intussen de spaghetti gaar in ruim water. 6. Voeg makreel, tomaat en twee derde van de peterselie toe en warm nog even goed door. Voeg naar wens een scheutje citroensap toe (proef tussendoor even!) en breng op smaak met zwarte peper en indien nodig zout. 51

4 FEBRUARI 2023

7. Schep de spaghetti door het groenten-vismengsel, rasp er wat oude kaas over en bestrooi met de achtergehouden peterselie. Maak af met zwarte peper uit de molen.

Terugdenken aan

VAKANTIE Marjolein Snoeij-de Pee

Nieuwe vrienden maken op vakantie. Van ijsjes, pizza’s en wijnbessen smullen. En soms last hebben van muggen, wespen en muizen. Thomas, Joran, Lilian en Sarah kijken al uit naar hun volgende vakantie. Maar voor nu halen ze samen herinneringen op.

„Ik wil graag nog een keer naar Rome”

„We vertellen elkaar mopjes op de trampoline”

Thomas Mekelenkamp (10): „In coronatijd gingen wij op vakantie naar Duitsland. Het huisje had een leuke tuin waar we vruchten mochten plukken. Volgens mij waren het Japanse wijnbessen. We hebben ervan gegeten, maar mijn moeder heeft er ook een keer jam van gemaakt. In de buurt van het huisje waren ook een kasteel en een leuke speelplaats. We deelden het huisje met de eigenaars van het huis. Zij op de ene verdieping en wij op de andere. Ik kan bijna niet wachten om weer op reis te gaan. Vakanties zijn altijd leuk. Behalve die keer dat we naast een stinkende douche sliepen. Het rook echt naar rotte vis. Ik zou graag nog een keer naar Rome willen. Daar staan mooie gebouwen. Bijvoorbeeld het Colosseum. En je kunt er lekker pizza eten. Daar hou ik van. Met de taal heb ik in het buitenland geen moeite, want gelukkig ken ik een beetje Engels.”

Joran Cromwijk (11): „Afgelopen zomer gingen we voor de vijfde keer op vakantie naar Limburg. De eerste keer dat we erheen gingen, heb ik nieuwe vrienden gemaakt. Nu zien we elkaar ieder jaar. Overdag is het rustig op het park. Maar ’s avonds spreken we af. We kletsen en vertellen elkaar mopjes op de trampoline. Als we op vakantie zijn, slapen we in een huisje. Op het park staan alleen maar huisjes en in het midden is een groot grasveld. Ik vind het leuk om naar Limburg te gaan, maar ik zou ook graag nog een keer naar Oostenrijk willen. De bergen lijken me mooi. Ik vind wandelen leuk. En ik hou van fotograferen. In de zomervakantie heb je vaak last van wespen, omdat het warm is. Dat vind ik het minst leuk aan vakantie. Maar verder kan ik niet wachten tot we weer op vakantie gaan.” 52

4 FEBRUARI 2023

beeld Unsplash

„Er was een rat in de kamer”

„We vlogen bijna uit de bocht”

Lilian van Iwaarden (11): „Mijn leukste vakantie was de reis naar Marina di Bibbona in Italië. Op het vakantiepark was een zwembad dat om negen uur openging. We stonden al om kwart voor negen in de rij om een plekje in de schaduw te kunnen krijgen. En ’s avonds reden we dan naar een bergdorp. Daar aten we ijsjes. Echt lekker als het warm is. Er waren daar weinig Nederlanders op vakantie. Ik moest dus steeds Engels praten. Dat was best moeilijk. Maar door te gebaren kwam ik er wel uit. Door de warmte hadden we veel last van muggen. En er waren krekels die veel geluid maakten. Dat was minder leuk. Maar de vervelendste vakantieherinnering was dat er een keer een rat in de kamer van het vakantiehuisje was. Mijn ouders hebben hem weggehaald. Toen we in Italië waren, heb ik de Toren van Pisa gezien. Een andere toren die ik graag nog een keer wil zien, is de Eiffeltoren in Parijs.”

Sarah Bluemink (9): „Mijn vader las pas over een vakantiehuisje in Zuid-Afrika. Vanaf de veranda kun je zebra’s aaien. Het lijkt me heel leuk om daar een keer naartoe te gaan. Afgelopen zomer gingen we op vakantie naar Duitsland. We sliepen in een huis vlak bij de rivier de Moezel. Het huis was heel groot. Er konden wel acht personen slapen. Wij waren met ons zevenen. Tijdens die vakantie hebben we een paar keer gezwommen en we zijn ook uit eten geweest. In de buurt van het huis was een restaurant met Nederlandse eigenaren. Maar papa spreekt gelukkig ook goed Duits. Dat is makkelijk als je in het buitenland bent. Twee jaar geleden zijn we naar Tsjechië geweest. In het huisje waar we sliepen, zaten muizen. Ik heb ze gelukkig niet gezien, maar mijn ouders wel. Het leukste aan die vakantie was dat we gingen rodelen. Papa en ik gingen zo hard dat we bijna uit de bocht vlogen.” 53

4 FEBRUARI 2023

GEZINSCAMPING IN GAASTERLAND (FRIESLAND)

Toppunt

van vakantie

plezier

RUIME KAMPEERPLAATSEN (OOK MET PRIVÉSANITAIR)

VERHUUR ACCOMMODATIES

GLAMPCAMP LUXE SAFARITENTEN

VOOR EEN ONVERGETELIJKE VAKANTIE TELEFOONNUMMER: 0514 - 60 20 65 WWW.DEVERBORGENHOEK.NL

Ik wil weer naar de Klimberg! DE WAARD TUNNELTENTEN

• Zwembad (kan) overdekt • Recreatieteam • Campingwinkeltje • Goede horeca voorzieningen

En nog veel meer faciliteiten! W W W.D E K L I M B E R G .N L • H A R D E N B E R G

Het RD levert mij ’s avonds de juiste kant van het verhaal. Cor Willem | Uitvoerder bouw

De een leest graag persoonlijke verhalen, de ander zoekt verdieping bij het nieuws. Maar allemaal hebben we behoefte aan goede, evenwichtige en eerlijke informatie. Aan zicht op het Bijbelse perspectief in ons bestaan. Het RD wil helpen verder te kijken dan jezelf. RD, de krant voor het hele verhaal.

Scan mij

Het RD is er ook voor jou. Ga naar rd.nl/rdmagazine

Ontdek het RD 4 weken lang vanaf 4 euro.

PUZZELS

Sudoku

★★★

1 5

Vul de lege hokjes in met een getal van 1 t/m 9. Gebruik elk cijfer één keer in elke rij, elke kolom en elk vak van 3 x 3.

7 7

5 Oplossing vorige keer:

9 9

1 5

Zweedse puzzel Prijspuzzel Onder de inzenders van de goede oplossing wordt een prijs weggegeven. Stuur uw oplossing voor 9 februari bij voorkeur per mail naar puzzel@rd.nl of anders per briefkaart naar Reformatorisch Dagblad, Postbus 613, 7300 AP Apeldoorn. De prijs voor deze week is het boek ”Toen de muziek stopte”, door Janny den Besten (uitg. De Banier). Vorige week is de prijs gewonnen door J.A. Smits-van IJsseldijk uit Dordrecht.

portret

aspotje

parkeerklem

lof

tussenwerpsel

Romeins keizer

rimpel trichloorethyleen (afk.)

telwoord

4 begrensd gebied

éénkanalig

deel van een zeil

werkschuw

luchtgelegenvervoersheid associatie

Bijbelse figuur

schrede

niets

harde val onvermijdelijk

7 8

boterham iep

vulkaan in Italië

Oplossing vorige week: integraal V B G 2 W O N D E T N A 7 1 O M A H O O I I R A K O K E R 4 V E E S T R O F E L S 6 R A R I T E I T 5 9 I G L O F I K S 3 8 P I T G A A F

soort kaas

insluiper

keukengereedschap

4 FEBRUARI 2023

AANG ENBRUG tro

l ec

VOOR VERKOOP , REPARATI E EN SERVICE

Witgoed kapot?

Meld nu je service-aanvraag • Service aan vrĳwel alle merken • Snelle reparatie door vakkundige monteurs • Geen reparatie mogelĳk? Voorrĳd- en inspectiekosten worden niet berekend bĳ aanschaf nieuw apparaat • Garantiegeval? Factuur rechtstreeks naar fabrikant! (Ook wanneer u uw apparaat elders heeft gekocht) voor de volgende merken:

Oude Zandweg 24 | Westkapelle | 0118 - 57 24 27 | aangeenbrugelectro.nl/reparatie

Al meer dan 25 jaar dé witgoedspecialist van Zeeland

Komt wel goed

PUZZEL

1 3

2 4

5 6 7

12 13 15

16 18

Cryptogram Horizontaal 3 Handgeschreven Bijbel (7); 6 Pracht insect (9); 9 „Dat is zeker niet openbaar”, zei hij gedecideerd (12); 10 In dergelijke huizen kunt u plezier hebben (12); 12 Na de plas staat hij voor de klas (10); 15 Meer nabij de boom schrijft ze poëzie (9); 17 Grootvader heeft reeds zo’n steen (5); 19 Familieomstandigheden (14); 20 Aan de inham vindt men die stof (4); 21 Wie is eerder geboren: vader of moeder? (5); 22 Baai en baar (4).

Verticaal 1 Van vóórnaam naar voornáám (18); 2 In de tijd dat het kouder wordt, kan er onderhandeld worden (17); 4 Hij wentelde ter plaatse rond (5); 5 Aanwijsteken (8); 7 Zij waren uren op de been (7); 8 Streng kapsel (5); 11 De zetel van een oud-minister? (11); 13 Puntig geformuleerd, die topdrukte (5); 14 In die plaats staat een kerkje (5); 16 Perfect, zo’n droombeeld (6); 18 Hij kletst in de wijk (5).

Oplossing vorige puzzel Horizontaal: 4 overlap; 7 voorschoten; 8 jobstyding; 11 dichtgooien; 13 steeneik; 14 sevres; 15 dia; 16 ulevel; 17 gaffelhert; 19 mihoen; 20 wouw. Verticaal: 1 motorjacht; 2 beursbediende; 3 vluchtschema; 5 pro; 6 seintoestellen; 9 uitvoeren; 10 enkel; 12 tikjuffrouw; 18 animo.

#werkmetovertuiging

‘De gezelligheid, open sfeer, ruimte voor persoonlijke ontwikkeling en meedenken in het werkproces zijn voor mij een dikke plus’ - Henrike, administratief medewerker

Administratief medewerker Vind jij het leuk om verschillende ballen hoog te

Denk jij dat deze functie wel bij jou past?

houden? Als administratief medewerker bij EMG

Neem gewoon eens contact op met Anja om dit

krijg je daar de gelegenheid voor! De combinatie

te ontdekken. Een dagje meelopen is ook een

tussen klantcontact en het verwerken van

optie. Bel Anja via 055 - 53 90 499.

advertenties maken je werk erg afwisselend. Kom je kennismaken met ons leuke en doelgerichte team? Welkom. Meer info

Als Erdee Media Groep hebben we de belangrijke missie christenen te informeren, te verbinden en toe te rusten. Dit doen we onder andere via het Reformatorisch Dagblad, Terdege, De Banier, Kerktijden en Digibron in Apeldoorn. Draag jij bij aan dit mooie doel? Kijk op werkenbijemg.nl voor meer informatie en alle vacatures.

COLOFON RDMagazine is een wekelijkse uitgave bij het Reformatorisch Dagblad. Directie Ir. C. Heutink Hoofdredacteur Dr. ir. S. M. de Bruijn

HET LAATSTE WOORD

Chef Clasina van den Heuvel Redactie Margreet van den Berg, Aline

Vergeten (2)

de Bruin, Miranda van de Bruinhorst, Enny de Bruijn, Mariska Dijkstra, Janette Hertog, Chris Klaasse, Jaco van der Knijff, Rudy Ligtenberg, Mariëlle

„Heeft God vergeten genadig te zijn? Heeft Hij Zijn barmhartigheden door toorn toegesloten?”

Oussoren, Roosmarijn Reijnoudt Ontwerp Corné van der Horst Vormgeving André Kikkert, Hans Kraayeveld Redactie RDMagazine

Psalm 77:10

Postbus 670 7300 AR Apeldoorn

Asaf is bang dat God veranderd is en dat Zijn

055-5390222

goedertierenheid en Zijn genade eindig waren.

rdmagazine@rd.nl

Maar dan is het, net als in Psalm 73, het heiligdom Abonneeservice

dat hem zijn verkeerde denkwijze doet inzien. Hij

Postbus 613

ziet ineens hoe Gods weg een weg is die over heilige

7300 AP Apeldoorn

grond gaat. Grond waarop een onheilig mens

055-5390498

helemaal niet komen kan. Dus hoe zou een zondaar

abonneeservice@erdee.nl

Gods wezen en Zijn intenties kunnen narekenen? Adverteren 055-5390499 advertentie@erdee.nl Tips voor de inhoud van RDMagazine? rdmagazine@rd.nl WhatsApp 06-43020391 EMG legt van abonnees gegevens vast voor de uitvoering van een overeenkomst en om hen te informeren over producten en diensten. Voor meer informatie over het privacybeleid en de algemene voorwaarden van EMG, zie erdeeservice.nl.

4 FEBRUARI 2023

DE APP MET DUIZENDEN CHRISTELIJKE MUZIEK- EN VERTELCD’S

Geniet samen van muziek of verhalen • Verantwoorde muziek en verhalen • Unieke collectie vertelcd’s voor kinderen • Online muziek luisteren zonder reclame • Nooit meer cd’s kopen • App + luidspreker vervangt je cd-speler

LUISTER NU GRATIS 1 MAAND MEE! Steeds meer gezinnen stappen over. Ontdek hoe het werkt op www.familystream.com

Een goed moment