Vieswordenmag
En dat geldt dus ook voor volwassenen
7 Column
8 Ter plekke
14 Modderig
16 Ter plekke
22 Lekker spelen
24 Ter plekke
32 Schoonheid
36 Ter plekke
42 Insecten eten
44 Ter plekke
50 Kliederen
52 Buiten
54 Leestips
57 Recept
58 Natuur
62 Kits
64 Puzzels
67 Het laatste woord
Eenvriendindieopeenkinderboerderijheeftgewerkt,verteldeme eensdatzeeenbeetjemedelijdenhadmetreformatorischekindjes Zij,enhaarcollega’sook „Neetoch!”zeiikeenbeetjelacherig,want heelveelreformatorischekindjeshebbenhettochbestgoed,zeiik. Maarzijzagopdeboerderijprinsenpakjesenprinsessenjurkjes–zo mooienduurdatdekinderennietviesmochtenworden Enwit,dat ooknog.Witbijdevarkens,degeiten,inhetklimbos.
Voorditmagazineoveruitjeswaarbijjeviesmagworden,ofwaarbij jeietsgruwelijksdiepindeogenkijkt(zoalsbedwantsen),mochtik gaanknuffelenmetvarkens Varkenszijnmodderig,denkjevooraf Datiswaar,volwassenvarkenshoudenvanmodder,zebespeuren onvoorstelbaarlekkeredingenindeblubberenetendiesmakkend op.Ikwasalleennietvoorbereidopdieprachtige,schonebiggetjes, metogenindekleurvandeogenvanmijnhond.Indestallenwaar jediemochtvasthoudenwashetzoaangenaamdatikdaarnade koudeweinietmeerindurfde Lafhartiglietikeenanderebezoeker –dieeenrozeoveralvanPiggy’sPalacehadaangetrokken–voorgaan; zijstaptedeweiin,haarlaarszakteweg,enzelokteeengroepje varkensmeenaardeglijbaanindeverte.Zestraalde.
Clasina van den Heuvel clasina@rd.nl
Watflitsteerafgelopenweekvoorbijopdebeeldschermenvan ijverigejournalisten?
DIGIBRON
InDigibronzijnalleartikelenuithetRD(enuitnog veelmeeranderebladen) terugtevinden.Eenpareltje datgoedpastbijhetthema vanditRDMagazineishet artikelvanfreelancerImco LantingoverDickJacobsuit Rotterdam,diepissebeddenenslakkenalshuisdier houdt.Vies?Jacobsvindt vanniet.„Zeruimenjuist veelzooiopindenatuur”
#RDLEESCLUB
ElkevierwekenkiestdeRD-redactieeen boekvandemaanduit;iedereenkandatthuis gaanlezen.Permailofbriefkunnenlezersvervolgenshunmening overhetboekgeven.Eenselectieuitdezereactieswordtgeplaatstin RDMagazine,samenmetachtergrondinformatieoverhetboek.In aprilstaatderoman”Gilead”vandeAmerikaanseauteurMarilynne Robinsoncentraal.Voordemaandmeiisdat”HetAchterhuis”van AnneFrankenvoorjuni”Belijdenissen”vanAugustinus.
In april staat de roman ”Gilead” van de Amerikaanse auteur Marilynne Robinson centraal
Doe mee met de leesclub en laat ons weten wat u van het boek van de maand vindt!
INTUSSEN IN DE DIGITALE WERELD
IedereweekgaatRobertJansemaoppadomeenvideotemaken voordeserieRDactueel.„Hetiseenvandemeestbredefunctiesop deredactievanhetRD.Depersoonlijkeverhalendiewemakenzijn bijzonder.Zogingenweindeweekvan70jaarWatersnoodmetmeneerWeststratenaarzijnouderlijkhuisinRilland.Wefilmdenvoor dewoning,toendebewoonsterinhaarautoaankwamrijden.„Kom maarbinnen,jemagookwelfilmen”,zeize.Zogebeurdehetdatdeze meneerna70jaarweerterugkwamopdeslaapkamerdiehijdestijds meteenreddingsbootjemoestverlaten.ZowelmeneerWeststrateals ikblikteterugopeenheelbijzonderedag.”
Hetzouzoeenfotouit deKeukenhofkunnen zijn.MetChinezendie, gewapendmetfototoestel ofsmartphone,doorhet bloemenparkinLisseschuifelen.Inmiddelskunnen Chinezenookterechtin huneigenland:inhetHollandFlowerPark.Daartrekt debloemenprachtjaarlijks miljoenenbezoekers.In aprilstaaner30miljoen
tulpenvanmeerdan300 varieteiteninvollebloei.
De webredactie van het Reformatorisch Dagblad selecteert elke week een reeks bijzondere, opvallende en indrukwekkende foto’s uit de honderden foto’s die ze onder ogen kreeg. De serie van deze week zien? Ga dan naar rd.nl/weekinbeeld
PODCAST
Deeersteafleveringvan SprekendRD,denieuwewekelijksepodcastvanhetRD, verscheenvrijdag.Thema: tienjaarkoningWillemAlexander.Tirzavander Graaf,redacteurbijhet programmaBlauwBloed, verteltdatdekoningeigenlijklieverpilootgeworden was.HistoricusTonvander Schansreflecteertopde relatietussendegereformeerdegezindteenhet koningshuis.
> rd.nl/sprekendrd
> rd.nl/actueel voor de volledige aflevering
mariska@rd.nl
shethemnou?Ikgawatverzittenomhem beterkunnenbekijken Ikzieeenjongenmet blondestekelseneenwittejas.Maarerzijn meerjongensmetzo’nkapselenzo’njack.Ik twijfel.Hetzouwelheeltoevalligzijndatikopde bootnaareenvandeWaddeneilandeniemanduit mijneigenstraattegenhetlijfloop.
Ik moet denken aan een onderzoek waarover ik laatstlas Elkmenskentzo ’ n540anderepersonen Gemiddeld DeonderzoekersvandeUniversiteit UtrechtendeRadboudUniversiteitdefinieerden hetwoord”kennen”als:iemandsnaamwetenén eenpraatjemethemofhaarkunnenmakenalsjeelkaaropstraat tegenkomt
ikhebmeegenomenomtijdensdedriekwartier durendeovertochttelezen.
Opeens voel ik een tikje op m ’ n schouder. Iemand noemt mijn naam en ik kijk op, recht in hetgezichtvan dejongenbijmijuitdestraat Werakeningesprek.Eigenlijkvoorheteerst.Want thuisspreekikhembijnanooit.Hijlooptstagein eenhotel Eniseenpaardagennaarzijnouders geweest,vanwegezijnmoedersverjaardag
Dekadeisinzicht.Wemoetenallebeieenandere kantop „Totthuis!”roepenweelkaartoe Alsik hemeenvolgendekeerdooronze straatzielopenspreekikhemaan, neemikmevoor Echt.
je meer mensen níét kent dan wel
Als je bedenkt dat de wereldbevolking momenteel meer dan 7 miljardpersonentelt,ishetnietmeerdanlogisch datjemeermensenníétdanwélkent.Endatbetekentdusookdathetbehoorlijkbijzonderisalsje tijdenseenuitjenaareenplekki-lo-me-tersbuiten jewoonplaatsiemandtegenkomtdiejewélkent.
De‘buurjongen’isinmiddelsverdwenen Waarschijnlijkishijwatetenhaleninhetrestaurant Ofeenluchtjescheppenophetbovendek Datis mooi,wantdankanikmefocussenophetboekdat
Ikhuureenfietsenfilosofeernog even verder Het is niet voor het eerstdatikvervanhuiseenbekendetegenkom. BijeenwatervalinZuid-Frankrijkparkeerdenwe onzeautoeenspalnaastiemanduitonzekerk.En tijdenseenkerkdienstinNoord-Afrikaontmoettenweooiteenbekendepredikant.
NavierwekenzieikdebuurjongenvandeWaddenreis in onze straat voorbijrijden Een kort knikje Daarblijfthetbij.Vooreengesprekmoet jeblijkbaarverdervanhuiszijn.
Langzaamkruipikopmijnbuikonderhetprikkeldraad door.Terwijlikmetmijnhandenvolindemodder grijp,roeptmijnvriendin:„Help,mijnknotzitvast!”
Welkomophetparcoursvaneenmudrun, waarjejeweerevenkindvoelt.
Opmijntelefoonkomteenfotovan eenmodderpoelbinnen,meteen paarmensendietothunbovenbenen indesmurriestaanendaarhardom moetenlachen.„Mijnbroertjeheeftkaartjesover vooreenmudrun.Hebjezinommeetegaan?” apptmijnvriendinPieternelerbij.Geenidee waaromikjazeg,maarietsinditvoorsteltrekt mijaan.Misschienishetdemodder
Tweemaandenlaterstaanweopeenzaterdagvlakvooreenhogehoutenmuurtewachtenopdestart Hetparcoursisuitgezetbijeen recreatiegebiedindebuurtvanhetGelderse Wijchen Indelente-enherfstmaandenvinden erwelmeervanditsoortmudrunsplaats: evenementenwaarbijje7,13,19of42kilometer ‘rent’(tussendoorlopenisookprima)enonderwegallerleiobstakelsmoetoverwinnen.Met alsextraatjeoveralmodder Naastdegewone editiesiserookeenfamilieversievan4kilome-
terwaarkinderenaanmeekunnendoen.
Terugnaardestart.Degroepmensenom onsheenstaatwatnerveustespringenofmet dearmentezwaaien.Hetisfris;gelukkigheb ikondermijnoutfitthermokledingaan.Terwijl delaatsteminutenwegtikken,besprekenwe onzestrategieomoverdehoutenmuurheente komen.Aandezijkantiseenstellagegebouwd diewekunnengebruikenalsopstapje.Danklinkt hetstartschotenishetmeteenchaos.Terwijl ikmezelfomhoogwerkenuiteindelijkmetveel moeiteéénbeenoverdemuurweettekrijgen, voelikgelijkeenspierprotesteren.Help,waar benikaanbegonnen?Maartijdomnatedenken iserniet,wantikkanlastigopdebovenkantvan demuurblijvenzitten.
Naeenkorttochtjedoorhetboskomenweop eenopenplekwaareenaantalevenwichtsbalken isopgesteld.„Julliemoetenmetz’ntweeënopde balk.Degenediealseerstedeanderopdegrond
Aline de Bruin
weettekrijgen,wint!”legteenmedewerkervan StrongViking,deorganisatorvanhetevenement,uit.Bloedfanatiekgrijpikderubberen knuppelvastdiewealshulpmiddelmogen gebruiken.Nawatschermutselingenvallenwe helaasallebeitegelijkopdegrond.Deeerste moddervegenzijnbinnen.
Voor‘straf’moetenwetienburpeesdoen, eenoefeningwaarbijjevanuitpush-uppositie opspringtendanweerzaktindezelfdehouding. Nognapuffendlopenweverder
Voetjegeven
Verderopdreigteengrotemodderpoel.Eromheenlopenisgeenoptie,daarheeftdeorganisatierekeningmeegehouden.Wieslimis,blijft aandeondiepezijkantenhoudthetzodroog mogelijk.Eenmanuithetgroepjevooronsheeft mindergeluk;hijverliestzijnevenwichtenvalt achteroverhetwaterin.Omzijnleedteverzach-
tenspringteenaantalgroepsgenotenhemmaar achterna
Wezijn3kilometerverderenhetisallemaal nogaardigvoltehouden.Tussendeobstakels doorlopenmijnvriendinenikopeensukkeldrafjeenhebbenwealletijdombijtepraten overwerk,hetleven,klusperikelenenwater nogmeervoorbijkomt Maardanbeginthet allemaalwatuitdagenderteworden Eerstis daaralweereenhogemuuromoverheente klimmen Alleenzijnerdezekeergeentouwen ofopstapjesdieonsverderkunnenhelpen Wat nu?Danwordtereenspontaanplanbedacht dooreenpaarsterkemannen;zijgaanonderaan demuurstaanenvouwenhunhandeninelkaar zodatzeiedereeneenvoetjekunnengeven Ik klauterviahandenenschoudersomhoogen wordbovenaandemuurweerverdergehesen dooreenpaaranderen Mijnbemodderde schoenenlatenoveralvegenachter,maarexcu-
beeld Strong Viking
Ik denk terug aan mijn kindertijd, toen ik nog vol enthousiasme in plassen sprong
seszijnnietnodig „Vieswordenwetochwel!” klinkthetopgeruimd
Hetvaltmeopdatiedereenelkaarhelpt,ook mensendieelkaarnietkennen.Misschienkomt datomdatjeinzwareomstandighedennou eenmaalopelkaarbentaangewezen.Ofomdater geensprakeisvaneenwedstrijdenerdusgeen competitiefelementinzit.Hetenigedoelisom hetparcourstehalen.Onderwegstaanhieren daarmedewerkers,maarjewordtnietverplicht omalleobstakelsteoverwinnen.Datlatenze meeraanjeeigeneergevoelover
Hoedanook,hethelegebeurenisgoedvoor mijnvertrouwenindemensheid.Zonderhulp wasiksowiesonooitoverdezemuurgekomen.
Prikkeldraad
Totnutoezijnwenogaardigschoongebleven, maardanstuitenweopdeberuchtetijgerbaan, ookwelbekendvandefensietrainingen.Tussen houtenpaaltjesislaagprikkeldraadgespannen endaarmoetenweonderdoortijgeren.Inde modderuiteraard.
Evenaarzelik,maardanplofikopdegrond. Vieswordenmaar,erisgeenontkomenmeer aan.Nawatgegriezel–hetvoeltnietheelplezierigommetjehandenvolindemodderte grijpen–ishetookwelweerleuk.Ikdenkterug aanmijnkindertijd,toeniknogvolenthousiasmeinplassensprong,zandkastelenmaakteen slakkenoppakteomeenhuisjevoorzetemaken. Sindswanneerbenikeigenlijkzobangomvies teworden?
Wiehettijgerenprofessioneelwilaanpakken, moetzichopellebogenenknieënvoortbewegenomzominmogelijkviesteworden Wij schuivenuitangstvoorhetprikkeldraadvooral oponzebuik Datwerktook,tenzijjeeenhoge knotdraagt Terwijlikinvolleconcentratie vooruitschuif,hoorikachtermegelachen gegil Mijnvriendinismethaarkapselinhet prikkeldraadblijvenhangen.Ikontrafeldeknot enwekunnenweerverder Aanheteindvande baanblijfterheelwatextragewichtindevorm
vanmodderaanonzeklerenhangen Beetje afkloppenmaarenweerverder
Schoen
Inmiddelsisdezonwegenbeginthetlichtte waaien.Onzenattekledinghelptooknietecht meeomhetcomfortabeltehouden,duswegaan expreswatharderrennenomwarmteblijven. Danzienwealwééreenenormemodderpoel, dezekeerookeenvrijdiepe,aanhetgeploeter vandeanderedeelnemerstezien.
Overeenstrategiedenkiknietechtmeerna, ikrenermaargewooninmetdegedachteomer zosnelmogelijkweeruittewaden.Foutebeslissing.Terwijlmijnvriendingestaagvorderingen maakt,maakikeenverkeerdestapenzakiklangzaamveeltediepweg.Demodderzuigtentrekt aanmijnbenen.Hoeveelkrachtikookzet,ik komgeenstapverder.Nawatgeploetervaltmijn wanhopigeblikblijkbaaropbijanderen,want ikkrijghulpvantweemensendieuitallemacht aanmijnarmentrekken.Desituatiewerktop mijnlachspierenendathelptooknietechtmee omeruittekomen.Naeenflinkerukplopiktoch los.Helaaszonderrechterschoen;dieisergensin dediepteachtergebleven.
Laterthuisleesikopdewebsitevandeorganisatiedaterelkjaarheelwatvoorwerpeninde diepemodderpoelachterblijven;vanschoenen totbrillenenpetjes.Gelukkigbenikdusnietde enigedieditoverkomt.
Optweesokkeneneenschoenverderrennen werktnietecht,dustrekikmijnandereschoen ookmaaruit.Gelukkignaderenweheteinde.Op sokkenrenikeengrasveldover Danmoetenwe eentunneldoorkruipen,watniethandigismet eenlinkerschoeninmijnhand.Ergenshalverwegebenikerklaarmeeendumpikhetschoeiselin eenzijtunneltje Datruimenzelaterwelop
Blauweplekken
Natweelaatstehindernissen–eenklimbaanen eenplekwaarweeenzwaargewichtomhoog moetenzientekrijgen,ietswatalleenluktdoor
Een tuinkamer maken we van hoogwaardige en weersbestendige materialen. U wilt er immers jarenlang van genieten. De bouwstijl stemmen we volledig af op uw eigen wensen.
Wilt u de tuinkamer uitrusten met sfeervolle verlichting of een fijne open haard? In een persoonlijk adviesgesprek spreken we de afwerkingsopties met u door.
metalonslichaamsgewichtaanhettouwtegaan hangen–isdefinishinzicht.Bovenaaneengrote houtentrap.Weworstelenonsomhoogengeven elkaareenhighfive.Ikbenmoe,voelmebeurs enikhebkoudevoeten.Mijnsokkenzijnniet meerteziendoorallemodderdiezicheromheen heeftverzameld.Tochgeefthetookeenheel goedgevoeldathetgeluktis.Wehebbentoch maarmooidieobstakelsoverwonnen.Misschien isdatgevoelookwelderedendatikmeewilde doen.Jekuntaltijdmeerdanjedenktenanders helpjeelkaarerweldoorheen
Dieavondisaandeblauweplekkenopmijn benenteziendatikeenserieuzeprestatieheb geleverd.„Zitjijerookzoonder?”apptdevriendin.Tochnemenweonsvooromdevolgende keerweermeetedoen.Algaanwedanmisschien voorhetkinderparcours,wantdatisleukvoor haarkinderen.Enstiekemookeenbeetjevoor onszelf,wantdanzijndieobstakelsnietzohoog.
Na een flinke ruk plop ik los. Helaas zonder schoen, die is ergens in de modder achtergebleven
Zand,kleienmodderbiedentalvangezondheidsvoordelen. Eenverkenning.
Maarten Costerus
Tijdenseenfiets-of wandeltochtop eendroge,winderigedagkanhet jezomaaroverkomen:er komtzandtussenjetanden Hetkraaktenknarst.Niet fijn,vindendemeesten
Maarerzijnookmensen diebewustzandeten.Dit gedrag–meteenmooi woord:geofagie–komt wereldwijdvoor.Vooralin warmelanden,metname onderkinderenenzwangerevrouwen.Ineenlandals Tanzaniaschijnt30tot60 procentvandezwangere vrouwenweleenseenhap zandofkleitenemen
Ookdichterbijhuis komthetvoor.Vande zwangerevrouweninDenemarkenneemt0,01procent afentoeeenbeetjeaarde
Deredenenvoorhet afwijkendeeetgedraglopen uiteen.Enkelendoenhet omreligieuzeredenen, maardemeestenomdat zedesmaak,geur,kleurof textuurvanzandofklei waarderen,zoblijktuit onderzoekindeZuid-AfrikaansestadJohannesburg. Vooralrodekleiispopulair.
Sommigevrouwen gelovendatzandgezondis. Zozouhetmaagklachten verlichtenendeongeboren
babyversterken.
EenAmerikaansestudie wijstuitdathetetenvan aardeinderdaadgezondheidsvoordelenbiedt.Klei bindtaangifstoffenen ziekteverwekkers,zoblijkt. Daarnaastvormtkleieen beschermendelaagopde darmwand,waardoorbacteriënenvirussenminder makkelijkhetlichaam kunnenbinnendringen. Wellichtbeschermtzand dusooktegencorona
Tochzittenerrisico’saan hetetenvanzand.Hetkan leidentotworminfecties eneenverstoppingofzelfs perforatievandedarmen.
Modderisgoedvoorde huid,zegtmen.Daarom zijnertalvanwebshopsdie heilzamemodderverkopen.WaaronderhetIsraël ProductenCentrum,dat potjesDodeZeemodderin hetassortimentheeft
Ookzijnerklinieken diemodderbehandelingen aanbieden.ZoalsayurvedapraktijkSensuminEpse (bijDeventer).Volgensde websitevandezepraktijk reinigtdebehandeling dehuid,stimuleertzede bloedcirculatieenverhoogt zedeimmuniteit.Ookzou kleieenverjongendeffect hebben.
Wetenschappelijkbewijs voordezegezondheidsclaimsiserechternauwelijks.Studiesdiepositieve effectennoemen,komen hoofdzakelijkuitIndia
2
Moddertherapielijkteen goedeoptievoorhetverlichtenvanpijnbijmensen metknieartrose,eensoort euma.Datsuggereert enChinesestudie.De wetenschapperszijn nogwelvoorzichtig inhettrekkenvan conclusies,omdat errelatiefweinig studienaardetoepassingisgedaan. Bijdebehandeling, okwelpelotherapie genoemd,wordteenlaagje kleiofmodderophet lichaamaangebracht.
Sommigeonderzoeken suggererendatbalneotherapie,waarbijmensen badeninmineraalwateren somsookinmodderpoelen,ookhelptbijartrose. Volgenseenoverzichtsartikelindegezaghebbende CochraneLibrary-database isdatechteronzeker.De auteursstellendatergeen bewijsisdatmodderpoelen eengunstigeffecthebben bijreuma.Ookisonduidelijkofmineraalbaden beterwerkentegenzereen gezwollengewrichtendan medicatie.
Alskinderengeregeldmethun handenindegrondwroeten enzoinaanrakingkomenmet bacteriënenandereorganismen,verlaagtdatmogelijkhet risicodatzeoplatereleeftijd eenallergieontwikkelen. Datsuggereerteenstudiein vakbladJournalofAllergyand ClinicalImmunology
IndezestudiesteldenFinse enZweedseonderzoekerseen aantalmuizenblootaangrond.
Ditbleekhetimmuunsysteem vandedierenzotebeïnvloedendatzemindergevoelig werdenvoorhetontwikkelen vaneenallergie.
Gaaterstraksiemandsamenmetdevarkensvan deglijbaanaf,diegeleglijbaandieeindigtin eenmodderpoel?Vastwel–maareerstknuffelen.
Metglanzendrozeengevlekte,zeerschonebiggetjes.
Clasina van den HeuvelDegrote,modderigeweivanPiggy’s PalaceinBathmen,Overijssel,lijkt leeg.Alleendegeleglijbaanvaltop: deafgedankteglijbaanvanhetplaatselijkezwembadstaatstilletjestewachtentotdat eriemandopklimt–endan?Erachterligteen vervaarlijkemodderpoel,metextraveelwater erindankzijderegenvandeafgelopentijd.Plons daarmaareensin,alsmens.Huu.Wantdatis weldebedoeling:datbezoekersersamenmetde varkensafglijden,daarverdienjepuntenmee.
„Kunjewatmetonzeoudeglijbaan”,vroegde beheerdervanhetBathmensezwembadopeen dagaanvarkenshouderErikStegink(56).„Wilje somshutjesmakenvandeonderdelen?”Hijwist welaanwiehijdatvroeg:Stegink,diealsdrie-, vierjarigjongetjealmetzijnmoedervarkensaan hetvoerenwas,iseencreatieveondernemer. Hijknokteervoorom150varkensbuiteninde weitemogenlatenlopen,watergmoeilijkbleek vanwegeallerleiwetgeving;hijzetteinopduurzaamheidviazonnepanelenopdestalleneneen warmteterugwinsysteem,waarbijdewarmteuit destallenwordtopgevangenenonderdevloer doorstroomt.EnhijenzijnvrouwPaula(56)hetenburgerbezoekwelkomophetboerenbedrijf.
Ineendeelvandestalzijnhokjesvaneen paarvierkantemetergemaakt Opdevloerliggen matrassen;strobalenvormenmuurtjes.Tegen diestrobalenzittenmensenmeteenbiggetje opschoot.Hetiseenzaterdaginapril,enhetis alsofvolwassenenenkinderenhierbijnainslaap vallen,zefluisteren,debiggetjesslapen.Piepkleine,schonevarkentjes,alleseropeneraan–twee àdriedagenoudzijnze.Hetlichtvoeltwarm.
Demoedersvandezebiggenkregen19en21 jongen,verteltErikStegink.Eenvarkenheeft veertienspenen,dusnietallebabyvarkens kunnentegelijkdrinken.„Debiggetjesdiealeen dikkebuikhebben,halenweevenbijdemoeder weg,endegenedienognietzoveelgedronken hebben,kunnendanextradrinken”Hijlacht: „Daaromzijnwealtijdblijdatjullieerzijn,want dankunnenjullieeenbeetjedemoederspelen, zevertroetelen.”Endediertjeswarmhouden: dezebaby’shoudennogvanzo’n30,35graden–zoalshetindebaarmoederwas.
Hetmoedervarkengeefttwaalftotveertien
Biggen flapperen met de oortjes als ze tevreden zijn en geven een gil als iets hun niet bevalt
keerperdagmelk,nietcontinu,verteltStegink. „Endanishet:allemaaltegelijkdrinken,ééntot tweeminuten,enklaar”Ietsvandatritmezieje terugbijdebiggen:zezijnactief,scharrelenwat rond,geveneenseengilalsietshunnietbevalt, flapperenmetdeoortjesalszetevredenzijnop eenwarmplekje–enzevallenalseenblokin slaap.„Zeschreeuwenalszenietvastgehouden willenworden”,zegtPaulaSteginktegendebezoekers.„Laatzedanmaarevenlos.Zelatenwel merkenwatzefijnvinden.”
Mona,hetoermoedervarken
Deeerstedagenkrijgendebiggenbiestvande moeder;daarna–navijf,zesdagen–rouleren dediertjesindestallen:zemogendrinkenbij verschillendezeugen.”Multisuckling”heetdat. „Inéénafdelingzitten22moedersdieeenkleine 300biggetjesvoeden”,verteltErikStegink.In totaalwonenerbijPiggy’sPalace500zeugen. Liggenzijhunlevenlangtussenijzerenstangen, zoalsfoto’sopTwittersuggereren?Zolangde biggetjeswordengezoogd,totzesweken,ligteen zeugzóvastdatzenietopdebiggenkangaan liggen,verteltStegink.Anderszoudenerveel meerdodebiggenzijn.„Maardatisniethaar helelevenzo”Driemaanden,driewekenendrie dagen–zolangiseenzeugzwanger,enaldietijd hoeftzenietvastteliggen.
EenbijzonderezeugisMona,demascottevan hetbedrijf,hetzwarteoermoedervarken.Zijis 13jaar,bijna14,enkreegalheelwatbiggen–wel 400,schatStegink.Zijmagaltijdophetbedrijf blijvenomdatzijeenvandeeerstebiggenvan Piggy’sPalacewas.
Zogaathetmetdeanderedierenniet.Devarkenswordengefoktvoorhetvlees.„Wijzijneen varkenshouderijénvoedselproducent,wijwillen
Te koop en te huur Luxe chalets voor vakantie, 2e woning of verhuur, centraal op de Veluwe
Van 2 tot 17 personen Zondagsrust
Volg
Als doktersassistent ben jij het eerste aanspreekpunt voor patiënten. Je kunt dus goed communiceren. Ook ben je onmisbaar voor de huisarts bij de behandeling van patiënten, onderzoeken en een perfecte organisatie van de praktijk. Kotom: een uitdagende baan waarbij je tegen een beetje bloed moet kunnen!
3-jarige BOL-opleiding, niveau 4
Belangrijke vakken zijn anatomie, pathologie, medicijnleer, omgangskunde en praktijkvoering;
De opleiding wordt gegeven in Kampen en Rotterdam.
Meer informatie en benieuwd naar de opleidingsvideo? Of gelijk aanmelden?
Scan de QR-code
www.hoornbeeck.nl/doktersassistent
Familie Bos - www uddelermeer com
Tel 0577 - 40 12 31
Informatie over kerkdiensten, kerkelijke gemeenten en voorgangers
datmenseneengoedstukjevleesophetbord krijgen.”Bezoekersvindendatweleenslastig. Paula:„Danhebbenzenetdebiggetjesgeknuffeldenstaanzeinonzewinkel,waarPi-Pa-Porc –hetvleesvanonzescharrelvarkens–wordtverkocht.„Tochmaarniet”,zeggenze,endevolgendedagkopenzeindesupermarkthamlappen waarvanjenietweetwaarzevandaankomen.”
Brokjesmetcolaenbier
Eengroepjejongebezoekersisgearriveerd; eenjongetjeviert„voordezoveelstekeer”zijn verjaardagbijPiggy’sPalaces.Hijheefteenkleur, zijnogenstralen,enhijweetdeantwoordenal opdevragendieboerErikstelt.„Wanneeriseen biggetjetevreden?”„Alsdeoortjesflapperen!”
Oeps,eenbig,zo’nbabyvantweedagen, klimtovereenstromuurtje–enbelandtinhet hokernaast:vandewatouderebiggen,dienu tienwekenzijnenalheelwatgroter.Zijhoeven intussengeenmelkmeer,maarkrijgenbrokjes, metallerleikrachtigserin.„Watzitereigenlijkin diebrokjes,wetenjulliedat?”vraagtStegink.
„Melk!”„Hooi!”„Vitaminen!”
„Ookvitaminen!”zegtErikStegink.„Enchips, ranja,colaenbier ”Dekinderengillendoor elkaarheen,eenbiggetjekrijst,hetwillos.
„Watmensennietmeerwillenopeten,voeren wijaandevarkens”,zegtStegink.Zovertelthij zijnverhaaloverduurzaamheidenhetnutvan zijnsector.„Wekrijgenhierbestveelmensenuit destad–Rotterdam,Amsterdam,Almere–die nognooiteenvarkeninhetechthebbengezien”, verteldePaulaeerder.„Waarziejenunogeen varken?Ja,hooguitbijdekinderboerderij.”IntussenkondendeSteginkshunverhaalalheelwat kerendoorvertellen:opeengewonezaterdag, zoalsdezeinapril,warenertienafsprakenmet vier,vijfmensenperafspraak.Opzomeravonden injulienaugustustrekkenrondleidingentussen devijftigenhonderdmensenperavond.
Hetbiggetjedatoverdestromuurisgeklommenloopttussenz’ngrotenevenennichten –datlijkenreuzen,zekijkennieuwsgierignaar hetrozekleintje.Eenbezoekerpakthetdiertje snelopenzethetweertussendestrobalen.Het maaktdirectaanstaltenomopnieuwoverde muurteklimmen.
Straksgaandezebiggetjesterugdegrotestal in.Erik:„Eerstgaanzedanonderdedouche,samenmetmij.Datisnietzo’ndouchezoalsthuis, hetiseenontsmettingsdouche.”Dewinnaarvan eenspel,dattijdenseenrondleidingkanworden gedaan,magdanookmee,zodathijofzijeen kijkjeindeechte stallenkannemen.Daarvoor
geldenstrengehygiënemaatregelen,diesinds uitbrakenvandierziektenzoalsMKZenvarkenspestzijngaangeldenindevarkenshouderij.
Hetistijdvoordeglijbaan–wiewilerheen, wiedurfthetweilandin?Demodderigewei, dieleegleek,isnietleeg.Eengroepjehalfwas varkensligtineenhoekteslapen,opeenhoop tegenelkaaraan,zoalsvarkensgraagdoen.De dierenwordenwakker,latenzichdooreenvan debezoekerslokkenmeteentakje.„Komkom!” roeptdebezoeker,voordegelegenheidgehuld ineenrozeoveral.Dedierenspitsendeoren, lopenachterhaaraan,tussendoorgravendin demodder,opzoeknaaronduidelijklekkers.Ze halendeglijbaan,zegaaneralleennietopvandaag.Devolgendekeer,misschien–alshetwat warmeris.Danglijdenzezometeengroteplons demodderpoelin.
>bigknuffelen.nl
De varkens worden wakker en scharrelen door de modder mee naar de glijbaan
LEKKER SPELEN
Spelenineennatuurspeeltuinisleerzaamengezond.Maartrek weloudeklerenaan.
Wim Pekaar
Geenklimrek maareen boomstam,geen schommelmaar eenblotevoetenpad,geen wipkipmaareenwaterpomp.Voorspelenzijn geentoestellennodig.
„Komdenatuurbeleven doorlekkerteklimmenen terennen.Hetisgezond enleerzaam.Viesworden mag!”Zoprijzennatuurspeeltuinenzichaan
Eensnellezoektocht naaropenbarespeeltuinen inAmersfoortlevert35 speelplekkenop,waarvaner 9zicheennatuurspeelplek ofnatuurspeelbosnoemen Degroenespeelplekrukt op.
Zeliggennietallemaal
ineennatuurgebiedofin hetbos.Dedefinitielijkt eerdertezijndatdeplek eennatuurlijkeuitstraling moethebben.Hetiserminderaangeharktdanineen normalespeeltuin.Geen rubberentegels,maarzand ofhoutsnippers.
Hetisuiteraardgeen goedideeomkinderenin nettekledingnaardenatuurspeeltuintesturen.Het adviesvandespeeltuinenis omschonekledingeneen handdoekmeetenemen. Oudershebbenalsnelde neigingomkinderentewijzenopgevarenenervoorte zorgendatkinderennietal teviesworden.Maarineen natuurspeeltuinisloslaten enovergevenhetdevies.Op
dezemanierlerenkinderen zichhetbestontwikkelen.
Natuurspeeltuinen passenindetrendvanvergroening.Ookschoolpleinenwordensteedsvaker natuurlijkingericht.Naast devoordelenvoorbiodiversiteitenklimaat,isditook goednieuwsvoorgezinnen. UitonderzoekvanElise Peters,diein2022promoveerdeopheteffectvande natuuropgezinnen,blijkt datoudersindenatuur positieveromgaanmethun kinderen.„Zevoelenzichin denatuurmeerverbonden methunkind,enhebben geenlastvanbemoeienisof commentaarvananderen. Buitenkanhetkindongestoordspelen.”
Vanmodderwordjevies.Endaarom lopenvolwassenenermeteenboog omheen.Maaropkinderenheefthet eengroteaantrekkingskracht.Spelen indemodderisnoggoedvoorde gezondheidook.
Hetverkleintdekansopaandoeningen alsastma,allergieënenovergewicht. Ditkomtdoordemineralendiein modderenzandaanwezigzijn.Verder ismodderooknoggoedvoordehuid, nagelsenhethaar
ErzijnhonderdennatuurspeelplekkeninNederland.Eenselectie.
● BarendBosinBarendrecht
● VeldhuizerbosinEde
● GroenhovenparkinGouda
● AvonturenboerderijMolenwaardinGroot-Ammers
● ’tWeitjeinHardinxveld-Giessendam
● VarsseveldinLeerdam
● DeStruintuininLeusden
● SpeelhofHoogerzaelinMiddelburg
● DeOudeTolinOud-Beijerland
● NatuurspeelbosinUrk
> demamagids.nl/natuurspeeltuinen-blote-voetenpaden-nederland voor een uitgebreid overzicht.
2 3
Natuurspeeltuinenzijnminderdikgezaaiddangewonespeelplaatsen,enje komtviesthuis.Maarverderhebbenzevooralvoordelen.
● Goedvoormotoriekenzintuigen
● Erwordtmindersnelruziegemaaktdanopeengewonespeelplaats
● Goedvoorzoweldementalealsdefysiekegezondheid
● Minderkansopoverprikkeling
● Lerenvanfloraenfauna
● Stimuleertcreativiteit
● Betervoorhetmilieuendebiodiversiteit
● Kinderenvoelenzichmeerverantwoordelijkvoordenatuur
Hetwasindejarenzestigvandevorigeeeuwnietgebruikelijk.Elkedagdouchen?
Daarzagenweinigmensenhetnutvanin.Behalvedemijnwerkersdan,dietot 1974indesteenkolenmijneninZuid-Limburgwerkten.Diemóéstenwel.Het steenkoolgruisgafnietalleenveelzwartaf,hetwasookgevaarlijk voorjegezondheidalshetaanjehuidbleefplakken.
Indehalvanhetsteenkolenmijnmuseumin ValkenburghangteenlandkaartvanNederland.Tezieniswaardesteenkolenmijnen zichindevorigeeeuwbevonden.Kerkrade,Brunssum,Heerlen,Hoensbroek.Wiegoed kijkt,zietdatValkenburgontbreekt.Hethuidige museumblijktdanookgeenoudemijntezijn geweest,zoalsweeerderdachten Volgensgids JeuvandenHoogenisdatmaargoedook.„Het betredenvaneenoudemijnisveeltegevaarlijk. Datzouvoorbezoekersnietveiligzijn.”
HetmijngebiedaanderandvanValkenburgaan deGeulwerdin1916opgekochtdoorEmileCaselli,destijdsdelocoburgemeestervanValkenburg enmolenaarvandeFransemolen.Hijgebruikte hetbestaandegangenstelselomer30tot60 meteronderdegrondeenechtesteenkolenmijn natebouwen.Deoriginelematerialenwerden geleverddoordeStaatsmijnen,dieblijwarendat zehier,ineenveiligeomgeving,aandebevolkingkondenlatenzienhoeheterondergronds aantoeging.
Caselli–zijnbustestaatindeentreevanhet museum–opendein1917hetmijnmuseum. Aardigdetail:totopvandaagisdeexploitatie vanSteenkolenmijnValkenburginhandenvan defamilieCaselli.
Inmiddelsvindteriederuureenrondleiding plaats.Deachtbezoekersdiedezelentemorgen aanwezigzijn,mogenvoorafgaandaanderondleidingdevolgensdefolder„sfeervolleondergrondse ”filmzaalin.Daarwordteenpromotiefilm vanDeStaatsMijnen(DSM)uitdejarenzestig getoond,metbeeldenuitStaatsmijnEmmain Hoensbroek,enkelemaandenvoordatdemijn voorgoedzijndeurensloot Hetcijferindetitel vandefilm,”Demannenvande546”,blijktopde verdiepingteslaanwaardemedewerkerswerkten. De546edus,onderdegrondwelteverstaan Jevolgtdemannenvanafhetmomentdatze aankomenbijdemijn,zichomkledenennaar benedengaan Ergaateenliftomlaagenerrijden treintjesnaardewerkplekken.Sommigemedewerkersvervoerenzichzelfpertreinfiets Jeziet hoedesteenkolenwordengedolvenennaarboven
getransporteerd.Enjemaaktmeehoedemannen contacthoudenmetelkaar Ookbenjegetuigevan eenrampenoefening Belangrijkomtehouden, maarniemandhooptdateréchtietsgebeurtalsje honderdenmetersonderdegrondzit
Rondleiding
DevraagwaarmeeJeuvandenHoogenevenlater zijnrondleidingindeéchtemijnbegint,valtdan ookpreciesopzijnplek „Hoeouddenkenjullie datmijnwerkersgemiddeldwerden?”Nahetzien vandefilmschatniemanddieleeftijderghoogin. „Ergensronddezestig?”Hetblijkt57jaartezijn DeleeftijdwaaropookVandenHoogenseigenvader,oud-mijnwerker,aanlongklachtenoverleed. Hetwerkvanzijnvaderwasmisschienweldé redenwaaromVandenHoogenbeslootzich teverdiepenindemijnbouwinzijngeboortestreek Hijisdanookhelemaalopz’nplekin hetmuseum,waarondermeerdiverseoriginele treinstellenstaanenallemogelijkematerialen tebewonderenzijnwaarmeegewerktengestut werdindemijnen,allemaalnoghelemaalintact. Bijelkonderdeelweethijlangeverhalente vertellen Voordekinderenindegroepsomsiets télang.Alzijnerookbezoekersdiejuistsmullen vanalletechnischedetails.
Mijngas
Handiginiedergevalomtewetenishetverschil tussenmagereenvettesteenkolen.Demagere, waaralleendekachelmeekonwordenopgestookt,wareneenstukveiligertedelvendan devette,waargassenuitkondenontsnappen. Gassendiejevaaknieteensrook.Maardiewel kondenexploderen. Vanwegehetmijngasgevaardeeddekanariezijn intredeindemijn.Eendierdaterggevoeligis voorgas.„Laghetdiermetzijnpootjesomhoog, danmoestjemakendatjewegkwam.”Ookdelateremijnlamphadeendergelijkesignaalfunctie. „Wanneerdaardekapvanginggloeien,konjeer ookmaarbeterzosnelmogelijkvandoorgaan. ” Behalvedekanariewarenernogmeerdierenin demijntevinden Tussen1917en1937hielpen
paardenmeedekarrenmetkolentetrekken.In demijniseenrecentelijknagebouwde,ondergrondsepaardenstaluit1920tevinden.Meteen heuspaard.Nouja,ookdatisnagemaakt.
Ingewikkeldwasdestijdsdevraaghoezehetdier naarbenedenmoestenzientekrijgen.Eenpaard bleeknamelijktegrootvoordelift.Opfoto’sis tezienwelkeoplossingerwerdbedacht:zetakeldenhetpaardletterlijkvastaandetouwenvan deliftenvervoerdenhemzohonderdenmeters omlaag.Daarkreeghij–gelukkigmaar–eenhele dagdetijdomtotzichzelftekomen,voordathij begonaanzijnzwaretaak.
Tijdensdetochtdoordemijnlaatdegidsver-
schillendegeluidenhorendiedemijnwerkers dagelijksomringden.Zowarenertelefoonsen bellenwaardoordemedewerkerscontactmet elkaarkondenhouden.Erwaseensoortmorsecodeafgesproken,zodatcollega’sboodschappen kondenoverbrengen.
Behalvehetgeluidvandebelwaserookdeherrievandeschaaf(omdesteenkoolvandemijnte schrapen)envandeboormachines(omdemijnschachttevergroten).Degidszetdebooraan, maarwaarschuwtvoorafdevingersindeorente stoppen.Vooraldekinderenindegroepdoendat direct.Enheeldemonstratief.Dievingersblijken overigensgeenoverbodigeluxe.Deherrieis oorverdovend.
Erkomteenvraaguitdegroep.„Droegende
beeld
De gids zet de boor aan, maar adviseert wel eerst je vingers in je oren te doen
mijnwerkersookoorbescherming?”Jeuvanden Hoogen:„Mijnwerkersgebruiktengeenoordoppen.Zoudenzedatweldoen,danwarenzebang ookanderegeluidentemissen,waardoorze gevaarnietaanzoudenhorenkomen.Mensen warenaltijdophunhoede.”
Werkenineenomgevingmetzoveelherriekon nietzondergevolgenblijven.Degidsverteltover oud-mijnwerkerHans,diena28jaaronderde grond„zodoofalseenkwartel”is.
Katoenenondergoed
Mijnwerkerskregenwerkkledingvankatoen. Somszelfsinclusiefsokkenenondergoed.„Waaromwasdatzobelangrijk,denkenjullie?”vraagt degids.Degroepkanhetnietbedenken.Jeuvan
Uw eigen plek, midden in de Veluwse bossen. Ziet u zichzelf al zitten in de tuin van uw nieuwe chalet? Waar uw vrije tijd ook echt een gevoel van vrijheid geeft. Even weg van alle drukte. Ontdek de mogelijkheden op de Gerrit Jan’s Hoeve of een van onze andere parken in Voorthuizen Onze nieuwbouwchalets bieden u alle gemak en zijn onderhoudsvriendelijk. Daarnaast hebben wij regelmatig occasions te koop, inclusief aangelegde tuin Zien we u in Voorthuizen voor een bezichtiging?
www.gerritjanshoeve.nl
denHoogen:„Anderesoortenkledingkonden statischeelektriciteitopwekken.Enmaaréén vonkjekonindemijnalcatastrofalegevolgen hebben.”
Eenbezoekervraagthoevaakeenmijnrampis voorgekomen.„Gelukkignietzoheelvaak”,zegt degids.„TenminstenietinNederland.InDuitslandvielenereens403dodeninéénkeerenin Frankrijkwel1050.InNederlandwarenertwee grotereongelukken.In1926waserinBrunsum eenmijngasontploffing,waarbijdertienmensen verongelukten.Enin1947overledenookdertien mensenvanwegeeenbrandaandetransportband.”
IntotaalzijnerinNederland1162dodengevallen bijmijnongelukken.„Datlijktveel,maarjemoet hetwelinperspectiefzien.Indetachtigjaardat erinNederlandmijnbouwwas,warenerruim 50.000mijnwerkersactief.Alsjedatbedenkt, vallendataantaldusnogwelmee.”
„Waaromgingenerondanksdegevarentóch mensenindemijnwerken?”wiliemandweten JeuvanderHoogen:„Erwasindeverreomtrek nietveelanderwerktedoen.Duswasjeblijdat jeeenbaankonkrijgen Jemoesttenslottetoch jegezinonderhouden Bovendienverdienden mensenindemijnrelatiefveelgeldinvergelijkingmetandereberoepen,waardoorhetwerken indemijntochaantrekkelijkwas ”Hoeveel,wil eenkindweten.„Ikweetdatronddesluitingin dejarenzeventigmensenongeveer1015gulden permaandverdienden Datlijktnunietzoveel, maardaarkonjeindietijdechtwelwatmee doen”
In1974slootdeNederlandseregeringdelaatste mijn.Dekostenwarentehooginvergelijking metdeopbrengst.Enbovendienwasdeconcurrentietegroot.„VooralinlandenalsChinaen Ruslandliggendesteenkolennietónder,maar bóvendegrondenliggenzedusalshetwarezo voorhetopscheppen.”
> steenkolenmijn.nl
Welkom in de winkel Vlijtseweg 206 Apeldoorn
Inspiratiemagazine Vraag gratis aan op Mart.nl
van1295.nutijdelijk7H f
Het is je vast niet ontgaan dat je euro minder waard is geworden. Toch wil je graag die nieuwe kast of tafel om je interieur een update te geven. Daarom introduceren wij (S)MART DEALS. Onze bestsellers zijn fors in prijs verlaagd en op showroommodellen loopt de korting op tot 30%. Wij noemen dat inflatiecorrectie; sfeervolle luxe voor een betaalbare prijs. Zo zorgt Mart ervoor dat je woondromen blijven uitkomen.
Kom snel naar de winkel of kijk op Mart.nl en laat je inspireren. Onze stylisten staan graag voor je klaar met gratis interieuradvies waar je blij van wordt.
“Dit is dé stoel voor liefhebbers van mooi wonen
Een stijlvol design in combinatie met heerlijk zitcomfort. Door de compacte afmeting past deze beauty in ieder interieur. Leverbaar in allerlei materialen en kleuren”
Eigentijdse fauteuil. Perfecte zit. Van 1175.- nu va 875.-
€300 KORTING
Vloerlamp
Nu van 279voor 199.-
€80 KORTING
Eetkamerstoel
Nu van 269voor 189.-
Bijzettafel goud
Nu van 189voor 139.-
Hoeietswatviesisen somszelfsgevaarlijk tochmooikanzijn
Roosmarijn Reijnoudt
Eenbeetjekippenvelbijbovenstaandefoto’s?
Mooizo.Hetiseenprimawaarschuwingvanons brein;schimmelszijnnietongevaarlijk,zekerop voedselniet.Somsishetvoldoendeomeenstuk schimmelwegtesnijdenuithardfruit,maarbij zachtesoortengroeithetmakkelijknaarbinnen eninfecteerthetheleproduct.
Roeptdeschimmelinhetpetrischaaltjedezelfde reactieopalseenverrottecitroen?Waarschijnlijk niet,wantkijkeenswateenfascinerendewereld vankleurenenstructurenerontstaat.Zokan ietswatviesisensomszelfsgevaarlijk–bepaalde schimmelsproducerengiftigestoffen,mycotoxines–tochmooizijn.Nogzo’nverrassende schoonheidaanschimmels:penicilline;ontdekt doorFlemingennugebruiktalsantibiotica.
Kijk eens wat een fascinerende wereld van kleuren en structuren er ontstaat
Rudy Ligtenberg
Eenbedwantszieterondereenmicroscoopeigenlijk bestvriendelijkuit.MicrobenmuseumArtis-Micropia inAmsterdammaaktdewonderlijkewereldvande micro-organismenzichtbaar.„Vies?Hetisjuistgoed datzeerzijn.”
Dedeurenvandeliftgaandicht, binnenishetdonker.Dereisnaar hethartvanArtis-Micropiabegint. Ophetplafondverschijnenbeelden vanmicroben;steedsverderzoomtdecamerain zodatdebezoekerhetgevoelkrijgtdathijwordt opgenomenineengeheimzinnigwereldvolonbekendelevensvormen.„Hoebeterjekijkt,hoe meerjeziet”,klinkteenwarmemannenstem.
OokinMicropiazelfishetlichtgedempt. „Inhetdonkersteljejemeeropenvoorwater allemaalistezien”,lichtArtis-microbioloog NeledeKlerktoebijhetbeginvaneenrondleidingdoorhetmuseum.Ommeteenduidelijkte makenwaarhetinMicropiaomdraaitopentde tentoonstellingmeteengrootoverzichtvande levensvormenopaarde,eenboomvanhetleven. „Watweomonsheenzienaanbomen,planten, vogelsenanderedierenismaareenheelklein deelvanalleorganismendieerzijn”,verteltDe Klerk.„Tweederdevanhetlevenopaardebestaat
uitmicro-organismenenisniettezienzonder microscoop.”
Zezijnklein,maarmetheelveel.Methet bloteoogkunjebacteriën,schimmelsenvirussennietzien.Opdepuntvaneennaaldpassen bijvoorbeeldalmeerdan1miljoenbacteriën.
Maarzezijnookdichtbij.WieinMicropia eenbodyscanlaatmakenontdektdatvolwassen mensenwel100.000miljardbacteriën,schimmelsenanderemicro-organismenbijzichdragen–tienkeermeerdanalhunlichaamscellen bijelkaar.Veegjedieopeenhoop,dankomjeop eengewichtvanzo’n1,5kilo
Enpasop:microbenzijnnieteenkennig. Tijdenseenzoenkunnenverliefdestelletjes zomaar–afhankelijkvandeintensiteitvande zoen–80miljoenbacteriënuitwisselen.Mensendiedatdurven,kunneninhetmuseumeen heusekiss-o-meteruitproberenomdatuiteigen ervaringvasttestellen.Ergisdiekruisbestuiving trouwensniet,wantmicrobenzijngezond.Een
groterebiodiversiteitaanbacteriënindemond zorgtvooreenbetereweerstandenhelptvrouwentijdenseenzwangerschaptegeninfecties.
Extremeplekken
Micro-organismenzijnoveralopaardetevinden, verteltDeKlerk.„Opallerleiextremeplekken wordenzeontdekt:opdeoceaanbodem,invulkanenentotwel7kilometerdiepindegrond.”
Zonderdezeminusculewezentjeszouergeen levenopaardemogelijkzijn,steltDeKlerk.„Micro-organismenhebbeneenslechtenaam,maar zezijnindemeestegevallenheelnuttig.Schimmelszijnbijvoorbeeldenormgoederecyclers.Ze ruimendenatuurnietalleennetjesop,maarze zorgenerookvoordatplantenweervoedings-
stoffenkrijgen.Sommigeetenzelfsplasticafval ofolie.Enmetdeinzetvangoedebacteriënkun jeervoorzorgendatdeschadelijkesoortengeen kanskrijgen.InArtis-Micropiaproberenwehet imagovandemicro-organismenoptepoetsen. Hetisgoeddatzeerzijn.Alszetenminsteop dejuisteplekzitten;deE.colibacterie–beter bekendalsdepoepbacterie–doetnuttigwerk indedarmen,maarjewilthemdaarbuitenniet tegenkomen.”
Alleleeftijden
MicroscopenzijnergenoeginMicropia.Overal staanzeopgesteld,zodatdebezoekersallerlei micro-organismengoedkunnenbekijken.Het beeldwordtsteedsookgeprojecteerdopeen
beeld Micr opia, Maar t en v an der W al
„Als je de wereld van héél dichtbij bekijkt, gaat er een nieuwe voor je open”
Slogan Artis-Micropia schermnaastdemicroscoop.Zoisbijvoorbeeld tezienhoede”hongerigeslijmzwam”ineen doolhofmoeiteloosderoutenaarvoedselvindt. Plekkenwaarhijalisgeweestonthoudthij.
Viadatschermwordtdesgewenstmeerinformatiegegevenoverwateronderdemicroscoop istezien.DeKlerk:„Opdezemanierisdeopstellingvooralleleeftijdeninteressant.Ookwiezich grondigwilverdiepenineensoort,komtaanzijn trekken.”
Hetmuseum,datonderdeelisvanArtis, verteltallerleibijzondereverhalen.Datvanhet beerdiertjebijvoorbeeld.Hetbeestjeheeftacht pootjes,ogen,zenuwen,spiereneneenbekmet eensnuitje.Hijkanbijnadertigjaarinextreme omstandighedenoverlevendoorzichineen soortslaapstandtebrengen.„Hijzetzichdan gewooneentijdoppauze”,verteltDeKlerk.„Hij verschrompelttoteenkleintonnetjedatnog maar3procentwaterbevat.Vanuitdietoestand
Nele de Klerk. beeld Artis-Micropia
Schimmelkunst van Lizan Freijsen. beeld Artis-Micropia
kanhijzelfsnadertigjaarweerontwaken,terwijl hijnormaalgesprokenmaarenkelemaanden oudwordt.Zodradeomgevingdattoelaat,komt hijweertotleven.Eenpaarwaterdruppelszijn genoeg. ”
Inderuimte
Hetdiertjeisoveraltevinden.Opdakpannen diemeteenbeetjemoszijnbedekt,maarookop hogebergenenindiepeoceanen.In2007werd eenaantalbeerdiertjesmeteenraketderuimte ingeschoten.Natiendagenonbeschermdbuiten dedampkringtehebbenverkeerd,keerdensommigediertjeslevendterug.Zehaddenextreme kou,vacuümenhogekosmischeenuv-stralingenoverleefd.Eenenormevergrotingvanhet beerdiertje–meteenhogeaaibaarheidsfactor–pronktinhetmuseum.
Bijzonderzijnookdeparasolmieren.Datzijn zelfgeenmicro-organismen,maarzelevenwel samenmetschimmelsdiesuikerwatermaken waaraandemierenenhunlarvenzichtegoed kunnendoen.Dezeschimmelszorgenerook voordatziekmakendemicrobengeenkans krijgenbijdemieren.Ophunbeurtzorgende parasolmierendatdeschimmelseenpapjevan bladermoeskrijgenomopteeten.
Indeopstellinginhetmuseumisteziendat demierendrukindeweerzijnmethetverslepenvanstukjesbladdiezevervolgenstotpulp kauwen.„Zohelpendemierenendeschimmels elkaaromteoverleven”,zegtDeKlerk.
Enwattedenkenvandelantaarnvis,diegebruikmaaktvanlichtgevendebacteriënrondde ogen?Alknipperendlokkenzeprooien,trekken zeeenpartneraan,brengenzeroofdierenin verwarringenkunnenzezelfsinhetpikdonker inscholenzwemmen.
Laboratorium
Afentoeloopteriemandineenwittejasdoor hetmuseum.Opdeeersteverdiepingiseen laboratoriumingerichtwaarhardwordtgewerkt. Hierwordenallemicrobendieinhetmuseumte zienzijngekweekt;dooreengroteglaswandkun-
nendemuseumbezoekersnaarbinnenkijken.
„Degrootsteorganismendietezienzijnmogen ’ savondsnaarhuis”,graptDeKlerk.
Eenpaarkeerperdagkomteenlaborantnaar buitenomintienminutenallerleiwetenswaardighedenovermicro-organismentevertellen.
De”Microbevandemaand”,diebijhetlaboratoriuminhetzonnetjewordtgezet,krijgtdanook aandacht.
OpdebeganegrondvanMicropiawordtuitleg gegevenoverdepraktischetoepassingenvanmicro-organismen.„Microbenkunnenmedicijnen, zoalsantibiotica,maken”,zegtDeKlerk.„Zewordenookingezetbijdevoedselproductie.Denk maaraanhetgistprocesbijdevervaardigingvan bierofyoghurt.Micro-organismenkunnenook zorgenvoorbiobrandstof.Metslimmeschimmelshalenweenergieuitplantaardigrestafval. Microbenvormendebasisvanhetlevenenzijn demotorvandetoekomst.”
Ookaltijdleukomtebekijken:hoezieteenportiefrieternaeenjaarofachtuitalsjenietsdoet? Natuurlijkbesteedthetmuseumookaandacht aanschadelijkevirussen,zoalshetcoronavirus. „Virussenzijngemiddeldduizendkeerkleiner daneenbacterie”,zegtDeKlerk.„Zebestaanniet
„Microben vormen de basis van het leven en zijn de motor van de toekomst”
Nele de Klerk, Artis-microbioloog beeld Ar tis-Micr opia, Meik e Hansen
uitcellen,hebbengeeneigenstofwisselingen gebruikeneenlevendecelalsgastheeromzich voortteplanten.Zekunnenvoorallerleiziekten zorgen,zoalsverkoudheidofgriep.”
Schoonheid
Tochhebbenzelfsvirusseneenwonderlijke schoonheid.KunstenaarLukeJerrammaakte speciaalvoorMicropiaeenprachtigglasmodel vanhetebolavirus.Enopeengigaschermwordt meteensterkecamerasteedsverderingezoomd ophetebolavirus,toteenvergrotingvanwel6 miljoenkeer.Hetiseenfascinerendereisdoor eenkleurrijkewereld,diezichsteedsverder ontvouwt,maarzijngeheimennoglangniet allemaalprijsgeeft
„Alsjedewereldvanhééldichtbijbekijkt,gaat ereennieuwevoorjeopen”,iseensloganvan hetmuseum.„Mooierenbijzonderderdanjeje ooithebtkunnenvoorstellen.”
Micropiaiseenwetenschapsmuseumin Amsterdam.Bezoekersmakenhierkennis metmicroscopischkleineorganismen: bacteriën,virussen,algenenschimmels. HetmuseumisonderdeelvanArtis,maar kanlosvandedierentuinwordenbezocht. Micropiawerdin2014geopendenishet enigemicrobenmuseumindewereld.
> micropia.nl
Veelmensenvindeninsectenmaarvies.Tochetenwereldwijd zo’n2miljardmensenkrekels,meelwormenofsprinkhanen.
Rudy LigtenbergWereldwijd etenzo’n2 miljardmenseninsecten, vooralinAzië,Australië, Zuid-AmerikaenAfrika. Europeanenmoetenalleen bijhetideealslikken
RestaurantsinNederlandzetteninsecten maarmondjesmaatopde menukaarteninsupermarktenmoetjezemeteen lantaarntjezoeken.Krekels, meelwormenensprinkhanenzijngeenpopulaire vleesvervangers.
In2014begonnenJumbowinkelsinGroningen enHarenenthousiastmet deverkoopvaneetbare insecten.Nietlangdaarna
warenzeookverkrijgbaar infilialenvanLidlenAlbert Heijn.Maaromdatdevraag nietgrootgenoegwas, verdwenenzetochweeruit deschappenvandemeeste supers.Watdeboerniet kentdateethijniet.Bij groothandelSligrozijnnog welgevriesdroogdemeelwormen,buffalowormenen krekelsverkrijgbaar.
Restaurantsdiegasten willentrekkenkunnendat ookbeternietdoenmet smeuïgeverhalenover gerechtenwaarininsecten zijnverwerkt.
BijdeketenBagels& Beanshebbenzehetgeprobeerd,maarinsectenstaan ookhiernietmeerophet
menu.Wiede„beestachtig lekkereBagelBugs”–rijkelijkbelegdmetsprinkhanen,krekelsenmeelwormen–nogwilproberenmag ’mthuiszelfmakenaande handvaneenreceptopde website. Thuisofbuitendedeur smullenvaneenknapperigekrekelofeensappige meelwormvergtduswel enigeinspanning.Misschienhelpthetdatde EuropeseCommissiebegin ditjaarhetgebruikvankrekelmeeltoestond.Hetkan wordenverwerktinsoepen, broodensauzen.Dathapt tochnetietslekkerderweg –alsjeertenminsteniette veelbijnadenkt.
JohannesdeDoperatindewoestijn sprinkhanen.Hijwaszijntijdvervooruit.Tegenwoordigwordeninsecten gezienalsuitstekendevleesvervangers.Zebevatteneiwitten,mineralen, vitaminenenonverzadigdevetten
Omdegroeiendewereldbevolkingte kunnenblijvenvoedenzoudeninsecteneenbelangrijkerolkunnenspelen
Ookvanuitmilieuoogpuntbiedthet kwekenvaninsectenvoordelen
Wereldwijdwordenzo’n1900insectensoortengegeten.Hetgaatdanom krekels,sprinkhanenenrupsen,maar ookommieren,bijenenvlinders.
InNederlandzijnvooralsprinkhanen,meelwormenenkeversverkrijgbaar.Omzeveiligtekunneneten moetendeinsecten(netalsgewoon vlees)welgoedwordenverhit,ookals zegevriesdroogdzijn.Desmaakvan debeestjesvarieert;watkruidenerbij doetwonderen.
Wiehet(nog)nietaandurftomineengefrituurdekrekelofgedroogdemeelworm tebijten,kanproductenproberenwaarin insectenzijnverwerkt.Eriskeusgenoeg: proteïnerepen,tapenades,chocopasta, pastaenvleesvervangerszoalsburgers, schnitzelsenkroketten.Verderzijner snoepproductenzoalsinsectenlolly’sen nougatverkrijgbaar.Veelmensenzijnhet etenvaninsectenoverigensalgewend, zijhetmisschienonbewust.Rozekoeken dankenhunkleuraankarmijn.Datwordt gemaaktvanvrouwelijkecochenilleluizendieopcactussenleven.Alsdeluizen grootgenoegzijnwordenzeingrote hoeveelhedenvandecactussengeschept. Eetsmakelijk.
Europeanenhebbenover hetalgemeeneengrote afkeervanhetetenvan insecten.Nederlanders vormendaaropzekergeen uitzondering.
Opmerkelijkgenoegis Nederlandweleenvande grootsteimporteursvan levendeinsecten.Ookwordenersteedsmeerinsecten inNederlandgekweekt.De grootsteinsectenkwekerij terwereldstaatinBergen opZoom:Protix.
Aldieinsectenbelanden echternietallemaalophet bordjevandeconsument. Eendeelwordtingezetom landbouwgewassentebeschermentegenongedierte (bijvoorbeeldmetdesluipwesp).Eenanderdeelwordt gebruiktomgewassenmee tebestuiven(metbijen).
Deinsectendievoor consumptiezijnbedoeld, wordenvoorhetgrootste deelalsveevoergebruikt. Slechtseenkleinpercentage wordtrechtstreeksdoorde mensgegeten.
Linda Stelma
Visfilerenisnognietzomakkelijk.Op eenavondcursusinKatwijkkunjede kneepjesvanhetvakleren.Erkomen zeilers,vissersenkoksopaf.
IndehalopeenindustrieterreininKatwijk staanzo’ntwintigmannenenvrouwenin wittejassenenplasticschorten.Zedragen allemaaleenhaarnetje.Watonwennig wachtenzetothetachtuuris.Datishettijdstip waaropdezevrijdagavondhuncursusvisfileren begint.Devloerisnat.Opdelangetafelsliggen eenpaardikkevissennaastgroeneenblauwe messen,degeurvandezeedoortrektderuimte.
„Hebbenjullieallemaaleenplekjegevonden?” vraagtcursusleiderArieKuijt(46)alshijdehal binnenkomt.Hijvervolgt:„Hetiseenbeetje vochtighier,dusalsjegymschoenenaanhebt, pasdanopmetlopen.Straksliggenerooknog schubbetjesenstukjesvelopdevloer.Loopdus ooknietmeteenmes,zodatjenietjebuurman deogenuitsteekt.”Metzijnontspannenoptredenweethijgelijkhetijsindegroeptebreken
„Wezijnhiervooreenavondjerondvis:koolvis,kabeljauwenwijting.Zekomenallemaaluit deNoordzee.Ikzaljullieeerstvertellenoverde messen.Wegaanvoornamelijkhetgrotemes gebruiken.Visfilerenleerjemeteenstugmes; datluistertgoednaarjehandendaardoorschiet jenietgauwuit”,demonstreertKuijt.Deruim twintigcursistenstaanallemaalomhemheen enluisterengeboeid.
ArieKuijtissamenmetChrisKlinkenberg eigenaarvanVisfileren.nl,eenbedrijfdatcursussenvisfilerenverzorgt.Opzijnveertiendekreeg Kuijtzijneerstevakantiebaanindevisenging hijbijeenharingbedrijfwerken.„Ikwasaltijdal gekvanvis.Ikwildeerallesvanweten:watvoor soortenerwarenenwaarenhoezegevangen werden.Opmijnnegentiendekwamikbij SchuitemakerVisinKatwijkterechtalsfileerder Ikdeednooitzoveelopschool,dusmoestmijn broodmetmijnhandengaanverdienen.Ikvond hetprachtig.Ikhebvanmijnwerkmijnhobby gemaakt.Ennukanikanderenooknogovervis vertellen.Hetismooiommensenteplezieren Visisbeleving,visisfeest.Ikvertelgraagverhalen,ofhetnuovervisgaatofniet.Maarmeestal gaathetnatuurlijkovervis.”
Nu de deelnemers zelf het fileermes ter hand nemen, lijkt de theorie beter binnen te komen
Kuijtpakteendikkevisvandetafelvoorhem enlegtdezeopeengrotesnijplank.„Ditiskwaliteit.Datkunjezienaandeheldereoogjesende mooierodekieuwen”Vervolgenssteekthijbijna letterlijkzijnneusíndevis.„Enhijruiktnaarde zee.”Goede,versevis.VoorminderdoetKuijthet niet.„Alsjebijdevishandeleenvisuitzoektenje twijfeltof-ieversis,prikdanmetjevingerinde huidvandevis.Alshethuidjemooiterugveert, danisdevisvers.Alsjejevingerafdrukinde huidblijftzien,ishijalwatouder.”
Kuijtvertelthoejekoolvis,kabeljauwen wijtingvanelkaarkuntonderscheidenénhoeje devislekkerkuntbereiden.„Wijtingkunjedoor eenpapjevanbloemhalenendanfrituren.”Hij brengttweevingersrichtingzijnmondenmaakt eensmakgeluid.„Heerlijk.”
Nadeintroductievandematerialenende vissendemonstreertKuijthoejeeenkoolvisvan deschubbenontdoetenvervolgensdekoperaf haaltenderestfileert.Alledeelnemerskijken geboeidtoe.Niemandlijkthetviestevinden.„Ik komweleensmensentegendievisfilerenvies vinden,ofzielig.Maarbijdezeworkshopvindt iedereenhetprachtig.”Hijwaarschuwtdedeelnemersvoordatzenaarhuneigensnijplanken vertrekken:„Deeerstevisdiejulliezozelfgaan ontleden,wordteendrama.Detweedezaliets betergaanenopheteindgaathetgoed.”
Evenlaterbuigen23haarnetjeszichovereen koolvis.Decursistenontledendevismetchirurgischeprecisie.Alhoewel,hetleekzomakkelijk toenKuijthetvoordeed,maarbijnaiedereen
isaanhetstuntelen.Gelukkigzijnerooknog drievolleerdevisfileerdersbijdiedezeavondde kneepjesvanhetvakleren.„Hetisbelangrijkdat jejemeshetwerklaatdoen”,zegteenvanhen. Maardanmoetjewelwetenhoejejemesmoet gebruiken.Waarzatendiegratennouookweer enhoehaaljedefiletvanderibbetjes?
DeHillegomsebuurmannenFransWaan(71) enDannyRietvink(41)zijnalvoordetweede keeropeencursusbijKuijt.Rietvink:„Alsiktijd hebenhetmooiweerisgaikvissen,vaakvanaf depierinIJmuiden.Ikkoneerstnognietfileren envroegmeafwatikpreciesmetaldievis moestdoen.Mijnbuurvrouwisdolopvis.Toen hebikmijnbuurmanFranseenbongegeven omsamenmetmijeencursusvisfilerentegaan doen.Datvondenwezogezelligenleerzaamdat wenogeenkeerzijngegaan.”Enwatdoenzenu metallevis?Waan:„Wenodigendebuurtuitom vistekomeneten.”
Kookliefhebbers
„Onzedoelgroepzijnzeevishengelaarsen kookgekken”,zegtKuijt.BramTimmermans(18) uitWoerdeniszo’nkookliefhebber.Hijissamen metzijnvadernaarKatwijkafgereisd.„Kokenis eenhobbyvanme.Hetleekmehandigomzelf ookvistekunnenfilerenzodatikmijneigen verseviskanuitzoeken.”
Bramzitinvwo5enkookttweekeerperweek thuis.„Hetmooievankokenisdeerkenning diejekrijgt.Alsjewatlekkersmaakt,hoorjedat gelijkterug.”Devisdiehijenzijnvadervanavondfileren,mogenzemeenaarhuisnemen. Timmermansweetalprecieswathijermeegaat doen.„Ikmaakwatstoofpotjes,eenpaarlekkerbekkenenergaanwatfiletsopdebarbecueénin depan. ”
Nadatiedereeneenpogingheeftgedaanhet eerstefiletjetesnijden,roeptKuijtdegroepweer bijelkaar.„Ikgahetnogeenkeervoordoen”, zegthij.Nudedeelnemerszelfhetfileermester handhebbengenomen,lijktdetheorieookbeter binnentekomen.Bijeenvandefileertafelsstaat
beeld Cees van der wal
eenechtpaar.Zezijnaandewijtingtoe.„Elsine doethetbeterdanik”,zegtRonaldvanOs(54) terwijlhijnaarzijnvrouwkijkt.„Ja,datvindik ook”,zegtElsine(43)lachend.Hetstelkomtuit Scheveningenenhooptinjulimethuntwee kinderenvan8en9jaartebeginnenaaneen wereldreisperzeilboot.„Ronaldiseenzeiler”, zegtElsine.„Envoormijisdereiseenmanier omuitmijncomfortzonetestappen.”Hetgezin wiltijdenszijntocht,diewaarschijnlijkzo’ntwee jaargaatduren,zoveelmogelijkzelfvoorzienend zijn.Ronald:„Wehebbenzonnepanelen,maarik vindookdatweonzeeigengevangenvismoeten kunnenfileren.”Zegaannogevendoormetoefenen:„Elkevisgaatbeter”,zegtRonald.
Tegenheteindevandeworkshop,diezo’n drieuurduurt,liggenerheelwatmooiestukken gefileerdevisopderandvandesnijplanken.Het isgoedgegaan.Niemandheeftinzijnvingers gesnedenenerzijngeenglijpartijengeweest.De deelnemersverpakkendefiletsinblauwplastic zodatzezemeenaarhuiskunnennemen.Kuijt houdtnogeenafsluitendpraatjewaarinhijde cursistenookadviseertom–tegengereduceerd tarief–eenfileermestekopen:„Ja,deechtecursusbegintnupas. ”
Arie Kuijt en Chris Klinkenberg begonnen twintig jaar geleden met het geven van cursussen in vis fileren. Toen internet opkwam, begonnen ze ook met het maken van fileerinstructievideo’s. „We maakten tachtig video’s, van elke vissoort een”, vertelt Kuijt. „Binnen twee maanden stonden we in elk horecamagazine en voedselgerelateerd tijdschrift. Het was een schot in de roos.” Momenteel geven de mannen cursussen van acht lesavonden, maar ook losse workshops. Per vissoort kun je je inschrijven. Zo zijn er avonden over rondvis, zeebaars en zalm. Er komen professionals en hobbyisten op af. Het tweetal geeft ook presentaties over vis fileren en heeft een eigen messenlijn ontwikkeld. Op 21 april was de laatste workshop voor particulieren van dit seizoen. In het najaar starten de cursussen weer
> visfileren.nl
Volwassenzijnenvieswordenklinktnietalseenlogische combinatie.Waarommoethetaltijdschoon?
Vieswordenen creativiteit;als hetomkinderen gaathorenze bijelkaar.Hetzijnvaakde oudersdiezichstorenaan verfindeharen,modder vantoptotteenofhanden vollijmsporen.Maarwie wordternogviesalsvolwassene?Neemtuweleens eenmodderbadofschuwt ueenkloddertjeverfinuw kapselniet?
Eenzoekopdrachtmet woordcombinatiesalsvolwassen,creativiteitenvies levertbijGooglenietveel meeropdanadvertenties
voorincontinentiemateriaal;nietskunstzinnigsdus.
Plantjespoten,dekozijnenschilderenofmountainbikenzijnactiviteiten waarvaniedereenbegrijpt datjeernietschonervan wordt.Tochmoeterdan vaakzosnelmogelijkeen nagelborsteltje,eendoekje terpentineofeenstevige douchebeurtaantepas komen.Waarom?Watzit erachter,datwenieteven lekkervieskunnenblijven?
Indeeersteplaatsomdathetonsaangeleerdis schoontemoetenzijnen ookomdatweonsopeen
nettemanierwillenpresenteren.Indederdeplaats: schoonzijngeefthetgevoel vancontrole.
Maarwieherkentniet dathetknedenvantaartdeegofvingervervenmet eenpeuterontspannen werkt?
Hetisprecieswat kinderenonsvoordoen:gebruikmakenvandetastzin omterelaxenennieuwe dingenteleren.Wantdoor tevoelen–ensomsvieste worden–kaneenmensontspannenenleerthijopeen nieuwemanierinformatie teverwerken.
Eenworkshopactionpainting organiseerjeeenvoudigzelf.Of jeschoonblijft?Datismaarde vraag,zekeralsjemetvrienden samenbent.
Benodigdheden:garage(of eenanderelegeruimte),afdekfolie,grootcanvas,acrylverf indiversekleuren,overall, haarnetje,schoenhoesjes.
● Bedekdemurenmetafdekfolie;
● installeerhetcanvasdoek;
● trekdebeschermende kledingaan,vergeetharenen schoenenniet;
● gooideverfophetdoek.
Groenekleiisinstaatom bacteriënenschimmels edodenenovertollig talgoptenemen. Eenmaskervandit goedjeisdanook effectiefbijeen vettehuid,acneof wondjes.
Benodigdheden:2el groenekleipoeder,1el water,2tl(amandel)olie, eventueelhoningofsterke kamillethee.
● Mengwaterenolie. Voegdaareventueelwat honingaantoeofeenbeet-
jesterkekamilletheevoor degeur
● Doedenatteingrediëntendruppelsgewijsbijde kleipoedertotereenprettig smeerbaarpapjeontstaat datniettevloeibaaris.Te nat?Voegwatkleipoeder toe.Tedroog?Doeerwat olieenwaterbij.
● Smeerhetmaskerop hetgezicht,laatogenen lippenvrij.
● Verwijderhetmasker namaximaaltienminutenmetlauwwarmwater Wachtniettothetmasker droogis,zekernietbijeen gevoeligehuid.
Hetboek”Wreckthisjournal”isnognietafenlaatde lezerallerleiopdrachtenuitvoerenomhettoteenpersoonlijkdagboektemaken. SlechtsdetitelisEngels,het binnenwerkisvolledigin hetNederlands.
Ditboekisnietbedoeld omschoonennetjestelaten.Deopdrachtisbijvoorbeeldomeenpotloodgedooptinverfopeenbladzij tegooienofheftigenwild eenaantalpagina’svolte krassen.Meenemenonder dedoucheisookeenoptie; oflaathetboekvangrote hoogtevallenofsmeereen paginainmetmodder.
Hetpopulaireboekuit 2017heeftinmiddelsook eenkinderversiemetde veelzeggendetitel”Sloop ditboek”.Feestjevoorjonge kliederaars.
Wreck this journal, Keri Smith; uitg. Het Spectrum; 224 blz.; € 17,99
Locatie
Breda
Start
Chassé Theater, Claudius Prinsenlaan 8
Lengte
3,5 km
Ad Ermstrang
Wandelenlangsriool-enwaterobjecten.Watmoetdatworden?De vreesvoorstankenviezigheidblijktechterongegrond.Bredablust ooknietmeermetrioolwater
Beduchtheidvooronfrisse luchtjesisongegrond.De wandelingblijktstankvrij eninformatiefenbiedten passanteenblikopverschillende fraaiemonumentenindebinnenstad. DetoelichtingviaQR-codesopbordjes isonmisbaar,wanthetrioolstelselzelf blijftgrotendeelsaanhetoogonttrokken.
Datwasenkelejarengeledenwel anders,wanttoenwerdenerzelfswandeltochtendoordeoudstegemetselde riolenvandestadgeorganiseerd. Directeaanleidingwarenrenovatiewerkzaamheden,waarbijhetrioolwatertijdelijkdoorbuizenstroomde enstankoverlastinhetstelseldoor middelvanafzuigingtoteenminimumwerdbeperkt.
Detochtstartnetbuitenhetoude centrum.Parkeerplaatsenzijnervoldoendeindeomgeving.Na500meter staatopeenuitgestrektgrasveldde PoolseKapel,eeneerbetoonaande bevrijders.Onderhetgazoniseen bergbezinkbassinaangebracht,een opvangbakvoorcirca3000kubieke meterwater.Omtevoorkomendatbij
hevigeregenvalteveelvuilwatervia riooloverstortenwordtgeloosd,zijn erintotaal25vandezebassinsinen ronddestad.Bovengrondsisslechts eengroenebedieningskastzichtbaar.
WewandelenlangsdeMark,het belangrijksteriviertjeindestad,naar hetgemaalbijdeBosscheBrug.Het oorspronkelijkegemaalisin2004vervangendooreenschuinindesingel aangebrachtgebouwmeteenvolledig glazenbehuizing.AnderhalvekilometerverderopgeefteenbordjeinformatieoverhetOudeVestriool,hetoudste
Van een afstandje bezien is de wandeling een uitgebreid rondje om de Grote Kerk
Ga voor een kaartje en de routebeschrijving naar:
rioolvanBreda.In1863werddeVest uitgedieptenvoorzienvaneenoverwelvingmetopeningenerin,zodathet watertoegankelijkbleef.Brandjeskondenzowordengeblustmetrioolwater inplaatsvanmetregenwater
Aandeoverzijdevandewegligthet Vijverpark,onderdeelvanderoute,die ooklangswaterobjectenvoert.Park envijvervormeneenrustpuntinhet drukkecentrum.Ietsverderopisde NieuweHaven,in1965gedemptenin 2007weeringebruikgenomen.Onder deTolbrugiseen‘waterval’,ontstaan doordathetwatervoordekwaliteitin denieuweHavenwordtrondgepompt.
HethoofdrioolgemaalMarkendaalsewegvormthetsluitstukvande tocht.Omvoorbijgangerstekunnenlatenzienwathetgemaalaan techniekinhuisheeftzijnvensters aangebracht.Hierdoorkunjedegeelgekleurdemotorenziendraaien.Van eenafstandjebezienisdewandeling eenuitgebreidrondjeomdeGrote Kerk.Enigeminpuntje:deinformatiebordjeszijnsomsmoeilijktevinden. > rd.nl/buiten
TIP #1
Rondvaart
Breda kan ook vanaf het water worden bekeken
Het vaarseizoen is van 1 april tot 31 oktober. De elektrische boten varen dagelijks tussen 10 00 en 18 00 uur Een rondvaart duurt een uur Het vertrek is bij kassaboot ”De Thor” in de haven.
> breda.nl/rondvaarten-de-nieuwe-mark
TIP #2
Grote Kerk
De Grote Kerk is een van de vier topmonumenten van Noord-Brabant. In de kerk, die gebouwd is in de 15e eeuw, zijn indrukwekkende beeldhouwwerken, grafmonumenten en muurschilderingen. Op verschillende dagen zijn ook torenbeklimmingen mogelijk.
> grotekerkbreda.nl
1
Indebundel”111PlekkeninTwentediejegezienmoethebben”(uitg. Thoth,240blz.,€17,95)wijstsociaalgeograafGert-JanHospersdeweg naarverrassendeplekkeninTwente,variërendvanhetZoutmuseum inDelden,eenboswachtershuisjeopLandgoedSingraven,hetWereldtijdpadinRijssentotdetuinenvandeKloostergaardeinZenderen. Bevatookfiets-enwandelroutesenculinairetips.
OveralzagAntonivanLeeuwenhoek(1632-1723)onvoorstelbaarkleine diertjesendeeltjes:inputwater,bloedenalleswathijverdermaarbekeekmetzelfgebouwdemicroscopen.Zoopendehijdedeurnaareen nieuwewereldvolwezensenstructuren HistoricusGeertjeDekkers verteltin”Veel,kleinencurieus”(uitg.HetSpectrum,214blz.,€24,99) hoeVanLeeuwenhoeksideeënnatuuronderzoekveranderden
DeBritsejournalistenschrijverIsabellaTree(1964)erfdemethaar manCharlieBurrelleenlandgoedvan3500hectaredatalgeneraties indefamiliewas.Hetlandbouwbedrijfdateropgevestigdwasleed structureelverliesenhetstelbeslootdenatuurhaargangtelaten gaan.In”Verwildering”(uitg.Lemniscaat,439blz,€24,99)beschrijft Treehoehetprojectleiddetoteensuccesvolbiodiversbedrijf.
”Kampeerkoken”vanJuliusJaspers(uitg.CarreraCulinair,192blz, €25,-)richtzichopwieopdecampinglekkerwiletenendaarook extrakeukengereivoormeeneemt.Omterplekkeeenontbijtvanei, worstenpaprikatemaken Ofomeenkiloaardappelsteraspenenlatkesvoorhetdinertebakken Maarerisookgenoegkeusinpastasaladesentoetjes.Fijnomhetzomersekookrepertoiremeeuittebreiden.
2 3 4 5
In”Dwang”(uitg.DenHertog,144blz.,€12,50)werktjeugdboekenschrijverHansMijndersopnieuweenpsychologischthemauit.Dit keerisdehoofdrolvoorFieke(15),dieeenonbeheersbaredrangomte stelenheeft Diedwang–dievoordelezeroverigensvanuithetniets opkomt–gaathaarlevenstevigbeïnvloeden Toegankelijkjeugdboek dateeninkijkjegeeftinhetlevenmeteenzeldzamestoornis.
”Dehemelgeopend”(uitg. DenHertog,293blz., €19,90)bevateenselectie brievenvanMaryWinslow, samengestelddoorhaar zoonOctaviusWinslow Dezebrievenzijnvolgeestelijkonderwijs.
„Derijkevolheidtezien dieerinJezusisvoorde armste,demeestverdorven,demeesthulpeloze dieZijnlieveNaamooit aanriep,o,datisEvangelie. HeeftHijooitiemandafgewezendietotHemkwam? Nee,nooit;enHijzalhet nooitdoen.”
„Laatuwzielgeenvrede hebbenvooruJezuszieten volmaaktinHemstaat.Rust nietinverlangens,wantdie zullenunietredden”
In”Debankdienooitfailliet kangaan ”(uitg.OmSions Wil,320blz,€21,95)vertelt drs.H.J.vanEwijkoverhet levenvanGeorgeMüller (1805-1898).
GeorgeMülleriseendief eneenbedrieger Hijheeft geldnodig.Zelfseengevangenisstrafinzijnjeugdkan hemernietvanweerhoudenomtestelen.George moetechtervoorGod buigen.Hijwordtpredikant. Uiteindelijkpreekthijin42 landenenbereikthijmeer dan3miljoenmensenmet hetEvangelie. InBristolwordenveel weeskinderenaanzijn zorgentoevertrouwd.Ook hiervoorisgeldnodig,maar hijzalernietmeervoor stelenenbedriegen.Müller komtnuterechtbijdeBank dienooitfaillietkangaan.
”Hetmeisjezondernaam ” (uitg.DenHertog,128blz., €11,50)vanRijkArends iseenindrukwekkend oorlogsboekvoorkinderen vanaf11jaar
Hetis1938.Lotte,een Joods-christelijkmeisje, woontinDuitsland.Hetis daarnietveiligvoorhaar LottewordtdoorhaaroudersopdetreinnaarNederlandgezet.Vandaarreistze, samenmetandereJoodse kinderen,naarEngeland.
InEngelandbegintLotte eennieuwleven Eenleven zonderoudersenzonder broertjesenzusjes.Datvalt nietmee.
Aanheteindevanhet boekiseenhoofdstuktoegevoegdmetdehistorische contextvanditverhaal.
Bennekom
geertje@rd.nl
Eenvandeeerstedingendiemijnmoeder mijalskindindekeukenlietdoenwasgehaktmengenenknedenenervervolgens ballenvandraaien.Ikheberambivalenteherinneringenaan Hetwaseenserieuzetaak, diemehetideegafvoorvoltewordenaangezien. Uiteindelijkmoesthetleidentoteenbraadpanvol aantrekkelijkogendeensmakelijkegehaktballen Enmijnmoederdachtdatikdatwelkon!Tegelijk vond(envind)ikheteenvieswerkje.Dekoude, weke,bloederigevleesmassawaarjeinmoetgrijpen,hetrauweeidattussenjevingersdoorglibbert,deplakkerige,vettigelaagopjehuiddieje eralleenmetwarmwaterenzeepafkrijgt.Maar hoedraaijedekraanopenzonderdeknoppente
Ingrediënten (voor 5-6 personen):
Voor de tomatensaus: 2 uien, 1 flinke winterwortel, 4 stengels bleekselderij, 2 teentjes knoflook, olie of boter, 2 tl gedroogde tijm, 2 tl gedroogde oregano, 2 laurierblaadjes, 1 blik gepelde tomaten, 1 klein blikje tomatenpuree, 1 bouillonblokje (eventueel), peper en zout naar smaak Voor de gehaktballetjes: 500 g gehakt, 1 ei, drie el paneermeel, 1 tl gedroogde tijm, 1 tl pittig paprikapoeder, peper en zout naar smaak.
Bereiding:
1. Pel en snipper de uien zo fijn mogelijk Schil de wortel en snijd hem fijn (of rasp hem grof). Was de
besmeurenalsjemettweehandengehaktballen hebtgedraaid?
Vanwegedieviezevingersgaikgehaktballeneen beetjeuitdeweg.Ikvindzebestsmakelijk,maar hetkomterzeldenvanomzezelftemaken Het was daarom ook al lang geleden dat er gehaktballetjes in tomatensaus op het menu stonden Traditioneelwordtdaarhalf-om-halfgehaktvoor gebruikt:datgeefteenwatsmeuïgerresultaatdan metalleenrundvlees Ikkookteerspaghettibij Maarmetgewonepastagaathetook Erzitbehoorlijkveelgroenteindesaus.Wiedatwilkanernog eensaladebijmaken.
bleekselderij, snijd de stengels in de lengte in repen en daarna in stukjes. Hak de knoflooktenen fijn. Zet een ruime braadpan op het vuur, doe er een kluitje boter of een flinke scheut olie in en fruit de ui hierin ongeveer 5 minuten. Doe de rest van de groente erbij en laat alles regelmatig roerend nogmaals 5 tot 10 minuten fruiten. Voeg tijm, oregano, laurierblaadjes, een bouillonblokje (het kan ook zonder) en peper en zout naar smaak toe Roer alles om. Doe de tomaten en de tomatenpuree in de pan en giet
er ongeveer 300 ml water bij. Breng de saus aan de kook en laat minstens een halfuur pruttelen. Voeg nog wat extra water toe als de saus te dik is geworden.
2. Doe het gehakt in een kom. Voeg de overige bestanddelen toe. Kneed alles door elkaar tot een samenhangende massa. Proef eventueel of het vlees voldoende op smaak is door een klein beetje aangemaakt gehakt in een koekenpan om en om gaar te bakken. Draai balletjes ter grootte van een walnoot
3. Doe de balletjes in kleine porties in de pan met saus. Breng de saus weer aan de kook Laat de gehaktballetjes in de saus rustig gaar worden. Reken daarvoor 15 tot 20 minuten. Kook intussen de spaghetti of andere pasta gaar volgens de instructies op de verpakking Strooi aan tafel wat geraspte kaas over pasta en saus.
TOMAAT KAN GELUID MAKEN
Als planten last hebben van droogte kunnen ze geluid maken. Dat blijkt uit Israëlisch onderzoek, eind maart gepubliceerd in vakblad Cell. Dorstige tomatenplanten zenden zo’n 35 ultrasone klikgeluiden per uur uit. Deze klinken even luid als een gemiddeld gesprek, maar zijn te hoog voor mensen om te kunnen horen. Bioloog Tom Bennett vergelijkt de geluiden met die van krakende gewrichten. Het hoeft volgens hem niet te betekenen dat de planten om hulp roepen.
RedacteurMaartenCosterusvolgt nieuwsoverdenatuur
GESTRESTE HAGEDIS
Bepaalde hagedissen gaan binge-eten als stressreactie op kabaal van gevechtsvliegtuigen. Ook bewegen ze dan minder Dat blijkt uit onderzoek naar een kwetsbare hagedissensoort, Aspidoscelis neotesselatus, op een Amerikaanse luchtmachtbasis in Colorado. De onderzoekers zien het extra eten als een soort compensatiegedrag om aan genoeg energie te komen.
OUDE PINGUÏN DUIKT MINDER
Net als mensen hebben dieren te maken met veroudering Zo ook adéliepinguïns, een kleine, zwart-witte soort die op Antarctica leeft. Vanaf een jaar of 15 beginnen ze af te takelen. Ze duiken dan minder vaak en minder diep dan jongere soortgenoten, ontdekten Amerikaanse en Spaanse biologen. Begin april schrijven ze daarover in vakblad Proceedings of the Royal Society Het blijkt dat vrouwtjes ook vaker dan mannetjes duiken. Ook doen ze dat vaker in het broedseizoen. Ze bereiken daarbij met gemak een diepte van 180 meter
BERM LANGS A8 IS TOPPLEK
Het is tijd om te zoeken naar voorjaarspaddenstoelen. Een toplocatie is een wegberm langs de A8, tussen het Coenplein bij Amsterdam en Westzaan. Piet Brouwer vond daar onlangs grote aantallen geaderde kluifzwammen, nonnenkapkluifzammen en vingerhoedjes. Er is tot nu toe geen enkele andere locatie gevonden met zo veel exemplaren van deze bedreigde soorten, schrijft mycoloog Martijn Oud op 12 april enthousiast in Nature Today. De genoemde paddenstoelen houden van kalk- en voedselrijk zand onder populieren.
AGENDA
Van 6 tot en met 13 mei organiseert Vogelbescherming Nederland de Nationale Vogelweek. Er zijn dan tal van excursies, workshops en lezingen over vogels.
> vogelbescherming.nl/ nationale-vogelweek
Veenpark, Barger-Compascuum
€ 2,00 korting op de onlineprijs en € 3,00 korting op de balieprijs
Geldig t/m 28 oktober 2023 veenpark nl
Flevoland
De Orchideeën Hoeve, Luttelgeest
Ontdek Europa’s mooiste junglepark 20% korting op entreeprijs
Geldig t/m 30 maart 2024 (niet geldig op de kaarsjesavonden in december)
Vooraf aanmelden op datum en starttijd is verplicht! orchideeenhoeve.nl
Gelderland
Belevingscentrum Missie & Media TWR Nederland & België, Barneveld
€ 5,00 korting op gezinsticket U dient vooraf een tijdslot te reserveren Betaling kan of vooraf of ter plekke. Kortingscode ZOMER23# Geldig t/m 30 september 2023 www.twr.nl/missie-media
Boerderijmuseum ‘de Bovenstreek’, Oldebroek
€ 1,00 korting op de entreeprijs museum
Geldig t/m 30 december 2023 boerderijmuseum.nl
Boerderij beleeftocht Boerderijmuseum ‘de Bovenstreek’, Oldebroek 10% korting p.p. op de wandel- en fietsarrangementen
Geldig t/m 30 december 2023 boerderijmuseum.nl
Nederlands Bakkerijmuseum, Hattem
Leukste uitje van Gelderland ANWB 2023
Korting tot € 3,50 p p. op de entreeprijs
Geldig t/m 6 januari 2024 bakkerijmuseum.nl
Nederlands Pluimveemuseum, Barneveld
15% korting op entreeprijs en gratis kopje koffie/thee of glaasje limonade voor kinderen
Geldig t/m 30 december 2023 pluimveemuseum.nl
Noord-Veluws Museum, Nunspeet
€ 2,50 korting op de entreeprijs voor volwassenen en kinderen
Tentoonstellingen over Frans Huysmans, Bauhaus, Gijs Dragt e a Geldig vanaf 1 mei 2023 tot 1 januari 2024 noord-veluws-museum.nl
Museum Sjoel Elburg, Elburg
€ 1,00 korting op de entreeprijs
Geldig t/m 20 september 2023 sjoelelburg nl
Oude Ambachten & Speelgoed Museum, Terschuur
10% korting op de entreeprijs Geldig t/m 6 januari 2024 ambachtenmuseum.nl
Rederij Randmeer, Elburg
10% korting op rondvaarten op het Veluwemeer van 50 minuten en 1,5 uur vanuit Elburg
Geldig vanaf 1 juni t/m 30 september 2023 van dinsdag t/m zaterdag In juni en september vaart de boot niet elke dag, graag vooraf contact opnemen. Check de site of bel voor actuele informatie 06-10951386 rederij-randmeer nl
Restaurant ’t Edelhert, Elspeet
10% korting op een lunch, tot maximaal € 25,- korting
Geldig t/m 31 augustus 2023 t-edelhert nl
Speelpark & Maisdoolhof, Voorthuizen
Bij aankoop van 4 patat: gratis 4 frikandellen
Geldig t/m 21 oktober 2023 maisdoolhofvoorthuizen.nl
Zandsculpturen, Garderen
Thema “Typisch Nederlands”
€ 1,50 korting op entreeprijs (zoals die geldt aan de kassa), vooraf online reserveren en betalen
Geldig hele seizoen 2023 zandsculpturen nl
Visscher Classique Automuseum, Buren
2e kaartje gratis
Geldig t/m 6 januari 2024
www.visscherclassique.nl
Vrijheidsmuseum, Groesbeek
Beleef het Verhaal van Oorlog en Vrijheid zonder Grenzen
Gratis toegang voor kinderen t/m 17 jaar (i p v. € 8,00 vanaf 7 t/m 17 jaar)
Geldig t/m 31 december 2023 www.vrijheidsmuseum.nl
Nederlands Zuivelmuseum, Wapenveld
€ 1,- korting op entreeprijs
Geldig t/m 31 augustus 2023 zuivelmuseum nl
Marechausseemuseum, Buren
€ 1,00 korting op de entreeprijs
Geldig t/m 6 januari 2024 marechausseemuseum.nl
Museum van de 20e Eeuw, Hoorn
Expositie ’90 jaar LEGO’
10% korting op entreeprijs
Geldig t/m 31 december 2023 museumhoorn nl
Natuurmuseum Holterberg, Holten
15% korting op entreeprijs
Geldig t/m 1 april 2024 museumholterberg.nl
Rijssens Museum, Rijssen
€ 1,00 korting op entreeprijs of
€ 1,00 korting op combiticket met het Brandweermuseum
Geldig t/m 6 januari 2024 rijssensmuseum nl
Brandweermuseum, Rijssen
€ 1,00 korting op entreeprijs of € 1,00 korting op combiticket met het Rijssens Museum
Geldig t/m 6 januari 2024 brandweermuseum.nl
Terdege Zomerfair, Baarn
10% korting op het ticket voor volwassenen, vooraf bestellen is verplicht vanaf 1 mei
Geldig 19 t/m 22 juli 2023 terdegezomerfair nl
Bevrijdingsmuseum Zeeland, Nieuwdorp
€ 1,00 korting op entreeprijs voor volwassenen en gratis speurkaart voor kinderen
Geldig t/m 1 maart 2024 bevrijdingsmuseumzeeland nl
Polderhuis Dijk- en oorlogsmuseum, Westkapelle
Gratis entree voor kinderen t/m 12 jaar (i.p.v. € 1,- per kind) onder begeleiding van een volwassene Geldig t/m 30 december 2023 polderhuiswestkapelle nl
Deltapark Neeltje Jans, Vrouwenpolder
Gratis kleurboek t.w.v. € 5,99 Eén kleurboek per gezin Geldig t/m 31 oktober 2023 neeltjejans.nl
Belangrijke informatie
Streekmuseum De Meestoof, Sint-Annaland
Gratis koffie, thee of fris bij aankoop van een entreekaartje Geldig tot 31 oktober 2023 demeestoof.nl
Watersnoodmuseum, Ouwerkerk
Gratis bolus bij een consumptie in de koffiehoek van het Watersnoodmuseum of in de museumbrasserie Het Vijfde Caisson
Geldig t/m 31 augustus 2023 watersnoodmuseum.nl
Avonturenboerderij
Molenwaard, Groot-Ammers 25% korting op entreeprijs, 5-jarig jubileum
Geldig t/m 28 oktober 2023 m u v. 15 juli tot 15 augustus 2023. Reserveren is verplicht via: www avonturenboerderij nl/ rd-voordeelactie avonturenboerderij.nl
Museumpark Archeon, Alphen aan den Rijn 25% kassakorting op entreeprijzen, evenementen uitgezonderd, zoals de Grijze Jagerdag en de Midwinter Fair Geldig tot 1 april 2023 archeon.nl
Geitenboerderij
De Mèkkerstee, Ouddorp
5% korting op uw bestelling in het restaurant
Geldig t/m 1 oktober 2023 demekkerstee nl
Mariniersmuseum, Rotterdam
€ 5,00 korting op familieticket van € 37,50 bij 5 personen of gratis 1 persoon extra
Geldig t/m 6 januari 2024 mariniersmuseum nl
Om gebruik te maken van een aanbieding, ga naar beleefenontmoet.nl onder voordelen en bestel de kortingsbon Check ook even de website van de aanbieder of u zich (online) aan moet melden of een tijdslot moet reserveren Beschikt u niet over internet? Bel dan Abonneeservice 055 – 53 90 498. De advertentie op deze pagina’s kunt u niet inleveren aan de kassa’s!
Miniworld Rotterdam, Rotterdam
20% korting op de entreeprijs
Geldig t/m 6 januari 2024 miniworldrotterdam.com
Museum De Koperen Knop, Hardinxveld-Giessendam
50% korting op entreeprijs
Geldig t/m 6 januari 2024 koperenknop nl
Spido rondvaart van 75 minuten door de Rotterdamse haven, Rotterdam
15% korting op ticket (code RD15) Geldig t/m 31 december 2023 spido.nl
Spido uitgebreide
havenrondvaart van 2,5 uur door de Rotterdamse haven, Rotterdam
10% korting op ticket (code URD10) Geldig t/m 31 december 2023 spido nl
Rondvaartbedrijf Zilvermeeuw, Drimmelen
20% korting op twee uur durende Biesboschrondvaart
Geldig t/m 1 april 2024 zilvermeeuw.nl
Zo’nveertigjaargeledenwistenkinderenprecieshoejesmurfensnot moestmaken.Hetwaseenrage.Metwater,eenboterhamzakjeen eenbeetjeafwasmiddelkunjealdeslag.Maarerzijnnog meermanieren.Hieronderdrievoorbeelden.
● Zeteentubetandpastaene flesshampooklaar.Voordit recepthebjegeenboterhamzakjenodig.
● Roereentheelepeltandpastaenviertheelepels shampoodoorelkaar.Wil jegekleurdesmurfensnot? Voegdanookeendruppel kleurstoftoe.
● Alshetslijmtehardis,kun jeerwatextrashampooaanto voegen.Ishetslijmtezacht?Doe danwatextratandpastabijhetmengsel.
● Zethetslijmtienminutenindevriezer.Alshet nadietijdnogtezachtis,laathetdanevenstaan. Maarzorgervoordathetnietbevriest
● Ishetslijmsteviggenoeg?Danishetklaar.Alsje ermeespeelt,wordthetnaverloopvantijdharden moetjeweernieuwmaken
● Pakeenflesknutsellijm,eenbusscheerschuimenwasmiddel.
● Spuitallelijmineenkom,schudhetscheerschuimenvoegeendotschuim,ongeveerzo grootalseengrapefruit,toeaandelijm
● Roerallesgoeddoorelkaar
● Gietbeetjebijbeetjehetwasmiddelbijhet mengseltothetnietmeerplakt.
● Alshetslijmnietmeerplakt,kunjeeventueel nogwatkleurstoftoevoegen.
● Haalhetdaarnauitdekomomermeete spelen.
● Voorditrecepthebjeshampoo,eenglaswatereneenboterhamzakjenodig.
● Spuitwatshampooinhetzakje.Gebruikeengekleurdeshampooofvoegwat kleurstoftoeomdesmurfensnoteenkleurtegeven.
● Gietwatwaterbijdeshampooencontroleer,voordatjehetzakjedichtknoopt,ofdesnotfijnaanvoelt.Ishettewaterig?Doeerdannogwatshampoo bij.
● Benjetevreden?Laatdandeluchtuithetzakjeenknoophetdicht.
Prijspuzzel
Onder de inzenders van de goede oplossing wordt een prijs weggegeven. Stuur uw oplossing voor 27 april bij voorkeur per mail naar puzzel@ rd.nl of anders per briefkaart naar Reformatorisch Dagblad, Postbus 613, 7300 AP Apeldoorn.
De prijs voor deze week is het boek ”Gezinsstilleven”, door Gerjanne van Lagen (uitg. De Banier).
Vorige week is de prijs gewonnen door H.A. Hoogendijk uit Nieuwerkerk aan den IJssel.
Oplossing vorige week: tamarinde.
Vul de lege hokjes in met een getal van 1 t/m 9 Gebruik elk cijfer één keer in elke rij, elke kolom en elk vak van 3 x 3.
Oplossing vorige keer:
Horizontaal
1 De schutter ziet de ravijnen voor de vreemdeling (9); 6 Celgenoot? (9); 8 Beschermt die tegen neerslag? (12); 11 Met het vingertje de kijkers een teken van verstandhouding geven (8); 12 Voor een kort moment in gelijke mate (4); 14 Tijdens de show werden er grappen over een peer gemaakt (10); 15 Stralenkrans rond een regenwolk (6); 17 Een kleine koperen munt bracht vrede (4); 18 Hij ziet niets in dat spelletje op de boot (9); 19 Op een stukje papier staat dat hij 24 uur vrij is (10); 21 Service die volgt op het leger (8).
Verticaal
2 E-nig-ma (18); 3 Met de admiraal aan boord hebben we het beste van de groep (12); 4 Getalsmatig wil ik nu meer (8); 5 Dat internationale persbureau geeft een Energie Prestatie Advies (3); 7 Omgangsregeling? (14); 9 Vergeefs probeerde hij niet pronkzuchtig te zijn (5); 10 Pienter gespitst op (4); 13 Met oud geld uit Oostenrijk wordt de oogst van de kurkeik betaald (9); 16 Angstig, zo kleingeestig (7); 20 Hij raadt naar de schimmel (4).
Oplossingvorigepuzzel
Horizontaal: 1 schat; 5 strikken; 8 homecomputer; 10 vaklui; 11 iedereen; 12 eten; 13 eigen; 14 gids; 15 status; 16 trip; 17 agent; 18 vest; 19 kombuis; 21 inning.
Verticaal: 2 curiositeit; 3 afkappingsteken; 4 bestedingspatroon; 5 stellen; 6 kobalt; 7 prerogatief; 9 verduistering; 20 bui.
‘De vrijheid bij het maken van het kindermagazine Kits vind ik heerlijk’
- Jendy
Redacteur voor Kits (16 uur)
Bruis jij van de ideeën? Vind je het een uitdaging om voor kinderen leuke en interessante artikelen te schrijven? Dan past deze functie vast bij jou!
Samen met een collega bedenk je gave thema’s voor Kits en bepaal je de invulling van elk nummer
Je schrijft en redigeert artikelen voor en over kinderen van circa 8 tot en met 13 jaar
Voor meer info en reageren
Voel jij je aangesproken? Of heb je nog vragen?
Neem contact op met Jeannette voor meer informatie via 06-49498957.
Als Erdee Media Groep hebben we de belangrijke missie christenen te informeren, te verbinden en toe te rusten. Dit doen we onder andere via het Reformatorisch Dagblad, Terdege, De Banier, Kerktijden en Digibron in Apeldoorn. Draag jij bij aan dit mooie doel? Kijk op werkenbijemg.nl voor meer informatie en alle vacatures
RDMagazine is een wekelijkse uitgave bij het Reformatorisch Dagblad
Directie Ir. C. Heutink
Hoofdredacteur
Dr. ir. S. M. de Bruijn
Chef Clasina van den Heuvel
Redactie Margreet van den Berg, Aline de Bruin, Miranda van de Bruinhorst, Enny de Bruijn, Mariska Dijkstra, Janette Hertog, Chris Klaasse, Jaco van der Knijff, Rudy Ligtenberg, Mariëlle Oussoren, Roosmarijn Reijnoudt
Ontwerp Corné van der Horst
Vormgeving André Kikkert, Hans Kraayeveld
Redactie
RDMagazine
Postbus 670
7300 AR Apeldoorn 055-5390222 rdmagazine@rd.nl
Abonneeservice
Postbus 613
7300 AP Apeldoorn 055-5390498
abonneeservice@erdee.nl
Adverteren
055-5390499
advertentie@erdee.nl
Tips voor de inhoud van RDMagazine? rdmagazine@rd.nl
WhatsApp 06-43020391
EMG legt van abonnees gegevens vast voor de uitvoering van een overeenkomst en om hen te informeren over producten en diensten. Voor meer informatie over het privacybeleid en de algemene voorwaarden van EMG, zie erdeeservice.nl.
„EndatzijhunhoopopGod zoudenstellen.”
Psalm 78:7
DegeschiedenislesvanAsafheefteendoel.En datdoelisnietomtelatenzienhoegeweldigde Israëlietenheterafgebrachthebben.Wantdat hebbenzeniet.Zewarennietzeldenopstandig engavenGoddeschuldvanalhetnaredathun overkwam MaarhetdoelvanAsafisweldat jongeren–„hetnavolgendegeslacht”–hunhoop opGodzoudenstellen.Datzebijtegenslagenen hindernissenophunlevenswegachteromzouden kijkenomtezienwatGoddeed.Toen.EndieGod vantoenisDezelfdealsdeGodvannu.
MBO OP
JUNIOR A
OPLEIDING ACCOUNT MANAGER
Stap jij makkelijk op mensen af en heb je een drive om te scoren?
Bij Essenzo Businessschool leer je het salesvak als geen ander.
HBO OPLEIDINGEN
COMMERCIEEL MANAGEMENT
Bouw jij graag aan relaties en wil jij de organisatie laten groeien?
Bij Essenzo businessschool leer je dit als geen ander
PROCES MANAGEMENT
Regel jij dat intern alles op rolletjes loopt en er geen gedoe is?
Bij Essenzo businessschool leer je dit als geen ander
PAK JIJ DE STUDIE OP?
ESSENZO.NU
Welkom
FINANCIEEL MANAGEMENT
Zorg jij dat alle cijfers op orde zijn en er een positief rendement is?
Bij Essenzo leer je dit als geen ander.