RDMagazine - Israëlnummer - 6 mei 23

Bijbelles

De rode draad van het heil verbindt losse Bijbelverhalen

OPDEBRES

Ebrahim Nonoo blijft waar

hij is: bij de steeds kleinere groep Joden in Bahrein

INHETMUSEUM

In de tijd van de Reformatie beperkte een zandloper de spreektijd van een predikant

DEREPETITIE

Het koor De Regenboog zingt dwars door de tranen heen over het nieuwe Jeruzalem

40

VOORWOORD

InhetpasgerenoveerdeReformatiecentruminGenèvehangteen bordje:”VoordereformatorenisdeBijbeldebronvanleven” JournalistLauraHendriksen-Bassabezochthetmuseum,gehuisvestin eenvoormaligklooster,envonderveelBijbels.Eneenrodekamer –roodvanwegedevreselijkeBartholomeüsnachtin1572.

BehalvevoorCalvijnenLutherwerddeBijbeleenbronvanleven voorontelbaarveelmensenvanwiewijonsdenaamnietherinneren Eenvanhendiewelonthoudenwerd,isCorrietenBoomvanhet boek”Deschuilplaats”:zeoverleefdeindeTweedeWereldoorloghet concentratiekampRavensbrück Haarvaderenzusstiervenin1944

PashoordeikvoorheteerstdestemvanCorrietenBoom.Nade oorlogwerdzeonderanderebekenddoorlezingendiezegafvia TransWorldRadio,endiezijnterugteluisteren.Ikweetnietofzij ookeenzandloperhad,zoalspredikanteninde16eeeuw.Haarboodschappenzijnwelbondig Detijdwaarinzeleefde,zagCorriealseen ernstigetijd,zekonerovertobben.Temiddenvanalletekenender tijden,zozeizeinhaarlezing”Zorgen”,enombereidtezijnvoorwat erkomengaat,„hebbenwedebeloftennodigdieindeBijbelstaan”

Clasina van den Heuvel

clasina@rd.nl

Berichtenoveroorlogenvredekwamenlangsinhetnieuws, dezeweek Enopeenseenoudberichtvanhoop

DE SCHUILPLAATS

Hettreinkaartjevan CorrietenBoom

In”Deschuilplaats”verteltCorrietenBoomovereenervaringdieze hadalskleinmeisje Zezageenoverledenkindje,enzewasnognooit metdedoodinaanrakinggeweest.Ineenvandelezingendiezeinde jaren60en70gafvoorTransWorldRadiozegtzehierover:„Enhet maaktemeverschrikkelijkbenauwd,nietvoormijneigensterven, maarvoordegenendiemijliefwaren ”Haarvadervroeghaar:„Alsje metdetreinreist,wanneergeefikjedanjetreinkaartje?Drieweken vantevoren?”„Neepapa.Dedagdatikopreisga. ”„Juist”,zeimijn vader „Jehebtnunoggeenkaartjenodig.Jehebtnunoggeenkracht nodigomtedragendatdelievemensenomjeheenzullensterven Maaralshetzoveris,danzaldeHeerejehetkaartjegeven,aldekracht diejezultnodighebben”Datheeftmetoenerggetroost.( )Dikwijls, alsiktoboverdetoekomst,denkik:Nee Godheeftmenoggeen kaartjegegeven,maarikhebhetooknognietnodig.”

BUITENLAND

Verscheurd doorgeweld

l HetWereldvoedselprogramma(WFP)vandeVerenigdeNatieswaarschuwt vooreenhumanitairecrisis inOost-Afrikavanwegehet geweldinSudan.

l LangshetfrontinOekraïneheefthetRussische legerhonderdenkilometers aanloopgravengelegd Satellietbeeldenlatende zigzaglijneninhetlandschaphaarscherpzien:een letterlijkverscheurdland.

Corrie ten Boom (1892-1983), overlevende van kamp Ravensbrück

INTUSSEN IN DE DIGITALE WERELD

Eenweetjedateenmytheblijkt

Alwerkendaanhetscriptvooreenvideosneuvelenerheelwatwetjes.Bijvoorbeeldinhetscript”Ditiswatjemoetwetenoverdezondag” IndeeersteversieschrevenwedatCalvijngraagopzondagging zeilen.Naeencheckvandekerkredactieontdektewe:„Calvijnvertrok opzondagvoorzijnvakanties,maargingnietuitgebreidzeilen”Een leukweetjebleekeenmythetezijn Gelukkigkondenwehetaanpassennaareenkloppendfeit.Deafleveringoverdezondagissinds25 apriloverigensal6880keerbekeken(op2mei).Enwekregenvan meerderemensenreactiesbinnen.Demeestgesteldevraag:waarom vierenwederustdagopzondagennietopzaterdag?Zolevertiedere afleveringideeënopvooreenvervolg.

„Ik legde mijn zorgen voor me neer en bekeek ze. Een gedeelte ervan hoorde bij het verleden. Een ander deel hoorde bij de toekomst”

Gezocht:kleurigefotoseries

Voorderubriekschoonheid indezomerzoekenwe achtsterkefotoseriesvoor RDMagazinewaarinper serieeenbepaaldekleurde hoofdrolspeelt.Eenblauwe serie,eenrodeserie,een groeneserie,etc.

Hebtueenreeksfoto’s

rondeenbepaaldekleur waareenfraaiefotoserie vantemakenis?Ofbent ujuistmetzoietsbezigen wiltuhemdelen?Stuurons dieserievanblauwezee–zomerlucht–blauwedruiftjes, ofderodeaardbeien–keukenstoeltjes–rodemuur

Mailvóór22meiuw fotoserie–minimaal9, maximaal12foto’svanliefst 2MB–naarrdmagazine@ rd.nl,ovv.dekleur(bijvoorbeeld”fotoserieblauw”). Wieweetzietuuwserie teruginhet–nunogwitte–hartvanRDMagazine

P.S. Intussen maken wij alvast een heel geel magazine voor de eerste zaterdag van de zomer: 24 juni! Omdat geel doet denken aan de zon, zonnebloemen en kanaries.

Watdrijftiemandinzijnofhaarleven?Hoeishijofzijgevormd?

Indezerubriekeenpersoonlijkinterviewmeteenmeerof minderbekendpersoonuitdebreedtevandesamenleving.

Dezeaflevering:EbrahimDaoudNonoouitBahrein. Volgendeweek:ZviEyaluitJeruzalem.

Hoedervan deThorain Bahrein

Jacob Hoekman

Hijishethoofdvandeenigovergebleven autochtoneJoodsegemeenschapindeArabische Golfstaten.EbrahimNonooziethetalszijnplicht omhetJoodseleveninBahreinvoorttezetten.Zelfs

Aanheteindvanhetinterview,inde synagogevandeBahreinsehoofdstad Manama,looptEbrahimNonoo(62) naareenfotodiebijdedeurhangt.

„Hadjedezealgezien?”Opdefotouit2019 staandekoningvanBahrein,HamadbinIsaAl Khalifa,endeschoonzoonvandeAmerikaanse oud-presidentDonaldTrump,JaredKushner.De laatste,zelfJoods,overhandigteenthorarolaan dekoning.

„Kom”,wenktNonoo.Hijschuifthetgordijn vande”aronhakodesj”opzij–dekastwaarin dethorarollenbewaardworden.Endaarstaat hijtepronken;dethorarolvandefoto.Metzijn zwartfluwelenbekledingengoudgestikteletters.

„TererevanZijneMajesteitKoningHamadbin IsaAlKhalifa”,staaterop.„Voorzijnvisie,moed enleiderschapomvrede,respectenreligieuze tolerantienaarhetMidden-Oostentebrengen.”

DerolwaseengeschenkvanTrumpenzijnregeringtergelegenheidvanhetfeitdatBahreinin 2019deAbraham-akkoordenmetIsraëltekende. DatwarenverdragendiederelatietussenIsraël enverschillendeArabischelandennormaliseer-

den.VeelArabischelandenmoestenernietsvan hebben,maarhetkleineBahrein,metzo’n1,5 miljoeninwonersdievoor80procentmoslim zijn,deederaanmee.DiegebeurteniskatapulteerdedeBahreinsesynagogeopeensnaarhet hartvandepolitiekeverwikkelingeninhetMidden-Oosten.Hierwerdgeschiedenisgeschreven.

MaarNonoogaaternuchtermeeom.Voor hem,apolitiekalshijis,zijndieakkoordenmet Israëlbijzaak.„Hetgrootsteverschilvoormij persoonlijkisdatikIsraëlnukanbezoeken.Dat wasvoorheennietmogelijkmeteenBahreins paspoort.NuhebbenwetweewekelijksevluchtennaarIsraël!

MaarnogsteedsgeldtdatikBahreiniben. Israëlalseenstaatbetekentnietzoveelvoorme, eerlijkgezegd.Hetiswaar,elkjaarzeggenwehet: VolgendjaarinJeruzalem.Maardatheeftgeen aantrekkingskrachtopmijofandereBahreinse Joden.Israëlisvooronsnietdeveiligehaven.”

DeverdragenmetIsraëlwareneenenorme doorbraak.Zaguzeaankomen?

„Nee.Hetwaseenverbijsterendetijd;hetwas

nuernogmaarenkeletientallenJodenoverzijn.

eencompleteverrassingvoorons.MaarIsraeli’smakenerdankbaargebruikvan.Zekennen Dubai,maarhettraditionelereBahreinisnieuw voordemeesten.Zekomenhiermassaalopbezoek.Datbetekentoverigensookdatzemoeten lerenzichaantepassen.Alsjehieralsvrouwop straatwandelt,ishetbelangrijkdatjejerespectvolkleedt.DitisgeenDubaiofTelAviv.”

CriticiconstaterendatdeAbraham-akkoorden overeenkomstenzijntussentweeoverheden, zonderdatdebevolkingvandeArabische landenerachterstaat.

„Datklopt.Deverdragenwordennietperse gedragendoordemensen.Israëlisjarenlang, alsinds1948,afgeschilderdalseenduivel.Dan kunjenietopeensvanmensenverwachtendat zedeomslaginhunhoofdmakenenIsraëlals eenvriendzien.Datzaltijdkosten.Endatproces wordtbemoeilijktdoorgroepsdruk.Israëli’skomenwelhierheen,maarandersomgebeurthet weinig.AlsjealsBahreininaarIsraëlgaatenje krijgtdaarnegatiefcommentaarover,dandenk jeerweltweekeeroverna.”

Hetgesprekvindtplaatsindesynagoge,die –alpraathijdaarlievernietover–recentwerd gerestaureerdmeteenpersoonlijkebijdrage vanNonoo.Hetiserrustig,wantdesynagogeis, hoewelgerestaureerd,alsindshetuitroepenvan destaatIsraëlin1948nietmeeringebruik.

„ToenikhierinManamaopgroeidealskind, kwamiknooitopdezeplaats.Desynagogewas toennauwelijksnogeengebouwtenoemen–zo vervallenwashet.Datwaseengevolgvande onrustna1948,toenJoodsehuizenenpersonen inBahreinwerdenaangevallen.Ookdesynagoge moesthetontgelden.Hethelegebouwwerdtoen leeggeroofdengestript.Hetwasooknietmeer herkenbaaralssynagoge.”

UroemtdeBahreinsetolerantie.Maarzo vredigwashettoenblijkbaarniet. „Vanwatweervanweten,warenhetvooral buitenlandsewerkersdiedesynagogeaangevallenhebben.MetnamehavenwerkersuitJemen enOmanhaddendieplunderingophungeweten.Zestalenzelfsdebeidethorarollen.

Daarzitnogeenverhaalaanvast,wantze dachtendatzedierollenvoorveelgeldzouden kunnenverkopen.Tientallenjarenlater,indejaren80,kwamenderollenterechtbijeenfamilie diezeterugbrachtnaarons.Zezeidendatzede rollennietmeerwildenhebbenomdathetleek alsofereenvloekophetgezinrustte.Erkwamen

veelongelukken,ziektesensterfgevallenvoorin defamilie.”

DeJoodsegemeenschapvanBahreinzoudeklap van1948nooitmeertebovenkomen.Vande ongeveer800Jodendiedestijdsinhetkoninkrijkwoonden,emigreerdepakweg40procent. Envandeongeveer500mensendieoverbleven, vertrokhetovergrotedeelin1967alsnogtoende ZesdaagseOorlogtussenIsraëlenzijnbuurlandenvoornieuweonrustzorgdeonderJodenin deregio

Hooguiteenmanofhonderdbleefsindsdien over,envandaagdedagzijndater–afhankelijk vanhetseizoen–nogdertigtotvijftig.Teweinig inelkgevalvooreenminjan:eengroepvanminstenstienvolwassenJoodsemannendienodigis omeenofficiëleJoodsegebedsdiensttebeleggen.

Uheeftdejarenrond1967zelfmeegemaakt. Hoewasdat?

„Ikherinnermevooralheelveelverwarring enonzekerheid.Jemoetnietvergetendatde herinneringenaan1948noginhethoofdvande mensenzaten.Ikherinnermenogduidelijkdat ikvóór1967heelveelnevenennichtenhadom meetespelen.Maarindetijddaarnawarenze opeensbijnaallemaalverdwenen.”

Entoenwerduzelfookweggestuurdnaarhet veiligeEngeland.

„Ik herinner me heel veel onzekerheid. Vergeet niet dat de herinneringen aan 1948 nog in het hoofd van de mensen zaten”

Ebrahim Nonoo, Jood uit Bahrein

Ebrahim Nonoo

Ebrahim Daoud Nonoo werd in 1960 geboren in Manama, de hoofdstad van het kleine Arabische koninkrijk Bahrein, voor de kust van Saudi-Arabië. Hij maakt deel uit van de kleine Joodse gemeenschap in Bahrein – de enige overgebleven autochtone Joodse gemeenschap in de landen rond de Arabische Golf. Nonoo studeerde in Engeland en werd, teruggekeerd in Bahrein, succesvol zakenman. In 2000 werd hij door de koning aangesteld als lid van de sjoera, een adviesraad voor de regering. Hij had tot 2006 zitting in die raad, als eerste Jood ooit. In 2019, nadat Bahrein de normalisatieverdragen met Israël tekende, werd Nonoo president van de Association of Gulf Jewish Communities. Hij is getrouwd met een Joodse vrouw uit Gibraltar en heeft twee volwassen zoons.

„Toenik9jaaroudwas,in1969,werdiksamen metmijnbroernaareenkostschoolinEngeland gestuurd.DatwasdegewoonteinveelJoodse gezinneninBahrein,datdekinderennaarhet buitenlandgingenomdaareendeelvanhunonderwijstekrijgen.Maardeoorlogvan1967was erzekerookeenbelangrijkeredenvoor.Mijn oudersdachtendathethiertegevaarlijkzouzijn. Tochvertrokkenzezelfniet.Zevoeldenzichhier veiliggenoeg.”

Endatgeldtvoorublijkbaarook,wantu kwamweerterug.

„Datklopt.Namijnstudiegingikmetmijnvader werkeninhetgeldwisselkantoordathijhadaan dehoofdstraathierindestad.Ikherinnermedat wedebalansopmaaktenaanheteindvandedag, enerwaseentekortvanmeerdan2000euro.We zochtennawaarhettekortvandaankwam,en vroegendeverantwoordelijkeomnaardezaakte komen.Mijnvaderconfronteerdehemmethet tekort.Demanzei:Ikhebnietsverkeerdgedaan, hetligtnietaanmij.

Toennammijnvaderhemapartenvroeg hem:Jijbenttocheenmoslim?Zeker,antwoorddedeman.Kijk,zeimijnvader,jekuntditverborgenhoudenvoormij,maardenkjedatjedit verborgenkunthoudenvoorjouwGod?Dedag daarnakwamdemanlangs,méthetgeld.

Ikhebdiegebeurtenisaltijdalseenprachtig bewijsgezienhoejemetsucceseengelovigmens aankuntsprekenopzijngeweten.Datgeldtvoor Joodenvoormoslim.”

StempeldedeJoodseidentiteituwopvoeding?

„Eerlijkgezegdniet.Jezaghetvooralterugbijde grotefeesten,endanmetnameJomKipoeren Pesach.Danatenwekoosjer,verderniet.Datwas ooknieterg,wanthetvoedselhierishalalomdat Bahreineenislamitischlandis.Halalvoedselis primaalsergeenkoosjeretenis.

AlleenopdefeestdagenhieldenveelJoden zichaandereligieuzeregels.Demoslimburen wistendat.Tijdenshoogtijdagen,alsdeJoden geenwerkmochtenverrichtenenbijvoorbeeld nietdelichtknopjesmochtenindrukken,stuurdenzehunkinderennaaronzehuizenomdat vooronstedoen.”

Waaromwerderdestijdsnooiteenpoging gedaandesynagogeterestaureren?

„Datheeftermeetemakenwiewijwaren.Wezijn mizrahi’suitIrak:oriëntaalseJodenmeteentraditioneleinslag,maarnietpersepraktiserend. Mijnfamiliekwaminde19eeeuwvanuithet zuidenvanIraknaarBahrein.DezeJodenwaren handelaren.Zezochtenindeeersteplaatseen beterleven;zewarennieterggeïnteresseerdin

„Als je kinderen hebt, moet je ze opvoeden op de Joodse manier. Ze kunnen zelf later kiezen of ze daarmee door willen gaan”

religieuzezaken.Hetginghunomoverleven.

Pasindejaren30vandevorigeeeuwwaser eenIraanserabbidiehoordevanonzegemeenschapenvanhetfeitdaterhiergeensynagoge was.Hijverteldezijnzoon,ShimonCohen,dat hijnaarBahreinmoestgaanomdaarveranderingintebrengen.ShimonCohenkwamhierin 1935.

Hijhadgeengeldvooreensynagoge,dus werdhijvriendenmetderijksteJoodsefamilies hier:deRosenthalsendePaks.Zijzateninde parelhandelendestijdswasdateenzeerwinstgevendehandel.Demooisteparelswerdenhier voordekustopgedoken.ZijgavenShimonCohen hetgeldzodathijmetdesynagogekonbeginnen.Maartoenhijna1948vertrokomdathij werdaangevallendoordedestijdsrondtrekkendemeutes,stopteookhetlevenindesynagoge. ”

Waservoorueenbeslissendmomentwaarop uzichdeJoodseidentiteittoe-eigende?

„Ja,datwasmijnbarmitswa–deplechtigheid waaropjongensvan13officieeltoetredentothet Jodendom.Wededendatbijonsthuis,ikenmijn broer.Ikdenkdatdathetmomentisgeweest waaropikmijnJoodseidentiteitalshetwareheb omhelsd,endatikaccepteerdedatdaardingen bijhoren:hetvierenvandefeestenenvooral hetlevenslangleren.Datdoejealleenalsjeeen diepgeworteldeinteressehebt,andersishet veelteveelwerk.Hetwasnietmoeilijkvoorons geweestomtezeggen:Laatmaarzitten.Maarde waarheidisdathetgoedvooronswasomditte doen;omonzetraditietebegrijpen”

Ervaardeudatuanderswasdananderen?

„Nietecht.MijnvriendenindeBahreinse gemeenschaphaddenallerleiachtergronden. Sommigenwarenhindoe,anderenchristenof moslim.Ikherinnermedatervooralveelrespect voorelkaarwas.Datkomtookomdatereen mooiezinindeKoranstaat:„Lèkoemdienkoem wèliedienie”:voorjoujouwgodsdienstenvoor mijdemijne.DatispraktijkhierinBahrein,enik houddaarmeervandanwatdanookinditland. Iedereenrespecteertelkaarwatgodsdienstbetreft.Natuurlijk,jekuntiemandnietleukvinden, ofzijngedragnietwaarderen,maarmetreligie heeftdatnietstemaken”

Dusuheeftnooitnegatiefcommentaargehad opuwJoodsegeloof?

„Nee.Nooit.NietinBahrein.Ikweethet,datis heelopmerkelijk.InLonden,toenikdaarstudeerde,ja–daargebeurdehetwel.Alsjenaarde

synagogeliepinLonden,riepenmensensoms scheldwoorden.Maarhier?Nooit.”

UbentsindsdeAbraham-akkoordenhet gezichtvanhetJoodselevenindelandenrond deArabischeGolf,nietalleenvanBahrein maarookvandeJoodseexpat-gemeenschap inDubai.Hoeisdatzogekomen?

„Hetbegontoenikin2000doordekoningwerd aangesteldalslidvandesjoera,hetraadgevende instituutinBahrein.Zegmaarhetparlement.Die aanstellingwasbaanbrekend.Hetwasdeeerste keerindegeschiedenisvanBahreindateenJood werdgekozenvoorhetparlement.Sindsdienis eraltijdéénzetelinhetparlementgereserveerd voordeJoodsegemeenschap.Ikwasdeeerste diedezezetelvulde.Datvoeldevoormijalseen enormeverantwoordelijkheid.Lidmaatschapvan hetparlementsteldemijinstaatomdeJoodse maniervanleventeverdedigen,alsvolledig onderdeelvandeBahreinsesamenleving.

NadeAbraham-akkoordenwerdikookgevraagdompresidenttewordenvandeassociatie vanalleJoodsegemeenschappenhierinderegio NaastBahreinhebbenwehetdanoverDubaiin deVerenigdeArabischeEmiraten.”

WerdhetJoodselevenerdaadwerkelijkbeter van?

„Hetbleefzoalshetwas,endatheeftmetde aantallentemaken.Wezijnenblijvenheelklein. Demensendievertrokkenwaren,blevenweg. Diewareneennieuwlevenbegonnen.Hetwas zinloosomterugtekomen,tenzijjehiereen baanhebt.”

Voeltuzichvollediggeaccepteerd?

„Absoluut.Bahreinisvanoudshermulticultureel.Veelculturenenreligiesvondenhiereen thuis.Sterkernog,somshaddenledenvanonze gemeenschapeenbevoorrechtepositie.Ikbenin 2006gestoptalsparlementslid;hethuidigeJoodseparlementslidisNancyKhedouri.HaargrootmoederleerdedesjeiksvanBahreinetiquette. Hoegedraagjejeinhetopenbaar?Watzegjeen watniet?ZijkwamzoalsdemeesteJodenhieruit Irakengoldalseenontwikkeldedame.Datgold trouwensookvooranderen.ErwaseenberoemdeJoodseverloskundigediezeerwerdgerespecteerd,enookeendamedieveelonroerendgoed bezat.Delaatstetrouwdemeteenmoslimen bekeerdezichookzelftotdeislam.”

Gebeurdedatlaatstevaker?

„Ikweetzelfvandriemensendiemoslim

werden.Ikweetnietwaterwasgebeurdalswij hetideehaddendatonslevengevaarliep.Maar eerlijkgezegdhebbenwedatnooitgevoeld.Er wasgeenenkeleredenvooronsommoslimte worden.Demanierwaaropikernaarkijkisals volgt:deKorannoemtallerleiJoodseprofeten enrespecteertdie.Deislamzietzichzelfalsde voltooiingvandereligiesdieeerderkwamen. Daaromwordenwij”Ahlal-Kitab”genoemd–volkvanhetBoek.DeThoraisdusinzekerezin onderdeelvandeKoran.”

DeislamitischeopvattingisdatdeThora bewustisveranderd,netalshetEvangelie overigens.

„Watikmerk,isdatgewonemensendeThora respecteren.Ja,erzijnverhalenmettweeversies: eenJoodseeneenislamitische.Maaralsjeer diepinduikt,zijnzealstweewortelsdiedezelfde boomvormen.”

WatisdannoghetverschiltussenJooden moslim?

„Hetgrootstepraktischeverschilisderamadan. Wijvastennieteenhelemaand,maarééndag, opJomKipoer.Bijnaalleanderedingenkomen overeen:vandemanierwaaropwebiddenende feestenvierentothoeweonshoofdbedekken.Ik herinnermehoemijnoomstierf,indejaren90. Deemirvandietijd,sjeikIsa,kwambinnenen zagonszitteninzwarterouwkleren.Hijvroeg: Zijndezemensensjiieten?Dattekentdeovereenkomsten.”

Maarhoezitdatgeestelijk?Maakthetverschil wiejeaanbidt?

„IemandsrelatiemetGodisprivé Institutieshebbendaarnietsmeetemaken Ikhoefnietperse JoodstezijnomeenrelatiemetGodtehebben.”

IkdenknietdatalleJodendaarmeezouden instemmen.

„Nee,velenzoudenzeggendatjewélJoodsmoet zijn.Datklopt.”

Alshetniethoeft,waaromdanaldiemoeite omeenkleineJoodsegemeenschapin Bahreininstandtehouden?

„Ikmoethetdoenvoordekinderen.Alsjekinderenhebt,moetjezeopvoedenopdeJoodsemanier.Zekunnenzelflaterkiezenofzedaarmee doorwillengaan.”

Watbetekenthetvooruomhierinde synagogetezijn?

„Voormijbetekenthetdatikmijntaakdoeom hetgeloofvasttehouden.Endatdoejedoor actieteondernemen.Ikziehetmeeralseenverplichtingdieopmerustdanalseenpersoonlijke passie.”

Wiezaldekandelaarnaudragen?

„Ikhebgeenidee.Mijntweezoonswoneninhet buitenland.Datiseenvanderedenenwaarom dezegemeenschapkleinerwordt.Wienaarhet buitenlandgaat,komtmeestalnietmeerterug.”

Zelfblijftuhier?

„Ja.Alsjeeenbepaaldefasebereiktinjeleven, danwiljeblijvenwaarjebent.Ikkanmezelfniet meerergensanderszienwortelen.”

Endegemeenschap?Gaatdieverdwijnen?

„IkdenkdatdeautochtoneJoodsegemeenschaphiernietzalblijvenbestaan.Ja,datstemt meverdrietig.Oman,deEmiraten,Koeweit, Saudi-Arabië:nergensindeGolfisnogeen oorspronkelijkeJoodsegemeenschap.Alleenin DubailevenJoden,maardatzijnexpats.Bahrein istotnogtoedeuitzondering.Datkomtomdat JodenveelhebbengegevenvoordeontwikkelingvanBahreinindelaatstehonderdjaar,in deinfrastructuurbijvoorbeeld.Hunaantalzou alleendaaromalgrotermoetenzijn.Maarikzie hetnietgebeurendatmensenterugkomendie elderseenlevenhebbenopgebouwd.

TochdenkikweldateraltijdeengroepJoodse expatszalzijn,netzoalsinDubai.ErzijnbijvoorbeeldAmerikaanseJodenhierinBahreindie voordeUSNavywerken,degroteAmerikaanse marinebasisdiehiergevestigdis.Diemensen zullenhopelijkookindetoekomsthetJoodse geluidinBahreinblijvenvertolken.”

> rd.nl/hetgesprek

„Iemands relatie met God is privé. Instituties hebben daar niets mee te maken”

(+20 jaar)

Startbouw Sept.2023

Investeren op de Veluwe

Inclusief grond

Duurzame investering

Stenen woning 6-8 pers

Vast/variabel rendement

Eigen gebruik/verhuur

Zijnjulliemorgenweloptijd?Ikcheckhet nogevenbijdekinderen,wantikwilniet datwetelaatkomen Ikstaeropdatze ditzullenmeemakenennetzulkemooie herinneringenopdoenalsikvroeger Deaubáde, dátwaswat.

Weken oefenden we in de klas op de liederen HetWilhelmusnatuurlijk,datkondenwealsnel dromen Het eerste en het zesde couplet Maar ook”PietHein”en”Ineenblauwgeruitekiel”–inmiddelsnietmeergeheelonomstreden–stonden steevast op het oefenblad Zuid-Holland, waar ik ben geborenenopgegroeid,bleekeeneigen volksliedtehebben Datwerdme indeklastochméégebruld.Toen iklaterinmijnlevennaarGelderlandverhuisde,zochtikofdieprovincieóókeen volksliedheeft Datwaszo

Opdebewustemorgenstonddeschooldirecteur bijdevlag.Diemoestnatuurlijkgehesen Groep8 –destijdsklas6–hielpmee.Hetwasblijkbaareen verantwoordelijkheiddiealleendeoudstekinderenaankonden.

Toenikindeplaatselijkekrantlasdaterinmijn woonplaatseenaubadewerdgeorganiseerd,kwa-

mendeherinneringenboven.Hoekanhetdatik dezehappeningaldiejarenhebgemist?Ikkonhet nietlatenomindeloopvandeweekalvastwatte oefenen.ViaYouTubeblijkenaldieoudeliederen nogsimpeltevinden.Ofiknognetzomelodieus klinkalsvroeger,mogendeburenbeoordelen

Eindelijk.Wezijnoptijd,ruimzelfs.Elfuurbegint het.Waaromzolaat?dachtik,toenikhettijdstip las.Eenaubadeistochietswaarjeallefeestelijkhedenmeebegint?Maaromachtuur ’ sochtends hadikdejongenstochnietmeegekregen,dusis dítmomentmisschienwelbeter

Vijf dames staan al klaar. En de burgemeester Maar ik zie nog maarweinigpubliek.Tochbesluit het groepje te starten. De burgemeesterhijstdevlag.Endevijfdameszingenhet Wilhelmus Ikzinghardmee,maarkrijgbozeblikkenvanmijnzonen.Ikbendanookdeenigedie meedoet Natweecouplettenishethelegebeuren voorbijenloopthetpubliekweg.

De grootste deceptie van de eeuw, noemt mijn manhetevenlater Precieszoalsikhetvoel We kopenopdeterugwegeentompouce.Diekreegik vroegerookvanmíjnouders Latendekinderen diedanmaaralstraditieonthouden.

Na het zingen van het Wilhelmus is het voorbij

Van verhaal naar verkondiging van het heil

DeBijbeliseenboekvolverhalen.Over AdamenAbraham,DavidenDaniël, RachabenRuth.Envooral:overJezus Christus,deZoonvanGod.Hoekunnen leerkrachtenkinderenindedagelijkse Bijbelleszichtgevenopdierodedraad vanhetheilinChristus–diealle geschiedenissenmetelkaarverbindt?

Linda den Hollander

Pleidooi voor samenhangend Bijbelonderwijs

Kinderen missen soms zicht op de rode draad in Gods Woord en op de samenhang tussen de verschillende Bijbelboeken. Daarbij legden verschillende personen de afgelopen jaren in diverse publicaties de vinger Zo verscheen in maart dit jaar de zogeheten Rebusbijbel.

Auteur Carolina Blokland-den

Hertog schreef dit boek voor gezin, kerk en school om kinderen „te helpen ontdekken” hoe alle Bijbelboeken met elkaar verbonden zijn. Theologe Ingrid Plantinga kaartte daarnaast in september 2022 in het Nederlands Dagblad aan dat kinderen te lang losse Bijbelverhalen horen en daar-

door te weinig zicht hebben op de grote lijnen in de Bijbel. Peter van Olst, docent bij Driestar hogeschool, schreef eerder het boekje ”Mijn Bijbel heeft een rode draad”, over de samenhang in Gods Woord. Zijn boekje is momenteel leerstof voor pabostudenten op Driestar hogeschool.

„WiewilvandaagdeBijbels uitdelen?”vraagtmeesterCornelStout.Hetiswoensdagmorgen,kwartvoornegen. Groepzevenvandechristelijk-reformatorische Eben-HaëzerschoolinDenHaagzitklaarvoor dedagopening.Drieleerlingenlopennaarde boekenplankenachterinhetlokaal,waaropruim twintigdonkerblauweexemplarenvandeBijbel metUitlegprijken.Netjesrugaanrug,metop elkeuitgaveeenstickertjemetdaaropdenaam vaneenleerling.

„Wiez’nBijbelheeft,kanalvastMattheüs6 vers19tot34opzoeken”,zegtStout.Verwoed gebladervolgt.NietelkkindkanhetBijbelgedeeltedirectvinden,dusdeleerkrachthelpteen handje.„Bladzijde1460.”Datscheeltzoekwerk. „Welkwoordstaatalssamenvattingbovende tekst?”vraagtStoutzodraelkkindhethoofdstuk uithetMatthëusevangelievoorzichheeft.Lucas weethet.„Bezorgdheid.”„Maarwatbetekentdat eigenlijk”,vraagtdeleerkrachtdoor.„Denkin tweetalleneensevennaovereenvoorbeeld.”

Zijnvraagmaaktdetongenlos.Meerdere leerlingennoemenhunmoeder.Ivo:„Alsik’s avondsinm’neentjeeenrondje doorhetbosga

lopen,ismijnmoederbezorgd.Zewilnietdatik datdoe.”Bezorgdheidheeftdusveeltemaken metangst,concludeertStout,waarnahijleerling Loïsvraagtofzevers19wilvoorlezen.

„Vergadertugeenschattenindehemel,waar zedemotenroestverderft,enwaardedieven doorgravenenstelen”,klinkthetdoorhetlokaal vandeschoolindehofstad.Motenroest,vergaderenendoorgraven:datzijneenheleboelmoeilijkewoorden,constateertStout.Endusloopt deleerkrachteenvooreendebetekenisvande lastigebegrippenmetdeleerlingenlangs.

„Waaromzouiemandeigenlijkveelspullen willenverzamelen?”vraagthij.Omdathijsteeds denktdathijnietgenoegheeft,vermoedtLucas. OpnieuwvraagtStoutnaareenvoorbeeld. „DagobertDuck”,zegteenvandeleerlingen.Hilariteitalom.Maarhetisweleengoedantwoord. „WantDagobertDuckiseigenlijkaltijdbang.Hij wilzijngeldnietverliezen.Alshijdatverliest, heefthijnamelijkniksmeer. ”

Giovanni,Jesse,Mirthe,Ralph:omdebeurt laatStouteenvandeleerlingeneenvershardop lezen.Steedslegthijdemoeilijkewoordenuit, laathijkinderenvoorbeeldenbedenkenen vraagthijwatdetekstbetekentvoorhetdagelijkseleven.„Bangzijnhoortbijde

mensendieGodnietdienen MaaralsjeHemwel dient,benjegelukkig Danhebjeeenhemelse Vader,Hijzorgtelkedagvoorje.”

Lossepagina’s

Vooreenleerkrachtopeenchristelijkeofreformatorischeschoolisheteendagelijksterugkerendmoment:deBijbellesaanhetbeginvan demorgen.Zekerindelagereklassengeven onderwijsgevendendatdoorgaansvormdoor overeengeschiedenisuitdeBijbeltevertellen –hetzogehetenBijbelverhaal.Stout:„Zobrengt deleerkrachtdegebeurtenissenuitGodsWoord dichtbij.”

Tegelijkertijdschuiltindievorm,waarbijelke dageenandergedeelteuitdeBijbelcentraalstaat, eenrisico.Namelijkdatkinderenwelzichtkrijgt opdeafzonderlijkegeschiedenisseninGods Woord,maarnietopdeoverkoepelendeboodschapdaarvan(Zie:”Pleidooivoorsamenhangend Bijbelonderwijs”) Hetgevolgdaarvanisdatkinderennietgoedwetenhoedeverschillendeverhalen passenbijderodelijndiedoordeBijbelloopt.

„Alsjeeenboekechtwiltbegrijpen,moetje nietenkelsteedswatlossepagina’slezen”,zegt PetervanOlst,docentgodsdienstenonderzoekerbijDriestarhogeschoolinGouda.„Pasalsje weetwatdehoofdlijnis,kunjedeverschillende detailsbegrijpen.”Zoishetookmethetvertellen vanhetBijbelverhaal,benadrukthij.„Pasalsleerkrachtenwetenwatdehoofdboodschap,derode draad,vandeBijbelisenhoedeafzonderlijkegeschiedenissendaarbijpassen,kunnenzeopeen evenwichtigemanierdeBijbellesvormgeven. ”

Maarwatisdiehoofdboodschapdan?Wat vormtderodedraadtussenalleafzonderlijke Bijbelboeken?„ElkkindheefteenZaligmaker

nodig”,zegtStout.„Enhethoopvolleisdatdie Zaligmakerookisgekomen.DatisdekernboodschapwaaropGodsWoordwijst.”VanOlst:„De rodelijnindeBijbelisdeGodsopenbaring.God openbaartZijnZoonaanzondigemensen,met hetdoelhenmetZichzelfteverzoenen.”

HetNieuweTestamentsteltChristusvoor, zegtdevoormaligZGG-zendingswerker.„Het OudeTestamentkondigtHemaan.Datgebeurt ondermeerindepsalmen,dewonderenende offerdienst.AlleswijstheennaarJezus’komst.”

Dielijnmoetenleerkrachtenvasthouden inhunvertellingenoveroudtestamentische geschiedenissen,zegtVanOlst.„Alsdatnietgebeurt,krijgjenamelijkmoraliserendeverhalen diedeleerlingenopzichzelfterugwerpen.”

Staf

AandehandvanNumeri20legtdedocentuit wathijdaarmeebedoelt.DathoofdstukbeschrijftdatdeIsraëlietengeenwatermeerhebben.NadathetvolkdaaroverbijMozesgeklaagd heeft,gaatMozesnaardetentvandesamenkomst.GodzegtdatMozesmoetsprekentegen derots,danzalerwateruitkomen.Mozesdoet datniet,maarslaatmetzijnstaf.Erkomtwater, maarGodzegtooktegenMozesenAärondatze hetlandIsraëlnietbinnenmogengaan.

Bijzo ’ nverhaalzijn–zonderdegrotelijnvan deGodsopenbaringinhetoogtehouden–verschillendetoepassingentemaken,legtVanOlst uit „Eenleerkrachtkandantegendeleerlingen zeggen:MozesenAärondedennietwatdeHeere vanhenvroegendaarommochtenzehetbeloofdelandnietbinnengaan Deboodschapisdandat hetbelangrijkisomtedoenwatde Heerevraagt.”Daarnaastkan

Evenwichtige Bijbelles is verbonden met rode draad van heilsgeschiedenis

eenleerkrachtervolgenshemopwijzendatvan natureniemandluistertnaarwatGodzegt „Deles voordekinderenisdan:bekeringisnodig.”

Beidezakenzijnopzichzelfwaar,constateert deGoudsedocent.Tochmoeteenvertelling overdiegeschiedenisvolgenshemdiepergaan. „AlsdeGodsopenbaringderodedraadisinZijn Woord,danmoeteenleerkrachtzichzelfdevraag stellen:WatzegtditverhaaloverGod,Diede wereldnietloslaatenZijnheilopenbaart?”

Alsopzo’nmaniernaardezelfdegeschiedeniswordtgekeken,krijgthetverhaalerover eenandere,dieperefocuseneenboodschap vanhoop.VanOlst:„Dangaathetnietallereerst omhetvolkIsraëldatdingengoedoffoutdoet, maarlaateenleerkrachtdeleerlingenziendat vanmensenzelfnietsverwachtkanworden.En datGodhetvolksteedsweerbijdehandneemt endeIsraëlietenonderhoudt.Deblikrichting verschuiftdusvandemensnaarGod.”

DeDriestardocentwijsterdaarnaastopdat1 Korinthe10spreektoverChristusalsdeSteenrots.„Zo’ntekstvormteengoedaanknopingspuntomHemcentraaltestellenindezegeschiedenis.WaaromzouPaulusdievergelijking maken?Datzijnvragendiejeuitstekendmet deleerlingenkuntbehandelen.Opdiemanier richteenleerkrachtinzo’noudtestamentische geschiedenisdeleerlingenopChristus.”

Engelen

Zodraleerkrachtenderodedraadvanhetheilin Christusuithetoogverliezen,dreigtfragmentarischBijbelonderwijs,zegtVanOlst.„Danheeft elkverhaaleenafzonderlijkeboodschapenishet vaakooknietzoduidelijkwateengeschiedenis vantoentemakenheeftmethetlevenvannu. ”

Open gesprek over de Bijbelles

Op basisscholen zou meer aandacht en onderling gesprek moeten zijn over de inhoud van de Bijbelvertelling en de doorlopende lijnen tussen het Oude en Nieuwe Testament, vinden leerkracht Cornel Stout van de Eben-Haëzerschool in Scheveningen en Peter van Olst van Driestar hogeschool Laatstgenoemde hoort van studenten regelmatig terug dat in de evaluaties op hun werkplek de nadruk vooral ligt op het ambacht, de vaardigheid van het vertellen. „Maar die vaardigheid moet wel gestoeld zijn op goede inhoud, met oog voor de Bijbels-theologische lijnen in Gods Woord”, tekent hij aan „Het gesprek op scholen zou aan diepgang winnen als naast de vorm ook de Bijbels-theologische inhoud op tafel komt Studenten hebben daar behoefte aan, merk ik.” Stout voert regelmatig dergelijke gesprekken met startende leerkrachten „Dat vraagt openheid en kwetsbaarheid Vertellen komt heel dichtbij Een leerkracht legt iets van zichzelf in zijn Bijbelles.” Die gesprekken zijn echter wel belangrijk, vindt hij „Een christelijke leerkracht heeft als het goed is het verlangen om zijn leerlingen tot Jezus te leiden. Dan is het essentieel dat je als collega’s praat over de manier waarop je dat in de dagelijkse dagopening kunt doen.”

Heinkenszand

Google reviews

9,6 250+reviews

Barcelona plat dak

Afmetingen: 3770x2770

Inclusief: • Dubbelwandig Zwart zweeds rabat/sponningsplanken

• Shutter

• Glasschuifsyteem

• Steellook ramen

• EPDM dakbedekking met daktrim

• Inbouwspots

Prijs: € 10.487,15 incl btw

Met 2 gesloten, enkelwandige zijkanten is dit model al mogelijk vanaf € 5070,- incl BTW

Mogen wij u ontzorgen?

Nice plat dak tuinkantoor

• In vele mogelijkheden samen te stellen als tuinkantoor

• Moderne uitstraling met steellook houten (schuif)deuren

• Zitgedeelte dubbelwandig Deens rabat wit

• Constructie en buitenzijde in zwart RAL9005

• Inbouw spotset 12 stuks

Afmeting: 6350 x 3770 mm

Prijs: € 21.883,- incl btw

Scan de QR-code

SCHUTTINGEN

RecentsprakdedocentopdeGoudsehogeschooltweestudenten.Allebeihaddenzeinhun klasopdebasisschoolverteldoverdegeschiedenisvanElisaenzijnknechtdiebijDothan wordenomsingelddoordeSyriërs.Beiden worsteldenmetdebetekenisvanhetverhaal voordeleerlingennu.Deeenhaddekrachtvan hetgebedbenadrukt.Deanderhadhetaccent gelegdophoeGodZijnkinderenwilbeschermen.Beidenblevenechtermetvragenzitten. VanOlst:„Hetzienvandeengelenisnamelijk eenwonderlijkelementenkinderenvragenzich afhoedatnuzit.”

Detoepassingendiezemaakten,zijnallebei terecht,vindtdeDriestardocent.Maarvolgens hemwordthetgeheelduidelijkeralsdeleerkrachtzietdatElisaeentypeisvanChristus. „JuistrondomdeprofetenEliaenElisaheeftde Heereveelwonderenentekenengedaan,omzo heentewijzennaardegroteProfeetDiekomen zou”,legthijuit.„Engelenwarenaanwezigbijde groteheilsfeitendieHijdeed.ZokaneenleerkrachttegelijkvertellenhoedeHeere,ookdoor hetgebed,heeldichtaanwezigisbijiedereen dieHemvreest.Hijbeschermtzeenhoorthun gebed.HijzendtZijnengelen,ookalzienwedie niet.DatzewelzichtbaarwerdenbijElisaenzijn jongenenbijdeHeereJezusheefteenbijzondere betekenis,ookalzoudeHeerezekerinstaatzijn datooknunogtedoen”

Dun

HoewelhetBijbelverhaaldemeestgangbare manierisvoordedagopeningopdebasisschool, zijnookanderevormendaarvoorgeschikt, zeggenVanOlstenStout.Eenvoorbeeld daarvanishetsamenlezenuitdeBij-

bel,zoalsgroep7vandeEben-Haëzerschoolinde hofstaddatdezewoensdagmorgendeed.

„NietelkBijbelgedeelteleentzichvooreen verhaal”,legtStoutuit.„Mattheüs6,hetgedeelte uitdeBergredeoverbezorgdheid,iseenvoorbeelddaarvan.”Hetisechterwelbelangrijkom ookdiegedeeltesmetdeleerlingentebehandelen,vindtdeleerkracht.„Alsdatnietgebeurt, krijgtjenamelijkeendunneBijbelenkunjeje afvragenofjeleerlingeneenjuistenevenwichtig beeldvanGodsWoordmeegeeft”

Hijvindthetdaarnaastessentieeldatleerlingennietenkelpassiefluisterennaarwateen leerkrachtvertelt,maarookzelfaandeslaggaan metdeinhoudvandeBijbel.Bijvoorbeelddoor eenversvoortelezen,intweetallentepraten overdebetekeniservanofhedendaagsevoorbeeldentebedenkenbijeengedeelteuitGods Woord.„Steedsweermoetdaarbijterugkomen: watbetekentditnuvoorelkeleerlingpersoonlijk envoordemanierwaaropzijalschristenstaan indezemaatschappij?Uiteindelijkdraaithet Bijbelonderwijsnamelijknietomkennis,maar omhetkindschapvanGod.”

Leerling moet niet enkel luisteren, maar ook actief lezen in Gods Woord

beeld RD , Ant on Dommer holt

Drukcase biedt drukwerk op maat

Wil je een boek of magazine laten drukken? Dan moet je op zoek naar een geschikte drukkerij. Maar hoe vind je de juiste drukker die aan al jouw wensen voldoet en ook nog op tijd kan leveren? Drukcase is de drukwerkmakelaar die weet waar je moet zijn. Eigenaar Cees Scholten en accountmanager Matthijs Dommerholt vertellen het verhaal achter het succesvolle bedrijf.

Drukwerkmakelaar

Twaalf jaar geleden richtte eigenaar Cees Scholten Drukcase op. “Daarvoor hadden wij al zes jaar lang een drukkerij. Met onze expertise als drukkers zijn wij doorgegaan als drukwerkmakelaar. Wij willen onze klanten voorzien van antwoorden op alle vragen die zij hebben rondom drukwerk. Omdat Drukcase vanuit een drukkerij is ontstaan, hebben wij veel ervaring in huis.”

Specialist in gebonden drukwerk

Cees: “Bij Drukcase helpen wij klanten met alles wat te maken heeft met boeken, brochures en magazines Van hardcover en flexbound tot softcover en alles wat geniet, gelijmd of met garen gebonden wordt. We denken oplossingsgericht mee met de klant en gaan graag met hem of haar in gesprek om tot een zo mooi mogelijk resultaat te komen. Daarnaast verzorgen we ook speciaal drukwerk, zoals puzzels, spellen en kartonnen babyboekjes.”

Accountmanager Matthijs Dommerholt: “We hebben ook ervaring met Bijbelproducties. Dit is specifiek drukwerk, omdat Bijbels vaak op extra dun papier worden gedrukt. Er zijn wereldwijd maar weinig drukkerijen die dit kunnen Bij Drukcase hebben wij connecties met deze drukkerijen. Zo hebben wij onlangs een productie van meer dan 450.000 Bijbels verzorgd. We zijn dankbaar dat we op deze manier mogen bijdragen aan de verspreiding van Gods Woord.”

Wij komen onze afspraken na

Drukcase houdt zich aan de met de klant gemaakte afspraken. Matthijs: “Wij maken strakke afspraken met onze leveranciers, zodat wij de deadlines van de klant kunnen halen. Om goed contact met onze leveranciers te houden gaan we met regelmaat bij hen op bezoek, zowel in Nederland als in het buitenland. Doordat we onze

drukkers goed kennen, hebben we veel slagkracht en krijgen we het voor elkaar om de producties zo snel mogelijk te laten drukken. Daarnaast garanderen wij de beste kwaliteit en een vaste prijs Dat zorgt voor tevreden klanten.”

Van script tot boek “In ons werk komen we veel mooie mensen met prachtige verhalen tegen”, vertelt Cees enthousiast. “Zij willen hun verhaal graag doorgeven aan hun familie of aan de volgende generatie. Bij Drukcase willen we hen daar graag bij helpen. Zo kunnen wij een verhaal tekstueel controleren en verzorgen wij de vormgeving van het boek. Met onze kennis over en ervaring met papier en opmaak, maken wij er een professioneel boek van dat ook bij het Centraal Boekenhuis komt te liggen. Voor sommige klanten komt hun verhaal daarmee veel verder dan zij oorspronkelijk dachten.” Matthijs: “Er komen indrukwekkende verhalen voorbij, zoals verhalen van Open Doors over Noord-Korea. Het is mooi om deze verhalen te kunnen delen. De personeelsleden van Drukcase zijn allemaal christelijk, maar wij produceren ook niet-christelijke boeken. Wel maken we bewuste keuzes als het gaat om de inhoud. Als iets in strijd is met onze christelijke normen en waarden doen we het niet.”

“In onze inspiratiekamer vind je meer dan tweehonderd soorten papier en tientallen verschillende bindingen”

Productie nationaal en internationaal

Drukcase werkt samen met verschillende drukkerijen, zowel in Nederland als verspreid over de hele wereld. Matthijs: “Magazines worden bijvoorbeeld vaak in Nederland gedrukt, terwijl hardcover boeken beter in het buitenland kunnen worden gedrukt. Wij zoeken de beste drukkerijen voor onze klanten, zodoende komen we regelmatig in het buitenland terecht. We hebben een pool van 64 drukkerijen en met veertien daarvan werken wij regelmatig samen.”

Onze klanten

Drukcase heeft een breed scala aan klanten. Cees: “Wij drukken voor drukkers, uitgeverijen, particulieren, maar bijvoorbeeld ook voor het Reformatorisch Dagblad. Daarbij verzorgen we voornamelijk de productie van boeken, brochures, magazines en specials. Wij doen weinig aan marketing en laten onze projecten voor zichzelf spreken. Onze klanten zijn onze ambassadeurs. Door hun enthousiasme breidt ons netwerk vanzelf uit.”

De groei van Drukcase

In de afgelopen vijf jaren is Drukcase behoorlijk gegroeid qua omzet en klantenportefeuille. Matthijs: “In 2021 en 2022 ontvingen wij een FD Gazellen Award, omdat wij tot de snelst groeiende bedrijven van Nederland behoorden Dit zien wij ook terug in onze opdrachten. Wij verzorgen producties van 75 tot wel 400.000 boeken. Geen oplage is ons te gek.”

De klant mee aan de hand

Cees: “Klanten komen regelmatig met de vraag wat onze prijs voor een bepaalde opdracht is. Bij Drukcase gaan wij samen met de klant op zoek naar een optimale productie. Past het product echt bij de klant? Is een andere soort papier ook een optie? Soms kiezen we voor dunner papier zodat het boek als brievenbuspakketje verzonden kan worden Dat scheelt flink in de verzendkosten Door onze expertise kunnen we klanten qua prijs en kwaliteit een enorm voordeel bieden. Daarom nodigen we klanten graag uit in onze inspiratiekamer met meer dan tweehonderd soorten papier en tientallen verschillende bindingen. Elke productie is maatwerk en er zijn talloze mogelijkheden. Bij ons krijg je geen standaard offertes, maar vragen wij de klant waar hij naartoe wil en wat hij wil uitstralen. Pas daarna gaan we aan de slag met een prijsopgave.”

Matthijs Dommerholt werkt inmiddels vijf jaar bij Drukcase. Hij is regelmatig in het buitenland voor het bezoeken van onze leveranciers en het bekijken van producties. Op de bovenstaande foto is hij boeken aan het controleren op bindwijze.

Snel en flexibel

Drukcase garandeert een snelle service. Matthijs: “Doordat wij met veel verschillende drukkerijen samenwerken, kunnen wij voor een snelle productie zorgen. Zo kregen wij van Babypark de vraag om binnen veertien dagen 160.000 magazines te drukken. Een behoorlijke uitdaging, maar het lukte ons om de magazines in tien dagen te produceren én te leveren. Klanten denken soms dat een productie in het buitenland meer tijd kost. Maar de productietijd is juist vaak korter. Omdat wij de drukkers persoonlijk kennen, lopen ze harder voor ons. Verder zorgen we ervoor dat onze opdrachten goed bij hen passen. Op deze manier komen wij met onze prijzen vaak lager uit dan aanbiedingen van Nederlandse drukkerijen.”

Uitnodiging

Heb je ook boeken, brochures, magazines of specials om te laten drukken en ben je enthousiast geworden over het verhaal en de werkwijze van Drukcase? Neem vrijblijvend contact op en kom meer te weten over de mogelijkheden.

Drukcase

Burgemeester Drijbersingel 25A

8021 DA Zwolle

038-3035600 - info@drukcase.nl - www.drukcase.nl

Gestroomlijnd

IndehalvanhetDesignMuseuminDenBoschstaat”LaJamais Contente”(denooittevredene).Dezeautowasin1899desnelste terwereldenisnudeblikvangervandetentoonstelling”Sneller, beter,mooier”.MededankzijdespitsetorpedovormbereikteLa JamaisContenteeensnelheidvan106kilometerperuur.Ookbijzonder:hijwaselektrisch.DeTesla’senPolestarsvannustaandusineen langetraditie.

MetzijnvormwasLaJamaisContentezijntijdflinkvooruit.Zo’n dertigjaarlaterwerdhetstroomlijnenwereldwijdeenrage.Voorbeeldenuitdenatuurinspireerdenwetenschappersbijdezoektochtnaar deidealevormmetdeminsteweerstand:eenonderwaterzwemmendepinguïnbijvoorbeeld,ofeenvis.Luchtenwaterreagerenimmers opdezelfdemanieropweerstand.ZoontwierpdeAmerikaanNorman

Rudy Ligtenberg

Symbolen van vooruitging in ”Sneller, beter, mooier” in het Design Museum. beeld Ben Nienhuis

BelGeddesin1932eenfuturistischstoomschipdatdevormhadvan eenbruinvis:stompvanvorenentapstoelopendnaarachteren.

Indejarendertigginghetsnel.Vierkantevliegtuigenvanhouten textieltransformeerdeninrankereuzenvanblinkendaluminium. Loggestoomtreinenwerdenzilverenkogelsdieoverderailsflitsten. Auto’swarennietlangerveredeldekoetsenzonderpaarden,maar voertuigenmeteenvloeiendegeslotenvormdiehethalenvansteeds hogeresnelhedenmogelijkmaakte.Uiteraardhielpendesnelleontwikkelingvandetechniekendetoepassingvannieuwematerialenbij datlaatsteookeenhandje.

Degestroomlijndevormwerdhetsymboolvandevooruitgang. Hetmodernedesignsprakveelmensenaanendaaromkregenook allerleialledaagsegebruiksvoorwerpendiedathelemaalnietnodig haddeneenvloeiendevorm:typemachines,stofzuigers,strijkijzers, bestek.

Logge stoomtreinen werden zilveren kogels die over de rails flitsten

Naaimachines uit de jaren dertig. beeld Ben Nienhuis

Kunstenaarslietenzicheveneensmeeslependoordelokroepvan snelheidenvooruitgang.DatblijktweluithetwerkvanItaliaanse futuristenalsTullioCrali(1910-2000).

Vandaagdedagisdenoodzaakomhetvervoer–zowelletterlijkals figuurlijk–testroomlijnengroterdanooit.Nietzozeeromnóggrotere snelhedentebereiken,maarvanuithetoogpuntvanduurzaamheid. Dezuinigsteauto’szijnauto’sdieeenlageluchtweerstandhebben.Al in1922schreefdeOostenrijkseingenieurPaulJaraydatstroomlijnen essentieelisvoordezuinigheidendetoegankelijkheidvandeauto „Debrandstofbesparingendetoegenomenprestatiesmakendekleineautopasechttotwathijmoetzijn:eengoedkoopvervoermiddel vooriedereen.”Hoewelgoedkoopeenrelatiefbegripis,kreegJaray welgelijkmetzijnvoorspelling;deautokwambinnenhetbereikvan degewoneman.

Eenlageweerstandisnietalleenbelangrijkbijhetgebruikvan

De RED Shift van Solar Team Twente uit 2017 in de Brigdestone World Solar Challenge Australië. beeld Jerome Wassenaar

fossielebrandstoffen(waarvandevoorraadeindigis),maarookbij toepassingvanzonne-energie.InDenBoschisdehypermoderne zonne-autovanSolarTeamTwentetezien,deREDShift.Hetvervoermiddeliszoplatdathetbijhetrijdennauwelijksluchtweerstand ondervindt,enduszovermogelijkkanrijden.

Omdatindesportiederesecondetelt,krijgtdestroomlijnopdat terreinveelaandacht.Indetentoonstellingzijnbijvoorbeeldeen olympischebobslee,eentijdritfiets,schaatspakkenenbaanwielrennershelmen,eneenzwempakdatisgeïnspireerdopeenhaaienhuid tezien.Veelinnovatiesopditgebiedwerdenvervolgensooktoegepastinproductenvoordemindersportieveconsument.

Indetentoonstellingkunnenbezoekersookzelfdehandenuitde mouwensteken.Erzijnwerkstationswaarzijwordenuitgedaagdom allerleitestjesmetluchtweerstandtedoenennieuweontwerpente bedenken.Deperfecteautobijvoorbeeld.Leukvoorkinderen!

Expositie in Den Bosch

De tentoonstelling

”Sneller, beter, mooier

De vormgeving van de vooruitgang” is tot en met 3 september te zien in het Design Museum in Den Bosch. > designmuseum.nl

Zwemmende pinguïn. beeld David Herraez Calzada, via Alamy

Allemaal Bijbels

Laura Hendriksen-Bassa

”TheBible”,”LaBible”,”LaSacraBibbia”:Aan Bijbelsgeengebrekinhetpasgerenoveerde ReformatiemuseuminGenève.”Pourlesréformateurs, laBibleestsourcedevie”,legteenbordjeuit.”Voorde reformatorenisdeBijbeldebronvanleven.”

HoogrijzengebouwenaanweerskantenvandeRuedesBarrièresop.’s Zomersmoethetinditsmallesteegjeheerlijkkoelzijn,maarnuinhet voorjaarisheterfris.MisschienliepooitCalvijn hier,indetijddatGenèvehetmiddelpuntvan deReformatiewas.Indestadherinnertechter weinigaandezeinvloedrijkemanuitdegeschiedenis.Dereformatorlijktvergetentezijn.

HetsteegjemondtuitopdeRuedel’Evêché envervolgensopdeCourdeSaint-Pierre.Dehuizenwijkenhiervooreenruimplein.Opbankjes nuttigenmensenhunlunch.Enkeletoeristen lopendetrappenvandeSaint-Pierre-kathedraal op.Linksvandekerkbevindtzichhet”Musée InternationaldelaRéforme”

Bijnatweejaarlangkonjehetmuseumalleen dooreenvirtuelerondleidingbezoeken.Hetgebouwslootop2augustus2021vooreengrondige renovatie.Eenentwintigmaandenlaterheefthet museummeerruimte,ishetaantalcollecties uitgebreidenheeftdehoofdingangeenandere plaatsgekregen.

GenèvemagdandestadvanCalvijnzijn,het Reformatiemuseumgeeftookaandachtaan mannenalsLuther,Zwingli,Melanchthonen Beza.

Tienruimtentelthetmuseum.Iederekamer belichteenanderaspectvandeReformatie. EenbordjelegtuithoedeReformatietotstand kwam.Waardekerkvooralopgelduitwas, keerdendehervormersterugnaardeSchrift

AchterhetglashangteenLatijnsekopievande 95stellingendieLutherin1517aandeslotkapel vanWittenbergspijkerde.Eenbordjelegtuithoe deReformatiehetdagelijkslevenbeïnvloedde. Priesterswerdenvervangendoorpastors.Vande zevensacramentenverdwenenervijf.Eendoopjurkuitde19eeeuwspringtinhetoog.Daarnaastzijn–alssymbolenvandegereformeerde eredienst–eenhoutenavondmaalsbeker,een Bijbel,eenprekenboekeneenzandlopertezien. HetlaatsteobjectwerdindetijdvandeReformatiegebruiktomdespreektijdvandepredikant inteperken.Deautoriteitenwarenbangdat ineenlangepreekookpolitiekestandpunten verkondigdzoudenworden.Hetvoorwerpisvan Nederlandsekomaf.

Hugenoten

Degeurvanverfhangtnoginhetpasgerenoveerdegebouw.Devloerenkraken.Een ouderedameschuifeltdoorderuimte.Drukis hetniet,opdezeeerstedagvandeheropening. Eenman,zo’nzestigjaar,schietfoto’s.

Indetweederuimtevaltgelijkopdatalles eenrodekleurheeftgekregen.Dieheftigekleur verwijstnaarhetbloeddattijdensdevervolgingenvandeFransecalvinisten–dehugenoten–vloeide.Eenschilderijtoontietsvandevreselijke gebeurtenissenvandeBartholomeüsnacht.In denachtvan23op24augustus1572werderdoor rooms-katholiekeneenbloedbadaangericht onderdehugenoteninParijs.Ongeveer20.000 protestantenkwamenom.DeFranseoorlog tussenrooms-katholiekenenprotestanten(15621598)kostteuiteindelijkaanduizendenmensen hetleven,zowelaanderooms-katholiekealsde protestantsekant.Invitrineshangenpamfletten,satiresengedichtendietijdensdezeoorlog werdengeschreven.Zo’n700.000hugenoten ontvluchttenFrankrijk,vanwieer70.000inHollandterechtkwamenen20.000inZwitserland.

Zaal6laatzienhoedeReformatiezichoverde wereldverspreidde.Eendiaprojecteerteenschip opdemuur.HetisdeMayflower,hetvaartuig waarmeeinseptember1620deeersteEuropese kolonistennaarAmerikareisdenomdaareen leventegaanleidenzonderreligieuzevervolging.Methunovertochtverspreiddenookhun overtuigingenzich.

Uitdevolgendezaalklinkteenbekende melodie.HetisPsalm42,gecomponeerddoor ClaudeGoudimel.DezeFransmanwerdrond 1500geborenenwaseenvandebelangrijkste componistenvandezestiendeeeuw.Hijmaakte bewerkingenvoorde150GeneefsePsalmen.

Waarschijnlijkwerdhijvermoordtijdensde Bartholomeüsnacht.

Dezalenonderinhetmuseumtonende invloedvandeReformatieopdeafgelopentwee eeuwen.Somsishetzoekennaardelinktussen degetoondevoorwerpenendeReformatie.Een vitrinetoonteencomputer,eenspijkerbroeken hetstuurvaneenauto.„Jezoukunnenzeggen dateenjeanseenprotestantskledingstukis–al isdemakerervanJoods.Hetbeantwoordtaan dekledingwaardenvanhetprotestantisme: eenvoudigvanvormensobervankleur”,zolegt eenbordjeuit.

Gaskamer

Indevolgendezaalhangenfoto’svaninvloedrijkeprotestantsepersonenuitdetwintigsteeeuw SørenKierkegaard,KarlBarth,FriedrichSchleiermacher.Deenenaambekenderdandeandere.

Delaatstezaaltoontactuelebeelden.Een filmfragmentvaneenbootdieovervolzitmet

Belangrijke personen –zoals Martin Luther King en Ian Paisley– uit de vorige eeuw in het Reformatiemuseum. beeld RD

Een doopjurk uit de 19e eeuw. beeld RD

Het pand van het Reformatiemuseum was ooit een klooster

Het ”Musée International de la Réforme” wordt in april 2005 in Genève geopend. Het pand waarin het museum huist, is in de achttiende eeuw gebouwd. Jarenlang dient het als klooster

In de zomer van 2021 gaat het museum dicht voor een grondige renovatie. De hoofdingang wordt verplaatst van de Rue du Cloître naar de Cour de Saint-Pierre. Het museum krijgt meer ruimte beschikbaar in het pand, waardoor het ook tijdelijke exposities een plaats kan geven.

Op 27 april 2023 gaat het

museum weer open voor bezoekers. Zij kunnen de tentoonstelling verkennen via een audiogids, die beschikbaar is in negen talen, waaronder het Nederlands. Voor de renovatie had het museum jaarlijks zo’n 25.000 bezoekers. Gabriel de Montmollin, directeur van het museum, verwacht dat er na de heropening zo’n 30 000 tot 35 000 bezoekers per jaar zullen komen.

Het museum dat zich in de historische binnenstad van Genève bevindt, is het beste met het openbaar vervoer te bereiken.

Een spijkerbroek kun je een protestants kledingstuk noemen

vluchtelingen,eenklimaatdemonstratie,de inauguratievanBarackObama.Ookhierishet somszoekennaardelinkmetdeReformatie.

InhetReformatiemuseumloopteentijdelijke expositie:”Déflagrations”,oftwel:”Explosies”. Honderdveertigkindertekeningenhangenaan demuur Dejongekunstenaarshebbenhun herinneringenaandeoorlogaanhetpapier toevertrouwd.Sommigetekeningenzijnalbijna eeneeuwoud.Opeenvandeillustratiesgaan

mensenhuneindetegemoetindegaskamer Deafbeeldingdaarnaasttoonthoeeenrazzia huishoudtineengetto Evenverderophangteen tekeningvanrecenterdatum Dezeisgemaakt tijdenseenzomerkampin2022,voorkinderen tussende6en12jaar Opdetekeningzijnde blauw-gelekleurenvandeOekraïensevlagte zien,maardaarnaastiserookeengedeelterood enzwartgeschilderd.Welkeherinneringenzal dezejongekunstenaarbijhetmakenvandit schilderijgehadhebben?

Eenmaalweerterugophetpleinvoorde Saint-Pierre,slaatdeoudekathedraaltwaalf slagen.CalvijnbrachthierhetWoord.”Chaque fidèledoityavoiraccèsdanssaproprelangue”, zogeloofdendereformatoren.Elkegelovige moeteenBijbelineigentaaltotzijnbeschikking hebben Wiehetmuseumuitloopt,beseft:we hebbenveelaandeReformatietedanken.

> musee-reforme ch

Genève

Meer van Genève

Musée International de la Réforme ©R

Bewapenen ofwapenen

Eenlezerdieindebouwwerkt,vertelde meoverzijnpogingenomcollega’sduidelijktemakenwathetverschilistussenwapeningenbewapening.Terecht zegthijzedatbewapeningiswatOekraïneten deelvalt:hetlandwordtvoorzienvanwapens. Endatwapeningheefttemakenmetversterking vaneenbouwkundigelement,metalsbekendste voorbeeld:gewapendbeton.Daarbijishetbeton gestortrondeenijzerenvlechtwerk;hetstalen skeletverstevigtdebetonnenplaat.

Indevolksmondenopdewerkvloer wordthetwapenenvanbetonvaak bewapenengenoemd.Isdatnuecht fout,vroegdelezerme.

IndeDikkeVanDalestaat”wapenen”alseenvandebetekenissenvanhetwoord”bewapenen” Maarerstaatvoor:”nietalg.”. Ofwel:eigenlijkhoorthetniet maarvelengebruikenhetwoord welmetdezebetekenis.

Ishetechtfout?Datligteraanhoe jetegentaalregelsaankijkt.Laatikdeze kwestieaangrijpenomwattaaietheorieter tafeltebrengen,overhetverschiltussendedescriptieveendeprescriptievebenadering.

Wietaalregelsdescriptiefbenadert,zietze alseenbeschrijvingvanhoewepraten.Zegt deovergrotemeerderheid„AisbeterdanB” inplaatsvan„AisbeteralsB”?Danisvolgens linguïstenmeteendescriptievebenaderingde regel:beterdán.

Wieeenprescriptievebenaderingheeft,vindt datregelsdetaalgebruikersmoetenvoorschrij-

venhoehetmoet.Deregelis:„beterdan”inplaatsvan „beterals”.Dusmoetjezeggen:„AisbeterdanB.” Vooriemandmeteendescriptievebenaderingis „bewapening”alsalternatiefvoor„wapening”dus prima.Prescriptievetypesisheteendoornin hetoog.

Dezeverschillendebenaderingenhebben volgensmijtemakenmeteenverschillende visieopeigenaarschap.Zijnwoordenboeken engroeneboekjeseigenaarvandetaal?Ofis taalheteigendomvandegebruikers?

Datlaatste,uiteraard.Demensenzijntaal zijngeschapen;hetwoordenboekkwamlater. DeDikkeVanDalekanervoorzorgendatiedereenhetzelfdespreektenschrijft,datweelkaarbeter begrijpen.Hetboekwerkheeftduszekerz’nfunctie.En vooralingeschreventaalookgezag.Watmijbetreftterecht; ordeenregelmaatzijnookinteksteneengrootgoed. Ingesprokentaalligtdatanders.Kijk,alsiemandmet eenrepresentatievefunctieeenlezinggeeft,zouhetz’n betoogontsierenalszijntaalgebruikteveelafwijktvanwat deDikkezegt.Maaraandekeukentafelenopdewerkvloer magmenhetvanmijzelfweten.Wanttaalleeft,juistdaar

Redacteur Chris Klaasse bespreekt een taalkwestie Reageren? chris@rd.nl

Prescriptieve types is bewapening een doorn in het oog

RD-boeken

2

WatmaaktdeboekenuitdeRD-boekentop100onvergetelijk?

1

„Ikzeigisteravondtegenjedatik binnenkortwegzalzijn,enjezei: „Waarheen?”enikzei:„Naardelieve Heer”,enjezei:„Waarom?”enikzei: „Omdatikoudben”,enjezei:„Ikvind jenietoud.””

Zobegint”Gilead”vanMarilynne Robinson,waarmeedeschrijfsterde AmerikaansePulitzer-prijs(2005) won.Haarwerkisweleensvergeleken metRembrandtsschilderijen,eneen vanhaarfansisBarackObama In2022 droegenRD-lezers”Gilead”aanvoor

deRD-boekentop100 Inhetboek schrijftdeoudepredikantJohnAmes eenbriefaanzijnzevenjarigezoon.

Liefhebbersvan”Gilead”hebben intussenvastook”Eenhuishouden” (2008),”Thuis”(2008),”Lila”(2015) en”Jack”(2020)indekaststaan,en misschienookwel”Degegevenheid derdingen”(2015)en”Watdoenwij hier?”(2018).

Netalsnaderecensievan”Gilead” in2005inhetRDbleekooknuviade leesclubdaterfanszijnénmensendie nietwegzijnvanditboek.

DIT ZEGGEN LEZERS

„Prachtig, verstild en met een enorme diepgang! Het is een boek om steeds te herlezen.” InezvanderLinden–vanVianen

„”Gilead” – een meesterlijk literair werk? Dat viel tegen. Ik heb me erdoor geworsteld. Toen ik het voor de tweede keer las, ben ik halverwege gestopt.

Het is aardig bedacht; een oude vader, die niet lang meer te leven heeft, schrijft een brief voor de zoon, nu nog maar zeven jaar oud, met zijn memoires. In de hoop dat de jongen, als hij volwassen is, het zal lezen De man, die predikant is, schrijft over zijn vader en grootvader, die ook predikant waren.

22 LEESCLUB 38 6 MEI 2023

Het valt me op dat er in de brief niet over geloof wordt geschreven, over Christus, enige afhankelijkheid van, of liefde voor God Jammer, ik kan het boek niet aanbevelen.”

Ria van Heek-van Schothorst

„Over de schrijfstijl: het was even wennen om een boek te lezen waar je eigenlijk moet luisteren, want John is zijn verhaal aan het vertellen. Het is wel origineel. Soms had je het idee dat hij vaak iets aan het herhalen was. Maar dat is logisch, denk ik. (...) Dapper dat hij dit allemaal op papier zet. Het is een christelijke roman, God heeft duidelijk een plaats in zijn leven en John kent de Bijbel, leest de Bijbel, houdt stille tijd. De verwoording is

soms anders dan je gewend bent Maar wel heel open en eerlijk ( ) Hij laat zien dat dominees ook gewone mensen zijn.”

Nelleke Krijger

„Gilead is een boek dat me altijd bij zal blijven. ( ) Niet snel, nee, het is geen actieboek, maar wel rijk. De oude John Ames neemt je mee in zijn gedachten over zijn (groot)ouders, over het geloof, over de doop, over het mysterie van het leven, over de liefde, over God.

Het boek van de #rdleesclub voor JUNI is Belijdenissen van Augustinus.

HetAchterhuis

IndemaandvanDodenherdenkingenBevrijdingsdagis”HetAchterhuis”hetboekvoordezeleesclub. AnneFrankdookin1942onder,methaarfamilie,in hetAmsterdamseachterhuis.Inhetdagboekdatze ophaar13everjaardagkrijgt,schrijftzeovergewone dingen,ergernissen,verliefdheden,alleswateen meisjevandieleeftijdbezighoudt.Nadeoorlog zorgthaarvader,OttoFrank,ervoordathetdagboek wordtuitgegeven–hoewelhijeerstdemoedniet kanopbrengenomdetekstenvanAnnetebekijken: „Ikhebdekrachtniethettelezen”,schrijfthijop22 augustus1945aanzijnmoeder.In1947verschijnt eeneersteversie;inmiddelsis”HetAchterhuis” beschikbaarinruimzeventigtalen.

Eenpaarvragenbij”HetAchterhuis”:

1)WanneerlasuhetdagboekvanAnneFrankvoor heteerst?

2)BentuweleensinhetAnneFrankHuisgeweest? Hoevonduhetomopdeplektezijnwaardefamilie Frankondergedokenzat?

3)Watheeft”Hetachterhuis”gedaanmetuwblikop dewereld–enopoorlog?

Het boek wekt ook heimwee in me op Naar de rust die Ames ervaart aan het eind van zijn leven: „Als je dit leest, ben ik onvergankelijk Op de een of andere manier meer levend dan ik ooit geweest ben, in de kracht van mijn jeugd, met mijn geliefden om mij heen. Want dit oude zaadje staat op het punt in de aarde te vallen.” Hoeveel meer zou ik niet willen zeggen tegen mensen die me lief zijn Er blijft in dit leven zo veel ongezegd. En wie zou deze wens niet willen horen: „Ik bid dat je mag opgroeien tot een dapper mens in een dapper land. Ik bid dat je een manier mag vinden om je nuttig te maken.” En dan: „Ik ga bidden, en dan ga ik slapen ” Willy Wouters-Maljaars

Mail uw reactie uiterlijk 19 mei naar rdmagazine@rd.nl, of stuur een briefje naar RDMagazine, t.a.v. de RD-leesclub, Postbus 670, 7300 AR Apeldoorn.

Overdeoorlog

In de RD-boekentop 100 staan meer indrukwekkende boeken over de Tweede Wereldoorloog: zoals ”De schuilplaats”, over het leven van Corrie ten Boom, ”De keuze” (Edith Eger), ”De jongen in de gestreepte pyjama” (John Boyne), ”Danseres zonder benen” (Clara Asscher-Pinkhof), ”Het meisje uit het verscholen dorp” (Irma Joubert), ”Het meisje dat verdween” (Els Florijn), ”Haar naam was Sarah” (Tatiana de Rosnay) en ”’t Hooge Nest”(Roxane van Iperen).

„Er zijn vele duizenden redenen om dit leven te leven, elk op zich voldoende”

John Ames, hoofdpersoon in ”Gilead”

Koren,orkesten,ensembles,fanfares:erwordtinmuzieklandwatgerepeteerd. Indezeserieeenportretvaneenoefenendmuziekgezelschap

Waarzijnwe?

Naam: De Regenboog

Plaats: Heerde

Aantal leden: 35

Dirigent: Efron Nitrauw

Sinds: 2001

Tranen mogen rollen

OpDeRegenbooguitHeerde

meerdanalleenzingen:leden delenookliefenleedmetelkaar. Datemotiesopditkoordevrije loopwordengelaten,blijktnog extratijdensdezerepetitie,die eenzwartrandjeheeft

HetisbehaaglijkindeOntmoetingskerkinHeerde,waarDeRegenboog, eenkoorvoormensenmeteen beperking,dezedinsdaginmaart repeteert.Gewoonlijkvindtdetweewekelijkse repetitieplaatsindehistorischeJohanneskerk evenverderop,maarmetdehuidigegasprijzen kosthetteveelomdatgebouwwarmtestoken.

OpDeRegenboogheeftiederkoorlidzijn vastezitplaats,verteltCarlaVijge,diesamenmet eenanderevrijwilligsterrondlooptmeteenplattegrond.Detweeleggenkleurigetamboerijnen, trommels,sambaballenenandereinstrumenten opdestoelen.„Iedereenisgehechtaanzijneigen instrumentenaanzijneigenplek”,weetVijge, diesindszevenjaaractiefisbijDeRegenboog. „Alsiemandaltijdderodebelletjesheeft,moetik nietopeenseenanderekleurneerleggen.”

Koorledenkomenuitomliggendeplaatsenals Epe,OeneenWapenveld,verteltVijge.Sommigenwonennogthuis,anderenverblijvenineen zorginstelling.Vrijwilligersofoudersbrengen deledennaarderepetitiesenblijvenmeestal luisteren.Uitvoeringengeefthetkoormaximaal zeskeerperjaar,meestalingemeentenwaareen ofmeerdereledenkerken.

beeld RD, Anton Dommerholt

Hanneke Klein-den Hertog

Alsiederestoelvoorzienisvaneenmuziekinstrument,druppelendeeerstekoorleden binnen.Maarvoordatergezongenwordt,ishet tijdvoorkoffieineenbijzaaltje.Sommigenlopen zelf,anderenzittenineenrolstoel.

Koebel

Stiptom19.00uurbegintderepetitie.Vanavond magHendriendekoebelluiden,tentekendatiedereenrichtingdekerkzaalmoet.Meteenbrede lachslingertzehetdingheenenweerenloopt danachterdirigentEfronNitrauwaan.

Nitrauw,gekleedineenspijkerblouseboven zwartejeansenmeteenplattepetopzijnhoofd, isinhetdagelijkslevenbassist.Maar,vertelt hijnaderepetitie,voorDeRegenboogstaanis hetmooistewathijdoet.„Erisgeenopsmukof schoneschijnopditkoor.Hetispuur”

Datblijktdezeavondalsnel.Nadatdedirigent iedereenwelkomheeftgehetenennogeven terugbliktnaardelaatsteuitvoering,doethijeen verdrietigemededeling.„Sommigenvanjullie wetenaldatJarnoziekwas.Hijisvanmiddag overleden.”Deboodschaplaatgeenvandeaanwezigenonberoerd.Ledenknuffelenelkaaren huilen,sommigenzachtjes,anderenluidruchtig. Alsdegroepenigszinsbedaardis,neemtNitrauw

weerhetwoord.„Jezultjemisschienverdrietig voelen,enhetishelemaalnietergalsdetranen naarbuitenkomen.Jemagtroostzoekenbij elkaar.Maarwegaanvanavondwelzingen.Daar hieldJarnovan.”Daaropzetdepianistheteerste liedvandeavondin:”JezusisdeGoedeHerder”.

Nitrauw,diesindszo’ntienjaarDeRegenboog dirigeert,blijktdejuistepersoonomvoordit koortestaan.Echthelemaalstilishetvrijwel geenmomenttijdensderepetitie.Hierklinkt erhetgeluidvanbelletjes,daarroepteenvan deledenietsdoordekerk.Hetdeertdedirigent niet.Volovergave,somsmetzijnvoetstampend opdemaat,danweermetzijnarmenzwaaiend indelucht,gaathijdekoorledenvoorinde muziek.Tussendeliederendoorgeefthijleden

beeld RD , Ant on Dommer holt

deruimteomietstevertellen,legthijuitwat eenbepaaldwoord,zoalsGolgotha,betekent, ofmaakthijeengrapje.KoorlidGerritmagzijn nieuweuitklaptelefoonlatenzien,wathemeen applausjeoplevert.

Iedereendoetenthousiastmee.Hetenena hetandereliedklinkt:”Weetjedatdelente komt”,”DankUvoordezenieuwemorgen ” , ”MachtigGod,sterkeRots”.Alleswordtuithet hoofdgezongen.Deenekeerwildedirigent alleendestemmenhoren,eenvolgendmoment maanthijhetkooromdetrommels,sambaballenofbekkensflinktegebruiken.Bijiederlied mageenaantalledenvooraanindemicrofoon zingen.

AanheteindevandeavondgeeftNitrauw ”Lichtstadmetuwpaar’lenpoorten”op,een lieddatJarnoergmooivond.Wiekan,zingthet staande:„Wateenvreugdezaldatwezen,straks vereendtezijnmetHem.Indiestadmetpaarlen poorten,inhetnieuwJeruzalem.Daarzalikmijn Heerontmoeten,luisterennaarZijnliefdesstem. Daargeenrouwmeerengeentraneninhet nieuwJeruzalem.”Voorwiehetnietdrooghoudt, isereenschouderomtegenaantehuilen.

JanAbramse(83)ishetoudstelidvanDeRegenboog.Hijzitopkoorvanafdeoprichtingin2001. Doordathijernstigziekisgeweestheefthijde repetitieseentijdmoetenmissen,maarnuishij erweerbij.

Welkliedvindtuhetmooist?

Abramsemoetevennadenken.„Bekendeliederenvindikhetmooist”,zegthijdan.„Zoals bijvoorbeeld”JezusisdeGoedeHerder”.Dieken ikuithetblotehoofd,ikkanhetzozingen.Een heelmooilied.”

Waaromzituopkoor?

„Ikvinddeavondenheelgezellig.”

Watvindtulastigaanhetzingenineenkoor?

„Langeliederenmetveeltekstvindikmoeilijk. Maargelukkigleerikveelvanmijnbureninhet koor.Zijzijnjesteun.”

Burenin hetkoorals steun Het

RozemarijnTimmer(25)ishetjongstelidvanDe Regenboog.Zezitaltwaalfjaaropkoor.Zewoont methaaroudersinHeerdeenwerktoverdagin eenatelier

Watisjelievelingslied?

Rozemarijnheeftnietdirect éénliedparaatdatzehet liefstzingt.„Eigenlijkvind ikalleliederenmooi.”

Watvindjehetmooiste instrument?

Daarhoeftzenietlang overnatedenken:„De stembanden!”

Watvindjehetmoeilijkstopkoor?

HetgezichtvanRozemarijnbetrekt:„Alser iemandvankooroverlijdt.Datvindikheel verdrietig.”

Dacia Jogger Hybrid 140 Expression

Energielabel A

Topsnelheid

167 km/u

Acceleratie

0 - 100 km/h in 10,0 seconden

Praktijkverbruik gemiddeld 1 liter op 20,1 km

Zuinigoppadmet z’nzevenen

Tony Vos

Totvoorkortwashetonmogelijkom eenzevenpersoonsautotevindendie onderdegrensvan30.000eurobleef. Metde4,54meterlangeJoggerbegint Daciazelfsonderdetwintigmille.Nuiserook nogeensdeultrazuinigehybride.

Daciablinktuitinbetaalbaarheid.Ookfunctionaliteitstaathoogopdelijstvaneigenschappen.Waarveelgroterezevenzittersopdederde zitrijslechtsplaatsbiedenaankleinekinderen, kunnenindeDaciaJoggerhelemaalachterin ookvolwassenenheelbehoorlijkzitten.Delichtgewichtstoelenkunnenergemakkelijkuitzodat jehetmaximalelaadvolumekuntbenutten.

BijdehybridegebruiktDaciadebekende aandrijflijnvanmoederbedrijfRenault.Het

gaatomeen1,6literatmosferischemotor,dieis gekoppeldaanmaarliefsttweeelektromotoren. Wegrijdengaataltijdelektrisch.Verderzorgtde uitdeFormule1afkomstigeelektronicadatde techniekzooptimaalmogelijkwordtingezet. Hoofddoel:eenlaagbrandstofverbruik.Datis Daciametdezeautozekergelukt.

Bijhetopgeteldevermogenvan141pkeneen forskoppelpresteertdeJoggervoldoendevlot.

DaciakiestervooromdeHybridlouterals zevenzitterteleveren.Daarmeeprofiterenkopersmaximaalvandegebodenmogelijkheden. Achterdederdezitrijblijfternog160litervoor bagageover.Alsdeachterstebankverwijderd is,groeitditalmeteennaareengigantische 708liter.

Eenanderebelangrijkeeigenschapisdatde zevenzitsJoggereenstuklichterisdandeveel

Tijdens elektrisch afgelegde stadsritjes is de Jogger mooi stil

grotereexemplarenbijdeconcurrentie.Ookdat zorgtmedevooreengunstigerbrandstofverbruik.

Hetrijdengaatlekkersoepelenstil.Demotor komtkrachtigover.Bijzonderisdeversnellingsbakmetvierverzetten.Detweeelektromotoren zorgendaterintotaalachtoverbrengingen ontstaan.Derelatieflangewielbasisheefteen positiefeffectopruimteencomfort

Conclusie

llll l Functionaliteit. De Jogger is een behoorlijk lange auto met een hoekige achterkant. Daardoor wordt een optimaal ruimtegebruik bewerkstellig voor zeven volwassen passagiers.

l llll l Verbruik. De beproefde hybride aandrijflijn bewijst ook in de Jogger zijn diensten door vlotte prestaties en vooral een gunstig laag verbruik Want daar is het immers om te doen.

l llll l Uitrusting. Kale basisauto’s levert Dacia niet meer. Zeker de Jogger Hybrid is er louter in twee complete uitrustingsvarianten met onder meer airco, cruise control en elektrische ramen

l lll Prijs. Omdat de Jogger Hybrid alleen als zevenzitter in de twee rijkste uitrustingsvarianten bestaat, had er een meer betaalbare instapversie gecreëerd kunnen worden.

#werkmetovertuiging

Grafisch vormgever

Altijd al willen ontwerpen voor het grote publiek?

Of je nu werkt aan de krant of een katern, een prachtig omslag maakt van een boek, of een tijdschrift voorziet van een mooie uitstraling, het zal door heel wat ogen gezien worden. Ben je vormgever en dol op boeken en tijdschriften?

Reageer vandaag nog!

‘Ik vind het elke dag weer een mooie

uitdaging om wat er in de wereld gebeurt grafisch

toegankelijk te maken voor de lezer’ -

Rob

Ben je enthousiast geworden en wil je graag meer weten over de functie? Of een keer meekijken of de organisatie bij jou past?

Bel of app Erik via 06-53385986

Als Erdee Media Groep hebben we de belangrijke missie christenen te informeren, te verbinden en toe te rusten. Dit doen we onder andere via het Reformatorisch Dagblad, Terdege, De Banier, Kerktijden en Digibron in Apeldoorn. Draag jij bij aan dit mooie doel? Kijk op werkenbijemg.nl

GEZOND

WetenschapsjournalistWimvanHengelvolgtnieuwsovermedischwetenschappelijkonderzoek,voedingeneengezondeleefstijl

Schoolmaaltijd werkt

Hetaanbiedenvaneenschoolmaaltijdop basisscholenmetveelkwetsbareleerlingen heefteenpositiefeffectophunconcentratieenenergie.Dekinderenetennietalleen gezonder,eenschoolmaaltijdverbetertook desfeerindeklas,blijktuitonderzoekvan hetJeugdeducatiefonds.Heteffectbleek groterdanverwacht.

Tussenoktober2022enbegin2023

Beroerte

Hetmechanischverwijderenvan eenbloedstolselbijeenherseninfarctofberoerteiszelfstot24 uurnahetontstaanvanklachten bijveelmeerpatiëntenzinvoldan werdgedacht,blijktuitonderzoek geleidvanuitMaastrichtUMC+.

Dankzijdepositieveuitkomstenkomennumeerpatiënten inaanmerkingvoordezebehandeling.Bijeenherseninfarct ontstaatschadeineendeelvande hersenendoordateenstolseleen bloedvatafsluit.Hoelangerdit duurt,hoegroterdeschade.

Eerderonderzoekweesaluit datschadeistevoorkomenalshet stolselsnel–binnenzesuur–wordt verwijderdviaeenkatheterdie vanuitdelieswordtopgevoerd.Bij degroeppatiëntendieviaomwegennogenigebloedtoevoernaar hetaangedanegebiedhebben,valt echterooknazesuurnoggezondheidswinsttebehalen

verstrektenmeerdan500basisscholen aanhunleerlingeneengratismaaltijd. HetJeugdeducatiefondsontvinghiervoor eensubsidievan5miljoeneurovande overheid.Vandescholenkoos53procent voorhetaanbiedenvaneenontbijten36 procentvooreenlunch.Voorditjaariseen subsidievan100miljoenverleend,waar74 scholengebruikvanmaken.

Meer zout, meer slagadervernauwing

Hoehogerhetzoutgebruik, hoemeerkansopvernauwingvandeslagadersin dehalsofvandekransslagadersvanhethartdoor atherosclerose(plaquevorming).DatblijktuitZweeds onderzoek.

Allebijna11.000deelnemersgingendooreen CT-scannervoorbeelden vandekransslagaders.Van dehalsslagadersmaakten deonderzoekersecho’s. Dezoutconsumptiematen zeviadeuitscheidingvan natriumindeurine

Mensendiemeernatriumuitscheiden,blijken meerrisicotelopenopplaquevormingenvernauwing vandekransslagaders.

Hetbleeknietuitte makenofmenseneen verhoogdeofeennormalebloeddruk(maximaal 140/90)hebben.Datlaat volgensdeonderzoekers ziendatiedereenergoed

aandoetomopzijnofhaar zoutinnameteletten. Deonderzoekers adviserenbeperkingvan keukenzout,totmaximaal eentheelepelperdag.Ook wijzenzeopkaliumzoutals alternatief.Inbijvoorbeeld LoSaltzit66procentmindernatrium.Kaliumwerkt bovendienbloeddrukverlagend.

Eten:kiezen engenieten

marielle@rd.nl

Wewarenmeteengroepvriendinnen ineenrestaurant.Detentwasnagenoegleeg,deenigeherriekwam vanonszelf.Webogenonsoverde menukaart,alhaddensommigendaarthuisook alstudievangemaakt

Toenwebesteldenvielmeophoevelenvanons ietsvegetarischuitkozen Ookdedagerop,tijdens delunch.Voordeéénwasdatvasteprik(„Ineen restaurant eet ik altijd vegetarisch”), een ander keek vooral naar wat het lekkerst leek, maar ik denk dat bij iedereen op de achtergrond duurzaamheids-ofdierenwelzijnsoverwegingenmeespeelden Wevroegenonszelfsnoghardopafof

devisopdekaart–pietermanuitdeNoordzee,in levendenlijveeenvandegiftigstedierenvanEuropa,zoverteldeGoogleons–welofgeengoedidee was.VolgensdeViswijzerishetnietdebestekeus. Ofwasditbijvangst?

Weatenallemaallekker.Degoedgekruidecurry metquinoavanmijnoverbuurvrouwdeedecht nietondervoordemediumgebakkenbavette(die gelukkigafkomstigwasvanblije,blondekoeien dieeenheellandgoedtothunbeschikkinghebben) Niemandvanonsisfulltimevegetariërof veganist. Maar nadenken over je eten kan geen kwaad.Ikkoosinditreceptvoorwatkipdoorde mihoen Uithetik-ben-bijna-over-de-datumschap

Ingrediënten: 250 g mihoen, 1 ui, 250 g winterpeen, 250 g edamamebonen (vriezer), struik paksoi, 200 g gerookte-kipstukjes (of: gehakte gerookte amandelen of eventueel gezouten pinda’s), 30 ml lichte sojasaus, halve tl Chinees vijfkruidenpoeder (venkel, anijs, kaneel, kruidnagel en peper), witte peper, olie om in te bakken.

Bereiding:

1. Breng water aan de kook in een ruime pan. Breek de plakken mihoen in stukken boven de pan. Kook de mihoen in ongeveer 2 minuten gaar. Giet af in een vergiet en spoel meteen af met koud water

2. Haal de edamamebonen uit de vriezer Snijd de overige groenten: Maak de ui schoon en verdeel in dunne partjes. Schil de winterpeen en snijd in dunne, korte reepjes Was de paksoi, verwijder het kontje en snijd in stukken.

3. Verhit een flinke scheut olie in (liefst een plaatstalen) wok of hapjespan. Doe de ui- en wortelstukjes erin, zet de wok eerst op laag vuur en laat de groenten zacht worden.

4 Zet het vuur hoog en voeg de bonen toe (het geeft niet als ze nog

hard zijn). Wok op hoog vuur een paar minuten Doe de goed uitgelekte paksoi erbij, wok kort mee Voeg de mihoen hand voor hand toe en meng steeds goed Doe ook de kipstukjes erbij Breng op smaak met de zoute sojasaus, het vijfkruidenpoeder en de versgemalen witte peper Warm nog even goed door Serveer naar wens met meer sojasaus en witte peper

Tip: De groenten te exotisch? In feite kun je heel veel groenten kwijt in een roerbakgerecht als dit. Chinese kool bijvoorbeeld. Gewone Hollandse sperzieboontjes, als ze weer in het seizoen zijn. Kook die dan wel kort voor. Gebruik ook eens restjes groenten uit de koelkast.

Nog een zoet accent erbij? Kies dan voor stukjes verse ananas en bak ze even mee voordat je de mihoen toevoegt.

Mihoen met paksoi en sojaboontjes

Wandeling

Locatie Westplaat Buitengronden/Meneerse plaat

Start

P-plaats West Havendijk 63 Dirksland

Lengte 4 à 5 km (via Bekadeweg)

Ga voor een kaartje en de routebeschrijving naar:

vogelkijkhut.nl/ view/229/

AdriVogelaars„diek”

Jansen

VogelskijkenvanafdebuitendijktussenMiddelharnisenDirksland was55jaargeledeneenbelevenis,leerteenartikelinhetEilandenNieuwsvan1968.Ennogsteedsiserveelmooistezien.

VoorFlakkeeënaarszalde naambekendklinken:Adri Vogelaar(1923-1998).De kunstschilderuitMiddelharnisbleefopGoeree-Overflakkeein herinneringmededankzijdekalender metFlakkeesedorpsgezichtenenlandschappendiehijschilderde.

Deredenwaaromikhemhier noemiseenpersoonlijke.Ikgroeide opinMiddelharnisenwas9jaartoen ikvoorheteerstkennismaaktemet AdriVogelaar.Naschooltijdspeeldeik metzijnzoonKrijnendatgafmijkans ommetevergapenaandenatuurin enomhuizeVogelaar:aquariametsalamandersenstekelbaarzen,eenvijver metkikkerdrilenzwanenbloem.

Entoenwasdaareenartikelvan eneA.K.Vogelaarop7juni1968in hetEilanden-Nieuws.”Wildevogels vanFlakkee”stonderboven,enals illustratiediendeeenpentekeningvan slobeend,bergeend,kemphaan,kluut, gruttoentapuit.Vogelaarneemtde lezererinmeenaardebuitendijkse weilanden–hetgors–eventennoordenvanMiddelharnis.Begrensddoor

de„butendiek”enhetHaringvliet, strektendegorzenzichinwestelijke richtinguittotaanhetDirkslandse Sas,depittoreskeschutsluis(sas)ten noordenvanDirksland(ziefoto).Middelharnisheeftookzoiets,daarwordt het„’tHoad”(havenhoofd)genoemd.

„Welopenbenedenlangsdedijk uitdewind”,schrijftVogelaar.„Hier ishetlekkerachterdehogekruin. Nogeeneindjeendangaanwenaar boven.Vooronsligthetzonovergoten gors,metopdeachtergrondlangshet

Haringvlieteenbrederietkraagdie helgeeloplichttegenhetdonkervan hetwater”Watvolgtzijnwaarnemingenvanvogels–grutto,slobeenden kemphaan.Vogelaarsstukjeenvooral dietekeningenerbij,maaktengrote indrukopmij:diekemphaanmet zijnprachtigeverenkraagwildeikzelf zien!Enikkrééghemtezien.Hetmomentwaaropikeindjaren60vanaf dedijkbaltsendekemphaneninhet vizierhad,ismealtijdbijgebleven.

Anno2023ishetmeerdanooitde moeitewaardomlangsdeHaringvlietsegorzennaarvogelsteturen. DatkomtdoordatStaatsbosbeheer erdenatuurwaardeheeftopgevijzeld doorzorgvuldigbeheer.Vanuitdekijkhut”Deslechtvalk”(bijhetsas,met zichtopdeWestplaatBuitengronden) isveelmooistezien.Hetzelfdegeldt voordekijkhut”Visdief”,tenwesten van„’tHoad”bijMiddelharnis.De kemphaaniserdefinitiefweg,maar daternuzeearendenrondvliegen Vogelaarhadhetnietdurvendromen.

> rd.nl/buiten

Ab

De kemphaan is verdwenen, maar nu vliegen er zeearenden rond

TIP #1

Jaagpad en de Muraltmuur

Langs de Westhavendijk ter hoogte van het havenhoofd in Middelharnis geeft Waterschap Hollandse

Delta op een paneel uitleg over twee cultuurhistorische elementen: het jaagpad en de muraltmuur

> wshd.nl

TIP #2

Vogelsoorten

Bij de vogelhutten hangen platen met de vogelsoorten die vanaf de locaties mogelijk te zien zijn. Bezoekers hebben ze niet voor het uitkiezen; ze moeten afwachten wat er voorbij vliegt.

> kaart.staatsbosbeheer.nl

Geboorte en doop op de Veluwe

Baker,wievenmoaleneenkraamkloppertje.Wiedetentoonstelling ”Metblijdschapgevenwijkennis”inmuseumHagedoornsplaatsein Epebezoekt,komterachterwathetzijn.Deexpositiegeefteenbeeld vanwaterdelaatstehonderdjaarrondgeboorteendoopveranderde.

> hagedoornsplaatse.nl

Defensiedagen

Opzaterdag13meiveranderthetterreinBuitendeWaterpoortin Gorinchemineendefensieplein.TegelijkertijdmetdeOpenHavendagenvindenerinsamenwerkingmetdeKoninklijkeMarineende KoninklijkeLandmachtdefensiedagenplaats.

> lingehavengorinchem.nl

Hanze Escape Event

Vindbinnentweeuurmetfamilieofvriendendegeheimeuitgang vaneenHanzestad.HetHanzeEscapeEventwordtop13mei gehoudeninDeventer,Doesburg,Elburg,Harderwijk,Hasselt, Hattem,Kampen,ZutphenenZwolle.Erzijnleukeprijzentewinnen.

> visithanzesteden.nl/hanzejaar2023/hanze-escape-event

Nationale Molendag

Overalinhetlandstaanopzaterdag13meimolenaarsen molengidsenklaarombezoekerskennistelatenmakenmetde Nederlandsemolens.Vanwegehethonderdjarigbestaanvande NationaleMolenverenigingzijnerallerleifeestelijkeactiviteiten

> molens.nl

Rondkijken bij boeren

1 2 3 4 5

TijdensdeCampinaBoerderijdagenopvrijdag19enmaandag29mei (tweedepinksterdag)kunnenbezoekersgratisrondkijkenopdiverse boerenbedrijven Tussen10.00en16.00uurlatenmelkveehouders doorheelNederlandzienwaaronzezuivelvandaankomt.

> campina.nl/boerderijdagen

Deonrust vanoorlog

AlsdeKoreaanseoorlogservaringenvaderFrank nietloslaten,verlaathijzijn gezinenmoetzijnvrouw methunkinderenAnnie, MikeenJoëlzienteoverleven.Frankverschijnttwaalf jaarlateronverwachtweer alsopaJacobsonsterft Dat brengtveelonrustteweeg. EndanmeldtMikezichals vrijwilligerbijhetlegerom naarVietnamtegaan(1967). Angstbeheersthetleven vanhetgezinomdatzeal zoveelkwijtgeraaktzijn

SusanneFinkbeinermaakt in”Zohoogalsdehemel” (KokBoekencentrum,416 blz.,€24,99)oorlogenwat dieteweegbrengtinvoelbaar Zeschrijftvlotensterk overmensendiezedichtbij laatkomen.Zewisseltde verhaallijnafmetbrieven dieeeninkijkinhetinnerlijkgeven.Geloofhoudthen staandealshetonvermijdelijkegebeurt.Goedboek.

Leestipsvanboekhandelaar WillyWouters-Maljaars

Essentievan hetbestaan

Ja,waaromdoejevrijwilligerswerk,vraagtJanneke Siebelinkzichafinhet boek”Decemberslaanwe evenover ”(uitg.Ambo/ Anthos,264blz,€21,99) Voorjezelf?Belangeloos? Louteruitliefde?Zelfwordt zeovervallendoorsomberheidenpaniekaanvallen nadatzezevenjaarnonstopaangestaanheeftin eencommercieelbedrijf. Hetvoeltalsfalen Haar huisartsgelooftnietin pillenenwijsthaaropzijn leerzamewerkalsstervensbegeleider.Zeneemthet adviesoverengaatkokenin eenhospice Deplekwaar jedoordegesprekkenover soepenkankerbelandtbij deessentievanhetbestaan. Omdaternietsmeerte verbergenvalt.Ervaltveel tedenkenbijditboek.

Gelukkige beer

Hoejemetweinigwoorden veelkuntzeggenbewijzen MathildeSteinenPiet Groblerin”Vuurtorenbeer” (uitg.Lemniscaat,80blz., €14,99).Dezevuurtorenwachterisdegelukkigste beerterwereldtotdathij alleverhalenvanAvonturenbeerleest,grootfanvan hemwordtenzijnleven metandereogenbeziet. Zijneilandisplat,zijn vrienddomenallesom hemheenistesaai,teklein ofteniksig.Datverandert alshijAvonturenbeerzélf ontmoet,dieooknogeens bijhemlogeert.Hetcontact verloopttochheelanders danhijzichvoorgesteld hadenhijvraagtzichafof Avonturenbeernuwelecht zo’nheldisalshijsteeds zegt Wateengeweldigboek voorbeginnendelezersof voorvoorlezers!

Racen op de naaimachine

Gertrude de Wildt-Brouwer

Rrrrrrreng!Bzzzz.DenaaimachinesvanLizeGerritsen (12)enWietskeBloed(9)snorrendatheteenlieve lustis.BijLizeligtereengebloemdstofjevooreen blouseonderdenaald.BijWietskekomteenvlaggetje tevoorschijnmeteenwolkjespatroon.

Aaneenmooilandweggetje,eeneindje buitenRenswoude,ineenhuisachter eenboerderij,isdenaaischoolvan dedames.Voornaaienhoefjegeen specialeruimtetehebben–alsermaargenoeg lichtisenereengrotetafelstaatomjespullen optezetten.Denaai-jufvanLizeGerritsenisLize Gerritsen.„Wehebbendezelfdenaam,maarwe zijngeenfamilievanelkaar”,haast‘jongeLize’ zichtezeggen.

LizeenWietskehebbennognieteenszolang naailes,eenhalfjaarofzo Tochhebbenzealeen indrukwekkendaantalprojectenafgerond Lize heefteenrokaandiezezelfheeftgemaakt.Twee kussentjesdieWietskeheeftgenaaidvoorhaar kamer,prijkenineenstoel Zemaakteookeen

dekbedovertrekvoorhaarbabybroertje Lizemaakteeenknikkerzakin stoerecamouflagestofvoorhaarbroer. „Toenmijnopadiezag,wildehijerookzo eentjevoorzijnwerkomspullenintedoen Hijisschoorsteenveger.Ikhebdusnetzoietsvoor hemgenaaid,alleendaneenpaarmatengroter”

VandaagisLizebezigmethetinelkaar zettenvaneenblouseindezelfdestofalshaar rok.Naaieniseigenlijk:stukkenstofaanelkaar vastmaken.Metspeciaal,lichtdoorzichtigpapier neemjeeenpatroonoveruiteennaaitijdschrift Deverschillendeonderdelen,zoalsdemouwen endekraag,legjestukvoorstukuitopdestof. Nadatjezeuitgeknipthebtmeteenscherpe stofschaar,ishetzaakomdelappenindegoede volgordeaanelkaartenaaien.BijLizesblouse zijnnudemouwenaandebeurt.

Speldgevallen

Lizeheeftdemouwdubbelgevouwen,metde goedekantenopelkaar.Speldenzorgenervoor

datdestukkenstofnetjesopelkaarblijvenzitten.Meteengriezeligevaartnaaitzedemouw Maarnukomtereenlastigeklus:demouwinzetten.MethaarwerklooptLizenaardenaai-juf. „Hé,ikhooreenspeldvallen!”zegtze.„Gamaar zoeken”,zegtjufLize.„Hetscheeltdatjehem nietkwijtbentgeraaktindehooiberg.”

OndertussenheeftdejufveelwerkmetWietskesnaaimachine.Opdeeenofanderemanier looptdiesteedsvast.Erkomtdanuitdeonderkanteenhaakwerkaandraadjestevoorschijn. Wietskegaatmaarevenaandeslagmethet kerenvandevlaggetjesdiealwelgeluktzijn.

Naaiendoejevrijwelaltijdbinnenstebuiten, zodatlelijkenadenaandebinnenkantvanje werkzitten.MeteenschaartjepriktWietske indepuntvanhetvlaggetje.„Opschoolbijde handwerklesdoenwedatmeteenpotlood,dan gaatjehoekjenietzogauwkapot”,raadtLizeaan. „Ja,datkanikhierzogauwnietvinden,hoor”,reageertWietske.„IkmoetWietskehetmeestinde gatenhouden”,verzuchtdejuf.Zijisvan”grote stappen,snelthuis”

Lize Gerritsen, naai-juf

Uithaalmachine

Lizeisinhetlaatstekwartiertjevandelesbezig methetnaaienvandemouwkop.Hetmoeilijke isdaterdaneenrondonderdeeloptweerechte stukkengenaaidmoetworden.„Ikhoudruimte over ” ,ontdektze.„Ikkanhetechtnogniet.”Maar haarjufisnietzosnelonderdeindrukvaneen foutje.„Jebenthieromteleren.Jemoetderuimtegewooneenbeetjeverdelen.”

Foutenmakenbijnaaienisvervelendomdat jeeennaaddiejenetstevigvasthebtgenaaid moetuithalen.WietskeenLizehebbeneengrote hekelaanhettornmesje,eensoortscherphaakje waarjedestekenweermeelosmaakt.Somsgaat nietalleendedraadmaarookdestofzelfkapot. „Wewilleneenuithaalmachinediegewoonsnapt watermisis.Erisvastiemanddiehetheelleuk vindtomzo’ndinguittevinden”,dromenze hardop.

AanheteindvandelesgeeftjufLizegeen huiswerkop.ZeweetdatWietskeenLizeenthousiastgenoegzijnomthuisnogheelharddoor tegaanmethunnaaiwerk.Demeisjesgaanniet wegzonderhunjufheelhartelijktebedanken. „Wehebbenhetenormmethaargetroffenen willenhaareendikcomplimentgevenomdatze onszogoedhelpt”,willendejongenaaistersnog evenkwijt.

„Fouten maken mag. Je bent hier om te leren”

beeld RD , Ant on Dommerholt

Sudoku ★★★★

Vul de lege hokjes in met een getal van 1 t/m 9 Gebruik elk cijfer één keer in elke rij, elke kolom en elk vak van 3 x 3.

Zweedsepuzzel

Prijspuzzel

Onder de inzenders van de goede oplossing wordt een prijs weggegeven. Stuur uw oplossing voor 11 mei bij voorkeur per mail naar puzzel@rd.nl of anders per briefkaart naar Reformatorisch Dagblad, Postbus 613, 7300 AP Apeldoorn.

De prijs voor deze week is het boek ”Stem van de vrijheid”, door Hanneke Stark-ten Voorde (uitg. De Banier).

Vorige week is de prijs gewonnen door P. Schouten uit Capelle a/d IJssel.

Oplossing vorige week: kwartslag.

Cryptogram

Horizontaal

1 Een oude olielamp als verlichting in de gevangenis (7); 7 Met knijpbril en pc zien (8); 9 Die aap drinkt een Japans drankje (4); 10 Maakt hij het donker of verdonkeremaant hij? (13); 12 Woning van Rembrandt en de wachter? (12); 14 Naamplaat (10); 15 De vlechter is wat doffer geworden (6); 18 Stop, ik heb het fijn gevonden voor de Franse calvinisten (9); 19 Dat waren bosbewoners (7); 20 Verzwakken door het vergelen (5).

Verticaal

2 U kunt me bij die verkoopplaats

droppen (9); 3 Vrijkoopsom die men moet betalen om uit te laden (7); 4 De hele boel eet gedwee van het brood (6); 5 Het klinkt alsof de baas niet schoon is, maar de tweede man wel (4;9); 6 Tegen een plaats in Drenthe waar het vorstbeschermingsmiddel gebruikt wordt (9); 8 Dat is te zeggen; de Canadese dollar (3); 11 De secretaris is tevens schrijver (6); 13 Ministerie van een bestuurlijke provincie (11); 16 Crue vogeltje (7); 17 Zij voeren door hard werken de doodstraf uit (6).

Oplossingvorigepuzzel

Horizontaal: 1 webstek; 6 bank-

schroef; 9 tingeltangel; 11 medium; 12 eeuwig; 13 rekentest; 14 grenswaarde; 18 axel; 19 sinjeur; 21 beziën; 22 gade; 23 legpenning

Verticaal: 2 excelsior; 3 spraakmakend; 4 evergreen; 5 larie; 7 kegge; 8 vleugeladjudant; 10 eistadium; 15 roering; 16 wringen; 17 gazelle; 20 knoei.

Volgonline nieuws naar jouwkeuze!

RD Avond

Welke nieuwsbrief kies jij?

Iedere werkdag brengen we het belangrijkste nieuws naar je toe

RD Lunch

Tijdens je lunch lees je het nieuws van afgelopen morgen en nacht.

RD Weekend

Ontvang elke zaterdagochtend de belangrijkste nieuwsberichten in je inbox.

RD Kerk & religie

Mis niets van de ontwikkelingen op kerkelijk terrein en ontvang wekelijks een persoonlijke bijdrage van een kerkredacteur.

Meld je aan voor RD Avond!

Meld je aan voor RD Lunch!

Meld je aan voor RD Weekend!

Meld je aan voor RD Kerk & religie!

RD Boeken

Voor de echte boekenliefhebber. Boekennieuws, recensies, tips, de taalcolumn van Chris en een persoonlijke bijdrage van een van onze boekenredacteuren.

Meld je aan voor RD Boeken!

RD Muziek

Jaco van der Knijff en Gert de Looze nemen je mee in de wereld van muziek.

Meld je aan voor RD Muziek!

RD Actuele thema’s

Stikstof, oorlog Oekraïne; ontvang wekelijks een overzicht van RD-nieuws over de meest spraakmakende thema’s

Meld je aan voor RD Actuele thema’s!

COLOFON

RDMagazine is een wekelijkse uitgave bij het Reformatorisch Dagblad

Directie Ir. C. Heutink

Hoofdredacteur

Dr. ir. S. M. de Bruijn

Chef Clasina van den Heuvel

Redactie Margreet van den Berg, Aline de Bruin, Miranda van de Bruinhorst, Enny de Bruijn, Mariska Dijkstra, Janette Hertog, Chris Klaasse, Jaco van der Knijff, Rudy Ligtenberg, Mariëlle Oussoren, Roosmarijn Reijnoudt Ontwerp Corné van der Horst

Vormgeving André Kikkert, Hans Kraayeveld

Redactie

RDMagazine

Postbus 670

7300 AR Apeldoorn

055-5390222 rdmagazine@rd.nl

Abonneeservice

Postbus 613

7300 AP Apeldoorn 055-5390498 abonneeservice@erdee.nl

Adverteren 055-5390499 advertentie@erdee.nl

Tips voor de inhoud van RDMagazine? rdmagazine@rd.nl

Psalm 78:71

AlsdenaamJudavalt,hoorteenchristenopde achtergronddeNaamvanJezus.Terecht.Maardat betekentnietdatwaterstaatdanookmaardirect voor100procentopdetoekomsttoegepastmag worden.WantdeeerstelaagindeBijbeltekstgaat hieroverIsraël.DatvolkisGodserfenis.

EnDavidzaldieerfenisbeherenmet„eenzeer verstandigbeleidzijnerhanden”,zoalshetinvers 72staat.Metbehoedzamehanden,zegteenandere vertaling.Enishijjuistdaarinweernietoverduidelijk eentypevanChristus?

WhatsApp 06-43020391

WhatsApp

EMG legt van abonnees gegevens vast voor de uitvoering van een overeenkomst en om hen te informeren over producten en diensten. Voor meer informatie over het privacybeleid en de algemene voorwaarden van EMG, zie erdeeservice.nl.

„OmteweidenJakob,Zijnvolk, enIsraël,Zijnerfenis.”

HET LAATSTE WOORD

Team Elektrotechniek Amersfoort wenst je succes bij de examens!

Bij de opleiding Elektrotechniek word je opgeleid tot een vakman die gewild is. Of het nu om een elektrotechnisch installatiebedrijf gaat, een bedrijf in de industriële automatisering of een elektronicabedrijf, je kunt overal terecht!

Binnen de elektrotechniek kun je een mooie toekomst opbouwen. Heb jij je al ingeschreven? Je bent nog van harte welkom op één van onze Elektrotechniek-opleidingen!

Scan de QR-code voor meer informatie over ons opleidingsaanbod!

Veel van onze (oud-)studenten werken inmiddels bij één van onderstaande bedrijven: