Terdege winternummer 12 december 2023 by Erdee Media Groep

Brengt kleur en

inhoud in het dagelijks leven

Deze is de HEERE, wij hebben Hem verwacht, wij zullen ons verheugen en verblijden in Zijn zaligheid.

12 DECEMBER 2023 I NR 6/7 I € 9,50

– Jesaja 25 vers 9

Getuige zĳn, hoe doe je dat?

Ds. J. Westerink en vier leden van verschillende kerken over hun staan in een seculiere omgeving.

Fotowedstrĳd ”Mĳn thuis”

Kĳk binnen bĳ de winnaar (en andere inzenders) van de fotowedstrĳd ”Mĳn thuis”.

Dubbeldik winternummer!

Met een kerstverhaal, smakelĳke recepten, woordzoeker en leuke DIY’s, zoals: maak een wollig vloerkleedje.

De grootste reformatorische collectie muziek en luisterboeken

Sfeervolle avonden voor Kerst met de mooiste muziek en verhalen

Familystream is dé online muziek dienst voor reformatorische gezinnen. Luister naar de mooiste geestelijke en klassieke muziek en luisterboeken voor jong en oud. Ontdek hoe het werkt op www.familystream.nl

En Maria zeide: Zie, de dienstmaagd des Heeren; mij geschiede naar uw woord. En de engel ging weg van haar.

BEELD: UNSPLASH

Lukas 1:38

Meditatie

Een boodschap De engel Gabriël brengt een bezoek in het kleine stadje Nazareth, waar Maria woont. God heeft hem gezonden om haar een wonderlijke boodschap te brengen. Al wonen Gods kinderen in een afgelegen, verachte plaats, God weet van hen af. Maria wist dat de Heere beloofd had dat de Heere Jezus geboren zou worden. Daarover was in de synagoge vaak voorgelezen en Maria had dat niet zomaar met haar oren alleen gehoord, maar met haar hart. „Maria”, zei Gabriël, „u hebt genade bij God gevonden.” De engel bedoelde: „U zult de moeder van de Heere Jezus zijn. O, onuitsprekelijk wonder! De Heere Jezus is de Zoon van God. Hij zal ook de Zoon van Maria zijn; Hij zal daarom ook tegelijk waarachtig mens zijn. Dat is nooit te begrijpen. Maria hoeft het ook niet te begrijpen, want ze mag het geloven. Zacharias vroeg uit ongeloof om een teken. Maria vraagt door het geloof om onderwijs. Ze zegt: „Hoe zal dat wezen, dewijl ik geen man beken?” En dan geeft Gabriël onderwijs: „De Heilige Geest zal over u komen…” Dat betekent: „De Heilige Geest zal ervoor zorgen dat u de moeder van de Heere Jezus zult zijn. Jozef, met wie u gaat trouwen, Maria, zal niet de vader wezen. En wat zegt Maria dan? Hoe wonderlijk het ook is, het is goed, ze gelooft het onvoorwaardelijk. Wat Gabriël tegen haar gezegd heeft, is voor haar een boodschap van God. „Zie, de dienstmaagd des Heeren; mij geschiede naar uw woord.” Daarmee buigt ze gewillig onder Gods heilige wil en geeft ze zonder tegenspreken haar eigen wil prijs. Die overgave is niet van haarzelf, maar vrucht van de bediening van Hem, Die uit Maria geboren zal worden. Wiens spijs het was de wil Zijns Vaders te doen. Als God in ons leven komt, dan wordt direct onze wil over gebogen naar Gods wil. Dan is het: „Heere, wat wilt Gij dat ik doen zal?”

TEKST: DS. W. MOUW, OPHEUSDEN 5

LEKKER LEZEN met Terdege Brengt kleur en

inhoud in het dagelijks leven

Ontvang 1e maand cadeau! Geniet van een mix van OPENHARTIGE INTERVIEWS, rake columns, heerlijke recepten én het MAGAZINE Kits.

Deze is de HEERE, wij hebben Hem verwacht, wij zullen ons verheugen en verblijden in Zijn zaligheid. – Jesaja 25 vers 9

12 DECEMBER 2023 I NR 6/7 I € 9,50

U ontvangt Terdege ELKE TWEE WEKEN als eerste in de bus en profiteert van KORTING bij evenementen.

Getuige zĳn, hoe doe je dat?

Ds. J. Westerink en vier leden van verschillende kerken over hun staan in een seculiere omgeving.

Fotowedstrĳd ”Mĳn thuis”

Kĳk binnen bĳ de winnaar (en andere inzenders) van de fotowedstrĳd ”Mĳn thuis”.

U ontvangt: de eerste maand gratis, vervolgens 3 maanden korting (4,98 per maand). Daarna betaalt u 9,95 per maand.

Dubbeldik winternummer!

Met een kerstverhaal, smakelĳke recepten, woordzoeker en leuke DIY’s zoals: maak een wollig vloerkleedje.

TERDEGE.NL/TD * 055-5390498 * SCAN DE CODE

Voorwoord

Vreugde en verdriet We wisten het. We vreesden het. En toch bleven we hoop houden. Er zijn van die dagen en gebeurtenissen die je nooit meer vergeet. Zo staat tweede kerstdag 2022 voor altijd in ons geheugen gegrift. In de weken ervoor had mijn broer(tje) een slechte uitslag gekregen. De onderhoudskuren –klinkt vriendelijker dan ze waren– bleken niets te doen. Die tweede kerstdag kwamen we ’s middags bij elkaar. We maakten foto’s, genoten van de gesprekken en elkaars aanwezigheid. Maar er was ook diep verdriet. Om wat komen ging. Dat maakte dat we het nieuwe jaar zo heel anders dan anders ingingen. Inmiddels ligt 2023 nagenoeg achter ons. In onze familiekring is een gat geslagen. Tegelijk beleefden we als gezin ook intense momenten van vreugde toen ons eerste kleinkind werd geboren. Vreugde en verdriet blijken vaak dicht bij elkaar te liggen en zelfs onmiskenbaar met elkaar verbonden te zijn. Velen zullen dat herkennen. Vreugde en verdriet komen ook terug in veel artikelen in dit dubbeldikke winternummer. Net als de hoop en het uitzien: „Ik hef mijn ogen op naar de bergen, vanwaar mijn hulp komen zal.” En gelukkig staat er geen vraag in Psalm 121, maar een punt. Die hulp is namelijk zeker: „Mijn hulp is van den HEERE, Die hemel en aarde gemaakt heeft.” Gods zegen op het kerstfeest en in het nieuwe jaar!

gisette@terdege.nl PS: De volgende Terdege verschĳnt officieel op 2 januari, maar i.v.m. de jaarwisseling komt hĳ waarschĳnlĳk op 3 of 4 januari door de bus.

80 152

40 Op de ”plek waar God je roept, heb je te dienen in afhankelijkheid van Hem” 28

210

164

BEZINNING 04 12

Meditatie GETUIGE ZĲN „Martelaren spraken goed en groot van de Heere Jezus Christus” 36 BĲBELSTUDIE 39 Ogenblik 40 BROEDERS EN ZWAGERS Ds. Middelkoop en ds. Van der Rhee groeiden naar elkaar toe, in prediking en denken 176 Blik op de Bĳbel 201 JOUW VRAGEN Avondmaal

ONTSPANNING 10 Contact 49 Feuilleton Jenthe 50 Onder ons 66 Bladmuziek 76 OOG IN OOG 79 Kleurplaat 80 CULINAIR Winterse recepten 100 Kerstverhaal 106 Woordzoeker met leuke prĳzen 128 Avond in Zwolle 138 Warm drankje 161 TERDEGE KERSTCONCERT 190 Feestelĳk dessert 202 LANGS DE MUURHUIZEN Verstild Amersfoort 209 Tips van Teunie 210 Drie keer DIY 225 Puzzels

COLUMNS 27 Arien 59 Chris 89 Fenneke 98 Matthĳs 141 Oude meesters 175 Uit de pastorie 187 B. Rekebeen 219 Jan de Vries 233 Alette

MENSEN 28

CRIMINOLOOG Gwendolyn Koops-Geuze is bewogen met criminele jongeren 52 TUSSEN DE WOLVEN Met de boswachter naar de Buurlose heide 60 RIEN DONKERSLOOT „Muziek weerspiegelt de schoonheid van de schepping” 90 Terugblik HET Zorgcongres 92 PRECISIEWERK Wilmar Roukens maakt houten badkamermeubels 110 RD-ACTIE Gerda en Marianne werken in Guinee-Bissau 120 Migraine 132 ZUSSENBAND „Wĳ zitten altĳd aan de eettafel, dat is echt Barnevelds” 142 Historie 149 Psychologie 152 NICO DE DEUGD „In de winter heb ik het beste licht om stillevens te maken” 162 Uitslag fotowedstrĳd ‘Mĳn thuis’ 164 WARM EN SFEERVOL Monumentaal pand in Buren 178 WIM DONKER Rechter met compassie 192 VECHTEN TEGEN DE PĲN Corné Kesselaar kreeg een bedrĳfsongeluk 220 Wie schreef papa Panov nu echt? 230 Wonen op nr. 40

Wat hier verzinke, ”dat nooit verklinke uit onze harten de eng’lenzang!” (Schoon is de aarde, Bernhard Severin Ingeman, 1789-1862)

Contact INSTAGRAM & FACEBOOK In januari schrĳven we over reizen. We vroegen alvast: waar in Europa kwam u echt tot rust? CARIN_JANSEN: Boven op de bergen in het Centraal Massief (Frankrĳk). Wat een indruk van Gods schepping! FREAWEVER: Stolin in Belarus (Wit-Rusland). Alsof de tĳd er heeft stilgestaan. Wat een rust daar. EVELIEN_KATTENBERG: De Balkan, tĳdens hiken en huttentochten. MARIEKEB.28: Noorwegen, op een plekje in de bergen, in de omgeving van Hemsedal. LIRMETJE: Op de boot die we gehuurd hadden, twee

weken op de Friese meren. NAOMI.SCHOTPOORT_: De stad Trogir in Kroatië. TVANHELDEN: De Waddeneilanden! LO.RO.SI.JO: La Bonne Source in Frankrĳk, een camping waar veel ruimte is. APARNADEJONG_: Kroatië en Noorwegen. BERTINEHOVESTAD: Boven op de Belchen in het Zwarte Woud (Duitsland). Wat een plek, heerlĳk. _SANNEHORST_: Slovenië is echt genieten. ELISERUĲGROK: Zwitserland, een heerlĳke stilte hoog in de bergen.

Renate schoot heel wat foto’s voor dit dubbeldikke nummer. Het hoogtepunt? De shoot met ho organist en beiaardier R Rien Donkersloot vond d deels plaats op de r ruim 98 meter hoge O Onze Lieve Vrouwetoren i in Amersfoort. Maar liefst 346 treden, laatste stukje een wiebelende ladder, geen leuning. Op z’n zachtst gezegd een uitdaging voor een fotograaf met hoogtevrees!

Hij overleeft als tiener een ernstige beknelling op zijn werk. Wonder boven wonder herstelt hij. Maar wat je niet aan Corné Kesselaar (25) uit Kruiningen ziet, is dat hij nog elke dag vecht tegen de pijn. Lees zijn verhaal op pag. 192.

KAARTJE VOOR Sjoerd Wiersma (9) is uitgegleden op school en heeft zĳn been gebroken. Master Hofstrastrjitte 47 9114 RE Driesum Willemien Zwanepol is al geruime tĳd ziek. Zĳ onderging sinds april drie operaties. Staverdenseweg 92 8075 AS Elspeet

STRESSSS

Ons spelletje Stressss wordt zelfs in Afrika gespeeld. Drikus en Dinie Geurtsen namen het mee tijdens hun reis naar Gambia.

TROUWE ABONNEES Terdege zet vĳf trouwe abonnees in het zonnetje als dank voor hun jarenlange abonnement. J.D.W. Hup-Vinke uit Elburg M.P. Los uit Zwĳndrecht B. van de Pol-Donkersteeg uit Barneveld A.C. van den Berg-Verploeg uit Hellouw A. Adelerhof uit Apeldoorn

Hoe uit je boosheid op een goede manier? Lees het antwoord van Nico van der Voet op pag. 149.

Zĳ krĳgen een cadeau toegestuurd. 11

WE HEBBEN VOORAL NODIG ” DAT HĲ ÓNS BEDIENT”

Geroepen tot getuigen Sinds de geestelĳke ommekeer in zĳn leven verlangt ds. J. Westerink ernaar Gods getuige te zĳn. Op de kansel en in het dagelĳks leven. Dat laatste werd in de loop der jaren moeilĳker. „Zelfs het laatste restantje godsdienst is weggeëbd, waardoor een aanknopingspunt vaak ontbreekt.” TEKST: HUIB DE VRIES BEELD: UNSPLASH, TERDEGE

pnieuw werd ds. J. Westerink (84) wonderlijk gespaard. Jaren geleden stelden artsen bij hem een tumor met een zeer slechte prognose vast. De tumor werd verwijderd, de ziekte keerde niet terug. Tijdens de coronapandemie bracht een covid-infectie hem aan de rand van het graf. Tot grote verbazing van de medici herstelde hij niet alleen, maar kon hij zelfs het preken hervatten. Dit jaar werd hij op de tweede pinksterdag getroffen door een zware hersenbloeding en was een acute operatie noodzakelijk. De neurochirurg wist zowel het verse als het gestolde bloed te verwijderen. De christelijke gereformeerde emeritus predikant had na de ingreep vooral last van concentratieproblemen. Inmiddels zijn ook die grotendeels verdwenen en preekt hij weer. Onlangs verscheen van zijn hand het boekje ”Getuige zijn”, dat in kort bestek veel biedt. Over het spreken van de Bijbel over getuigen en getuige zijn, de relatie tussen getuigen en lijden, evangeliseren in het dagelijks leven en het getuigen in de kracht van de Geest.

Wat verstaat u onder getuigen? „Het grondwoord is verbonden met het nieuwtestamentische woord ”martyrein”. Dat kreeg geleidelijk de inhoud van bloedgetuige, martelaar. Iemand die liever eigen leven prijsgeeft dan de Heere Jezus te verloochenen. Die er ook naar verlangt dat anderen datzelfde geloof deelachtig worden. Daarom getuigden de martelaren. Niet van wat ze zelf hadden ervaren; ze spraken goed en groot van de Heere Jezus Christus Die hen had gered, de Vader Die hen was gegeven, de Geest Die in hen wilde wonen.”

Echt getuigen gaat per definitie gepaard met lĳden? „Zo zou ik het niet zeggen, maar het komt er vaak wel van als je eerlijk getuigt. Dat zie je door de hele geschiedenis heen.”

Ziet u preken ook als getuigen? „Zeker. Het grondwoord voor prediken is evangeliseren, de blijde boodschap verkondigen en doorgeven. Dat kan alleen als je zelf iets van het geheim van het Evangelie hebt ervaren. Een tekst die veel voor mij betekent, is: „De Zoon des mensen is in de wereld gekomen niet om gediend te wórden, maar om te dienen, en Zijn leven te geven tot een losprijs voor velen.” Het verlangen om de Heere te dienen is goed, maar we hebben vóór alles nodig dat Hij óns bedient, vanuit Zijn volheid. Hij kwam om

Persoonlijke geloofs” zekerheid geeft je getuigenis meer kracht” zondaren zalig te maken. Iedereen die daaraan wordt ontdekt, zegt weleens: „Waarvan ik de grootste ben.” In het predikantschap doe je teleurstellingen op, maar je valt vooral jezelf tegen.”

Voelde u zich gedrongen om het Evangelie ook aan buitenkerkelĳken door te geven? „Het verlangen was er zeker, maar ik had de handen meestal vol aan al het werk binnen de kerk. Kwám ik in contact met buitenkerkelijken, dan probeerde ik iets goeds over de Heere te zeggen. Ik had daar geen systeem of tactiek voor, maar maakte gebruik van openingen die het gesprek bood.”

Wat is lastiger: getuigen op de preekstoel of in zo’n persoonlĳk gesprek? „Je kunt die twee niet goed vergelijken. Preken heeft ook het karakter van onderwijzen. In een persoonlijk gesprek probeer ik iets door te geven van de rijkdom die er

Geloof

te vinden is in de Heere Jezus Christus en het uitzicht dat je daardoor ontvangt. Ik heb daarin nooit een drempel ervaren. Wel is het vaak moeilijk om de goede ingang te vinden; waardoor mensen gaan luisteren. Toen ik een grote operatie moest ondergaan, vroeg de anesthesist waardoor ik zo rustig was. Ik kon antwoorden: „Ik weet me in sterke en betrouwbare handen, uit pure genade. Dat is de rijkdom van het geloof in de Heere Jezus.” Dat zijn van die momenten waarin de opening voor een gesprek wordt geschonken. In de loop der jaren werd het wel steeds moeilijker om echt contact te krijgen met onkerkelijke medemensen. Het merendeel is volkomen ongevoelig geworden voor de dingen van God en Zijn Woord. Ze vinden het prima als jij er wat aan hebt, maar je moet hen er niet mee lastigvallen. Zelfs het laatste restantje godsdienst is weggeëbd, waardoor een aanknopingspunt ontbreekt.”

BEELD: RENATE BLEĲENBERG-VAN LEEUWEN

Wat zĳn de consequenties daarvan? „Dat we moeten blijven doen wat we kunnen doen, terwijl we de realiteit onder ogen zien. Een groeiend deel van de samenleving staat niet alleen onverschillig, maar zelfs afwijzend ten opzichte van het christelijk geloof. Zie wat zich afspeelt in de Tweede Kamer, en wat daar wordt gezegd door parlementariers van partijen als DENK, BIJ1 en meer gevestigde partijen zoals D66. Tegelijk is God machtig om ook vandaag zulke mensen tot Zich te trekken.”

Vraagt het getuige-zĳn om persoonlĳke geloofszekerheid? „Die zekerheid geeft je getuigenis meer kracht. Er zijn ook mensen met een lantaarntje op de rug. Hoewel ze het niet durven

zeggen, kennen ze toch iets van het geheim van het Evangelie. Dat blijkt uit hun leven, maar ze zullen niet snel iets zeggen, door gebrek aan zekerheid. Meer dan eens door een prediking waarin sterk wordt benadrukt dat er iets bijzonders aan een mens moet gebeuren voordat hij kan zeggen een kind van God te zijn. Dat is ook zo, maar dat bijzondere ligt niet in grote bevindingen bij ons, maar in het kinderlijk vertrouwen dat de Heere wil schenken.”

Hoe waardeert u de toegenomen aandacht voor evangelisatie? „Op zichzelf positief, maar doét het ook wat? Zo niet, doen we het misschien verkeerd? Ik denk dat het getuigenis van het léven van de gelovige vandaag nog de meeste vrucht voortbrengt. Een leven dat bij anderen de vraag oproept: wat is het geheim ervan? Al zie je ook die vraag afnemen. Het gros van de mensen is tevreden met het leven dat ze leiden.”

Kan getuigen ook iets wettisch krĳgen? „Dat risico is er terdege. Je moét getuigen. Dan komt er vroeg of laat de klad in. Getuigen houd je alleen vol als het een innerlijke drang is, door God Zelf gewerkt. Ter gelegenheid van mijn zestigjarig ambtsjubileum heb ik gepreekt over Filippenzen 1 vers 6. „Vertrouwende ditzelve, dat Hij, Die in u een goed werk begonnen heeft, dat voleindigen zal tot op den dag van Jezus Christus.” Het Bijbelse getuigen is vrucht van een leven uit Hem en ziet de resultaten als een werk van Hem.” N.a.v. ”Getuige zijn”, door ds. J. Westerink; uitg. Den Hertog, Houten; 92 blz., prijs € 9,90 16

Geloof

BORDJE LANGS DE WEG Gĳs Hovestadt, 36 jaar Gehuwd, vader van 5 kinderen Binnenvaartschipper Ouderling in de hersteld hervormde gemeente te Nederhemert Zĳn schip noemde Gĳs Hovestadt ”Verwachting”. Omdat hĳ met de aankoop ervan in 2010 een onzekere onderneming startte. „Het was mĳn verlangen om in die omstandigheden al mĳn hoop en vertrouwen op de Heere te stellen.” Daaronder lag een diepere laag. „Ik zag uit naar Gods komst en genade in mĳn leven, omdat Hĳ me had stilgezet. Op mĳn manier probeerde ik met Hem in het reine te komen, maar dankzĳ Gods genade heb ik geleerd dat het alleen door het geloof Jezus Christus mogelĳk is.” Die ontdekking wekte het verlangen om ook anderen te wĳzen op het heil dat vrĳ verkrĳgbaar is. Meer dan eens leidt de naam van het schip tot een gesprek daarover. Bĳ los- en laadplaatsen, in sluizen, of ergens aan een kade. „De een zegt: „Wat een mooie naam”. Een ander roept smalend: „Is je vrouw in verwachting?” In beide gevallen heb je een mooie opening om over de herkomst te spreken.” Ronduit verrassend was het onverwachte gesprek op een zondag, met een knaap die spontaan aanklopte, in zĳn hand een tasje met bier. „Hĳ overwoog te gaan varen en wilde graag iets weten over het schip. Ik heb gezegd dat hĳ hartelĳk welkom was, als ik ook iets mocht vertellen over wat de zondag voor ons betekent. Dat vond hĳ prima. De volgende dag

is hĳ meegevaren om wat van de praktĳk te zien. Ik heb de goedheid des Heeren aangeprezen, verteld over het doel van ons leven en hem bĳ zĳn vertrek een Kinderbĳbel gegeven.”

Weerstand De drang om te getuigen vloeit niet alleen voort uit zĳn verlangen om anderen tot Christus te leiden. „We zĳn er ook toe geroépen. „Gĳ zult Mĳn getuige zĳn”, sprak Jezus voor Zĳn hemelvaart. In de eerste plaats tegen de discipelen, maar in hen tot alle gelovigen. We mogen uitdragen dat Christus is gegeven aan een wereld, verloren in zonde en schuld. Niemand wordt uitgesloten dan hĳ die zichzelf uitsluit. Die boodschap moet worden gehoord.” De binnenvaartschipper vindt het niet lastig om met onbekende mensen een gesprek aan te knopen. „Regelmatig ervaar ik daarbĳ de nabĳheid van de Heere; dat Hĳ de woorden geeft.” Vaak probeert hĳ vanuit algemene onderwerpen zoals het weer, de economie of de vele oorlogen een brug te slaan naar de boodschap van de Bĳbel. „Of door een vraag te stellen, zoals: „Bent u bekend met het Evangelie?” Bespeur je interesse, dan kun je een stap verder gaan. Als mensen er niets van willen weten, moet je het bĳ die ene opmerking laten.”

Met de man die voor hem de laadplanning regelt, had hĳ geregeld diepgaande gesprekken. „Gewoon onder de koffie. Hĳ was echt geïnteresseerd en zat met respect te luisteren als we na de maaltĳd uit de Bĳbel lazen en baden. Maar zodra ik te dichtbĳ kwam en zei dat ook hĳ eens voor God zou moeten verschĳnen, merkte je weerstand.”

Paulus Onder de mensen die hĳ als voorbeelden beschouwt, neemt de apostel Paulus de eerste plaats in. „Waar hĳ ook was, overal nam hĳ de gelegenheid te baat om te getuigen. De wĳze hing af van zĳn gehoor en de omstandigheden. Op de Areopagus deed hĳ het anders dan tĳdens een storm onder zeelieden of op de markt, maar de kern was altĳd gelĳk. We zĳn goed door God geschapen, door ongehoorzaamheid in zonde gevallen en daarom op weg naar het oordeel. Redding is er alleen in Christus. Daar wil ook ik van getuigen, als een bordje langs de weg: Die richting op, mensen!” Naast zĳn werk als schipper gaat hĳ voor Stichting Sjofar geregeld evangeliseren in de grote steden. „Sinds ik ouderling ben, heb ik daar minder tĳd voor, maar het blĳft het verlangen van mĳn hart. De tĳd is kort en massa’s mensen gaan onbekend met het Evangelie naar de eeuwigheid. 17

Het uitdragen van haar levensovertuiging kreeg Anita Liefting met de paplepel ingegoten. Vader Jan Dirk verkocht zĳn bedrĳf om zich een groot deel van de week bezig te kunnen houden met staatevangelisatie, en richtte daarvoor Stichting Evangelisatie Sjofar op. Anita ging als jong meisje al mee. De overgang van het reformatorische Van Lodenstein College naar de sterk geseculariseerde Calo bleef desondanks confronterend. „In het eerste studiejaar was ik de enige praktiserende christen. Dat vond ik best lastig en spannend. Bĳ studenten met wie ik nauwer contact had, kwam ik wel direct voor mĳn overtuiging uit. Als je dat niet meteen doet, maak je het jezelf steeds moeilĳker.” Al snel was voor de hele groep duidelĳk hoe ze dacht. „Na een paar weken kregen we het vak yoga. Ik had daar grote moeite mee, maar wilde niet op voorhand weigeren eraan mee te doen. Dat moet je duidelĳk kunnen motiveren.” Na de eerste les wist ze zeker dat ze de volgende lessen niet kon bĳwonen. „Ik ben even blĳven hangen, heb de docent gezegd dat ik als christen principiële bezwaren tegen yoga heb en gaf aan dat ik gerust een vervangende opdracht wilde doen.”

Onderbouwing In overleg met haar mentor be18

Geloof

GETUIGEN DANKZĲ YOGA Anita Liefting, 21 jaar Single Student aan de Christelĳke academie voor lichamelĳk opvoeding (Calo Lid van de hersteld hervormde gemeente te Lunteren antwoordde ze tĳdens volgende lessen de vragen die de yogadocent haar voorlegde. Als eerste de vraag om een onderbouwing van haar standpunt. „Ik heb een A4’tje vol geschreven. Hĳ reageerde op mĳn argumenten, ik op de zĳne en zo ging dat door. Het gaf me de mogelĳkheid om hem te wĳzen op de ware rust, die te vinden is bĳ God door het geloof in Jezus. Wat het heeft uitgewerkt weet ik niet, maar ik kon op die manier wel het zaad zaaien. Het leverde ook gesprekken met medestudenten op.” De drempel om voor haar geloof uit te komen, werd geleidelĳk steeds lager. „Je houdt wel de spanning hoe mensen reageren. Tonen ze belangstelling of kappen ze het gesprek direct af?” Het getuigen ervaart ze als een Bĳbelse roeping; tegelĳk kreeg het iets vanzelfsprekends. „Hoe kun je dat wat zó belangrĳk is, voor jezelf houden. Het mooie van een opleiding is, dat je een relatie met klasgenoten opbouwt. Daardoor weet je hoe ze denken en waar ze mee zitten. Het langdurige contact geeft ook ontspanning. Anders dan bĳ straatevangelisatie hoef je niet binnen vĳf minuten het hele Evangelie uit te leggen.”

Kerkganger Persoonlĳk aangeraakt zĳn door het Evangelie is voor de Calo-

studente een voorwaarde voor geloofwaardig getuigen. „Als je leven in strĳd is met wat je zegt, krĳgen mensen een vertekend beeld van het christen-zĳn. Zonder persoonlĳk geloof ben je een kerkganger, geen christen.” Met één medestudente kreeg ze in de loop der jaren een hechte band. „Ze merkte dat de wĳze waarop ik de zondag invul voor mĳ een vreugdevolle zaak is. Dat zei ze ook. Het contact met de docenten bleef meer op afstand. Ook met hen sprak ik wel over het christelĳk geloof, maar bĳ de meesten bleef het bĳ een uitwisseling van meningen. Met mĳn mentor kwam het soms tot een dieper gesprek.” In het uitdelen van evangelisatielectuur is ze terughoudend. „Daar vind ik een school de plek niet voor. Je hebt daar de mogelĳkheid om met mensen die interesse voor het Evangelie tonen, te praten. Het kwam wel voor dat ik na zo’n gesprek een bepaalde folder of brochure gaf.” In het contact met nieuwe studenten biedt het terugblikken op het achterliggende weekend vaak een opening tot getuigen. „De een heeft een keet bezocht, de ander een disco of filmzaal. Dan val je op als je vertelt dat je zaterdagavond naar de jeugdvereniging van de kerk bent geweest en zondag twee keer met vreugde een dienst hebt bĳgewoond.” 19

RECEPTIE ZONDER ALCOHOL Daniël Vonk, 26 jaar Gehuwd ZZP’er, eigenaar van Vonk Techniek Lid van de hervormde gemeente te Nieuwer ter Aa De huwelĳksreceptie van Daniël Vonk was in ieder geval op één punt niet doorsnee. Er werd geen druppel alcohol geschonken. „Daar heb ik te veel ellende van gezien. Ik zeg niet dat het nuttigen ervan absoluut verbonden is. De Bĳbel laat ruimte voor gebruik met mate, maar voor mezelf heb ik besloten om niks meer van dat spul te drinken. Nu heb ik er ook geen behoefte meer aan.” Na een traject van werken en leren, via het Hoornbeeck College, begon de elektricien uit Nieuwer ter Aa zĳn eigen bedrĳf. De jaren ervoor leerde hĳ de bouwwereld van binnenuit kennen. „Bĳ het bedrĳf waar ik stage liep heb ik veel geleerd, maar de sfeer was ruw. Dat vond ik best pittig. Ik was daar de enige christen.” Hĳ hield zich zo veel mogelĳk op de vlakte. „Destĳds was ik niet erg met geloofszaken bezig. Wel vond ik het moeilĳk als collega’s vloekten of schunnige praat verkochten. Van thuis heb ik andere normen en waarden meegekregen. Na verloop van tĳd hadden ze wel in de gaten dat ik op zondag naar de kerk ging. Daar bleef het bĳ.”

Doel gevonden Het sterven van zĳn opa zette hem stil. „Daarna begon een zoektocht, maar je kunt geloof niet maken. Het wordt je gegeven. Dat gebeurde bĳ mĳ door 20

een preek. Toen geloofde ik voor het eerst dat het Evangelie ook voor mĳ is. Dat gaf een enorme vreugde en een gevoel van vrĳheid. Ik had het doel van mĳn leven gevonden.” Vanuit het verlangen anderen daarvan deelgenoot te maken, nam hĳ contact op met Stichting Evangelisatie Sjofar. „Wekelĳks ging ik mee uit evangeliseren: in Hilversum, Den Haag, Amsterdam... Dan krĳg je meer ervaring in het aanspreken van mensen en ga je het ook gemakkelĳker in je eigen omgeving doen. Het geloof wordt geschonken, vrĳmoedigheid kun je oefenen.” Als zzp’er komt hĳ veel bĳ particulieren over de vloer. „Die bestellen me om daar een karwei te verrichten, maar onder de koffie of tĳdens het eten krĳg je vaak een gesprek. Soms naar aanleiding van de vraag of ik even mag bidden voor mĳn eten. Ook de oorlog in Israël levert geregeld inhoudelĳke gesprekken op; over de plaats van Israël in de Bĳbel. Eerder had ik dat met corona. Veel mensen waren bang, zeker in het begin. Het is mooi als je dan iets kunt vertellen over de hoop die je hebt.”

Geisertjes Zodra hĳ merkt dat een klant niet op zo’n verhaal zit te wachten, schakelt hĳ over naar een algemeen onderwerp. „Anders wordt

het geforceerd. Is er een opening naar een inhoudelĳk gesprek, dan maak ik er dankbaar gebruik van. Dat is de manier die bĳ mĳ past. Ik geloof niet in een standaard methode voor getuigen.” In zĳn levensstĳl probeert hĳ zelfstandige keuzes te maken. „Een tĳdlang heb ik geen smartphone gehad. Ik was er helemaal klaar mee. Ook daarover had ik geregeld gesprekken met klanten. Sinds kort heb ik er weer aan. In mĳn werk kun je eigenlĳk niet zonder. Je moet foto’s doorsturen, iets opzoeken op internet... Op zich niks mis mee, maar zo’n ding gaat je hele leven beheersen. Ieder die er één heeft, is er verslaafd aan. Alleen de mate van verslaving verschilt. Tegen mensen die beweren dat dit bĳ hen niet het geval is, zeg ik: „Laat hem maar een dag thuis.” Dan kom je er wel achter.” Het spreken met mensen over het Woord van God en het leven met God is hem ook persoonlĳk tot zegen. „In mĳn werk kom ik nog weleens van die oude geisertjes tegen, met zo’n klein vlammetje. Dat brandt altĳd, maar op het moment dat je de kraan opendraait, laait het vuur ineens aan alle kanten op. Dat herken ik. Probeer gewoon met ernst en eenvoud iets te zeggen, dan raak je ook zelf vervuld. Nog belangrĳker is het gebed. Alleen God Zelf kan mensen overtuigen.”

Geloof

“God heeft me laten zien dat ik het niet in eigen kracht hoef te doen”

Wij geloven dat het samen kan. U ook? Stap nu over. Onze maandpremie zonder vrijwillig eigen risico: • Principe Polis Budget € 140,45 per maand • Principe Polis € 143,45 permaand

Stap uiterlijk 31 december over via:

dechristelijkezorgverzekeraar.nl/overstappen

Geloof

BIDDEN AAN BED Lizette Christianen-Schippers, 33 jaar Gehuwd, moeder van 3 kinderen Ambulanceverpleegkundige in opleiding Lid van de gereformeerde gemeente te Barendrecht Na een loopbaan op de hartafdeling van het Rotterdamse Maasstadziekenhuis begon Lizette Christianen de opleiding tot ambulanceverpleegkundige. Ze houdt van afwisseling en avontuur. „Daarom koos ik na de middelbare school voor de combinatie werken en leren, in een verpleeghuis. Met het diploma verzorgende-IG stapte ik over naar het ziekenhuis, waar ik me op verschillende gebieden specialiseerde.” Door haar werk kwam ze in contact met mensen van allerlei stand en signatuur. Zo mogelĳk probeert ze iets over te dragen van de rĳkdom die ze zelf heeft ontdekt. „Als meisje zat ik in de kerk bĳ ds. Moerkerken, in Capelle aan de Ĳssel. Daar hield hĳ een prekenserie over Jozef. In de laatste preek benadrukte hĳ sterk dat de God van Jozef nog steeds leeft. Door die preek ben ik God gaan zoeken.” Ook de geboorte van een levenloos broertje, toen ze vĳftien jaar oud was, maakte diepe indruk. „Ik ben heel opstandig geweest en wilde van God weg, maar Hĳ liet mĳ niet los. Daardoor bleef ik toch bidden. Hĳ liet me zien dat ik voor Hem niet kan bestaan, maar dat Hĳ betrouwbaar en genadig is. Toen werd het: wat blĳdschap smaakt mĳn ziel, wanneer ik voor U kniel.” Nadat ze belĳdenis had gedaan

en voor het eerst deelnam aan het heilig avondmaal, kwam de roeping om getuige te zĳn sterk op haar af. „Ik wist niet hoe het moest, maar God heeft me opgetild en laten zien dat ik het niet in eigen kracht hoef te doen. Ik kon het niet meer laten om over Hem te spreken. Wanneer je God leert kennen, besef je dat ook de mensen om je heen Jezus nodig hebben.”

Uitnodiging Vooral tĳdens avonden nachtdiensten sprak ze met patiënten over het ene nodige. „Ik heb ook met patiënten gebeden; nog vaker voor hen gebeden. Velen hadden een kerkelĳke achtergrond, maar deden er al jaren niets meer aan. Op hun sterfbed kwam het verleden soms terug. Dan zei ik: „God heeft nog steeds een uitnodiging liggen; u hoeft alleen maar te komen. Begin nou eens met het simpele gebedje dat u als kind hebt geleerd.” Zo probeerde ik hen de weg te wĳzen.” In het contact met collega’s was dat minder eenvoudig. „Bĳ een enkeling proefde ik aversie, de meesten liet het onverschillig. Prima als dit voor mĳ belangrĳk was, zĳ hadden andere interesses. Als het tot een gesprek kwam, was een weerkerende vraag: „Waarom laat God al die ellende toe?” Dan was mĳn antwoord: „Die hebben we over onszelf afgeroepen.” Ik had veel aan de Heidelbergse

Catechismus. Ook daarin worden lastige vragen gesteld, waarop een Bĳbels antwoord volgt.”

Onderkant In haar huidige werk heeft ze minder gelegenheid om met patiënten te spreken over God en goddelĳke zaken. De contacten zĳn doorgaans kort, de omstandigheden soms hectisch. Met collega’s heeft ze juist diepere gesprekken. „Je hebt een paar vierkante meter waarop je de hele dag werkt: de vloer van dat gele busje. Met alles wat daar plaatsvindt en door patiënten wordt geuit; van vloeken tot gebeden.” Soms mist ze de gesprekken aan het bed. „Daar staat tegenover dat ik nu meer mensen uit de onderkant van de samenleving ontmoet. Naasten die op straat leven; uit vuilnisbakken eten. Voor Zĳn hemelvaart gaf Jezus de discipelen de opdracht om als getuigen uit te gaan tot aan het uiterste van de aarde. Letterlĳk en figuurlĳk.” Haar vrĳmoedigheid nam in de loop van de jaren toe. „Als jongere ben je nog op zoek naar wie je zelf bent. Inmiddels heb ik geleerd dat ik mag zĳn wie ik ben, ook in mĳn levensovertuiging. Daardoor ben ik minder gevoelig voor wat mensen daarvan vinden. God vraagt van ons Zĳn Naam te belĳden. Daar hoef je geen dominee voor te wezen.” 23

De 7 zekerheden van Persoonlijk Ervaring (+20 jaar) Complete levering Groot assortiment

Kwaliteit Duurzaam Maatwerk Uw persoonlijk adviseur: Eelke Keersemaker

sanitairproductenshop.nl

KOM IN ACTIE!

HELP JIJ ONS OM KIND TE ZIJN?

Maak het leven en de ontwikkeling van een kind met een beperking in Jemima mogelijk.

Column

Fietsheld Arien van Ginkel is vader van drie kinderen, onder wie een tweeling, en werkzaam als mediastrateeg.

Een essentieel onderdeel van mijn stalen ros functioneert onbehoorlijk. Mijn voorlamp doet het niet. Al snel slaat de wanhoop toe. Hoe los ik dit op?

Een staaltje technisch vernuft, die voorlamp van mĳ. Het ding wordt namelĳk van lokaal opgewekte groene stroom voorzien. Ik hoef alleen maar een wieltje op m’n voorwiel te duwen en te trappen om de lamp te laten schĳnen. Maar nu schĳnt hĳ dus niet. Er is iets mis. En ik weet niet wat. Ik weet alleen dat dat kleine wieltje duizend rondjes per minuut kan draaien, zonder dat er iets gebeurt. Misschien is er iets mis in de dynamo. Dat kan ik me zomaar voorstellen, want het moet een complex gebeuren zĳn, daar binnenin. Maar het kan ook iets anders zĳn. Je weet het niet, als typmeneer. Dus ga ik naar de fietsenmaker en leg omstandig uit wat het probleem is. „Het komt erop neer dat je lamp het niet doet”, begrĳpt de vakman al snel. Blĳkbaar heb ik het probleem toch maar even vakkundig uit de doeken gedaan. De techneut stevent naar binnen en komt terug met schroevendraaier en lampje. „Dan doen we er toch even een nieuw lampje in?” „Denkt u mĳn lamp kapot is”, vraag ik enigszins argwanend, terwĳl de man al aan de gang is.

Zo snel kan de diagnose toch niet zĳn gesteld? „We gaan het zien”, bromt de fietsmeneer. In twintig seconden is de lamp vervangen. Want meneer had meteen de goede schroevendraaier meegenomen en wist welke kant hĳ op moest draaien om de lamp eruit en weer erin te

Het moet een complex gebeuren zijn, binnen in die dynamo krĳgen. Meneer geeft een slinger aan het wiel. Ik knĳp m’n ogen dicht. „Sieso”, klinkt het. Achter mĳn nieuwe fietsheld aan drentel ik naar de kassa. „Ik zal er maar geen arbeid voor rekenen”, zegt hĳ. „Doe dat maar wel”, zeg ik, „u hebt mĳ minstens een uur werk bespaard.” „Ik doe het niet. U komt nog maar eens terug.” „Dat zal ik doen”, beloof ik, wellicht net iets té grif. 27

WAAROM DOE JE DINGEN DIE NIET MOGEN?” ”

Bewogen met criminele jongeren De weg van de accountancy lag open voor Gwendolyn KoopsGeuze, maar ze koos voor criminologie. Dit jaar is de promovenda een van de ”Faces of Science”. „Je kunt jongeren beter aan het werk zetten dan opsluiten.” TEKST: HUIB DE VRIES BEELD: RENATE BLEĲENBERG-VAN LEEUWEN

e benoeming tot een van de twaalf ”Faces of Science 2023” door de Koninklĳke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW) was voor Gwendolyn Koops-Geuze (26) een overrompelende ervaring. Ze wist dat haar promotiestudie de aandacht had, maar op deze eer had ze niet gerekend. „De KNAW is een prestigieus wetenschappelĳk instituut, met mensen die waar voor hun geld verkopen. Het is heel bĳzonder als je daar een klein beetje bĳ mag horen. De bedoeling van ”Faces of Science” is dat jonge onderzoekers vernieuwend wetenschappelĳk onderzoek aan een breed publiek leren te communiceren.” De promovenda uit Gouda keerde in 2011 terug naar haar geboorteland Canada, omdat haar vader het beroep van de Reformed Congregation in North America te Chilliwack had aangenomen. „Ik ben de jongste van zeven kinderen en ging als enige met mĳn ouders mee. We hebben een hecht gezin, dus het afscheidsjaar was supermoeilĳk. Toch had ik in Canada een fĳne tĳd. Zeven jaar lang was ik een soort enig kind en kreeg ik alle aandacht van mĳn ouders. Tegelĳk was het ook eenzaam, vooral rond de feestdagen, zoals Kerst. Dan werd in ons gezin duidelĳk gevoeld hoe pĳnlĳk het is om ver uit elkaar te wonen. Vooral voor mĳn moeder was het zwaar.”

Criminologie Na het afronden van de ”high school” ging ze ”criminal justice” studeren aan de University of the Fraser Valley. Tot verbazing van haar omgeving. „Ik had een leuke bĳbaan in de backoffice van een bedrĳf dat de studie accountancy gedeeltelĳk voor me wilde betalen. Dat was heel aantrekkelĳk.” Familieleden brachten haar op andere gedachten. „Een paar keer per jaar ging ik met mĳn ouders naar Nederland. Dan hadden we elke avond bezoek en wilden mĳn broers en zus natuurlĳk weten hoe hun zusje het maakte en wat ze ging studeren. Ze benadrukten dat ik mĳn hart moest volgen door te doen wat ik echt leuk vond. Dat wist ik wel. Sinds mĳn twaalfde jaar ben ik gefascineerd door criminologie. Wat brengt mensen tot het doen van dingen die niet mogen en hoe kun je ervoor zorgen dat het stopt?” Haar ouders steunden haar voor honderd procent in de keuze. „Ze benadrukten altĳd dat 30

we onze talenten moeten gebruiken, op welke wĳze dan ook. Omdat ik me als kind thuis soms stierlĳk verveelde, leerde ik mezelf lezen. Het gevolg was dat ik een klas kon overslaan. Mĳn vader was destĳds werkzaam in het onderwĳs en gaf les aan een integratieklas. Een korte periode heb ik een paar uur per week in zĳn klas gezeten, om klaargestoomd te worden voor de sprong. Door mĳn eigen vader. Apart, hè.”’

Lief en leed De keuze voor criminologie verklaart ze uit de gevoeligheid voor leed die ze al jong ontwikkelde. „Binnen een christelĳke gemeente word je vaak geconfronteerd met het feit dat vreugde en verdriet dicht bĳ elkaar liggen. Ook criminaliteit veroorzaakt veel leed. En komt vaak voort uit leed.” Dat ontdekte ze van nabĳ door vrĳwilligerswerk bĳ de organisatie Big Brothers Big Sisters. „Die koppelt jongvolwassenen uit stabiele gezinnen als jeugdmentor aan kinderen in een probleemsituatie. Ik kreeg een meisje toegewezen dat ik eens in de week ontmoette. Papa in de gevangenis, mama aan de drugs, elke week een andere man over de vloer. Ik probeerde te doen wat ik kon en heb vooral veel voor haar gebeden.” Een groter verschil met haar eigen leven was nauwelĳks denkbaar. Op de universiteit werd ze aangesteld als onderzoeksassistent. „Op een gegeven moment mocht ik in m’n eentje naar een conferentie in Nieuw-Zeeland. Volledig betaald. Dat was fantastisch. Ik kreeg ook nog een bĳbaan op het hoofdkwartier van de Royal Canadian Mounted Police in British Columbia. Naast mĳn afdeling zat het arrestatieteam, dat we soms zagen uitrukken. Bĳ dreiging liepen mensen met zwaar geschut over het terrein; af en toe werd er zelfs een heuse tank geparkeerd. Die paramilitaire sfeer beviel me wel. Ik behoorde tot het burgerpersoneel, maar voelde me helemaal opgenomen.”

Herstelrecht Haar bachelorscriptie wĳdde ze aan herstelrechtelĳke bemiddeling in zaken van huiselĳk geweld. „Ik kreeg inzage in de dossiers. Dan besef je temeer wat een zegen het is als je in een warm en veilig gezin opgroeit.” De masterstudie ”Crime en Criminal Justice” deed ze op advies van haar broers in Leiden. „Studeren is in Nederland veel goedkoper, de universiteit

Interview

van Leiden staat goed bekend en ik kon dat jaar fĳn met mĳn familie optrekken. Superleuk. Mĳn plan was om daarna terug te keren naar Canada. Bĳ de Royal Canadian Mounted Police lag een mooie baan in het verschiet.” Het liep anders. Voor haar vertrek uit Canada kreeg ze contact met Pieter, die ze van vroeger kende. „In Nederland voelden we allebei direct dat het serieus was tussen ons. Mĳn vader kreeg in dezelfde periode beroepen van gemeenten uit Gouda en Kruiningen. Dat van Gouda, de plaats waar Pieter woonde, nam hĳ aan. Het jaar ervoor zat hĳ vaak verdrietig naar buiten te kĳken. Dan vroeg ik: „Papa, wat is er toch?” Het antwoord kwam nadat hĳ had het beroep naar Gouda had aangenomen. Hĳ wist al die tĳd dat hĳ afscheid moest gaan nemen van de gemeente in Chilliwack, vanuit de woorden: „Ik heb nog andere schapen, die van deze stal niet zĳn.” Toen vielen veel puzzel-

stukjes op hun plek.”

Taakstraffen Voor haar masterstudie deed ze onderzoek naar straffen voor criminele jongeren. „Ik ontdekte dat daar heel weinig over bekend was. Dat vond ik vreemd. De meest opgelegde straf bĳ jongeren is de taakstraf, maar er werd bĳna geen onderzoek gedaan naar het effect daarvan. Mĳn scriptie was bĳna klaar toen ik te horen kreeg dat de Erasmus School of Law in Rotterdam tien promotieplekken beschikbaar stelde voor studenten die zelf met een onderzoeksvoorstel zouden komen.” Ze legde het idee voor aan broer Elbert, onlangs benoemd tot hoogleraar neurowetenschap van stress en psychotrauma. Die trok haar over de streep. „Ik scheef een voorstel voor onderzoek naar het effect van taakstraffen bĳ jongeren en hun beleving ervan. Dat 31

BKV WENST U GOEDE KERSTDAGEN en een veilig 2024! Barneveldse Kraanverhuur. Daar staat BKV voor en daar zijn we trots op. Wat ooit begonnen is als een klein éénmansbedrijf in het buitengebied van Barneveld, is nu uitgegroeid tot een specialist die in heel Europa gevraagd wordt voor hijswerk. Zeker als het om complexe opdrachten gaat, doen bedrijven graag een beroep op BKV. We maken daarbij gebruik van een brede range aan mobiele en rupskranen (van 40 tot 800 ton).

0342 - 492 464

info@bkv.nl

www.bkv.nl

Interview

legde ik voor aan mĳn huidige promotor. Ons eerste gesprek hadden we in een koffietentje in het centrum van Leiden. Ik was enorm zenuwachtig, maar hĳ reageerde meteen enthousiast en laagdrempelig. Dat was ik in Canada niet gewend. Daar zĳn de verhoudingen veel hiërarchischer.”

Promotiestudie Het gesprek met een breder comité verliep voor haar gevoel slecht. „Ik kreeg allerlei kritische vragen over de uitvoering van het onderzoek. Het was echt een verrassing dat ik die promotieplek kreeg. Na de uitreiking van mĳn masterbul, eind augustus 2019, kon ik meteen in Rotterdam beginnen. Het onderzoek moest met vier jaar afgerond zĳn. Als ik ernaast les zou geven, kreeg ik een jaar extra. Daar heb ik voor gekozen. Onderwĳs stond nog niet op mĳn cv.” Voor haar dissertatie combineerde ze kwantitatief onderzoek, op basis van een uitgebreide dataset met gegevens over door de kinderrechter veroordeelde jongeren, met kwalitatief onderzoek. „Daarvoor volgde ik 25 jeugdige delinquenten die ik voor, tĳdens en na hun straf heb geïnterviewd.” Door de gesprekken ging ze haar eigen situatie nog meer waarderen. „Ik ben opgevoed door twee ouders. Niet vanzelfsprekend. Die nog steeds gelukkig met elkaar zĳn. Niet vanzelfsprekend. Ook als broers en zussen hebben we een hechte band. Niet vanzelfsprekend. Materieel en sociaal kwam ik nooit iets tekort. Niet vanzelfsprekend. Ik zie dat God mĳn leven wonderlĳk heeft geleid. Niet vanzelfsprekend.”

Sneu Het kwantitatieve onderzoek wees uit dat terugval in criminaliteit bĳ jongeren na een korte celstraf hoger is dan na een taakstraf. Een dag voordat de Eerste Kamer stemde over een taakstrafverbod na geweld tegen hulpverleners kwamen de onderzoeksresultaten naar buiten en besteedden veel media er aandacht aan. Tegen de verwachting in haalde het verbod het niet. Met 51 tegen 49 stemmen werd het afgewezen. „Ik weet niet wat zich in de hoofden van die personen heeft afgespeeld”, lacht de promovenda, „maar ik hoop dat het kwam door mĳn onderzoek. Het is nogal een verschil of iemand met voorbedachten rade een ambulancechauffeur molesteert of een dronken persoon een duw tegen een politieagent geeft. Beiden zĳn fout,

maar de rechter moet vrĳ zĳn in het opleggen van een straf die past bĳ de context.” Ook jongeren die zich met zwaardere criminaliteit bezighouden, ervaren een taakstraf wel degelĳk als straf, ontdekte de criminologe. „Een gevangenisstraf geeft in hun wereld credits. Als je hebt gezeten, ben je iemand. Een taakstraf is sneu. Vanuit gerechtelĳk perspectief is dat gunstig. Een bĳkomend positief punt is, dat ze leren werken. Dat zĳn veel van deze jongeren niet gewend, sommigen hebben nog nooit een dag legaal gewerkt. Terwĳl werken een essentieel onderdeel is van een gezagsgetrouw leven, dus als je het laatste wilt bevorderen, moet ook het eerste worden aangeleerd. Daarnaast pleit ik voor een connectie tussen de aard van de misdaad en de inhoud van de straf. Dat lĳkt logisch, maar het is niet altĳd de praktĳk. Terwĳl ook de jongeren die de straf krĳgen opgelegd, het wel verwachten.”

Toekomst Deze maand hoopt ze haar proefschrift in te leveren, een jaar eerder dan gepland. „Uiteindelĳk is het heel voorspoedig gegaan.” Ze heeft al een baan, nu nog parttime, als onderzoeker naar (strafrechtelĳke reacties) op jeugdcriminaliteit bĳ het onafhankelĳke kennisinstituut van het ministerie van Justitie. Voor haar levensovertuiging heeft ze zich nooit geschaamd. „Wanneer je als twintiger getrouwd bent, is het vandaag overduidelĳk dat je gelovig bent. Spreken over het christelĳk geloof doe ik alleen als er een aanleiding voor is, zoals een aangrĳpend sterven van een collega. Dan merk ik dat christenen toch anders met lĳden en verdriet omgaan, doordat we weten waardoor die in de wereld zĳn gekomen.” Als haar wordt gevraagd waar ze over vĳf jaar wil staan, antwoordt ze steevast niet zover vooruit te willen denken. „Natuurlĳk heb ik ambities, maar meer dan eens werd er een grote streep door zo’n meerjarenplan gezet.” Echtgenoot Pieter, slager van professie, vult haar goed aan. „Ik heb de neiging om te gaan theoretiseren, Pieter staat met beide benen op de grond. Het werk dat hĳ doet, vind ik ontzettend belangrĳk. Onze samenleving draait grotendeels op de mensen die het fysieke werk doen. Ik heb grote bewondering voor de mannen en vrouwen die elke dag vroeg opstaan, lange dagen maken en in weer en wind hun arbeid verrichten.” 12 DECEMBER 2023 TERDEGE

Week 1

De goede Wijngaardenier Aflevering 3 en 4 (slot)

Lezen: Lukas 20:1-19 De gelijkenis van de goede Wijngaardenier is Jezus’ laatste gelijkenis. Hij vertelt deze aan de vooravond van Zijn lijden en sterven. Zijn naderend sterven kleurt de betekenis van deze gelijkenis sterk in. Met behulp van oudtestamentische passages, woorden en uitdrukkingen onthult Jezus wie de Eigenaar van de wijngaard is. De Eigenaar is God. Dat God een wijngaard bezit, is in Jezus’ dagen vanuit Jesaja 5 bekend. In dit oudtestamentische hoofdstuk bezingt God Zijn liefde voor Israël. Gods liefdeslied mondt uit in een diepe teleurstelling. Israël miskent Gods liefde. Ondanks de goede zorg van de Wijngaardenier, brengt Israël alleen maar stinkende druiven voor. Eeuwen later staat het er niet beter voor. In de loop der tijd heeft God knechten gezonden om Zijn aandeel in de opbrengst op te eisen. De pachters mishandelen en doden Gods dienstknechten. Wat niemand verwacht, doet God wel. Hij stuurt Zijn Zoon om de pachters te beschamen (13). God wil hen verlegen maken onder Zijn opzoekende zondaarsliefde. Daarom zendt Hij Zijn Zoon naar een wereld die in geestelijke duisternis is gehuld. In deze godloze wereld voelen wij ons van nature thuis. Nu, God zendt Zijn Zoon om ons te beschamen,

verlegen te maken onder Zijn opzoekende zondaarsliefde. Dat is een van Gods beweegredenen. Ondanks de opgedane ervaring in de achterliggende eeuwen, ondanks het bloed van de profeten, ondanks alle haat en vijandschap, stelt God Zichzelf de vraag: Wat zal Ik doen? „Ik zal mijn geliefde Zoon zenden; mogelijk deze ziende, zullen zij Hem ontzien” (13). En we zien Hem, liggend in de kribbe. We staan oog in oog met Gods Zoon op het tempelplein, het hart van Israëls wijngaard. Hij staat daar om ons verlegen te maken onder Gods onverdiende en onbegrijpelijke liefde. Met dat doel komt de Heere tot u en mij. Hij wil ons verlegen maken onder Zijn zondaarsliefde. Liefde tot ons, hoewel wij van nature geneigd zijn om God en onze naaste te haten. De Heere weet wat er in ons hart huist. Desondanks ruist door Bethlehems stal: „Ik heb Mijn Zoon gezonden, mogelijk deze ziende, zullen zij Hem ontzien.” Wat doet het zien van de geboren Zaligmaker u? Wordt u verlegen onder Gods liefde tot u?

Vraag: Hebben de woorden zij zullen Mijn Zoon ontzien” u ontdekt aan” uzelf? 36

Bĳbelstudie Week 2 DS. C.P. DE BOER IS CHRISTELĲK GEREFORMEERD PREDIKANT TE RENSWOUDE EN DOCENT AAN HET HHS TE AMSTERDAM

Lezen: Lukas 2:1-14 Jezus onthult Wie de Eigenaar van de Wijngaard is. Hij is God, de wijngaard is Israël. God zendt Zijn Zoon om Israël verlegen te maken onder Zijn liefde. Zo wil Hij hen beschamen vanwege hun verzet tegen Hem. De pachters zien de zoon, werpen hem buiten de wijngaard en doden hem (14). Op dat moment stelt Jezus hardop de vraag wat de eigenaar hun zal doen (15). Hij rekent met hen af en geeft de wijngaard aan anderen (16). Opvallend is de reactie van de kant van ouderlingen, Schriftgeleerden en oversten. Heftig reageren ze afwijzend. Dat zij verre! (16) Geen denken aan! Hun felle reactie bewijst hoe Gods liefde hen verhardt. Trouwens, zo’n reactie vindt alleen onder de onder de prediking van het Evangelie plaats. Naast alle zonden die in deze wereld voorkomen, treft u in de kerk ook nog eens de zonde van het ongeloof aan. Wat dat betreft is de kerk de meest goddeloze plaats van deze wereld; daar huist alles wat God onteert. Daar omhelzen of verwerpen zondaren Christus; dat laatste is de ergste zonde. De overpriesters en Schriftgeleerden begrijpen dat Jezus met deze gelijkenis hen bedoelt (19). Binnenkort zullen zij Hem buiten Jeruzalem werpen en doden. Indringend kijkt Hij hen aan

en citeert Psalm 118:22:

„De Steen, Die de bouwlieden verworpen hebben, Deze is tot een Hoofd des Hoeks geworden.” En vervolgens Jesaja 8:15: „Een iegelijk die op deze Steen valt, zal verpletterd worden, en op wie Hij valt, die zal Hij vermorzelen.” Deze twee citaten belichten verschillende andere beweegredenen waarom God zijn Zoon gezonden heeft. Behalve om zondaren verlegen te maken onder Gods opzoekende zondaarsliefde, moest de Zoon ook geboren worden om te lijden en sterven. Daarvan is de Zoon Zich volledig bewust. Hij wil geboren, verworpen en gedood worden, ook nu Hij oog in oog met Zijn moordenaars staat. Maar de citaten belichten vooral de diepste beweegreden: Gods soeverein handelen in Jezus’ lijden en sterven. Wat mensen ten kwade denken en doen, keert God ten goede. Hij legt deze verworpen Steen tot een hoeksteen waarop God Zijn werk fundeert. Om die reden beginnen de engelen bij de eer van God. Enkel om Jezus’ wil zingen ze: vrede op aarde, in mensen een welbehagen.

God spreekt, God handelt, God komt, God ”woont bij de mensen. In deze volgorde ligt een climax (...)”. (A.A. van Ruler)

Steun een evangelist “Want de liefde van Christus dringt ons.” De druk is groot. Help het Woord doorgeven in Azië. PROJECT 2023-11 Ondersteuning evangelist: € 25,- per week

Doneer veilig en eenvoudig via WWW.BONISA.NL of op rekening: NL29RABO 0336 554613

Column

Ogenblik In Bethlehem geboren

Rond Kerst hoor je nogal eens: „Al was Christus duizendmaal in Bethlehem geboren, maar niet in uw hart, dan bent u nog verloren.” Vaak wordt deze uitspraak aan Luther toegeschreven. Hoewel het zeker past bĳ diens radicaliteit, zĳn de woorden niet van hem, maar van Angelus Silesius, die oorspronkelĳke Johannes Scheffler heette. Op eerste kerstdag 1624 werd hĳ geboren in Breslau, dezelfde plaats waar negentig jaar eerder Zacharias Ursinus het levenlslicht zag, de auteur van de Heidelbergse Catechismus. Silesius was echter het gedachtengoed van de Heidelberger niet toegedaan. Integendeel. De mis was voor hem geen vervloekte afgoderĳ, maar een bron van leven. Niet in het minst de kerst-

mis. Dat was aanvankelĳk niet zo, want hĳ groeide op als Lutheraan. Hĳ had medicĳnen gestudeerd in Straatsburg, Leiden en Padua, niet de minste studieplekken. De kost verdiende hĳ als lĳfarts van de hertog van Württemberg en later zelfs van keizer Ferdinand III. In 1653 bekeerde hĳ zich tot het roomskatholicisme. Dat zal voor de geneeskunst niet veel uitgemaakt hebben, maar wel voor zĳn innerlĳk leven. Overigens legde hĳ zĳn functie als arts neer toen hĳ in 1661 tot priester werd gewĳd. Bĳ zĳn vormsel nam hĳ de naam Angelus Silesius aan, Latĳn voor ”bode of engel uit Silesië”, waar Breslau is gelegen. Onder die naam schreef hĳ gedichten zoals het herdersdicht ”Heilige Seelenlust oder geistliche Hirtenlieder der in ihren Jesum verliebte Psyche” waarin hĳ de verhouding tussen Christus en Zĳn bruidskerk beschreef, in de trant van het Hooglied. Beroemd is hĳ geworden met zĳn met name tweeregelige alexandrĳnen, die wel hoogtepunten in de Duitse literatuur van de barok worden genoemd. Onder die alexandrĳnen zĳn er die we niet graag zouden citeren vanwege de dwalingen die ze bevatten, maar er zitten ook heel mooie tussen: ”Veel hebben maakt niet rĳk, hĳ is een wĳze man, die alles wat hĳ heeft, gerust verliezen kan.” ; ”De poort der zaligheid kan hĳ slechts binnengaan, die wedergeboren

is tot een gans nieuw bestaan.”; ”De schepping is een boek; wie werk’lĳk goed kan lezen, die ziet daarin zeer schoon des Scheppers werk en wezen.”; ”Ach ziel, vertwĳfel niet, weet ge u uit God geboren, dan zĳt ge in de eeuwigheid tot leven uitverkoren.”; ”In scholen dezer aard wordt God alleen beschreven; In ’s Heiligen Geestes school leert men Hem zien en leven.” Hoewel het stuk voor stuk behartenswaardige rĳmpjes zĳn, hebben ze het niet gehaald bĳ het alexandrĳn over Bethlehem. Dat doet me denken aan een geschiedenis over een jongen met een verstandelĳke beperking die belĳdenis zou doen. Op de aannemingsavond werden allerlei vragen gesteld. De een na de ander kreeg een beurt. De vragen uit de catechismus waren te lastig om van buiten te leren voor de jongen. Aan hem werd slechts gevraagd waar de Heere Jezus was geboren. Met de beste wil van de wereld kwam de catechisant er niet uit. Een ouderling reageerde dat het toch wel erg was wanneer men niet eens wist waar de Heere Jezus was geboren. De reactie van de jongen: „Ik weet niet dat Hĳ in Bethlehem is geboren, maar wel hier!” En hĳ wees op zĳn hart. De catechisant zal nooit van Silesius hebben gehoord, maar goed begrepen heeft hĳ hem wel.

Ds. M. van Kooten, Elspeet 39

Eerst broeders, dan zwagers Verzwagerd DEEL 2

In karakter zijn ze elkaars tegenpolen. De een is extravert, de ander introvert. Inhoudelijk groeiden William Middelkoop en zwager Florimco van der Rhee steeds meer naar elkaar toe. „De band tussen ons is niet in de eerste plaats vakmatig, zelfs niet familiair, maar geestelijk.” TEKST: HUIB DE VRIES BEELD: RENATE BLEĲENBERG-VAN LEEUWEN

et gesprek met zwager William, in de pastorie in Harderwĳk, betekent voor Florimco van der Rhee tegelĳk een ontmoeting met zĳn oudste zus. Negen jaar ouder dan hĳ. „Ik was een nakomertje en Marlene had voor mĳ iets van een tweede moeder. Dat is zo gebleven.” William leerde hĳ als kleuter al kennen. „Onze ouders waren met elkaar bevriend, dus over en weer vonden geregeld bezoeken plaats.” WILLIAM: „Je oma uit Bunschoten zie ik nóg voor me, in haar Bunschoter dracht.” FLORIMCO: „Die heb ik niet gekend. Dat geeft iets weer van het leeftĳdsverschil tussen ons. Ik was elf jaar toen jĳ verkering kreeg met Marlene.”

Hoe vond u dat? „Op die leeftĳd is het best spannend als je zus verkering krĳgt; ook nog eens met iemand die je kent. Ik herinner me dat ik in een ander deel van de kamer zat te spelen en zag hoe William en Marlene in gesprek waren met mĳn ouders.” WILLIAM: „Omgekeerd zag ik jou als het broertje van Marlene dat vaak zat te schaken tegen zĳn schaakcomputer.” FLORIMCO: „Ik zat in die tĳd op schaakles, in het gebouw waar ik ook orgelles kreeg. Ik ben nog altĳd een liefhebber van schaken. En van orgelspel.” WILLIAM: „Ik ook, met dit verschil dat jĳ het echt kunt en ik maar wat aanrommel. Ja, dat meen ik serieus. Ik speel orgel, piano en gitaar, maar les heb ik nooit gehad. Toen Marlene en ik verkering kregen, studeerde ik al aan de Theologische Universiteit in Apeldoorn, na een omweg. Na het havo-examen ben ik de pedagogische academie gaan doen, aan de Driestar in Gouda. Latent leefde de gedachte dat God andere plannen met me had, maar daar wilde ik niet aan toegeven. In het eerste jaar van de pabo is Hĳ op een heel krachtige manier in mĳn leven gekomen, tĳdens een jongerenbĳeenkomst. Ik wilde meteen switchen naar theologie, maar adjunct-directeur Izak Kole adviseerde

TERDEGE 12 DECEMBER 2023

me eerst de studie af te maken. Daar ben ik hem nog steeds dankbaar voor. Van die opleiding heb ik veel profĳt gehad. Na de pabo ben ik de studie oude talen gaan volgen, een vereiste voor de theologische opleiding in Apeldoorn.”

Bij Florimco ging het op soortgelijke wijze? „Iets sneller, omdat ik het gymnasium heb gedaan, op de Guido de Brès in Rotterdam. Daarmee had ik meteen mĳn oude talen te pakken en kon ik direct door naar Apeldoorn. Dankzĳ bemiddeling van William belandde ik op de kamer waar ook hĳ had gezeten, in Apeldoorn-Zuid. Zo’n kruiwagen is heel handig. De studiekeus had alles te maken met het feit dat William in onze familie kwam. Door logeerpartĳen in Apeldoorn kreeg ik een idee van zĳn studie en de boeken die hĳ moest lezen. Op een dag nam ik zelfs jouw Hebreeuwse Bĳbel ter hand. Zo ontstond mĳn belangstelling voor theologie en voor het bredere kerkelĳke leven. Ik begon de studie niet met het vastomlĳnde idee om predikant te worden. Bĳ William hing de roeping sterk samen met een bĳzonder moment; bĳ mĳ is die in een geleidelĳke weg ontstaan. Pas in mĳn tweede studiejaar besloot ik admissie-examen te doen, het jaar daarop ben ik toegelaten.”

Bleef William een vraagbaak? „Tĳdens de studie trek je vooral op met je jaargenoten en studievrienden, maar bĳ verjaardagbezoeken of andere ontmoetingen ging het vanzelf over kerk en theologie. Dat is zo gebleven, al wilde ik wel mĳn eigen weg zoeken. Dat zit in me.” WILLIAM: „Die houding hebben we gemeen. Wĳ zĳn geen figuren die elkaar wekelĳks bellen en meteen alles delen. Pas bĳ je komst naar Veenendaal, waar ik je mocht bevestigen, vertelde je me dat mĳn aanwezigheid in je familie door God is gebruikt om je op het spoor naar het predikantschap te zetten. We zĳn ook vanuit een verschillende

Pastoraal

insteek predikant geworden. Jĳ bent echt een theoloog. Ingewikkelde theologische vragen leg ik daarom graag aan jou voor. Ik ben meer gericht op de praktĳk, het omgaan met mensen. Niet dat ik een hekel heb aan studeren, maar mĳn hart ligt bĳ het pastoraat. Daarin speelt het

Er is bij ons nooit de ”behoefte elkaar te overtroeven” verschil in karakter mee. Ik ben extravert, jĳ bent introvert. Het heeft ook te maken met het klimaat van het gezin waarin we opgroeiden. Bĳ ons was alle ruimte voor gevoel en emotie. De sfeer bĳ jullie was rationeler. Dat heeft jou denk ik wel gestempeld.” FLORIMCO (LACHEND): „Negatief geformuleerd: ik denk vaak te lang na en jĳ denkt soms niet lang genoeg na. Wat niet wegneemt dat ik je meer dan eens om advies vroeg, met name als beginnend predikant. Ik heb de neiging om over de dingen te blíjven denken. Op een gegeven moment zal dat moeten overgaan in doen. Daarin vullen we elkaar goed aan. Zo herinner ik me dat ik je belde naar aanleiding van de eerste begrafenis die ik moest leiden. Hoe doe je dit, hoe doe je dat, waar moet ik op letten? Door de familieband en de goede verhouding tussen ons was je voor mĳ een klankbord. Omdat jĳ al predikant was toen ik ging studeren, was er aanvankelĳk een ongelĳktĳdigheid in ontwikkeling.” WILLIAM: „Na je trouwen kreeg ik je zelfs als lid, in Rĳnsburg. Ik heb de huwelĳksdienst geleid, jullie gingen in Katwĳk wonen en sloten je aan bĳ de gemeente van Rĳnsburg. Tot aan je bevestiging in Vlissingen, je eerste gemeente.”

Hoe beleefde u die overgang? FLORIMCO: „Het was een heel kleine ge-

meente in een volksbuurt. Ik heb het daar goed gehad. Allereerst omdat in de kerkenraad een paar broeders zaten van wie ik veel kon leren, ook in geestelĳk opzicht. In de tweede plaats omdat je in een kleine gemeente bĳ alles betrokken bent.” WILLIAM: „Ik weet niet of jĳ je dat nog herinnert, maar in 1992 moest ik als kandidaat in het kader van beroepingswerk in Vlissingen preken en vroeg jĳ of je met me mee mocht. Ik zie ons nog samen over de boulevard van Vlissingen lopen.” FLORIMCO: „Dat herinner ik me heel goed. In die tĳd was ik me aan het oriënteren op een vervolgstudie. Dit soort ervaringen is door de Heere gebruikt om me op het spoor van de theologie te zetten en vervolgens naar het predikantschap te leiden. Toen ik een aantal jaren predikant was, gingen we meer op gelĳk niveau dingen delen en werd de relatie ook persoonlĳker.” WILLIAM: „Mede doordat we allebei een bepaalde ontwikkeling doormaakten. Daarin heb ik je bewust vrĳgelaten. Samen zĳn we uitgekomen op het punt dat het een wonder is en blĳft als God naar jou, een zondaar, omziet. En Hĳ je dan ook nog eens wil gebruiken in Zĳn dienst. Dat krĳg je niet klein. Het gaat niet om ons, maar om Hém.”

Er is tussen jullie nooit sprake van competitie? FLORIMCO: „Nee, daar kennen wĳ helemaal niks van. Zelfs niet toen we samen op tweetal stonden voor een beroep van de Pniëlkerk in Veenendaal. Ik voelde dat die gemeente op mĳn hart werd gebonden, maar William kreeg het beroep. Daar had ik vrede mee. De Heere leidt onze wegen. Ik weet dat William er net zo in staat. Hĳ moest voor dat beroep bedanken, vervolgens werd ik beroepen. Daarin zag ik een bevestiging.” WILLIAM: „We behoren nu tot dezelfde classis, zitten samen in het deputaatschap Buitenlandse Kerken en in een classicale appelcommissie voor bezwaren en 12 DECEMBER 2023 TERDEGE

W.N. (WILLIAM) MIDDELKOOP, 58 JAAR Gehuwd met Marlene van der Rhee Vader van 4 kinderen, grootvader van 4 kleinkinderen Predikant van christelĳke gereformeerde kerk De Zaaier te Harderwĳk. Diende voorheen de christelĳke gereformeerde kerken te Eemdĳk, Rĳnsburg en Urk (Ichthus) Lid van het deputaatschap Buitenlandse Kerken F.W. (FLORIMCO) VAN DER RHEE, 46 JAAR Gehuwd met Annet van der Hee Vader van drie kinderen en een pleegkind Predikant van de christelĳke gereformeerde Pniëlkerk te Veenendaal Diende voorheen de christelĳke gereformeerde kerken te Vlissingen en Rotterdam-Oost/Capelle a/d Ĳssel Secretaris van het deputaatschap Buitenlandse Kerken Mentor van beginnende predikanten in de Christelĳke Gereformeerde Kerken

Pastoraal

geschillen, maar er is nooit de behoefte elkaar te overtroeven.” FLORIMCO: „Of de ander per definitie bĳ te vallen. We verschillen weleens van mening over de gewenste aanpak van zaken, dat moet kunnen. Het leidt nooit tot irritatie of fricties.”

Hebben jullie na een beroep intensief contact met elkaar? WILLIAM: „Niet intensief. Ik bel een keer, om meeleven te tonen, maar het is niet zo dat we elkaar in zo’n situatie tot de naad toe bevragen. Ik ga al helemaal niet vissen naar de uitslag.” FLORIMCO: „Nee, dat zit niet in ons. Je moet zo’n beslissing voor Gods aangezicht nemen.”

Hoe ervaren de vrouwen het dat beide echtgenoten predikant zijn? FLORIMCO: „Ook zĳ hebben een goede band. Als het zo uitkomt, praten ze weleens over het pastorieleven, maar niet in negatieve zin. Wĳ vinden het niet zwaar; William en Marlene ook niet. Je hoort weleens dat de pastorie een glazen huis is. Zo hebben wĳ het nooit ervaren. Op verjaardagen is het geen zwaar onderwerp.” WILLIAM: „Dan zĳn we ook niet bĳ elkaar als dominees met hun vrouwen, maar gewoon als familie. De band tussen ons is niet in de eerste plaats vakmatig, zelfs niet familiair, maar geestelĳk.” FLORIMCO: „Zo is het. We zĳn in de eerste plaats broeders, daarna zwagers. Door de jaren heen werd dat gevoel steeds sterker. Mede door gemeenschappelĳke ervaringen die grote indruk op ons hebben gemaakt, zoals vorig jaar een kerkdienst in Namibië die ons intens raakte. De geestelĳke herkenning versterkt het gevoel van verbondenheid.”

Denken jullie ook theologisch gelijk? WILLIAM: „Zeker, meer dan in het verleden. Aan het begin van de 21e eeuw had ik al moeite met de oproep tot samen-

werking met de Gereformeerde Kerken vrĳgemaakt. Dat heeft deels te maken met mĳn familiegeschiedenis. Mĳn moeder is bĳ het ontstaan van de vrĳgemaakte kerken christelĳk gereformeerd geworden. Florimco stond destĳds positiever tegenover de samenwerking. Zowel in ons kerkelĳke denken als in prediking zĳn we steeds meer naar elkaar toe gegroeid.” FLORIMCO: „Dat was voor mĳ geen bewuste keuze, het werd zo geleid. Beter gezegd: je wordt door God geleid. Door de pastorale ervaring die je opdoet, ga je bepaalde zaken scherper zien. In die ontwikkelingsgang had William een plek, maar hĳ was niet de bepalende factor. Dat zou niet goed zĳn. Op de plek waar God je roept, heb je te dienen in afhankelĳkheid van Hém. Dat vraagt soms zelfverloochening. In deze weg van dienstbaarheid word je gevormd.” WILLIAM: „Soms is het lastig om te bepalen hoe ver je in die dienstbaarheid moet gaan. Daar hebben we het samen weleens over. Het mag niet ten koste gaan van trouw aan de Meester en van je eigen persoonlĳkheid. In dat spanningsveld word je door de Heere gekneed.”

En dat ook nog in een kerkverband vol spanningen. FLORIMCO: „Daar spreken we de laatste jaren veel over, omdat de situatie ons beiden aan het hart gaat. Wĳ willen onze kerken zo breed mogelĳk dienen, maar dat wordt steeds moeilĳker door het toenemen van de verschillen. Dat geeft verdriet.” WILLIAM: „Ik ben altĳd bereid geweest om ver mee te bewegen, maar het stopt als de betrouwbaarheid van de Schrift in het geding is. Dat is naar onze overtuiging nu het geval. Maar wat te doen?” FLORIMCO: „Daarin ervaren we allebei pĳn, verwarring en verlegenheid.” WILLIAM: „Misschien ben ik in de dertig jaren die ik nu mag dienen wel te blĳ met en te trots op onze kerken geweest. Tĳdens de laatste synode dacht ik: de kerk 12 DECEMBER 2023 TERDEGE

Verkrijgbaar Verkrijgbaar bij bij de de christelijke christelijke boekwinkel boekwinkel Verkrijgbaar bij de christelijke boekwinkel Verkrijgbaar bij de christelijke boekwinkel

VERTELLINGEN VERTELLINGEN VERTELLINGEN VERTELLINGEN BIJ BIJ DE DE BIJBEL BIJBEL BIJ DE BIJBEL BIJ DE BIJBEL 36 36 delen delen 36 delen 36 delen door door ds. door ds. ds. door ds. C.J. C.J. Meeuse Meeuse C.J. Meeuse C.J. Meeuse

€7,95 €7,95 per per stuk stuk €7,95 per stuk €7,95 per stuk

PSALMEN PSALMEN PSALMEN PSALMEN & & GEZANGEN GEZANGEN & GEZANGEN & GEZANGEN Berijming Berijming Berijming Berijming ds. ds. C.J. Meeuse Meeuse ds. C.J. C.J. Meeuse ds. C.J. Meeuse

Vanaf Vanaf €12,95 €12,95 Vanaf €12,95 Vanaf €12,95

Bekijk Bekijk alle alle uitgaven uitgaven op op www.ripepublishing.com www.ripepublishing.com Bekijk alle uitgaven op www.ripepublishing.com

R E C R E A TIE PA R K DE MA R K PL A S Welkom bij de Markplas! Een recreatiepark met stacaravans, luxe lodges, kampeer- en camperplaatsen en bistro met terras. Onze zwemvijver is een trekpleister voor jong en oud.

MARKSTRAAT 1 • OPHEUSDEN • ONLINE BOEKEN DEMARKPLAS.NL

Medische zorg voor ondervoede kinderen in Zuid-Soedan

Noodhulp bij rampen en geweld Geef nu Uw hulp redt levens NL02 ABNA 051 440 8693

Slapen in de Betuwe!

Pastoraal

waarin ik als predikant begon, ben ik kwĳt. Dat geeft een ontheemd gevoel.” FLORIMCO: „Ik heb onze kerken altĳd gezien als een penseelstreek op het schilderĳ van Gods wereldwĳde kerk, met een eigen kleur. Een kleur die wordt bepaald door de Schrift, de gereformeerde belĳdenis en bevindelĳke predi-

Zowel in ons ”kerkelijke denken als in prediking zijn we steeds meer naar elkaar toe gegroeid” king. Het Evangelie moet naar het hart van de mensen worden gebracht en hun levens gaan vervullen. In die prediking gaat het over wedergeboorte en bekering, rechtvaardiging en heiliging. Dat zĳn we nog niet helemaal kwĳt, maar het ligt wel onder vuur.” WILLIAM: „De keerzĳde is dat je daardoor een sterkere verbondenheid gaat voelen met geestverwanten in andere kerken. Ik vind het een voorecht dat ik sinds 2010 de ruimte heb om ook voor te gaan in gereformeerde-bondsgemeenten en hersteld hervormde gemeenten. We hebben elkaar hard nodig.” FLORIMCO: „Dat ervaar ik net zo. Onze gemeente heeft een gezamenlĳk diaconaal project met de hervormd-gereformeerde Vredeskerk in Veenendaal. We kennen nog geen kanselruil, maar dat verlangen is er wel van beide kanten. Elders ging ik al voor in hervormde gemeenten. De geestelĳke herkenning in de kerkenraadskamer gaf me veel vreugde. Tegelĳk is het pĳnlĳk als je die herkenning binnen eigen kerkverband in toenemende mate mist.”

Woning isoleren? Pak nú alle voordelen! ISOENERGY, DÉ SPECIALIST IN NA-ISOLATIE

ISOenergy is een bedrijf wat erin is gespecialiseerd om bestaande woningen van vóór 1975 te isoleren. Daarbij gaat ISOenergy voor de hoogste kwaliteit en de meest tevreden klant. Een goed geïsoleerde woning zorgt ervoor dat u gaat besparen op uw energierekening. De warmte in de woning blijft beter behouden en dat geeft de woning meer comfort.

Woningisolatie door ISOenergy heeft héél véél voordelen: Meer wooncomfort Lagere stookkosten Minder energieverbruik Een aangenaam woonklimaat Landelijke subsidie

e a ti

Spouwiso l

Dakisola ti

Vloerisol

tie

Maak nú een afspraak en verduurzaam uw woning!

Neder de beste na-isolat ie van

land!

Ons werkgebied is Zuid-West Nederland Ambachtsweg 5 ’s Heer Arendskerke 0113 724 999 info.zld@ISOenergy.nl

WWW.ISOENERGY.NL

Sikkel 34 Heinenoord 0186 745 052 info.zhe@ISOenergy.nl

Jenthe Jenthe (46) is met haar man Maarten (49) en hun kinderen Jos (19), Laura (17), Lindy (14) en Heidy (13) verhuisd naar de bergen op de grens tussen Oostenrijk en Slovenië, waar het gezin gastenverblijven heeft ingericht in een eeuwenoude boerderij. „Ik kan niks beginnen! Hoe doen die Amish dat toch?” tik ik, vanuit een door kaarsen schamel verlicht vertrek, aan mĳn vriendin in Nederland. Het zal voorlopig wel een van m’n laatste appjes zĳn, want de telefoon opladen zit er even niet in. Buiten buldert de wind, die blĳkbaar een boom op de elektriciteitskabel heeft gesmeten. Of misschien wel een complete mast heeft geveld. De stroom is uitgevallen. „Oh, nóóó!” luidt het antwoord per omgaande. „Amish heb ik nooit begrepen.” „Ik wel!” reageer ik. „Ik overweeg wekelĳks me bĳ hen aan te sluiten. Behalve als we zelf zonder stroom zitten...” Ik zou heus de romantiek van de situatie wel kunnen inzien –wat is er tenslotte sfeervoller dan leven bĳ kaarslicht en knappend houtvuur– als die stroomuitval zich niet altĳd op de meest ongelukkige momenten voordeed. Neem vandaag: tante Nel is onderweg en ik... kan niet stofzuigen, niet strĳken en ook niet grondig poetsen bĳ het licht van die paar vlammetjes. Zelfs dat zou allemaal nog geen drama zĳn, als tante Nel niet toch al de neiging had om met een misprĳzend blik om zich heen te kĳken, zodra ze hier binnenstapt. „We kunnen in elk geval wel koffiezetten”, troost Lindy me, terwĳl ze een lucifer bĳ het gasbrandertje houdt dat ze zojuist uit de kampeerkist heeft opgedoken. „Tadaaa!” Ze schuift een stoel bĳ, legt haar kin op een hand en wacht, starend in de vlam, tot het water kookt. „Het is de klimaatverandering”, zegt ze peinzend. „Daar komt het door. Extremer weer...”

Het valt me op dat ze het woord op z’n Duits uitspreekt: extgggreemeggg. „Droogte óf juist veel regen. Geen sneeuw óf een heleboel. Stormen. Bomen die niet diep genoeg meer wortelen. Planten en dieren raken in de war. Ze weten niet meer wanneer ze eieren moeten leggen en wanneer ze winterslaap moeten houden.” Ze zucht. Dan kĳkt ze me aan. „Kan u niet helpen, hoor! Snapt tante Nel ook best. Trouwens... ” ze gebaart om zich heen, „... bĳ kaarslicht zie je toch niet dat hier hondenharen liggen.” Ik kan niet zeggen dat ik haar geruststelling als bĳzonder opbeurend ervaar, maar Lindy voegt er onverstoorbaar aan toe: „En stof.” Het sneeuwt, als ik met tante Nel thuiskom van het station. Licht hebben we nog steeds niet; lekker warm is het dankzĳ de houtkachel wel. Tante is enigszins ondersteboven door de onaangename verrassing. Al vroeg kruipt ze in het logeerbed, waar ik een warme kruik in heb gelegd. Midden in de nacht word ik wakker van Lindy’s stem. „Hé, psst, mam?” Ik schiet overeind. „Wat?” „Nee, niks ergs, maar tante Nel zit in de keuken.” Ze grinnikt. „Volgens mĳ heeft ze niet in de gaten dat het kwart over drie ’s nachts is. Ze heeft zich aangekleed en koffie gezet. De stroom doet het weer, dus er zĳn overal lampen aangesprongen die gisteren nog brandden toen alles uitviel.” „Daar is ze wakker van geworden en nu denkt ze dat het dag is?” „Ik geloof het wel, ja... Wat nu?” Ik stap uit bed. „Ik leg het haar wel uit.” Met mĳn badjas aan loop ik het koude, duistere huis door. Lindy volgt me op de voet, met slaperige stem iets mompelend over de klimaatverandering die nu zelfs het dag-en-nachtritme van tante Nel in de war stuurt. Als we de keuken binnenstappen, haalt tante juist de stofzuiger uit de kast.

Volgende keer: Feestdagen met vlinders 49

6 3

4 8

5 50

Onder ons 1.

Lieve ma Van der Neut, van harte gefeliciteerd met uw 80e verjaardag D.V. 16 december. En we hopen dat we volgend jaar weer een gezellig dagje uit kunnen gaan. Liefs van ons vĳven, Adri, Anja, Marinka, Gerda en Wilma.

D.V. 23 december zĳn onze lieve (o)pa en (o)ma, Wim en Willy Keizer, 40 jaar getrouwd. Van harte gefeliciteerd namens de kinderen en kleinkinderen.

D.V. 14 december hopen onze lieve ouders, Gerrit en Alie van Herk-Rĳkse, 40 jaar getrouwd te zĳn. Van harte gefeliciteerd en Gods zegen toegewenst voor de toekomst. Liefs van jullie kinderen en kleinkinderen. Van Renesseweg 4, 3628 BB Kockengen.

Op 12 december zĳn onze (o)pa en (o)ma, Rein en Jannie Molendĳk-van Steensel, 50 jaar getrouwd. Gefeliciteerd en we wensen jullie Gods zegen. Liefs van jullie kinderen en (achter) kleinkind(eren). Van Assendelftgaarde 202, 3341 SJ Hendrik-Ido-Ambacht.

Onze collega-kraamverzorgende gaat de RST verlaten en genieten van haar pensioen. Wie vindt het leuk om haar een kaartje te doen? RST Zorgverleners, t.a.v. Trudy van Hattum/BK4, Thorbeckelaan 91, 3771 ED Barneveld.

D.V. 12 december zĳn onze lieve ouders, opa en oma, Piet en Ria de Jong-Averesch, 50 jaar getrouwd. Van harte gefelicteerd en Gods onmisbare zegen toegewenst. Van jullie kinderen en kleinkinderen. Haarstraat 81, 7461 AL Rĳssen.

D.V. 19 december zĳn onze lieve (over)grootouders, Joop en Alie Zaaĳer-Mauritz, 50 jaar getrouwd. Van harte gefeliciteerd en Gods onmisbare zegen toegewenst voor de toekomst. Liefs van ons. De Akker 7, 4032 NP Ommeren.

Verrassing, een foto in deze rubriek! D.V. 12 december hopen onze ouders 40 jaar getrouwd te zĳn. Alvast van harte gefeliciteerd en nog vele gezonde jaren samen toegewenst. Hartelĳke groet, Janneke, Josien, Theun en Jan Willem.

Voor ”Onder ons” kunt u een foto en een korte tekst. Inzenden: Onder Ons Postbus 613, 7300 AP Apeldoorn; redactie@ terdege.nl Let op: er kan een lange wachttijd zijn.

„Alleen botjes van prooien ontbreken, maar voor een hond is dit te groot”

De wolf krĳgen we niet meer weg Tal van schapen en pony’s werden dit jaar slachtoffer van de wolf. De emoties liepen hoog op. Ook al staat de strenge bescherming ter discussie, het dier gaat voorlopig niet meer weg. Midden tussen de vraatzuchtige wolven loopt op de heide bij Hoog Buurlo een schaapskudde van Staatsbosbeheer. Geen enkel dier liep tot nu toe een schrammetje op. Hoe kan dat? TEKST: AD ERMSTRANG BEELD: NIEK STAM

en gure wind waait over de Buurlose heide, een uitgestrekt gebied ten zuidwesten van Apeldoorn. In de verte klinkt regelmatig een dof geknal, schietterrein Harskamp is hemelsbreed niet zo ver weg. In de glooiingen van dit heuvelachtig terrein is het monument waarin eens radio Kootwijk was gevestigd, goed zichtbaar. Hotsend en botsend gaat het door het natuurgebied. De vierwielaangedreven Dacia van Staatsbosbeheer trekt zich soepel door de diepe sporen. Zelfs in dit hooggelegen gebied spat de modder soms hoog op na de zware regenval van het najaar. Plotseling stopt boswachter Laurens Jansen. Op het zanderige middendeel van het pad liggen donkere en harige uitwerpselen. De boswachter stapt uit en onderzoekt ze nauwkeurig. Hij ruikt eraan en roert er met een stokje in. „Alleen botjes van prooien ontbreken, maar voor een hond is dit te groot.” Het bevestigt –naar alle waarschijnlijkheid, alleen onderzoek in het lab geeft zekerheid– de aanwezigheid van de wolf, het dier dat een enigszins mythische uitstraling heeft gekregen en waarover aan veel keukentafels steeds fellere discussies worden gevoerd. We zijn op weg naar de schaapskudde die al verschillende jaren dagelijks over de heide trekt, te midden van een roedel van minstens zes wolven. Aan de randen van het natuurgebied staan waarschuwingsbordjes. Die wijzen bezoekers niet in de eerste plaats op de wolf. Centraal in de boodschap staat de aanwezigheid van speciale honden, zogenaamde kuddebeschermingsdieren. Karpatische herdershonden, forse beesten met Roemeens bloed. „Verschillende bezoekers weten niets van deze honden. Die kunnen zenuwachtig worden door het gedrag van volwassenen en ook van kinderen. Zeker loslopende honden zijn taboe. In de verte kunnen ze die aanzien voor een wolf.

TERDEGE 12 DECEMBER 2023

Rustig blijven is het devies.”

Verplaatsbare kraal Op een van de heuveltjes loopt de kudde, 185 schapen en een groepje Hollandse landgeiten. Afgedwaalde dieren worden snel weer teruggehaald door een waakzaam herdershondje. Hij is niet alleen, want als we de kudde naderen, begint Nora te grommen. Wilfried Buiting, de enige fulltime schaapsherder van Staatsbosbeheer in Nederland, maant de grote beschermingshond tot kalmte. „Gedraag je niet te beweeglijk. Niet zwaaien of wijzen, dan komt het vanzelf goed.” De andere kuddebeschermingshond, Ravi, houdt Buiting aan de lijn. Het jonge dier moet de kneepjes van het vak nog leren. Zeker is dat de forse honden niet beducht zijn voor een wolf. In Roemenië hebben hun voorouders in de bergen geleerd de wolven op afstand te houden wanneer zij zich te goed wilden doen aan een kuddeschaap. In de omgeving van Hoog Buurlo bevinden zich meerdere wolven. „Er zijn er de afgelopen jaren vier geboren.” De schapen maken gedurende de middag en de nacht gebruik van een kraal, iets verderop. Die kraal is verplaatsbaar, om de hele heide te kunnen begrazen. Eromheen zijn camera’s geplaatst. „Op beelden hebben we één keer vier wolven zien rondlopen.” De afzetting heeft veel weg van een op de grond geplaatst volleybalnet: 1.20 meter hoog. Op alle, goed geaarde, draden staat een spanning van minimaal 4,5 kilovoltampère. De accu is voorzien van een zonnepaneeltje. Het raster biedt geen gelegenheid om er onderdoor te kruipen. „De omheining wordt iedere dag even gecontroleerd.” Met de maatregelen is al vier jaar geleden begonnen, weet Jansen. „Toen liep hier een wolvin rond, in vaktermen GW960F. Dat was de eerste

in dit gebied. Op camera’s hebben we gezien dat het dier een uur lang tevergeefs bezig was bij de schapen te komen. Overigens is die wolvin nu dood. Dit voorjaar is het dier aangetroffen in een waterpartij. Het was aangereden. Niet ongebruikelijk is dat een gewond dier op haar laatste kracht water opzoekt om dorst te lessen of verkoeling te vinden. Haar plek is vrijwel direct ingenomen door een ander vrouwtje.”

Excursies De aanschaf van de Karpatische herdershonden blijkt tot op heden een gouden vondst, die steeds vaker door andere schaapsherders met wie Staatsbosbeheer samenwerkt, wordt nagevolgd. Zijn op veel plaatsen kuddes wel aangevallen, op de Buurlose heide bleef dat tot op heden uit. Jansen: „Je moet het natuurlijk afwachten, 100 procent zekerheid heb je nooit. We hebben overdag nooit last gehad. Het is de vraag of dat zo blijft als er een roedel van pakweg twaalf wolven zou rondlopen.” ’s Nachts is dat anders. Zeker toen de wolf zich getalsmatig uitbreidde. „De honden waren ’s ochtends moe van het waken en blaffen”, vertelt Buiting. „Later werd dat minder, ze wennen er ook aan.” Maar datzelfde geldt volgens hem voor de wolven zelf. Als belangrijkste oorzaak van de succesvolle preventie geeft hij de tijdigheid van de maatregelen aan. „Als een rover eenmaal gewend is een prooi te pakken, leer je hem dat niet gemakkelijk meer af.” De in Buurlo woonachtige herder leerde die les bij het op afstand houden van wilde zwijnen. „Ze wroetten bij mij onder een raster door. Een nieuw raster hielp niet, het herhaalde zich. Ze waren eraan gewend geraakt. Dat kan snel gaan. Uiteindelijk zijn de twee schuldige zwijnen afgeschoten.” Bij wolven werkt het niet anders. „Je moet vanaf het eerste moment aanleren buiten de

Natuur

kraal te blijven.” Afschrikken is de beste methode. „Anders gaat het mis. Het zit in z’n genen om op een prooi te jagen. Dieren als herten en reeën slaan op de vlucht, maar dat is allang uit de genen van de schapen verdwenen. Die zijn gesocialiseerd en lopen zelfs naar een wolf toe.” Jansen, die ook als perswoordvoerder van Staatsbosbeheer MiddenVeluwe optreedt, geeft aan de komst van de wolf genuanceerd tegemoet te treden. „Vanuit mijn vak zie ik het dier als een toppredator (een dier dat andere dieren vangt om ze op te eten, AE). Maar ik heb ook gezien wat er kan gebeuren met een groep schapen of pony’s. Dat zijn bepaald

geen fijne beelden. Dat moet je voorkomen. Ik denk dat preventie de enige weg is.” Om de aanpak van Staatsbosbeheer bij de bescherming van de schapen te promoten, verzorgt hij nu ook excursies naar de kudde in Hoog Buurlo. „Daar is veel belangstelling voor. Van boeren, maar ook van politici, bezoekers van dit gebied en tal van anderen.” En passant laat hij zich uit over de gevolgen van de aanwezigheid van de wolf voor de natuur. „Een oud Russisch gezegde stelt dat waar de wolf leeft, het bos groeit.” Hij geeft een voorbeeld. „Op plaatsen waar veel eikels door wild worden opgevreten, gebeurt dat

nu minder of niet meer. Herten en zwijnen mijden die plekken en dus gaan eikels kiemen. Dat verandert het bos.”

Heftige aanvallen Zeker 150 jaar lang was de wolf verdwenen uit Nederland. De laatste werd in 1869 gedood in het Limburgse Schinveld. Maar in 2015 werd er één gezien: het dier zwierf over bedrijventerreinen en door woonwijken in Drenthe en Groningen, om daarna weer te verdwijnen richting Duitsland. De wolf heeft zich de voorbije jaren in verschillende natuurgebieden gevestigd. Alleen al in de verschil12 DECEMBER 2023 TERDEGE

Meer dan

Geniet Verjaardag? deeen rust, vanBied de ruimte cadeaubon n dhotel e aanevan oInkelshoes! mgeving

35 jaar

ervaring

Academy Consultant Henny Mostert Kleur en Stijl voor Hem en Haar Boutique in de vier seizoenen

Gediplomeerd voor: • kleur • stijl • make-up advies • visagie • garderobeplanning • haaradvies • briladvies • camouﬂage • bruidsadvies

Eperweg 49 8181 EV Heerde • Tel: 0578-694613 e-mail: HennyMostert@hetnet.nl • www.HennyMostertKleurenStijl.nl

In het mooiste stukje heuvelland Wij wensen u goede kerstdagen en een voorspoedig nieuwjaar.

Epen, Zuid-Limburg | 043-4551742 | www.inkelshoes.nl

Scan de QR-code!

IK GELOOF IN

PIBOR Pibor is een van de armste regio’s in Zuid-Soedan. Door de vele conﬂicten en natuurrampen zijn er grote risico’s voor jonge kinderen, zoals ondervoeding. Het leven is er zwaar. Wij geloven in Pibor. Samen met de vaders en moeders zetten we duurzame projecten op rond landbouw en traumazorg. Zo kunnen zij bouwen aan een toekomst voor hun kinderen én kleinkinderen. Lees de verhalen van ouders op redeenkind.nl/pibor Geloof in de ouders van Pibor en verander levens!

redeenkind.nl/pibor

lende gebieden waarin de Veluwe is onderverdeeld, lopen zeven roedels rond: op de Noordwest-Veluwe, Noord-Veluwe, Noordoost-Veluwe, Midden-Veluwe, Park de Hoge Veluwe, Zuidwest-Veluwe en Zuidoost-Veluwe. Twee andere roedels leven in Midden-Drenthe en in het grensgebied FryslânDrenthe-Overijssel. Individuele dieren zijn al op veel andere plaatsen aangetroffen. Ze kunnen lange tochten maken. Bekend is het voorbeeld het voorbeeld van GW1554M, in België later Billy genoemd. Vanuit Duitsland trekt het dier in 2020 dwars door Nederland, verschalkt schapen in de Achterhoek, Culemborg en op plaatsen in Noord-Brabant. Hij koerst door de Ardennen richting Luxemburg. Het dier passeert bruggen en tunnels en steekt de grens met Frankrijk over. Daar wordt hij gedood.

Angst De wolf gaat niet meer weg uit Nederland, verwacht Jansen, ook al zouden de regels om te bejagen worden versoepeld. Nu mag bij hogere uitzondering een wolf worden afgeschoten, maar in Brussel gaan stemmen op om dit beleid te versoepelen omdat veel boeren met heftige aanvallen worden geconfronteerd. Voor het nemen van preventieve maatregelen op en rond de boerderij zijn subsidies beschikbaar, maar het beleid verschilt per provincie. In het woud van verschillende regels raken veel eigenaren van landbouwdieren de weg kwijt en worden ondertussen hun schapen gedood. Er is een aparte uitvoeringsorganisatie van de gezamenlijke provincies. Die zijn er voor de subsidies. Koeien, paarden en pony’s uitgesloten, maar ook zij kunnen prooi worden,

zo is gebleken. Recent stuurde burgemeester Ton Heerts van de gemeente Apeldoorn namens elf andere burgemeesters een brandbrief naar de provincie Gelderland. Het aantal maatregelen om tot preventie te komen, kan wellicht nog opgeschroefd worden, denkt Heerts. De burgemeester doelt daarmee op zowel werende maatregelen als beheersmaatregelen, waarmee bijvoorbeeld over de hoogte van wolfwerende hekken beslist kan worden. In de brief wordt gesproken van beelden van naar school fietsende kinderen die de wolf tegenkomen. Jansen, die benadrukt dat Staatsbosbeheer buiten de discussies wil blijven, begrijpt hun gevoelens. „Die angst zat er in Duitsland aanvankelijk ook diep in. De beelden die mensen zien van gedode prooien verergeren hun zorgen. Er zijn vanuit het verleden enkele voorbeelden van hondsdolle wolven.” De komst van de wolven was in feite onvermijdelijk, geeft hij aan. „Al 23 jaar is er sprake van voorplanting in de wolf in grote delen van Duitsland. Er zijn daar ontzettend veel jongen geboren. Die zoeken hun weg en vinden een territorium.” Vanwege die domeindrift is hij niet bang voor een opeenhoping. „Als er te veel zijn, zoeken zij naar nieuwe gebieden. Tegelijkertijd is het goed om te beseffen dat het dier niet meer zal weggaan. We hebben heel lang niet meer met het roofdier samengeleefd en weten er daardoor ook niet goed raad mee. Dat zal tijd vergen. Zelfs met bejagen lukt het niet meer om het beest te laten verdwijnen. Dan wordt het juist gevaarlijker door rondzwervende jongen. En dan heb je echt een probleem.” 57

SCAN DE QR-CODE EN ONTVANG DIRECT DE BROCHURE IN JE INBOX.

Jullie dag perfect gepland, voor altijd herinnerd! Mirthe Lugtenburg (24) heeft sinds een paar jaar een eigen bedrijf. Dorothea Organiseert. Met dit bedrijf organiseert zij bruiloften. Zij biedt drie verschillende pakketten aan. Weddingplanner van A-Z: Dit houdt in dat Mirthe de complete organisatie uit handen neemt. Ceremonie & Styling: Hierbij helpt Mirthe bij de styling van de bruiloft en is ze aanwezig om de ceremonie te begeleiden. Styling: Denk hierbij aan alle decoratie op jullie bruiloft. Dit neemt Mirthe graag uit handen! Als weddingplanner is Mirthe in staat om deze liefdevolle dag tot een onvergetelijke gebeurtenis te maken. info@dorotheaorganiseert.nl 06 121 095 32 www.dorotheaorganiseert.nl

”

De reacties van bruidsparen zijn positief. ‘’Door Dorothea Organiseert hebben mijn partner en ik enorm kunnen genieten van onze trouwdag! Zowel in de voorbereidingen als tijdens onze dag zelf. De ﬁjne communicatie, Mirthe haar prettige aanwezigheid en de vrolijkheid die Mirthe uitstraalt, wij gunnen iedereen zo’n ﬁjne wedding toe !!’’

Column

Dankbaar SGP-fractievoorzitter Chris Stoffer is elke dag in de hofstad te vinden. Hij woont in Elspeet en is vader van drie dochters.

„Kijk uit, na de verkiezingen volgt er een soort niemandsland”, waarschuwde iemand mij. In de campagne loop je inderdaad heel hard en werk je samen met een heleboel mensen aan één doel: zo veel mogelijk stemmen halen. Campagne voeren kost heel veel energie en inspanning.

We zĳn (bĳna) het hele land door geweest, van boven in Groningen tot in Brabant en van de Noordzeekust tot in Twente. Flyeren, op bezoek bĳ scholen, boeren en vissers. Avonden waarop we onze plannen presenteerden en vragen beantwoordden. Het was meestal een mooie campagne. Met nieuwe kandidaten, die zich enthousiast het vuur uit de sloffen liepen. Soms was het een lelĳke campagne. Als mensen je uitmaakten voor van alles wat mooi en lelĳk is. Bĳzonder leuk was een kort bezoek aan de Eliëzer- en Obadjaschool in Zwolle. Wat bedachten die leerlingen bĳzonder scherpe vragen. Hartverwarmend was het om te zien wat mensen presteerden. Ondernemers uit Barneveld lieten een grote ‘SGP-vrachtwagen’ door Nederland rĳden om op allerlei plaatsen doosjes met ‘SGP-eieren’ te bezorgen. Mannen en jongens plaatsten bouwhekken met spandoeken, van ver boven Staphorst tot in Zeeland. Spannend was het soms ook. Als er een debat was bĳ de NOS, of tĳdens interviews

voor dagbladen. Toen was er de dag van de verkiezingen, met de uitslagenavond in Kamerik. In een mooie gelegenheid, met een fors aantal SGP’ers. Ik vond het prachtig om te zien dat bĳvoorbeeld mĳn vroegere politieke voorman uit Nunspeet, Arie van de Pol, speciaal voor mĳ naar Kamerik

Bijzonder leuk: een bezoek aan de Eliëzeren Obadjaschool was afgereisd. De uitslag stemt dankbaar. We mochten drie zetels behouden en zelfs lichte stemmenwinst boeken. Het niemandsland waar ik voor gewaarschuwd ben, valt tot nu toe mee. Ik heb genoeg klussen. En nieuwe portefeuilles, onderwĳs en buitenlandse zaken, vergen veel inwerktĳd. Mocht iemand zich bezorgd afvragen of ik genoeg te doen heb: niet nodig! 59

c i u s s u e m n k r e K

t straat n a muzik

Bijna was Rien Donkersloot (38) econoom geworden. Toch besloot hij het conservatorium te proberen en een beiaardstudie te volgen. Dat pakte goed uit. Zijn enthousiasme voor muziek is onverminderd: „Ik kan niet met mijn vingers van toetsen afblijven.” TEKST: GERT DE LOOZE BEELD: RENATE BLEĲENBERG-VAN LEEUWEN

ijdens een afsluitend rondje door de Amersfoortse SintJoriskerk lopen we langs het koororgel. „Wil je het horen?” Even later improviseert Rien Donkersloot (38) er lustig op los. Ook het hoofdorgel van de eeuwenoude kerk wordt uitgebreid gedemonstreerd. Niet alleen het spelen, maar ook het praten over zijn passie gaat Donkersloot goed af. Hij oogt slanker dan de speelman die we zagen op video’s tijdens de coronaperiode.

Een collega is benieuwd naar uw geheim. Welk dieet volgde u? Hard lachend: „Ik ben gaan hardlopen. Nooit gedacht dat ik dat zo leuk zou vinden. Als musicus leid je een zittend bestaan en ben je veel met je hoofd bezig. Fysiek bezig zijn ordent mijn gedachten en houdt me fit. Ik loop gemiddeld vijf keer per week ’s avonds een rondje van zo’n drie kwartier vanuit ons huis in Klaaswaal.” Donkersloot is als organist verbonden aan de Sint-Joriskerk in Amersfoort en de Laurentiuskerk in Mijnsherenland. Daarnaast is hij stadsbeiaardier van Brielle, Goes en Haarlem en beiaardier in Ridderkerk. Donkersloot en zijn vrouw Lydia hebben twee zoons en twee dochters.

Wanneer raakte u voor het eerst een orgel aan? „Toen ik twee was, stond ik al in de kinderstoel bij het orgel van mijn ouders en probeerde ik van alles uit. Mijn leven is nooit zonder een orgel geweest. Ik herken dat in onze jongste zoon Felix van drie. Nadat hij een puzzel heeft gemaakt, gaat hij naar mijn studeerkamer en kruipt hij achter het orgel, de piano of de beiaard. Soms neem ik hem mee naar een beiaardbespeling.” Lachend: „Dan neemt hij geen genoegen met een minuutje speeltijd.” 62

Klonk er in uw kinderjaren veel muziek? „Mijn vader was dirigent van enkele koren en speelde jarenlang in de christelijke gereformeerde kerk van onze woonplaats Barendrecht. Ik vond het interessant wat hij deed, met name het begeleiden van de samenzang. Hij nam mij mee naar concerten van onder anderen Jan Bonefaas en Klaas Jan Mulder. Rond mijn zesde ging ik op orgelles. Ik heb veel te danken aan mijn eerste leraar, Arie van den Berg uit Barendrecht. Hij liet mij kennismaken met een breed repertoire. Ik was vooral opgegroeid met de Hollandse koraalkunst en leerde nu onder meer muziek van Hendrik Andriessen en César Franck kennen.”

U was een gemotiveerde leerling? „Als kind speelde ik alles uit mijn hoofd en dat is heel wat anders dan noten moeten spelen vanuit een boekje. Er zijn momenten geweest dat ik me afvroeg of ik orgelspelen nog leuk vond. Maar in mijn middelbareschooltijd op de Guido de Brès in Rotterdam werd ik steeds fanatieker. Mede omdat ik tijdens de weekopening mocht spelen en pauzeconcertjes kon geven. In die tijd deed ik een paar keer mee aan een orgelconcours in Elburg. Ik geloof dat ik er een keer of drie gewonnen heb.”

Een conservatoriumstudie lag in het verschiet? „Mijn ouders stimuleerden het niet om een studie te doen die in hun ogen tot een brodeloos bestaan zou leiden. Zelf was ik van plan om economie te gaan studeren. Ik vond het een leuk vak en was er best goed in.”

Arjen Leistra zei eens in het Reformatorisch Dagblad dat hĳ u naar het conservato-

rium heeft geschopt... „Haha, dat zou kunnen. Na zo’n negen jaar les van Van den Berg te hebben gehad, belandde ik bij Arjen in Schiedam. Hij heeft er wel stevig aan getrokken en vroeg mij herhaaldelijk serieus te overwegen om toelatingsexamen voor het conservatorium te doen. Wat voor mij de doorslag gaf, was dat ik er later mogelijk spijt van zou krijgen als ik het niet had geprobeerd. Ik wilde naast orgel ook beiaard studeren, maar de directeur van de beiaardschool in Amersfoort adviseerde me om dit na mijn orgelstudie te doen.”

U slaagde cum laude op het conservatorium. Bent u zo fanatiek of kwam het u aanwaaien? „Allereerst waren Bas de Vroome en Ben van Oosten inspirerende docenten. Ik heb hard gewerkt en studeerde jarenlang zo’n zeven uur per dag. Orgelspelen wilde ik, de rest van de lessen vond ik ballast. Toch begon ik theoretische vakken als analyse en harmonisatie steeds leuker te vinden. Zelf een fuga maken, orkest-, piano- en koormuziek beluisteren, het verbreedde mijn blik. Nog steeds schrijf ik af en toe iets. Een vierstemmige zetting of een eenvoudig motet voor de Capella Laurentius. Daarnaast schrijf ik soms een psalm- of liedbewerking voor organisten. Ik vind het best lastig om iets te maken wat de gemiddelde amateur snel onder de knie heeft.”

Muziek maken is een innerlĳke drang? „Ik kan niet van klavieren afblijven. Spijt van mijn keus om naar het conservatorium en de beiaardschool te gaan, heb ik nooit gehad. Het allermooiste vind ik het spelen op zondag en het improviseren.”

Een dag zonder muziek is

Interview

een dag niet geleefd? „Dit zou betekenen dat een dag op pad gaan met mijn kinderen een verloren dag zou zijn. Dat is toch onzin?” Glimlachend: „’s Avonds laat kruip ik dan graag wel even achter mijn orgel om wat te improviseren.”

En Bach? „Er zijn genoeg dagen zonder Bach en dat vind ik prima. Als ik muziek zou moeten kiezen voor het spreekwoordelijke verblijf op een eiland, dan kom ik bij de grote namen uit. In hun werken blijf je nieuwe dingen ontdekken. Sweelinck, Bach, Brahms, Franck. Ik houd vooral van hun vocale

werken, zoals Sweelincks psalmen, Bachs cantates en ”Ein deutsches Requiem” van Brahms.”

Zingt u zelf ook? „Samen met mijn zus José leid ik een dubbelkwartet, Capella Laurentius. Ik zing regelmatig mee. In Amersfoort zingen we af en toe op projectbasis met gemeenteleden van de Joriskerk. Onze dochter Sara van elf is soms ook van de partij. Hoe leuk is dat!”

Hoe raakte u verslingerd aan de beiaard? „Tijdens een excursie van de basisschool bezochten we de Laurenskerk in Rotterdam en beklommen

we de toren. Daar ontmoetten we beiaardier Addie de Jong. Hij wilde weten wie van ons orgel of piano speelde. Ik stak mijn vinger op en mocht de beiaard proberen. Geweldig. In de jaren erna ben ik met diverse beiaardiers op pad geweest en ging ik de beiaard steeds leuker vinden. Vanwege de fascinerende klankwereld en het brede repertoire. Als beiaardier ben je straatmuzikant. Je laat niet alleen klassieke werken, maar bijvoorbeeld ook volksmuziek horen en speelt in op de actualiteit. Muziek van componisten als Bach, Brahms, Beethoven en Mozart moet je arrangeren. Het is een mooie uitdaging om die vertaalslag naar de beiaard te maken. 63

Toen ik klaar was met mijn orgelstudie, kon ik vanwege de veranderde regels enkel nog de masterstudie beiaard volgen. Om een beetje beslagen ten ijs te komen, kreeg ik vooraf een paar maanden les van een student van de beiaardschool. Na de driejarige masterstudie had ik niet het idee dat ik goed kon spelen. Dat heb ik eerlijk gezegd nog steeds niet, als beiaardier en als organist.”

Dat meent u niet. Veel mensen zĳn lyrisch over uw spel „Zelf blijf ik kritisch. Na een kerkdienst of een concert denk ik vaak: het was best aardig, maar volgens mij kan het beter. Als je enkel perfecte concerten zou geven, valt er niets meer te studeren. Reacties van anderen blijven mij verrassen. Wanneer ik vind dat ik op een zondag prutswerk heb geleverd of niet zo geïnspireerd was, blijken mensen soms geraakt te zijn. En als ik met veel tevredenheid terugkijk, krijg ik soms geen enkele reactie. Je moet bij het geven van een concert in je hoofd niet bij een 10 beginnen en daar bij elk foutje een punt van aftrekken, want dan houd je weinig over. Nee, je hebt als musicus iets te vertellen en de ene keer pakt dit beter uit dan de andere keer. Ik vind dat ik moet woekeren met de gekregen talenten. Ik zou God en mijzelf onrecht doen als ik niet zou spelen. Muziek weerspiegelt de schoonheid van de schepping en is een van de puurste overblijfselen uit het paradijs.”

Krĳgt u weleens kritiek? „Ik push mijn registranten om te zeggen wat ze goed vonden en wat volgens hen beter kan. Gelukkig geven ze eerlijk hun mening. Ik vind het prima als mensen na een concert kritische noten kraken. Het kan een boeiend gesprek opleveren. Niets is erger dan lauwheid, waarbij 64

je niets hoort of luisteraars na een optreden direct beginnen over het concert van volgende week of over een mooi orgel elders.”

Waar hecht u aan tĳdens de eredienst? Het laatste wat ik wil, is de aandacht op mijzelf vestigen. Het gaat tijdens een concert om de muziek en in een kerkdienst om het gezongen Woord. Op zondag streef ik naar het maken van mooie voorspelen en harmonisaties die passen bij de tekst. Bij Psalm 100 is dat een feestelijke inleiding, zodat mensen zich bewust worden van wat ze gaan zingen. Bij een wraakpsalm speel ik geen niets-aan-de-handmuziekje. Bij aangrijpende teksten mogen akkoorden wringen en mag de pijn doorklinken in de muziek. Voor en na de dienst klinkt vaak literatuur. Sweelinck, Buxtehude, Franck, Widor, Vierne, Asma of Zwart. Ook in mijn improvisaties varieer ik zo veel mogelijk en beperk ik mij niet tot één stijl. Nog altijd vind ik het een voorrecht om de samenzang te mogen begeleiden.”

Omdat? „Samen zingen draagt bij aan het gemeenschapsgevoel en het is dankbaar werk om daar een bijdrage aan te leveren. Ik ben als twaalfjarige begonnen op een eenklaviersorgel in de voormalige christelijke gereformeerde kerk in de Rotterdamse wijk Charlois. Daar zaten op zondag zo’n vijftien tot vijfentwintig mensen. Ik werd er met open armen ontvangen en de gemeenteleden waren blij als er goed werd gespeeld. Dat stimuleerde enorm. Vandaag de dag verwonder ik mij er geregeld over dat ik twee eeuwenoude kerken als werkplek heb. Geweldig zoals het licht op zondagmorgen door de ramen van de Joriskerk kan vallen. En vergeet natuurlijk die prachtige orgels niet. Het Naber-orgel in de Joriskerk kwam in

1854 gereed en herbergt veel pijpwerk uit de zestiende en de zeventiende eeuw. Het bezit het beste van de klassieke en de romantische wereld en is heel flexibel. Bach klinkt er uitstekend dankzij het heldere plenum. En wanneer ik bij Franck de poëtisch klinkende achtvoetsregisters trek, voel ik mij heel gelukkig. Het koororgel van Metzler uit 1967 werd de afgelopen jaren uitgebreid met een tweede klavier en een vrij pedaal. Werken uit de Noord-Duitse barok en moderne muziek klinken er geweldig op. Op het orgel in Mijnsherenland kan ik mijn ei ook prima kwijt. Het hoofdwerk is van Bätz uit 1750 en in 1966 voegde Van Vulpen een rugwerk en een vrij pedaal toe. Mooie registers? Onder andere de cornet en de fluiten.”

Nog wensen of dromen? Glimlachend: „Geen wensen, wel dromen. Over een Engels symfonisch orgel in Amersfoort bijvoorbeeld of over een reconstructie van het zeventiende-eeuwse instrument van Van Hagerbeer, dat ooit aan de noordwand van de Joriskerk hing. Denk nooit in onmogelijkheden. Toen ik in 2012 in Amersfoort begon, vroeg ik of er ooit gedacht was om een tweede klavier aan het koororgel toe te voegen. Dat bleek niet het geval. Ik heb toen samen met de toenmalige tweede organist, Jaap Remmelzwaal, een plannetje gemaakt. Jaren later konden we dit voorstel uit de la halen en kwám er een tweede klavier. Om misverstanden te voorkomen: ik ben gelukkig met de orgels die ik onder handen heb en die ook nog eens in een goed klinkende ruimte staan.”

Beiaardier in vier plaatsen en organist op twee plekken. Hoe maakt u tĳd vrĳ voor uw gezin? „De beiaardbespelingen zijn meestal rond het middaguur. Daar-

Interview

door kan ik de kinderen naar school brengen, blijft er tijd over om te studeren en wat huishoudelijke klussen te doen en een bak koffie met mijn vrouw te drinken. Op donderdag ben ik in principe thuis, zodat Lydia die dag kan studeren. Ze doet theologie in Leuven. Tegelijkertijd is de hobbyfactor in mijn werk erg groot. Daardoor was ik tijdens de zomermaanden soms vijf avonden per week op pad om concerten te geven. Dan is het belangrijk dat de kinderen gaan protesteren en mijn vrouw op de rem trapt.”

En dat accepteert u? „Zeker. Lydia plant tegenwoordig vroegtijdig onze vakanties, zodat concerten geen roet in het eten kunnen gooien. Ik verkeer in de gelukkige omstandigheid dat ik met mijn gewone werk een goed belegde boterham verdien. Daardoor kan ik mij beperken tot het geven van concerten die ik echt leuk vind.”

Wat voor vader wilt u zĳn? „Iemand bij wie zijn kinderen zich veilig voelen en bij wie ze altijd terechtkunnen. Ik wil hun daarnaast de ruimte geven om zichzelf te zijn.”

We leven in de periode van Advent en Kerst, wat speelt u graag in deze weken? „De bewerkingen van Bach over ”Nun komm, der Heiden Heiland” en onder andere de partita van de twintigste-eeuwse componist Hugo Distler over dit lied van Luther. Ik vind het ook heerlijk om koren te begeleiden die de Engelse ”Lessons and Carols” zingen. En vergeet niet dat ik als beiaardier het winkelend publiek volop kan bedienen met het advents- en kerstrepertoire.”

Zie pag. 67 voor een bewerking van psalm 136 van Rien Donkersloot. 65

WITTEBROODSWEKEN duren bij ons 3 maanden... Brengt kleur en

terdege cadeau!

inhoud in het dagelijks leven

Ben je PAS GETROUWD of hoop je komende periode in het HUWELIJKSBOOTJE te stappen? Dan hebben we een MOOI CADEAU voor jullie! Je ontvangt namelijk 6 NUMMERS van Terdege GRATIS!

TROUWKATERN:

Ds. A.T. Vergunst over de drie geheimen van een goed huwelijk

Erwin Hout: „Ik heb in mĳn leven geleerd dat er geen andere weg is dan die naar boven” Gast onder onbereikte volken

Over IQ en EQ

Verstandelĳk beperkte ouders

Als kind wilde Hans Ĳsselstein al het Evangelie brengen aan onbereikte volken. In 2017 ging die wens in vervulling

Wie bereikt er meer? Een emotioneel intelligente persoon of een gevoelloze persoon?

Jolanda Doornbos: „Je komaf drukt een grote stempel op je als kind. En ik werd geassocieerd met mĳn ouders”

31 OKTOBER 2023 I NR 1 I € 6,25

Wil je Terdege langer blijven lezen, dan ontvang je 40% KORTING op een half jaarabonnement. Of lees een jaar lang Terdege met 50% KORTING! Waar wacht je nog op?! Bekijk de voorwaarden op onze site.

TERDEGE.NL/TROUWEN * 055-5390498 * SCAN DE CODE

Psalm 136 RIEN DONKERSLOOT

 



                                                                               

Ped.





  Variatie 1 | Andante con moto                                             



Zetting 1

                                                                              



                      

                                          

                                                   



                                                                                                  

Terdege stelt ook een klavarskriboversie van de bewerkingen ter beschikking. Mail vóór 13 januari 2024 naar redsecr@rd.nl voor een digitaal exemplaar of bel 055-5390333 als u de bladmuziek per post wilt ontvangen! 12 DECEMBER 2023 TERDEGE

Slaap jij al tussen de wol? Heerlijk comfortabel en één met de natuur.

Zonder voetafdruk toch een reuzestap in comfort. Anti-allergisch Heilzaam voor spieren en gewrichten

want iedereen verdient slaap

PUNT

Laat u adviseren door één van onze slaapadviseurs: www.slaappunt.com/slaapadvies-op-maat





                                                                 

 

        

            18







                                                

       

            22







   

      

      



                                   



 

Variatie 2 | Recitativo

   

I. solo

      { II.            

      

                con fantasia    

   



 







 

 



   

               







(II.)

                   



 I. solo

            





12 DECEMBER 2023 TERDEGE

Bezoek onze website voor de extra openingstijden tijdens deze actieweken!

Content Celeste 2=3 actie! Betaal een 2 klaviers. Ontvang een 3 klaviers!

Viscount introductie Korting tot wel 25%

ACTIE showroommodellen: Content Cantate 346 € 15.995,- € 10.250,Content Clavis 224 € 5.750,- € 5.195,Content Cambiare 313 € 9.995,- € 8.950,Johannus Vivaldi 250 € 15.795,- € 9.995,-

EINDEJAARSACTIE!

Johannus Opus 255 € 10.275,- € 7.495,Viscount Chorum S80 € 7.495,- € 6.350,Viscount Unico CLV 8 € 14.250,- € 9.850

35 jaar

Zolang de voorraad strekt. Deze actie is geldig t/m 6 januari 2024.

Nieuwerkerk a/d IJssel | Vrijheidslaan 55, 0180 31 56 52

info@stolkorgels.nl

Krabbendijke | Oostpolderweg 1s, 0113 50 35 23

www.stolkorgels.nl

Werken zonder zorgen? In een wereld waar christelijke waarden niet vanzelfsprekend zijn, is het cruciaal om een stem te hebben. Een stem die spreekt voor jou; voor jouw waarden, jouw overtuigingen. Welke zorg je ook hebt, de RMU staat voor je klaar. Met expertise en een sterk netwerk. Met juridische hulp en advies, afgestemd op jouw unieke situatie en behoeften. Zo werkt samen beter.

Word nú lid op RMU.nu















 

 

    











    





       





 





     







 



                                 







    





 



 

    

  





Voorspel

                      Ped.

   



             

         





rit.

 

 





           



 

       



12 DECEMBER 2023 TERDEGE

Nieuwe uitgaven BOEKJE VOOR PEUTERS

PRENTENBOEK

van Ditteke Klaasse-den Haan

BK89 Geb. 27 blz.

Mozes

€ 9,95

€ 14,95

€ 7,75 In dit peuterboekje wordt de bijbelse geschiedenis uit Éxodus 2 op een heel eenvoudige wijze verteld.

BK87 Geb. 79 blz.

BK88 Geb. 71 blz.

Augustinus

In dit prentenboek lees je hoe Augustinus de Heere mocht leren kennen en hoe dat zijn leven veranderde. Vanaf 6 jaar | Om voor te lezen vanaf 4 jaar

Ds. G.J. Blankers

Waar Gij Uw voetstap zet

Verhalen uit het noorden van Syrië Belevingen van ds. G.J. Blankers in dit door oorlogsgeweld getroffen gebied.

Leeftijd: 2-4 jaar | Formaat: 18 x 18 cm.

Nijverheidstraat 21 Leerdam | (0345) 61 01 55 | gbs.nl

Stille nacht, veilige nacht? Voor mensen op de vlucht is er geen stille nacht. Want hoe kun je rustig slapen als je moet vluchten voor een oorlog of geweld? Het geldt deze Kerst voor miljoenen mensen in onder andere Syrië, Sudan en Ethiopië. Ze zijn angstig en uitgeput. Laten we ze niet vergeten. Met jouw hulp kunnen we zorgen voor voedsel, water en een veilige plek - ook tijdens de kerstdagen.

Geef nu op zoa.nl/veiligenacht

Of scan de QR-code



                                                                

   

              

                           









 19









 





       

     

 



 

         

                         

                                                   



   

                                                                              



12 DECEMBER 2023 TERDEGE

De mooiste orgels voor de beste prijs Orgelcentrum Andante is al ruim 20 jaar dealer van de bekende orgelmerken Johannus, Content (Sweelinq), Viscount en Mixtuur (Hauptwerk). In onze winkel van ruim 500 m2, geven wij u graag helder advies bij de keuze van het orgel dat het beste bij u past.

Bekijk alle actuele

aanbiedingen andanteorgels.nl/aanbiedingen

Industrielaan 26 • Veenendaal • 0318 50 50 63 • info@andanteorgels.nl

Escudostraat 11 2991 XV Barendrecht 010 438 41 63

www. s l a a p we l. n l

Bekijk ons volledige assortiment op andanteorgels.nl

Al meer dan 30 jaar

DÉ SPECIALIST!

AV E K • HO M E C OL L EC T I ON • PU L L M AN • T E M PU R • VA NDY C K E.A.



 

 

   





 

      



      

       



 



 

 

   

poco rit. 33

  





 

  



      



 



 

  



   

  











Zetting 2

                                                                       

 

   



 





  

                                     



   

  



            

   

                                       

  

Bladmuziek afkomstig uit 'Scheppingspsalmen' deel II, verkrijgbaar via WWW.INVENTIONE.NL

12 DECEMBER 2023 TERDEGE

Oog in oog GREGORY & JACOBINE VAN DEN TOP 76

Op een prachtige wintermorgen liggen we languit op het stille strand. We zijn op zoek naar drieteenstrandlopers: kleine donsballetjes op pootjes, die de hele dag vrolijk rondrennen in de branding, op zoek naar voedsel. Eindelijk durft er eentje dichter bij die grote wezens op het strand te komen. Even staat hij stil om de zandkorrels uit zijn veren te schudden. Net genoeg tijd voor een foto. 77

Nieuw jaar,

e W u e i n l ë i n a D Nog geen abonnee? Mis ’m niet voor slechts per nummer.*

€1

Met onder andere een stripverhaal over waargebeurde anekdotes van kosters en ook nog eens vier extra pagina’s. danielonline.nu

Scan de QR-code of ga naar

danielonline.nu/abonnee * Je betaalt €22 en ontvangt 22 nummers. Dit actieabonnement wordt na een jaar omgezet in een gewoon abonnement en is maandelijks opzegbaar.

v e r b i n d t j o ng e r e n

Donkere dagen, heerlijke hapjes

Terwĳl het buiten guur en donker is, geniet je in de keuken van het maken van dit lekkers. En van de voorpret, want straks is het feest aan tafel. TEKST: JACOBINE VAN DEN BOS BEELD: RENATE BLEĲENBERG-VAN LEEUWEN

KARAMELAPPELTAARTJES INGREDIËNTEN * 500 g bloem * 1 appel * 100 g amandelspijs * 2 tl koek-en-speculaaskruiden * 4 plakjes bladerdeeg * 2 el schenkstroop

BEREIDING * Verwarm de oven voor op 200 graden. * Snĳd de appel in kwarten en verwĳder het klokhuis. Snĳd de parten in de breedte in dunne plakken. * Laat de plakjes bladerdeeg ontdooien. * Giet de stroop in 4 porties over een met bakpapier beklede bakplaat. * Verdeel elk part gesneden appel op de stroop. * Meng de spĳs met de koekkruiden en verdeel over de appels. * Leg de plakjes bladerdeeg op de appels. * Stop de randen beetje in, zodat je een cirkel krĳgt. * Prik met een vork gaatjes in het bladerdeeg. * Bak de taartjes in ca. 20 min in het midden van de oven lichtbruin en gaar.

INSPIRATIE Recepten bedenken voor het winternummer, dat vind ik altĳd erg leuk om te doen. In de bakkerĳ zĳn we al een tĳd bezig met het maken en bedenken van lekkers voor de decembermaand. Dat geeft meteen een heleboel inspiratie. En ik had geluk dat ik dit keer wel vier recepten mocht aanleveren. De karamel-appeltaartjes en de crème-karameltaart eet je lekker bĳ de koffie of thee. Je kunt ze ook opdienen als nagerecht, zeker de crème-karameltaart is wat dat betreft een aanrader. Serveer bĳ het gebak vers opgeklopte slagroom. De pitabroodjes en de hangop eet je bĳ elkaar. Zelf ben ik absoluut geen broodbakker, en gist raak ik eigenlĳk nooit aan, maar dit recept voor pitabroodjes is zo ontzettend gemakkelĳk dat ik hier een uitzondering voor maak. Eventueel kun je wat geraspte kaas in de broodjes doen, voordat je ze gaat bakken.

PITABROODJES BEREIDING * Meng de gist met het water en de honing en laat even staan. * Meng de bloem met zout en olie en voeg daar het gistmengsel aan toe, en kneed dit tot een deeg. * Laat het deeg rusten in een diepe kom met een schone theedoek eroverheen. Op kamertemperatuur, minstens 30 minuten. * Sprenkel wat olĳfolie op het werkblad en verdeel het deeg in 6 gelĳke stukken. * Kneed elk deegbolletje met wat olĳfolie tot een plat broodje. * Verhit een pan en bak de broodjes ongeveer 2 tot 3 minuten aan beide kanten. * Als de broodjes zĳn afgekoeld, kun je er stukjes afscheuren en die dippen in de labneh.

INGREDIËNTEN * 500 g bloem * 7 g gedroogde gist

(dr. Oetker) * 1 el honing * 10 g zout * 15 g olijfolie * 300 ml lauwwarm water

Culinair

CREMEKARAMELTAARTJE BEREIDING * Om de karamel te maken doe je de suiker (165 gram) en het water in een pan en laat je dit koken tot het tot het een donkergouden kleur krĳgt. * Giet de karamel in een metalen bakvorm (ingevet) en laat hard worden in de koelkast. * Verwarm de oven voor op 140 graden. * Doe de slagroom, melk, suiker (60 gram) en de vanille in een pan en breng aan de kook. * Roer de eieren los in een aparte kom en voeg een derde deel van de melk toe en roer dit goed door. * Giet het eimengsel bĳ de rest van de melk, verwarm een klein beetje en blĳf goed roeren. Het mengsel mag niet warmer worden dan 80 graden, want dan krĳg je gebakken ei. * Giet het mengsel door een zeef op de karamel. * Zet de taartpan op een diepe bakplaat en vul de rest van de bakplaat met water, tot halverwege de taartvorm. * Bak de taart 40 minuten en laat hem afkoelen tot kamertemperatuur. * Laat hem een nacht in de koelkast staan (minimaal 6 uur). * Leg dan een bord op de taartvorm en draai de taart om. * Serveer hem met de karamel die erafdruipt en eventueel verse slagroom.

INGREDIËNTEN * 165 g suiker * 125 g water * 60 g suiker * 5 eieren * 1 el vanille-extract * 400 g volle melk * 300 g slagroom

INGREDIËNTEN * 1 l dikke, Griekse yoghurt * halve el zout * 1 klontje roomboter * 1 rode ui * 1 el honing * 2 el za’atar * 2 el extra vierge olijfolie * 4 medjouldadels * pijnboompitten * verse munt

Culinair

LABNEH (HANGOP) BEREIDING * Meng de yoghurt met het zout en schep dit in het midden van een schone theedoek. Knoop/draai de theedoek goed dicht, zodat alle yoghurt in het midden zit. Laat minstens 2 uur uitlekken in een vergiet boven een kom. Wring de theedoek af en toe uit en klaar is je labneh (hangop). * Snĳd de rode ui in ringen en verhit de boter in een pan. Bak de ui glazig. Voeg na 6 minuten 1 theelepel honing toe en bak nog een beetje door. * Voeg de pĳnboompitten toe en bak ze goudbruin. * Smeer de labneh uit op een laag bord. Top af met de gebakken ui en pĳnboompitten. * Snĳd de dadels in stukjes en strooi ze eroverheen. * Strooi ook de za’atar erover, samen met wat verse muntblaadjes en eventueel nog wat zout en honing. * En nu: dippen maar! 87

Betrouwbare natuurlijke gezinsplanning • breng je cyclus in kaart met Sensiplan • vermijd met hoge betrouwbaarheid (99,6%) zwangerschap • of gebruik deze kennis om juist sneller zwanger te raken

Nijborg 3 3927 DA Renswoude 0318 734 178 www.curamaterna.nl

• meest complete kennis over je eigen cyclus • meest complete kennis over je eigen cyclus • sympto-thermale methode: temperatuur en cervixslijm in • sympto-thermale methode: temperatuur en cervixslijm in dubbele controle dubbele controle • betrouwbaarste natuurlijke methode (erkend door WHO) • betrouwbaarste natuurlijke methode (erkend door WHO) • eenvoudig te leren en toe te passen • eenvoudig te leren en toe te passen • cursussen en begeleiding door gecertificeerde consulten • cursussen en begeleiding door gecertificeerde consulten

Kom ook werken bij EMG Wij zoeken collega’s in diverse functies

De Christelijke zorgverzekeraar vergoedt de cursus in alle aanvullende verzekeringen

natuurlijk • gezond • betrouwbaar

www.sensiplan.nl

Check hier de vacatures of kijk op

werkenbijemg.nl

‘Het mooiste geschenk zou zijn als ik me niet meer hoef te verbergen’ Geeft u deze Kerst een bijzonder geschenk? Boishaki (13) durft niet meer naar school te gaan. Door lepra heeft ze witte vlekken in haar gezicht waar ze zich enorm voor schaamt. Ze wil niet dat haar vrienden erachter komen dat ze lepra heeft. Zouden ze haar pesten? Zouden ze haar negeren? Ze wil niets liever dan zorgeloos naar school gaan. Zij hoort zich niet te verbergen, zij mag gezien worden.

Helpt u mee leed als van Boishaki te voorkomen? Met uw hulp worden jongeren met lepra opgespoord en behandeld voor het te laat is. ] Ga naar www.leprazending.nl/terdege of scan de qr-code.

Column

Koe in de vriezer Fenneke Aalbers, getrouwd met Dick, en moeder van vijf, verandert van burgermeisje naar een beetje boerin.

In de keuken op de boerderij staan oranje kratten opgestapeld. Aan de kratten hangt een papier waarop met grote letters de namen van de drie gezinnen binnen de familie opgeschreven zijn. Een deel van de kratten is al leeg, maar die met onze naam erop, zijn nog gevuld. De vriezer thuis is zo veel mogelijk leeggemaakt. Ze woonde al een paar jaar op de boerderĳ. Onze Belgisch Blauwe dame. Ze groeide op met de andere kalfjes in het strohok. Liep in de zomer met de andere pinken buiten in het land. Stond ’s winters, samen met haar vriendinnen in de jongveestal. Ze at mee van het verse gras op het land, en het kuilvoer in de stal. Ze at mee met het portie brok en af en toe kreeg ze een beetje extra. Ze zal niet net als de anderen verhuizen naar de grote stal. Ze was onze vleeskoe. Vorige week haalde de slager haar op. Ik weet nog van de eerste keer dat we een ”koe in de vriezer” kregen. Ik hoefde niet te weten wie het was. Vond het toch wel zielig. Maar ik leerde van Dick dat dat niet eerlĳk was. Als ik vlees wil eten, is het wel zo eerlĳk dat ik weet waar het vandaan komt. Is het niet meer dan terecht dat ik weet dat er een dier wordt gedood om mĳn gezin te voeden. Het is niet erg dat er tranen vloeien, omdat de mooie blauwe koe niet meer op haar plekje in de stal staat. De discussie over vlees eten kom je overal tegen. Vaak weet ik niet goed wat ik ermee moet.

Maar pak ik mĳn Bĳbel, dan lees ik dat God een dier doodde om mensen te kleden. Dat Hĳ Zĳn dienst gaf waarbĳ dieren moesten sterven. En elke keer weer is daar het Evangelie. Dood door onze schuld, maar genade dat Hĳ, door de dood, ons leven geeft. Hier op aarde door te

Als ik vlees eet, is het wel zo eerlijk dat ik weet waar het vandaan komt voorzien in voedsel, en straks voor eeuwig door de dood van Zĳn eigen Zoon. Ik zie de overvloed aan vlees in de kratten. De runderlappen, gehakt en biefstukken gaan door mĳn handen. Heel veel zakjes worden dichtgeknoopt. De vriezer, en een extra vriezer, zitten vol. En ik kan niet anders dan dankbaar zĳn voor zo veel gezond voedsel voor mĳn gezin. 89

Terugblik HET Zorgcongres Donderdag 16 november vond in De Schakel in Nĳkerk het eerste HET Zorgcongres plaats. Ambulanceverpleegkundigen Thĳs Aarten en Hessel Loosman organiseerden samen met Terdege het congres. Het thema van de dag was “Grenzeloze zorg: Is het (n)ooit genoeg?” Tĳdens het morgengedeelte spraken anesthesioloog Hans van Schuppen, intensivist Corstiaan den Uil, Rineke Heĳ (NPV) en coach Hanneke ter Beek. ‘s Middags konden de deelnemers twee workshops naar keuze volgen. De dag was snel volgeboekt en voorzag in een grote behoefte. Uit de enquête: „Enorm leerzaam congres. Mooi ook de verschillende invalshoeken. Uiteindelĳk heeft ieder zĳn eigen mening (binnen kaders) en dat mag ook!” Deze dag gemist? D.V. 28 maart wordt dit congres nogmaals gehouden. Voor meer informatie en opgave terdege.nl/hetzorgcongres. In november 2024 komt er een zorgcongres met een nieuw thema. 90

Thijs Aarten (links) en Hessel Loosman.

Verknocht aan precisiewerk Hĳ is verslingerd aan precisiewerk. Wilmar Roukens (22) uit Ridderkerk maakt eikenhouten badkamermeubels en sinds kort ook eiken deuren. Op maat en geheel naar de wens van de klant. TEKST: AD ERMSTRANG BEELD: CEES VAN DER WAL

Wilt u # ‘warmpj", bij zi*en deze wint#? De dagen zijn guur en af en toe piept het winterzonnetje achter de wolken vandaan... Het is tijd voor de wintercollectie! In onze nieuwe collectie vindt u damesen herenmode in chique winterkleuren voor iedere gelegenheid, maar zeker voor de komende feestdagen! Kom gezellig kijken en geniet ondertussen van een kopje koﬃe of warme chocolademelk in onze koﬃehoek.

Van harte welkom!

M!ie, warme tinten v!r het najaar! Dameskleding

Herenkleding

Rouw- en ambtskleding

Ed#veen

Bruinehorst 23 Tel. 0318-578110 warringkleding.nl Gratis parkeren voor de deur.

Mĳn werk

D Houten badkamermeubel kan prima vochtbestendig zijn

e uit zwarte planken opgetrokken loods ligt enigszins verscholen, halverwege het talud van de dijk, langs de Oude Maas in Barendrecht. Wilmar prijst zich gelukkig met de meer dan honderd vierkante meter grote ruimte. Het gebouw is eigendom van zijn schoonouders, die aan de andere kant van de tuin aan de dijk wonen. Wilmar betrok de schuur bijna drie jaar geleden om geheel voor zichzelf te kunnen beginnen. „Mijn schoonvader heeft wat tuinspullen en andere zaken in enkele containers ondergebracht, waardoor de hele ruimte vrijkwam. Kom daar maar eens om in deze omgeving. De huur van een bedrijfsruimte, zo die er al is, is voor een starter niet op te brengen.”

Wat is je vooropleiding? „Ik heb eerst de mavo gedaan, en daarna op het Hoornbeeck de bouwopleiding gevolgd, een combinatie van werken en leren. Dat werken deed ik bij een broer, die in die tijd een meubelbedrijf had. Later is hij overgestapt op grotere projecten zoals het maken en plaatsen van overkappingen. Bij hem heb ik het vak geleerd. Ik zette toen al graag de puntjes op de i; ik houd van een perfecte afwerking.”

En toen begon je voor jezelf? „Nee, ik heb me ongeveer een jaar verhuurd aan mijn broer. Ondertussen zocht ik wel iets voor mezelf. Dat moest precisiewerk zijn, een beetje exclusief en het liefst te maken in een werkplaats. Ik was toen nog niet getrouwd en wilde ook een product waaraan ik ’s avonds verder kon werken. Een vriend die bij een bedrijf in badkamermeubels werkte, adviseerde me badkamermeubels te gaan maken. Toen heb ik enkele modelletjes gemaakt. Een andere

broer zette ze op Marktplaats onder de naam Oakhuys. Hij doet nog steeds de marketing voor mij. Mooie foto’s en teksten op Instagram.”

Die eerste modellen waren succesvol? „Ze werden vrij gemakkelijk verkocht. Gaandeweg kreeg ik het drukker. Vooral corona stimuleerde de vraag. Bedrijven in badkamers waren dicht, maar ik kon doorgaan. Mijn werk voor anderen heb ik afgebouwd. Ik kreeg de beschikking over deze loods en ben hier voor mezelf begonnen. Ik had het geluk dat ik al veel uitrusting bezat, inclusief enkele dure machines. M’n broer betaalde me steeds in gereedschap uit. Lange tijd heb ik met een cirkelzaag gewerkt, maar nu beschik ik over formaatzaag. Die is nog zuiverder en ook sneller. Alleen een vandiktebank, geschikt om brede panelen te schaven, ontbreekt nog. Maar zonder kan het ook wel.”

Hout in een vochtige badkamer, is dat wel een goede combinatie? Lachend: „Die vraag is me vaak gesteld en soms hoor ik hem bij klanten nog steeds. Veel mensen hebben gefineerde meubels waar gemakkelijk vocht in kan trekken. Dan zet het hout uit, trekt het krom en gaat het soms scheuren. Daar hebben mijn meubels geen last van. Die worden helemaal verlijmd en geolied. Er zijn wel veertig kleuren beschikbaar. Het is manier waarop je het aanpakt die maakt dat een meubel vochtbestendig is. Dat was in het begin experimenteren, totdat ik het volledig onder de knie had.”

Hoe belangrĳk is het materiaal dat je gebruikt? „Eiken is perfect geschikt om met olieverf te kleuren. Andere exclusieve soorten zoals Amerikaans noten12 DECEMBER 2023 TERDEGE

Dit is een initiatief van

te De moois de n baan va ! wereld

Kom werken in het onderwijs! Ontdek of een baan in het onderwijs bij je past. ENDANBENJELERAAR.NL

hout en teak, zijn niet of nauwelijks te bemachtigen of veel te duur. Er is overigens wat het eikenhout zelf betreft veel verschil. Ik koop het in bij een gespecialiseerd bedrijf, dat voor mij de planken uitzoekt. Die komen verpakt naar hier, iedere week een vers voorraadje. Zodra de pakken zijn opengesneden, gaan ze in de olie, zodat er niets mee kan gebeuren. Het zijn planken die nauwelijks knoesten bevatten. Een enkele maal wil een klant er wel een knoest in.”

„Ik lever een eerste basicmodel vanaf zo’n 1000 euro. Wat er hier de deur uitgaat, kost gemiddeld tussen de 1800 en de 2000 euro. Maar het kan nog veel exclusiever. Er zijn mensen die tienduizenden voor een bakkamer uittrekken. Dan heb je het over het topsegment. Daar heb ik tot nog toe niet mee te maken, maar misschien komt dat ook wel. Belangrijker vind ik dat ik mensen blij maak en dat iemand lang plezier heeft van het product dat ik voor hem of haar maak.”

Wie kopen je meubels?

Kun je de vraag aan?

„De vraag komt uit het hele land, van Groningen tot het uiterste zuiden. Een flink deel van mijn klanten is afkomstig uit NoordHolland, met name Amsterdam en directe omgeving. Ik begon via Marktplaats, maar ben overgestapt op Instagram. Daarnaast heb ik een eigen website. Er staan modellen op, die onder meer qua formaten kunnen worden aangepast aan de wens van de klant. Verder is alles mogelijk. Ik krijg tal van wensen. Over het aanbrengen van een visgraat, gebruik van stalen latten en afwijkende kleuren. Echt van alles. Mensen sturen me foto’s. De laatste tijd zie je vaker ronde hoeken. Daar ga ik nu ook mee beginnen.”

„Gemiddeld ben ik anderhalve dag bezig met het maken van een badkamermeubel. Sinds enige tijd werkt hier enkele dagen in de week. een leerling van het Rotterdamse beroepencollege De Swaef. Hij zet de planken in de olie en maakt lades. Ik zou hem nu al niet gemakkelijk meer kunnen missen.”

Je verkoopt alleen aan particulieren? „Nee, ik denk dat bijna de helft van mijn meubels naar zaken gaan die badkamers in het hogere segment verkopen. Dit begon met een klant die bij zo’n winkel werkt. Dat leidde tot een eerste levering, gevolgd door meer opdrachten. Later zijn er nog twee andere bedrijven bijgekomen. Allemaal ondernemingen die een hoge kwaliteit leveren.”

De meubels zĳn zeker wel heel duur?

Vanwaar die sterke vraag? „Dat heeft ook te maken met het feit dat ik met eiken deuren ben begonnen. Eerst voor een familielid en nu als een tweede product. Dat loopt zo mogelijk nog harder dan de badkamermeubels. Het geeft ook andere vraagstukken en een nieuwe werkwijze. Ik moet gaan inmeten en die deuren gaan hangen. Op zaterdag ben ik daarvoor vaak op stap. Ik werk gewoonlijk zes dagen per week en een tot drie avonden. Dan doe ik de administratie en bestel materialen. Een enkele keer ga ik op klantenbezoek. Dat ritme bevalt tot op heden heel goed. Of dat zo blijft, is de vraag, want we verwachten ons eerste kindje.”

En richting de toekomst? „Ik wil niet te hard van stapel lopen. Natuurlijk wil ik graag een eigen loods, maar ik zie wel wat er op mijn pad komt.” 97

Vragenrubriek

Kwetsbaarheid Matthijs Voskuil is fotograaf, jongerenwerker en integratief coach. Hij werkt onder andere voor het jongerenplatform BasiC.

Onze kinderen/pubers hebben het gevoel dat ze alles perfect moeten doen. Hoe zorgen we ervoor dat ze de lat wat lager leggen?

Daar zaten we dan, in onze oude Land Rover Defender, de voorwielen ieder een andere kant op, een kapotte stuurstang, in de gietende regen, in Frankrĳk. Met m’n handen voor mĳn ogen begon ik te huilen, ik wist het even niet meer. Het was in de laatste week van onze vakantie, dicht bĳ Annecy. Een regendagje. Ik wilde met onze dochter van veertien en de jongste van nog geen één jaar naar Annecy te rĳden om iets te kopen. De weg glom van de regen en in een klein dorpje maakt hĳ een scherpe bocht. Maar hoe ik ook stuurde, de auto gleed gewoon rechtdoor, recht tegen zo’n hoge, Franse stoeprand aan. Met een flinke stoot kwamen we tot stilstand. Een inspectie leerde me al snel dat ik geen meter meer kon rĳden. Terug in de auto drong het tot me door. We moesten over een paar dagen vertrekken van de camping, met z’n negenen, een vouwwagen, een hoop bagage, geen vervangend vervoer. Hoe moest dat nu? Ik wist het even niet meer en de tranen rolden over mĳn wangen. Op dat 98

moment sloeg mĳn dochter een arm om me heen en zei: „Het komt wel goed, pap.” Twee jaar later vertelde ze me dat dit moment veel voor haar had betekend. Dat ze daar, in de regen in Frankrĳk, had geleerd dat ook ouders het niet altĳd weten en verdriet mogen hebben. Dat we kwetsbaar

Ze had geleerd dat ook ouders het niet altijd weten mogen zĳn en dat ook mogen laten zien. Dat we met elkaar mogen huilen en mogen vertellen wat we moeilĳk vinden in ons leven. Wát waardevol. De les: Als wĳ als ouders wat minder perfect durven zĳn, zorgt dit ervoor dat onze kinderen hun ”levens-lat” wat lager kunnen leggen.

Reacties en vragen: info@terdege.nl

n e·t ...-:

•

netfoundation.nl/help-moses of doneer op NL08RABO0126930619

',;

wereldwijd bijbelgetro�! onderw1Js

Een slap lijfje. Bewegingloos. „Hadassa!” Ze legt het kind in het bevroren gras en grijpt naar haar mobiel, terwijl ze bij het meisje neerknielt. 1-1-2. „Dorpsstraat 7!” gilt ze in het apparaat. Vanuit de verte dringt een stem tot haar door: „Herhaal het adres. Blijft u vooral rustig. Herhaal het adres…” TEKST: JEANNETTE WILBRINK-DONKERSTEEG BEELD: GETTY IMAGES

100

De laatste woorden van een verre voorvader Beekhuizen, 15 december 1998

andaag is voor het verleden! Ze stampt de natte sneeuw uitbundig van haar schoenen en hangt met een feestelĳk gevoel haar jas in de garderobe. De dame bĳ het loket knikt haar lachend toe als ze haar pasje laat zien. Lotte grinnikt in zichzelf. De vreugde straalt ongetwĳfeld van haar gezicht af. Ze had al veel eerder moeten vragen of Hadassa een dag naar haar ouders mocht. Zĳ genieten daar immers evenveel van als het kleintje zelf. En Boaz en Ruben zĳn ook alleen maar blĳ dat ze een keer mogen overblĳven op school. Ze doet niemand tekort en kan zich de hele dag onbekommerd wĳden aan haar passie, de genealogie. In de altĳd stille studiezaal zit nog geen mens op dit vroege tĳdstip. Lotte kiest een plek en kĳkt peinzend door het raam. Waar is ze ook alweer gebleven, de laatste keer dat ze hier zat? De Burgerlĳke Stand vanaf 1811 kun je in deze zaal zelf pakken. Maar nee, wat zĳ vandaag zoekt, gaat verder terug. Ze neemt twee formulieren van de stapel en vult die bedachtzaam in. „Fami-

liearchief Jordense, met name de jaren 1795 tot en met 1800.” En „Ingekomen en uitgaande stukken van de Ambtsjonkers, periode 1795 tot en met 1800.” Dan zet ze een notitie in de kantlĳn: „Schrift met dagboekaantekeningen Trĳne Jordense zou ik eveneens graag opnieuw inzien. B.v.d.” Beekhuizen, 18 december 1798

Een donkere schim repte zich rond de wagen die zojuist nog was aangekomen. Gemompel klonk door de stille straat. Als postknecht was hĳ wel wat gewend, maar wagens uitspannen op een gure decemberavond na elven beviel Jozias Jordense niet. De wind was gemeen koud en er viel natte sneeuw. Hĳ verlangde naar zĳn bedstee, naar Trĳne en de kinderen. Toen er aan de overkant gerucht klonk, keek hĳ op. Ook dat nog! In het licht van de lantaarnpaal ontwaarde hĳ Levert Mulder, zĳn collega die hem niet kon luchten of zien sinds Jozias zes jaar geleden met Trĳne was getrouwd. Levert had haar willen hebben. Nu dat niet gelukt was, maakte hĳ Jozias week in, week uit het leven zuur. Even leek het 101

voorbĳ te zĳn toen Levert zelf met Dina Voskuil in het huwelĳk trad en een zoon kreeg. Maar Dina was nog bleker, stiller en magerder geworden dan zĳ voor haar huwelĳk al was. En Levert was alleen maar grimmiger gaan kĳken. Trĳne merkte wel dat Levert Jozias nooit met rust liet. Jozias kon het niet voorkomen. Wat er bĳ hun baas, de postmeester, gebeurde, hield hĳ voor zichzelf. Maar Levert wist hem de laatste tĳd geregeld ook op hun eigen erf te vinden. Trĳne maakte zich zichtbaar zorgen, was doodsbang dat Levert hem iets zou aandoen. Jozias’ woorden dat hĳ in Gods hand was, konden haar niet geruststellen. Het was vanwege haar dat hĳ Levert vanmorgen duidelĳk had gemaakt dat hĳ het getreiter niet langer slikte. Blĳkbaar wilde Levert nu weten of hĳ zich aan die belofte zou houden. Met zĳn armen over elkaar leunde de kerel tegen de paal, terwĳl hĳ uitdagend riep dat Jozias maar eens op moest komen. „Als gĳ het hart hebt, kom dan eerst bĳ mĳ”, antwoordde Jozias kalm en hĳ ging door met zĳn werk. Totdat er een schaduw over hem viel. „Schei toch uit, Mulder”, zei Jozias. „Zó kunt gĳ straks geen kerstfeest vieren.” De ogen die zĳn blik ontmoette, stonden zo vol haat dat hĳ ervan schrok. Beekhuizen, 18 december 1998

„Klaar, mam? Gaan we nu met de metaaldetector?” „Nu? Véél te koud buiten!” Lotte trekt de stekker van het strĳkĳzer uit het stopcontact en kĳkt haar zoons plagend aan. Boaz en Ruben protesteren hevig. Ze heeft het beloofd, roepen ze om het hardst. Gelĳk hebben ze. Vandaag zouden ze gaan zoeken met de metaaldetector die ze eerder deze maand van Leo kreeg. Zĳn bĳdrage aan haar poging om haar familiegeschiedenis „boven de grond te krĳgen”, had hĳ gezegd. De jongens 102

waren zo mogelĳk nog opgetogener geweest over het cadeau dan zĳzelf. Ze hĳst Hadassa in haar jasje, trekt een muts over de blonde krulletjes en knoopt haar sjaal vast. Dan houdt ze de ingepakte kabouter een eindje van zich af en kĳkt lachend in de grote, donkere ogen waarin twee heldere lichtjes branden. Ze kust de roze wangen in het ronde gezichtje. Een heerlĳk kind. Even knuffelt ze het kleintje. Ze weet zich schatrĳk. De jongens rennen al naar buiten met de detector. „Voorzichtig, hè!” roept ze hen na, terwĳl ze haar eigen jas pakt. „Dat ding is duur!” Het erf is een plaatje. De winterzon betovert het blad van de beukenhaag, zodat het van goud lĳkt. Rĳp ligt op de buxus en op de bruin verdroogde bollen van de annabelle. Ze staat stil met Hadassa aan haar hand en kĳkt om zich heen. Dit is hun thuis, haar ouderlĳk huis en het huis van haar voorgeslacht. Ze is elke dag blĳ dat Leo en zĳ het konden kopen en restaureren, maar vandaag voelt ze beklemming om de ontdekking die ze deze week deed in het gemeentearchief. Wat heeft zich in vredesnaam allemaal afgespeeld rond hun idyllische bedoening? Moord. Doodslag. Hier ergens vloeide het bloed van een verre voorvader. Boaz rent naar haar toe. „Kom nou, mam! We hebben ook al een schep!” Een fragment flitst door haar hoofd. „Graaf dieper, mens, en je zult nog meer gruwelen vinden...” Waar komt dat vandaan? Uit de Bĳbel? Tot nu toe heeft haar hobby veel voldoening gegeven, vragen beantwoord, nieuwsgierigheid bevredigd. Toen ze dit huis kochten, raakte ze in de ban van haar familiegeschiedenis. Meer dan ooit beseft ze dat je als mens niet uit de lucht komt vallen, maar wortels hebt, een verleden dat spreekt in je denken, je doen en laten. Gefascineerd zoekt ze uit wat voor mensen het eigenlĳk waren van wie zĳ afstamt, en hoe hun leven er-

Kerstverhaal

uitzag. Naarmate ze meer leest en leert, groeit het besef dat iemand zĳn eigen tĳd pas echt gaat verstaan als hĳ in de historie geworteld is. Steeds vaker ervaart ze dat mens-zĳn betekent: door God in ruimte én tĳd geplaatst. Natuurlĳk wist ze dat ze ook op ellende zou stuiten. Dat hoort helaas eveneens bĳ het vak. Jonggestorven moeders, baby’s die hun eerste verjaardag nooit haalden. Dit soort schrĳnende situaties komt in haar familiegeschiedenis net zo goed voor als in die van alle andere mensen. Ze heeft bovendien ontdekt dat ze van een dief afstamt. Een van de oude archiefstukken bericht over een voorvader die „twee takkenbossen” ontvreemdde van een „onafgesloten erf.” De man moest twee weken de gevangenis in; voor elke takkenbos een week. Toen ze het aan haar oudtante vertelde, had die verschrikt het hoofd geschud. Zulke vuile was hang je niet buiten! Lotte glimlacht. De arme sloeber had het vast niet breed toen hĳ tot zĳn daad kwam. En dan nog: kan zĳ het helpen? Maar het gruwelĳke einde van Jozias Jordense heeft haar op de een of andere manier getroffen toen ze er van de week over las in het gemeentearchief. Zo’n drama in je eigen familie en –vermoedelĳk– in je eigen tuin, dat komt dichtbĳ. Ze zet Hadassa in het speelweitje op de wipkip naast de schommel en de glĳbaan. Boaz en Ruben ruziën over de vraag wie het eerst de metaaldetector mag gebruiken. Het wordt tĳd dat ze ingrĳpt. De voortuin hebben ze in de afgelopen anderhalve week doorzocht. Met geen andere opbrengst dan een handvol oud ĳzer. Ze moeten nu de strook langs de haag naast het huis maar eens onder handen nemen. Beekhuizen, 18 december 1798

„Weet wat ge doet, Levert”, zei Jozias dringend. „Ik heb u nimmer

kwaad gedaan. Ge stort uzelf in het ongeluk. Denk aan uw kind.” Hĳ dacht aan zĳn eigen kroost. Uit voorzorg bracht hĳ zĳn hand dicht bĳ zĳn mes. Levert greep hem bĳ de borst en duwde hem schuddend achteruit. Terwĳl Jozias probeerde zich los te worstelen, merkte hĳ dat Levert al lopend de houten knaap van de postwagen greep. Hĳ begon ermee te slaan. Jozias hief zĳn arm afwerend voor zĳn hoofd en vocht om op de been te blĳven. Hĳ moest terug naar Trĳne! Hĳ wist zich aan zĳn belager te ontworstelen en vluchtte in de richting van zĳn huis. Het was niet ver. Hĳ zou het halen. Hĳ wilde naar binnen. De deur op slot doen. Daar was het hek in de beukenhaag al. Hĳ sprong eroverheen, maar hoorde bĳna meteen dat zĳn achtervolger hetzelfde deed. Hĳ rénde. Een nieuwe slag dreunde neer op zĳn hoofd. Hĳ wankelde, voelde dat hĳ onderuit ging en tastte naar zĳn mes in een poging zich te beschermen. Levert was hem voor. Hĳ rukte het mes uit zĳn hand en stak toe. Voetstappen klonken. „Wat bliksem, kerel”, schreeuwde de stem van buur Derks. „Schei uit, hĳ heeft genoeg!” Vanaf de grond klonk zacht kermend: „Eeuwig Trouwe, ontferm U! Over Trĳne. En... over... ons... nageslacht.” Het gefluister ging over in gerochel. Beekhuizen, 18 december 1998

„Béét!’ juicht Boaz, terwĳl hĳ opgewonden naar het schermpje wĳst. De detector piept en een rood lampje flikkert. „Hier zit iets in de grond, mam!” „Geen goud of zilver in elk geval”, constateert Ruben, die over de schouder van zĳn broer meekĳkt. „Aan de kant!” commandeert Boaz. „Ik ga graven!” Hĳ wroet in de grond als een jonge hond die een kluif ruikt. Al gauw

stuit zĳn schep op iets hards. Hĳ schraapt het zwarte zand weg. Lottes hart slaat over als Boaz zĳn schat uit de grond trekt. In zĳn hand houdt hĳ een halfvergaan houten lemmet met een ĳzeren punt die ondanks roestige strepen en vlekken nog behoorlĳk scherp lĳkt. Even bekĳkt hĳ het verbaasd, dan zegt hĳ triomfantelĳk: „Een mes! Een echt antiek mes.” Lotte neemt de vondst van hem over. Een beetje duizelig draait ze het ding om en om. Het zal toch niet...? Dit is even geweldig voor een amateurgenealoog als huiveringwekkend voor een nakomeling van Jozias Jordense! Zal ze de jongens vertellen van haar ontdekking in het archief? Zal ze zeggen wat ze vermoedt? Ze kĳkt naar hun stralende snuitjes, terwĳl ze opgewonden om haar heen springen. „Dit is best bĳzonder”, zegt ze. „Echt oud! We moeten het maar goed bewaren.” Terwĳl Boaz en Ruben speculeren over de leeftĳd van het mes, kĳkt ze richting de speelwei. Hadassa heeft de loopklossen gevonden en stapt daar nu stuntelig op rond: twee omgekeerde, oranje tonnetjes onder haar voeten, haar kleine handschoenen geklemd om de touwen waarmee ze moeizaam de klossen optilt. De peuter vermaakt zich nog, ze kunnen wel even verder zoeken. Ruben is aan de beurt. Het duurt een tĳdje voor de detector weer een signaal geeft. Opnieuw komt de schep eraan te pas en opnieuw kĳken ze gespannen toe naar wat er boven komt. Het blĳkt een roestige spĳker te zĳn. Teleurgesteld smĳt Ruben het ding in de struiken. Dan zet hĳ zĳn speurtocht voort. Lotte loopt mee met een hoofd vol gedachten over de geschiedenis van het mes dat ze vasthoudt. Totdat ze zich bewust wordt van een stilte die ze niet vertrouwt. Hadassa...? Ze kĳkt op en slaakt een kreet. 103

Boven aan de glĳbaan in de speelwei hangt stil een bundeltje. Een kleine jas. Een mutsje met een rond gezicht erin, waarvan de kleur niet klopt. Een sjaal. En één oranje loopklos aan een touw dat blĳkbaar is blĳven steken achter het begin van de glĳbaan. De tweede loopklos ligt in het gras eronder. „Hadassa!” Lotte gilt en rent. Ze nadert de glĳbaan. Dit is mis. Heel erg mis. Vaag beseft ze dat gillen niet helpt, maar ze kan niet stoppen. Ze strekt haar hand uit naar het meisje dat daar hangt met een blauw aangelopen gezichtje en een opengesperde mond. Nu is het zover! Dat wat ze het meest vreest sinds ze moeder is, wordt werkelĳkheid. Ze verliest een kind! Ze schreeuwt tot God. Wat moet ze doen? Het mes! Ze heeft het mes nog in haar hand! Zodra ze zich dat realiseert, steekt ze het al achter het strakgespannen touw van de loopklos. Ze rukt. Het touw knapt. In een reflex vangt ze het lĳfje dat losschiet op in haar armen. Een slap lĳfje. Bewegingloos. „Hadassa!” Ze legt het kind in het bevroren gras en grĳpt naar haar mobiel, terwĳl ze bĳ het meisje neerknielt. 1-1-2. „Dorpsstraat 7!” gilt ze in het apparaat. „Mĳn dochtertje is gestikt! Wat moet ik doen?!” Vanuit de verte dringt een stem tot haar door: „Herhaal het adres. Blĳft u vooral rustig. Herhaal het adres...” „Dorpsstraat 7”, snikt ze. Beekhuizen, 19 december 1798

Het was even na halftwee toen er bĳ ”rigter” Den Haen op het raam werd gebonsd. Slaapdronken klom hĳ uit de bedstee. Nog voordat hĳ het raam geopend had, hoorde hĳ het al. Beneden klonk een gedempt: „Moord!” Volgens de boodschapper was een zekere Jozias Jordense doodgeslagen door zĳn collega-postknecht 104

Levert Mulder. De ”rigter” wist wat hem te doen stond. Hĳ zette zĳn slaapmuts af en liet de ambtsdokter, de chirurgĳn, de gerichtsboden en de ambtsdienaar bĳeenroepen. Tegen halfvĳf die morgen stond het gezelschap rond het dode lichaam van Jozias Jordense. Binnen zat Trĳne volkomen ontredderd bĳ de schouw in de keuken, te midden van enkele buren die haar ontdaan en machteloos probeerden bĳ te staan. Met doffe ogen keek ze op, toen er gerucht rond het huis klonk. Jacob Derks, de buurman die Jozias gevonden had op het moment dat hĳ werd aangevallen, ging kĳken en kwam terug met de boodschap dat de ”rigter” het huis liet omsingelen. Naar zĳn voorspelling dat ze de dader geenszins zouden aantreffen, aangezien die reeds uren eerder was weggevlucht, hadden de heren niet willen luisteren. Jacob had hem nota bene zelf het hek uit zien rennen, het blinkende mes nog in zĳn hand. Bĳ het aanbreken van de nieuwe dag werd het lichaam van Jordense onderzocht. Mulder diende te worden opgespoord, evenals het moordwapen dat, voorzien van een verklaring, naar het Hof van Justitie moest worden gestuurd.

blĳven hangen. Aan de glĳbaan. En om haar nek. Vraag me niet hoe. Ik was daar...” Ze wĳst naar de plek waar de metaaldetector nog op de grond ligt. De man raapt iets op. „Wat is dit?” „Een mes”, brengt ze moeizaam uit. Hĳ blĳft haar aankĳken. „Ik heb het touw ermee doorgesneden. Het is oud. We hadden het net gevonden.” Terwĳl ze praat, houdt ze haar blik op Hadassa gericht. De enge blauwe kleur trekt weg. Twee ambulancemedewerkers rollen een brancard uit de auto. „Ik zoek onze familiestamboom uit. Volgens mĳ is een verre voorvader van mĳ met dit mes vermoord. En nu...” Ze kĳkt de man smekend aan. „... heeft het het leven van mĳn kind gered?” Hĳ knikt geruststellend. „U had geen moment later moeten ingrĳpen!” Waar komt Leo opeens vandaan? Wie heeft hem gewaarschuwd? Zo wit heeft ze zĳn gezicht nog nooit gezien. Plotseling huilt ze, met gierende uithalen. De man met de snor herhaalt kort wat zĳ hem zojuist verteld heeft. „God”, zegt Leo met een stem die ze niet kent. „Hĳ maakt het kwade goed.”

Beekhuizen, 18 december 1998

Beekhuizen, 24 december 1798

Een ongekend gevoel van hoop laait in haar op als ze merkt dat er beweging komt in het lĳfje van Hadassa. Ze dankt en bidt onsamenhangende woorden. Boaz en Ruben staan naast haar, maar ze verstaat niet wat ze zeggen. Een loeiende sirene nadert. Ze ziet dat Hadassa snakt naar adem. Mensen in gele pakken knielen naast het kind neer. Een kleine man met een enorme snor kĳkt Lotte doordringend aan. Wat is er gebeurd?’ Ze wĳst omhoog. „Ik denk... Ze speelde met loopklossen... Waarschĳnlĳk wilde ze daarmee de glĳbaan af. Er moet er eentje zĳn

Levert Mulder en het mes dat hĳ gebruikt had, bleken spoorloos. De smid die op de rampavond nog even een luchtje schepte, had hem langs zien rennen. De dominee die terugkwam van een laat bezoek eveneens. Beiden beweerden stellig dat de voorvluchtige op dat moment niets in handen had. Ook geen mes. Rigter Den Haen liet het struikgewas langs de route die Levert gelopen had, uitkammen. Het moordwapen werd niet aangetroffen. Hĳ stelde een signalement op, maar de dader bleef onvindbaar. Dina, zĳn zwĳgzame

vrouw, verklaarde onder ede dat ze niet wist waar Mulder uithing en vertrok met haar jongen naar familie in Duitsland. Trĳne rouwde. Dag en nacht zat ze bĳ de kist. Toen ze op de morgen van de begrafenis radeloos uitriep: „Waarom?!” was het alsof ze Jozias hoorde zeggen: „Ik ben in Gods hand.” Ze begreep het niet en aanvaardde het niet, maar voor het eerst vermoedde ze diep vanbinnen dat de dood niet het laatste woord kon hebben. Zoekend en tastend zou ze verdergaan, omwille van het nageslacht aan wie Jozias volgens buur Derks zĳn laatste gebed had gewĳd. Beekhuizen, 24 december 1998

Lotte kan zich niet concentreren. Leo heeft haar vanmiddag naar het gemeentearchief gestuurd. Hadassa lĳkt al helemaal de oude sinds het ongeluk van vorige week, maar Lotte kan de gebeurtenis niet van zich afzetten. Voortdurend duikt het beeld van haar jongste –slap, blauw, bĳna gewurgd– op in haar hoofd. ’s Nachts slaapt ze onrustig. Er gaat geen uur voorbĳ zonder dat ze even bĳ het kleintje kĳkt, een hand op haar hoofd legt, een schoudertje streelt. Overdag verliest ze haar geen moment uit het oog. Het liefst zit ze met Hadassa op schoot. Er komt weinig uit haar handen. Met de vreemde verstrengeling van heden en verleden weet ze geen raad. Wie was Levert Mulder? Waar is hĳ gebleven en vooral: wat heeft hĳ met het mes gedaan? Is het mes dat Boaz vond inderdaad het moordwapen? Zonder dat mes had ze Hadassa niet zo snel kunnen losmaken. De kans dat ze nu nog leefde, was in dat geval minimaal. Daarover zĳn de artsen duidelĳk geweest. Elke seconde telde toen het meisje verstrikt raakte in het touw van de loopklos. Bizar! Of... wonderlĳk? Misschien geeft het haar rust als ze de feiten verder uitzoekt, denkt Leo.

Zĳn kerstvakantie is begonnen en hĳ past op de kinderen. Ze buigt zich over het vergeelde papier en leest voor de tweede keer het signalement: „Oud circa 34 á 35 jaar, middelmatig van grote en dikte, slĳk, bruĳn hair, redelĳk geset en pokdalig van wezen, dragende een boomzĳde wames en dito broek en een ronde hoed, rap op zeĳne benen, dragende meestentĳts schoenen met riemen.” Dat was Levert Mulder – voorgoed verdwenen, aldus dit document. De ”knaap” waarmee hĳ eerst op Jozias Jordense insloeg, is op de plaats van delict teruggevonden, ontcĳfert ze op dezelfde pagina. Met een paar tikken op de toetsen van de computer in de studiezaal zoekt ze naar de betekenis van het woord. „Knaap: een soort van hefboom om wagens op te lichten.” En het mes? Ze leest en herleest. Buurman Jacob Derks heeft gezien dat Mulder Jordense aanviel en dat hĳ met het mes nog in zĳn hand het hek uit stormde. De smid en de dominee hebben de dader op straat gesignaleerd, maar zonder mes. Dan ligt het voor de hand dat Mulder het wapen heel dicht bĳ de plek waar Jordense stierf heeft weggegooid of verstopt. In de tuin dus. Even lacht Lotte om zichzelf. Wetenschappelĳk verantwoord is haar conclusie vast niet, maar zĳ weet genoeg. Wat twee eeuwen geleden een moordwapen was, heeft nu het leven voor haar kind gebracht. Kwaad werd ten goede gekeerd. Ze staart door het raam. Het is tĳd om naar huis te gaan en samen met de kinderen kerstavond te vieren. Het wordt al donker. De straat is grĳs en halfduister. Maar op de zwarte schimmen van winkelende mensen vallen stralen van de feestverlichting.

Eerder verschenen onder de titel ”Mes” in de bundel ”Lichtjes in je ogen”, uitg. Mozaïek, 2011. 105

Streep de 75 woorden uit de berĳmde psalmen weg. Wat blĳft over?

106

Winterwoordzoeker

Woordzoeker

PRĲZEN 1e prijs Een overnachting voor twee personen (incl. ontbĳt) in een deluxe kamer bĳ De Luntserse Boer: lunterseboer.nl.

2e prijs

ACHTING

KOSTELĲK

ADEM

KROON

BARMHARTIG

LEER

BELOFTE

LIEFLĲK

BĲSTAND

MENSDOM

BLĲDSCHAP

MOED

BOEK

MOND

3e prijs

DANKBAAR

NAAM

DAUW

NAGESLACHT

DEUGD

ONSCHULDIG

DEUR

ONTZAG

High tea voor vier personen bĳ de Beeldentuin in Garderen: lunchroomderozentuin.nl.

DUISTERNIS

RĲKDOM

EERBIEDIG

ROEM

FEESTUUR

SCHADUW

FLONKERVUUR

SPOOR

GEBED

STEM

GEBOORTE

TENT

GEDURIG

TONG

GELAAT

TOORN

GELOOF

TRAAN

GELUKKIG

TROOST

GENADE

TROUW

GLORIE

VEILIG

GOED

VERLANGEN

GRONDSLAG

VĲAND

HAASTIG

VOLK

HARTELĲK

VOORSPOED

HEERLĲK

VREDE

HEIDENDOM

VREUGDE

HEILIG

VREZE

HEIR

WANDEL

HEMEL

WERKER

HUIS

WIND

JEUGD

ZALIG

JUICHEN

ZIELSVERDRIET

KIND

ZIEN

KNIEL

ZOEKEN

KOMST

Een overnachting bĳ B&B Frieda’s Rusthoeve in Garderen. Meer info: bedandbreakfast.nl (zoek op Frieda’s Rusthoeve).

4e prijs Een waardebon van 75 euro van Het Olde Jagthuys in Barneveld: hetoldejagthuys.nl.

5e prijs

Een waardebon van 50 euro van Hoedenhuis ‘t Matelootje in Gouda: matelootje.nl.

6e prijs Ecologisch poetsen en wassen doe je met dit Startset Pro. Beschikbaar gesteld door eenvoudiglevenshop.nl.

7e t/m 10e prijs

Setje van twee beige, lange kaarsen, terdege. nl/shop.

Zend de vier oplossingswoorden uiterlĳk 2 januari 2024 in. Per e-mail: woordzoeker@terdege.nl of per post: Terdege winterwoordzoeker, Postbus 613, 7300 AP Apeldoorn. 107

Boek je favoriete plek voor 2024

vakantieplezier voor jong & oud

Maakt u

Happiness g elukkig? Doneer

4 kinderbijbels voor

€20

Haar naam betekent geluk. Maar daar is weinig van te merken in het leven van dit meisje. Als jongste van negen kinderen, was ze al op zesjarige leeftijd wees. Dankzij uw gift krijgen kinderen als Happiness onderwijs, horen ze over de Heere Jezus, en hebben zij een toekomst. Gelukkig!

Uw gift is welkom op NL74 RABO 0335 3074 50 of via de QR code. Of word sponsor via stephanos.nl/ikhelp

Uw decembergift wordt verdubbeld! Scan de QR-code en doneer!

www.stephanos.nl

SCHRIJF JE IN en blijf op de hoogte! Mis geen enkel detail! Schrijf je in voor de NIEUWSBRIEF en ontvang elke twee weken een flinke dosis BEZINNING, INSPIRATIE en ONTSPANNING in je inbox. Zo blijf je op de hoogte van het LAATSTE NIEUWS, evenementen, pakkende blogs, GLOEDNIEUWE ITEMS in de webshop en nog veel meer.

GA NAAR TERDEGE.NL/NIEUWS OF SCAN DE CODE 12 DECEMBER 2023 TERDEGE

109

110

Gerda en Marianne, weldadig tegendraads Eenvoudig en sober. Zo kun je de aanpak noemen van Gerda Klaver-Natchende en Marianne van Helden in Guinee-Bissau. Het maakt dat hun werk toegankelijk is voor een kwetsbare groep: gehandicapte kinderen. Die leven in een land dat deuren voor hen gesloten houdt. Bij Gerda en Marianne van Stichting Kimon, project Jedidja, zijn ze welkom. Weldadig tegendraads heet zoiets en alleen al daarom verdienen ze onze steun. TEKST: AB JANSEN BEELD: JACO KLAMER

111

Speciaal aanbevolen PU RI TEI NSE BIOGR A FIEËN

EEN VROEGRIJPE VRUCHT

C.H. Spurgeon

Vrede vinden in de stormen van het leven

T HU I S KOME N

Hugo Binning (1627-1654)

BI J BE L ST U DIE S OV ER H ET B OEK JOZ UA

184 pagina’s

16,

Vrede vinden in de stormen van het leven C.H. Spurgeon

Charles H. Spurgeon beschrijft in deze bundel de hoop die God schenkt aan de gelovige wanneer hij in strijd en moeite verkeert.

200 pagina’s ds. w. harinck

14,95

160 pagina’s

15,95

Ds. C.J. Meeuse

Een vroegrijpe vrucht

Thuiskomen

Ds. W. Harinck

Ds. C.J. Meeuse

Deze Bijbelstudie neemt ons mee door het boek Jozua. De intocht, de verovering en de verdeling van Kanaän zijn geschiedenissen vol van onderwijs. Jozua is daarin de centrale persoon. Meerdere keren zien we in hem een type van Christus.

Het korte leven van Hugo Binning – hij werd slechts 26 jaar – heeft een rijke zegen nagelaten voor Gods Kerk, niet alleen in Schotland, maar ook in Nederland en in andere landen, tot in onze dagen toe.

K RO ON G E T U IG E N

Zoeken vinden EN ZEKER

De heraut van de Bruidegom W.B. Kranendonk

• NEGEN OVERDENKINGEN OVER JOHANNES DE DOPER

176 pagina’s

15,95

Ds. S.W. Janse

De heraut van de Bruidegom Ds. S.W. Janse

Op de vlucht voor thuis

72 pagina’s

Het leven van Esther John

10,95

Op de vlucht voor thuis

W.B. Kranendonk

In deze bundel wordt in negen overdenkingen op Tijdens haar middelbare schoolopleiding kwam verschillende aspecten van de prediking van Johan- Esther John in aanraking met de Bijbel. Jarenlang nes de Doper ingegaan. De kern van zijn boodschap las ze die in het geheim. Daardoor kwam ze tot was: ‘Zie, het Lam Gods’. Steeds weer wees hij van bekering. Uiteindelijk vluchtte ze voor haar familie zichzelf af en naar Degene Die na hem kwam. omdat die haar wilde uithuwelijken.

De opiumslaaf

Gestrikt ontsnapt

184 pagina’s

200 pagina’s

14,95

Gestrikt en ontsnapt

De opiumslaaf

Om tewerkstelling in Duitsland te voorkomen, meldt Leen Roeleveld zich aan om in Frankrijk dienst te doen als matroos. Wanneer zijn schip beschadigd raakt, moet hij noodgedwongen lange tijd op Jersey verblijven.

De Chinese Hsi kwam in contact met Britse zendelingen, voor wie hij vertaalwerk gaat doen. Daardoor raakte hij goed bekend met de Bijbel. Door het lezen daarvan kwam hij tot het inzicht dat de Bijbel de waarheid is. Hij bekeerde zich tot het christelijk geloof.

Jack en Riet van der Hout-Roeleveld

24,95

Zoeken en zeker vinden M. Timmermans

Johan von Breitfeld is een jonge Duitse smidsleerling die de verschrikkingen van de Dertigjarige Oorlog (1618-1648) meemaakt. Hij komt in contact met meerdere kinderen van God en begint aan een zoektocht naar de waarheid.

Mysterieuze verdwijningen bij de misjkan

Howard Taylor

Een Scheveningse visser op bezet Jersey 1942-1945

Jack en Riet van der Hout-Roeleveld

736 pagina’s M. Timmermans

Howard Taylor

Ga naar uw boekhandel, bestel op debanier.nl of bel 055-5390650

192 pagina’s Corné Stout

11,95

Mysterieuze verdwijningen bij de misjkan

Corné Stout

Wat voelt Micha, een priesterzoon uit Gibeon, zich ellendig als hij door een stel jongens in de struiken wordt geduwd. Gelukkig schiet Hadassa hem te hulp en neemt hem mee naar Joram, die behalve wijnboer ook geneesheer blijkt te zijn.

uim twintig jaar werken Gerda KlaverNatchende en Marianne van Helden in Guinee-Bissau, een land in WestAfrika, waarvoor de meesten van ons de atlas moeten pakken om te weten waar het ligt. Wie –zoals wĳ van de RD-actie– hun project steunt, kan er gerust op zĳn dat twee zeer ervaren veldwerkers aan het roer staan. Kimon heet de stichting waarmee Gerda en Marianne hun werk in 2003 startten. Dat bestond toen nog uit het bieden van medische hulp vanuit een kliniek in het dorp Foia en kinderevangelisatiewerk. In 2012 kreeg de hulp aan gehandicapte kinderen vaste vorm met het nieuwe project Jedidja vanuit het stadje Buba. Sindsdien is met vier woorden spreken voorschrift: Stichting Kimon, project Jedidja.

Best bijzonder, al zo lang twee vrouwen aan het roer Marianne: „Toen we in 2003 in GuineeBissau begonnen, kenden we elkaar niet. We hadden afzonderlĳk gesolliciteerd om uitgezonden te worden naar dit land. Toen we beiden werden aangenomen had ik wel zoiets van: Oh, moet ik samen met Gerda? En jĳ: Moet ik samen met Marianne?” Marianne vertelt dat ze werd bemoedigd door wat de Canadese zendelinge Isobel Miller Kuhn (1901-1957) in een boek schreef. „Zĳ had het over twee dames die voor China Inland Mission (CIM) naar het binnenland van China werden gestuurd. Iedereen vroeg aan de toenmalige directeur hoe hĳ die keuze had kunnen maken. Toen de man na een jaar op bezoek ging, verwachtte hĳ veel problemen tussen die twee, maar tot zĳn grote verrassing zag hĳ dat het werk enorm was opgebloeid. Hĳ vroeg aan de meiden hoe dat kon. Ze zeiden: „Wĳ zĳn elk een diamant en zoals u weet, kan een diamant alleen worden geslepen met een andere diamant. En inderdaad, wĳ verschillen erg van elkaar, maar doordat we elkaar slĳpen, kunnen we nog meer stralen voor de Heere.” Dat zette me aan het denken: misschien heeft God dat ook op het oog met Gerda en mĳ. Want ja: Ik zit heel anders in elkaar dan Gerda en wĳ hebben alle twee andere kwaliteiten.”

Hoe is het werk onder gehandicapte kinderen op jullie weg gekomen? „We hadden op een gegeven moment de indruk dat we medisch werk zaten te doen dat in het naburige ziekenhuis thuishoorde. Dus zeiden we tegen elkaar: Welke taak heeft God voor ons hier in Guinee-Bissau? Voor een antwoord zĳn we met elkaar in gebed gegaan. We deden zondagsschoolwerk en iedere keer als we op weg daarheen gingen, kwamen we langs een toverdokter waar we vier, vĳf gehandicapte kinderen zagen. Die namen we zondags weleens mee naar de kerk. In andere dorpen kwam ik ook vaak kinderen met een handicap tegen.” Belangrĳk was ook het contact met een jongen in een ziekenhuis. Gerda: „Hĳ was uit een boom gevallen en zou daarvoor behandeld worden. Wat bleek? De jongen lag al meer dan een jaar plat op zĳn rug in een ziekenhuisbed zonder dat er iets voor hem gedaan werd, geen revalidatie, niets. Zĳn moeder sliep iedere avond op een matje op de grond naast hem. Soms maakte de jongen zĳn moeder wakker om haar te vragen de kakkerlakken op zĳn gezicht te verjagen. Vanwege zĳn verlamming kon hĳ die niet zelf weghalen. Iedere keer als we in de hoofdstad Bissau waren, bezochten we hem. We hebben hem op een dag een audioplayer met daarop Bĳbelverhalen gegeven, want een Bĳbel vasthouden lukte niet meer. Mede door die verhalen is hĳ tot geloof gekomen. Uiteindelĳk is de jongen overleden. Zĳn dood heeft ons aan het denken gezet. Hĳ lag daar gewoon te verpieteren, te wachten op zĳn dood! Heel ingrĳpend vonden we dat. En hĳ bleek niet de enige te zĳn. Voor mensen met een handicap was in dit land helemaal niets geregeld.”

Wat werd jullie aanpak? „We besloten kinderen niet permanent op te nemen in het trainingscentrum in Buba. Want dan kun je slechts een kleine groep helpen en bestaat de kans dat iedereen zĳn kind bĳ jou op de stoep komt leggen. Door kinderen in hun thuissituatie te bezoeken, kun je er veel meer helpen. (Momenteel zĳn dat er ruim 500, AJ). En: 113

Dorpsstraat 119 (0180) 63 11 11 Geopend 9:00-18:00, vrijdag tot 21:00 2761 AN Zevenhuizen voorbrood.nl zaterdag 10:00-17:00

RD-actie West-Afrika

de familie blĳft verantwoordelĳk voor de zorg. Dit past ook binnen de Afrikaanse cultuur om voor elkaar zorg te dragen. Alleen gehandicapte kinderen vallen buiten die zorg. Bang als ouders zĳn dat zulke kinderen geen volwaardige mensen zĳn, maar boze geesten die een familielid kwaad kunnen doen. Die angst moet je op de een of andere manier zien te overwinnen. Door voorlichting en door zelf het goede voorbeeld te geven en deze kinderen te omarmen.” In het trainingscentrum ontvangen Gerda en haar team meerdere keren per jaar zo’n twintig tot veertig kinderen met hun ouders voor training, voorlichting en onderlinge ontmoeting.

Marianne, jij houdt je vooral bezig met kinderevangelisatie? „Klopt, want enkel bezig zĳn voor het hier en nu is niet ons doel. Uiteindelĳk gaat het om de eeuwigheid en de boodschap dat de Heere Jezus je kan bevrĳden van alle zonden, dat Hĳ je een zo veel beter leven kan geven, na dit leven.” Marianne wĳst erop dat het gehandicapt-zĳn ook een geestelĳke dimensie heeft. „Denk aan de angst die er is voor gehandicapte kinderen. Degen Die hen daarvan kan bevrĳden, is ten diepste de Heere Jezus.” Dat christenen in die positieve omgang met gehandicapten een voorbeeldfunctie hebben, bleek uit wat een scholier met epilepsie vertelde. In zĳn klas waren het vooral de christenen die opstonden om hem te helpen, zodra hĳ een epileptische aanval kreeg. Terwĳl anderen uit de buurt bleven, en geen hand uitstaken, kwamen juist deze jongeren naar hem toe. Ook bĳ de start van het club- en zondagsschoolwerk speelde een concrete ontmoeting een rol. „Als ik eraan denk, raakt het me weer”, zegt Gerda. Mamadu heette hĳ. Een jongen van zestien met een verstandelĳke beperking. Hĳ woonde vlakbĳ de kerk en als ik daarheen ging en hĳ zat buiten, zei ik altĳd: „Ga je met me mee?” En dat deed hĳ dan. Maar op een gegeven moment zagen we hem niet meer. Wĳ dachten: die gaat vast ergens

anders heen. Totdat we hoorden dat hĳ malaria had opgelopen en doodziek was. Toen hĳ voelde dat hĳ ging sterven, riep hĳ zĳn broertjes en zusjes bĳ zich om ze op de Heere Jezus te wĳzen. We hoorden dat hĳ al zondagsschoolliedjes zingend is overleden. Wat bleek: Mamadu ging ook steevast naar de zondagsschool. Dat hadden wĳ gemist”. Inmiddels zĳn er in en rond Buba 29 zondagsscholen actief, en draaien er 115 kinderclubs. Goed voor evangelisatie onder zo’n 6000 kinderen.

Waarom die kinderbijbelclubs? Marianne: „De kinderbĳbelclub is een soort onderstroom waaruit een kerk kan voortkomen. Ouders zeggen vaak: „Ik ben al zo verknocht aan allerlei rituelen, die kan ik niet loslaten, maar mĳn kind mag wel naar jullie Bĳbelclub komen.” Ze laten vrĳ gemakkelĳk hun kinderen naar de club gaan. En juist die kinderen zĳn dan weer de toekomst van de kerk. Daar komt bĳ dat ouders, maar ook tieners en oudere jongeren vaak komen luisteren. Vanuit dat evangelisatiewerk onder kinderen zĳn al veel jonge gemeentes ontstaan.”

Wat is de kracht van jullie werk? Gerda: „Het laagdrempelige ervan. Mensen die hier met hun gehandicapte kind komen, voelen zich thuis. We proberen ook nauw aan te sluiten bĳ hun leefwereld, en samen te zoeken naar oplossingen voor hun kind. Je merkt dat mensen ons weten te vinden. Dat als er een probleem is, algauw iemand zegt: heb je gehoord van Jedidja, daar kunnen ze je helpen.” Marianne: „Dat lokale vrĳwilligers en wĳzelf de kinderen thuis opzoeken, is ook heel belangrĳk. Dan ziet iedereen in het dorp dat we werkelĳk geïnteresseerd zĳn in deze kinderen. Dat is voor die kinderen zelf en voor hun familie vaak heel bemoedigend. Naar de omgeving toon je zo het goede voorbeeld.”

Een kwetsbare kant? Gerda: „Wat ons werk kwetsbaar maakt, is dat families in de dorpen nog heel veel zelf moeten doen. Wĳ kunnen hen hier in het 115

Kom jij in beweging voor hartverwarmende zorg? Een greep uit onze vacatures: • Coördinator zorg • Begeleider wonen • Huishoudelijke hulp Neem een kijkje op één van onze locaties.

Kijk op siloah.nl/vacatures voor alle vacatures

Ruﬀatti orgel, Miami Nu beschikbaar op Johannus LiVE

Zodra je de Church of the Epiphany in Miami, Florida (VS) binnenkomt, word je overweldigd door het Ruffatti-orgel, dat precies past bij de unieke architectuur van de kerk! Het orgel, ontworpen door de Italiaanse pijporgelbouwer Fratelli Ruffatti, is in 2001 gebouwd en geïnstalleerd. Naast het unieke ontwerp van het orgel is ook de klank zeer indrukwekkend. Het orgel heeft een grote diversiteit aan stemmen, die heel harmonieus samensmelten en voor een prachtig geheel zorgen. Ontdek meer op www.johannus.com of contact uw dichtstbijzijnde Johannus dealer.

www.johannus.com

Prachtig geluid versterkt door unieke architectuur

centrum trainen en voorlichting geven, maar vervolgens gaan ze met hun kind terug het binnenland in en moeten ze zelf aan de slag. Dan alles gaat een stuk langzamer dan wanneer je ze hier kunt houden. En ook de vrĳwilliger in hun dorp (die namens ons bĳ zo’n gezin betrokken is), moet geduld hebben bĳ het ter plekke blĳven begeleiden. Dat maakt ons werk kwetsbaar, want de ene keer doet een familie wel mee en de andere keer haakt ze af. Je moet blĳven stimuleren en motiveren en bemoedigen. Dat maakt dit werk heel pittig.”

Wat betekent de RD-actie voor jullie werk? „Het is al jarenlang een droomwens van ons dat we op ons trainingscentrum in Buba zorgeloos groepen kinderen met hun ouders kunnen ontvangen om ze toe te rusten, en dan gaat het zowel om gasten die voor het Jedidja-gehandicaptenwerk komen als om mensen van het kinderevangelisatiewerk. Zorgeloos betekent dat er voldoende ruimte is en genoeg faciliteiten. Nu lopen gasten vaak in de weg als hier ook ons kantoorpersoneel aan het werk is. Kinderen die hier overnachten, slapen tussen de bureaus en kantoorstoelen.” Het huidige onderkomen geschikt maken voor een meer professionele werkwĳze is hieraan gekoppeld. Zo zĳn ruimtes voor het geven van fysiotherapie meer dan welkom. „Het is nu echt behelpen”, zegt Gerda, „en dat zet een rem op het werk.” De tweede poot aan het werk, bezoeken aan huis in de dorpen, gaat ook profiteren van een mooie opbrengst van de actie. Zo staat de aanschaf van motorfietsen om de lange afstanden (over slechte wegen) te overbruggen, hoog op het wensenlĳstje van Gerda en Marianne.

Kinderen die hier ”overnachten, slapen tussen de bureaus en kantoorstoelen”

rd.nl/actie voor een compleet overzicht van de projectkosten 117

(advertorial)

“Een warm welkom: de start van onze droomkeuken” OP EEN ZATERDAGMIDDAG WAAIEN PETER EN MARIE KOSTER UIT HOEVELAKEN ‘NOG EVEN’ AAN BIJ ARTIC KEUKENS IN UTRECHT. NA EEN LANGE TOCHT LANGS ALLERLEI KEUKENZAKEN IN UTRECHT, BELANDEN ZE UITEINDELIJK IN DEZE NIEUWE SHOWROOM. “DE BEDRIJFSLEIDER HEETTE ONS HARTELIJK WELKOM EN VOORZAG ONS VAN KOFFIE MET WAT LEKKERS. ZO NOG NET VOOR SLUITINGSTIJD WAS HET TOCH NIET MEER HET MOMENT OM TE TEKENEN VOOR EEN KEUKEN. DUS DAT VOELDE HEEL VRIJBLIJVEND.”

“Toch nam hij alle tijd om ons uit te leggen hoe de werkwijze van DB Keukens is. Wat ze doen voor hun klanten en hoe alles perfect naar tevredenheid moet zijn. Dat had nog nooit iemand gedaan. Wij vonden het zo prettig dat we graag teruggingen,” vertelt Marie. Ze maken een afspraak en belanden aan tafel met een van de verkopers. Het plan was om de woning beneden grootscheeps te verbouwen, een uitbouw te realiseren, nieuwe meubels uit te kiezen en vloerverwarming aan te leggen, zodat ze hier nog een tijdje heerlijk kunnen wonen. Maar het keukenontwerp dat ontstaat is nog niet ‘je-van-het’. Dat komt door de steunpilaar in het midden van de vergrote ruimte. Deze kan gelukkig weggehaald worden. “Mijn man wilde graag een kookeiland met een fornuis. Ik wilde graag een kookeiland met een spoelbak. En dat kon nu met dit keukenontwerp.” KASTENWAND “Ineens ontstond daar een lange kastenwand van zes meter tegen de wand, zo mooi. De verkoper deelde het symme-

MAKKELIJKER TERUGVINDEN

“Wat een gemak is dit vergeleken met mijn twintig jaar oude hoekkeuken die veel kleiner was en een onhandige hoek had. Nu beschik ik over veel grote kasten, brede lades. Alleen mijn bestekla is al zo breed, geweldig. Ik geniet er dagelijks van.” trisch in en hij maakte ook een nis. Hij tekende een lijst om de kasten heen, hierdoor lijkt het alsof de kastenwand in de wand valt, alsof hij ingebouwd is. Dat staat ontzettend chique. Er zit een blad in met marmerlook (composiet) en de achterwand is ook van dit materiaal. Het eiland heeft ook het marmerlook blad, luxe en stijlvol. We zijn er reuze blij mee.” WARM ZWART “We wilden een strakke keuken, maar ook weer niet zo dat het kil en ongezellig zou zijn. Deze zwarttint (het is niet helemaal diepzwart) maar er zit een vleug antraciet in, maakt de keuken warm. Bovendien zie je er weinig vlekken op, dat is ook ﬁjn.” “In de kastenwand hebben we gekozen voor een stoomoven. Verder klopt het dat je geen afzuiging ziet, in het eiland is de Bora verwerkt, de kookplaat

met geïntegreerde afzuiging. De afzuiging is zo sterk dat de lucht naar binnen wordt gezogen. Het werkt perfect. Ik heb geen last van vervelende kookgeuren.” SUPER SERVICE “Artic Keukens heeft een prachtige keuken gerealiseerd. De monteurs werkten super netjes en alles is zo keurig afgewerkt.” En Artic Keukens is haar belofte van ‘Doen zoals beloofd’ echt nagekomen. Hun service is heel erg prettig. Op een kastdeurtje zaten twee kleine puntjes. Dat werd direct vervangen. Ja, je betaalt best een prijs voor een nieuwe keuken. Maar dat is ook aan jezelf. Er zijn drie lijnen waar je uit kunt kiezen waarbinnen je heel veel variatie hebt. Het is maar net hoe luxe je het wilt hebben.” “Er waren een paar dingen

met de keuken waar ik me op enig moment haast schuldig over voelde om over te bellen. De plinten zouden nog bevestigd worden nadat onze nieuwe vloer was gelegd. Toen werden deze plinten met transparante kit afgewerkt terwijl verder overal antraciet kit was gebruikt. Ik had het niet direct gezien, maar, met een ‘Oh nee hoor, dat gaan we even opnieuw doen, mevrouw’ werd het in orde gemaakt. Niks is hen teveel. Ik heb alleen maar complimenten. Ik zou Artic Keukens iedereen aanraden.”

ARTIC KEUKENS IN UTRECHT IS ONDERDEEL VAN DB KEUKENS. DB Keukens bestaat daarnaast uit de volgende bedrijven: Ardi Keukens in Sint-Annaland, Arma Keukens en Sanitair in Nunspeet, Adee Keukens in Rijssen, Avanti Keukens in Kesteren, Pelma Keukens in Goes, Keur Keukens in Haarlem en Anovi Keukens in Berkel en Rodenrijs.

120

Alle dagen agen hevige e hoofdpĳn Gebbeke (47) heeft chronische migraine. Hoe dat is? „Ik vergelĳk het vaak met het weer. Bĳ mĳ is het continu bewolkt: ik heb elke dag hoofdpĳn. Daarbovenop komen de buien, dat zĳn de migraineaanvallen.” Door een nieuw medicĳn, een CGRP-remmer, kan ze nu soms zeggen: „Het gaat minder slecht.” En dat is in haar geval goed nieuws. TEKST: FĲA NĲENHUIS

121

Slapen op een bed dat speciaal voor jou is gemaakt, dat is pas uitgerust wakker worden!

E R VA A R D E F I J N E

VO O R KO M T R U G -

T E X T U U R VA N

E N N E K K L AC H T E N

BAMBOE, ZIJDE

DOOR EEN GOEDE

E N A L PAC AWO L

SL A APHOUDING

9 M AT R A S -VA R I A N T E N

G E M A A K T VA N

A LT I J D E E N D I E PA S T

1 0 0 % N AT U U R L I J K E

BIJ JOUW LICHA AM

O N T WO R P E N VO O R E E N P E R F E C T E ERGONOMISCHE LIGHOUDING

M AT E R I A L E N

ONT WIKKELD MET DE F YSIOTHER APEUT

VO L L E D I G M A AT W E R K ; W I J S T E L L E N E L K E L AT A F O P J O U W L I C H A A M

Zelf ervaren? Plan een afspraak in onze showroom op capasbed.nl of bel 088 433 0 433

n haar jongere jaren had Gebbeke weleens erge hoofdpijn. „Inmiddels weet ik dat dat ook migraine was. Destijds was ik er niet zo mee bezig. Ik wachtte tot het over was en ging weer door. Het was wél zo heftig dat ik onder de warme douche ging zitten, want dat werkte even verdovend. Daarna liep ik zonder me af te drogen naar mijn bed en ging heel stil liggen. Beweging maakt bij mij een aanval erger.” Ondanks de hevigheid waren die aanvallen niet te vergelijken met wat Gebbeke twee jaar geleden meemaakte. „Ik had al dagenlang hoofdpijn. Toen ik op een ochtend wakker werd, bonkte het zo enorm in mijn hoofd, dat ik dacht: dit gaat niet goed, ik houd dit niet vol. Mijn man vroeg hoe het met me ging, en zelfs dát was te veel. Hij heeft de huisarts gebeld, maar daar kon ik niet direct terecht. Toen is hij op internet gaan zoeken naar iets tegen migraine. Terwijl hij dat ging halen, zat ik wel vijf keer onder de douche.” Bij zo’n heftige aanval is het hele lichaam ziek, zegt ze. „Je kunt niet meer op je benen staan, bent duizelig en misselijk en hebt totaal geen energie.” De migrainepil van de drogist maakte de pijn iets draaglijker. De volgende dag kon Gebbeke bij de huisarts terecht. „Ik zei tegen haar: dit was erger dan bevallen. Ik heb direct medicijnen gekregen: een middel dat aanvallen moet voorkomen en een triptaan, een speciaal middel tegen migraine, dat ik kon nemen als ik een aanval had.” Na die eerste heftige aanval op haar 45e werd migraine een vast onderdeel van haar leven. „Zo’n negen dagen per maand had ik zware aanvallen. En op een gegeven moment ging de hoofdpijn helemaal niet meer weg. Sommigen noemen dat sluimermigraine. De hoofdpijn is

er altijd en daarbovenop komt dan dagelijks nog een aanval, soms een heel heftige, soms een wat minder heftige. Dat is wel heel zwaar, dat je hoofd nooit meer normaal voelt. Mijn leven stond stil, ik kwam bijna het huis niet uit, kon niks meer. Een tijdje heb ik een rolstoel gehad om nog eens érgens naartoe te kunnen. Ik heb alle medicatie geprobeerd. Niets hielp echt. Ik las alles over migraine en op een gegeven moment zag ik iets voorbijkomen over CGRP-remmers. Ik wist: die moet ik hebben.” CGRP-remmers worden voorgeschreven om migraine-aanvallen te voorkomen. Het is dus een preventief middel. De medicijnen –er zijn meerdere varianten– richten zich tegen het eiwit CGRP in het lichaam. CGRP is betrokken bij het ontstaan van een migraineaanval. Een patiënt moet het medicijn een keer per maand bij zichzelf injecteren. Het is een dure behandeling: per persoon gaat het om zo’n zesduizend euro per jaar. Daarom vergoedt de verzekering het op dit moment alleen voor mensen met chronische migraine. Dit houdt in dat iemand minimaal vijftien dagen hoofdpijn per maand heeft, waarvan minimaal acht dagen migraineklachten. Ook al heb je de chronische variant, een CGRP-remmer krijg je niet zomaar, weet Gebbeke. „Je moet eerst veel andere behandelingen tegen migraine hebben geprobeerd. Het is een soort laatste redmiddel. Ik heb van alles geprobeerd, maar niets hielp. Het zijn ook niet zomaar medicijnen die je krijgt, van het ene kreeg ik veel haaruitval, van het andere viel ik enorm af.” Gebbeke kreeg Fremanezumab voorgeschreven. „Ik had goede hoop, maar de werking viel wel wat tegen. Het duurde maanden voor ik iets merkte. Ik hoopte zo dat ik

in ieder geval van de dagelijkse hoofdpijn af zou komen. Dat gebeurde niet. Toch hielp het wel iets. Er waren dagen dat de hoofdpijn iets minder zwaar was. Ik kon wat meer op de been zijn, weer eens een wandelingetje maken.” In overleg met de neuroloog mocht Gebbeke een andere CGRP-remmer proberen: Galcanezumab. „Dit hielp beter. De scherpe randen zijn er nu af. En bij een aanval denk ik sneller: het is weer wat minder erg. Ik voel me niet normaal, maar minder slecht. Daar ben ik dankbaar voor.” Gebbeke hoopt dat de remmers ook beschikbaar komen voor migrainepatiënten die jonger zijn dan achttien jaar. Dat is nu nog niet het geval en ze maakt van dichtbij mee hoe zwaar ook kinderen het kunnen hebben met de ziekte. „Mijn zoon had als kind zulke hevige hoofdpijnaanvallen, dat hij huilend en gillend op de bank ging liggen. Maar toen was het nog af en toe. De laatste vier jaar, zo ongeveer sinds zijn elfde, is de migraine veel erger, hij heeft het nu ook chronisch. Hij heeft al heel wat schooldagen gemist. Het is moeilijk dit aan te zien, ik zou de pijn zo van hem overnemen als dat kon. Ik heb tenminste nog kunnen studeren en werken, maar hij staat aan het begin van zijn leven.” Ook haar zoon heeft inmiddels verschillende medicijnen geprobeerd. „Het was goed dat ik er al veel van afwist, want bepaalde middelen heeft hij op mijn advies niet gekregen. Het medicijn waar je zo van afvalt bijvoorbeeld. Hij is al mager en dan wordt hij nog magerder.” In het Erasmus MC in Rotterdam wordt nu onderzoek gedaan naar het effect van de CGRP-remmers op jongeren onder de achttien jaar. „Na lang nadenken en praten hebben we samen besloten dat hij daaraan wil meedoen. Het is nu nog afwachten of dat lukt.” 12 DECEMBER 2023 TERDEGE

123

HIER vindt u alles wat u wilt weten!

Oldstreet

STUDIO

“Met liefde & aandacht ontwerp én druk ik o.a. geboortekaartjes, huwelijkskaarten en jubileumkaarten, passend bij jullie wensen!”

-Clasina-

Toppunt

Uniek drukwerk met liefde op maat gemaakt

van vakantieplezier Camping de Klimberg: een christelijke

De beste plaatsen en accommodaties van 2024...

familiecamping gelegen in het prachtige Vechtdal, met ruime comfort kampeerplaatsen, sfeervolle verhuuraccommodaties en teveel faciliteiten om op te noemen!

SFEERVOLLE CHALETS

RUIME PLAATSEN

... nú te boeken!

ZWEMBAD (KAN) OVERDEKT

Om jullie alle aandacht te geven werk ik op (telefonische) afspraak. Dit is ook ‘s avonds of op zaterdagmorgen mogelijk! Den Oudert 5 I Wijk en Aalburg studio@oldstreet.nl I 06-58906819 www.studiooldstreet.nl

www.deklimberg.nl • Van alles te beleven voor het hele gezin

Breng het Evangelie bij Pjotr op zijn slaapkamer Met uw hulp ondersteunt Friedensstimme 120 evangelisten. In Rusland, Centraal-Azië en de Kaukasus. Uw steun maakt Levensgroot verschil!

Help en bid mee! Kijk op www.friedensstimme.nl

Heb je migraine, dan zijn er veel behandelingen die deze ernstige vorm van hoofdpijn kunnen verlichten of zelfs voorkomen. Toch nemen te veel mensen hun migraine niet zó serieus dat ze hulp zoeken, zegt Gisela Terwindt, hoogleraar neurologie en hoofdpijnspecialist.

e is zelf iemand die „vrolĳk ontkennend” over haar eigen migraine door het leven gaat. „Dat komt doordat ik mĳn hoofdpĳn vergelĳk met die van mĳn dochter en van mĳn patiënten”, zegt Terwindt. „Zĳ hebben veel ernstiger klachten dan ik.” De neuroloog is de drĳvende kracht achter de hoofdpĳnpoli van het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC). Hier wordt veel onderzoek gedaan naar migraine, een hersenziekte die zo’n twee miljoen mensen in Nederland treft.

Uitproberen Hoe komt het dat veel mensen met migraine niet naar de dokter gaan? „Omdat ze denken dat het bĳ hen wel meevalt. Of ze gaan ervan uit dat het bĳ de menstruatie hoort, want hun moeder had het ook altĳd. „Het wordt op een gegeven moment minder”, horen ze van hun moeder. En dus zetten die vrouwen door. Maar ook al heb je altĳd migraine rond je menstruatie, dan hoef je er nog niet mee door te lopen. Uit onderzoek is bekend dat migraineaanvallen rond de menstruatie heviger zĳn en langer duren. Dus alle reden om er iets aan te doen, lĳkt me.” Hoewel dé oorzaak van migraine nog niet gevonden is, is wel bekend dat er een relatie kan zĳn met hormoonschommelingen. Terwindt noemt nog een feit dat uit onderzoek is gebleken: een op

de drie vrouwen heeft migraine, ofwel zo’n 33 procent. Van deze vrouwen heeft twee derde last van migraine rond de menstruatie. „De grootste groep dus.” Zeker als je herhaaldelĳk last hebt van aanvallen, ga dan naar je huisarts, raadt Terwindt aan. „Of houd eerst een tĳdje een dagboek bĳ, waarin je noteert wanneer en hoelang je migraine hebt. Dan krĳgt de huisarts ook een goed beeld.” De huisarts kan medicĳnen voorschrĳven, zoals triptanen. Dit is bĳvoorbeeld sumatriptan, rizatriptan of eletriptan. Met deze middelen behandel je de acute aanval, zegt Terwindt. „Belangrĳk is de inname goed te timen: niet te vroeg, als je niet zeker weet of de hoofdpĳn doorzet naar migraine, maar ook niet te laat, want dan kan het triptaan zĳn werk niet meer doen. Soms is het belangrĳk om snel te zĳn, dan is een injectie met sumatriptan beter. Misschien heb je dan wat meer last van de bĳwerkingen, maar de kans dat het werkt, is vele malen groter.” De huisarts kan deze middelen voorschrĳven. Het jammere alleen, zegt de neuroloog, is dat de meeste huisartsen niet tegen patiënten met migraine zeggen: „Kom terug als het middel niet voldoende werkt of als je last krĳgt van bĳwerkingen.” „Mĳn advies: ga terug naar de huisarts als je er geen baat bĳ hebt. Ga niet zelf dokteren. Dat is geen oplossing. Er zĳn verschillende soorten triptanen, dus

het is verstandig de huisarts of neuroloog om andere middelen te vragen. Bĳ migraine is het helaas zo dat je echt moet uitproberen wat bĳ jou het beste helpt. En dat kan tĳd kosten.” Prefentief Heb je vaker dan twee keer per maand een migraineaanval, dan is preventieve medicatie een optie. Voorbeelden zĳn medicĳnen tegen een hoge bloeddruk, zoals bètablokkers. Deze blĳken ook migraine-aanvallen te kunnen voorkomen. „Een eerstekeusmiddel is candersartan, dit is geen bètablokker. Onze ervaring is dat dit middel beter werkt dan een bètablokker, zeker bĳ vrouwen. Het medicĳn geeft minder bĳwerkingen, wordt dus beter verdragen.” Maar bètablokkers, zoals metoprolol en propranolol, zĳn ook mogelĳk. „Voor alle preventieve medicĳnen geldt dat het geen wondermiddelen zĳn, maar ze kunnen het aantal dagen dat je aanvallen krĳgt, wel met een derde tot de helft verminderen.” Als candesartan of een bètablokker niet werkt, is het antidepressivum amitriptyline een preventief middel dat de huisarts kan voorschrĳven. „Amitriptyline is niet voor migraine ontwikkeld, maar blĳkt in een lage dosis bĳ mensen met chronische migraine en daarnaast veel niet-migraineuze hoofdpĳn te werken.’’ Blĳf je ondanks deze medicĳnen veel last houden van migraine, 12 DECEMBER 2023 TERDEGE

125

Website van het jaar 2023

BOETIEK UNIEK

Rentemeesters Regelmatig krijgen we ze aan de lijn, mensen die een klein of wat groter kapitaal hebben vergaard. Die weten in deze tijd niet goed wat ze moeten doen met hun vermogen. Deze mensen vertellen wij enthousiast over Rentemeesters. Zo werkt Rentemeesters Rentemeesters koopt met inleg van deelnemers renovatievastgoed en zorgt voor hoogwaardige renovatie. U kunt met een inleg vanaf € 10.000 deelnemen in de ﬁnanciering van projecten. U leent uw geld uit en ontvangt direct iedere maand rente. Uw lening kan een looptijd hebben van 3, 5, 8 of 10 jaar. Rentepercentages liggen fors boven reguliere spaarrentes.

Baby- en kinderwebshop met kleding, accessoires, kraamcadeaus en speelgoed a

www.BoetiekUniek.nl

Meer waarde dan geld alleen Rentemeesters zorgt voor eerlijk betaalde werkgelegenheid voor Nederlandse bouwvakkers, geeft (soms monumentaal) onroerend goed een nieuwe toekomst en creëert nieuwe woon- en werkruimte in de huursector. Zekerheid voor u als deelnemer Het investeren van geld vraagt om vertrouwen en zekerheden. Bij Rentemeesters loopt uw inleg óf via de notaris (u ontvangt hypothecaire borging) óf via een lening aan Rentemeesters. In beide gevallen geldt: uw vermogen geeft een hoog rendement. Organisatie Rentemeesters is een kleine, professionele organisatie. Er is geen kostbaar management, geldverslindend sponsorproject of chique hoofdkantoor aan de grachtengordel dat van úw vermogen wordt betaald. Dat merkt u iedere maand aan uw lucratieve rente-uitkering. • Actief sinds 2015 • Praktijkgerichte ervaring • Instapmogelijkheid vanaf 10.000 euro • Bankvrij, bestaat alléén uit deelnemers • Biedt starters op de woningmarkt kansen

Beleef de winter bij Miniworld RD Abonnee Voordeel 20% Kerstvakantie: 25 december 2023 t/m 5 januari 2024. 25 en 31 december gesloten. Voor actuele openingstijden: https://www.miniworldrotterdam.com/NL_bezoek_openingstijden.

Let op! U belegt buiten AFM-toezicht. Geen prospectusplicht voor deze activiteit.

Weena 745 / Rotterdam / vlakbij Rotterdam CS

Rentemeesters staat ingeschreven bij KvK te Arnhem onder nr. 64919927 0318 - 65 27 83 • info@rentemeesters.nl • www.rentemeesters.nl

www.miniworldrotterdam.com

dan is het verstandig om naar een neuroloog te gaan. Die heeft meer behandelmogelĳkheden dan de huisarts. Terwindt noemt topiramaat, valproinezuur, flunarizine en botox, allemaal middelen die een neuroloog kan voorschrĳven. „Botox wordt alleen gedaan bĳ chronische migraine. Let wel, laat de botoxbehandeling door een hoofdpĳnspecialist doen en niet door een cosmetisch arts, want die gebruikt vaak niet de voldoende hoeveelheid en prikt te beperkt.” De nieuwste middelen tegen de ziekte die alleen de neuroloog mag voorschrĳven, zĳn de zogeheten CGRP-remmers. „Dit type medicĳn kan aanvallen voorkomen”, zegt Terwindt. Erenumab, fremanezumab en galcanezumab zĳn voorbeelden van CGRP-remmers. De verwachtingen zĳn groot, maar Terwindt nuanceert die iets. „Deze middelen werken niet per se beter dan de andere, maar ze kunnen voorgeschreven worden aan mensen bĳ wie andere behandelingen niet hebben geholpen, of die veel bĳwerkingen ervaren van andere medicĳnen.” Omdat het eiwit CGRP in het lichaam een rol speelt bĳ de bloeddrukregulatie, terwĳl de injecties CGRP juist ‘tegenwerken’, heeft het LUMC onderzocht of deze remmers effect hebben op de bloeddruk van patiënten. „De uitkomst was dat de bloeddruk van gebruikers omhoog kan gaan. Bĳ de meesten is het niet zo erg dat ze er medicĳnen voor moeten slikken, maar sommigen heb-

ben wel bloeddrukverlagende middelen erbĳ nodig, dit kan dan bĳvoorbeeld candesartan zĳn. CGRP-remmers zĳn veilig, maar het is dus belangrĳk dat de bloeddruk regelmatig gecontroleerd wordt.” Tot slot wil de neuroloog graag kwĳt dat ze een groot voorstander is van ”patient empowerment”. „Het is zeker bĳ migraine belangrĳk dat de patiënt en de arts samenwerken en samen beslissen over de beste behandeling. Artsen zĳn weinig getraind in de behandeling van hoofdpĳn. In de basisopleiding krĳgen ze er maar vier uur les over. Terwĳl hoofdpĳn zo veel voorkomt. Daarom is het voor migrainepatiënten goed dat ze kennis hebben over hun aandoening.” De Leidse Hoofdpĳngroep heeft om die reden een speciale website voor patiënten ontwikkeld – www.hoofdpĳnonderzoek.nl – en Terwindt heeft een Hoofdpĳnpodcast voor patiënten gemaakt waarin ze uitleg geeft over migraine. Ze raadt aan om ernaar te luisteren als je op zoek bent naar informatie of een behandeling. „Hoor je daarin iets wat voor jou werkt, vertel je huisarts dat dan. Dan weet die ook weer wat meer en is een andere patiënt er misschien mee geholpen.” Informatie over De Hoofdpijn Podcast staat op www.hoofdpijnonderzoek.nl Op www.hoofdpijnnet.nl, de website van de vereniging van hoofdpijn- en migrainepatiënten is veel informatie te vinden.

Annette (53) vertelde in 2018 in Terdege over haar migraine, waar ze veel last van had. Vakanties moest ze voorbij laten gaan en tijdens de aanvallen kon ze geen licht verdragen. Hoe gaat het nu met haar? ,,Ik heb nog altijd om de twee weken een migraineaanval die een dag of twee, drie duurt, maar toch staat de hoofdpijn wat minder op de voorgrond. Het lukt nu soms ook om op een korte vakantie te gaan, ook al is de migraine dan erger dan thuis. Ik slik dan wat extra zolmitriptan. Maar als ik gewoon thuis ben, kan ik toe met minder pillen dan vijf jaar geleden.’’ Dat komt waarschijnlijk doordat ze het medicijn eerder inneemt als ze een aanval voelt aankomen. ,,Daarin ben ik wel echt veranderd. De huisarts adviseerde me dit. Er moest bij mij een knop om, maar uiteindelijk heb ik haar advies opgevolgd. Ik denk dat ik daardoor nu juist minder medicijnen nodig heb. Ik weet dat als ik niet op tijd een pil neem, het veel langer duurt voor de hoofdpijn afzakt.’’

Zie het RD van 11 dec. voor een artikel over wat er bĳ migraine precies misgaat. 127

Zwolle bij nacht Wat is de oude binnenstad gezellig in deze tĳd van het jaar, zeker als het donker wordt. Sfeervol verlichte straten, etalages en historische gebouwen. Renate Bleĳenberg, freelance fotograaf voor Terdege, ging op pad in Zwolle en deelt haar tips voor de mooiste foto’s met je mobiel. TEKST & BEELD: RENATE BLEĲENBERG-VAN LEEUWEN

128

Zo maak je prachtige foto’s van een stad in avondsfeer. • Ga gezellig met z’n tweetjes eropuit. Twee paar ogen zien meer dan één en je leert zo soms net weer met andere ogen te kijken. • De meeste telefoons hebben een nachtopnamestand. Gebruik die en houd je telefoon een aantal seconden stil, nadat je de foto hebt gemaakt. Dat zorgt voor scherp beeld. • Maak gebruik van de (straat)verlichting • Maak een paar foto’s achter elkaar van één beeld, en kijk achteraf welke het best gelukt is. In de nachtstand kan het per foto verschillen hoe de belichting of scherpte is. • Voor een mooi en kleurrijk beeld, bewerk ik de nachtfoto’s altijd even na. Snapseed is een fijne app daarvoor.

129

• In de nabewerking van deze nachtfoto’s versterkte ik het contrast, de verzadiging en de scherpte, en paste zo nodig het perspectief aan (voor rechte lijnen en dergelijke). • Verder bekijk ik per foto wat mooi is als aanpassing, hier was dat bij sommige foto’s nog een klein beetje vignettering. • Voor de foto van de toren in de waterplas: Houd je telefoon op z’n kop, zorg dat de hele toren in de plas te zien is, en ‘schieten’ maar. Wel even door de knieën zakken. • O ja, en neem eens vanuit een ander standpunt foto’s, dus bijvoorbeeld niet recht vooruit, maar schuin naar boven. Dit is heel handig als je gebouwen, torens of bomen vanuit een ander perspectief op de plaat wilt zetten. • Vergeet niet te genieten!

130

Kom langs voor gratis interieur advies

VOORTHUIZERSTRAAT 131, PUTTEN - (0341) 492 145

WWW.COUNTRYLIFESTYLE.NL

HOE IS HET NU MET? In deze serie komen mensen aan het woord die we eerder hebben geïnterviewd. Dit keer: de zussen Rianne Bakker-van den Top (30), Corinda Bettink-van den Top (28), Jacobine van Middendorp-van den Top (27) en Annerine van Veldhuizen-van den Top (26).

132

Komen jullie even een bakje doen?” ”

Zussenband als gouden rand Vier zussen uit Barneveld. Vijf jaar geleden hadden ze allemaal een bolle buik en kletsten ze over baby’s en bevallingen. In de afgelopen jaren ontdekten ze dat roze wolken soms grijs blijken te zijn, of zelfs inktzwart. Maar altijd met een gouden rand: die van de familieband. TEKST: ANNEMIEKE FIERET BEELD: TINEKE VAN DER EEMS

133

aar zitten ze dan. Vier zussen aan een ronde tafel, in de royale woonkamer van Rianne, de oudste van het stel. Natuurlijk hadden ze ook op de bank kunnen gaan zitten. Maar dat is bijna ondenkbaar. „Wij zitten altijd aan de eettafel, dat is echt Barnevelds”, zegt Annerine. Wanneer ze de bank dán gebruiken? ’s Avonds? Eigenlijk ook niet. Soms op zondag. „Op oudejaarsavond!” zegt de een. „Bij mij slijt de bank alleen door het schoonmaken”, grapt de ander. Reizen hoefden ze niet voor deze ontmoeting. Rianne, Corinda, Annerine en Jacobine wonen allemaal aan dezelfde kant van Barneveld, het dorp waar ook hun ouders, twee broers en een jongere zus wonen. Jona (bijna 2), de jongste zoon van Annerine, komt er af en toe gezellig bij zitten. Hij klimt op de Tripp Trappstoel of bij een van zijn tantes op schoot, waarvandaan je prima de donuts en chocolaatjes in het midden van de tafel kunt bereiken. Vervelen hoeft hij zich niet; met de aanwezigheid van nichtjes en neefjes Judah (1), Evaly (2) en Melynn (2) zijn er speelmaatjes genoeg. In november 2018 zaten drie van de vier zussen ook om tafel voor een interview in Terdege. Toen omdat ze alle vier tegelijk zwanger waren. Tenminste, op het moment van het gesprek lag Corinda al in het kraambed, net bevallen van haar oudste dochter Julia (nu 5). Rianne was destijds al moeder van Noa (nu 6) en verwachtte haar tweede kindje. Voor de andere drie was het hun eerste zwangerschap. Ze hadden allemaal dezelfde box gekocht en kletsten over baby’s, baby’s en baby’s. Hoe gaat het nu met de zussen?

Vĳf kaarsjes Uiteindelijk zijn ze allemaal op een dinsdag bevallen. Na Julia volgden in december Seth, de oudste zoon van Annerine, en op nieuwjaarsdag 134

Emmely, de dochter van Rianne. Toen was het wachten op Jacobine. Zou zij ook op een dinsdag bevallen? Jacobine: „Het hing erom. De weeën waren op dinsdagmorgen begonnen, maar onze zoon Ralph kwam pas helemaal aan het einde van de dag. M’n man en ik zeiden nog tegen elkaar: „Als het kindje vandaag nog maar komt!”” De baby’s van toen zijn inmiddels kleuters, die in de afgelopen jaren een goede band met elkaar ontwikkelden. De vijfde verjaardag van Julia is pas gevierd. En voor Seth, Emmely en Ralph duurt het niet lang meer voordat ze de kaarsjes kunnen uitblazen. Het is grappig dat de kinderen elk jaar op dezelfde dag jarig zijn, geeft Jacobine aan; nu allemaal op maandag. „We hebben afgesproken dat we de kinderverjaardagen tot het vierde jaar vieren met de tantes, neefjes en nichtjes”, zegt Corinda. Toch kwam er op Julia’s verjaardag steeds een zus binnenwaaien. En eigenlijk hadden alle neefjes en nichtjes er ook wel bij willen zijn, vullen de anderen aan.

Andere school De kinderen groeien dan ook gezamenlijk op, bijna als broertjes en zusjes. Die van Rianne, Annerine en Jacobine zitten op dezelfde basisschool: de Eben-Haëzerschool, die uitgaat van de plaatselijke gereformeerde gemeente in Nederland. De neefjes Seth en Ralph zitten zelfs bij elkaar in de klas. In Barneveld zijn school en kerk nauw aan elkaar verbonden, zeggen de zussen. Omdat Corinda en haar man zijn aangesloten bij de gereformeerde gemeente, gaat hun dochter Julia naar de Ds. J. Fraanjeschool, die van dat kerkverband uitgaat. „Ik heb zelf op de Ebën-Haezerschool gezeten. Ik vond het best lastig om nu voor een andere school te kiezen”, vertelt ze. „Maar inmiddels ben ik eraan gewend.”

Pannenkoeken In de afgelopen vijf jaar breidden de gezinnen van de zussen zich uit. Inmiddels is Annerine moeder van Seth (bijna 5) en Jona (bijna 2); Jacobine van Ralph (bijna 5) en Judah (1); Corinda van Julia (5) en Evaly (2), en Rianne van Noa (6), Emmely (bijna 5) en Melynn (2). Voor Rianne waren haar zwangerschappen geen peulenschil. „Ik was steeds negen maanden lang misselijk. Bij de jongste heb ik zelfs zes weken aan het infuus gelegen. Gelukkig was het alle keren na de bevalling meteen over. Na de geboorte van onze oudste ben ik gestopt met werken. Mijn man en ik hadden dat al voordat we gingen trouwen afgesproken: als er kinderen zouden komen, zou ik mijn baan opzeggen. Ik vind het mooi dat ik hierdoor vaak beschikbaar ben als iemand mijn hulp nodig heeft. Mensen vragen weleens: „Werk jij niet meer?” Nee, maar ik ben wel bereid om op te passen of om ergens te helpen waar dat nodig is. En als er voor school pannenkoeken gebakken moeten worden, ben ik vaak een van degenen die aan de slag gaan.”

Eeuwigheid Annerine ervaart het moederschap als een grote verantwoordelijkheid. „Vijf jaar terug was ik 21, echt jong dus. Het lijkt op die leeftijd alleen maar prachtig om een gezin te hebben. Het is ook supermooi, en je krijgt van die kleintjes zo veel liefde. Tegelijk is het een hele verantwoording.” Waarom? Twijfelend: „Ik wil niet vroom doen, of zo. Maar ze hebben zieltjes voor de eeuwigheid.” Toen ze pasgetrouwd was, was ze naïever dan nu, denkt Annerine. „Ik moet nu zelf keuzes maken, in plaats van dat mijn ouders dat voor me doen.” En ze ontdekte dat het niet allemaal rozengeur en maneschijn is in het leven. „Aan de buitenkant zie je vaak een mooi plaatje, maar bij

Interview

135

HengeveldCouture Ontwerpen en maken van de allermooiste bruidscouture in eigen atelier | 16 jaar couture met passie | www.hengeveldcouture.nl Volgen

Contact

Westeind 13, 3351 AL Papendrecht, 078 641 23 23, www.hengeveldcouture.nl

Interview

Van links naar rechts: Corinda, Annerine, Jacobine, Rianne iedereen is wel íéts aan de hand.”

Inktzwarte wolk Dat hebben de zussen zeker ervaren toen zich bij Jacobine na de geboorte van haar oudste geen roze, maar een inktzwarte wolk aandiende. Voor Jacobine zelf is het nog altijd moeilijk om hierover te praten, daarom doen haar zussen het voor haar. De bevalling van Ralph was heel zwaar, vertellen ze. Daarna kreeg Jacobine een postnatale depressie. Een heel moeilijke tijd volgde. De familie heeft het gezinnetje in deze periode op allerlei manieren gesteund. Hun moeder was daarin een belangrijke factor, benadrukken de zussen. „Ik denk wel dat we aan het overleven waren”, zegt Corinda als ze terugblikt op die tijd. „Je wilde alles doen om ook maar iets te

ondersteunen.” Soms was Jacobine een middagje bij een van de zussen, en lag dan vooral op de bank. „Het klinkt misschien raar”, zegt Rianne, „maar dat was voor mij ook een stukje gezelligheid. Zeker als ze Ralph meenam, toen nog een klein hummeltje.” Verder kookten de zussen soms voor Jacobine en haar man, ze pasten op Ralph, of vingen hun nog thuiswonende broer en zus op, zodat hun moeder er voor Jacobine kon zijn. „We hebben een fijne, hechte band”, vindt Rianne. Jacobine: „In die periode zeiden hulpverleners tegen mij: „Zo’n sociale kring als jij om je heen hebt, dat zien we zelden.””

Fases Corinda, verpleegkundige van professie, veranderde in de afgelopen

jaren van werkkring en ging aan de slag in een hospice. „Maar ik miste mijn oude werk.” Daarom ging ze terug naar haar eerdere baan, als verpleegkundige op de afdeling cardiologie en longgeneeskunde in het ziekenhuis in Ede. Van het moeder-zijn geniet Corinda. „Bij kinderen komt er steeds een andere fase, dat vind ik zo leuk.” Er ontstaat wat gelach. Soms is het zeker fijn dat het maar fases zijn! klinkt het. Corinda: „Ik vind het ook mooi om te zien welke band de kinderen onderling hebben, onze eigen kinderen én de neefjes en nichtjes. Soms app ik mijn zussen na schooltijd: „Komen jullie even een bakje doen?” Dan kunnen de kinderen meteen samen spelen. Ik denk dat we soms te weinig beseffen hoe leuk het is dat we elkaar hebben.” 137

Warme wintersiroop

Dat is pas lekker opwarmen bij de kachel. Met een winters drankje van honing, gember en citroen. TEKST: TEUNIE LUĲK BEELD: WILLEMIENE SMITS 138

Culinair

INGREDIËNTEN

3 biologische citroenen * 4 cm gemberwortel * 2 kaneelstokjes * enkele takjes tijm * honing Verder nodig: * brandschone glazen pot met deksel, inhoud ong. 700 ml

BEREIDING * Borstel de citroenen onder de lopende kraan goed schoon. Snĳd ze in plakken en vervolgens de plakken in kwarten. * Schil het stukje gemberwortel en snĳd het in dunne schĳfjes. * Meng de schĳfjes door de citroenstukjes en doe alles in de glazen pot. * Steek de kaneelstokjes ertussen en prik er hier en daar een takje tĳm tussen. * Overgiet alles met vloeibare honing, tot de citroenstukjes net onderstaan. * Bewaar de pot in de koelkast. * Zo maak je warme wintersiroop: neem 1 eetlepel honing uit de pot en doe die in een theeglas. Overgiet de honing met kokend water. Geniet ervan met kleine teugjes!

Teunie Luijk

BĲ DE KACHEL Als je op een frisse winterdag koud thuiskomt, is er niets lekkerder dan een warme drank. En daarmee kruip je natuurlĳk dicht bĳ de kachel, als je het mĳ vraagt. Warme chocolademelk of anĳsmelk, een lekker theetje of deze warme wintersiroop. Het is een goed idee om zo’n pot met citroen en gember standaard in de koelkast te hebben staan. De inhoud blĳft gemakkelĳk twee maanden goed. Let er wel op dat je steeds een schone lepel gebruikt om de honing uit de pot te scheppen. Ik schep trouwens evengoed een stukje citroen of een schĳfje gember mee. Het is geen probleem als dat in de warme siroop drĳft. Voor de smaak is dit overigens niet nodig, want die is al helemaal in de honing getrokken. Je kunt de honing ook puur nemen. Dat is verzachtend voor een zere keel. 139

bijzonderenoden.nl/ oekraine

“Een kille winter staat voor de deur” Bekijk het indringende verhaal van Halina

Besteed uw eindejaarsgift aan diaconale hulp in Oekraïne!

15,Voedselpakket

35,Kachel & brandstof

75,Medisch pakket

Doneren kan met de QR-code of via NL52 INGB 0000 3074 47 o.v.v. Eindejaarsactie Oekraïne

Column

Juffrouw De Vries Dirk Vergunst, echtgenoot, vader, opa, en rechter in Gelderland.

Napoleon bracht ons land het Burgerlijk Wetboek. Bakermat van de vrijheid: in de burgerlijke verhoudingen gelden alleen die regels die in de wet zijn vastgelegd. Geen willekeur meer.

In de nacht van 4 januari 1909 sprong in een pakhuis met lederwaren een waterleiding. Juffrouw De Vries van de bovenwoning weigerde de hoofdkraan dicht te draaien. Zĳ vond de vrees van buurman Nĳhof voor waterschade overdreven. De schade: 9,45 gulden. Nĳhof eiste schadevergoeding. De Vries verweet hĳ onrechtmatig handelen. De Hoge Raad oordeelde echter dat daarvan geen sprake was. Artikel 1401 van Burgerlĳk Wetboek was immers duidelĳk: alleen bĳ schending van een wettelĳke plicht of bĳ een inbreuk op een recht van een ander was sprake van onrechtmatig handelen. Handelingen „waarbĳ de noodige eerbied voor eens anders persoon, goederen of arbeid uit het oog wordt verloren” waren volgens de Hoge Raad dus niet onrechtmatig, zoals de rechtbank Zutphen juist wel had geoordeeld. Dat stond nergens in de wet. Het Zutphense vonnis werd vernietigd en Nĳhof bleef met zĳn schade achter. ”Dura lex, sed lex”: de wet is streng, maar het is de wet. De beslissing van Hoge Raad leidde tot verontwaardiging. Zĳn we niet ook verant-

woordelĳk voor elkaar, ook in gevallen die de wetgever niet heeft voorzien of heeft vastgelegd in een regel? De Hoge Raad verzette de bakens in 1919 en de wetgever veranderde de regel. Ook een doen of nalaten met hetgeen volgens ongeschreven recht in het maatschappelĳk verkeer

Zijn we niet ook verantwoordelijk voor elkaar? betaamt, werd onrechtmatig. Een open norm als instrument voor de civiele rechter om regulerend op te treden. We zĳn wel degelĳk „mĳns broeders hoeder”, zonder dat dat wil zeggen dat de broeder niet ook een eigen verantwoordelĳkheid heeft. In de afweging van die beginselen zoekt de civiele rechter zĳn weg en spreekt hĳ recht. Tastend, maar ook resoluut, want weigeren te beslissen is de rechter verboden! 141

Een ster met een baard Plotseling was de komeet zichtbaar aan de hemel: een fel licht met een lange staart. Voor mensen die eind november 1618 omhoogkeken, was het schrikken. Zo’n komeet, dat kon geen goed teken zĳn. Niet alleen op straat, maar zelfs op de Synode van Dordrecht werd de komeet het gesprek van de dag. Ruim twee maanden lang bleef hĳ zichtbaar. De dichter Cats schreef: „’t Is genoeg voor ons te weten, dat de staarten der kometen, voor gewis ons beelden af, tekens van des Heeren straf!” TEKST: SANDOR VAN LEEUWEN BEELD: RĲKSMUSEUM, WIKIMEDIA

142

Historie

In oude exemplaren van Van Dale wordt ”kometevrees” omschreven als ”bijgelovige vrees voor kometen”.

In 1910 zorgde een komeet voor zo veel angst, dat mensen in New York massaal naar de kerk gingen.

Op het beroemde Tapijt van Bayeux uit 1068 staan mensen afgebeeld die in paniek naar een komeet wijzen.

143

VA N WO L F SW I N K E L WO N E N P R E S E N T E E R T H E T

Wintersale event EN

SHOW

70%

ODELL PROEF DE SFEER EN PROFITEER!

D.V. 27 DECEMBER T/M 6 JANUARI Ontdek onze prachtige meubelcollectie, zorgvuldig geselecteerd in samenwerking met onze kernleveranciers. Deze weken bieden we ze aan tegen messcherpe prijzen. Van harte welkom!

VA L KS E W EG 57 / B A R N E V E L D TEL EFOO N (03 42) 413 279

W W W .VA N W O L F S W I N K E L W O N E N . N L I N F O @VA N W O L F S W I N K E L W O N E N . N L

e Republiek der Verenigde Nederlanden, zoals Nederland in 1618 heet, heeft het niet gemakkelĳk. Het is een onstuimig jaar met veel geruzie. Over politiek, over de oorlog met Spanje die al vĳftig jaar duurt en vooral over geloof. De arrestatie van Johan van Oldenbarnevelt maakt diepe indruk in het land. In Dordrecht begint op 13 november de Nationale Synode. Voor de mensen op straat is er genoeg om over te praten, maar nog geen week na het begin van de synode is daar opeens een komeet aan de hemel. Het licht aan de hemel brengt niet alleen heel wat tongen, maar ook veel pennen in beweging. De Groningse hoogleraar, arts, wiskundige en astronoom Nicolaus Mulerius bĳvoorbeeld schrĳft een boek met de titel: ”Hemelsche trompet morgenwercker, ofte Comeet met

een lange baert”. In zĳn voorwoord stelt Mulerius dat de komeet een teken is van Gods barmhartigheid. „Hĳ laat ons waarschuwen door Zĳn buitengewone boden, opdat wĳ met die van Nineve ons tot God bekeren met vasten en bidden om die welverdiende straf te mogen ontgaan.” Sterrenkundige Mulerius gaat er in zĳn boekje dus van uit dat kometen door God gezonden zĳn. Werden ook niet de wĳzen uit het Oosten door een ster of komeet geleid? Astronomische kennis over de samenstelling van een komeet, zoals de wetenschap die nu heeft, ontbreekt in de zeventiende eeuw. Nu is duidelĳk dat een komeet in een elliptische baan om een ster zoals de zon draait en bestaat uit ĳs, gas en stof. Als zo’n ‘vuile sneeuwbal’ te dicht in de buurt van een ster komt, wordt de kern warm en ontstaan

een gaswolk en komeetstaart.

Stand van sterren Voor Mulerius is de komeet meer dan een natuurverschĳnsel. Hĳ noemt het hemellichaam een ”hemelse trompet”. Daarmee heeft hĳ de reformator Melanchton aan zĳn kant. Melanchton gelooft dat ”het noodlot” in de sterren kan worden gelezen, omdat de stand van de sterren grote invloed heeft op wat er op aarde gebeurt. Ook al weet de reformator dat God boven de natuur staat en alles in Zĳn hand houdt, toch ziet hĳ verband tussen wat zich in de hemel afspeelt en wat er op aarde gebeurt. Calvĳn moet daar weinig van hebben. Hĳ schrĳft in 1549 een boekje waarin hĳ kritiek geeft op mensen die menen gebeurtenissen te kunnen voorspellen aan de hand van de stand van de sterren. Zĳn 145

STEUN FOOD FOR LIFE MALAWI MET UW De verwachting is dat 25% van de mensen in Malawi een periode van honger tegemoet gaat. 5,6 miljoen mensen. Daardoor dreigt de Woordverkondiging te stoppen.

Alleen bot. Ongelooﬂijk. Tot op het bot versleten. Ik vroeg haar of ze niet bang was. Ze zei toen “Khumanya Muomboli wane wali moyo”. (ik weet dat mijn Verlosser leeft).

Kort daarop is ze door de honger gestorven. Haar kinderen nemen nu deel aan het Food For Life Malawi programma. De 7.000 deelnemende boeren hebben nu nooit meer honger of een misoogst. Zij produceren nu iedere dag voedsel voor 100.000 mensen.

SCAN DE QR-CODE OM TE BETALEN VOOR GIFT FOOD FOR LIFE MALAWI Stichting the Art of Charity | NL29 RABO 0118 3557 32 | KvK 08224426 Bo Teerling (vz) tel: 06 - 51 35 93 92

Ga voor meer informatie naar www.foodforlifemalawi.com

Historie

belangrĳkste punt is dat er in de sterren niets te zien valt van Gods genade. Bovendien staat voor Calvĳn de Bĳbel als Woord van God voorop. En die Bĳbel leert de reformator uit Genève dat God alles bestuurt. Dus sterren voorspellen niet, maar God regeert. Calvĳn is verder bang dat mensen zich achter ”het noodlot” zullen verschuilen als zĳ zondigen. Of de mensen op straat zich iets van hem aantrekken, is de vraag. Niet voor niets schrĳft Mulerius dat „het algemeen gevoel van alle volken is geweest, dat na de kometen plagen en straffen volgen: aardbevingen, overstromingen, onvruchtbare jaren, oorlog, ziekten, het overlĳden van koningen en machthebbers, verwoesting van steden, omwentelingen in koninkrĳken en geweld.” Voor velen is de komeet een onheilstĳding.

Wrede fakkel Ook voor een groep gevluchte Engelse puriteinen in Leiden is de komeet zo’n teken. De verschĳning hiervan aan de hemel blĳkt voor hen zelfs een duwtje in de rug om Nederland te verlaten. Ruim een jaar na de verschĳning van de komeet stappen deze puriteinen –later bekend als de Pilgrim Fathers– aan boord van het schip Mayflower en varen naar Amerika. Ook elders in Europa wordt de komeet gezien. De Engelse koning Jakobus I beschrĳft de staartster als „Venus met een vuurbrand in haar achterwerk”, maar schrĳft ook een waarschuwend gedicht: „Jullie mannen van Brittanië,

waarom staren jullie zo naar een boze ster? Want jullie weten toch dat de zon veranderen zal in duisternis en de maan in bloed? Dan zal het te laat zĳn om je te keren tot het goed.” De Duitse schoolmeester Gotthard Arthusius schrĳft een boekje waarin hĳ maar liefst tien pagina’s wĳdt aan alle rampen die de wereld te wachten zouden staan: „Omdat het grootste deel van de mensheid kwaad begaat zonder spĳt of aarzeling, vertrouwt de Zoon van God niet alleen op de kracht van Zĳn woorden, maar tekenen en wonderen in de zon, de

en wacht met vrees en angst wat dit beduiden wil.” Dit gedicht schrĳft Cats in het boekje ”Aenmerkinghe op de tegenwoordige steert-sterre”. De gewone loop van zon, maan en sterren is nuttig voor getĳden en navigatie op zee, ziet hĳ. Maar met buitengewone verschĳnselen is het anders, zo probeert hĳ duidelĳk te maken aan de hand van een aantal Bĳbelse voorbeelden van bĳzondere astronomische verschĳnselen. Dat brengt hem tot de conclusie dat „ongewone tekenen aan de hemel, die door God den Heere aan de mensen getoond worden,

God laat ons waarschuwen door Zijn ”buitengewone boden, zoals nu door deze hemelse trompet” maan en de sterren om mensen uit hun zondige slaap te wekken. We hebben in onze tĳd zo’n teken gezien dat de Almachtige God een wrede fakkel in de lucht heeft geplaatst en ons een komeet heeft laten zien met een zeer lange en brandende staart.”

Toekomstige moeilijkheden De Nederlandse dichter Cats ziet ook de paniek bĳ de mensen: „God laat nu wederom haar tonen in de wolken, een ongewone ster. Daarom is het hart der volken verslagen en verbaasd. Dus staat een ieder stil,

voor het merendeel zĳn als voorboden van enige toekomstige moeilĳkheden.” Met het eind van 1618 in het vooruitzicht verzucht Cats dan ook: „Geef dat dit nieuwe jaar en deze nieuwe sterre vernieuwen zal ons oude mens; drĳf, lieve God, drĳf verre drĳf uit ons Nederland die tweedracht zaaiende geest, die over al het hart der vromen maakt bevreesd.” Ook Mulerius eindigt zĳn boekje met een mooie wens: „Vrees God. Wees trouw. Iedereen die zich aan dit advies houdt, wens ik een goed en zalig nieuw jaar.” 147

Psychologie

Een stilstuip Het uiten van boosheid blijft een lastig iets. De beste manier om hiermee om te gaan? Je boosheid rustig uitpraten.

ie zegt dat hij nooit boos is, fantaseert. Of hij of zij kan slecht bij zijn gevoelens komen. Geloof mij: iedereen is af en toe korte of langere tijd boos, maar we verpakken dat dikwijls anders, omdat boos zijn geen gewaardeerde emotie is. Het kan bijvoorbeeld onder verdriet of depressiviteit zitten. Mensen zijn in staat om vriendelijk te glimlachen, terwijl ze in werkelijkheid woedend zijn. Welke voorbeelden van boosheid hebt u gezien in uw ouderlijk gezin? Dat was namelijk uw belangrijkste leerschool in het omgaan met gevoelens. Wat zeiden of deden uw vader en moeder als ze boos waren op u of uw broers of zussen? „Mijn vader was een keer heel boos op mij toen ik mijn broertje vergeten had mee naar huis te nemen. Hij gaf me een harde duw, waardoor ik met mijn hoofd tegen de muur klapte. Ik hoor mijn moeder nog gillen dat mijn vader moest ophouden.” „Bij mijn moeder moest ik altijd op mijn tellen passen als ze zei: „Daar wordt mama niet blij van”. Dat waren de woorden die ze gebruikte als ze boos was.” „Ik kreeg gewoon straf thuis, als ze boos waren. Een week binnen blijven ’s avonds of iets dergelijks. Daarna was het gewoon over. Ik protesteerde tegen de straf en probeerde altijd uit of ik die kon inkorten. Toch was dit wel prettig. Er was geen geschreeuw, maar wel duidelijkheid.” „Mijn moeder stak altijd preekjes af. Eerst schrok ik ervan, later vond ik dat verwarrend. Was God nou boos op mij –zoals ze suggereerde– of was ze dat zelf?” „Mijn pa was echt boos toen ik in een opwel-

ling gevraagd had of hij soms gek was. Ik was het als puber met hem oneens over iets. Hij heeft dagenlang niets tegen mij gezegd. Wat heb ik me toen schuldig gevoeld en ernaar verlangd dat hij zou zeggen dat hij niet meer boos was.” „Mijn moeder heeft vaak gezegd: „Ik ben niet boos, maar wel verdrietig!” Mijn zus lachte daarom, maar ik vond dat erg en probeerde daarna extra lief te zijn. Ze was natuurlijk gewoon kwaad, maar wilde uitstralen dat ze een lieve moeder was. „Ik herinner me geen boosheid in het ouderlijk gezin. Niemand was het. Achteraf denk ik: niemand mocht ook boos zijn in ons harmonieuze gezin. Ik heb dus nooit geleerd om met boosheid om te gaan. Als klasgenoten andere verhalen vertelden over hun gezin, vond ik die ook vreemd.”

Veel ruzie Herinnert u zich trouwens ook nog hoe uw ouders met boosheid op elkáár omgingen? Ook dat is een voorbeeld van hoe het kan, moet of niet moet. „Mijn vader en moeder waren nooit boos op elkaar, waar wij als kinderen bij waren. Hoe het was als ze samen waren, weet ik dus niet.” „Mijn pa sprak mijn moeder aan met ”mens” als hij boos was. („Houd toch op, mens!”) en mijn ma sprak dan over ”vent” („Niet vent, het is niet zo, hoe kom je daarbij?!”) Erger is het nooit geworden.” „Mijn ouders deden dat toch zo raar. Als mijn vader kwaad was, sprak hij mijn moeder op een bepaalde toon aan met „Schat!” en zij deed iets dergelijks. Ze zei dan op sarcastische toon: „Lieverd”. Wij schaamden ons dan en 149

Jacobien Fotografie

Jouw verhaal is uniek en verdient een blijvende herinnering! Wil jij ook lichte, speelse en emotievolle foto's van een bijzondere dag of tijd in je leven? Ik sta klaar om met jullie op avontuur te gaan en jullie verhaal en emoties in lichte foto's te vangen. Kom gezellig eens kennismaken en laat me weten waarom ik juist jullie verhaal vast mag leggen!

Column

Hans van Klaarbergen Algemeen directeur Care4Life

Principieel kiezen? www.jacobienfotografie.nl Instagram: Jacobien Fotografie

©Jillsphotography

would you like to help us? waarom Wij zitten op een christelijke school. Het is een private-school, dat betekent dat onze school geen geld krijgt van de overheid. Maar wij kosten wel veel: €600 per maand! Om dat allemaal zelf te betalen is heel lastig. Wilt u helpen?

hoe MANNAFIELDS CHRISTIAN SCHOOL

U kunt de QR-code scannen of een gift overmaken op IBAN NL88 RABO 0128 3336 42. Het ﬁjnst vinden we het als u een vriend van ons wordt. Als u dat wilt gaat u naar www.svcos.nl/word-vriend, kies dan voor de optie ‘Ik geef een maandelijks bedrag’.

SVCOS Watertuin 328 3772VG Barneveld - www.svcos.nl - IBAN NL88 RABO 0128 3336 42

Hoe zorg jij ervoor dat jouw principes overeind blijven in een tijd waarin standaardisering steeds meer de norm wordt en velen meedeinen met de grote stroom? Met de verkiezingen nog vers in ons geheugen, was dit misschien voor jou een lastige afweging. De menigte volgen of juist kiezen voor jouw principes, ter behoud van jouw normen en waarden. Doe je dit ook op het gebied van jouw zorgverzekering? In 2006 heeft een amendement van de SGP en de ChristenUnie het blijvend mogelijk gemaakt om in de zorgverzekering principiële uitsluitingen, als abortus (waaronder de abortuspil) en euthanasie op te nemen. Een groot goed. De beschermwaardigheid van het leven kan hierdoor binnen jouw leven maar ook binnen jouw zorgverzekering centraal blijven staan. Sinds 2023 is De christelijke zorgverzekeraar (eerder ProLife) gestopt met aanbieden van deze unieke principiële zorgverzekering. Dit was voor mij en mijn team de reden om te starten met de principiële zorgverzekering van Care4Life. Wij maken het hierdoor voor christenen mogelijk om te blijven kiezen vóór het leven en zo het amendement van SGP en ChristenUnie te bestendigen en te behouden, ook in de toekomst. Nu is mijn vraag… Welke keuze maak jij?

www.care4life.nl

Psychologie

keken weg.” „Als mijn pa boos was, maakte hij met trillende lippen en stemverheffing mijn moeder een paar verwijten. Die klapte gelijk dicht en begon dan te huilen. Als zij op haar beurt boos was, zei ze gewoon niets tegen hem. Dat duurde soms een autorit lang, maar soms ook een paar dagen. Mijn vader liep dan ook een beetje met zijn ziel onder zijn armen door het huis. Geen idee hoe ze dat weer goed maakten. Ik vermoed dat mijn vader als eerste zijn excuses aanbood, omdat hij er gewoon niet meer tegen kon als mijn moeder zo lang zweeg. „Mijn ouders maakten veel ruzie om de kleinste dingen. Eerst wilde mijn moeder samen om halfvier weg en werd mijn vader kwaad omdat hij zijn werk dan niet af had. Dan gaf mijn moeder na veel geschreeuw toe en werd het toch zes uur. Dan werd mijn vader boos en zei hij dat ze nu niet meer van standpunt hoefde te veranderen en stond hij erop dat ze om halfvier zouden vertrekken. Het slot van het liedje was dat ze beiden thuis bleven. Triest.”

Uitpraten

Nico van der Voet (1958) studeerde theologie in Utrecht en is docent hbo theologie aan de Christelijke Hogeschool Ede, waar hij ook als studentenpastor werkt. Hij is gehuwd, heeft vier kinderen en een kleinkind en woont in Veenendaal.

Het uiten van boosheid blijft een lastig iets. Uiteraard is het rustig uitpraten van boosheid zonder de ander persoonlijk aan te vallen de beste methode. Daarna lijkt stil zijn, niets zeggen, de minste brokken te maken. Maar dat legt toch wel veel druk op anderen. Otto de Kat zegt in zijn boek ”Het uur van de olifant” dat ze in Azië stilte de gevaarlijkste vorm van woede noemen (blz. 156). In het Afrikaans hebben ze er trouwens een prachtig woord voor: ”stilstuip”. Uitleg in het woordenboek: „Nuk om stil te bly omdat jy kwaad is”. Dit mooie woord is de reden waarom ik deze column schrijf. Ik reik het u nu aan. Als een gezinslid weer eens boos is en onmachtig om daarover te communiceren en ervoor kiest om dan maar niets meer te zeggen, dan kunt u nu vragen: „Zo, heb je weer een stilstuip?” Ik voorspel u dat het zwijgen daarmee doorbroken wordt. Maar ik kan niet beloven dat de boosheid dan minder wordt. 151

152

NICO DE DEUGD IS TERUG ACHTER ZĲN SCHILDERSEZEL

Schoonheid scheppen als levenswerk Twintig jaar lang hingen de penselen, potloden en pastels van Nico de Deugd aan de wilgen. Als grafisch ontwerper kwam hĳ er niet toe om bezig te zĳn met zĳn diepste passie: tekenen en schilderen. Totdat hĳ recent de knoop doorhakte en de computer verruilde voor de schildersezel. „Ik geloof dat ik de verantwoordelĳkheid hebt om als schepper bezig te zĳn in de wereld die de Schepper ons gaf. Met mĳn werken wil ik een stuk schoonheid doorgeven.” TEKST: HENRIEKE HOOGENDĲK-VAN DAM BEELD: RENATE BLEĲENBERG-VAN LEEUWEN

153

ie binnenstapt in het domein van Nico de Deugd uit Dordrecht, betreedt een wereld van verdieping en kunst. Dat kan je niet ontgaan als je de schilderijen ziet die aan alle woonkamermuren hangen en als je de muziek hoort die opstaat – meestal Bach, vooral de cantates. Een klein spinet staat uitnodigend te wachten om bespeeld te worden. „Goede kunst en goede muziek zie ik als een verlengde van elkaar. Beide vertolken universele schoonheid”, licht De Deugd toe, zittend in zijn leren stoel. „Ik luister ook altijd muziek als ik aan het schilderen ben. Bij cantates leg ik regelmatig de partituur open naast me, dan kan ik de teksten meelezen. Het luisteren moet niet oppervlakkig worden.” Want oppervlakkigheid, dat gaat in tegen alles wat de kunstschilder voorstaat. „Ik kan geërgerd en moedeloos worden als ik kijk naar de grenzeloze oppervlakkigheid van deze tijd. Bijna iedereen doet de dingen van het leven vluchtig en voor de leuk. Uit mijn jeugd herinner ik me dat anders. Op vierjarige leeftijd werd ik door mijn ouders meegenomen naar het Rijksmuseum en naar concerten in De Doelen. Toen ik ouder werd, stimuleerden ze mij om me te verdiepen in de wereldoorlogen, in de geschiedenis als geheel en in de kunsten. Natuurlijk moet je daar min of meer ontvankelijk voor zijn, maar een brede opvoeding kan zeker helpen om oppervlakkigheid tegen te gaan.”

Eerbetoon De jonge Nico de Deugd ging zich steeds meer bezighouden met tekenen en schilderen. Eerst moedigden zijn ouders hem aan door materialen te geven op zijn verjaardagen. Later was er de directeur van de Balthasar Lydiusmavo in Dordrecht. „Hij zag mijn aanleg voor tekenen en zei: „Jij moet tekenleraar worden.” En dus ging ik naar de kunstacademie, in Breda. Maar dat werd een deceptie. De academie was gericht op moderne kunst en expressie, niet op traditi154

onele tekenen schilderkunst. Daarom ging ik aan het werk in het grafische vak.” Toch werd het lijntje met de kunst niet helemaal verbroken. „Graag maak ik een klein eerbetoon aan mijn tekenleraar van de mavo, Herman van Duinen. Na mijn examen nodigden mijn ouders hem en zijn vrouw uit op visite en er ontstond een vriendschap. Vanaf die tijd ben ik jarenlang elke dinsdagavond met Herman gaan tekenen en schilderen. Zo maakte ik kennis met materialen en technieken. Het potlood en de grafietstift was ik wel meester, maar aquarelleren en werken met pastelkrijt waren nieuw voor mij. Tijdens het werken spraken we over kunst en cultuur, over de middeleeuwen en de theologie. Ik ben heel dankbaar voor die avonden. Nog altijd komen we regelmatig bij elkaar, ook al is mijn vriend nu tachtig.”

Frustratie De tekeningen en aquarellen uit de vroege tijd van de kunstenaar bleven niet onopgemerkt. Enkele exposities mocht hij verzorgen en vier jaar lang werden er Dordrechtkalenders en -kaarten uitgegeven met eigen sfeertekeningen van stadsgezichten. Ook maakte De Deugd een olieverfschilderij van het interieur van de Grote Kerk in zijn woonplaats. „En toen ben ik abrupt gestopt met al het tekenen schilderwerk”, vertelt de kunstenaar. „Mijn atelier moest slaapkamer worden voor de kinderen en het werkleven werd drukker. Het kwam er niet meer van om te tekenen en te schilderen. Maar dat is wel altijd een frustratie geweest.” De coronacrisis veranderde dat. „Ik werkte inmiddels als zelfstandig vormgever, en de opdrachten liepen terug door de crisis. „Misschien is dit het moment om weer te gaan schilderen”, zei mijn vrouw, Coby. Ze herinnerde mij eraan dat ik bijna al mijn vroegere werken voor stevige prijzen had verkocht. Mensen zagen er blijkbaar kwaliteit in. Toen heb ik besloten om een collectie met nieuwe werk op te bouwen. Afgelopen voorjaar exposeerde ik voor het eerst

weer, in de galerie van Maarten ’t Hart in Balkbrug.”

Gewijde ruimte Zodra het licht is, trekt De Deugd zich terug in zijn bescheiden atelier, dat op de middenverdieping van het huis in ere hersteld is. Het erkerraam laat de dag naar binnen vallen. Soms acht, soms tien uur lang wijdt de kunstenaar zich aan zijn hervonden levenstaak. „In de winter, als de bomen kaal zijn, heb ik het beste licht om stillevens te maken. Ik positioneer ze hier op dit houten tafeltje. Maar de composities maken mij ook vaak onzeker. Met de grootte en vorm van objecten kun je spelen, maar het moet er niet uitzien als los zand of als een druk geheel. De plaatsing komt heel nauw. Ik gebruik bijna altijd oude spullen. Die zijn doorleefd, dat trekt mij. Ze zijn met gevoel voor schoonheid gemaakt. Dat zal ik nooit terugzien in een Tupperwarebakje, dus dat schilder ik ook niet. Vruchten blijven ook boeien, die zijn zo wonderlijk kloppend gemaakt.” Toch vormen de stillevens slechts een klein deel van zijn werk. De ambachtsman richt zich vooral op het schilderen van kerkinterieurs. Soms in gotische stijl, maar liever nog in romaanse soberheid. „Zo’n romaanse kerk heeft eenvoudige schoonheid. Die laat zich niet evenaren. Ik wil de stilte en de gewijde ruimte doorgeven die oude, hoge kerken zo mooi onthullen.” Het liefst ervaart De Deugd de stilte aan den lijve, om ter plaatse zijn werktekeningen te maken. Maar hij schildert ook van foto’s die hij maakte tijdens eerdere bezoeken aan kloosters en kerken in Europa. „Ik heb inmiddels een wensenlijst met te schilderen werken waar ik wel twintig jaar mee vooruit kan. Daarom geef ik er nu al mijn tijd aan.” 155

156

Tijdrovend In de werken van De Deugd valt onmiskenbaar de gelijkenis op met de kerkinterieurs van Maarten ’t Hart en de stillevens van Henk Helmantel. „Zij zijn ook mijn grote voorbeelden van deze tijd. Helmantel nog het meest. Als ik de tien grootste kunstenaars zou moeten opnoemen, dan zou hij zeker in het rijtje staan met Rembrandt en Vermeer. Grote kunstenaars laten eigenwijsheid zien in hun stijl. In een tijd van abstracte kunst laat Helmantel het figuratieve hoogtij vieren. Vanaf een kilometer afstand herken je zijn werk. Niet veel kunstenaars krijgen dat voor elkaar.” Om van Helmantel te leren, maakte De Deugd een kopie van diens ”Stilleven met walnoten”. Het origineel is een olieverfschilderij, De Deugd maakte een aquarel. „Ik was nieuwsgierig of dat zou lukken. Het werd een ontzettend leerzaam proces, omdat ik mezelf een nieuwe aquareltechniek eigen maakte. Ik heb het

157

Op zoek naar iets speciaals?

Over Speciaal van mij Adullam biedt mensen met een beperking een zinvolle daginvulling en wil hen zoveel mogelijk het dagelijks leven laten ervaren vanuit Bijbels perspectief. Vanuit onze zorgvisie bieden we betekenisvol werk en activiteiten die passen bij ieders mogelijkheden. Met uw aankoop steunt u onze cliënten. Geef aan en voor een ander!

Gun jezelf of iemand anders een verrassend geschenk van onze webshop. Elk product wordt voor 100% door Adullam-cliënten gemaakt of verzorgd. Met een Speciaal van mij artikel hebt u echt een prachtig cadeau én u draagt bij aan de eigenwaarde van onze cliënten.

speciaalvanmij.nl

Op www.speciaalvanmij.nl kunt u ruim 150 artikelen vinden. Van fotokaarten, verjaardagscadeaus, geboortecadeaus, brievenbuspakketjes tot aansprekende verrassingen, er is voor elke gelegenheid een mooi product. Neem een kijkje op onze webshop!

schilderij opgebouwd uit heel veel laagjes, met fijne arceringen. Dat was tijdrovend. Prijstechnisch is deze manier van werken niet realistisch. Maar misschien kan ik het mijzelf veroorloven om jaarlijks één zo’n werk te maken. Want het resultaat is ontzettend verfijnd.”

Kwaliteit Afgelopen voorjaar legde De Deugd de kopie samen met andere schilderijen voor aan Helmantel zelf. „Mensen kunnen zeggen dat het prachtig is wat je maakt, en dat is aardig. Maar ik heb vooral kritiek en feedback nodig van mensen uit het vak, want ik ben slechts autodidact. „Even kijken, hoor”, zei Helmantel, en hij ging op zoek naar zijn bril. Nu komt het, nu ga ik de fouten horen, dacht ik. Maar in plaats daarvan zei hij na minutenlang kijken tegen mijn vrouw: „Mag ik je van harte feliciteren met zo’n man?” Hij was onder de indruk van de werken. Dat was echt een opsteker, want ik voel me toch een kleine ambachtsman naast een grote meester.” Een klein punt van feedback had Helmantel nog wel. „Je lijkt in je werken een beetje op mij, daar moet je van loskomen”, zei hij fijnzinnig. „Toen heb ik hem maar aan zijn eigen woorden herinnerd”, vertelt De Deugd lachend. „„Je kunt beter goed zijn dan origineel”, zei Helmantel eens.” En dat is ook wat de Dordtenaar in de praktijk wil brengen. „Kan een kunstenaar echt nog vernieuwend zijn? Alles is al eens langsgekomen. Daarom is het mijn streven om simpelweg schoonheid door te geven. Bang voor herhaling ben ik niet. De voorjaarsbloemen die elk jaar uit de grond komen, gaan ons ook niet vervelen. Zo zal kwalitatief werk, waarin schoonheid gevangen wordt, ons altijd blijven boeien. Zelfs in de komende generaties”, denkt De Deugd. „„Wees jij maar de noordelijke realist uit het zuiden”, zeiden Maarten ’t Hart en Marius van Dokkum eens tegen mij. Die raad neem ik

graag ter harte.”

Verwonderen En precies daarom besteedt de kunstenaar uren, dagen en soms maanden van zijn tijd aan één schilderij. Op schetspapier maakt hij werktekeningen van kapitelen en ornamenten, van kruisbogen en pilaren, met de afmetingen en perspectieflijnen erbij. Dan volgt het soms urenlange mengen van kleuren, om de juiste kleurtonen te vinden. Pas daarna begint de uitwerking op het grote paneel. „Elk werk moet ook iets eigens worden. Daarom voeg ik soms iets toe of laat ik iets weg. Kijk, aan dit interieur van de Katherinekirche in Bad Bentheim heb ik een middeleeuws doopvont toegevoegd. Niet in het midden, want de compositie is al zo symmetrisch. Maar wel op de plek waar je blik naartoe getrokken wordt, vanwege de lichtval. Zo speel je als kunstenaar met compositie, licht en kleur.” Helemaal tevreden over het eindresultaat zal De Deugd nooit zijn. Dat is een bewuste keuze, licht hij toe. „Als alles goed zou zijn, dan leg ik mijzelf stil. Ik heb de plicht om te blijven woekeren met mijn talenten en naar het hoogst haalbare te reiken.” De kritische blik op zijn eigen werk neemt niet weg dat De Deugd altijd een randje spijt voelt als iets van zijn werk wordt verkocht. „Het is toch je eigen kindje, je hebt er alles van jezelf ingelegd. Maar het is ook goed om te bedenken dat iemand die je werk koopt een stuk schoonheid, kwaliteit en puurheid herkent in wat je maakte. En dat is precies mijn doel: dat mensen leren kijken naar het schone van de werkelijkheid, om zich daarover te verwonderen. Tegelijkertijd weet ik dat we pas na dit leven echte schoonheid zullen kunnen zien – zoals het oor nog nooit heeft gehoord en het oog nog nooit heeft gezien. En daarom past slechts bescheidenheid in het werk dat ik doe.”

12 DECEMBER 2023 TERDEGE

159

Meer info?

MR. & MRS. EVENT 26 en 27 januari Na het succes van vorig jaar willen we dit jaar met het Mr. & Mrs. event nog groter uitpakken. Dit event biedt alles onder één dak voor jullie als aanstaande bruidsparen. Van bruidsshow tot te gekke workshops. Van foodplein tot tientallen enthousiaste leveranciers. En dit alles natuurlijk in de sfeervolle setting van Molen de Zwaluw. Voorzien van een ﬂinke extra dosis stylinginspiratie. Koop je tickets online en wees erbij!

Molen de Zwaluw, Batterijenweg 19, Kesteren, molendezwaluw.nl/event

D.V. DINSDAG 19 DECEMBER

LOCATIE

Van 20:00 tot 22:00 (kerk open: 19:15), inclusief pauze

Sint Jan, Gouda

THEMA

Parkeren kan bij parkeergarage Het Bolwerk of parkeerterrein Klein Amerika.

‘Deze is de HEERE, wij hebben Hem verwacht, wij zullen ons verheugen en verblijden in Zijn zaligheid’ (Jesaja 25 : 9b).

MEDITATIE

Ds. J. Joppe

MUSICI

Martin Mans, Urker Mans Formatie, Martin Zonnenberg, Hendrik van Veen, Ars Musica koor & ensemble, Boudewijn Zwart, kamercarillon

PARKEREN

PRIJZEN

Locatie A, eerste rang, schip: Terdege-abonnees; € 18,50 Niet-abonnees: € 23,50 Locatie B, tweede rang, zuidbeuk (minder zicht): Terdege-abonnees: € 15,50 Niet-abonnees: € 20,50 Kinderen t/m 14 jaar: € 6,00 (locatie naar keuze)

Bestel nog snel tickets! MEER INFO ZIE TERDEGE.NL/KERSTCONCERT OF SCAN DE CODE 91

TERDEGE 20 SEPTEMBER 2023

161

Fotowedstrĳd

Mijn thuis Een dijkwoning in Buurmalsen, een schattig huisje in Vlissingen, een zolder in de stijl van de jaren zestig. Er kwamen bijna vijftig inzendingen binnen voor de fotowedstrijd ”Mijn thuis”. Dat maakte de keuze bepaald niet gemakkelijk. Wat is binnenkijken bij anderen inspirerend en leuk!

HANG NAAR NOSTALGIE

SCHATTEN VAN DE KRINGLOOP

AVONTUUR AANGEGAAN

1E PRĲS: WOONSHOOT (ZIE PAG. 162)

2E PRĲS: VERRASSINGSPAKKET VAN TERDEGE

3E PRĲS: VERRASSINGSPAKKET VAN TERDEGE

PETRA KIRPESTEIN: „Wij wonen met ons gezin in de Oranjestad Buren. Daar genieten we van een plekje waar we de historie recht proberen te doen door alles zo veel mogelijk te laten zoals het was. Ons huis is met een flinke hang naar nostalgie ingericht, met veel hoekjes, doorkijkjes en oude kleuren. Spulletjes vinden we in de kringloop. Hoewel onze woonkamer op de tweede verdieping is zitten we veel beneden in de ‘bieb’ met de boekenbank.”

EMY SCHOLTS: „Wij zijn Arvid en Emy. Samen met onze drie kinderen wonen wij in een jarendertighuis op een prachtig plekje aan de singel in de zilverstad Schoonhoven. Het huis hebben wij in 2020 gekocht, en stapje voor stapje opgeknapt. Wij houden van rust, maar ook van kleur. Geen strak huis, maar gezellig en knus, gericht op onze kinderen. Bijna alle meubels die we hebben staan, zijn opgeknapte kringloopschatten, op de bank en wandkast na. Ons favoriete plekje is de zelfgemaakte radiatorombouw, waar iedereen lekker op kan relaxen.”

ANNEKE STURM: „We wonen nu drie jaar aan het Marnixplein in Vlissingen. Het plein waar ik ook opgegroeid ben. Het huis moest afgebroken worden omdat het helemaal uitgeleefd was. Alleen de voorgevel en het dak zijn blijven ‘staan’. In die tijd (negen maanden) woonden we in de tuin. Met behulp van mijn broers, zwager en neef zijn we dit avontuur aangegaan. Het resultaat mag er zijn. We zijn er dankbaar voor en wonen er met plezier.”

JURY: De foto van de sfeervolle bank maakt meer dan nieuwsgierig naar de rest van het huis!

JURY: Met de omschrijving gezellig en knus ingericht slaat Emy de spijker op z’n kop. Geweldig, al die kringloopschatten!

162

JURY: Verrassend en smaakvol interieur. Dit huis is intrigerend, zeker de illustratie op de muur. Originele styling.

Eervolle vermelding: Marianne van Mersbergen: „Wĳ slapen in een bedstede. Mĳn man heeft alles gebouwd en ik heb ‘m geverfd.”

163

164

FAMILIE KIRPESTEIN: „ALLEEN DE BADKAMER HEBBEN WE VERNIEUWD”

Een huis als een museum Hun huis is eerst en vooral een plek voor gesprek en ontmoeting. Een warm en sfeervol interieur helpt daarbĳ, vindt Corinne Kirpestein. Dat blĳkt zodra je een voet over de drempel zet. Vooral de bibliotheek, hart van het huis, is een pareltje. TEKST: JACOMĲN ARIAKHAH BEELD: RENATE BLEĲENBERG-VAN LEEUWEN

165

Binnenkĳker

n het stadje Buren word je als liefhebber van historische taferelen niet snel teleurgesteld. Hoge herenhuizen omzomen er smalle klinkerstraatjes. Op sommige woningen prĳken namen: De Brauwerye, De Vergulde Ster, De Keyserscroon. In die laatste woont al 23 jaar de familie Kirpestein. „Kom binnen”, verwelkomt de vrouw des huizes, als ze de rode voordeur opent. Van de hal is het rechtdoor, de bibliotheek in. Dit is het kloppende hart van het huis, waar de familie vaker zit dan in de woonkamer op de eerste verdieping. Een gebloemde pot dampende thee staat klaar, evenals een schaal met koekjes en een bord met hartige versnaperingen. Op de smalle tafel, met daaromheen beschilderde stoelen van Roosje Hindeloopen, ligt een Bĳbel opengeslagen. „We willen letterlĳk leven met een open Bĳbel.” De bibliotheek is het bekĳken waard. De ossenbloedrood geverfde boekenkasten staan vol oude werken, met daartussen wat nieuwer leesvoer. Dichtbundels, non-fictie over Amerikaanse geschiedenis en encyclopedieën. Maar ook de Arendsoogserie, kinderboeken van W.G. van de Hulst en een plank met de dichtbundels die ze kreeg uit de nalatenschap van Jos van Manen-Pieters. De verzameling is een liefde die Corinne (51) deelt met haar man John. „Helaas staan de kasten nu vol. Dus als er iets binnenkomt, moet er eerst iets uit.” De Kirpensteins kochten hun huis in 1999, vlak voordat ze trouwden. Zĳ kwam uit Ede, hĳ uit Geldermalsen. Ze besloten iets te zoeken in de buurt van de laatste plaats. „We hadden dit huis te koop zien staan. Mĳn man is gaan kĳken en belde mĳ op. „Ik denk dat je dit prachtig vindt”, zei hĳ. „Het heeft zelfs een AGA Cooker. Het huis is oud, maar we maken er wel iets van.” Toen hebben we er meteen voor getekend.” Hoewel de woning ruim vier eeuwen geleden werd gebouwd, hebben ze er weinig aan hoeven doen toen ze erin trokken. „In de jaren 70 was het voor het laatst gerestaureerd en zĳn de kasten en de trap ossenbloedrood geverfd. Wĳ hebben dat zo gelaten. Alleen

166

TERDEGE 12 DECEMBER 2023

de badkamer is vernieuwd.” In de bibliotheek hebben ze wel een aantal dingen toegevoegd. Jaren geleden maakte een aantal planken plaats voor een bank. Een speciale bank, op maat gemaakt en met ruimte voor boeken bĳ de voeten. „Zo zit je als het ware ìn de boeken.” De meest recente verandering is de komst van een haard, om de oplopende energiekosten te drukken. „Alleen weet ik nog niet hoe ik die aan moet krĳgen.”

Krokodil Wonen in een oud huis zorgt voor de nodige verhalen. Over de kelder met zĳn afgesleten treden bĳvoorbeeld, die je binnengaat via een luik in de hal. Corinne vertelde vroeger altĳd aan de vriendjes van haar kinderen (inmiddels 21, 13 en 12 jaar oud) dat daar een krokodil woonde. De jonge bezoekers vonden het maar wat spannend als ze het luik opende en naar beneden liep. En neem de naam van het huis: Keyserscroon, een bloem. John en Corinne hebben onderzoek gedaan naar de herkomst ervan. Al bĳ de bouw van hun huis heeft het deze naam meegekregen, ontdekten ze. Maar waarom? Dat zĳn de Kirpesteins nooit te weten gekomen. Dan is er nog het „winkeltje” in de hal, zoals ze de kamer meteen naast de voordeur noemen. Een plek die vroeger gebruikt werd door een kleermaker en nu dienstdoet als kantoortje. Corinne wĳst naar de grĳze tegelvloer in de hal. „Deze tegels zĳn net zo oud als het huis. Ze gaan dus al mee sinds eind zestiende eeuw.” De tegels zien er nog verrassend mooi en egaal uit. „Duurzame kwaliteit. Er zĳn wel meer huizen hier in Buren die nog zo’n originele vloer hebben.”

Bordjes Wie haar huis binnenkomt, kan het niet ontgaan dat Corinne erg van houten bordjes met spreuken houdt. Ook in haar keukenraam staat zo’n bordje, leesbaar voor iedereen die voorbĳwandelt: ”Bid, doe het goede, verwacht het van God”. Een citaat van

167

168

Dietrich Bonhoeffer. En ook: ”Eere zĳ God in de hoogste hemelen en Vrede op aarde”. Waarom die bordjes daar staan? „We willen als christenen beschikbaar zĳn in deze wereld. Soms nodigen de spreuken uit tot een gesprek met wildvreemden. Een keer werd er speciaal vanwege de bordjes aangebeld.” Ook verderop hangen citaten. „Nu heb ik ze een beetje geclusterd aan een wand van de bibliotheek gehangen. Maar eigenlĳk is er volgens mĳn man geen ruimte meer voor. Een aantal van die oude schatten wachten op een ander plekje.” Boven de binnenkant van de voordeur staat in goudgekleurde, oude letters: ”Gesegent sult ghy zĳn in u ingaen en in u uytgaen.”

Hartjes Terwĳl zoon Ephraim in de bibliotheek voor haar de haard aansteekt, loopt Corinne naar de keuken. Ook die ruimte ademt de sfeer van het verleden. Een groene Aga Cooker staat tussen de oude, lichte keukenkastjes. Achter de glazen deurtjes schittert Engels porselein. In de onderste kastjes zĳn hartjes uitgesneden. De Kirpensteins hebben niet de behoefte om veel aan het huis te veranderen. Het is charmant zoals het is, vinden ze. In die mening staan ze niet alleen. Lachend: „Er wordt hier best vaak aangebeld door toeristen. Soms willen mensen zelfs ongevraagd doorlopen, omdat ze denken dat dit een museum is.” Dat vindt ze geen probleem. Ze staat belangstellenden graag te woord. Sterker nog: ze ziet dat als haar opdracht, die hoort bĳ het wonen in zo’n pand. „Pas had ik nog duizend-en-een dingen te doen toen er aangebeld werd. Ik dacht: zal ik gewoon niet opendoen? Ik had echt geen tĳd. Maar ik heb het toch gedaan, met als gebed dat God het wilde zegenen. Toen heb ik een heel goed gesprek gehad met degene die aanbelde. Het gaat er om dat je je laat leiden door God, al is dat met vallen en opstaan.”

Verrassingen Waar veel nieuwe huizen weinig verras169

Binnenkĳker

170

singen hebben, is dat anders als je in een oud huis woont. Gebrandschilderde ramen, bewerkte boogjes, oude houten plafondbalken en halfronde traptreden: het hoort er allemaal bĳ. De laatste verrassing staat Corinne nog helder voor de geest. „We hadden pas een zinkgat in de tuin. Wat bleek toen we gingen graven: er zat een oude waterput onder de grond, nog prachtig en met gewelven en al. Zo’n put had vroeger schĳnbaar iedereen hier. We vonden tĳdens het graafwerk ook veel andere spullen: botten, porselein, kommetjes. Ik denk dat dit niet alleen voor onze plek geldt. Vermoedelĳk ligt Buren vol met dit soort oude dingen.” Ze houdt van dit soort onverwachte vondsten. Zet haar bĳ voorkeur niet in een nieuw huis vol glimmende hippe spullen. Daar komt ze niet helemaal tot haar recht. Oude dingen met een verhaal daarentegen, vindt ze „een stil geluk”, zoals ze het zelf formuleert. „Ik ben bĳvoorbeeld gek op oud servies. In de keuken heb ik een plankje met allemaal kopjes waarvan het oortje af is. Dat is mĳn Bethesdaplankje, zoals ik het noem. Naar de plek voor zieken en kreupelen in de Bĳbel.” De stoffen doosjes boven op de piano vormen een andere verzameling. Stuk voor stuk zĳn ze heel oud. Ze komen overal vandaan, meest van de kringloop. Bóven de piano hangt de eerder genoemde verzameling tekstbordjes. „Deze teksten zĳn nogal eens een inspiratiebron voor de gebedskring van de kerk. Het is als het ware onze gebedsmuur. Er staat altĳd wat bĳ uit het Gods Levende Woord wat ons helpt onze hoop buiten onszelf op God te stellen en niet te zien op de omstandigheden waarin we verkeren. Of de kinderen haar interieur altĳd mooi vinden? Ze lacht. „Die zeggen ook weleens dat ze in een moderner huis willen wonen, met een glimdak en hippe zwart-wit kleuren in huis. Een van hun vriendjes zei eens eerlĳk: „Bĳ ons is alles grĳs en recht. En niet zo vol. Een huis als dit heb ik nog nooit gezien.””

TIPS VAN CORINNE FAVORIETE WINKELS: „De Passementerie in Utrecht, voor knopen en bandjes. En Stegeman’s Textiel V.O.F. in Rouveen. Een winkel met een historie van 170 jaar waar ze geweldige stoffen verkopen. Daar heb ik ook beddengoed vandaan.” ONTSPANNEN: „Met mooie boeken. Dat heb ik nodig om weer even tot mezelf te komen. En met creatief zĳn. Ik heb in de keuken plankjes waarop ik iets leuks zet. Mĳn kĳkdoosje, noem ik dat.” AAN DE MUUR: „Ik heb geen echte kunst, hoor, alleen namaak. Zoals ”Jacob zegent de zonen van Jozef”, van Rembrandt. Je reinste nepperĳ natuurlĳk. Maar de echte versie gaat me niet lukken, dus dan maar zo.” KRINGLOOPVONDSTEN: „Ik kan genieten van allerlei soorten schoonheid. Zo heb ik eens een heel mooi portret van een vrouw meegenomen, dat in een ovaal lĳstje zat. Ik heb haar juffrouw Janse genoemd. Je zal toch maar deze vrouw zĳn en bĳ de kringloop belanden. Dan neem ik haar graag mee naar huis.” 171

WELY S E S T R A AT 2 1 (D E D I S T EL K A M P)

•

D O D E WA A R D

•

T. (0 4 8 8) 74 5 1 3 0

•

IN F O @ J VA N M O U R IK .CO M

•

J VA N M O U R IK .CO M

Veilig Hoe blĳ ze ook is met haar gezellige huis, er zĳn ook nadelen aan het wonen op een oude plek. Het onderhoud kost de nodige tĳd. Ze heeft al het hout binnenshuis in de afgelopen twee decennia zo vaak geschilderd, dat ze er inmiddels haar hand niet meer voor omdraait. „Wie niet schildert, moet timmeren, zei mĳn vader altĳd.” Ook de muren moeten om de zo veel jaar opnieuw gedaan worden. Zo is de van oorsprong witte muur in de bibliotheek okergeel geworden. „Die heb ik een keer geverfd toen mĳn man op zakenreis was. Ik had nog wat kleuren staan en heb die met elkaar gemengd. Toen kwam deze kleur eruit.” Het verven van de gevels en kozĳnen aan de buitenkant laten Corinne en John echter met plezier aan professionals over. Dat luistert nogal nauw, bĳ een monumentaal pand. Ondanks hun liefde voor hun oude huis, is de plek waar je woont maar betrekkelĳk, relativeert Corinne geregeld gedurende het gesprek. Een mooi huis is leuk, maar niet waar het om gaat. „We hebben in het verleden financieel moeilĳke tĳden meegemaakt. De kinderen vroegen toen aan ons: moeten we verhuizen? Wie weet, zeiden wĳ. Want je huis kun je ook achter moeten laten. Veilig wonen kunnen we alleen bĳ God. We zĳn allemaal pelgrims en onderweg naar Huis.” Daarom voelt het wonen op deze bĳzondere plek ook als meer dan alleen een voorrecht, legt ze uit. „Ons huis is vooral een plek om te leven en iets te kunnen betekenen voor de mensen om ons heen. De sfeer in huis ondersteunt dat doel. En het helpt om onze kinderen zich fĳn en welkom te laten voelen in huis. Tenminste, dat is mĳn verlangen.” En stylen? Dat doet ze er zomaar een beetje bĳ. Omdat ze er nu eenmaal oog voor heeft. „Zie je dat kussen? Dat stofje is van mĳn oma geweest. De kleurschakering past mooi bĳ de bekleding van de stoel. En die roze kussens op de bank? Dat is gewoon stof van de Leen Bakker, met bandjes van de Passementerie in Utrecht. Die winkel is trouwens echt fantastisch. Dat moet je wel even noemen. Alleen de naam is toch al geweldig?” 173

Geschapen naar Gods beeld ‘Woon je op jezelf?’ en ‘Heb je echt een baan?’ Met open mond wordt het aan mij gevraagd. Blijkbaar is het moeilijk te geloven dat mensen met een handicap dit kunnen. Dat vooroordeel doorbreek ik graag. Ja, ik woon op mezelf en ja, ik werk. En dat kan prima met mijn handicap. Dat deze vooroordelen universeel zijn, blijkt wel uit het verhaal van de 29-jarige Janet in Rwanda. Toen zij door een oogziekte blind werd, vertelde haar omgeving Janet dat ze waardeloos was. Ze had geen ouders, geen broers en zussen en voelde zich intens eenzaam. Haar droom om later een gezin te stichten en een familie om zich heen te krijgen, werd ook de grond ingeboord. ‘Met deze handicap kun jij geen moeder worden, want je kinderen zullen ook blind worden’, werd haar verteld. Ze is niet de enige. In Rwanda is voor veel jonge vrouwen met een handicap het leven ontzettend donker. Omdat ze minderwaardig behandeld worden, extra kwetsbaar zijn voor misbruik en omdat ze geen onderwijs mogen volgen. Dat maakt me zo onwijs verdrietig. Ieder mens is geschapen naar Gods beeld en alle mensen zijn gelijkwaardig. Janet, jij… en ik. Ik weet hoe het is om met een handicap te leven. Maar ik weet ook heel goed dat ik waardevol ben en de meeste dingen wel kan. Gelukkig raakte Janet in contact met SeeYou. Ze deed cursussen, volgde trainingen en ontdekte dat haar leven niet over was nu zij een handicap heeft. Ze leerde dat ze wel kan trouwen en kinderen kan krijgen en volgde een vaktraining. Nu heeft zij een mooie onderneming. Ze woont inmiddels op zichzelf, weet de weg in de buurt en is niet meer afhankelijk van anderen. Het raakt mij als ik merk hoeveel jonge vrouwen met een handicap in landen zoals Rwanda aan de kant worden gezet. En het maakt me strijdbaar om voor hen op te komen. Wat is het mooi als zij dankzij trainingen en cursussen ontdekken hoe kostbaar ze zijn, kunnen werken aan hun zelfvertrouwen en een zelfstandig, waardig, bestaan op kunnen bouwen. Wil je dit belangrijke werk vandaag ondersteunen met een gift? Alvast heel hartelijk bedankt!

BBerdine di

B Berdine Zwanepol is onderwijsassistent, iinﬂuencer, zangeres en ambassadeur van SeeYou. Je vindt Berdine op Instagram via S @mijn_leven_op_wielen en op YouTube @ via v @BerdineZwanepol.

Help vandaag nog mee! Scan de QR-code of doneer op www.seeyoufoundation.nl/licht.

Column

Uit de pastorie Weeksluiting

Ds. W.A. Zondag, Dordrecht

Het leiden van een weeksluiting in een verpleeg- of verzorgingshuis is ‘dankbaar’ werk. De bĳeenkomst vormt voor veel bewoners een belangrĳk lichtpunt in de week. Samen psalmen zingen, samen luisteren naar een overdenking. Onlangs was ik op een regenachtige vrĳdagmiddag onverwacht zelf gast bĳ zo’n weeksluiting. Het was in Nunspeet waar wĳ als gezin elf jaar mochten wonen. Ons huis grensde bĳna aan het terrein van conferentieoord ”De Duiventil”. Veel reformatorische jongeren brachten er een week of weekend door. In onze achtertuin luisterden we op een zomerse avonden naar de zingende jongeren. Maar dat is voorbĳ. Het conferentieoord is omgebouwd tot de particuliere zorginstelling ”Duivenstaete”. Als ik verneem dat een mĳ bekende predikantsweduwe –mevrouw Van Zonneveld- daar is komen te wonen, besluit ik haar te bezoeken. De ontvangst is allerhartelĳkst. We spreken over het verleden, het heden en de toekomst, het hemelse Jeruzalem waar haar overleden echtgenoot reeds mag wonen. Na een halfuur arriveren haar dochter en schoonzoon, een emerituspredikant. Laatstgenoemde zal voorgaan in de weeksluiting. Het lĳkt mĳ wel wat om erbĳ te komen zitten. Best fĳn om eens een keer niet de leiding te hebben. Gewoon even geestelĳk ‘consumeren’...

We zitten in een kring, in meerdere opzichten nogal verschillende mensen. Onze ambtsbroeder leidt de weeksluiting op voortreffelĳke wĳze. Het valt me op hoe dicht hĳ bĳ de mensen weet te komen. Hĳ kĳkt een van de vrouwen aan en vraagt: „Weet je nog waarover het de vorige keer ging of moet ik je helpen?” Ze knikt: „Eh... ja, maar help mĳ maar even....”. Met eenvoudige woorden herhaalt onze broeder de vorige overdenking om vervolgens een brug te slaan naar het bĳbelgedeelte dat nu aan de orde zal zĳn: over Mozes die zĳn staf moest uitstrekken over de Rode Zee. Maar eerst wordt er gezongen, véél gezongen. Ieder heeft een stapeltje aan elkaar geniete A-viertjes in de hand en steeds klinkt er een bekende psalm of een geestelĳk lied. Hoe belangrĳk is juist dit zingen met elkaar! Als mensen hun gedachten niet meer kunnen vertolken, kunnen zĳ vaak nog wel meezingen. (Dat is zelfs het geval als stervenden nauwelĳks meer bereikbaar zĳn. Zing je een bekende psalm, dan komt er best vaak nog een reactie. Lippen die bewegen of een stem die een regel meezingt...). De predikantsweduwe spreekt over Gods goedheid, over Zĳn trouw. Zó heeft zĳ de Heere leren kennen. De onveranderlĳke God. Heere is Zĳn Naam. Op weg naar huis zingt het in mĳn hart: “D’ eenvoudigen wil God steeds gadeslaan.” 175

Belasting, een flinke kostenpost

Kassa voor de keizer Niemand betaalt graag belasting. Dat is in de tijd van Jezus niet anders. Belasting belandt in de kas van de vijand, de keizer van Rome. En erger: de belasting wordt geïnd door volksgenoten, die meer belasting vragen dan moet worden betaald. Dat blijkt uit Zacheüs’ belofte een flinke schadevergoeding te betalen aan z’n slachtoffers. Het is daarom niet vreemd dat het Joodse volk een hekel aan deze mensen heeft. En Jezus? Verbazingwekkend genoeg zoekt Hij deze mensen juist wel op. TEKST: SANDOR VAN LEEUWEN BEELD: MARTHE KOK-ROUKENS

et Romeinse wereldrĳk wordt gefinancierd met belastinggeld, waarvoor de overwonnen volken de prĳs betalen. De belangrĳkste belastingen zĳn de directe belastingen op grondbezit –de ”tributum soli” of ”tributum agri”– en de belasting per hoofd van de bevolking – de ”tributum capitis”. Er moeten indirecte belastingen worden betaald voor bĳvoorbeeld huizen, water, vlees en zout. Ook voor het gebruik van wegen en het passeren van grenzen dient de portemonnee te worden getrokken. De Romeinen noemen zo’n in-, uiten doorvoerrecht een ”portorium”. In Romeinen 13 is het verschil tussen deze soorten belasting goed te zien. Paulus schrĳft daar over het betalen van ”schatting” –de directe belasting– en ”tol” – de indirecte belasting. Voor handelaren betekent die belasting een flinke kostenpost: geïmporteerde goederen kunnen door alle tolheffingen zomaar honderd keer duurder worden. Doordat Judea in Jezus’ tĳd een keizerlĳke provincie is, komen de Joodse belastingen in de schatkist of ”fiscus” van de keizer. De woorden van Jezus om aan de keizer te geven wat van de keizer is, zĳn dan ook letterlĳk bedoeld (Mattheüs 22).

176

Het innen van de ”portoria” is het werk van een tollenaar. Zo’n tollenaar hoort bĳ de groep ”publicani”: ondernemers die werk verrichten voor de Romeinse overheid. Een ”publicanus” kan bĳvoorbeeld opdracht krĳgen om het leger te bevoorraden, wegen en bouwwerken aan te leggen of tolgeld te innen. Een tollenaar pacht de belastinginkomsten van de Romeinse overheid en moet vervolgens proberen zĳn investering terug te verdienen. Een tollenaar is dus geen belastingambtenaar of Romeinse functionaris, maar werkte wel voor de Romeinen. Bovendien vroegen tollenaars regelmatig meer dan zĳ mochten vragen. Het Nieuwe Testament maakt verschil tussen gewone tollenaars en hoofdtollenaars, zoals Zacheüs. Mogelĳk was ook Mattheüs zo’n hoofdtollenaar: de Griekse tekst geeft aan dat hĳ ”boven” het tolhuis zat. Arme mensen met betalingsproblemen kunnen tegen hoge rentes een lening krĳgen van tollenaars. De problemen rond de inning van de portoria lopen in de tĳd van keizer Nero (54-68 na Christus) de spuigaten uit. Nero benoemt daarom speciale keizerlĳke belastinginspecteurs of ”procuratores”.

Blik op de Bĳbel

Voor de Joden uit Jezus’ tĳd is het duidelĳk: tollenaars zĳn fout. Vaak worden ze in één adem genoemd met zondaars of hoeren. Dat de tollenaar Zacheüs in de boom klimt, is dan ook niet alleen omdat hĳ klein is, maar ook omdat hĳ niet welkom is in de synagoge en dus geen kans heeft daar naar Jezus te luisteren. Overigens moeten Joden behalve deze Ro-

meinse belastingen ook tempelbelasting betalen. Als Petrus in Mattheüs 17 wordt gevraagd of Jezus de ”didrachmen” –twee drachmen– wel betaalt, wordt daar het geld voor de tempel mee bedoeld. Het geldstuk dat Petrus opvist, is een ”stater” – vier drachmen en dus inderdaad genoeg voor allebei. Opvallend is het dat juist Mattheüs, als de voormalige tollenaar, deze geschiedenis vermeldt. 177

178

Rechter met compassie Op zeventigjarige leeftijd zwaaide rechter Wim Donker verplicht af; dankzij een noodwet werd hij weer voor drie jaar benoemd. Aan het eind van deze maand is het echt gebeurd en bergt hij de toga definitief op. De opgedane ervaring niet. „Als je eerlijk bent, schrik je van jezelf.” TEKST: HUIB DE VRIES BEELD: RENATE BLEĲENBERG-VAN LEEUWEN

179

et was niet vanzelfsprekend dat Wim Donker (72), achtste in een rĳ van elf kinderen, kon studeren. Zĳn ouders stimuleerden dat wel. „Ze hebben zich veel voor ons ontzegd, te meer omdat ze principieel tegen verzekeren en het aannemen van kinderbĳslag waren. Ik zou hen verdriet hebben gedaan als ik een studiebeurs had aangevraagd.” Het was de docent handelsrecht en economie op het christelĳk lyceum in Alphen aan de Rĳn die zĳn belangstelling wekte voor de rechtenstudie. „Naast zĳn baan op school had die man een advocatenpraktĳk. Daar vertelde hĳ zo enthousiast over dat ik dacht: dit wil ik ook. Vanwege het brede aanbod aan vakken bĳ de juridische faculteit van de Economische Hogeschool in Rotterdam koos ik voor die instelling. Niet lang daarna werd mĳn vader ernstig ziek. Dat plaatste me voor de vraag: hoe nu verder?” De oplossing kwam uit onverwachte hoek. „We waren lid van de christelĳke gereformeerde kerk van Alphen. Daar kerkte ook de heer Van Dis, destĳds kamerlid voor de SGP. Toen hĳ van de situatie hoorde, vroeg hĳ me of ik fractiemedewerker wilde worden. Zo kon ik mĳn studie bekostigen.”

Familierecht Na het behalen van zĳn bul werd de jonge jurist compagnon van advocaat Bert Wille. Meteen voor eigen rekening. „Dat heb ik geweten. Voor je een beetje een praktĳk hebt opgebouwd, ben je een paar jaar verder. Er zĳn perioden geweest waarin het personeel meer verdiende dan ik. Mĳn eerste zakelĳke cliënt was achterneef Jan Linker, ondernemer in bedden en bedtextiel.” Samen met de zakenman uit Lisse blies hĳ de VRCL, een club voor zakenlieden uit de gereformeerde gezindte, nieuw leven in. Daardoor kreeg hĳ de wind meer in de zeilen. „Als er in het bedrĳf van een VRCLlid vragen of problemen op juridisch gebied waren, werd ik nogal eens ingeschakeld. In het begin deed ik alles wat er op mĳn pad kwam, vooral zaken op het terrein van het familierecht. Vanuit mĳn achtergrond 180

bekeek ik bĳ echtscheidingszaken eerst of er nog herstel mogelĳk was. Bleek dat niet het geval, dan richtte ik me met name op de positie van de kinderen.” Hĳ ervoer de advocatuur nooit als een lastig terrein voor een christen. „Je bent niet verplicht om zaken te accepteren. Ik werd eens benaderd door een vrouw die me vanwege een echtscheiding wilde inhuren om haar man dwars te zitten. Ik heb gezegd: „Mevrouw, ik ben geen beroepstreiteraar.” Dat was de rol die ze mĳ had toebedacht.”

Levendig De jurist uit Bodegraven weet zich gezegend met taligheid, waarvan hĳ ook intern gebruikmaakte. Bĳ een door een kantonrechter georganiseerd voetbalduel tussen rechters en advocaten droegen de personeelsleden van zĳn advocatenkantoor shirts met de slogan: Wille-Donker, linker dan de rechter. „Die vond ik wel leuk gevonden. Ons bedrĳfsmotto luidde: „Met recht vertrouwd.” Ik lees met veel plezier het tĳdschrift ”Onze taal”, en zie direct fouten in rouwadvertenties, zoals: „Tĳdens zĳn vakantie nam God tot zich....” en soortgelĳke constructies.” Hoewel hĳ weet dat het publiek met genoegen naar zĳn pleidooien luisterde, heeft hĳ niet de indruk dat hĳ door de frisse verwoording meer bereikte. „De feiten zĳn bepalend, maar ik beleefde er in ieder geval zelf genoegen aan. En de rechter hopelĳk ook. Dirk Vergunst, door wie ik van de advocatuur ben overgestapt naar de rechterlĳke macht, zei ooit tegen me. „Je wordt gek van het kĳken naar de kruinen van advocaten die hun hele betoog voorlezen.” Ik heb altĳd geprobeerd zo veel mogelĳk los van papier te spreken en een levendig verhaal te houden.” De gedachte dat advocaten schuldige mensen proberen vrĳ te pleiten, noemt Donker „een hardnekkig misverstand”. „Ze zĳn aangesteld om tegenwicht te bieden aan het enorme apparaat van justitie. In de wet staat dat zelfs een bekennende verklaring onvoldoende is om iemand te veroordelen. Er moeten harde bewĳzen zĳn.”

Interview

Arbeidsrecht Waar mogelĳk probeerde hĳ een rechtszaak te voorkomen. „Dat zag ik als mĳn primaire verantwoordelĳkheid. Het is bĳ geschillen geen kunst om de kat nog hoger in de gordĳnen te krĳgen. Ik probeerde liever in gesprek te komen met de advocaat van de tegenpartĳ, om zicht te krĳgen op de werkelĳke geschilpunten en het verhaal achter het verhaal. In de meeste gevallen kwamen we zo tot een oplossing. Ik had me gespecialiseerd in arbeidsrecht. Bĳ zaken op dat terrein is de taak van de rechter meestal niet meer dan het doorhakken van knopen als partĳen er zelf niet uitkomen.” De overstap naar de rechtspraak heeft Donker te danken aan de geschillencommissie van de Vereniging Gereformeerd School-

onderwĳs. „Ik had zitting in die club, Dirk Vergunst was voorzitter. Na een zaak die we hadden afgehandeld, vroeg hĳ me of ik geen rechter wilde worden.” Om een indruk van het werk te krĳgen,

“We zijn allemaal van dezelfde lap gescheurd” draaide hĳ na bemiddeling door Vergunst een poosje mee als plaatsvervanger in de strafkamer van de rechtbank in Zutphen. „Daarna was ik een aantal jaren op vrĳdag plaatsvervangend kantonrechter in Utrecht. 181

182

Interview

Veertien jaar geleden ben ik volledig overgestapt. Er was een vacature voor kantonrechter in Gouda.”

Rustiger leven Hĳ belandde in een andere wereld. „In de advocatuur word je geregeerd door de telefoon. Als een cliënt laat weten dat er over twee dagen een kort geding is, moet je meteen je agenda schoonvegen en opnieuw gaan plannen. Bĳ de rechtspraak ís alles gepland. Daardoor kreeg ik een veel rustiger, overzichtelĳker leven. En je zit ineens aan de andere kant van de tafel.” Omdat de sfeer bĳ de rechtbank van Gouda hem niet beviel, verhuisde hĳ in 2011 naar de strafkamer van de rechtbank in Den Haag. „Ook als rechter probeerde ik zo mogelĳk tot een schikking tussen partĳen te komen, maar in het strafrecht valt er niet te schikken. Dan is een zaak bewezen of niet. Bĳ overtuigend bewĳs heb je alleen nog de discussie over het type straf en de strafmaat. Dat was voor mĳ wennen.” Als het station van de geldboete is gepasseerd, geeft hĳ zo mogelĳk taakstraffen. „Het is een uitgemaakte zaak dat die veel beter werken dan gevangenisstraffen. Daar heb ik weinig goeds van gezien. In veel gevallen ontkom je er overigens niet aan, maar als een vader het hok in gaat, heeft dat ook enorme consequenties voor het gezin. En je wordt er geen beter mens van.”

Van dezelfde lap Sinds 2020, het jaar waarin hĳ 70 werd, werkt hĳ uitsluitend als politierechter en kan hĳ in zĳn eentje een vonnis vellen. Voor de ondervraging ontwikkelde hĳ een eigen, informele stĳl. „De meeste mensen die je als politierechter voor je krĳgt, komen slechts één keer in hun leven bĳ de rechter. Het is voor hen een ”lifetime event”. Wĳ zitten daar in toga en op een verhoging. Dat is best intimiderend. De officier van justitie gaat bĳ het voorlezen van de aanklacht staan. Ik probeer me altĳd voor te stellen hoe dat overkomt bĳ iemand die voor het eerst van zĳn leven een rechtbank bezoekt.”

183

Compleet in wonen ALLES IN HUIS OM EEN THUIS TE MAKEN

Laat u adviseren en ontzorgen + Meubelen

+ Interieurontwerp

+ Zonwering

+ Keukens NIEUW!

+ Bedden

+ Raamdecoratie

+ Vloeren

+ Accessoires

interieur ontwerp

WE LKO M in onze geheel vernieuwde winkel!

H O O F D S T R A AT 1 1 -1 3

•

BERGAMBACHT

•

SOET WONEN.NL

•

01 8 2-3 5 1 5 1 8

Interview

Zo mogelĳk probeert hĳ binnen de vastgelegde kaders recht te combineren met barmhartigheid. „Mĳn moeder zei altĳd: „Zul je nooit vergeten dat we allemaal van dezelfde lap gescheurd zĳn, en dat het een wonder is dat je er zelf niet staat?” Daarin had ze gelĳk. Ik heb veel mensen voor me gehad die vanaf hun geboorte kansloos waren. Moeder prostituee, vader onbekend, opgegroeid bĳ tien verschillende mannen: ome Kees, ome Karel, ome zus, ome zo... Met zulke mensen had ik oprecht te doen. Ik heb gemakkelĳk praten. Mĳn wieg stond in een warm gezin, bĳ liefdevolle ouders. Natuurlĳk ontkom je niet aan het opleggen van een straf, maar ik doe mĳn best om mensen te laten merken dat ik me niet boven hen verheven voel. Als je eerlĳk bent, schrik je van jezelf. Wie je bent voor je medemens en vooral voor God.”

Flauwekul De opvatting dat alle rechters D66-figuren zĳn, noemt Donker flauwekul. „We vormen een doorsnee van de samenleving. Ik heb me met mĳn opvattingen nooit een buitenbeentje gevoeld. Ook met seculiere, islamitische en joodse collega’s had ik soms mooie gesprekken. Een jonge joodse griffier die geïnteresseerd was in het christelĳk geloof, heb ik een Bĳbel met uitleg gegeven. Omgekeerd kreeg ik van hem bĳ mĳn eerste vertrek, toen ik 70 werd, een Thora. Voorin had hĳ een persoonlĳk woord geschreven.” Met de grotere rol die in het strafproces aan slachtoffers werd toebedeeld, is de reformatorische rechter niet gelukkig. „Politici, ook die van de SGP, vergeten dat iemand pas is veroordeeld als rechters een vonnis hebben geveld. Nu kan het slachtoffer in de fase waarin iemand nog verdachte is, een verklaring voorlezen en schadevergoeding vorderen. Soms rĳzen je haren ten berge –bĳ mĳ door mĳn kaalheid niet– als je hoort wat ze beweren en laten zien. De verdachte mag het verhaal alleen zwĳgend aanhoren. Het is geen ”fair play”.” Illustratief was de zaak van een leerlingkapster die beweerde dat haar baas aan haar

billen had gezeten. „Die kapper ontkende in alle toonaarden, meer bewĳs dan haar aangifte was er niet. Vervolgens mocht dat kind een verklaring van drie kantjes voorlezen. Ze kon niet meer slapen, ze was definitief ongeschikt voor het huwelĳk en zo ging het maar door. Prima om het slachtoffer een grotere rol te geven, maar pas als is vastgesteld dat de verdachte werkelĳk de dader is. Vervolgens zou je het slachtoffer kunnen verwĳzen naar de civiele afdeling van de rechtbank voor eventuele toekenning van schade en smartengeld. Dat is een vak apart, waarmee je de strafrechter niet moet belasten.”

Speksteen Als rechter voelde Donker zich nooit bedreigd. „Dat speelt veel meer bĳ collega’s die grote zaken doen. Ik heb er wel mee te maken gehad in mĳn loopbaan als advocaat. Vanwege een kerkelĳke affaire die ik ooit behandelde kwamen de stenen letterlĳk door de ruiten en kregen we politiebeveiliging. Bang ben ik nooit geweest; wel alert.” Aan het eind van deze maand wordt hĳ 73 en valt het doek definitief. Hoewel hĳ graag nog een poosje was doorgegaan, verwacht Donker niet in een gat te vallen. „De periode na mĳn zeventigste waren al bonusjaren, dus je hoort me niet klagen. Ik vind het leuk om samen met mĳn vrouw dingen te doen, en met 7 kinderen en 23 kleinkinderen vraagt ook de gezinskring de nodige tĳd en aandacht.” Binnen de kerkelĳke gemeente doet hĳ wat ouderenbezoeken, twee keer in de week is hĳ vanwege een rugblessure in de sportschool te vinden, eens in de veertien dagen reist hĳ met zĳn jongste dochter naar kunstenaar Tĳs Huisman. „Die brengt ons de vaardigheid van het beeldhouwen met speksteen en het maken van bronsplastiekjes bĳ. Voor mĳ meteen een oefening in geduld. Dat is niet mĳn sterkste eigenschap. Nee, ik heb voldoende omhanden, maar de contacten zal ik missen. Alles wat in de samenleving speelt, zie je op zo’n rechtbank voorbĳ komen. Dat heb ik al die jaren enorm boeiend gevonden.” 12 DECEMBER 2023 TERDEGE

185

Doe ook

de gratis

SlaapID®-slaaptest en vind het bed dat jou perfect ligt!

Van Veldhuizen Beddenspecialist

Kies bewust voor je nachtrust Slaapfysio gecertificeerde adviseurs

Klanten geven ons een 9,4

Meetbaar beter slapen

Alleen Nederlands en Zwitsers fabrikaat

Je ligt beter bij beddenspecialist

VAN VELDHUIZEN

Garderbroekerweg 146, 3774 JH Kootwijkerbroek 0342 441 224 www.beddenspecialist-vanveldhuizen.nl

Wij zijn onderdeel van de Beddenspecialist.nl formule!

Column

Meer even niet... Het zat B. Rekebeen niet mee, afgelopen voorjaar. Hij maakte een val die grote gevolgen had. Deel 27: „Gaat u ook naar de kerk?”

Mijn vriend en ik proberen onze zaalgenote bij het gesprek te betrekken. Zij heeft ons inmiddels verteld in welke plaats ze woont. Het behoudende karakter van het dorp kennende, vermoeden we dat ook zij kerkelijk meelevend zou kunnen zijn. Ik besluit het erop te wagen: „Gaat u ook naar de kerk?”

De vrouw schudt haar hoofd. „Nee, daar maken wĳ geen gebruik van.” Jammer, maar ook zĳ blĳkt een sympathieke en hartelĳke kamergenoot die vol verve deelneemt aan het gesprek. Ze verbaast zich erover dat er tussen buurman en mĳ meteen chemie is. Hoe bĳzonder is het dat je vanuit je gezamenlĳke achtergrond zo snel tot een wezenlĳk gesprek kunt komen. Buurvrouw is er oprecht van onder de indruk. Als we de dag besluiten, heeft ze er geen bezwaar tegen om te luisteren naar de meditatie bĳ Psalm 91. Aangezien ze zegt geen Bĳbel te bezitten, leg ik haar uit dat de Bĳbel bestaat uit het Oude en Nieuwe Testament en dat de psalmen een onderdeel zĳn van het Oude Testament. Buurvrouw glimlacht. Dat weet ze dan weer wel. Destĳds zocht zĳ met haar man passend onderwĳs voor hun kinderen en vond dat in de christelĳke basisschool. Daar moesten de kinderen wekelĳks een psalmvers leren. „Ik heb jarenlang psalmversjes overhoord.” Dat is eigenlĳk best bĳzonder. Misschien hebben de kinderen ook Psalm 91 geleerd. Buurvrouw knikt. „Het zou goed kun-

nen. Ik vond sommige verzen heel mooi.” De volgende dag vraagt buurman of ik hem de meditatie wil mailen. Dat zal ik doen. „Wil jĳ hem ook?” vraag ik een beetje schuchter aan onze kamergenote. Even denkt ze na, dan schudt ze resoluut haar hoofd. „Nee, dank je. Ik vond

Ze bezit geen Bijbel, heeft wel jarenlang psalmversjes overhoord hem heel mooi, en heb hem goed in mĳn hoofd gezet.” Haar man komt haar halen. Ze verdwĳnt uit ons leven. Ik voel een beetje weemoed. Hoe kan het gaan in een mensenleven? Wel kinderen op de christelĳke school. Zelfs psalmversjes overhoord. Toch geen Bĳbel in huis. Oprechte belangstelling voor de dagsluiting, maar dan ook weer: „Dank, het was mooi!” Meer even niet. Wel blĳft ze onderwerp van gebed. 187

Leeuukkkss van Leu ann Ter erde rdeg eggee De redactie selecteert de leukste producten uit de Terdege Shop

En wij hebben Zijn heerlijkheid aanschouwd. Johannes 1 : 14b

Winterse kerstkaarten

Want de Zoon des mensen is gekomen, om zalig te maken, dat verloren was.

Heb jĳ ze al in huis? Onze winterse kerstkaarten -met Bĳbeltekst (SV)- om familie en vrienden goede kerstdagen te wensen: terdege.nl/shop.

Gezegende Kerstdagen jaar! en een voorspoedig nieuw

Gezegende Kerstdagen

Lukas 19 : 10

Want een Kind is ons geboren, een Zoon is ons gegeven, en de heerschappij is op Zijn schouder; Jesaja 9 : 5a

LEUKE LED LICHTJES

Op Uw zaligheid wacht ik, HEERE. Genesis 49 : 18

Sfeervolle kaarsen in warme kleuren. Die kun je altijd wel gebruiken, zeker in de decembermaand.

En Zijn barmhartigheid is van geslacht tot geslacht over degenen, die Hem vrezen. Lukas 1 : 50

Ere zij God in de hoogste hemelen, en vrede op aarde, in de mensen een welbehagen. Lukas 2 : 14

Deze is de HEERE, wij hebben Hem verwacht, wij zullen ons verheugen en verblijden in Zijn zaligheid.

Mooi voor elke muur

– Jesaja 25 vers 9

Leuk, die posters met illustratie es. Bestel er verschiille ende, zo kun je lekker variëren.

188

Culinair

Banoffeetaart

Deze Engelse klassieker is een heerlijke smaakcombinatie van banaan, chocolade, room en karamel. Maak de taart voor bij de koffie of als feestelijk dessert. TEKST: ANNA YILMAZ BEELD: RENATE BLEĲENBERG-VAN LEEUWEN

189

INGREDIËNTEN

Bodem: * 150 g roomboter, op kamertemperatuur * 90 g witte basterdsuiker * ½ ei, op kamertemperatuur * snufje zout * 225 g bloem * 1 tl bakpoeder Vulling: * 1 blikje gecondenseerde melk * 3-4 rijpe bananen * sap van ¼ citroen * 350 ml slagroom * 35 g suiker Verder nodig: * taartvorm 24 cm en 4 cm hoog * boter, om in te vetten * blindbakvulling (bijv. gedroogde bonen, ongekookte rijst of spliterwten) * chocoladeschaafsel, om te garneren * handmixer of staande keukenmixer 190

Culinair

BEREIDING

Taart bakken:

* Verwarm de oven voor op 180 graden. * Verfrommel een stuk bakpapier en leg dit uitgevouwen in de vorm, op het deeg. * Verdeel de blindbakvulling over de taartbodem en bak de bodem 20 minuten. * Verwĳder het bakpapier met de blindbakvulling en bak de taartbodem nog 10-20 minuten, tot hĳ goudbruin is. * Laat de bodem afkoelen tot kamertemperatuur.

Vulling:

* Roer de dulce de leche (bereidingswĳze: zie kader ”dessert”) los en verdeel over de bodem. * Snĳd de bananen in plakjes en sprenkel er wat citroensap overheen. * Verdeel de plakjes over de dulce de leche. * Klop de slagroom op met suiker en verdeel over de plakjes banaan. * Garneer de taart met chocoladeschaafsel.

Anna Yilmaz

Deeg:

* Doe de boter, basterdsuiker, het halve ei en het zout in een kom en meng dit door elkaar. * Voeg bloem en bakpoeder toe en kneed dit tot een deeg. * Verpak het deeg in plasticfolie en leg het 1 uur in de koelkast. * Vet de taartvorm in met boter. * Kneed het deeg kort door en rol het op een licht bebloemd werkblad uit tot een dikte van 4-5 mm. * Bekleed de taartvorm met deeg en snĳd de bovenkant netjes af. * Prik het deeg op de bodem meerdere malen in met een vork. * Zet de vorm 30 minuten in de koelkast.

DESSERT Deze taart is een verrukkelĳke combinatie van banaan, chocolade, room en karamel. De bodem wordt vaak gemaakt van koekkruimels met gesmolten boter. Maar in dit recept maken we ’m gewoon zelf. Dat vind ik het lekkerst en zo veel werk is het niet. De dulce de leche maak je van een blikje gecondenseerde melk. Dit product is te koop in de supermarkt, je vindt deze blikjes meestal in het schap bĳ de bakartikelen. Doe het blikje in een pan met ruim water en breng dat aan de kook. Laat het daarna ongeveer drie uur zachtjes koken. Let goed op het water en vul dat zo nodig bĳ, zodat het blikje onder water blĳft staan. Voor gebruik eerst laten afkoelen. De banoffeetaart kun je ook in een glaasje doen, dan is het een feestelĳk dessert.

191

192

CORNÉ KESSELAAR KREEG EEN BEDRĲFSONGEVAL

Nog elke dag pijn Hĳ overleeft als tiener een ernstige beknelling op zĳn werk. Wonder boven wonder herstelt hĳ. Maar wat je niet aan Corné Kesselaar (nu 25) uit Kruiningen ziet, is dat hĳ nog elke dag vecht tegen de pĳn. Zowel die in zĳn lichaam, als de herinneringen in zĳn hoofd. TEKST: JACOMĲN ARIAKHAH BEELD: WILLEMIENE SMITS

193

ls hij de deur opent, is hij als elke andere jonge vader. Opgewekt drentelt de 1,5 jaar oude Mirthe om hem heen, gezellig kletsend in haar brabbeltaaltje. Hij geeft haar een schone luier en een fles, want ze moet bijna naar bed voor haar middagslaapje. Ze is in zekere zin zijn redding, de kleine meid. Vooral sinds Corné afgelopen april volledig is afgekeurd. In plaats van hele dagen doelloos binnen te zitten, heeft hij haar ter afleiding om zich heen. En tot zijn grote vreugde is het ook nog eens een heel makkelijk kindje. „Ze sliep na haar geboorte bijna meteen elke nacht door.” Nu zijn vrouw Melia en hij in verwachting zijn van de tweede, durft hij niet op nog zo’n meevaller te hopen. „Maar we gaan het zien.” Corné heeft de afgelopen jaren veel meegemaakt. Hij was 17 toen hij slachtoffer werd van een bedrijfsongeval. Een gebeurtenis die nog altijd veel gevolgen heeft. Die 6e augustus 2015 staat hem nog helder voor de geest. Hij vertrekt zoals elke morgen naar zijn werk bij grondverzetbedrijf Kloosterman in Kapelle. Een collega vraagt hem mee te gaan naar Oosterland om een rupskraan op te halen. Dan doen de mannen. Ze brengen de kraan naar de werkplek in Kapelle en beginnen te sleutelen aan de enorme rupsbanden. Naast de kraan staat een zojuist gebruikte heftruck, de lepels omhoog. Plotseling springt zijn collega, die naast hem staat, aan de kant. „Pas op!” Corné kijkt om, maar juist dan raakt de heftruck hem tegen zijn heup en drukt hem tegen de rupskraan. Een massa van 3725 kilo breekt elk bot dat hij daar heeft: zijn heupen, bekken, staartbeen en heiligbeen. Ook zijn ruggenwervel raakt beschadigd. Door de enorme kracht die er op zijn lichaam drukt in de pakweg tien seconden dat hij bekneld zit, barsten zijn darmen op twee plekken. Als zijn collega de heftruck wegrijdt en het alarmnummer belt, zakt Corné meteen door zijn benen. Vanaf zijn middel voelt hij niets meer, maar daarboven wel. Schreeuwend van pijn ligt hij op de grond. Zijn baas komt op het geluid afgerend. Corné, die al die tijd 194

bij bewustzijn blijft, hoort in de verte de sirenes van ambulance en politie dichterbij komen, en boven hem het geronk van de naderende traumahelikopter. Vliegensvlug wordt hij naar het Erasmus Medisch Centrum in Rotterdam gevlogen. Scans laten de enorme ravage rond zijn middel zien. Opereren kan niet. Want, zeggen de artsen, de beschadigde botten bieden niet genoeg houvast voor pinnen of schroeven. Wekenlang ligt hij daarom zo stil mogelijk op zijn rug, op een speciaal matras dat doorligplekken moet voorkomen. Een periode van afwachten begint. In hoeverre zal hij nog herstellen?

Paniek Het is die periode in het ziekenhuis die Corné nog het meest bij staat. Zodra de morfine een beetje uitgewerkt raakt, slaat de paniek namelijk toe. Om hem te helpen, blijven zijn ouders en zussen de eerste weken doorlopend bij hem, ook ’s nachts. Hij durft niet meer alleen te zijn. Tien dagen later, op 16 augustus, krijgt hij hevige buikpijn. Tegen de ochtend besluit de chirug dat hij geopereerd moet worden. Waaraan weten ze niet precies, want de gaten in zijn darmen hebben ze dan nog niet ontdekt. Maar dat er een operatie noodzakelijk is, lijdt geen twijfel. „Ik sliep nauwelijks meer. En als ik wakker was, krijste ik het uit van de pijn. Het ging niet meer. Mijn hele buik raakte opgezet. Ze hadden laxeermiddel in mij gespoten om de darmen op gang te brengen, maar dat was allemaal in mijn buikholte gelopen.” Als tijdens de operatie blijkt dat zijn darmen op twee plaatsen kapot zijn, plaatsen de artsen meteen een stoma. Dat geeft verlichting.

Heftig Als hij eind september wat opknapt, wordt Corné overgeplaatst naar revalidatiecentrum Rijndam. Hij komt op de afdeling voor patiënten met een dwarslaesie, ook al heeft hij die zelf niet. Want langzaam trekt het verdoofde gevoel in zijn benen weg. Alleen bepaalde delen van zijn rechterbovenbeen

Interview

blijven wat gevoelloos. Ook de spieren in zijn linkervoet werken niet meer. Wanneer hij voor het eerst mag gaan zitten, weet hij niet meer. Wel dat het een heel akelige ervaring is. Hij wordt duizelig en misselijk, na zo lang plat gelegen te hebben. Toch gaat hij beetje bij beetje vooruit. Samen met een goede vriend, die hij al ontmoette in het ziekenhuis, werkt hij aan zijn herstel. „Ik moest leren katheteriseren, want plassen kon ik niet meer. Ook leerde ik mijn stoma te verwisselen. En ik probeerde weer te lopen.” Over dat laatste voelt hij zich soms schuldig. Want hij ligt op een afdeling voor mensen die grotendeels verlamd zijn. „Ik was een van de weinigen die stapjes kon leren

zetten. De artsen snapten zelf ook niet hoe dat mogelijk was.” Het verblijf in het centrum ervaart hij als heftig. „Het is daar één bak ellende, alleen maar verdriet. Ik heb zo veel nare dingen gezien op jonge leeftijd. Een man wiens benen door een infectie afgezet moesten worden. Er was iemand met twee kindjes, die van zijn fiets was gevallen en tot boven zijn middel verlamd was geraakt. Er lagen zelfs mensen die alleen nog met hun ogen konden knipperen. Het stonk er naar ontlasting en ik had heimwee naar huis. Het was een heel nare tijd.”

Stappen Na twee maanden wordt hij uit het reva195

196

Interview

lidatiecentrum ontslagen en gaat hij drie dagen per week naar Revant, een plek voor medisch specialistische revalidatie. Drie maanden later wordt hij ook daar ontslagen. Thuis leert hij vervolgens steeds beter lopen met behulp van fysiotherapie. Hoewel de artsen hem eerder tot zijn grote verdriet gezegd hadden dat hij de rest van zijn leven niet meer normaal zou kunnen plassen, wordt zelfs de katheter overbodig. Een enorme opsteker. „Ik merkte op een gegeven moment dat ik weer aandrang voelde als ik me helemaal ontspande.” Maar het ongeluk blijft gevolgen houden. Als bij het Erasmus Medisch Centrum opnieuw foto’s gemaakt worden van zijn botten, blijkt dat hij een heupprothese moet. Ook heeft hij door de schade aan zijn ruggenwervel en bekken vaak veel pijn. En omdat zijn linkervoet verlamd blijft, struikelt hij over het minste of geringste. De schade aan zijn darmen blijkt eveneens grote consequenties te hebben. De stoma wordt weliswaar onnodig, maar door een vernauwing moet hij opnieuw onder narcose en wordt de darm opgerekt. Ook daarna blijft hij vervelende klachten houden. Zodanig dat hij in de jaren na het ongeval nauwelijks de deur uit durft. „Als ik wat at, liep ik gelijk leeg. Daar heb ik problemen door gekregen, ook mentaal. Ik had alleen thuis een veilig gevoel. En als ik wegging, wilde ik alleen met mijn eigen auto rijden. Ik durfde niets meer te ondernemen. Mijn wereldje werd heel klein.”

Trauma Of zijn ongeluk hem op een of andere manier stilgezet heeft? „Voor het ongeluk deed ik nergens aan. Ik ging niet naar de kerk, maar elk weekend stappen, tot groot verdriet van mijn ouders. Toen ik uit het revalidatiecentrum kwam, ben ik weer even met hen meegegaan naar de kerk. Maar al snel stopte ik daarmee en pakte ik mijn oude leventje op. Ik wilde helemaal niet aan het ongeluk denken. In het café vond ik afleiding.” Zijn oude leventje voldoet echter ook niet meer. Thuis houdt hij zich groot, maar in

zijn hoofd spelen de trauma’s van het ongeluk en het langdurige herstel zich af. Om de nare herinneringen te verjagen, stort hij zich doordeweeks op het werk bij zijn oude baas. Dat maakt hem zo moe, dat hij zich bij thuiskomst gelijk in zijn bed laat vallen. Echt aangenaam gezelschap is hij in die tijd niet: „Ik was vaak overprikkeld en maakte met iedereen ruzie.” Als hij 22 is krijgt hij verkering met Melia, nu zijn vrouw. „Ze nodigde me uit om bij haar thuis te komen eten, maar ik wilde dat niet. Het moest altijd bij mij thuis, omdat ik vanwege mijn darmen bang was de deur uit te gaan.” Melia is kritisch op Corné’s intensieve cafébezoek. Zijn vriendin stelt hem voor een keuze: óf stoppen met stappen, óf de relatie verbreken. „Toen ben ik ermee gestopt.” Op haar advies zoekt hij professionele hulp. „Het ging echt niet meer. Ik had zo veel spanning. De kleinste dingetjes zorgden voor angst.” De psycholoog constateert een posttraumatische stressstoornis (PTSS). Daar krijgt hij EMDR-therapie voor. De therapie helpt, maar de angsten zijn niet helemaal verdwenen. „PTSS gaat nooit meer over. Daar moet ik mee leren leven. Ik heb nog steeds dagen dat ik heel somber ben en niets gedaan krijg. Zelfs de wasmachine aanzetten is dan te veel. En elke sirene die ik hoor, herinnert me aan het ongeluk.”

Afgekeurd Door Melia gaat hij na verloop van tijd wel weer naar de kerk, vertelt hij. Maar alleen als hij op een gereserveerde plek achterin kan zitten, zodat het veilig voelt. Sinds kort is hij zelfs hulpkoster in de gereformeerde gemeente van Kruiningen. Ook al zag hij als een berg tegen zijn eerste dienst op. „Niemand merkt het aan me, maar de eerste keer dat ik hulpkoster was gierde de paniek door mijn lijf. „Ik moet weg hier”, was alles wat ik kon denken. Gelukkig was Melia erbij. Toen ik weer wat tot rust kwam, ben ik er toch mee doorgegaan.” Onlangs is hij volledig afgekeurd door het UWV. Werken ging niet meer. „Na het onge197

Nieuwe

afdeling! Vloeren en stoffering.

VOORTHUIZERSTRAAT 131, PUTTEN - (0341) 492 145

WWW.COUNTRYLIFESTYLE.NL

luk heb ik een paar maanden op kantoor gewerkt bij mijn eerste werkgever. Ze hebben me echt een kans gegeven. Maar bij zo’n bedrijf moet je veertig tot tachtig uur kunnen werken. En dat gaat gewoon niet.” Hij werkt daarna twee jaar bij een camping aan de Zeeuwse kust. De afwisselende klusjes doen hem goed, maar toch lukt ook dat werk hem niet. „Ik heb moeite met nee zeggen, en ging over mijn eigen grenzen heen. Dat herhaalde zich bij de dierenspeciaalzaak waar ik daarna aan de slag ging. Ik moest er lang op mijn benen staan en ging lichamelijk achteruit. Ik werkte er steeds minder, zodat mijn tijdelijke contract in overleg niet verlengd werd. Vanaf april ben ik nu officieel arbeidsongeschikt.” Hoe hij de toekomst ziet, nu hij weet dat hij de rest van zijn leven waarschijnlijk geen betaalde baan in het verschiet heeft? Een tikkeltje somber: „Ik was het liefst kraanmachinist geworden. Of laat mij anders lekker met een schep in mijn handen staan. Maar ik moet leren thuis wasjes te draaien en kleren op te vouwen. Beter word ik niet; het kan in de toekomst alleen maar slechter gaan. Ik heb zo veel botbreuken gehad, dat ik waarschijnlijk al jong te maken ga krijgen met artrose. Ook mijn heup kan niet oneindig vervangen worden. Ik zie mezelf nog weleens in een rolstoel zitten.” Een lichtpunt: met zijn darmen gaat het gelukkig een stuk beter. Door een dieet op basis van natuurproducten kalmeerde zijn buik. „Dat is fijn. Toch zit die angst om leeg te lopen nog steeds in mijn hoofd. Ik durf daardoor nauwelijk gekruid voedsel te eten.”

Taboe Mirthe ligt inmiddels op bed. De rust is weergekeerd in het Kruiningse rijtjeshuis van de Kesselaars. Een rek met was staat te drogen voor de brandende haard. Corné veegt nadenkend met z’n goede voet over de vloer, zijn ellebogen rusten op zijn bovenbenen. Hij heeft zijn verhaal onomwonden verteld, zonder aarzelingen. Dat lukt hem niet altijd, biecht hij op, vooral niet aan mensen die dicht bij hem staan.

„Dat ik PTSS heb, zeg ik tegen bijna niemand. Ik denk dat mijn ouders het niet eens weten. Ik verbloem mijn klachten meestal, dat is makkelijker.” Waarom hij meewerkt aan dit interview? Om openheid te geven, zegt hij. De gevolgen van een ongeval kunnen groot zijn, ook al zie je niks aan iemand. „Ik moet bijvoorbeeld altijd uitleggen waarom ik als vijfentwintigjarige geen werk heb. Dat is heftig. Ik zei pas tegen de letselschadeadvocaat: Dit stopt nooit meer. Ik word continu met de gevolgen geconfronteerd, elke dag. Nu, maar ook over dertig jaar nog.” Af en toe probeert hij meer te doen dan hij aankan. In de tuin werken bijvoorbeeld. Zijn vader of schoonvader helpen bij het bouwen van zijn schuur of klussen in zijn huis. „Dat wil ik dan zo graag. Maar alleen Melia weet dat ik vervolgens nog dagen pijn heb.” Nu Melia ter sprake komt, is er nog iets wat hem van het hart moet. Het knaagt aan hem dat hij voor haar niet de man is die hij zou willen zijn. „Ze had ook iemand kunnen kiezen die niets mankeerde. Nu moet ze de kost helpen verdienen. Het huishouden en de zorg voor Mirthe moet ze aan mij overlaten, terwijl ze daar best eens verdriet van heeft. Begin dit jaar heeft ze ”De Hippe Zeeuw” overgenomen, een onderneming voor dameskleding. Daarmee kan ik haar wel af en toe helpen, door mee te rijden naar beurzen bijvoorbeeld.” Hij hoopt door het vertellen van zijn verhaal leeftijdsgenoten met PTSS te ontmoeten. Lotgenoten die weten wat het is om te kampen met donkere dagen. „Hoe gaan zij om met wat ze hebben meegemaakt? Wat zijn hun valkuilen? Hoe proberen zij zichzelf uit te dagen en positief te blijven?” Verder hoopt hij dat zijn verhaal uitnodigt tot meer openheid over psychische klachten. Want we zijn allemaal kwetsbaar, wil hij maar zeggen. „We denken 80 of 90 te zullen worden, maar het kan elk moment anders zijn. Ik ging acht jaar geleden net als de meeste mensen naar mijn werk met het idee ’s avonds weer gewoon thuis te komen. Maar het kan zo einde verhaal zijn.” 199

Voor iedereen een belevenis. Hoge Hexel faciliteert: Kleinschalig en gemoedelijk park Diverse bungalows & landhuizen Overdekt zwembad Gezellige horeca Groepsaccommodaties E-chopper & fatbike verhuur Rust en Ruimte Zondagsrust

NU OOK

4 Bowlingbanen www.bungalowparkhogehexel.nl

Zegeningen in India door de website BibleandBookMinistry.com Op deze website staat lectuur die door veel voorgangers gelezen wordt. Wekelijks komen er van hen reacties hierop binnen. Zo berichtte een evangelist in India: “Uw boeken zijn echt hartverwarmend. Ze zijn voor mij tot zegen geweest. Daarom dank ik God voor uw arbeid. We organiseren een bijeenkomst voor honderden artsen, waar ik hoop te evangeliseren. Stuur mij, indien mogelijk, alstublieft, boeken die nuttig kunnen zijn voor geestelijk onderwijs.”

Bible and Book Ministry houdt zich bezig met de vertaling van Bijbels-gereformeerde lectuur in 17 talen. De verspreiding van deze uitgaven gebeurt via bibleandbookministry.com. Steunt u dit belangrijke werk ook? Maak uw gift over naar IBAN NL28 RABO 0364 0341 49 t.n.v. Digitaal Lectuur Project. Of doneer direct via de QR-code.

Bible and Book Ministry is onderdeel van Deputaatschap Bijbelverspreiding en is een samenwerking met de deputaatschappen Bijzondere Noden, Israël, Zending en Evangelisatie.

Jongeren

Jouw vragen Van een jeugdige lezer kreeg ik de vraag waarom het heilig avondmaal in de regel ’s morgens bediend wordt, terwijl het een maal(tijd) in de avond heet. Een begrijpelijke vraag!

Ds. P.C. Hoek, Putten Ik vertrouw erop dat de vraagsteller wel weet waar het avondmaal vandaan komt: de Heere Jezus heeft het ingesteld toen Hĳ met Zĳn discipelen voor de laatste keer aan de paschamaaltĳd zat. Dat was dus ’s avonds, voordat Hĳ gevangengenomen werd in Gethsémané. Je kunt dat nalezen in Mattheüs 26. Als Paulus deze geschiedenis in de eerste Korinthebrief kort navertelt, heeft hĳ het over „de nacht waarin Hĳ verraden werd.” Het is dus hoe dan ook duidelĳk dat de Heere Jezus het avondmaal in de (late) avond heeft ingesteld. Om op dat laatste even door te gaan: zouden we het avondmaal dus moeten houden op het tĳdstip waarop het ingesteld is, dan zou-

den we wel laat op de avond uitkomen. Daarvoor heeft Hĳ echter geen opdracht gegeven. Het is dan ook zo dat in de christelĳke gemeente van meet af aan het avondmaal ook op andere momenten van de dag is gehouden. Al is er wel veel dat erop wĳst dat de avond in de vroege tĳd vaak is aangehouden als geschikt moment voor het avondmaal. Kennelĳk is het precieze tĳdstip niet het allerbelangrĳkste. De gedachte aan de avond is ook ingegeven door de vertaling van de Bĳbel in het Nederlands. In de Bĳbel die jĳ en ik gebruiken, komt het woord ”avondmaal” voor. In de oorspronkelĳke taal van het Nieuwe Testament staat een woord dat ”hoofdmaaltĳd” of ”maaltĳd” betekent. Deze hoofdmaaltĳd, de belangrĳkste maaltĳd van de dag, werd ’s avonds gebruikt. Dat was ook de maaltĳd die bĳzonder geschikt was om er gasten bĳ uit te nodigen. Letterlĳk vertaald heeft Paulus het in de Korinthebrief dan ook over „de maaltĳd des Heeren.” Maar omdat met het woord dat hĳ gebruikt in het alledaagse leven de hoofdmaaltĳd bedoeld wordt, is het niet verwonderlĳk dat dit vertaald is als „het avondmaal des Heeren.” De Bĳbel geeft ons geen nauwkeurige voorschriften over hoe

vaak het avondmaal gehouden moet worden of op welk moment van de dag. Dat is dus –ik schreef dat hierboven al– niet het allerbelangrĳkste. Wat dat wél is? Daarover laat Paulus in datzelfde gedeelte geen misverstand bestaan. „Want zo dikwĳls als gĳ dit brood zult eten, en dezen drinkbeker zult drinken, zo verkondigt den dood des Heeren, totdat Hĳ komt.” Hoe vaak ze dit brood moeten eten en deze beker drinken, zegt hĳ niet. Wel maakt hĳ duidelĳk dat áls het avondmaal gehouden wordt, het gáát om de dood van Christus. Het gaat om wat Hĳ gedaan heeft, om het offer dat Hĳ gebracht heeft tot verzoening van de zonde. En dan is het, denk ik, heel goed dat we dat in de regel in de morgendienst doen. Zo kunnen ook jongere kinderen, die ’s avonds misschien nog niet mee kunnen, toch getuige zĳn van de „maaltĳd des Heeren.” Zo kunnen ook zĳ zien hoe het brood gebroken wordt en de wĳn vergoten. Als een zichtbare verkondiging van het werk van Christus. Als een getuigenis dat de Heilige Geest tot rĳke zegen wil stellen, ook voor kinderharten.

Reacties en vragen: jouwvragen@terdege.nl 201

Een middag wit Langs de Muurhuizen van Amersfoort

Het witte huis heeft luiken, rood. Het torentje is smal en hoog, zacht licht valt op het pleister. Wat metselwerk, als fraaie boog, bekroont de kleine vensters. Een windvaan op de torenspits. Stil flonkert daar een gouden schip. TEKST: MARTĲN DEN HOLLANDER BEELD: RENATE BLEĲENBERG-VAN LEEUWEN 202

Toerisme

en stil Vanaf de drukke Stadsring van Amersfoort voert de Molenstraat naar de singel. Bĳ de Bollebruggang, op de plek van een middeleeuwse stadspoort, markeren twee moderne torens de toegang tot de binnenstad. Aan de Breestraat valt het pand van zendingsorganisatie IZB in het oog. De luiken van het zeventiende-eeuwse pakhuis zĳn wĳnrood. Twee leilindes kleuren

geel. Ze werpen hun schaduw op een gietĳzeren bankje. Op de straathoek staat een lantaarn met kopergroene kap.

Gracht De Kromme Elleboogsteeg, met veel planten langs de muren, leidt naar de gracht. Bĳ Museum Flehite passeert een jongeman de brug. Zĳn fiets rammelt. Voorop, in een krat, een gitaar. Aan de

overkant heeft een gids in blauw jack een groepje Vlamingen als gehoor. Een tweetal fotografeert de Langegracht. De Onze Lieve Vrouwetoren verheft zich boven de roodbruine geveltjes. Het is een lichtgrĳze najaarsdag. Er klinkt een carillon. Blad zeilt over de keien. Een moeder met een kind achterop fietst door de Muurhuizen, een straat met panden uit het midden van de 203

zestiende eeuw. Hier bevond zich de eerste stadsmuur van Amersfoort. In het smalle klinkerstraatje staat een zwarte Fiat 500 geparkeerd, voor een rĳ witte gevels. De voordeur van ’t Oude Wevershuis is een plaatje.

Poppen In een minibieb ligt de toekomstroman ”Holland in ‘t jaar 2440” van Betje Wolff (1738-1804). Anno 2023 valt er over de tĳden veel te zeggen, maar de Muurhuizen doen er het zwĳgen toe. Boven de zeegroene deur van nummer 204

219, achter het bovenlicht, staan twee stoffen poppen in verlopen bloemetjesjurken. Ze houden de handen voor de ogen. De Havik was in de vroegste geschiedenis van Amersfoort een binnenhaven, in een luwe bocht van de Eem. Herfstblad drĳft op het spiegelende water. In een pand uit 1618 met trapgevel en groen glas-in-lood is een atelier gevestigd. Op een schildersezel rust een doek in een gouden lĳst. Het toont een frikandel speciaal in een wit plastic bakje. Een werkman en -vrouw voorzien

de straten van kerstversiering met rode ballen. Dichtregels op een muur: „Luister met gesloten ogen/ hoor de beelden uit vervlogen jaren/ stemmen, eeuwenoud gemurmel.”

Rode fiets Voor een wit huis staat een vuurrode damesfiets. Klimplanten tegen de gevels hebben hun blad nog niet verloren. Een treurwilg buigt over de gracht. Waar de Havik op de Muurhuizen stuit, verrĳst een fiere achthoekige toren met een koperen vaan in top. Verderop

Toerisme

Tips voor een dagje Amersfoort Onze-Lieve-Vrouwetoren: De op twee na hoogste laat-middeleeuwse toren van Nederland. Anna’s Smaakatelier: uitstekend adres voor taart, koffie en lunch. Vlak bĳ de Kamper Binnenpoort heeft Anna Yilmaz –van onze rubriek Culinair– haar smaakatelier. Het Eemhuis: groot modern gebouw aan het Eemplein. In het pand is onder meer de Bibliotheek Eemland te vinden. Frituur Van Gogh: snackbar aan het einde van de Langestraat. Naar verluidt zĳn de kaassoufflés onweerstaanbaar. Joriskerk: de monumentale Sint-Joriskerk is voor toeristen geopend op zaterdagen in de lente. In de zomer zĳn er ruimere openingstĳden.

hangt aan een statige voordeur een krans, getooid met kelken van de lampionplant. In de Kamperbinnenpoort voeren twee dames een gesprek. Een jongen op een elektrische step zoeft langs. Op het leistenen dak van het poortgebouw, tussen de torentjes, zitten vĳf stadsduiven. De Langestraat met zĳn modezaken is levendig. Aan de Muurhuizen, bĳ de Dieventoren, biedt een poortje in een robuuste muur zicht op een stadstuin. Vooraan ligt een flinke pompoen. Terracotta potten ba-

Aan een statige voordeur hangt Imposant De Dieventoren, gebouwd voor een krans met 1434, is imposant. Rond de toren is het stil. Een steiger onttrekt een kelken van de paar huizen aan het zicht, het doek wappert in de wind. lampionplant Vanuit de Nieuwstraat is de Joris-

lanceren als hoedjes op de plantenstokken. Hier en daar bloeit nog iets paars.

kerk te zien. De wĳzerplaat op de toren glinstert. Langzaam breekt de lucht open. In een tuin draagt een heester paarse bessen. Een prikbord aan een gevel meldt:

205

Tips van de fotograaf Buuf bĳ de Serre; knus en fĳn. Prima stop voor de lekkerste koffietjes. Wandel over/ langs de Stadsmuur. Te bereiken via de Sint Annastraat. Mooie uitkĳkjes verzekerd! Wie de drukte van de stad achter zich wil laten, moet zeker het Hofje de Armen van Poth aandoen. Een prachtig stukje Amersfoort. Muurteksten; als je oplet tĳdens het wandelen, kom je de mooiste teksten op oude panden tegen. Broodatelier; alsof je terug gaat in de tĳd. Een prachtige bakkerswinkel, waar je ook terechtkunt voor lunch. Tip: probeer het ovenverse Koppelpoortbrood (zuurdesem). Liefhebber van kunst? Bezoek het Piet Mondriaanhuis aan de Kortegracht. In de zomer leuk te combineren met een vaartocht (combiticket!) door de grachten van Amersfoort.

„Biljartmaat gezocht”. In de Langestraat speelt een man ingetogen op een accordeon. Een vader luistert, zĳn kind op de arm. Briefgeld landt in de muziekkoffer, van een attente passant. Als de laatste tonen zĳn uitgewaaierd, glimlacht de accordeonist naar de vader en het kind.

Joriskerk ”Achter de Heilige Geest”, luidt de naam van een kleine straat. De zon is gaan schĳnen. Even verderop staat aan de Hof de Joriskerk, op het plein murmelt een fontein. 206

In het zuidwesten is de hemel oogverblindend. De 98 meter hoge Onze Lieve Vrouwetoren stelt de Joriskerk voor een deel in de schaduw. De zon belicht uitbundig de Boterwaag, met klokkentorentje. Sint-Joris en de draak zouden op gezette tĳden tevoorschĳn moeten komen, maar ze gaan op dit uur schuil achter een luikje. In de steeg naast de kerk is het kalm. Rechts een venster van café Bĳ Janssen, met donkergroene luiken en roeden. In het raam hangen prenten van Amersfoort. De Wind-

steeg leidt naar de Groenmarkt, met zĳn terrassen en gekleurde lampjes. Daar is Sint-Joris wel te zien. In brons, te paard.

Gasthuys In de Stovestraat zitten twee mannen op een bankje. „Als ik muziek opzet, dan luister ik er ook echt naar”, zegt de een. Amersfoortse vlaggen sieren het voormalige Sint-Elisabeth Gasthuys, een groot muurhuis waarvan de stenen dateren uit de vĳftiende eeuw. Het pand is wit, met rode luiken, en heeft een torentje. Op

Toerisme

de spits staat een windwĳzer in de glazen wurmt zich door de nauwe Sint-Joris en vorm van een zeilschip. straat en verdwĳnt, met moeite, om een hoek. de draak gaan Paarse Ruiten De zon daalt. Op de terrassen van Vanaf de Kortegracht is de ZuidLieve Vrouwekerkhof branden schuil achter singel te zien, met daaraan het Huis het de kleurrĳke lampjes. De eerste de Paarse Ruiten; een groot lantaarns aan de huizen verspreieen luikje met pand in de stĳl van het classicisme. den hun warmgele licht. Even een Bĳ Huis Bollenburgh worden wĳnglazen in een Volvo geladen. In een venster staat een hoge lamp, een mansfiguur met een kandelaar op het hoofd. Een hulst draagt oranje vruchten, onder een raam prĳkt een rozerode hortensia. De Volvo met de wĳn-

luide sirene. Daar is de Breestraat weer. Aan het eind, bĳ Museum Flehite, plast een witte ĳsbeer in de gracht. Kunst met een boodschap. Er passeert een luid telefonerende man. „Ja, maar je kunt ook verliezen!” Zelfs in Amersfoort?

207

Wil je afscheid nemen van ongewenste kilo’s en een gezondere levensstijl omarmen?

Ontdek de weg naar de gezondere versie van jezelf

rs Eindejaa gift

Klaar om de eerste stap te zetten naar een gezonder en gelukkiger leven? Neem contact op met Arjanne Hameeteman en ontdek de transformatie die mogelijk is!

Bashiru Mpando (11 jaar) droomt ervan om dokter te worden. Helpt u mee zijn droom waar

te maken? Timotheos biedt goed kwalitatief onderwijs in Malawi. Zo kan Bashiru zijn diploma halen, krijgt hij voeding en brengen we hem in aanraking met het Evangelie.

Speciaal voor onze Terdege lezers 10 % korting op jouw programma. Gebruik de code: “ARJANNEWINTER” bij aanmelding. Lees mijn complete verhaal op mijn website

Scan de QR-code om te betalen voor Eindejaarsgift.

info@arjannehameeteman.com www.arjannehameeteman.com

www.timotheos.nl

Met meer dan 30 jaar ervaring als ambachtsschilder kunnen wij u adviseren over kleuren en materialen. Maar ook het aanbrengen van de kwaliteitsproducten en het leggen van de Castle Stones vloeren nemen wij graag voor onze rekening. Of Schilderwerk

het nu gaat om het binnen- of buitenschilderwerk, kleuradvies of vloeren; laat uzelf ontzorgen. Wij zorgen voor het pure totaalplaatje. Zodat u alles in één keer geregeld heeft.

Kalkverf

Op vrijdag staat in onze showroom de koffie voor u klaar. Of maak een afspraak met één van onze adviseurs.

Kleuradvies

Castle Stones

Haaften - showroom | Elspeet - advies aan huis 0418 65 3650 | www.kleursfeer.nl

Tips van Teunie

TEKST: TEUNIE LUĲK BEELD: MARTHE KOK-ROUKENS

’t Kan vriezen... De winters zĳn niet meer zo streng als dertig jaar geleden. Daardoor zitten bepaalde dingen niet meer in ons systeem. Toch is het goed om voorbereid te zĳn op een onverwachte vorstperiode. Laat deze maand de regenton leeglopen, zodat hĳ niet kapot k kan vriezen. Hetzelfde geldt voor de buitenkraan: sluit hem af en laat hem m leeglopen.

Lekker fris Zodra de buitentemperatuur ratuur flink zakt, is het een goed idee om je vriezer schoon te maken. Een met ĳs aangekoekte vriezer trekt tot 10 procent meer stroom. Bovendien is het fĳn om regelmatig je voorraden na te lopen, zodat etenswaren niet te lang in de vriezer liggen. Hoe ga je te werk? Doe de inhoud van de vriezer in kratjes, en stapel die buiten op elkaar. Pak de stapel in met een dekbed, slaapzak of iets dergelĳks. (Dit is niet nodig als het vriest.) Doe de vriezer uit en zet er een pan met kokend water in. Doe hem dicht. Zo ontdooit alles lekker snel. Reinig de vriezer daarna met water met een scheut azĳn. Vergeet niet ook de rubbers schoon te maken. Sorteer de producten die weer terug moeten, en ruim de vriezer iezer systematisch ch in in.

Regeren is vooruitzien

Zelf maken Ruitenwisservloeistof voor de auto kun je eenvoudig zel zelf maken. Als je een deel spiritus gebruikt, zal de vloeistof niet bevriezen. i n Maak een vvoorraadje in een schone, lege jerrycan en vul het reservoir van je auto regelmatig bĳ. Voor een jerrycan van 5 liter meng je 0,5 liter afwasmiddel met 1,5 liter spiritus en 3 liter (gedestilleerd) water. 209

DIT HEB JE NODIG

Wollig vloerkleedje

* (Restjes) garen/ wol, in verschillende soorten en/of kleuren * Antislip-ondertapijt met gaatjes (bijv. wit ondertapijt 110 x 180, Leenbakker) * Scherpe schaar * Eventueel marker

Een heerlijk, zacht vloerkleed om zelf te maken. Dat kan ook samen met kinderen: een gezellig project voor in de kerstvakantie. TEKST & BEELD: LEONI VAN DER EEMS

210

Do it yourself

Stap 1: Ga op zoek naar restjes wol of garen. Verschillende diktes en texturen geven extra variatie aan je vloerkleed. Overgebleven bollen kun je prima door elkaar gebruiken, als de kleurtjes maar mooi combineren. Stap 2: Bedenk welke maat en vorm vloerkleed je wilt en teken die eventueel met een marker op de antislipmat. Hier is gekozen voor een organische vorm met afgeronde hoeken. Een vierkant of rechthoek kan ook. Stap 3: Knip de antislipmat in de gewenste vorm uit. Om de mat min of meer symmetrisch te krĳgen is het gemakkelĳk deze dubbel te vouwen. Zo hoef je maar één helft te knippen. Stap 4: Maak van het garen een soort pompons: (Ze hoeven niet netjes rond te worden). Gebruik

hiervoor je handen. Werk met verschillende bollen tegelĳk. Om de bollen vlot af te rollen terwĳl je ze rond je hand draait, kun je ze bĳvoorbeeld in een wasmand leggen, waardoor ze tegelĳkertĳd afrollen. Wikkel het garen 20 tot 30 keer rond je vingers. Stap 5: Zorg ervoor dat je niet te strak wikkelt, zodat het garen er nog gemakkelĳk af kan glĳden. Leg het dan op een extra stuk garen en knoop dat rond het midden van de bol, draai om en maak een dubbele knoop. Stap 6: Knip de twee uiteinden van de bol open, zodat er een soort pompon ontstaat. Laat de lange, losse uiteinden aan de pompon zitten. Stap 7: Maak voor een kleed van ongeveer 80 x 120 cm zo’n 100 pompons. Knoop de pom-

pons vervolgens met de draden die je lang hebt gelaten, stevig vast aan de mat. Drie knopen is voldoende. Maak ze niet te strak, zodat de mat niet opkrult. Stap 8: Ga door met het knopen van de pompons, totdat de mat vol zit. Zorg ervoor dat de pompons op ongeveer gelĳke afstand van elkaar komen. De afstand tussen de draadjes bepaal je zelf en is afhankelĳk van hoe ‘dicht’ je het vloerkleed wilt en welke ondermat je gebruikt. Hier zĳn de pompons zeven gaatjes van elkaar bevestigd en tussen de twee uiteinden van een pompon zit drie of vier gaatjes ruimte. Stap 9: Knip de uiteinden van de pompon af tot enkele millimeters voor de knoop. Draai de mat om, knip eventueel bĳ en geef je vloerkleed een mooie plek.

211

Broekje met bretels DIT HEB JE NODIG

* Rekbare stof, bijvoorbeeld jersey, ribstof, french terry (60 cm) * Garen * Vlieseline * 4 knopen * Patroon (maat 50-68), aan te vragen via redactie@terdege.nl t/m 5 januari 2024

Naai zelf dit schattige babybroekje met verhoogde tailleboord en bretels. Je maakt het van een rekbare stof, zodat het gemakkelijk over de beentjes kan. Het patroon is er in de maten 50 tot en met 68. TEKST & BEELD: ALIE DRUĲFF

212

BROEK

KNIPPEN

Do it yourself

Stap 2:

Stap 3:

Knip alle patroondelen uit de stof, met 1 cm naad rondom, behalve aan de stofvouw. (Let op: de bretel niet liggend, maar staand op de stof leggen.) Markeer het knoopsgat met een rijgdraadje. Verstevig de plek van het knoopsgat met vlieseline.

Stik de binnenbeennaden dicht.

Steek de ene pijp in de andere, waarbij de goede kanten op elkaar liggen. Stik de kruisnaad dicht.

BRETELS

TAILLEBOORD

Stap 1:

Stap 4:

Stap 5:

Stap 6:

Vouw de bretel in de lengte met de goede kanten op elkaar en stik de lange zijde dicht. Doe hetzelfde met de andere bretel.

Stik het ene korte uiteinde dicht. Zorg dat de naad van de lange zijde in het midden ligt. Knip de overtollige naad weg. Keer de bretels naar de goede kant en strijk plat.

Vouw de boord met de goede kanten op elkaar en stik de korte zijde dicht.

213

‘Ouderen met dementie hebben echt mijn passie', meent Annemarie Verheij, gespecialiseerd verzorgende in woonzorgcentrum Nebo. ’Ze zijn zo puur. Elke glimlach van een bewoner uit dankbaarheid is een mooi moment en een blijk van herkenning. Dit geeft voldoening in mijn werk.’ Annemarie legt uit dat het belangrijk is om de tijd te nemen voor ouderen met dementie en mee te gaan in hun beleving. De mens zien achter de dementie is haar boodschap. Ken daarom het levensverhaal van de bewoner. Dit is heel belangrijk voor de juiste benadering van de bewoner. Kernwoorden zijn: ken mij, zie mij en hoor mij. Ze licht toe: ‘Het kan zijn dat je wordt gezien als een bekende uit hun vroegere leven en dit geeft verbinding met elkaar. De bewoner voelt zich hierdoor veilig.‘

Dezelfde levensovertuiging Annemarie vindt het mooi dat ze haar werk en passie kan uitoefenen bij een organisatie met dezelfde levensovertuiging. De identiteit is voor

haar heel belangrijk om zich op haar gemak te voelen. ‘Met bewoners kunnen we in gesprek gaan over het geloof. We voelen elkaar aan en zijn de bewoners, maar ook elkaar als collega’s, tot steun met de Bijbel als richtsnoer.

'We zijn elkaar tot steun met de Bijbel als richtsnoer’ Iedere dag gaat Gods Woord open en bidden wij met elkaar. Dit leidt tot mooie gesprekken waarbij de bewoner soms iets uit zijn of haar eigen persoonlijk geloofsleven mag vertellen. En het mooie is dat veel bewoners de psalmen uit het hoofd kennen, ondanks hun dementie. De identiteit is echt diepgeworteld in alle facetten en dat is best bijzonder in deze tijd.’

Op je werk een zegen zijn voor anderen? Wil jij werken waar liefde woont? Kijk op cedrah.nl/werkenbij

ENKELBOORDJES

Do it yourself

Stap 8:

Stap 9:

Vouw de boord dubbel en leg hem over het broekje, met de naad op de achternaad. Leg de bretels daar kruiselings bovenop, met de binnenkant naar boven. Laat ze precies langs de binnenbeennaad lopen. Speld en stik de boord met bretels vast aan het broekje.

Geef een stiksel in de vorm van een vierkant met een kruis aan de achterzijde van het broekje, zodat de bretels netjes op hun plek blijven (ong. 2,5 x 2,5 cm).

Vouw de enkelboord met de goede kanten op elkaar en stik de lange zijde dicht. Doe dat ook bij de andere enkelboord.

Stap 10:

Stap 11:

Stap 12:

Vouw de enkelboord dubbel en schuif hem over de broekspijp heen, zodat de naden op elkaar liggen. Speld vast.

Haal de enkelboord vanaf de binnenkant aan de bovenzijde naar buiten. Leg onder de naaimachine zoals op de foto en stik rondom vast. Vouw het broekje weer naar de goede kant en vouw de enkelboorden dubbel.

Maak de knoops gaten op de gemarkeerde plek in de boord. Pas het broekje om te bepalen op welke hoogte de knopen op de bretels moeten komen. Lukt dat niet, naai dan de knopen op de bretels op ongeveer 1 en 6 cm vanaf het uiteinde van de bretels.

KNOPEN

Stap 7:

215

Do it yourself

Deken van ‘kant’ Mooie truitjes en vestjes, een draagzak... Houd je van breien en maak je graag iets voor baby’s of peuters, dan is het boek ”Breien voor baby’s” een aanrader. Dit dekentje in kantpatroon is een van de projecten uit het boek, en niet moeilĳk om te maken. TEKST EN BEELD: UIT “BREIEN VOOR BABY’S”, DOOR DEBBIE BLISS; UITG. FORTE CREATIEF, 2023

216

AFMETINGEN

60 x 70 cm

DIT HEB JE NODIG

• 6 bollen van 50 g van Debbie Bliss Eco Baby in Ecru 16 • Breinaalden 3,25 mm STEKENVERHOUDING

30 st en 32 nld op 10 x 10 cm in patr met breinaalden 3,25 mm

Zet 152 st op met breinaalden 3,25 mm. Brei 3 nld r. Brei nu in patroon als volgt: Nld 1 (goede kant): r tot eind. Nld 2: 4 r, av tot laatste 4 st, 4 r. Nld 3: 4 r, *[2avsam] 4 keer, [omsl, 1 r] 8 keer, [2avsam] 4 keer; herh vanaf * tot laatste 4 st, 4 r. Nld 4: 4 r, av tot laatste 4 st, 4 r. Deze 4 nld vormen het patr en worden herhaald. Ga verder in patr tot het werk 68 cm meet en eindig met een 4e nld in patr. Brei 3 nld r. Kant af met rechte steken aan de verkeerde kant. Afwerking: werk alle losse draadjes weg.

AFKORTINGEN

*2avsam: 2 steken (of het aangegeven aantal) averecht samen *patr: patroon *omsl: omslag

217

Column

Een lichtpunt in een donkere, koude tijd!

RUSTGEVEND EN KALMEREND. 4 BIJ STRESS SITUATIES, SOCIALISATIE EN VUURWERK. 4 OPTIMALE WERKING BIJ DAGELIJKS GEBRUIK. 4

December vorig jaar bezocht ik het door oorlog bezette zuiden van Oekraïne. Het was winter, koud en donker. Letterlijk donker! Door bombardementen zaten de inwoners zonder stroom. Moet u zich eens indenken: een koude en sombere winter en dan ook nog geen licht in de huizen. Duisternis overal. En juist tijdens dát bezoek heb ik gezien wat de waarde is van het dagopvangcentrum in het leven van Yana (9). Een lichtpunt in deze moeilijke tijd en haar zorgvolle leven! In alle landen waar Kom over en help via haar partners werkt, is het dagopvangcentrum een rode draad in de hulpverlening. Kinderen krijgen een maaltijd, horen Bijbelverhalen en leren levenslessen! Veel kinderen ontwikkelen juist daar hun sociale vaardigheden. Kinderen bouwen daar écht aan hun toekomst. Juist voor kinderen die leven in kwetsbare omstandigheden is de wintercampagne van Kom over en help nodig! Terwijl het donker is in een land als Oekraïne, is het licht in het dagopvangcentrum. Dat komt niet alleen door de generator die buiten regelmatig aanslaat. Ondanks duisternis en zorgen, kunt ú bijdragen aan licht in het leven van kinderen! Vergeet hen niet! Mogen we op u rekenen?

Natuurlijk, smaakvol en effectief. Naast de Relax tabletten voor kat en hond nu ook 3-in1 Blaf & Relax koekjes met unieke kruidenmix formule. Glutenvrij. Voor alle hondenrassen van pup tot senior.

Gerben Heldoorn directeur

Verkrijgbaar bij o.a.:

WASTE NO

ANVR

YCLABL

- 100% -

SITIVE EN

00% -1

Welkoop.nl, Petsplace.nl, Ranzijn.nl, Jumper.nl, Brekz.nl, Plein.nl, Medpets.nl, Zooplus.nl, Forix.nl, Topdierenshop.nl en vele dierenspeciaalzaken.

Meer informatie:

www.bfpetfood.nl

Help je mee?

Column

Airbags Ambulancechauffeur Jan de Vries en politieagent en meldkamercentralist André Nieuwkoop schrijven om de beurt een column.

Er is iets vreselijks gebeurd. Alle hulptroepen moeten komen, volgens de melder. Twee ambulances, de brandweer, de politie en de traumahelikopter zijn onderweg naar de plaats des onheils. Aanrijdend krijgen we steeds meer informatie. Er is een ongeluk gebeurd en de chauffeur van de auto zou ernstig gewond zijn. De melder zegt dat de chauffeur kermend achter het stuur zit en dat er enorm veel bloed te zien is. Omstanders durven nauwelĳks in de auto te kĳken. Ik geef nog wat gas bĳ om er zo snel mogelĳk te zĳn. Als we arriveren, zie ik een hoop mensen staan rondom een klein autootje. De voorkant zit flink in elkaar. Het vreemde is dat het dak aan de rechterzĳde bol staat. Verder is de voorruit compleet vernield. Mensen wenken dat we zo snel mogelĳk moeten komen. De man achter het stuur zit helemaal onder het bloed. Als we verder gaan kĳken, wordt de situatie opeens een stuk duidelĳker. De man heeft keurig zĳn gordel gedragen en mankeert niets, maar naast hem op de passagiersstoel zat zĳn hond, een grote rottweiler. Het is duidelĳk te zien dat deze de klap niet overleefd heeft. De man vertelt dat hĳ hevig moest remmen, omdat zĳn voorganger eerder stilstond dan hĳ verwacht had. Zĳn hond was naar voren geschoten, met zĳn kop op het dashboard. Doordat de auto alsnog op zĳn voorganger botste, knalde

de airbag uit en met een klap sloegen de kop en het voorlĳf van de hond kapot tussen de airbag en het dak van de auto. We halen de arme man uit zĳn auto en ontdoen hem van de smurrie. Brandweerlieden zĳn inmiddels ook gearriveerd en openen de mo-

Omstanders durven eigenlijk niet in de auto te kijken... torkap, omdat er rook of stoom onder vandaan komt. Het blĳkt stoom te zĳn van de lekke radiateur. De traumahelikopter hebben we inmiddels afbesteld en de takelwagenchauffeur heeft een bĳzondere klus te doen. PS: Er zĳn passagiers die hun voeten op het dashboard leggen tĳdens het autorĳden. Wat er dan kan gebeuren als er een botsing plaatsvindt is inmiddels duidelĳk. 219

Leo N. Tolstoj

Misverstand rond Hoe de arme schoenmaker Papa Panov met de verkeerde auteur werd opgezadeld

Een van de bekendste kerstverhalen ter wereld werd decennialang toegeschreven aan de ‘verkeerde’ auteur. Want nee, wat uitgevers wereldwĳd ook beweren, ”Het bĳzondere kerstfeest van Papa Panov” komt oorspronkelĳk niet uit de pen van Leo N. Tolstoj. TEKST: JEANNETTE WILBRINK-DONKERSTEEG 220

een kerstklassieker E

lke winter weer verschijnt er een flinke stapel kerstbundels. Maar de echte klassiekers onder de kerstverhalen kun je op de vingers van twee handen tellen. Charles Dickens’ ”A Christmas Carol” valt daaronder. ”Het meisje met de zwavelstokjes” van Hans Christiaan Andersen ongetwijfeld ook. En dan ”Het bijzondere kerstfeest van Papa Panov” natuurlijk, dat tweede helft negentiende eeuw onder de titel ”Le

Père Martin” wordt gepubliceerd door R. Saillens (1855-1942). Deze Franse dominee, schrijver en musicus kijkt echter vreemd op als hij na verloop van tijd zijn eigen ”Le Père Martin” terugziet in de bundel ”Iwan de Dwaas” van… de Rus Leo Tolstoj. Het verhaal over vader Martin blijkt te zijn voorzien van een andere titel –”Waar liefde is, daar is God”– en is vanuit het Russisch weer terugvertaald in het Frans! Heeft de grote

Tolstoj plagiaat gepleegd? Hoe Saillens vervolgens ook z’n best doet, dit misverstand blijkt hij niet zomaar de wereld uit. In Nederland doet N. BasenauGoemans al rond 1925 uit de doeken dat er van een vergissing sprake is, door Saillens’ verhaal in haar bundel ”Kerstsproken” op te nemen mét een briefwisseling tussen hem en Tolstoj erbij. Het mag niet baten. In 2023 staat het bij Bol.com nog steeds onder de 221

Ruben Saillens

werken van Tolstoj. Op de website van de Jeugdbond Gereformeerde Gemeenten prijkt het ondertussen met de vermelding „Naar een oud verhaal van de Russische schrijver Leo Tolstoj”. Een enkele keer gaat het goed. Uitgeverij Callenbach publiceert het verhaal in 1999 met de toevoeging: „bewerkt door Leo Tolstoy, opnieuw verteld door Mig Holder.” Op de omslag van ”De bijzondere Kerst van Papa Panov” (2017) staat weliswaar dat het een kerstvertelling van Tolstoj betreft, maar volgens de titelpagina komt deze van Saillens... „We hebben het originele verhaal volgens mij van internet gehaald”, zegt uitgever Sjac Mes. „Daar stond het met Ruben Saillens vermeld.”

Kerstavond Ruben Saillens –en niemand anders– schreef het verhaal over de arme schoenmaker rond 1882 en publiceerde het in een bundel met fabels en allegorieën: ”Récits et Allégories”. Hoofdpersoon Vader 222

Martin brengt de kerstavond in eenzaamheid en armoede door. Als hij in zijn oude Bijbel over de geboorte van Jezus leest, wenst hij dat het Kind van Bethlehem bij hém gekomen was. Híj zou wel plaats voor Hem gehad hebben; hij had dat Kindje ook graag iets gegeven. De mooiste schoentjes die hij ooit gemaakt heeft, bijvoorbeeld. Boven zijn Bijbel dommelt vader Martin in. In zijn slaap hoort hij een stem, die zegt dat zijn verlangen vervuld zal worden: „Je wenste dat je Me zou kunnen zien, toch? Kijk morgen naar Me uit, want Ik kom.” De hele kerstdag lang staat de oude schoenmaker op de uitkijk. Een verkleumde straatveger die langskomt, geeft hij warme koffie; een arme, jonge moeder die met haar kind passeert, schenkt hij de mooie schoentjes. Maar Jezus Zelf ziet de schoenmaker niet. Zijn teleurstelling is groot. Die avond leest hij in zijn Bijbel Jezus’ woorden „Voor zoveel gij dit een van

deze Mijn minste broeders gedaan hebt, zo hebt gij dat Mij gedaan.” Dan denkt vader Martin terug aan de dag. „En het lijkt alsof Iemand tegen hem zegt: „Heb je Mij niet gezien, Panov? Ik had honger en jij gaf Mij te eten. Ik had dorst en jij gaf Mij te drinken. Ik was koud en jij liet Mij binnen.”

”Slordigheid” Al gauw is dit verhaal het beroemdste uit de bundel, die Saillens vooral publiceert om te evangeliseren onder ongeschoolde arbeiders. Het wordt verspreid en vertaald. Ook in het Russisch – met alle gevolgen van dien. Want zo breekt de dag aan dat de schrijver zijn eigen pennenvrucht tegenkomt in een boek van Tolstoj. Le Père Martin is omgedoopt tot Vadertje Panov en hij woont plotseling in een Russisch plaatsje. Ook andere details zijn aangepast, maar de plot is onmiskenbaar nog steeds die van Saillens. De auteur klimt dan ook in de pen om Tolstoj om ophelde-

ring te vragen. Die krijgt hij: „Ik betreur het zeer u leed veroorzaakt te hebben en ik verzoek u mij mijn fout te vergeven, die buiten mijn wil om is bedreven, zoals u zult zien: In Rusland verschijnt een maandblad dat zeer weinig verspreid is; de ”Rabodchie”, hetgeen betekent ”De werkman”. Een vriend gaf mij het nummer van die courant, waarin zich bevond een aan het Russische leven aangepaste beschrijving van Le Père Martin, zonder naam van den schrijver en deze vriend stelde mij voor het verhaal te gebruiken om er een volksverhaal van te maken.” Tolstoj legt verder uit dat het verhaal hem zo goed beviel dat hij het herschreef en het samen met enkele andere volksverhalen liet uitgeven, zonder zijn naam erbij. Bij de herdruk ging het mis. De uitgever vroeg of hij Tolstoj mocht noemen als de auteur. Deze stemde toe, zonder eraan te denken dat een van de verhalen niet

werkelijk van zijn hand was. „Ik verzoek u, mijnheer, mijn slordigheid te willen verontschuldigen en mijn allerhartelijkste broederlijke groeten te willen aanvaarden…” Dat wil Saillens wel, maar als hij

landerfaith.com van de Canadese mennoniet Bob Goodnough kun je het originele verhaal echter nog opvragen, in het Engels weliswaar. Goodnough schrijft: „Tolstojs versie van het verhaal speelt

Saillens kijkt vreemd op als hij in een bundel van Tolstoj zijn eigen kerstverhaal terugziet! de naam van Tolstoj tien jaar later nog steeds tegenkomt bij zijn eigen kerstverhaal, doet hij op beleefde toon toch maar weer zijn beklag. Waarop Tolstoj terugschrijft dat hij tot zijn spijt geen invloed heeft op allerlei vertalingen die nog steeds verschijnen.

Oude familiebĳbel Als gevolg van het misverstand is tot op de dag van vandaag vooral de door Tolstoj herziene versie in omloop. Via de website flat-

zich niet alleen in Rusland af, maar lijkt ook minder belang te hechten aan de Bijbel. In het verhaal van Ruben Saillens heeft de oude schoenmaker, Vader Martin, tegenslagen in zijn leven gehad en het lijkt erop dat hij onlangs een grote Bijbel heeft gekregen waarin hij vaak zit te lezen. In het verhaal van Tolstoj gaat Papa Panov op zoek naar de oude familiebijbel, die hij al lang niet meer gelezen heeft. Vanaf dit punt zijn de verhalen bijna identiek.” 223

Johanna is een relaxte en professionele vrouw die goed luistert en meedenkt. Zij heeft prettige en ontspannen gesprekken met ons gevoerd. Na het ophalen van onze wensen heeft zij een moodboard en 2D schets gecreëerd, hierin was voor ons alle ruimte voor feedback en overleg waardoor het resultaat helemaal bij ons past! Communiceren gaat snel en gemakkelijk. Johanna wist ons te verrassen met creatieve ideeën, precies waar we zelf niet op kwamen maar wel naar op zoek waren. Daarnaast kregen we allerlei tips mee die we kunnen gebruiken bij de verdere inrichting. Wij zijn super tevreden met het resultaat! (Fam. Ophoff)

Creatief gezellig & JIJ, maar dan in je interieur

Samen dromen, plannen en vooral: GENIETEN!

Ondernemers opgelet! erdee effect

No. 4 | november 2023

Uw verhaal bij onze doelgroep

Inspiratie nodig hoe andere ondernemers hun marketing en/of personeelwerving aanpakken? Vraag onze mooie glossy Erdee Effect gratis aan! (Online aanvragen betekent gewoon op papier ontvangen)

‘Door bij EMG te adverteren bereiken we mensen uit onze achterban die hart voor de zorg hebben.’ Marloes Hagendijk-de Vin Cedrah

‘Wat de advertentiecampagne uiteindelijk heeft opgeleverd? Vijf nieuwe medewerkers!’ Piet de Visser

Melse Maljaars

‘Onze doelgroepen komen bijna 1-op-1 overeen. Familystream en EMG vormen de perfecte match.’ Frans Visser

Familystream

Scan de QR-code of ga naar erdeemediagroep.nl/erdee-effect

Puzzel Jenneke van der Jagt & Miranda van der Hart

Puzzels SPELREGELS: 1. Elke goede oplossing levert punten op. Hebt u vragen over puzzelaantal e.d., stuur dan een aan uzelf geadresseerde, gefrankeerde retourenvelop mee. 2. Zolang de antwoorden nog niet in Terdege staan, kunt u uw puzzeloplossingen inzenden (eventueel twee afleveringen tegelĳk). 3. Eén inzending per abonnementadres. 4. Wie in totaal 200 punten heeft, ontvangt een prĳs. Overgebleven punten (staan vermeld achter de naam van

de winnaar) gaan mee naar de volgende ronde. 5. Stuur oplossingen op één briefkaart (gebruik alleen een envelop als u een gefrankeerde retourenvelop meestuurt) naar: Miranda van der Hart, Kersenweg 1 A 4416 PT Kruiningen of naar puzzelbox@kliksafe.nl. Vermeld de puzzelnummers en uw adres. 6. Zendt u voor het eerst in, zet dan ‘nieuw’ op uw briefkaart. 7. Prĳswinnaars verliezen hun punten als ze een jaar niet hebben ingezonden. Ze beginnen dan weer met nul punten.

B-06/07 KRUISWOORDPUZZEL 2PT

Horizontaal: 1. koningin van Perzië, 5. bewerking, 10. gesloten, 12. werkschuw, 13. bloedvat, 15. lokroep, 17. plaats in Noord-Brabant, 19. familielid, 20. land in de oudheid, 22. voordeel, 23. verkeersplein, 25. dapper, 27. lofdicht, 29. familielid, 30. vaartuig, 32. vurig, 33. kledingstuk, 34. hevig, 36. bewonderaar. 38. lekkernĳ, 39. puist, 40. roem, 42. muzieknoot, 43. voettocht, 44. afdeling in het ziekenhuis, 46. waterkering, 47. duw, 48. oneindig getal, 49. brandstof, 51. rust, 53. sportartikel, 54. wiel, 56. zwaar, 57. kleding, 58. bouwstĳl, 60. breuk, 61. afdeling, 64. afstand, 66. overeenkomst, 67. afdeling in het ziekenhuis, 69. gratie, 71. lĳm, 72. bon, 73. hoeveelheid, 75. dichtmiddel, 76. mengkom, 77. drank. Verticaal: 1. vuur, 2. inbreng, 3. insect, 4. uitroep, 6. oude maat, 7. grof, 8. plaats in Israël, 9. peulvrucht, 11. boom, 14. zonder thuis, 15. hoofddeksel, 16. delfstof, 18. zandloper, 20. drinkgerei, 21. plaats in Gelderland, 23. vertraging, 24. telwoord, 26. mede, 28. uitroep, 30. rol, 31. waterspoor, 33. lang en smal, 34. maaltĳd, 35. graanproduct, 37. niets, 39. buiteling, 41. tak, 45. lekkernĳ, 48. voorbĳganger, 50. plaaggeest, 52. plaats, 53. erg, 55. mat, 57. diepte, 59. horizon, 60. vies, 62. verf, 63. daad, 64. couplet, 65. woonplaats van Eli, 67. mand, 68. rustplaats, 70. gril, 72. ĳdeltuit, 74. lidwoord, 75. rivier in Italië. Inzenden: de namen die ontstaan op 17-29-7255-6-33-62-38-25 65-13-30-34 1-7-9-57-40-39-28-54-76-10.

10 13

17 21

18 22

28 32

36 41

37 42

43 44

50 54

51 55

53 57

60 62

66 70

73 76

52 56

61 64

67 71

75 77

225

Het Woord voor Hoorn!

Heel Hoorn moet het horen!

bespaar

In december verspreiden we het Kerstevangelie onder alle inwoners van Hoorn.

20 %

Ons evangelisatieblad ‘Allicht Hoorn!’ wordt 30.000 maal deur aan deur bezorgd.

op schakeltjes, kerkdiensten en activiteiten

Deelt u mee in gebed en gaven? Uw giften zijn welkom op rekeningnummer NL44 RABO 0367 0874 21 ten name van Stichting Predik het Woord (ANBI)

Plaats uw advertenties voordelig online • Toegankelijke website • Bespaar 20% t.o.v. opgave per e-mail

D R E N T H E

de gaten ebsite in w e d d ar u Ho volgend ja ken voor e o b te om

• Na registreren kunt u een overzicht van eerder geplaatste advertenties inzien Wilt u schakeltjes online bekijken? Ga dan naar schakeltjes.nl. Uw schakeltje wordt 1 week doorgeplaatst op de website. Hierdoor krijgt uw schakeltje nog meer aandacht. Regel het direct op advertentie.rd.nl

Kanaal Oostzijde 15, Tiendeveen | www.campingdebeukenhof.com

Beezoek onze showroom voor inspiratie en advies!

100+ inspirerende projecten op elkekastopmaat.nl Bellstraat 20 • Barneveld • 0342 42 34 04 • info@elkekastopmaat.nl

Puzzels

C-06/07 KOPPELDOORLOPER

1 2

3 PT

De laatste letter van een woord is de eerste van het volgende. Alle woorden bestaan uit zes letters, de achtste letter is steeds hetzelfde. 1. weinig – werkplaats – dag, 2. resultaat – aangezien – zangvogel, 3. melkproduct – dienstwagentje – uitgave, 4. uittocht – lichtbundel – erfdeel, 5. voor niets – spanning – bek, 6. vreemde taal – couplet – vogel, 7. actueel – flink – afdeling, 8. terstond – stierenvechter – map, 9. ovaal – paard – toets, 10. naar – wachthuisje bĳ viersprong – label, 11. optocht – gevonden! – komst, 12. achteruitgang – boom – treiter, 13. raadsel – werelddeel – ongelovige, 14. epaulet – onderwĳzer – staatsbestel, 15. steun – zitje – ad rem.

5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

Inzenden: de zin die ontstaat op de gekleurde hokjes verticaal. 14

8 6

7 6

A-06/07 BĲBELSE KERSTPUZZEL 2PT

Kraak de cĳfercode met behulp van onderstaande tabel. A

4 7

15 K

7 23

16 S

17 J

Inzenden: de vindplaats van de tekst die na het oplossen vanuit het midden te lezen is.

12 DECEMBER 2023 TERDEGE

227

Tussen toverdokter en moskee Christelijke zorg voor meest kwetsbaren in West-Afrika Het zou voor christenen wereldnieuws moeten zijn: de geestelijke oorlog die woedt in twee landen in West-Afrika, Togo en Guinee-Bissau. Waar tovenarij de kerk verzwakt en de islam oprukt. Een zuiver Bijbelse prediking helpt christenen in Togo geestelijk weerbaar te worden. In Guinee-Bissau is christelijke zorg voor gehandicapte kinderen en jongeren een krachtig weerwoord. De RD-actie steunt dit jaar het werk van Stichting Kimon in Guinee-Bissau en van NET Foundation in Togo. Daarbij gaat het om de volgende projecten: Stichting Kimon (Guinee-Bissau): • Uitbreiding van opvang- en behandelcentrum voor gehandicapte kinderen • Meer en betere zorg aan huis: kinderen thuis opzoeken en helpen • Kinderevangelisatie in de dorpen: het opzetten van zondagscholen, en de verspreiding van Bijbelvertellingen via audio-Bijbels.

NET Foundation (Togo): • Start van vijf theologische opleidingen voor dorpsdominees, verspreid over het land. • Vertaling van cursusmateriaal in de Franse taal.

Doneer ook!

Lees en bekijk de verhalen via

rd.nl/actie

Steun de actie en geef op IBAN NL67 INGB 0002 9707 00

Giften zijn aftrekbaar

Puzzels

D-06/07 ZIGZAGPUZZEL

2PT

1. eerzucht, 2. knaagdier, 3. deel van een bloem, 4. pover, 5. deel van een fiets, 6. kundig, 7. vrouwelĳk beroep, 8. gebrande suiker, 9. zeurkous, 10. uitgestorven dier, 11. reptiel, 12. trommel, 13. edelsteen, 14. wollen stof, 15. postorderbedrĳf, 16. soort puzzel. Inzenden: de naam die ontstaat op de letters met de gekleurde hokjes.

WINNAARS 200 punten: A. van Wolfswinkel, Braber-Kastelein, Linschoten (7); Ede (3); 400 punten: E. Zwaal, S. van Keulen-Sturm,Vlissingen Tholen (2); 600 punten: M.J. de (2); 6400 punten: Fam. Duĳster, Peinder-Bĳ de Vaate, Benthuizen Wĳk en Aalburg (0) (15); J. van Santen, Lunteren (0); P. Schotanus, Oudemirdum (2); Graag bĳ de volgende oplossinC.D. Timmerman, Klaaswaal (17); gen aangeven welk boek u kiest: 800 punten: G. P. Schreurs• ”Terdege-agenda 2024”; Vossestein, Vinkeveen (6); A. • ”Agenda Mattie de Bruine Willigenburg, Harskamp (0); 2024”; 1200 punten: A.H. van Gelder• ”Adventsverwachting”, door ds. Bergacker, Barendrecht (11); A. Schot; 1800 punten: H. Schipaanboord, • ”Want een Kind is ons geboren”, Rĳnsburg (1); 2000 punten: M.C. door Wulfert Floor; Floor-den Dekker, Veenendaal • ”Schuurtjesvolk”, door Huib de (16); 2400 punten: J van Huizen, Vries; Yerseke (0); J. van Nifterik, Op• ”Thuiskomen”, door ds. W. heusden (4); A.L. van Wĳk-Knops, Harinck; Dirksland (5); 2600 punten: R. • ”Ethiek van een bedreigde kerk”, Wildeboer, Staphorst (0); 2800 door Arthur Alderliesten; punten: mw. Arends, Rĳssen (3); • ”Nu vindt mĳn hoop zĳn ankerM. van Haaften-Moerman, Barne- grond”, door ds. H. Brons; veld (1); 3000 punten: A.C. Goud, • ”Israël. Volk tussen liefde en Alblasserdam (0); C. Schroevers, haat”, door ds. W. Silfhout; Arnemuiden (2); 3200 punten: J. • ”Tussen boer en bord”, door drs. van de Bruinhorst, Lunteren (8); J.A. Schippers (red.); 4000 punten: N. Bleĳenberg• ”Bĳbelse wĳsheid”, door René Bikker, Elspeet (8); J. van VlietHeĳ; van Roest, Harmelen (11); H.P. • ”Getrouwd of ongetrouwd”, Roseboom-Bart, Scheerwolde (3); door ds. C. Sonnevelt; 4400 punten: A. van Duĳven• ”Kom naar de Levensbron”, door bode, Emmen (3); J. van WinJ.H. Mauritz; gerden, Capelle a/d Ĳssel (3); H. • ”Zĳ zocht het toekomende”, Zondag-de Ruiter, Geldermalsen door S.A.C. Hoogendĳk; (1); 4600 punten: C.A. de Waard, • ”Op de vlucht voor thuis”, door H.I.-Ambacht (5); 5200 punten: W.B. Kranendonk; M. Dekker-Baaĳens, Dordrecht • ”Wat niet verloren is”, door Nel(5); E. van Ginkel, Woudenberg leke Wander. (5); 5800 punten: J.N. den Meer informatie: www.debanier.nl

M A

10 11 12 13 14

A A

M A

15 16

M A

OPLOSSINGEN A-04. Psalm 67:3. Die d’ aarde vruchtbaar maakt van boven. B-04. Horizontaal: 1. agio, 5. kader, 10. klos, 14. Moab, 15. Irene, 16. mara, 17. be, 18. beklemd, 20. ka, 21. Oss, 23. om, 24. ei, 25. aai, 26. pence, 29. ad rem, 31. toasten, 33. mikpunt, 36. he, 37. el, 38. toe, 39. Osar, 40. arak, 43. gas, 44. semi, 45. nasi, 46. rol, 47. ho, 49. ek, 50. slinger, 52. terrine, 55. edict, 56. eigen, 57. lol, 59. el, 60. de, 61. kaf, 64. af, 65. rasteel, 69. ui, 70. aida, 73. Maarn, 74. asla, 76. grol, 77. emmes, 78. spat. Verticaal: 1. ambo, 2. Goes, 3. ia, 4. Ob, 5. kiemcel, 6. ark, 7. del, 8. ene, 9. remedie, 10. km, 11. la, 12. orka, 13. saai, 18. bonte, 19. Dirk, 22. spa, 25. amuse, 27. es, 28. en, 29. Amos, 30. epos, 31. thans, 32. Oeral, 34. Namen, 35. Trike, 38. tal, 41. asiel, 42. kind, 43. gort, 46. reclame, 47. heidens, 48. orgel, 51. gier, 52. te, 53. re, 54. ink, 57. laag, 58. Ofir, 62. aula, 63. fiat, 66. Sam, 67. tam, 65. ere, 71. do, 72. al, 74. as, 75. SP. Dankt God in alles. C-4. 1. aldaar, 2. tanker, 3. office, 4. toffee, 5. stoter, 6. warnet, 7. intree, 8. recief, 9. Othene, 10. onecht, 11. zuster, 12. prieel, 13. scherf, 14. snedig, 15. badcel. Dankoffers, trouwe zorg. D-4. 1. combine, 2. arboretum, 3. augustus, 4. veestapel, 5. levertraan, 6. beschot, 7. schelvis, 8. agrariër, 9. koolzaad, 10. proviand, 11. veearts, 12. wĳngaard. Oogstseizoen. 229

Wonen op nummer Aflevering 6: Gerbert en Heleen WaardenburgBoot in Waddinxveen, met Benjamin (9), Ruben (7), Naomi (6), Ezra (3) en Sem (1) // Op Koningin Wilhelminasingel 40 lusten de kinderen alles.

Er zat geen ” centrale verwarming in en nog een oude geiser”

TEKST EN BEELD: NIEK STAM

230

HUIS: „Toen onze oudste zoon, Benjamin, werd geboren, woonden we in een bovenhuis. We zijn op zoek gegaan naar een koophuis tijdens de zwangerschap van de tweede, omdat dat een stuk praktischer is. Dan woon je op de begane grond en wordt alles wat makkelijker, zoals boodschappen doen of buiten spelen. We zijn blij en dankbaar dat we dit plekje vonden, met een leuke tuin.” KLUSSEN: „Dat hebben we behoorlijk moeten doen: er zat geen centrale verwarming in en nog een oude geiser. Ook was niets geïsoleerd. Dus alles moest eruit en opnieuw aangelegd. Soms zijn er nog wel klusjes te doen, zoals vandaag, dan neemt Gerbert een dagje vrij: erg gezellig.” LIEVELINGSPLEK: „Voor mij de keuken, om lekkere dingen te koken en te bakken. Onze kinderen eten goed en lusten alles, gelukkig. Gerberts favoriete plek is de schuur, om in te klussen, en bij de kinderen is de speelzolder populair. Als ze het binnen zat zijn, dan gaan we er even uit, bijvoorbeeld naar tuincentrum Van der Spek in Zevenhuizen. Daar hebben ze een leuke speelplek voor de kinderen, en lekkere grillworst.” LEUK VOORVAL: „Gerbert was een keer gordijnen aan het ophangen toen hij opeens druppeltjes voelde. Hij bleek twee schroeven door een verwarmingsbuis geboord te hebben. Al snel spoot het water eruit en was Gerbert helemaal nat. Een vriendje dat we te spelen hadden, zag het en zei: „O, dat geeft niet, hoor. Dat had mijn papa ook een keer.” We moesten er allemaal om lachen.”

231

T O TA A L I N R I C H T I N G B I J H E T W O O N H U I S

INTERIEUR PLANNEN? Onze liefde voor interieur en design gaat verder dan meubels en accessoires. Wij nemen complete wooninrichting als project in handen. In nauwe samenwerking met interieurstylisten laten we uw woning of kantoor perfect aansluiten op uw smaak en wensen. Benieuwd hoe deze totaalinrichting in z’n werk gaat? Plan snel een afspraak of kom langs bij het Woonhuis aan de Nunspeterweg 83 in Elspeet, wij vertellen u graag meer! Kijk voor meer informatie op twoonhuis.nl/interieurdesign.

SCAN DE QR-CODE VOOR MEER INFO

Column

Met losse handen Alette Koorneef is getrouwd en moeder van drie jonge kids. Woont in de buurt van de Goudse glazen. Schildert met woorden en tekentablet.

„Jongens, kom op, help even! Over tien minuten moeten we naar school!” Lichtelijk geïrriteerd wenk ik de kinderen, die afwachtend op de bank hangen. Gelukkig, mijn gemopper brengt ze in beweging.

Met enige tegenzin ruimen ze de tafel af. Bam! Daar valt de pastapot. Bĳna flap ik er iets onaardigs uit, maar ik bĳt op mĳn tong. „Als je niks doet, kun je ook niets fout doen”, riep mĳn moeder vaak, meestal als er bĳvoorbeeld een bord uit onze handen was gevallen tĳdens het afdrogen of als de kralendoos van de trap viel tĳdens het opruimen. Nu zeg ik het tegen Luuk, die sip met pot in zĳn handen staat. Ik zie de opluchting in zĳn ogen. „Pak maar een doekje voor de vlekken op de grond”, zeg ik. Als je niks doet, kun je ook niks fout doen. Dat kun je op twee manieren opvatten. Het kan een aanmoediging zĳn om iets te proberen, maar ook een excuus om falen te vermĳden. Ik moet denken aan de gelĳkenis van de talenten. De knechten met de tien en vĳf talenten gingen ermee aan de slag. Dat was een risico, de kans bestond dat ze de schat verloren. Maar de derde knecht stopte het talent in de

grond, uit angst het te verliezen. Dit leek hem een veilige keus. Uiteindelĳk bleek het de verkeerde. Hoe snel zĳn wĳ geneigd om onszelf te verstoppen? Of weerhouden we onze kinderen ervan te leren, omdat we bang zĳn voor alle

Als je niks doet, kun ”je ook niks fout doen”, riep mijn moeder vaak leeuwen en beren op de weg? Leren omgaan met fouten is misschien wel een van de belangrĳkste levenslessen. We fietsen richting school. „Kĳk mama, met losse handen!” zegt Luuk met een stralend gezicht. Oei. Ik vraag hem toch maar om alsjeblieft zĳn stuur vast te houden. Voor sommige talenten moet je eerst nog een beetje groeien, denk ik.

233

Volgende keer

Terdege is een reformatorisch familieblad en verschĳnt elke twee weken. Terdege is een onderdeel van Erdee Media Groep (EMG). EMG legt van abonnees gegevens vast voor de uitvoering van de (abonnee)overeenkomst en om u te informeren over producten en diensten van EMG.

Postadres: Terdege, Postbus 613, 7300 AP Apeldoorn Bezoekadres: Laan van Westenenk 12, 7336 AZ Apeldoorn Telefoon (algemeen): 055 - 5390333 Fax: 055 - 5419318 E-mail: redactie@terdege.nl Directie: ir. C. Heutink Hoofdredactie: dr. ir. S.M. de Bruĳn Bladmanager: Jeannette Zeeman-van Grol, tel. 055 - 5390333 Chef-redacteur: Gisette van Dalen-Heemskerk, tel. 055 - 5390333 Redactie: Jacomĳn Ariakhah-Hoekman, Martĳn den Hollander, Annemieke Fieret-van den Berg, Huib de Vries, Karolien de Jager Vormgeving: Marthe Kok-Roukens, Jendy Pieterse, Esther Karman-Rap Communicatie: Erica Schulenburg-Immink Abonneeservice: tel. 055 - 5390300, e-mail: abonneeservice@erdee.nl Advertenties: Tel. 055-5390499, e-mail: advertentie@erdee.nl. ISSN: 1382-9076 Giro 719 502 (Erdee Media Groep) Druk: Damen Drukkers bv Werkendam Abonnementsprĳs: maandincasso € 9,95 De 41e jaargang loopt tot 1 oktober 2024. Abonnementen kunnen op elk moment ingaan. Opzegging: Een maand voor einde abonnementsperiode, bĳ voorkeur telefonisch via Abonneeservice Adreswĳzigingen: Schriftelĳk, drie weken vóór ingangsdatum. Aansprakelĳkheid: Terdege is op geen enkele wĳze aansprakelĳk voor producten en diensten die aangeboden worden door adverteerders in deze Terdege. Dit geldt ook voor de integriteit van de adverteerder. Meer info: terdege.nl; erdeeservice.nl Het is verboden Terdege zonder toestemming op te nemen in, of ter beschikking te stellen van een leesportefeuille. Terdege is op geen enkele wĳze verantwoordelĳk voor de kwaliteit of integriteit van producten en diensten die in de advertenties worden aangeboden. Voor alle in deze uitgave genoemde toekomstige data geldt Deo volente. Terdege in braille, grootletter en digitale vorm: Terdege is in braille, grootletter, digitale en in gesproken vorm verkrĳgbaar bĳ Bibliotheekservice Passend Lezen, tel. 070-338 15 00, E-mail: klanten@passendlezen.nl, Postbus 84010, 2508 AA Den Haag.

Als kind wilde hij al predikant worden; in 1981 werd hij het. Nu komt zijn emeritaat nabij. In de tussenliggende decennia worstelde ds. W. Pieters met tal van raadsels en leerde hij vooral veel af. „Kijk ik naar mezelf, dan blijft de bede over: Heere, bekeer mij.”

Hoe was het om op te groeien vóór de Tweede Wereldoorlog? Drie eeuwelingen aan het woord. Hoe kĳken ze terug op de honderd jaar die achter hen liggen? En hoe kĳken ze vooruit? Deel 3 in de serie ”Verzwagerd”: door wie zĳn Ds. M. Maas uit Rĳssen en Ds. W.J. Westland uit Katwĳk aan Zee het meest gevormd? Van uitstel komt afstel. Maar ja, wat doe je eraan als je nogal tot uitstellen geneigd bent? Dat weet dr. Lennart Visser. Hĳ is deskundig op het gebied van uitstelgedrag.

2023

Colofon

JANUA

De volgende Kits gaat over poezen. Lees: ”Poezentaal en kittenkwaad in het asiel”

Nog niet zo lang geleden verhuisden ze. Liters en liters verf gingen er tijdens het klussen doorheen. Nu laten Arjen en Alette Visser uit Veenendaal hun kleurige en smaakvolle interieur zien.

Niets missen van Terdege? Neem nu een abonnement.

debongerd.nl/winterevent

Winterevent 2 & 3 februari Zin in een inspirerend uitje? Kom naar de Betuwe en laat je verrassen tijdens het sfeervolle wintervent van Meubelpark de Bongerd. Sluit aan bij onze leerzame workshops of masterclasses onder het genot van een hapje en een drankje. Toegang gratis!

7.500 m2 | Batterijenweg 19, Kesteren | debongerd.nl