Terdege Vakantie 16 januari 2024

Brengt kleur en

inhoud in het dagelijks leven

„Wijnand is altijd in voor een grapje, ik ben wat serieuzer van aard” Liefde voor Israël

Succesverhaal uit Gouda

Stoere mannen en vrouwen

Esther Voet, hoofdredacteur van het Nieuw Israëlietisch Weekblad: „De oorlog put ons ook hier mentaal uit”

Stadsmarinier Eric Gorter kent Gouda van haver tot gort en is spilfiguur bij problemen

Sharon Diepeveen: „In het Centraal Militair Hospitaal in Utrecht komt een patiënt zelden te laat”

16 JANUARI 2024 I NR. 9 I € 6,25

*

Ik vermag alle dingen door Christus, Die mij kracht geeft.

BEELD: UNSPLASH

Filippenzen 4 vers 13

2

Meditatie

Kracht Paulus bedankt de gemeente van Filippi voor alle zorgen en gaven aan hem bewezen. Toch eindigt Paulus niet in de mens.

Het is ten diepste niet door de hulp van mensen en ook niet door eigen krachten dat hij allerlei moeilijke omstandigheden en ook voorspoed op een goede wijze heeft doorstaan.

Alleen door Christus vermag hij alle dingen. Met ”alle dingen” verwijst hij onder andere naar de zaken van vers 11 en 12. Hij heeft veel meegemaakt. Hoe is dit te doorstaan? Paulus verklaart het geheim. Het is door Christus, Die hem kracht geeft.

In honger, gebrek en tegenslag heeft Paulus de kracht van Christus ontdekt. Een ondersteunende kracht, een bekwaammakende kracht, een wijsmakende kracht, een vertroostende kracht, een zielsverkwikkende kracht.

Als de kracht van Christus er niet was geweest, zou alles verloren zijn.

Paulus belijdt zijn eigen krachteloosheid. Hij roemt niet in mensen, maar in Christus. Het is alleen door het geloof in Christus dat allerlei omstandigheden en krachten van de duisternis kunnen worden getart. Wat is onmogelijk als Christus kracht geeft?

Niets immers. En als gegaan, geleden of gestreden wordt voor de zaak van Christus, wat kan dan tegenhouden?

Paulus houdt de gemeente deze heerlijke belijdenis voor om te bemoedigen. Gelovigen kunnen er door genade op rekenen dat ze de noodzakelijke krachten zullen ontvangen, juist in die situaties waarin de belangen van Gods Koninkrijk aan de orde zijn. God is dat niet aan hen, maar wel aan Zichzelf verplicht te doen. Het is tot eer van Christus als een in zichzelf zwak en onmatig schepsel het mag zeggen: „Ik vermag alle dingen door Christus, Die mij kracht geeft”.

Deze belijdenis heeft niets aan actualiteit verloren. Ze wordt nog steeds geleerd, geloofd en beleden.

TEKST: DS. R.W. MULDER, MONTFOORT 3

LEKKER LEZEN met Terdege

Ontvang 1e maand cadeau!

Geniet van een mix van OPENHARTIGE INTERVIEWS, rake columns, heerlijke recepten én het MAGAZINE Kits.

U ontvangt Terdege ELKE TWEE WEKEN als eerste in de bus en profiteert van KORTING bij evenementen.

U ontvangt: de eerste maand gratis, vervolgens 3 maanden korting (4,98 per maand).

Daarna betaalt u 9,95 per maand.

4

TERDEGE.NL/TD * 055-5390498 * SCAN DE CODE

TERDEGE 16 JANUARI 2024

Voorwoord

Lekkers van ver En weer loop ik er met open ogen in. Dit keer zit de ‘muizenval’ in een snoeperig oud pandje, hartje Canterbury. Het ‘lokaas’ is fudge. We mogen een klein stukje proeven. Nee, deze fudge hebben we nog nooit eerder zo gegeten.

Er verdwijnen maar liefst drie stukken in de rugzak. Dit moet mee naar huis.

Natuurlijk is het geen koopje, maar een mens heeft ook in den vreemde iets over voor ambachtelijk werk.

Eenmaal thuis smaakt de fudge vooral mierzoet. Nog maandenlang ligt het zakje in een hoekje van de kast te plakken.

Fudge bij de thee? „Nee.” „Nee.” „Nee.” Wat is dat toch met buitenlands lekkers? Ooit reden we een halfuur een Italiaanse berg op voor een fles heerlijke vlierbloesemlimonade. Vanuit Zweden ging er een enorm pak knäckebröd mee. Maar eenmaal thuis is de charme er blijkbaar af en is het: ”oost, west, Hollandse kost smaakt het best”.

In deze Terdege nemen we –terwijl de zomervakantie nog heel ver weg lijkt– wat kijkjes over de grens.

Onthaasten is in Denemarken een koud kunstje. De avonden in de Franse Jura zijn verstild mooi. Riekelt bezocht „amazing Alaska”. En wie op zoek wil naar sporen van de Reformatie in België kan in het imponerende Antwerpen terecht.

Meerdere panden in de stad aan de Schelde herinneren aan dit bewogen tijdperk.

gisette@terdege.nl

5

66

Esther Voet: Israël is existentieel voor ons.

Het is onze vluchtplek

30 96​

20​ 50​

6

TERDEGE 16 JANUARI 2024

86

BEZINNING

MENSEN

02 Meditatie 28 BIJBELSTUDIE Elimelech sterft 30 ELKAAR TOT STEUN Zwagers ds. Erik Zoet en ds.

Wijnand Zondag 27 OGENBLIK Slavernij 91 Jouw vragen 92 Blik op de Bijbel

10

ONTSPANNING 08 Contact 39 Feuilleton Jenthe 40 Onder ons 44 OOG IN OOG Gevecht in de sneeuw 84 Kennis van zaken 96 CULINAIR Broodpudding 98 Puzzels

COLUMNS 19 Arien 43 Chris Stoffer 47 Matthijs 79 B. Rekebeen 83 Fenneke 90 Uit de pastorie 94 Oude meesters 100 Jan de Vries 105 Alette

GOUDSE STADSMARINIER Probleemjongeren in het gareel krijgen 20 ESTHER VOET „Op mijn zestiende ging ik voor het eerst naar Israël. Toen ben ik verliefd geworden op het land” 80 PSYCHOLOGIE Onrecht in een kerkelijke gemeenschap 86 MILITAIR HOSPITAAL Sharon Diepeveen is verpleegkundige in een militaire wereld 102 Wonen op nr. 40

REIZEN 50 AVOND IN DE JURA Glooiende velden en rinkelende bellen 56 ANTWERPEN Sporen van de Reformatie in België 66 DENEMARKEN Verrassend Funen 74 ALASKA Ver weg, maar niet onbereikbaar

Mijn ziel zal zich ”beroemen in de HEERE; de zachtmoedigen zullen het horen en verblijd zijn” (Psalm 34:3) 7

Contact TROUWE ABONNEES INSTAGRAM & FACEBOOK De volgende Terdege gaat over werk en carrière. We vroegen: met wie zou u een dag van baan willen ruilen?

CLARYGOOSSENSEN: Met mijn fietsenmaker, dan kan ik zelf mijn racefiets onderhouden.

WILLEKE_HOEFNAGEL: Het lijkt me megagaaf om eens een dagje in een babywinkel te werken met Spaanse babykleding.

ALICEBLIJLEVEN: Met een deurwaarder. Fascinerend hoe die mensen beslissingen nemen die ontzettend ingrijpend zijn.

ANDREBARBARATIMMERMAN: Met een ambulanceverpleegkundige. Iets kunnen betekenen bij een ongeval.

DEMIVERWEIJ: Kraamzorg lijkt me supermooi werk.

JANBRAND_MASTENBROEK: Het vak van automonteur. Omdat het technische me heel erg aanspreekt.

MARIELLEVANDERHOEK: Met een politieagent. Ik wilde altijd bij de politie, maar toen ik mbo moest doen, dacht ik dat dat niet kon.

DRIKUSGEURTSEN: Pontbaas. Heerlijk een dagje ontspannen op het water werken. Zeer relaxed baantje!

PGAAA: Ik teken voor een dag straaljagerpiloot.

Of koningin.

Terdege zet vijf trouwe abonnees in het zonnetje als dank voor hun jarenlange abonnement.

J. F. Hofland uit Barneveld A. Hardeman uit Barneveld G. Branderhorst uit Wijk en Aalburg N.P. Baaijens uit Scherpenisse J. Anker uit Waddinxveen Zij krijgen een cadeau toegestuurd.

Redacteur Martijn: „Mijn werk brengt me regelmatig in een fraaie historische binnenstad. Voor een verhaal in de komende Terdege was ik in Goes. Na Amersfoort en Zutphen lag de lat hoog. Maar mijn geboortestad stelde niet teleur.”

„Na het behalen van mijn rijbewijs viel me op dat automobilisten een vinger opstaken. Het duurde even eer ik in de gaten had waarvoor. Ik reed nogal eens tegen het verkeer in, of ik nam een struikje mee.” Ds. W.A. Zondag op pag. 30.

8

TERDEGE 16 JANUARI 2024

Het kerstconcert van Terdege is inmiddels meer dan 71.000 keer bekeken. Hartelijk dank voor uw/jullie bijdragen! Terugkijken kan nog steeds op ons YouTubekanaal.

HET Zorgcongres Medisch gezien is er veel mogelijk, grenzen worden steeds verder verlegd. Moet alles wat kan? Mag alles wat kan? Deze vragen komen aan bod op “HET Zorgcongres”, D.V. 28 maart.

Thema: “Grenzeloze zorg: is het (n)ooit genoeg”. Kijk voor meer info: terdege.nl/hetzorgcongres.

Bezoekers waardeerden ons eerste zorgcongres vorig jaar met een 8,3! Het was vorig jaar volledig uitverkocht. Wacht dus niet te lang met inschrijven…

‘Tupperware’ uit de tijd van de Bijbel

Lees in Blik op de Bijbel (pag. 92) waar keukengerei van werd gemaakt.

9

10

Stadsm marinier n Gouda in

De overlast in Gouda door jongeren van Marokkaanse afkomst was vijftien jaar geleden landelijk nieuws.

Het leidde tot de aanstelling van een stadsmarinier.

Met opvallend positieve resultaten.

TEKST: HUIB DE VRIES BEELD: NIEK STAM, TINEKE VAN DER EEMS

11

M

et een kalme gang stuurt Eric Gorter (60) zijn witte BMW door Oosterwei. Hij kent de Goudse wijk van haver tot gort. Veel bewoners kennen ook hem, als spilfiguur bij problemen.

In de Marathonlaan werden dankzij Gorter camera’s geplaatst, vanwege een groep jongeren van Marokkaanse afkomst die hier voor overlast zorgde. Daar bleef het niet bij.

Hij verzamelde een aantal partijen, van politie tot sportclub, die met de jongeren aan de slag gingen. „Belangrijk is dat ze iets te doen krijgen en zich serieus genomen voelen. De groep bestaat nog steeds, maar de overlast is vrijwel verdwenen.”

Voor een flatgebouw zijn twee buitengewoon opsporingsambtenaren (boa’s) van de dienst stadstoezicht een voorraad gedumpt afval aan het verwijderen. Tussen plastic zakken en haveloze huisraad liggen kolossale, gele lachgaspatronen. Terwijl een vrouwelijke boa toekijkt, worden ze door een ervaren collega geïnspecteerd. „Onze lachgasspecialist”, zegt Gorter, terwijl hij zijn wagen naast de afvalhoop parkeert.

Sinds het statiegeld op de patronen is afgeschaft, worden ze na gebruik gedumpt, meldt de lachgasspecialist. „Vanaf april hebben we er 1100 ingezameld.” Korte tijd vielen de lege patronen onder de Opiumwet, waardoor het inzamelen een taak van de politie was. „Daar kwamen ze snel op terug. Een groot deel van de dag waren ze bezig met gebruikte gasflessen ophalen. Nu vallen die weer onder de afvalstoffen, terwijl er altijd nog wel wat gas in zit.”

Stadsmarinier Gorter kijkt belangstellend toe. Sinds 2011 heeft de geboren Gouwenaar de functie van stadsmarinier, na twintig jaar hulpverlening via de sociale dienst en vijf jaar begeleiding van Goudse multiprobleemgezinnen. De opgedane ervaring komt hem in zijn huidige functie uitstekend van pas. „Van enkele jongens die ik in het spoor probeer te krijgen, heb ik ooit de vader en opa aan mijn bureau gehad.”

Zijn huidige functie heeft hij te danken aan het busincident in 2008. Een chauffeur 12

werd door een verwarde man op de grens van de wijken Oosterwei en Goverwelle met een mes bedreigd en raakte lichtgewond.

Busonderneming Connexxion liet daarop weten niet meer te zullen rijden door Oosterwei, in de Goudse volksmond ”Klein Marokko”. De pers, die massaal toestroomde, deed het vuur van onlust onder de Marokkaanse jongeren verder oplaaien. Nadat een cameraploeg was belaagd, ging ook de landelijke politiek zich ermee bemoeien. „Allemaal zwaar opgeblazen”, stelt Gorter terugkijkend vast.

Snel doorpakken Het leidde er wel toe dat de Rijksoverheid 10 miljoen euro beschikbaar stelde. Geld dat onder meer werd gebruikt voor stadsvernieuwing, uitbreiding van cameratoezicht en het aanstellen van een stadsmarinier, een uitvinding van Ivo Opstelten, van 1999 tot 2008 burgemeester van Rotterdam.

Gorter kreeg het verzoek de functie op zich te nemen en stemde toe. Hij betrok een kamer in het Nelson Mandela Centrum, een verzamelgebouw voor allerlei sociale instanties aan de Bernadottelaan in Oosterwei.

De stadsmarinier ontving een ruim mandaat en een behoorlijk budget, dat hij naar eigen inzicht mag besteden. „Dat geeft me de ruimte om bij problemen snel door te pakken en zo nodig out of the box te handelen.

Ik kan een zaaltje huren voor het een of ander, een lantaarnpaal laten plaatsen als het me te lang duurt, een camera laten ophangen, tijdelijk een hulpverlener betalen...”

Hij startte met twee wijkagenten, een jongerenwerker en de Marokkaanse Hafid el Ousrouti als trajectbegeleider. Hun eerste wapenfeit was het opsporen van honderd spookjongeren. „Ze woonden in deze wijk, maar stonden nergens ingeschreven, vanwege ruzie met ouders, schulden, deurwaarders, angst voor de politie... We hebben hen gevonden, uitgelegd dat hun beslissing niet verstandig was en hulp aangeboden. Binnen drie maanden waren 94 van die 100 jongeren weer ingeschreven. De meeste jeugdproblemen worden in Gouda veroorzaakt door gokken. De schulden die

Samenleving

Van enkele ”jongens die ik in het spoor probeer te houden, heb ik ooit de vader en opa aan mijn bureau gehad” jongeren daardoor maken, voeren hen naar de criminaliteit.”

Theehuis In de uitbouw van een flat, wat verderop aan de Bernadottelaan, is een Marokkaans theehuis ondergebracht. Een initiatief van de Marokkaanse eigenaar van een sportschool voor taekwondo. De sportlessen geeft hij in gymzalen, het theehuis doet hij er voor de aardigheid bij.

Vanbuiten wijst niets erop dat achter de deur een horecabestemming is te vinden. Binnen zit een groep Marokkaanse senioren aan de thee, een aantal met hun gebreide muts nog op het hoofd. Wantrouwend bekijken ze de binnenkomende gasten. Voor de vrijwilliger achter de bar is Gorter een bekende. Nee,

de baas is er niet, laat hij weten.

De stadsmarinier kreeg een vriendschappelijke relatie met de sportschooleigenaar. „Ik ga zo nu en dan een kop thee bij hem drinken, omgekeerd komt hij soms bij mij op de koffie. In de Marokkaanse gemeenschap is hij een man van aanzien, met veel contacten. Dat kan handig zijn als je een jongere uit de gemeenschap in het gareel moet zien te krijgen.” Vaak krijgt hij de namen van probleemjongeren aangereikt door jeugdboa’s die de gemeente Gouda aanstelde. „Zij leggen het eerste contact. Is de problematiek te pittig, dan bellen ze mij en ga ik ermee aan de slag.”

Burgemeester Soms gaat burgemeester Verhoeve met hem 13

mee. „Pieter is een mensenmens, iemand die dicht bij de burgers staat en wil weten wat er in zijn stad speelt. Dan moet je zelf de wijk in. Er wordt in Nederland te veel beleid gemaakt door mensen die alles achter hun bureau bedenken.”

Recent waren er problemen rond het Stationsplein, waar elf minderjarige asielzoekers zijn ondergebracht. „De burgemeester heeft vooraf met omwonenden gesproken.

Die vonden het prima, maar uit de gesprekken bleek dat de omgeving van de geplande voorziening nogal wat zwervers, hangjongeren en drugsgebruikers aantrok.

Dan moet je snel actie ondernemen. Ik ken heel veel verschillende instanties, buiten en binnen het gemeentehuis. Een eerste vereiste voor effectief handelen is een goede samenwerking.”

Eerder was er ophef over de hotelboot voor vluchtelingen aan het Ruige Weteringpad.

Wijkbewoners voorzagen criminaliteit en narigheid. „Met de wijkagent heb ik afgesproken daar elke dag een rondje te gaan lopen. Het feit dat omwonenden je zien en kunnen aanspreken, brengt al rust. Het probleem is dat mensen op tv alleen de dingen zien die fout gaan. Ze denken meteen aan de toestanden zoals in Ter Apel. In werkelijkheid is de opvang op de meeste plekken prima geregeld.”

Blokker De bootbewoners zijn inmiddels verhuisd naar azc Molenwiek aan de Groningseweg. Daarmee verviel een aandachtspunt voor Gorter. Er kwam een nieuw punt bij.

Een voormalige locatie van Blokker aan de Antwerpseweg is omgevormd tot opvanghuis voor Oekraïense vluchtelingen, aanvankelijk alleen vrouwen en kinderen.

Voor de gang van zaken binnen de muren zijn andere instanties verantwoordelijk.

De stadsmarinier houdt de omgeving in de gaten. Geregeld maakt hij ’s avonds een rondje in de buurt, om te zien of er geen vreemde figuren rondhangen. „Zo’n locatie kan mensenhandelaars en soortgelijke lieden aantrekken. Dat moet je zien 14

Samenleving

te voorkomen.”

Een dun regentje valt neer op het grauwe pand. Alleen een man in goedkope sportkleding waagt zich op straat. Het is een bewoner van het Blokker-complex, voor Gorter een bekende. „Volgens andere bewoners zou hij in Oekraïne voor een zedenzaak hebben gezeten. Dat gaf grote onrust.

We hebben het nagetrokken en het bleek loos alarm. Intussen is de rust weergekeerd.

Het is wel een stevige drinker, maar die zijn er meer.”

Camera Aan de Herenstraat, een troosteloze weg in de wijk Korte Akkeren, tegen het centrum aan, liet de stadsmarinier een camera plaatsen. De afdeling stadstoezicht van de gemeente kan de plek daardoor op afstand in de gaten houden. Aanleiding was de bedreiging van een gezin door een familie uit een andere stad. De narigheid begon met een verkeersincident. „Daarna liep het uit de hand. Gelukkig hebben we de agressie snel de kop in kunnen drukken. De camera versterkt voor de familie het gevoel van veiligheid.”

De laatste maanden is de stadsmarinier vaak in Korte Akkeren te vinden, vanwege een groep opgeschoten jongeren die overlast geeft. In samenwerking met de gebiedsregisseur, politie, jeugdboa’s en ouders kreeg hij de leden van de groep snel in beeld. „Belangrijk is dat je ze uit de anonimiteit haalt. Vervolgens ga ik bij de ouders langs om met hen te bespreken wat we kunnen doen. Eerst zagen ze me als een indringer die hen kwam berispen, nu weten ze dat ik hen wil helpen.”

Ook onder de Marokkaanse jongeren verkreeg hij gezag en zelfs sympathie. „Ze weten wat ze aan me hebben. Ja is bij mij ja en nee is nee. Met jongeren die op het randje lopen, heb ik een stevig gesprek.

Figuren die de grens zijn gepasseerd, meld ik aan bij het veiligheidshuis: een samenwerkingsverband van allerlei partners ter bestrijding van complexe problematiek, overlast en criminaliteit.”

Jeugdhonken Gorter fungeert binnen dit netwerk als spin in het web. Een deel van de figuren die ter tafel komen, verdwijnt door de ernst van het delict in de bajes. Anderen krijgen de kans om hun leven te beteren met behulp van een trajectbegeleider. „Ze zitten in een spiraal waar je hen uit moet zien te krijgen. Er is altijd een mix van problemen. Drugsgebruik, gokverslaving, achterstand op alle leefgebieden... Als je daar niks aan doet, blijven ze in de cirkel zitten.”

Geregeld neemt hij beruchte jongeren mee naar het overleg. „Daar moesten ze bij het veiligheidshuis even aan wennen, maar het werkt prima. Ze zien dan over wie het gaat en zo’n knaap krijgt in de gaten wat we met z’n allen voor hem doen.” Jongeren die in detentie gaan, zoekt hij in de bajes op. Desnoods in Groningen. „We maken samen afspraken, want de straf loopt een keer af. Dan moet je hen buiten opwachten. Dat wordt gewaardeerd en het voorkomt dat ze meteen weer de fout in gaan.”

Alle jeugdhonken in Gouda werden op advies van de stadsmarinier gesloten. „Dat waren centra voor samenzwering en het organiseren van kwaad. Nu komt het vaker voor dat mensen ons bellen omdat er voor hun huis een auto staat met een paar jongeren erin. Geregeld komen figuren op brommertjes bij hen wat halen. Dat voorkom je niet. Het is het logische gevolg van het landelijke drugsbeleid.”

Escalatie voorkomen De inzet van de stadsmarinier bleef niet zonder vrucht. Bij zijn aantreden waren in Gouda 26 criminele of overlast gevende jeugdgroepen actief, in totaal goed voor zo’n 300 jongeren. Dat aantal is gedaald tot ruim 30, verdeeld over twee groepen. Wat niet betekent dat de leden van de verdwenen groepen nu allemaal het rechte pad bewandelen. Met het merendeel gaat het goed; een aantal maakte carrière in de criminaliteit en houdt zich tegenwoordig bezig met het grotere werk. Daarmee vallen ze buiten het gezichtsveld van Gorter.

15

Samenleving

Dit neemt niet weg dat het aantal inbraken en meldingen van overlast sinds 2011 enorm is gereduceerd. Door de gezamenlijk inzet van politie, jongerenwerkers, trajectbegeleiders, woningcorporaties en nog heel veel andere partijen, benadrukt Gorter. „In dat grote geheel heb in mijn steentje bijgedragen. Ook de stadsvernieuwing had positieve gevolgen. Vroeger zaten grote gezinnen in een klein flatje. Logisch dat jongeren dan de straat op gaan. Veel van die gezinnen zitten nu in een eengezinswoning.”

Lily, een van de twee wijkagenten met wie hij in 2011 aan de slag ging, vindt dat de stadsmarinier wel wat royaler over zijn eigen verdiensten mag spreken. „Zonder Eric hadden we hier nog steeds veel problemen gehad. Door tijdig ingrijpen en het aangaan van gesprekken met buurtbewoners weet hij escalatie van problematiek en maatschappelijke onrust te voorkomen. Als politie weten we dat hij dag en nacht beschikbaar is en door zijn mandaat snel kan handelen. Dat is goud waard.”

Inzichtelijk Nu de problemen in Oosterwei sterk zijn afgenomen, opereert Gorter in heel Gouda. „Overal waar brandjes uitbreken of dreigen uit te breken, ga ik op onderzoek uit. Meestal in samenwerking met wijkagenten.”

De kracht van zijn positie is, dat hij boven alle partijen staat. „Ik ben van iedereen. Zo werk ik ook. Het terugdringen van criminaliteit en overlast is een taak van ons allemaal, inclusief de burgers. Ik probeer problemen inzichtelijk te maken en hobbels bij het oplossen ervan weg te nemen. Ook de meeste ouders willen hun kind graag weer in het goede spoor krijgen, maar ze missen daarvoor vaak het gereedschap. Belangrijk is dat je hen serieus neemt en medeverantwoordelijk maakt voor het traject dat je start.”

Zolang er geen financiering is geregeld, betaalt hij de trajectbegeleider uit zijn eigen budget. „Dat heb ik in al die jaren nog nooit opgemaakt. Er is voldoende geld beschikbaar in allerlei potjes, het kost alleen tijd eer je daaruit kunt putten. Met mijn budget 16

financier ik de overbruggingsfase, zodat een trajectbegeleider meteen aan de slag kan met een jongere die ervoor openstaat. Moet je zes weken wachten op financiering, dan ben je zulke knapen weer kwijt.”

Persoonsgebonden Een persoonsgebonden aanpak levert de beste resultaten op, is zijn ervaring. Voor trajectbegeleiding werkt hij nog steeds samen met Hafid el Ousrouti, sinds 2020 teamleider bij E25 Zorg en Welzijn. Ook die kent de Goudse probleemjeugd van haver tot gort. In 1986 werd hij benoemd tot sociaal dienstverlener voor Marokkaanse jongeren.

Vanaf 1988 werkte hij als straathoekwerker, om probleemjongeren naar de hulpverlening of een dagbesteding te praten.

In 2010 begon hij voor zichzelf. „Niet lang daarna kwam ik weer in contact met Eric.

Die vroeg me als trajectbegeleider voor de Goudse top 60-jongeren, veelplegers die een speciale begeleiding vragen.” De kracht van de Goudse aanpak ligt volgens de ervaren hulpverlener in de korte lijnen. „Dit is een mooie stad met het karakter van een dorp. Als Eric iemand bij ons aanmeldt, ken ik die jongen vaak al. Het is de zoon van die, de broer van die, de neef van die... Met één telefoontje heb ik zo nodig de vader op kantoor. We maken direct tijd en bespreken wat nodig is.”

Regie Vaak liggen thuis stapels ongeopende post. „De heersende gedachte is dat de cliënt zelf de regie moet houden en je geen taken moet overnemen. Wij nemen ze dus wél over. Daarmee geef je die jongeren wat lucht.

Dat schept in hun hoofd de ruimte om weer iets te wíllen. We zijn altijd present en blijven ze een kans geven. Dat is in de gemeenschap bekend geworden. Er zijn nu jongens die uit zichzelf bij ons aankloppen. Vroeger was het stoer om de slechte voorbeelden te volgen. Dat is gelukkig veranderd. Als we ergens in vastlopen, nemen we contact op met Eric. Die heeft binnen het gemeentehuis zijn contacten. Bepaalde procedures,

zoals het aanvragen van een uitkering, kan hij daardoor versnellen.”

Ambulant begeleider Collin Spence onderhoudt het contact met de jongeren. Voor de categorie zonder officieel onderdak regelt hij een postadres, bij de gemeente of het Leger des Heils. „Zonder adres kun je niks. Met jongeren die nog leerplichtig zijn, overleg ik wat bij hen past. Voor oudere jeugd zoek ik geschikt werk, via een jobcoach. Ik heb ook contact met woningbouwcorporaties. Soms krijgt iemand een zogenaamde convenantwoning, onder voorwaarde dat hij begeleiding accepteert, zich aan de voorwaarden houdt en geen overlast veroorzaakt. Zodra de situatie stabiel is, draag ik de betreffende cliënt over aan een collega.”

Winst Acht van de tien trajecten hebben het gewenste resultaat. Mede dankzij de stadsmarinier, benadrukt de jongerenwerker. „Zonder hem hadden we echt een probleem. Eric heeft voor alles een oplossing. Zo hadden we een jongen die het laatste deel van zijn opleiding niet kon betalen en daarom zijn diploma niet kreeg. Eric heeft het bedrag voorgeschoten. Die jongen heeft intussen werk en betaalt de lening keurig in gedeelten terug.”

Veel voormalige top 60-jongeren werken nu als zzp’er. „Ze waren gewend aan een royale levensstijl. Voor een baantje dat het minimumloon oplevert, voelen ze niet. Als zzp’er kunnen ze 30 tot 50 euro per uur rekenen. Dan wordt het voor hen interessant.

De zzp-regeling is voor onze doelgroep een uitkomst.”

Halverwege de middag keert Gorter terug naar zijn basis aan de Bernadottelaan.

Precies op het goede moment. Een Marokkaanse moeder komt melden dat haar zoon gisteren achttien is geworden en direct met zijn opleiding is gestopt. Aan een reguliere baan heeft hij geen behoefte. Illegale activiteiten leveren meer op. „Geen leuk bericht”, constateert de stadsmarinier, „maar het is wel winst dat zijn moeder het uit zichzelf bij mij komt melden. Dat was twaalf jaar geleden ondenkbaar.”

17

Cambiare Suite Klein van formaat, groots in klank!

Bespeel beroemde pijporgels Eikenhouten meubel Betaalbaar en hoogwaardig De Cambiare Suite is vanaf begin 2024 te bespelen en te beluisteren bij al onze dealers.

www.co n ten to rge ls .n l

VIRTUAL PIPE ORGAN

Column

Pruttip Arien van Ginkel is vader van drie kinderen, onder wie een tweeling, en werkzaam als mediastrateeg.

Sedert een decennia of twee á drie zet ik koffie, vaak meerdere malen per dag. Talloze keren dronk ik die met koffieprut. Soms waarschuwden drijvende korrels aan de oppervlakte me, maar even vaak werd ik overvallen bij de laatste slok. Inmiddels weet ik waar het fout ging.

Ogenschijnlijk is het een eenvoudig apparaat, die filterkoffiemachine van mij. Het beschikt over een waterreservoir waar water in moet, een koffiereservoir waarin een filterzakje en de gemalen koffiebonen behoren en een pot waar de verse koffie zich verzamelt. Ten slotte is er een knopje dat je op ”aan” zet. En na vijf minuten heb je koffie.

Mijn talent voor koffiezetten met de ongeëvenaarde filterkoffiemachine heeft zich in de loop der jaren verfijnd. Zo heb ik –het zal inmiddels een jaar of tien geleden zijn– een oplossing bedacht voor het probleem dat ik vaak te veel of juist te weinig koffie zette. De techniek is even simpel als geniaal. Niet langer meet ik de hoeveelheid water af in de koffiepot, maar in het kopje. Als ik drie kopjes koffie wil, kieper ik drie kopjes water in het waterreservoir plus wat bonusdruppels die toch verdampen. En voilà.

Alleen het koffieprutvraagstuk bleef me bezighouden. Koffieprut ontstaat, zo stelde ik vast, wanneer het filterzakje instort en de prut langs het zakje de pot instroomt. Een ingestort

filterzakje, zo ontdekte ik weer later, wordt vaak veroorzaakt doordat het ‘zwiepertje’ waar het hete water uitkomt het filterzakje ombeukt. En of dat is gebeurd, weet je pas als de koffie is gezet. Korte tijd heb ik de bovenste centimeter van het koffiefilterzakje afgeknipt, om de kans

Pas onlangs vertelde iemand me wat de hele wereld allang weet... op een botsing met het zwiepertje te verkleinen. Maar dat is een hoop gedoe. Dan neem je toch liever de prut op de koop toe. Pas onlangs vertelde iemand me wat de hele wereld schijnbaar allang weet. Aan de onderkant en zijkant van het filterzakje bevindt zich een geribbeld randje dat je om hoort te vouwen voordat je het filter in de koffiepot plaatst.

Wat is filterkoffie toch een geniale uitvinding.

19

20

Esther Voet merkt dat Joden zich steeds minder veilig voelen in Nederland

„Misschien eindig ik nog eens in een kibboets” Ontspannen kan ze zich nog maar slecht, net als veel andere Joden in Nederland. Esther Voet, hoofdredacteur van het Nieuw Israëlietisch Weekblad (NIW): „De oorlog put ons ook hier mentaal uit.”

TEKST: JACOMIJN ARIAKHAH BEELD: RENATE BLEIJENBERG-VAN LEEUWEN

21

I

n haar woonkamerraam staat de chanoekia, de negenarmige kandelaar. Chanoeka is voorbij, de laatste kaarsen zijn net opgebrand. „Ik mis ze nu al. Het is zo gezellig met die kaarsen aan. Ze staan symbool voor de overwinning van het goede op het kwade en ze herinneren aan gebeurtenissen in 164 voor Christus, toen de Makkabeeën op een wonderlijke manier de overwinning behaalden op de Griekse overheersers. Licht dat de duisternis overwint: die uitleg vind ik heel mooi en klinkt ook door in deze dagen, nu Israël in oorlog is.”

Het achtdaagse feest is voor de Joden wat Kerst voor veel Nederlanders is. Met cadeautjes, familie en vrienden. „En veel soefganiot. Dat zijn een soort donuts. En latkes, aardappelkoekjes, maar die eet ik eigenlijk het hele jaar door.”

Terwijl ze praat, lopen haar twee katten Mazzel en Tov, prachtige maine coons, door haar appartement. Af en toe jaagt Esther ze met een bestraffend woord van haar eettafel af, een plek waar ze niet mogen komen.

Esther Voet is al jaren een boegbeeld van de Joodse gemeenschap in Nederland. Ze werd in 2012 directeur van het Centrum Informatie en Documentatie Israël (CIDI) en in 2015 voor de tweede keer hoofdredacteur van het NIW. Gepassioneerd als ze is, schuwt ze het niet om haar mening onder stoelen of banken te steken. Israël wordt bedreigd in zijn voortbestaan, vindt ze, en daar wil ze niet over zwijgen.

Waar komt die liefde voor Israël vandaan? „Ik ben op mijn 21e toegetreden tot het jodendom. Maar daar wil 22

ik niet te diep op ingaan, zulke feiten worden vaak misbruikt door pro-Palestina groeperingen.

Ik ben nu lid van een traditioneel joodse gemeenschap.”

Ga je naar de synagoge? „Soms. Een rabbijn houdt dan een droosje, vergelijkbaar met een preek. Na afloop van de samenkomst is er kiddoesj, een gezellig samenzijn met een drankje en hapje.” Ze kijkt op haar horloge. „Nog een paar uur, dan is het weer sjabbat.”

Wordt er in de synagoge veel gesproken over Israël? „We bidden voor het land en de soldaten. En iedereen heeft het over de oorlog, want er wonen veel Joden in Nederland die connecties hebben met de gezinnen in Israël.

Ze wijst naar een hoek van haar kamer. „Daar staat een kaarsje te branden voor een zoon van een heel dierbare vriend van me. Hij vecht in Gaza.

Iedereen is enorm betrokken bij de oorlog, omdat Israël existentieel is voor ons. Het is onze vluchtplek. En als die in gevaar komt, voelen we dat allemaal. Zonder Israël is elke Jood een ongedekte cheque, zei de auteur Abel J. Herzberg ooit.

Dat bewijst deze tijd ook weer. Ik denk dat de Joden zich sinds de Tweede Wereldoorlog niet zo bedreigd hebben gevoeld als nu.”

Hoe reageren niet-Joden om je heen op het conflict? „Ik merk dat het een precair onderwerp is. Twee vriendinnen zeiden op 8 oktober meteen: „Verschrikkelijk, wat moet dit je enorm aangrijpen.” Van anderen hoor ik niets. Ik denk dat dit komt, doordat veel van

hen in de loop der jaren het Palestijnse narratief zijn gaan volgen. En iedereen weet hoe ik erin sta, dus zwijgen ze maar.

Tegelijkertijd krijgen we ook veel bemoedigende ansichtkaarten en e-mails binnen van mensen die we helemaal niet kennen. Ook uit christelijke hoek. Zo hebben we bij het NIW twee grote kaarten staan met: ”Houd moed, we staan achter jullie.” Dat doet zo goed.”

Hoe sta jij in deze oorlog? „Ik vind dat Israël moet doorgaan met het bestrijden van Hamas in Gaza, totdat de totale leiding en de infrastructuur van deze terreurorganisatie is vernietigd. Er zullen ongetwijfeld nieuwe Hamasleiders opstaan, maar dan is de organisatie in elk geval niet meer wat het geweest is.”

Twijfel je ooit over de juistheid van de oorlog? „Nee. Ik zag op zaterdag 7 oktober al snel de ”ja maars” verschijnen op sociale media en in het nieuws.

Iedereen wilde de terreur van Hamas in context plaatsen. Maar daar geldt geen context voor. Want nota bene de aangevallen kibboetsen aan de grens werden hoofdzakelijk bewoond door mensen die dialoog met de Palestijnen wilden, die Gazanen in dienst namen. Nu blijkt dat veel van deze Gazanen hebben lopen spioneren voor Hamas. Het vertrouwen van de kibboetsbewoners, en van alle Israëli’s, is zo beschaamd. Het gaat heel lang duren voordat dit wantrouwen is weggesleten.

Ik wist ook meteen dat Israël vuile handen zou moeten maken. Want om Hamas uit te schakelen, moet je Gaza in, en Hamas gebruikt

Interview

daar menselijke schilden. Er vallen verschrikkelijk veel slachtoffers, en toch moet het gebeuren.

Hier in het westen kijken veel mensen met een pacifistische bril naar het conflict. Zo van: het is wel op te lossen als je maar lief genoeg voor elkaar bent.

Maar dan kennen ze de mentaliteit van het Midden-Oosten niet. Hamas tegenover Israël is een doodscultus tegenover een levenscultus.

In het Jodendom is een leven heilig.

Zie je in Israël mensen juichen om de Palestijnse slachtoffers die gemaakt worden?”

Kun je ook oog hebben voor het leed van de Gazanen?

„Zeker. Van de week zag ik een reportage over een Palestijns meisje dat met haar vader in het ziekenhuis was. Papa lag daar gewond aan hand en been. In de hoge ademhaling van het meisje hoorde je haar wanhoop. Dat is leed, hoor. Dat is leed. Oorlog is de hel.”

Wat is de invloed van de oorlog op Joodse Nederlanders? „Ik merk dat veel Joden erg bang zijn. Ouderen, maar ook jongeren die nog op de universiteit zitten.

Veel van hen proberen hun identiteit te verbergen. Ik merk ook dat we bij elkaar beginnen te schuilen, want aan elkaar hoef je niets uit te leggen. De sjoels zitten voller dan

voorheen en een feest als chanoeka werd dit jaar met meer uitbundigheid gevierd.

Ook bij het NIW is de toegenomen angst zichtbaar. We zijn een beetje een therapeutische instelling geworden. Abonnees die ons opbellen, moeten vaak even hun verhaal kwijt. We laten hen praten en tonen begrip. Aan het eind van zo’n gesprek vragen we: „Wat kunnen we nog voor u doen?” Vaak is het antwoord: „Eigenlijk niks, maar ik wilde dit even kwijt.” Dat hoort erbij in deze tijd.

Ons abonneebestand is gegroeid.

Dat zegt me dat er juist in deze tijd behoefte is aan onze vorm van journalistiek. Bij het NIW bezien 23

24

Interview

we Israël vanuit Joodse zionistische hoek, maar we houden het wel feitelijk. We geven in ons blad elke week een overzicht van de belangrijkste nieuwsfeiten, zodat je in één oogopslag weet wat er die week is gebeurd. Want bij veel abonnees gaat de radio of televisie niet meer aan. Dat snap ik. Mijn hartslag gaat ook voortdurend omhoog als ik het gebrek aan kennis over Israël zie bij zowel de interviewers als de geïnterviewden. Dan rijzen mijn haren ten berge.”

Heb je weleens te maken met bedreigingen?

Ze pakt haar telefoon en laat een geluidsfragment horen van een demonstratie in 2014, toen ze directeur was van het CIDI. Er wordt enorm tegen haar opgehitst, en ook tegen andere Joden.

Ze steekt een sigaret op en inhaleert diep. „Dit soort ophitsing en agressie kom ik nu vooral tegen op sociale media.”

Toch neem je geen gas terug. „Ik pieker er niet over. Als je ”ja” zegt tegen een functie als de mijne, dan weet je dat het risico op bedreigingen erin zit. Pas schreef iemand op X me: „Wacht maar, we komen wel even bij jou in de straat demonstreren.” Ik blokkeer dat soort types meteen. Ik ga niet met hen in discussie en laat me niet bang maken. Het doet niks met me, ik sluit me ervoor af.”

Vanwaar die drive? „Het punt is: we zijn nog maar met ontzettend weinig Joden in Nederland. Als het er 30.000 zijn, is het veel. Dus moet je je mond opentrekken als je iets wilt doen aan die enorme hoos aan desinformatie en

ongeïnformeerde partijdigheid.”

Ga je minder onbevangen de deur uit sinds de oorlog?

Resoluut: „Nee.” Weer een diepe hijs van haar sigaret. Het puntje klopt ze af op de rand van haar asbak. „Ik heb twee keer iemand veroordeeld gekregen voor opruiïng en aanzetting tot haat. Maar dat zijn trajecten van jaren. Je moet aangifte doen bij de politie, terugkomen voor een gesprek, en dan volgen maanden later de rechtszaken.

De aangeklaagde types kwamen in eerste instantie niet opdagen.

Zulke rechtszaken kosten veel tijd en energie, en uiteindelijk krijgt de bedreiger een paar uur werkstraf. Ik ben daarom gestopt met aangifte doen. Ik documenteer de bedreigingen en geef die door aan het CIDI.”

Je klinkt nuchter. „Ik heb besloten dat ik mijn gedrag niet ga aanpassen. Want als je dat doet, heeft de ander al gewonnen.

En ik slaap ook echt geen minuut minder om nare berichten die ik binnenkrijg. Wat ik wel merk, is dat ik 24 uur per dag aansta. Ook mijn collega’s bij het NIW hebben daar last van. Worden we wakker, dan is er meteen de gedachte: Het is oorlog. Het is daardoor moeilijk om ontspanning te vinden. De oorlog put ons ook hier mentaal uit.”

Ze loopt haar woonkamer uit en pakt een oude map met daarin vergeelde nummers van het NIW. „Kijk”, wijst ze, „zie je de datum op dit exemplaar? Deze is van 17 mei 1945. Een historisch document waar ik iedere keer weer kippenvel van krijg. Het geeft getuigenis van

een enorme veerkracht. De oorlog was koud voorbij of de twee overlevenden van het NIW stonden al op en gingen weer door met hun werk.

Dat is zo inspirerend. En dan moet ik me laten intimideren door een paar van die brullende demonstranten? Nee.” Trots: „Wist je dat het NIW het oudste opinieweekblad van Nederland is? Nog ouder dan de Groene Amsterdammer. Het is een eer om voor dit blad te werken.”

Is er in de Joodse gemeenschap veel discussie over de rol van de Israëlische regering in het conflict? „Er bestaat veel verschil in standpunten. Ik ben zelf geen fan van Netanyahu en voorstander van een tweestatenoplossing, maar er zijn Joden die daar heel anders over denken. En er zijn er ook die helemaal afstand nemen van de staat Israël. Maar dat zijn er maar een paar, al worden die door de media relatief vaak uitgenodigd om op tv te komen vertellen wat de zender graag wil horen.”

Ben je zelf vaak in Israël geweest? „Zeker. De eerste keer dat ik erheen ging, was ik 16. Ik verwonderde me over de culturele smeltkroes die Israël is. Het land is in sociaal opzicht een wonder. Inmiddels kan ik de keren dat ik naar Israël ben gegaan niet meer tellen. Ik vind het land uitermate boeiend, met al zijn positieve en negatieve aspecten.

Het bijzondere aan het Jodendom is dat je je met elkaar verbonden voelt, waar je ook vandaan komt. Ik was eens in Ethiopië toen ik op een dorp met falashim stuitte (Ethiopische joden, JA.). Dan zie je midden 25

Interview

in een Afrikaans land de symbolen die jij ook kent, dat is zo bijzonder.

Gisteren had ik contact met de Venetiaanse rebbetzin van Chabad (de echtgenote van een rabbijn van een chassidische beweging, JA.). Er is dan meteen een onderling gevoel van verbinding. Je hoeft elkaar niets uit te leggen.”

Het Jodendom voelt als een warm bad?

Voor het eerst lacht ze even hartelijk. „Dat wil ik niet zeggen. Nee. Het is echt niet altijd een warm bad. Ik heb Shimon Peres ooit gevraagd: „Waarom maken wij Joden onderling altijd zoveel ruzie?” Joods zijn is eerder een gevoel van ergens bij horen. Jonathan Sachs zei: We hoeven elkaar niet leuk te vinden, zolang we maar voor elkaar zorgen.”

Hoe zie je de toekomst? „Als de huidige ontwikkelingen zich doorzetten, vrees ik dat er over twee of drie generaties geen 26

toekomst meer is voor Joden in Nederland.

De bedreigingen komen nu uit wel heel veel hoeken. En er is zoveel lafheid bij burgemeesters, de NS en de politie. Vooral Joden in grote steden worden met ellende geconfronteerd. Ik heb gehoord van mensen uit mijn gemeenschap die willen vertrekken, of dat nu al doen.”

Zou je zelf willen emigreren? „Daar denk ik weleens over na. Wat me zou tegenhouden, is mijn familie. We hebben een heel hechte band. Maar wie weet eindig ik nog eens in een kibboets. Ik acht het niet onmogelijk, al is Israël verschrikkelijk duur en is het moeilijk om op latere leeftijd het land binnen te komen en er een bestaan op te bouwen. Zeker als vrouw alleen.

Een huis op de Westbank is goedkoper, maar door daar te gaan wonen, draag je niet bij aan een oplossing. Het liefst woonde ik in de woestijn. De schoonheid daar, de stilte.”

Ze wijst omhoog: „Daar voel ik me meer verbonden met Hashem (de Naam, red.). Omdat de woestijn iets oneindigs en tijdloos heeft. De sterrenhemel is daar van zo’n wonderlijke schoonheid. Het maakt me spiritueel en geeft me rust.”

Heb je hobby’s waarmee je je kunt ontspannen? „Ik restaureer graag meubels, al komt dat er de laatste tijd maar weinig van.” Ze wijst naar een oude kerkbank die achter de eettafel staat. „Die heb ik opgeknapt. En uit dat stoeltje daar hingen de veren toen ik het kocht.

Ik kan ook gerust tot vier uur ’s nachts zitten tekenen. Wat dat betreft ben ik een behoorlijk mateloos mens. Van werken met mijn handen knap ik op.

Verder houd ik van reizen, al heeft dat bij mij altijd een doel. Zo zoek ik graag Joodse gemeenschappen op in het buitenland en ben ik in mijn achterhoofd altijd bezig met ideeën voor een mooi artikel in het NIW.”

Column

Ogenblik Sorry voor slavernij

Op Keti Koti, de herdenking van het verbreken van de kettingen der slavernij, bood de koning vorig jaar excuses aan voor de wijze waarop ons land omging met slavernij. Onze vorst benoemde de passiviteit van de stadhouders en koningen van het Oranjehuis ten opzichte van slaven. Het op stal houden van de Gouden Koets heeft hier ook mee te maken. Op het beruchte ”slavenpaneel” is immers de allegorische voorstelling ”Hulde der Koloniën” te zien. Het toont gekleurde onderdanen die eerbiedig buigen voor een blanke dame op een troon.

Da Costa, wiens ”Bezwaren tegen de geest der eeuw” afgelopen jaar 200 jaar geleden verscheen, had het niet zo op de afschaffing van de slavernij. Hij zag die als vrucht

van de Franse Revolutie en het „medelijden van de onchristelijke Europeanen” en „liberale dwingelanden”. „Ik houd het daarvoor, dat de afschaffing van de slavernij der negers mede behoort tot de hersenschimmige menselijke wijsheid die de Almacht wil vooruitlopen, en niets uit zal richten ten goede, maar veeleer eindeloos veel ten kwade.” Hij wees erop dat die voorstanders zich in de plaats van de Vader in de hemel stelden, als zouden wij de schepselen liever hebben dan dat God dat deed.

Hij meende dat de blanke mens met lichaam en ziel verheven was boven de neger. Later nam hij hier in zijn brieven afstand van. Dat is maar goed ook. Behalve van de vloek over Cham lezen we in de Bijbel immers ook van genade die Ebed-Melech de Moor ten tijde van Jeremia deelachtig was alsmede de Moorman van Candacé, terwijl Psalm 87 de inwoners van Rahab (Egypte), Babel, Fillistea, Tyrus en Morenland ”inwoners van Sion” noemt. Van hen allen staat: „De Allerhoogste Zelf zal hen bevestigen”. Paulus schrijft dat in God noch Griek of Jood, dienstknecht en vrije is, maar Christus alles en in allen.

De Vlaamse literator Marnix Gijsen merkte eens op dat wij de zwarte mensen schandelijk behandeld hebben. Mensen werden afgebeuld op een ten hemel schreiende wijze. Denk maar aan het

boek “De hut van oom Tom”, dat je niet met droge ogen lezen kunt.

Gijsen was echter nog niet uitgesproken. Hij vervolgde dat de voormalige slaven wraak hadden genomen met hun muziek. „Door onze radio’s klinkt eindeloos hun onmelodieus stampend zingen.”

Hij bedoelde muziekvormen als jazz, soul en blues. Ook hun uitbundige negrospirituals hebben grote invloed gehad. Die vormen de basis van de gospelmuziek. Het resultaat is dat er steeds minder belangstelling is voor psalmen en klassieke kerkliederen. Wanneer men al een psalm zingt, dan moet het in de stijl van gospelmuziek die dicht bij de popmuziek staat.

Kinderen zingen: “Klokje klinkt, vogel zingt, iedereen op zijne wijs”.

Onze ‘wijze’ aan andere culturen opleggen geeft inderdaad geen pas. Slaafs navolgen van muziekuitingen uit andere culturen echter evenmin. Dat lijkt een verrijking, maar is een verarming. In de ene cultuur zingt men met banjo en trommel, in een andere met orgel of zelfs a capella. Er wordt gezongen op hele of halve noten.

Slepend of met sneltreinvaart.

Als de inhoud maar mag zijn, met mond en hart: ”Looft, looft den Heer’ gestadig; (...) Dit zegg’ elk, die gered / Door Hem van slaafse banden / In vrijheid is gezet / Uit ‘s weerpartijders handen.”

Ds. M. van Kooten, Elspeet 27

Week 1

Ruth (1 en 2) Lezen: Ruth 1:1-6 Het Bijbelboek Ruth verbindt Richteren met 1 en 2 Samuël. Letterlijk het eerste en laatste woord van Ruth bewijzen deze stelling. Het eerste woord van Ruth is de Richterentijd, het laatste woord is David. David is de hoofdpersoon van Ruth.

Vermoedelijk zouden u en ik dezelfde keus als Elimelech hebben gemaakt door op enig moment de wijk te nemen. Of in elk geval zouden we de sterke verleiding gevoeld hebben om te vluchten naar het dichtstbijzijnde land waar wel brood voorhanden was. Ik snap de keus van deze jonge vader. De honger moet maar heersen in je huis.

Lege voorraadkasten, geen voedsel in je woonplaats en geen eten in je land. En dan ook nog eens vader en moeder zijn van kleine kinderen. Twee jongens die zich proberen groot te houden, maar op enig moment breken. Huilend van de honger liggen ze in bed. ´s Morgens wordt iedereen met een knagend gevoel wakker. Holle kinderogen die Naomi smekend aankijken. In zo´n situatie zouden u en ik op een avond ook het gesprek met onze man of vrouw aangaan. Wat zijn de oplossingen?

Hoe en waar krijgen we eten? En als je dan hoort dat in het buurland Moab wel brood voorhanden is, wat doe je dan? Onderzoeken wat de mogelijkheden zijn, toch?

Elimelech en Naomi willen samen met hun twee jongens als vreemdelingen verkeren in het land van Moab. Hun intentie is duidelijk.

Ze nemen zich voor om zich daar tijdelijk te vestigen. Zodra de hongersnood in Israël voorbij is, zullen ze meteen hun boeltje bij elkaar pakken om zo snel mogelijk terug te keren naar Bethlehem in Juda (in onderscheid van het plaatsje Bethlehem in het stamgebied van Zebulon). Ze nemen afscheid van de familie Efrath, behorend tot de clan van Kaleb, een van de stamhoofden van de stam Juda. In Moab aangekomen, kunnen ze eindelijk weer fatsoenlijk eten. De kinderen sterken aan, krijgen weer kleur op de wangen.

De bezorgde trek op Naomi´s gezicht verdwijnt. Ze kunnen weer leven. En dan opeens sterft Elimelech. Hij week uit om de hongerdood te ontlopen, en nu sterft hij met het vlees tussen zijn tanden.

Dat de dood ook zonder concrete aanleiding een sterveling velt, had Elimelech niet verwacht; in elk geval niet voor zichzelf. U wel?

Stelling: Omdat David hoofdpersoon is in Ruth, mag dit Bijbelboek niet vergeestelijkt worden 28

Bijbelstudie Week 2 DS. C.P. DE BOER IS CHRISTELIJK GEREFORMEERD PREDIKANT TE RENSWOUDE EN DOCENT AAN HET HHS TE AMSTERDAM

Lezen: Genesis 49: 29-32 Elimelech sterft. De dood kwam onvoorzien. Zijn voornemen was om tijdelijk in Moab te verblijven.

Na de hongersnood wilde hij met zijn gezin terugkeren naar zijn geboortedorp Bethlehem. Maar de dood doorkruiste zijn voornemen.

Naomi is weduwe geworden. Sneller dan ze verwacht, krijgen haar zonen kennis aan een Moabitisch meisje. Machlon en Chiljon huwen Orpha en Ruth. Tien jaren glijden voorbij. De kinderzegen blijft uit. In deze cultuur is kinderloosheid een ramp, want: geen oudedagvoorziening. Kinderen moeten immers voor hun bejaarde ouders zorgen.

Kinderloosheid is ook een schande, omdat onvruchtbaarheid gezien wordt als een vloek van de goden.

Naast het weduwschap blijft ook dit verdriet Naomi niet bespaard. En dan sterven haar zonen. De schrijver rept geen woord over de omstandigheden die tot hun heengaan hebben geleid. Wel verwoordt hij subtiel de impact van hun dood op Naomi. Ze wordt overgelaten van haar man en van haar twee zonen (5). De auteur bedoelt dat Elimelech, Machlon en Chiljon Naomi in de steek laten. Deze drie mannen zijn namelijk verantwoordelijk voor de zorg van hun vrouw en moeder. Nu is er niemand meer die voor haar zorgt. Ze is in de steek gelaten. In Moab. Achtergelaten in

een heidens land, zonder familie, wetgeving en bescherming. Terwijl in Moab genoeg brood voorhanden is, begraaft Naomi in dit heidens land haar toekomst en bestaanszekerheid. Ze bezit niets meer. Let op hoe de schrijver dit moment markeert. De geschiedenis begint met een man die uit Bethlehem vertrok (1) en eindigt met Naomi die zonder man in Moab achterblijft (5). Haar man luistert naar de naam Elimelech: ”Mijn God is Koning”.

Maar Elimelech is een kind van zijn tijd. Het oordeel dat de Schrift over de Richterentijd velt –eenieder doet wat goed is in zijn ogen– geldt ook van hem en bepaalt zijn levenseinde. Elimelech en zijn zonen sterven en worden niet verzameld in het graf bij hun vaderen.

Een weduwe in deze tijd heeft de volgende opties om te overleven: hertrouwen bij voorkeur met een man uit de familie van je overleden echtgenoot; bedelen; slavenwerk of de prostitutie. Naomi heeft nog een keus: terugkeren naar Bethlehem.

Maar dat betekent wel: drie graven achterlaten in Moab.

Wat betekent de uitdrukking: verzameld worden met of in het graf van je vaderen?

29

Verzwagerd DEEL 4 (SLOT)

30

”

WIJNAND IS ALTIJD IN VOOR EEN GRAPJE, IK BEN WAT SERIEUZER VAN AARD”

Nader tot elkaar gekomen De een studeerde bedrijfskunde in Groningen, de ander werd daar op jonge leeftijd hoogleraar arbeidsrecht. Nu zijn de zwagers Erik Zoet en Wijnand Zondag predikant, zij het in verschillende kerkverbanden. Karakterologisch elkaars tegenpolen, geestelijk weten ze zich verbonden. „Wijnand zou hier zo kunnen preken.”

TEKST: HUIB DE VRIES BEELD: RENATE BLEIJENBERG-VAN LEEUWEN

31

T

wintig minuten later dan afgesproken arriveert ds. Wijnand Zondag bij de pastorie van hersteld hervormd Garderen. Deze keer heeft hij een geldige reden. „Een gemeentelid van me ligt op sterven. Daar wilde ik nog even heen.” Zwager Zoet knikt begripvol. „Dat hebben we gemeenschappelijk. In het pastoraat ben ook ik geen man van de klok.”

Echtgenote Wilberdine begroet haar zwager uit Dordrecht hartelijk en voorziet hem van koffie. In de achterkamer van de klassieke pastorie knappert brandend hout in de haard. „Gezellig om elkaar weer te zien”, constateert Wijnand vergenoegd.”

Hoe leerden jullie elkaar kennen?

ZOET: „Door onze vrouwen, dochters van een bakker uit Brakel. Alle kinderen hadden al verkering, behalve de oudste. Met haar kreeg ik verkering, in februari 1997. Het jaar daarop zijn we getrouwd en gingen we boven een bakkerij in Maartensdijk wonen. In die plaats had ik Wilberdine leren kennen.

Zij gaf er les op de basisschool.”

ZONDAG: „Ik kende Wilberdine al veel langer. We zaten samen op de Gomarus scholengemeenschap in Gorinchem. Ik herinner me nog goed dat haar vriend voor het eerst zou komen: een theologiestudent.

Dat vonden we bijzonder en ook wel spannend. Jij had al een studie bedrijfskunde in Groningen afgerond. Ik was destijds niet zo geestelijk en dacht: die heeft er wat voor over om dominee te worden. Ik zou iets met bedrijfskunde zijn gaan doen.”

ZOET: „Daar ging ook ik van uit, maar toen de Heere in mijn leven kwam, verbleekte de glans van een baan in het bedrijfsleven. Aan het eind van de studie was er de roeping tot het ambt. Dan gaat er ineens een heel andere weg voor je open.”

Vanuit wat voor kerkelijk klimaat?

ZOET: „Ik kom uit een hervormd gezin, net als Wilberdine, maar van een andere richting. In mijn jeugd waren wij lid van de confessionele wijkgemeente van Elburg.

32

TERDEGE 16 JANUARI 2024

De ouders van Wilberdine behoorden tot de hervormde gemeente van Zuilichem, maar haar vader las op zondag vaak thuis een preek, voor mij een onbekende wereld. Pas tijdens mijn studie in Groningen ben ik me in de gereformeerde theologie gaan verdiepen, mede door mijn lidmaatschap van de studentenvereniging CSFR. Op een gegeven moment ging ik op zondagmiddag in Doornspijk kerken, bij ds. Schaafsma. Zijn prediking sprak me bijzonder aan. Toen ik verkering kreeg met Wilberdine, was het verschil in denken tussen ons niet zo groot meer.”

ZONDAG: „Ik heb letterlijk plaatsgemaakt voor jou. Toen we samen voor het eerst het weekend in Brakel waren, kreeg jij mijn bed.

Daar was helemaal geen discussie over. Ik moest naar tante Huib, want Erik kwam. Jij kreeg meteen alle privileges.”

ZOET: „Nou, nou, jij werd gigantisch verwend door tante Huib. Je kon opgeven wat je wilde eten en dat werd gemaakt.”

ZONDAG: „Allemaal even kostelijk; nee, daar was niks mis mee. Tante Huib was zo’n vrijgezelle suikertante, een zus van onze schoonmoeder. Ze hielp mee in de bakkerij en deed alles voor iedereen.”

ZOET: „Nadat wij de pastorie in Loon op Zand betrokken, kwam ze geregeld bij ons soppen.”

ZONDAG: „In onze verkeringstijd gingen Erik en ik soms als kwajongens bonbons snoepen in de bakkerij. Onze schoonvader vond dat prima.”

ZOET: „We noemden het keuren. In die tijd zijn we allebei beduidend zwaarder geworden. Letterlijk.”

Vanuit welke kerkelijke kring kwam Wijnand?

ZONDAG: „Een behoudend gergem-gezin in Gameren. Als ik er geen eigen dienst voor verzuimde, mocht ik wel naar de hervormde kerk. Een adventspreek van ds. W. Pieters in Nieuwaal maakte grote indruk op me. Na de dienst kregen we op het kerkplein een heel mooi gesprek. Later stuurde

Pastoraal

hij me een lange, pastorale brief. Ik vind het bijzonder dat we nu samen een pastorale rubriek in Terdege mogen vullen.

Op een gegeven moment kreeg ik een oogje op Femmeke. Dat maakte de aantrekkingskracht van de hervormde gemeente in Zuilichem nog groter. In die tijd reisden we vaak samen met de trein naar Utrecht, waar ik studeerde. Zij ging door naar Ede. Op een dag heb ik haar heel spontaan gevraagd.”

Enkele jaren later werden jullie zwagers in spe. Klikte het direct?

ZOET: „Zeker, al zijn we qua karakter totaal verschillend. Wijnand is altijd in voor een grapje, ik ben wat serieuzer van aard, maar we konden meteen goed met elkaar overweg. Toen ik mocht gaan preken, ging jij weleens mee.”

ZONDAG: „Ik herinner me nog goed onze tocht naar Sint-Maartensdijk, op een nieuwjaarsdag. Het was voor mij bijzonder om je daar op de kansel te zien staan. Ik vond het ook wel mooi dat je niet langs een curatorium hoefde. Als je in de Gereformeerde Gemeenten wordt aangenomen, heb je meteen een bepaald stempel. In de Hervormde Kerk verliep de weg naar het predikantschap veel geleidelijker en natuurlijker. In je prediking vond ik je de jaren daarna groeien.”

Was er de gedachte: dit zou ook ik willen? „Toen niet. Ik was druk met mijn promotietraject in Rotterdam en wilde graag de wetenschap dienen. De geestelijke dingen waren daardoor naar de achtergrond gedrukt, al zei Femmeke soms: „Diep in je hart wil je iets anders.” Daar had ze gelijk in.”

Hadden jullie na het trouwen nog geregeld contact met elkaar?

ZOET: „Vooral de vrouwen. Wijnand en Femmeke woonden in een huisje in Baarn, dus we zaten dicht bij elkaar. Als mannen waren we vooral druk met onze werk-

zaamheden. Zágen we elkaar, dan was het altijd goed.”

ZONDAG: „Femmeke wilde eigenlijk niet van de Gereformeerde Gemeenten worden. Het hervormde bloed zat er bij haar diep in. De eerste zondag na ons trouwen gingen we ’s morgens naar de hervormde buitengewone wijkgemeente van Baarn.

Dat vond ik prima, maar de boodschap bleef erg op afstand en de mensen waren weinig toeschietelijk. Daarom besloten we ’s middags de kleine gereformeerde

Onze schoonvader ”was een echte Kievitiaan” gemeente van Soest te proberen. Daar werden we heel hartelijk ontvangen. Met het gevolg dat we ons toch bij die gemeente hebben aangesloten. Ook Femmeke kon daar goed aarden.”

Hoe beleven jullie als zwagers de kerkelijke kloof?

ZOET: „Kerkmuren zijn voor ons betrekkelijk. Wijnand had waardering voor hervormde predikanten, ik voor predikanten van de Gereformeerde Gemeenten. Hoewel we in verschillende milieus opgroeiden, denken we nu gelijk. Jij maakte zelfstandig denkend een bepaalde ontwikkeling door, ik bewoog me als student in omgekeerde richting. Als ik het weekend in Groningen bleef, kerkte ik bij ds. Hakkenberg en later bij ds. Golverdingen. Een dankdagdienst van de laatste, over Romeinen 2 vers 4, was voor mij onvergetelijk. Ik liep in mijn ellende en proefde in die dienst iets van de goedheid van God voor een slecht mens.

Tijdens de broodmaaltijd na je intrededienst in Dordrecht heb ik ds. Golverdingen nog gesproken en hem dat verteld.

Enkele maanden later is hij overleden.”

16 JANUARI 2024 TERDEGE

33

Pastoraal

Door wie zijn jullie theologisch gevormd?

ZOET: „Ik in de eerste plaats door Schotse predikers uit het verleden. Voor de studie bedrijfskunde studeerde ik een halfjaar in het Engelse Coventry. Daar las ik veel van McCheyne en Boston. In die tijd is de Heere in mijn leven gaan werken. Ik kwam anders terug dan ik gegaan was. Later ging ds. I. Kievit veel voor me betekenen.”

ZONDAG: „Onze schoonvader was een echte Kievitiaan. Door hem zijn ook Erik en ik Kievit gaan lezen en waarderen.”

ZOET: „Hij was echt betrokken op ons. Als beginnend predikant belde ik hem elke maandag even op om te vertellen waarover ik had gepreekt en hoe het was gegaan.”

ZONDAG: „Hij was een groot kenner van Calvijn. Voor bakkers gaat de wekker ’s morgens om vier uur; onze schoonvader ging er nog een uur vroeger uit. Om iets goeds te lezen, met als vast ingrediënt een gedeelte uit een werk van Calvijn.

Voor mij hebben ds. M. Karens en ds. Budding veel betekend. In latere jaren ook ds.

Den Butter en ds. Moerkerken, door hun sterke exegese. Ik ben altijd heel zenuwachtig als ik moet preken in Capelle-West.

Dan denk ik: wat zal ds. Moerkerken ervan vinden?”

En dan wordt uw zwager in 2002 bevestigd tot predikant.

ZONDAG„Dat vond ik heel indrukwekkend. Vooral de handoplegging door een kring van predikanten en de vader van Erik als ouderling. Veel dieper ging het toen bij mij niet. Ik was intussen gepromoveerd en wilde verder in de wetenschap. In 2003 ben ik in Groningen benoemd tot hoogleraar.”

ZOET: „De inaugurele rede was voor míj een imponerend moment. In de kerkbode heb ik er nog aandacht aan besteed. Ik keek hoog tegen je op. Jij studeerde heel gemakkelijk en maakte snel promotie. Dat gunde ik je van harte. Je bent altijd heel gewoon gebleven.

Bijzonder vind ik dat jij moeilijke dingen

34

TERDEGE 16 JANUARI 2024

eenvoudig kunt uitleggen. En dat je ook als hoogleraar vrijmoedig uitkwam voor je levensovertuiging. Onze schoonvader had het er moeilijk mee toen je aangaf dat je predikant wilde worden, weet je nog? Vanuit de gedachte: je kunt toch ook op je huidige post veel betekenen? Ik vind het mooi dat je nu, naast je predikantschap, betrokken bent bij de TUA.” ZONDAG: „Dat heeft m’n schoonvader nog net geweten. Hij vond het prachtig, vanwege zijn christelijke gereformeerde wortels.

Ds. Kersten kon bij hem geen goed doen, door diens pennenstrijd met Van der Schuit.

Dié had het bij het rechte eind.”

ZOET: „De weg van Wijnand naar het predikantschap heb ik van nabij meegemaakt, vooral door het intensieve contact tussen onze vrouwen. Ik heb gemerkt dat het hele proces veel met je deed: de gang naar het curatorium, de afwijzing, de blijdschap toen je het jaar daarop wel werd aangenomen, voor jou een groot wonder.”

ZONDAG: „Voor de eerste preek die ik moest houden voor het curatorium, over Psalm 40, heb jij me nog materiaal aangereikt.”

Veranderde de relatie tussen jullie na de bevestiging van Wijnand tot predikant?

ZOET: „Niet zozeer. We belden elkaar weleens naar aanleiding van een beroep, maar het contact is vooral verdiept door het overlijden van Rhodé, in 2018. Dat heeft ook ons gezin heel veel gedaan.”

ZONDAG: „Onze kinderen speelden in hun jonge jaren de hele zomervakantie met elkaar. Wij woonden in Nunspeet, Erik had daar een vakantiehuisje.”

ZOET: „Als we ernaartoe reden, zeiden onze kinderen: „Zet ons maar vast af aan de Molijnlaan.” Daar voelden ze zich helemaal thuis.”

ZONDAG: „Erik was in die periode jarig.

Dat vierden we altijd met een barbecue in onze tuin. Heel gezellig.”

ZOET: „Het bericht van het verongelukken van jullie Rhodé zullen we nooit vergeten.

MR. DR. W.A. (WIJNAND) ZONDAG, 50 JAAR Gehuwd met Femmeke van der Vegt Vader van zes kinderen, van wie er één is overleden Predikant van de gereformeerde gemeente te Dordrecht Diende voorheen de gereformeerde gemeente te Woerden Parttime bijzonder hoogleraar kerk, recht en samenleving aan de Theologische Universiteit Apeldoorn D. (ERIK) ZOET, 52 JAAR Gehuwd met Wilberdine van der Vegt Vader van vijf kinderen Predikant van de hersteld hervormde gemeente te Garderen Diende voorheen de (hersteld) hervormde gemeenten te Ouddorp, Ouderkerk aan den IJssel en Loon op Zand

35

Dat heeft ook mij veranderd. Ik ging meer het betrekkelijke van alles inzien.”

ZONDAG: „Ik zal nooit vergeten dat jij onze Neline een nieuwe fiets gaf. Rhodé reed de dag waarop ze verongelukte op de omafiets van haar zus Neline naar school, daarmee is ze onder die bus gekomen. Jij wilde graag Neline een nieuwe fiets geven. Dat vond ik zó lief...”

ZOET: „In zo’n situatie zou je alles willen doen, maar wat moet je? Dit was in ieder geval iéts.”

ZONDAG: „Als ik die fiets zie staan, denk ik nog steeds: die heeft Erik gegeven. Zo’n gebaar doet in zulke omstandigheden zó goed. We hebben met elkaar het verdriet gedeeld. Dat heeft ons inderdaad dichter bij elkaar gebracht.”

Is er tussen jullie ook weleens iets van competitie?

ZOET: „Nee, totaal niet.”

ZONDAG: „Integendeel! Als ons binnen de familiekring iets wordt gevraagd, is mijn eerste gedachte: laat Erik het maar doen.

De begrafenis van onze schoonvader, twee jaar geleden, hebben we samen gedaan.

Erik sprak tijdens de rouwdienst, ik aan het graf. Dat vond ik heel mooi.”

Hoe vinden jullie vrouwen het dat jullie nu allebei predikant zijn?

ZOET: „Wilberdine wist dat de pastorie haar wachtte. Voor Femmeke lag dat anders, maar ook zij staat Wijnand van harte af voor de dienst van de Heere.”

ZONDAG: „Femmeke roemt Erik altijd. „Hij deed in Ouddorp soms wel twintig bezoeken in een week.” Dan voel ik me heel schuldig, want daar kom ik niet aan. Erik werkt veel gestructureerder dan ik.

In het begin heeft Femmeke me vaak gechauffeurd, want ik had geen rijbewijs.

Tijdens mijn twee bezoeken aan het curatorium stond ze voor het pand te wachten.

Later reed ze me naar gemeenten waar ik moest preken, tot ik mijn rijbewijs had behaald. De weken daarna viel het me op dat

36

veel andere automobilisten een vinger opstaken als ze me passeerden. Het duurde even eer ik in de gaten had waarvoor. Ik reed nogal eens tegen het verkeer in, of ik nam een struikje mee.”

Doen jullie op inhoudelijk gebied weleens wat samen of voor elkaar?

ZONDAG: „Een enkele keer. Ik heb een boekje over de brief van Jakobus geschreven. Dat wordt in de gemeente van Erik gebruikt door de jeugdvereniging. Binnenkort hoop ik er een inleiding over te houden.”

ZOET: „Wat ons betreft zou kanselruil mogelijk moeten zijn, maar je zit met het gegeven van de kerkelijke kaart. Ik verwacht niet dat we binnen afzienbare tijd op zondag op elkaars kansel staan. Er zijn wel andere mogelijkheden. Zo kennen we hier een interkerkelijke zendingsmiddag in augustus. Wat mij betreft is Wijnand de komende keer een van de sprekers.”

ZONDAG: „Meen je dat? Nou, dat ga ik direct noteren.”

Is de kerkelijke situatie vaak onderwerp van gesprek?

ZOET: „Niet standaard, maar we delen geregeld de zorgen die we hebben over de kerkelijke ontwikkeling in beide kerkverbanden. Van afnemend kerkelijk en ambtelijk besef tot polarisatie en verstarring. Die zaken houden ons bezig.”

ZONDAG: „Ook op het persoonlijke vlak

zijn we elkaar soms tot steun. Pas moest ik onverwachts in een andere gemeente het avondmaal bedienen. Dat kwam op me af. Ik had geen week van voorbereiding gehad en vroeg de Heere om een bevestiging dat het ook voor mij was. De zaterdag ervoor sprak ik Erik. Die vertelde me dat hij pas had gepreekt over: „Simon, Simon, de satan heeft ulieden zeer begeerd te ziften als de tarwe, maar Ik heb voor u gebeden dat uw geloof niet ophoude.” Dat is de tekst waarmee ik ben bevestigd tot predikant. Dat was zó’n bemoediging voor me. Ik hoefde niet alleen als herder naar die gemeente te gaan, maar wist me ook een schaap dat deel mocht nemen aan het avondmaal.”

Dat is voor u als predikant niet vanzelfsprekend?

Emotioneel: „Nee, dat wordt nooit vanzelfsprekend. Samuel Rutherford schrijft in een brief: „Mijn grootste schat is mijn honger naar gerechtigheid.” Steeds opnieuw moet je het uit Jezus’ eigen mond horen dat je tot Zijn kudde behoort.

Ontroerend vond ik wat prof. Baars vertelde in de rouwdienst voor de grote ds.

Den Butter. Tijdens hun laatste ontmoeting zei Den Butter: „De Heere is gekomen en het is vrede.” De laatste meditatie van de hervormde ds. Kalf, geschreven op zijn sterfbed, had de titel: „Kan ook een dominee zalig worden?” We zijn niets meer dan wie ook.”

16 JANUARI 2024 TERDEGE

37

STEUN FOOD FOR LIFE MALAWI MET UW De verwachting is dat 25% van de mensen in Malawi een periode van honger tegemoet gaat. 5,6 miljoen mensen.

Daardoor dreigt de Woordverkondiging te stoppen.

Alleen bot. Ongelooflijk.

Tot op het bot versleten.

Ik vroeg haar of ze niet bang was.

Ze zei toen “Khumanya Muomboli wane wali moyo”. (ik weet dat mijn Verlosser leeft).

Kort daarop is ze door de honger gestorven.

Haar kinderen nemen nu deel aan het Food For Life Malawi programma. De 7.000 deelnemende boeren hebben nu nooit meer honger of een misoogst.

Zij produceren nu iedere dag voedsel voor 100.000 mensen.

SCAN DE QR-CODE OM TE BETALEN VOOR GIFT FOOD FOR LIFE MALAWI Stichting the Art of Charity | NL29 RABO 0118 3557 32 | KvK 08224426 Bo Teerling (vz) tel: 06 - 51 35 93 92

Ga voor meer informatie naar www.foodforlifemalawi.com

Jenthe Jenthe (46) is met haar man Maarten (49) en hun kinderen Jos (19), Laura (17), Lindy (14) en Heidy (13) verhuisd naar de bergen op de grens tussen Oostenrijk en Slovenië, waar het gezin gastenverblijven heeft ingericht in een eeuwenoude boerderij.

Peinzend tuur ik door de besneeuwde struiken omlaag. Wat doet tante Nel in vredesnaam op het weggetje daar beneden?

Ze houdt niet van kou, ze wandelt niet graag meer, en aan haar geploeter te zien, loopt ze ook niet bepaald te genieten van de witte wereld. Langzaam laat ik de takken terugveren. En dan weet ik het... Natuurlijk! Iets verderop staat het huis van onze elektricien, die allang met pensioen is, maar gewoon doorwerkt. Hoopt ze zijn aandacht te trekken? Wil ze naar hem zwaaien, laten weten dat ze in het land is? In gedachten hoor ik Maarten schaterlachen. In werkelijkheid hoor ik iets anders. Een auto. Opnieuw duw ik de takken opzij. Ik had het kunnen weten: daar kruipt de bestelwagen van Petauer door de sneeuw. Hoe krijgt tante het voor elkaar! De elektricien stapt uit en schudt haar de hand. Z’n gezichtsuitdrukking kan ik vanaf hier niet zien, maar ik weet hoe vriendelijk de oude weduwnaar altijd kijkt. Een uurtje later komt tante thuis met blosjes op haar wangen. Ze ging even een frisse neus halen en liep Petauer tegen het lijf, vertelt ze. „Hoe is het mogelijk, hè? En moet je horen: hij zit op oudejaarsavond alleen en vroeg of ik hem gezelschap kom houden. Silvester ís toch oudejaarsavond? Ja, precies, dat dacht ik al.” Ze kijkt met opgetrokken wenkbrauwen richting de bank, vanwaar een enthousiast geluid klinkt. Ik zie Lindy betrapt opkijken. Die realiseert zich natuurlijk dat het oudejaarskamp-

vuur gered is, als haar oudtante een date heeft.

Ons traditionele kampvuur wordt inderdaad een succes; tantes bezoekje iets minder. Kort na middernacht laat ze zich boos door Petauer terugbrengen. In haar hand houdt ze kleurige figuurtjes van kunststof: een schoorsteenveger, een varken, een klavertje vier. Maarten en ik kijken elkaar aan. Is tante kwaad omdat ze weet dat deze prulletje ”geluksbrengers” worden genoemd, waaraan mensen hier serieus geloof hechten? Maar nee, dat ze die cadeautjes kreeg, was lief, vindt tante argeloos. Alleen, daarna hebben ze een meningsverschil gekregen. Die eigenwijze elektricien wíl maar niet geloven dat zij doof wordt. Om uit te leggen dat er niks mis is met haar Duits, maar dat haar oren niet functioneren als vroeger, heeft ze gezegd: „Ich bin doof!” Petauer had zijn hoofd geschud.

Dus herhaalde ze: „Jawohl! Ich bin doof!” Toen hij bleef ontkennen, kreeg ze er genoeg van en vroeg ze hem haar thuis te brengen. Ze praat toch zeker geen onzin! Waarom wil die man haar niet geloven. Maarten is ondertussen rood aangelopen, hij trekt zich terug op het toilet. Ik probeer mijn gezicht in de plooi te houden en schraap mijn keel. „Tante? ”Doof” zijn betekent hier niet ”slechthorend”, maar: ”gek”...” Ze kijkt me niet-begrijpend aan. „Doof is gek in het Duits”, zeg ik nu kort en bondig. Haar mond valt open. „Hij sprak dus tegen dat u gek bent”, verduidelijk ik nog. Maar het kwartje is gevallen.

Ze grijpt naar haar knot. „O, grutjes!” Vertwijfeld kijkt ze naar de deur, alsof ze Petauer achteraan wil gaan, dan vraagt ze kleintjes: „Bel hem op, Jenthe, wil je? Leg het hem alsjeblieft uit? Jouw Duits is toch net wat beter dan het mijne...”

Volgende keer: Hollandse boodschappen 39

6 3

7

1

4 8

2

5 40

Onder ons 1.

Op 20 januari hopen onze (groot)ouders 30 jaar getrouwd te zijn. We hopen dat de Heere jullie nog lang voor elkaar en voor ons wil sparen. We wensen jullie Gods zegen en alle goeds voor de toekomst. Liefs, de (klein)kinderen. Zandweg 1a, 4416 NA Kruiningen.

2.

Jannetje de Groot, Grachtenweg 3 8097 RD Oosterwolde, is al 60 jaar de trouwe hulp van familie Wijnne te Kamperveen. Die haar op deze wijze nogmaals hartelijk dank wil zeggen.

3.

Wij feliciteren onze (o)pa en (o)ma, Wim en Janny Schrijver-van de Kuilen, met hun 55-jarig huwelijk op 16 januari en wensen hun Gods zegen voor de toekomst.

Liefs van jullie kinderen en kleinkinderen.

4.

Onze lieve (schoon)ouders Bostelaar waren op 9 december 40 jaar getrouwd.

Van harte gefeliciteerd en we hopen op nog veel goede jaren. Namens zoons, schoondochters en kleinkinderen. Zichtweg 19, 8075 CN Elspeet.

5.

Op 18 december waren onze (o)pa en (o)ma, Joop en Alie van WingerdenLoeve, 60 jaar getrouwd. De kinderen, klein- en achterkleinkinderen feliciteren u hiermee en wensen u Gods onmisbare zegen en nabijheid toe. Burgerdijkstraat 5, 2921 XB Krimpen a/d IJssel.

6.

Op 19 december waren onze lieve ouders en opa en oma Verhoeff-Vlot 50 jaar getrouwd. Wij willen hen hiermee van harte feliciteren en wensen hun Gods zegen toe. Liefs van jullie kinderen en kleinkinderen. Wulverhorst 58, 3417 TM Montfoort.

7.

Op 21 december waren onze lieve (o)pa en (o)ma Vos 40 jaar getrouwd. We mochten dit samen gedenken.

Nogmaals van harte gefeliciteerd, namens de (klein) kinderen. Hogeweg 12a, 4033 CG Lienden.

8.

Onze lieve opa en oma, Gijs en Gerda van de Werken, mochten in december gedenken 50 jaar getrouwd te zijn. Daar zijn we erg dankbaar voor. Maasdijk 32a, 5317 KR Nederhemert.

Voor ”Onder ons” kunt u een foto en een korte tekst. Inzenden: Onder Ons Postbus 613, 7300 AP Apeldoorn; redactie@ terdege.nl Let op: er kan een lange wachttijd zijn.

41

GEZINSCAMPING IN GAASTERLAND

(FRIESLAND)

Christelijke Reizen

Het jaarprogramma 2024 is uit!

Van geliefde busreizen naar Oostenrijk en Zwitserland tot vliegreizen naar Thailand of Andalusië.

En niet te vergeten onze Bijbelse reizen naar onder meer Griekenland, Turkije en Malta.

Vraag nu de brochure aan via www.tui.nl/brochures en ontvang deze binnenkort op de deurmat.

Informatie of vragen? Kijk op www.tui.nl/goed-idee-reizen of bel met een van onze Goed Idee reisspecialisten via 088 088 58 08

Escudostraat 11 2991 XV Barendrecht 010 438 41 63

ww w.s la a p we l . n l

VOOR EEN ONVERGETELIJKE VAKANTIE TELEFOONNUMMER: 0514 - 60 20 65 WWW.DEVERBORGENHOEK.NL

Al meer dan 30 jaar

DÉ SPECIALIST!

AV E K • HO M E C O L L E C T I ON • PU LL M A N • T E M PU R • VAN DY C K E . A .

Column

Als het donker is SGP-fractievoorzitter Chris Stoffer is elke dag in de hofstad te vinden. Hij woont in Elspeet en is vader van drie dochters.

Als het donker is, heb je licht nodig. Die zinsnede sprak ik eind vorig jaar bij de chanoekaviering in de Tweede Kamer. Eerder maakte ik kennis met opperrabbijn Jacobs in zijn huis in Amersfoort. Geen grote ambtswoning, maar gewoon een rijtjeshuis. Genoeglijk werd ik er ontvangen in de woonkamer, waar een muur volledig was gevuld met boekenkasten en boeken.

De kennismaking was georganiseerd door een zoon van de opperrabbijn. In de loop van het gesprek kwam de vraag op tafel of een chanoekaviering in de Tweede Kamer mogelijk zou zijn. Juist nu. Juist na 7 oktober 2023.

Chanoeka is een Joods feest waarbij gedacht wordt aan de overwinning van de Joden op de Grieken, 165 jaar voor Christus. Na de overwinning moest de tempel opnieuw worden ingewijd. Bij die gelegenheid gebeurde er iets schokkends. Er was nog maar olie voor één dag, terwijl de zevenarmige tempelkandelaar, de menora, volgens de traditie altijd moest branden. Nieuwe olie produceren zou acht dagen duren. Tot grote verrassing van de Joden bleef de vlam toch alle acht dagen branden.

Deze gebeurtenis wordt jaarlijks herdacht, waarbij acht kaarsen worden ontstoken.

Het kostte wat moeite, maar het lukte ons om een geschikte zaal te vinden in de Tweede Kamer. Alle politieke partijen werden uitgenodigd en velen gaven gelukkig gehoor aan die uitnodiging. Ook de Joodse gemeenschap werd

goed vertegenwoordigd. Een opgave was de koosjere catering; die kun je niet overal bestellen. Onze ambtelijk secretaris, Jenny Romijn, geeft gelukkig niet snel op en ze kreeg het voor elkaar om een grote hoeveelheid koosjer eten te laten bezorgen.

Er werd een grote hoeveelheid koosjer eten bezorgd Aan het einde van de dag liet de opperrabbijn weten dat hij had genoten van het samenzijn.

Dat had ik ook. En aan de reacties van de aanwezigen merkten we dat de chanoekaviering velen goed had gedaan.

Als het donker is, heb je licht nodig. Voor de Joden in Nederland is het momenteel donker.

Deze bijeenkomst gaf verbinding en licht in hun en ons bestaan.

43

Oog in oog GREGORY & JACOBINE VAN DEN TOP 44

In een hevige sneeuwbui liggen we aan de rand van een weiland. We zijn dik aangekleed, maar de wind is ijzig. Voor ons ontwaren we kleine bruine gestalten, die steeds dichterbij komen. Het is een stel hazen. Ze zitten achter elkaar aan en vechten om het vrouwtje. Het lijkt wel een dans. Even richten ze zich op, slaan met hun poten naar elkaar en rennen weer achter elkaar aan. Dit tafereel herhaalt zich tientallen keren. Dat wij langs de kant liggen, hebben ze niet door.

45

ZOEK EN BOEK voor zomer 2024!

Kampeerplaatsen met privésanitair beschikbaar

Toppunt

In het voor- en naseizoen ook goed vertoeven

van vakantieplezier Camping de Klimberg is een moderne familiecamping gelegen in het prachtige Vechtdal tussen Hardenberg en Ommen. Onze christelijke familiecamping biedt ruime comfort kampeerplaatsen en beschikt over sfeervolle verhuuraccommodaties. Verder teveel faciliteiten om op te noemen; scan daarom de QR code en ontdek het zelf!

SFEERVOLLE CHALETS

RUIME PLAATSEN

ZWEMBAD (KAN) OVERDEKT

ANIMATIE

www.deklimberg.nl • Hardenberg • Van alles te beleven voor het hele gezin

DE WAARD TENTEN

Vragenrubriek

Eenzame strijd Matthijs Voskuil is fotograaf, jongerenwerker en integratief coach. Hij werkt onder andere voor het jongerenplatform BasiC.

Wij vinden het als ouders heel moeilijk hoe anderen reageren op de homoseksuele geaardheid van onze zoon. Wat kunnen we zeggen?

Veel jongeren met een andere geaardheid strijden in hun puberteit een eenzame, innerlijke strijd, en op het moment dat ze het durven delen, volgt dan de volgende hobbel. Alle openlijke reacties en alles wat er achter hun rug om over hen wordt gesproken, maakt het er voor hen niet gemakkelijker op.

Wat hebben wij snel een oordeel over dit onderwerp. Vanuit mijn jongerenwerk op scholen en in kerkelijke gemeenten, heb ik veel contact met jongeren die struggelen op seksueel gebied: met een homoseksuele geaardheid, seksuele verslaving, misbruik, etcetera.

Wat is het voor hen waardevol als ze eerlijk en open hun verhaal kunnen delen, zónder oordeel. „Bedankt dat je gewoon luistert, dat ik dit vertellen kan.” Dat hoor ik vaak.

Laten we als volwassenen, maar zeker ook als jongeren, klasgenoten en vrienden heen staan om jongeren die hiermee te maken hebben.

Vul niets in, praat niet óver hen, maar luister naar hen. Gebruik geen scheldwoorden. En wees als school en kerk een veilige plek voor

deze jongeren. Een plek waar ze zich thuis voelen, waar ze Góds weg mogen zoeken en ontdekken, samen met anderen.

Ik moet vaak denken aan dat Bijbelverhaal waarin een aantal mannen bij Jezus komt met een vrouw die overspel heeft gepleegd. Jezus zegt twee dingen.

Vul niets in, praat niet óver hen, maar luister naar hen Tegen die mannen zegt Hij: „Wie van u zonder zonde is werpe de eerste steen”.

En tegen de vrouw zegt Hij: „Zo veroordeel Ik u ook niet; ga heen en zondig niet meer”.

Zullen we Hem navolgen?

Een vraag over omgaan met pubers of (seksuele) opvoeding? Stuur naar: redactie@terdege.nl 47

Help mee!

Geroepen

om te dienen Al 50 jaar helpen wij onze naasten in kwetsbare omstandigheden. Dit doen we door samen te werken met lokale partnerorganisaties.

Laten we het licht van hoop blijven verspreiden.

Uw hulp in Oost-Europa is meer dan ooit nodig.

komoverenhelp.nl/jubileumproject

Doneer via de QR-code of maak uw gift over op IBAN NL42 RABO 0161004555 o.v.v. Jubileumproject.

reizen

Een langzaam hellend straatje.

Naast gevels witte rozen, de lentezon staat laag. Wat gaat er boven de Franse Jura?

Alaska is ”amazing”, vinden Amerikanen. ’s Winters is het er koud en donker, maar in de zomer is het een gigantisch natuurpark.

Meerdere panden in Antwerpen herinneren aan het tijdperk van de Reformatie. Toen woonden er veel aanhangers van de ”nye leer”.

AVOND IN DE JURA

In de stilte rinkelen de bellen Een langzaam hellend straatje. Naast gevels witte rozen, de lentezon staat laag. Wat gaat er boven Frankrijk? De luiken, de lantaarntjes? De oude huizen, okergeel?

TEKST & BEELD: MARTIJN DEN HOLLANDER

50

51

Toerisme

I Als een kleine lynx met vuurspuwende ogen snelt de kat in de schemer richting het dorp

n de glooiende velden van de Jura liggen ronde hooibalen. Het is eind mei. Avondlicht geeft de wijngaarden een warme gloed.

Daarboven, op een rots, torent het dorp Château-Chalon. In een stille straat loopt een jongetje met lang haar heen en weer, terwijl hij met een lepel gelijkmatig op een pan slaat. Vogels zingen.

Twee knoestige platanen domineren de westzijde van het kerkplein.

Ze werpen hun schaduw op het leistenen dak van de romaanse kerk, die naar Petrus is genoemd. Een klokslag markeert het halve uur, de heldere nagalm duurt seconden.

Om het plein staan plantenbakken met rode begonia’s.

Lissen De huizen van het dorp zijn opgetrokken uit lichte natuursteen, met pleisterwerk in aardetinten. Langs de smalle straten bloeien gele en blauwe lissen, naast rode valeriaan.

Hoornbloem bedekt een muurtje.

Château-Chalon wordt geflankeerd door hellingen met terrassen. In de laagte slingeren wegen, door frisgroene bomen omzoomd.

Steile rotsen onderbreken het bos op de bergflanken.

Aan de einder is het heiig en lijkt de lucht van opaal. Waar de schaduwen over het dorp vallen, lichten de witte luiken op aan de grijze gevels. Het kruis en het haantje op de kerktoren steken af tegen een waaier van roze en oranje. In de schemering ogen de bruine daken dieprood.

Ademen Een andere avond, die week in mei, iets naar het noorden. Een plattelandsdorp aan de rand van een plateau. Boterbloemen in de weilanden vangen de laatste

52

zonnestralen van de dag. Elektriciteitskabels aan palen langs de weg glanzen in het licht.

De stilte is grandioos. Niets is er te horen dan krekels en het grazen en ademen van roodbont melkvee. Geen auto’s, geen vliegtuigen, geen machines. Het kauwen van een koe blijkt ineens opvallend luid te klinken.

Een vervaarlijk ogende kater heeft een muis te pakken. Als een kleine lynx met vuurspuwende ogen snelt de kat in de vallende schemer richting het dorp.

Pomp Het is een anoniem plaatsje, met een gemeentehuis, een kerk en een gestaag ruisende dorpspomp.

Aan de viersprong, tegenover de kerk, staat een kloek landhuis met een diepe, ommuurde tuin. Aangetroffen op Airbnb, een platform waarop charmante vakantiewoningen te vinden zijn.

Een grote sleutel draait in het slot.

De poort zwaait open, erachter ligt een met grind en natuursteen verharde binnenplaats. Wingerd bedekt de hoge muren van het huis. Op de witte houten voordeur: een klein koperen kruis, met een afbeelding van Christus. Naast de deurpost een trekbel, donker en roestig. Er hangen kanten gordijntjes achter de vensters.

In de keuken siert oud servies de muren, die een armlengte dik zijn.

Een lage deur geeft toegang tot een gang met wandtapijten, aan het plafond hangt een smaragdgroene lamp. Rechts een krakende, donkere houten trap naar de etage.

Links de woonkamer, met roomwitte lambrisering, antieke meubels en boven de schouw een grote spiegel. Door de terrasdeuren is de tuin te zien, met daarin een hoge

meerstammige berk.

Uitzicht Terug naar buiten, naar de milde lenteavond. Ten westen van het dorp is er uitzicht over een lager gelegen deel van de Jura. Op een rotspunt staat een hoog stalen kruis. In de diepte ligt het stadje Poligny, met zijn klooster en kerken. Terwijl de zon vuurrood ondergaat, valt er een blauwe waas over de groene verten. Op de voorgrond steelt paarse veldsalie de show.

Een kronkelig en soms steil pad voert door dicht en donker loof terug richting het dorp. Na een tijdje gaat het geboomte over in glooiend weiland. De hoge zang van krekels vult de lucht. Klingelende koebellen verzorgen de andere partij in het avondconcert.

Hoog gras wiegt in de wind. In de nevelige laagte schijnen her en der koplampen van auto’s.

Maansikkel Boven het dorp staat de maansikkel. De pomp klatert, het water stroomt uit de bek van een leeuw.

Op de viersprong bloeien viooltjes rond een gietijzeren kruis, dat afsteekt tegen de avondhemel. „O Crux Ave”, is in de natuurstenen sokkel gebeiteld. De lucht kleurt naar het donkerste blauw. In het westen straalt een heldere ster.

De nacht omringt het huis en de tuin. In de vroege morgen zullen de vogels jubelen. Er zal een hond blaffen. Een jonge boer, met een blauwe overall en een rode tractor, zal gaan melken in de stal aan de overkant van de straat. Bij het open slaapkamerraam zal een grote wesp verschijnen, maar ze zal niet binnenkomen. En de klokken zullen luiden, lang en niet te missen.

53

Veluwe!

Kamperen op de www.kleinemelaar.nl

Privé-sanitair | Binnen spelen | Akkerbouwbedrijf | Boerderij-automaat Hotel-Appartementen De Oude Hamer is zeer rustig en charmant gelegen in Mechelen in het Geuldal op een van de mooiste panoramaplekjes. Prachtige ligging temidden van glooiende hellingbossen, heuvels en dalen, omgeven van natuurschoon.

Uitermate geschikt als start- en eindpunt voor dagtripjes naar bv. Maastricht, Valkenburg, het drielandenpunt in Vaals, Monschau en de Ardennen en Eifel etc.

Ideaal voor natuurliefhebbers en rustzoekers.

Gemoedelijke, ongedwongen sfeer.

Voor meer informatie kijk op www.deoudehamer.nl - Tel. 043 - 455 13 91

Jacobien Fotografie

Bij mbo Menso Alting Zwolle is het christelijk geloof onze drijfveer. Vanuit dat fundament geloven we samen in ontwikkeling. Het geloof geeft ons leven en werk betekenis en leert ons dat ieder mens waardevol is. Daarom stimuleren we studenten om te ontdekken: wie ze zijn en hoe ze van betekenis kunnen zijn.

Mbo Menso Alting wil studenten afleveren die anderen in hun omgeving in beweging zetten. Als je weet wat je kunt, waar je goed in bent en wie je bent, dan kun je jouw talenten benutten en kan je het verschil maken voor de mensen om je heen.

Op zoek naar een mbo-opleiding waar naast het leren van een vak, ‘samen geloven in ontwikkeling’ een speerpunt is?

Jouw verhaal is uniek en verdient een blijvende herinnering! Wil jij ook lichte, speelse en emotievolle foto's van een bijzondere dag of tijd in je leven? Ik sta klaar om met jullie op avontuur te gaan en jullie verhaal en emoties in lichte foto's te vangen.

Kom gezellig eens kennismaken en laat me weten waarom ik juist jullie verhaal vast mag leggen!

Bezoek dan ons Open Huis op 19 en 20 januari 2024.

mensoaltingzwolle.nl/open-huis www.jacobienfotografie.nl ©Jillsphotography

Instagram: Jacobien Fotografie

BEELD: ALETTE KOORNEEF

56

Tal van hervormingsgezinden werden bij Het Steen omgebracht

De nieuwe leer in Antwerpen De protestantse minderheid in België is klein en kwetsbaar, maar ten tijde van de Reformatie was Antwerpen een toonaangevende stad voor aanhangers van de “nye leer”. Meerdere panden in de toen beroemde metropool aan de Schelde herinneren aan dit bewogen tijdperk.

TEKST & BEELD: HUIB DE VRIES

57

S

toer ligt Het Steen aan de Schelde. Het oudste bewaarde gebouw van Antwerpen verrees tussen 1200 en 1225 als poortgebouw van een enorme burcht. Het grootste deel daarvan werd in de jaren 1880 afgebroken, vanwege de verbreding van de Schelde. Het Steen bleef staan. Volgens een Antwerps volksverhaal woonden daar ooit de reuzen Lange Wapper en Druon Antigoon.

Sinds 1963 bewaakt een in steen vereeuwigde Lange Wapper de ingang van Het Steen. Twee Antwerpse burgers kijken tegen hem op.

De werkelijkheid was minder sprookjesachtig. Van 1303 tot 1823 deed het gebouw dienst als gevangenis en vonden er geregeld terechtstellingen plaats. Ten tijde van de Reformatie werden hier tal van hervormingsgezinden omgebracht, onder wie Christoffel de Smet alias Christoffel Fabritius. Op 1 juli 1564 werd hij aangehouden, na verraad door mutsenmaakster Lange Margriet. Ze deed zich voor als een vrouw met interesse voor de nieuwe leer. Volgens de “Historie der martelaren” opereerde ze vanuit de Wijngaardbrug, een minuscuul straatje in het hart van Antwerpen.

Op de dag van de terechtstelling dromden niet alleen roomsen, maar ook hervormingsgezinden voor Het Steen samen.

Vanwege het toenemende oproer wikkelden de gerechtsdienaren het verbrande lijk van Fabritius snel in een kleed, verzwaarden het met een steen en gooiden het in de Schelde.

Lange Margriet moest halsoverkop vluchten vanwege de stenen waarmee ze werd bekogeld. Volgens de Vlaamse schrijver Pieter Frans van Kerck-hoven (1818-1857) stierf ze na enkele dagen „ten gevolge der kwetsingen welke zy van het volk ontvangen had. De laetste stonden haers levens waren aen de wanhoop toegewyd.”

Het Steen Vandaag is in Het Steen onder meer het VVV ondergebracht. De aangeboden lectuur biedt wetenswaardigheden over van alles en nog

58

wat in de Belgische havenstad, maar de informatie over de Reformatietijd is summier.

Wie daarvoor interesse heeft, moet andere bronnen raadplegen. Met de onderlinge verschillen in het kamp van de Reformatie hielden de stadsbestuurders en hun raadslieden geen rekening. Voor hen vormden alle protestanten één pot nat. Lutheranen, calvinisten en doopsgezinden wachtte hetzelfde lot. Vooral de doopsgezinden moesten het ontgelden.

Vanaf Het Steen is het maar een paar honderd meter lopen naar de Grote Markt. Het plein is omgeven door beeldschone panden, met als hoogtepunt het beroemde stadhuis.

Dat verwierf een plek op de lijst met cultuurerfgoed van UNESCO. Het door Cornelis Floris de Vriendt ontworpen monument, gebouwd tussen 1561 en 1564, moest de positie van de stad als internationaal centrum van handel en financiën etaleren. Na een recente restauratie oogt het weer als nieuw.

Onder de burgemeesters die hier regeerden, neemt de door Willem van Oranje benoemde Marnix van St. Aldegonde voor protestanten een ereplaats in. Hij leidde de stadsregering van 1583 tot 1585 en verdedigde Antwerpen tegen de Spanjaarden. Zonder het gewenste resultaat. In augustus 1585 viel de stad weer in Spaanse handen.

Beeldenstorm Het jonge Arabische bruidspaar dat door een van de poorten in de imposante gevel naar buiten komt, heeft andere zaken aan het hoofd. Een menigte vrienden en bekenden wacht hen op met feestelijke attributen.

De fotograaf schiet plaat na plaat. Chinese toeristen leggen op hun beurt druk orerend het gebeuren vast.

Achter het marktplein verrijst de toren van de Onze Lieve Vrouwekathedraal, ook te vinden op de werelderfgoedlijst van UNESCO. In de beroemde gotische kruiskerk rust onder meer het stof van Charlotte de Bourbon, de derde vrouw van Willem van Oranje. Tijdens

Historie

de contrareformatie na de val van Antwerpen vernielden vandalen de grafsteen, maar dankzij de afdeling Vlaanderen van het Algemeen-Nederlands Verbond werd in 2015 een nieuwe steen op haar graf geplaatst.

Het vandalisme van roomse zijde was een te verwachten reactie op de beeldenstorm die op 20 augustus 1566 Antwerpen bereikte. Zo’n tweehonderd woedende protestanten drongen de mooiste kathedraal van de Nederlanden binnen en vernietigden kostbare ramen, beelden, grafmonumenten en altaren. Van het originele interieur bleven alleen enkele oude fresco’s bewaard.

Na de kathedraal moesten andere kerken, kloosters en kapellen het ontgelden. Het deed de zaak van de Reformatie bepaald

geen goed.

Jacob van Liesvelt Museum Plantin-Moretus aan de Vrijdagmarkt herinnert aan de arbeid van de uit Frankrijk afkomstige zakenman Christoffel Plantijn. Hij stichtte in 1555 in Antwerpen een boekdrukkerij die tot een van de grootste van Europa zou uitgroeien. Plantijn koos in de strijd tussen roomsen en protestanten de zijde van Philips II, al drukte hij uit zakelijke overwegingen ook werk van humanisten en protestanten.

Dat dit niet zonder gevaar was, bewees de levensgeschiedenis van zijn concurrent Jacob van Liesvelt. Ook deze Antwerpse drukker toonde zich bereid om alle partijen te bedienen. Onder de hervormingsgezinden

59

De laetste ” stonden haers levens waren aen de wanhoop toegewyd”

60

Historie

verwierf hij faam door het uitbrengen van de eerste complete Nederlandstalige Bijbelvertaling, die zijn naam ging dragen. Die daad zou hem het leven kosten. Hoewel hij kon aantonen dat hij ook rooms-katholieke werken had gedrukt, zelfs geschriften waarin Luther fel werd bestreden, waren de rechters onverbiddelijk. In 1545 werd hij onthoofd.

Een jaar na de executie mocht zijn echtgenote de drukkerij voortzetten. Zij koos voor werken uit het rooms-katholieke segment.

In de noordelijke Nederlanden kreeg haar onthoofde echtgenoot een plaats in de galerij van protestantse martelaren.

Kleinodiën De Sint-Andrieskerk staat aan alle kanten in de steigers. Voor protestanten heeft de kerk bijzondere betekenis, omdat hij verrees op de fundamenten van het Augustijner klooster waar ten tijde van de Reformatie de hervormingsgezinde Jacobus Spreng prior was.

De abdij werd afgebroken vanwege de reformatorische ketterijen van Augustijner monniken, onder wie Hendrik Voes en Johannis van Essen. Op 1 juli 1523 eindigde hun leven op een brandstapel in Brussel.

Het bericht deed Maarten Luther naar de pen grijpen, voor het schrijven van een brief die hij op paulinische wijze opende. „Alle lieve broeders die in Holland, Brabant en Vlaanderen zijn, met alle gelovigen in Christus, genade en vrede van God, onze Vader, en van onze Heere Jezus Christus.”

Luther typeerde Hendrik en Johannis als „kleinodiën van Christus” die hun belijden van Zijn naam met hun eigen bloed hadden begoten en bekrachtigd. Landvoogdes Margaretha van Parma oordeelde anders. Zij beschouwde Antwerpen als een broeinest van ketterijen, zeker na de introductie van massale hagepreken door de Reformatiegezinden.

Niet alleen voormalige rooms-katholieke geestelijken, ook ongeletterde handwerklieden verkondigden in het open veld of vanaf

een boot het Evangelie van vrije genade aan soms duizenden hoorders.

Het calvinisme kreeg in Antwerpen de overhand. De stad ontwikkelde zich tot het centrum van de gereformeerden in de Nederlanden. Tot 1571 werden alle synodale vergaderingen op een na in de havenstad aan de Schelde gehouden. Guido de Brès stelde zijn beroemde geloofsbelijdenis in nauw overleg met de kerk van Antwerpen op.

Hof van Liere De Prinsenhof of Hof van Liere, in 1516 gebouwd in opdracht van de toenmalige Antwerpse burgemeester Aert van Liere, herinnert door de naam aan het verblijf van Willem van Oranje in Antwerpen. De laatste zes jaren van zijn leven bracht de vader des vaderlands grotendeels in de zuidelijke Nederlanden door. Daar was de strijd tegen de vijand toen het hevigst. Bovendien voelde hij zich in Vlaanderen meer thuis dan in Holland of Zeeland. Zijn leven zou ook eindigen in een Prinsenhof. Niet in Antwerpen maar in Delft, door een kogel uit het geweer van Balthasar Gerards.

Het Hof van Liere kwam in 1607 in handen van jezuïeten, die het fraaie pand uitbouwden en er hun (kost)school onderbrachten.

Aan deze functie kwam een eind door het opheffen van de jezuïetenorde door paus Clemens XIV, in 1773. Daarna deed het complex aan de Prinsstraat onder meer dienst als militaire academie en militair hospitaal.

Nu is het eigendom van de Universiteit Antwerpen. Een groep studenten wandelt via de binnenplaats naar de ingang, het merendeel onbewust van het bewogen verleden van het hof. En van de stad.

Terdege organiseert een driedaagse reis ”Sporen van de Reformatie in België”. Die vindt D.V. plaats van 28 t/m 30 mei 2024 o.l.v. ds. M. van Kooten. Voor meer informatie en aanmelding: zie pag. 62 en 63 of ga naar terdege.nl

61

Abonnees op reis Ga met Terdege mee in het spoor van de Reformatie. Óp naar België!

In de tijd van de Reformatie was Antwerpen enkele jaren een toonaangevende stad voor aanhangers van de ”nye leer”.

Terdege organiseert een DRIEDAAGSE BUSREIS van 28 t/m 30 mei 2024 naar Antwerpen en Brussel. Tijdens de reis gaan we met DS. M. VAN KOOTEN als reisleider op zoek naar sporen uit deze periode.

In Antwerpen wandelen we langs MONUMENTALE GEBOUWEN die herinneren aan de Reformatie. Ervaar de bruisende wereldhaven tijdens een HA-

VENRONDVAART. Een hoogtepunt is de ontmoeting met EVANGELIST Van Setten.

In Brussel bekijken we het indrukwekkende stadhuis op de GROTE MARKT, waar in 1523 de eerste protestantse martelaren het leven lieten. Verken ook het historische stadje DIEST, verbonden aan ons Oranjehuis, en ontdek UNIVERSITEITSSTAD LEUVEN, waar we overnachten. In Mijnmuseum Beringen ervaren we hoe zwaar het werk in de mijnen was.

Meld u snel aan en REIS MEE!

AANMELDEN

Uiterlijk vóór 15 maart 2024 via terdege.nl Bekijk daar het volledige programma of bel 055 – 53 90 498.

Voor vragen, mail met Rika Beunk: rbeunk@erdee.nl of bel 055 – 53 90 303.

28 t/m 30

mei 2024

Ds. M. van Kooten 62

INFORMATIE: TERDEGE-ABONNEEPRIJS: € 549,- p.p.

RD-ABONNEEPRIJS: € 559,- p.p.

Maximaal twee personen per RD- of Terdege-abonnement.

Niet-abonnees betalen € 589,- p.p.

Toeslag eenpersoonskamer € 75,Bij de prijs is inbegrepen: vervoer per luxe touringcar, twee overnachtingen op basis van halfpension en afscheidsdiner, genoemde excursies en entreegelden.

Boekt u bijvoorbeeld met twee vriendinnen en wilt u allebei in een eigen bed slapen, boek dan een tweepersoonskamer met gescheiden bed.

Deze kamer heeft een tweepersoonsbed en een bedbank.

Foto opvraagbaar via rbeunk@erdee.nl OPSTAPPLAATSEN: Heinenoord, Meerkerk en Apeldoorn.

63

VAKANTIE IN DE BETUWE

Opvoed symposium Vakantiehuisjes voor 2-6 pers. & familiehuizen.

De Drȏmegaard Ambtseweg 1

Hopelijk zie ik je deze zomer!

Groetjes, Onsie

E SAVE TH

DATE!

Dinsdagavond 18 april Opvoedsymposium ’Bij ons thuis’ in Apeldoorn

4041 EG

Eerder verschenen podcasts luisteren?

Kesteren

RD.nl/bijonsthuis4

Inspanning

Boerderijcamping de Vijverhof in Ommeren, voor ouderen en gezinnen. Goede sanitaire voorzieningen, ook voor mindervalide.

Te huur: 3 stacaravans, chalet en vakantiewoning.

www.campingdevijverhof.nl info@campingdevijverhof.nl Ommerenveldseweg 51 4032 NB Ommeren 0344 60 19 73 • 06 21 61 16 10

ontspanning

Boek direct en ontvang vroegboekkorting Onbezorgde vakanties voor reformatorische gezinnen. Daar zorgen we met veel plezier en betrokkenheid voor! Op onze christelijke vakantieparken genieten jullie als gezin van het vertrouwde van thuis en het samenzijn met gelijkgezinden. Op zondag zijn er kerkdiensten. Het team regelt leuke activiteiten voor jullie kinderen tussen 4 en 25 jaar. De parkleider organiseert de gezinsactiviteiten van dagtochten tot sing-ins. Zo nemen jullie naast ontspanning en vakantieplezier een rijke, inspirerende herinnering mee als prachtig souvenir!

Ontdek al onze parken en boek direct via:

www.onsvakanties.nl | 0184 - 422 000 | info@onsvakanties.nl

Wat slepen jullie mee?

Zoals het kussen thuis slaapt, slaapt het nergens. Op social media vroegen we wat jullie meenemen als je op vakantie gaat. Kussen, met stip op 1. Maar niet alleen kussens...

TEKST: REDACTIE TERDEGE

ANNET DE JONG: Hagelslag. Is in het buitenland niet altijd te koop. JEWANNAH: Mijn

elektrische voetverwarmingskleedje voor in bed. Met verlengsnoer. ERNA_LAST: De airfryer en een krat met heel veel afbakbroodjes. LIESBETH. BAX: Nespresso-apparaat, braadpan, wekker. LEGEMAATONTWERPERS: Racefiets

en drone. MADDIE_KRAAIJEVELD: luchtverfrisser. MARGA_VIS: Puntmesjes van de

Xenos. GEERTHILDEWISSE: Alles om een supertof kinderkamp te organiseren, van waterpistooltjes tot kledinghangers. MAAIKE.VEERMAN: De stijltang, ook op vakantie moet m’n haar mooi zitten. HUISMARIET: Bad-

slippers, want durf pertinent niet met m’n blote voeten op een vloer te staan waar anderen dat deden. LIEFS_LAURA: Eigen kussen, hagelslag, kaasschaaf.

Zelfs als we vliegen. MARIEKESMITSMAN: een tweepersoons hoeslaken van thuis, zo schuiven de matrassen niet steeds uit elkaar. ELMABRUYGOM: Airfryer, frietpan, scottelbraai, partytent, tafelzeil, kaarsen en lampjes. LINDA.DEN.HARTOG: Broodbakmachine en broodmix. _GERJANNE_BOERMAN: Mijn kussen. Al moet ik er een hele reis op zitten. Het moet én zal mee gaan. Oh ja, en de fotocamera. BERTINEBERMAN: Elektrische vliegenmepper, kan niet zonder in Italië;-).

ROUKENSILONA: Cadeautjes voor onderweg, van mijn tweelingzus.

JACOBIENFOTOGRAFIE: Mijn naaimachine. ALIE.DEBOER.142: Als het even kan de topper van ons eigen bed. LISANNE_FLOOR: Een muziekboxje, voor een rustgevend muziekje op de slaapkamer van de meisjes. PETRA.JACOBSE: Een vaasje voor bloemen op de campingtafel. Word ermee geplaagd, maakt me niet uit. JULIAFLIKWEERT: Frikandellen, frituurpan en natuurlijk ook de saus uit Nederland voor in de Franse bergen. JACOLINECROMWIJK: Bruisballen, zodat onze kinderen die in bad kunnen doen (wij hebben zelf geen bad).

ELIESJE.T:

Minstens drie boeken, ligt er deels aan hoelang we gaan.

65

66

HET PRETTIGSTE IS DE WELDADIGE RUST

Onthaasten in Denemarken Een spectaculair vakantieland is Denemarken niet. En juist daardoor is het aantrekkelijk. De bevolking is relaxed, het landschap vriendelijk. En op veel plaatsen kom je in het voorjaar nauwelijks een medetoerist tegen.

TEKST & BEELD: HUIB DE VRIES

67

Toerisme

E

en vakantie in het buitenland was voor ons verbonden aan Oostenrijk, Duitsland of de Franse kust. Scandinavië bleef buiten beeld. Tot mijn werk ons in het Deense Jutland bracht. We konden niet goed onder woorden brengen wat het was, maar we voelden ons daar meteen thuis. Het is er gemoedelijk en uitermate plezierig voor liefhebbers van toeristisch fietsen. Geen druk verkeer, geen grote hoogteverschillen en geregeld een vriendelijk dorpje. Dit smaakte naar meer.

Door de coronapandemie duurde het jaren eer de wens in vervulling ging, maar in het voorjaar van 2023 kwam het er toch van.

Van Jutland hadden we een redelijk beeld gekregen, nu wilden we de oostelijk daarvan gelegen eilanden Funen en Seeland gaan verkennen. Voor elk hadden we een week beschikbaar. Op beide eilanden boekten we een huisje aan de oostkust.

Voor Funen werd het een huisje onder Nyborg, een paar honderd meter bij het strand vandaan. Met uitzicht op de brug naar Seeland. Daar boekten we een huisje in Hojerup, een gehucht op loopafstand van de beroemde krijtrotskliffen van Stevns Klint. Het bleek twee keer een voltreffer te zijn.

Eldorado van rust De locatie op Funen hadden we deels gekozen vanwege het geplande bezoek aan het eilandje Aero. Volgens toeristische gidsjes is het een eldorado van rust en fiets je bij aankomst in het dorp Aeroskøbing zo de negentiende eeuw binnen.

Met hooggespannen verwachtingen reden we naar Svendborg, een prachtig havenstadje. Daarvandaan vaart een keer of tien per dag een forse veerboot naar Aero, een schip van het soort dat in Nederland toeristen naar de kleinere Waddeneilanden brengt.

Bij veel veerhavens in het Deense eilandenrijk ontbreken de steigerwerken. De boot meert simpelweg aan bij de weg die voor het water eindigt. Voor het verkeer dat naar Aero moet, zijn in Svendborg een paar rijbanen gereserveerd. Voetgangers en fietsers kunnen een ticket kopen bij een kaartjesautomaat.

Het leven is in Denemarken duur, maar van de bootprijzen kun je niets zeggen.

68

Retourtickets bleken niet te koop; voor een enkeltje betaalden we tien euro per persoon. Inclusief de fiets. Voor een vaart van vijf kwartier.

Gezond en goedkoop De tocht, onder een vrolijke zon en met een frisse wind, voerde tussen wat kleinere eilanden door naar onze bestemming. Daar bleken de gidsjes niets te veel gezegd te hebben. Met z’n karakteristieke bebouwing in geel en oranje is Aeroskøbing een parel.

Buiten het dorp fietsten we direct ongerepte natuur in, over een fietspad pal naast het water.

Het landschap deed denken aan een mix van Zuid-Limburg en Normandië. En we hadden het rijk vrijwel alleen. Dat was misschien nog wel het prettigste; die weldadige rust.

Aan het eind van de middag keerden we, verzadigd van alles wat we hadden gezien, in Aeroskøbing terug. Snakkend naar een kop koffie. Commercieel zijn de Denen ziet.

Zelfs daar waar in het hoogseizoen best wat te verdienen valt, staat nog geen ijscokar.

Vooraf waren we gewaarschuwd voor de prijzen van de horeca in Denemarken, maar we waren dolblij áls we ergens zes euro voor een kop cappuccino konden uitgeven.

Meestentijds moesten we het doen met het flesje water dat we meenamen. Gezond en goedkoop.

Hagen en heesters Voor Langeland, oostelijk van Aero, hadden we geen veerboot nodig. Dat eiland is bereikbaar via een dam die uitkomt bij Rudkøbing, de ‘hoofdstad’. Van daaruit kun je met een elektrische fiets het eiland prima in twee keer verkennen. Zowel de zuidelijke als de noordelijk helft ben je met pakweg honderd kilometer rond.

Zo’n elektrische fiets heb je in Funen wel nodig. Het landschap is veel glooiender dan in Jutland; soms heb je zelfs een forse klim te nemen. Overal zie je hagen en heesters die in het voorjaar zijn bekleed met bloesem.

Het eiland wordt niet voor niets ”De tuin van Denemarken” genoemd.

Ook het noorden van Funen bleek verrassend mooi. We fietsten er van de havenplaats Ker-

69

70

Toerisme

teminde naar kaap Fyns Hoved, heen langs de kust, terug door het binnenland.

Møns Klint

Het landschap doet denken aan een mix van Zuid-Limburg en Normandië

Seeland, de bestemming van onze tweede vakantieweek, haalt het wat ons betreft qua natuurschoon niet bij Funen, al zijn ook daar verrassend mooie plekken te vinden. Langs de krijtkust van Stevns Klint loopt een 20 kilometer lange wandelroute, van Rødvig naar Bøgeskov, die langs allerlei bezienswaardigheden voert. Met als continu hoogtepunt de kust zelf. Je waant je daar eerder in Normadië of Bretagne dan in Denemarken.

Het eiland Møn, bekend van de 143 meter hoge krijtrotsformatie Møns Klint, verkenden we per fiets, vanuit het fraaie stadje Stege. Ook deze ronde was pakweg honderd kilometer lang, met Møns Klint als verste punt. Het is onmiskenbaar een imponerende plek, maar wij geven de voorkeur aan Stevns Klint. Vanwege de fraaie wandeling die je daar kunt maken.

Cultuur De rest van week twee bezochten we culturele hoogtepunten. Kopenhagen deden we per e-bike. Geen enkele andere Europese hoofdstad is zo fietsvriendelijk, met meters brede verhoogde fietspaden.

De Deense hoofdstad kan niet wedijveren met steden zoals Amsterdam, Praag en Krakov, maar het centrum maakt een onvergetelijke indruk. Vooral de Nyhavn, met z’n kleurrijke panden aan weerszijden van een binnenhaven met fraaie jachten. Een sprookje voor het oog.

En dan was er het bezoek aan Roskilde, tot 1443 de hoofdstad van Denemarken. Kopenhagen nam die positie over, maar de kathedraal van Roskilde hield een spilfunctie. Vrijwel alle Deense vorsten sinds de middeleeuwen liggen hier begraven. Alleen een bezoek aan de kathedraal is de reis naar Roskilde meer dan waard. De vele kapellen en graftomben zijn van een ongekende schoonheid.

Aan het einde van de tweede week maakten we de balans op. De uitslag wisten we eigenlijk al. Voor komende zomer boekten we opnieuw ons huisje in Funen, nu voor twee weken. Als ons de gezondheid wordt geschonken, gaan we alle trips nog eens rustig overdoen. En er nieuwe aan toevoegen.

71

Ontspannen & Genieten AAN DE ZEEUWSE KUST

Binnen 15 minuten op het strand!

Kindvriendelijke camping het hele jaar geopend Prachtige sanitaire voorzieningen Binnenactiviteiten voor kinderen Bezoekers geven ons

Koudekerkseweg 165 www.devlaschaard.nl

Middelburg Volg ons op

Telnr.

info@devlaschaard.nl

06-20328254

Ultiem genieten in de Achterhoek

✔ Genieten van het buitenleven met het heerlijke kampeergevoel ✔ Geweldige fiets- en wandelroutes en de typische gastvrijheid ✔ Gemoedelijke sfeer

Te koop en te huur

✔ Dé ideale plek voor gezinnen met kinderen én 50 plussers ✔ Proef de sfeer & wees welkom!

Luxe chalets voor vakantie, 2e woning of verhuur, centraal op de Veluwe.

Van 2 tot 17 personen.

Zondagsrust.

Camping den Blanken | Diepenheimseweg 44 | 7161 LW Neede | 0547 351353 info@campingdenblanken.nl | www.campingdenblanken.nl

Familie Bos - www.uddelermeer.com Tel. 0577 - 40 12 31

Overweldigende natuur in Denali National Park

Op zoek naar Big Five in Alaska Alaska is amazing, vinden Amerikanen zelf. ’s Winters is het er koud, nat en donker, maar in de zomer is de 49e staat van Amerika een gigantisch natuurpark.

TEKST: RIEKELT PASTERKAMP BEELD: RIEKELT PASTERKAMP, UNSPLASH, GETTY IMAGES

73

KROONJUWEEL Alaska is ver weg, maar niet onbereikbaar. De gemakkelijkste manier om land en water te zien is een Alaska Cruisetour van Holland America Line (HAL). De cruisemaatschappij zit al 75 jaar in Alaska.

Na een vlucht vanuit Amsterdam (met overstap in bijvoorbeeld Minneapolis) en een overnachting in Anchorage stap je de volgende dag in eigen treinstellen van de HAL. De Alaska Railroad, die in 2023 zijn honderdjarig bestaan vierde, zorgt voor een robuuste geel-blauwe locomotief.

De acht uur durende tocht in wagons met een glazen koepeldak verveelt geen moment. De trein voert de reiziger van Anchorage naar Denali, het kroonjuweel in het binnenland van Alaska. De trein rijdt over met zalm gevulde beekjes, door bergtunnels en op de rand van smalle kliffen. Adembenemend is de passage van de 280 meter lange Hurricane Gulch Bridge, 100 meter boven de afgrond.

In Denali heeft HAL een eigen resort om enkele nachten halt te houden.

Daarna gaat het per touringcar naar Fairbanks en langs plekken die alles te maken hebben met de geschiedenis van de Klondike Gold Rush en het fascinerende stadje Dawson City. De landtour eindigt in Skagway, waar een cruiseschip van de HAL wacht. Het vaart via de Stille Oceaan naar Vancouver. Onderweg wordt de indrukwekkende Glacier Bay aangedaan, een kristallen fjord met enorme ijsschotsen. Het afkalven van het ijs –dat bekendstaat als ”de witte donder”– is ronduit imponerend.

De Alaskacruises van de HAL zijn er vanaf half mei tot half september en variëren van negen tot achttien nachten. www.hollandamerica.com/nl

GIDS KAT

G

een armen buiten de bus”, zegt Kat bij het instappen ’s ochtends vroeg. „Je loopt de kans om ze kwijt te raken.” Welkom in Alaska, welkom in Denali.

Kat is vandaag onze gids, chauffeur en probleemoplosser voor een acht uur durende tour door het Denali National Park. Met z’n allen in zo’n oude Amerikaanse schoolbus met keiharde banken, airco die het niet doet en ramen die nauwelijks open kunnen.

Maar, hij rijdt.

Kat –grijs haar, vriendelijke lach– is niet de jongste meer. Ze heeft er zin in. Behendig stuurt ze de bus over een gravelweg. „We kennen hier in Alaska acht maanden winter en vier maanden om de winterschade aan de wegen te repareren.” Ze wijst op grondeekhoorns die in de berm scharrelen. „De beestjes zijn de hotdogs van het park. Iedereen lust ze: beren, wolven en arenden.”

Het Denali National Park is het meest bezochte nationale park van Alaska. Denali betekent ”de grote”, waarmee de gelijknamige berg wordt bedoeld. Officieel heet de berg Mount McKinley, naar de 25e president van het land.

Maar vrijwel iedereen gebruikt de naam die de Athabascan-indianen ooit aan de berg hebben gegeven: Denali. Met zijn hoogte van 6194 meter is het de hoogste berg van de Verenigde Staten. Het park beslaat ongeveer 25.000 vierkante kilometer. De natuur is er overweldigend.

Eland „Moose on the left!” De kreet zorgt voor

74

opwinding in de bus. Iedereen beweegt naar links. Niet ver van het voertuig scharrelt tussen de struiken een forse eland. Iedereen kijkt ernaar – via het schermpje van zijn of haar mobiele telefoon. We zullen vandaag nog vijf keer elanden zien.

Elanden behoren tot de Big Five van Denali.

De andere vier ”bezienswaardige dieren” zijn kariboes, dali-schapen, wolven en beren.

Volgens Kat leven er 350 beren in het park. „De vrouwtjes kennen een territorium van 20 tot 30 kilometer. De mannen zwerven maar een beetje rond. Als een vrouwtje jonge beren heeft, probeert het mannetje die te doden en zo de moeder te verleiden om nieuwe beertjes te krijgen.”

Kat laat er geen enkele onduidelijkheid over bestaan dat filmpjes van beren knuffelen op sociale media onzin zijn. „Beren zijn gewoon gevaarlijk. Blijf altijd twee buslengtes bij ze vandaan. Dit hier is hun thuis, wij zijn te gast. Als ze op je afkomen, sta dan stil met je handen in de lucht. Blijf praten, bijvoorbeeld over je baas. Als je denkt weg te kunnen ren-

nen, breng je jezelf in grote problemen.”

Grens Alaska was eens van Rusland. Op 30 maart 1867 verkochten de Russen het enorme stuk land voor 7,2 miljoen dollar aan de Verenigde Staten.

Dit op initiatief van de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken, William Seward. De aankoop van het ”waardeloze stuk grond” was onder de Amerikaanse bevolking niet populair en werd in die tijd dan ook Seward’s Folly (Sewards dwaasheid) genoemd. Een populaire bijnaam voor Alaska was Walrussia.

Toch legde de aankoop Amerika geen windeieren. In Alaska zat veel in de grond: goud, zilver, steenkool en olie. Op 3 januari 1959 werd Alaska officieel de 49e staat van de Verenigde Staten. Alaska –ook wel The Last Frontier genoemd (de laatste grens)– is veruit de grootste Amerikaanse staat. Qua oppervlakte is het gebied net zo groot als Spanje, Frankrijk, Duitsland en de Benelux bij elkaar.

Er wonen in Alaska slechts 800.000 mensen, van wie de helft in of om de stad Anchorage 75

76

GOUD in het zuiden. De afstanden zijn gigantisch. De staat telt 11.000 kilometer kustlijn. Er zijn maar weinig wegen en slechts één spoorlijn. Alaska telt dan ook relatief gezien het hoogste aantal vliegbrevetten per duizend inwoners. Watervliegtuigen zijn populair.

Het leven in Alaska speelt zich ’s zomers af. Van half mei tot half september is het weer aangenaam en gaat de zon (bijna) niet onder. Dit is tevens het seizoen voor cruiseschepen. De bevolking doet er veel aan om alles uit de 22 uur daglicht te halen, tot middernachtelijke evenementen aan toe. In de herfst en lange winter is het koud en donker.

Top Denali –ruim 300 kilometer onder de poolcirkel– is weleens beschreven als ”de koudste berg ter wereld”. Het kan hier tot 50 graden vriezen, met windstoten tot 160 kilometer per uur. Dan ligt de gevoelstemperatuur rond de 70 onder nul. Slechts een op de drie dagen is stormvrij.

Volgens de natuurbeheerders leven er in Denali National Park 14 vissoorten, 39 soorten zoogdieren, 160 soorten vogels en honderden soorten planten en mossen. Meer dan duizend mensen proberen ieder jaar Denali te beklimmen. De meest geslaagde pogingen zijn gedaan in april en mei, als het klimaat ‘gunstig’ is. De top kan overigens ook worden bereikt met een helikopter of een klein vliegtuig op ski’s. Er zijn maar weinig vrouwen die de top willen bereiken. Het hoogste aandeel was in 2015; toen was 14 procent van de klimmers vrouw.

De bustour loopt ten einde. Kat wijst nog een keer op de weg. „Langs deze weg heb je de meeste kans om beesten te zien. In de winter ligt hier minder sneeuw, in de zomer heb je er minder last van muskieten.” Ze heeft het nog niet gezegd of er duikt een enorme eland op. „Moose on the right!”

In augustus 1896 vonden drie goudzoe-kers, George Carmack, Dawson Charley en Skookum Jim, een enorme hoeveelheid goud nabij Dawson City, een stadje in Canada net over de grens met Alaska.

De beroemde KlonTRACY ABOTT dike Goldrush was het gevolg: in een periode van twee jaar stroomden uit de hele wereld (zelfs uit Europa en Australië) meer dan 100.000 goudzoekers naar de Klondike, een riviertje nabij Dawson City. Om het gebied te bereiken, moesten de gelukszoekers over de gevaarlijke Chilkoot Pass nabij Skagway of via de monding van de Yukon, bij St. Michael, in de Beringzee.

In een periode van ongeveer een jaar groeide Dawson City van minder dan 1200 naar meer dan 40.000 inwoners, en werd het op slag de grootste stad in West-Canada. In totaal werd er in een aantal jaren in de Klondike voor meer dan 100 miljoen dollar aan goud gevonden (1 miljard dollar in hedendaags geld). De meeste goudzoekers verlieten de Yukon echter verslagen en zonder een rooie cent.

Dawson City (1500 inwoners) leeft nu van toeristen.

In de zomermaanden komen er zo’n 80.000. Oude, scheefgezakte panden herinneren aan weleer. Zelfs de toren van de St. Andrew’s Church uit 1901 hield het niet rechtop. Asfaltwegen kent Dawson City niet. ’s Winters is het er koud en donker. De plaats ligt 250 kilometer ten zuiden van de noordpoolcirkel; de temperatuur bereikt gemakkelijk de 30 graden onder nul. „We leven hier met de elementen”, zegt Tracy Abbott, manager van Westmark Inn, het grootste hotel in het stadje. „We kleden ons in laagjes. Natuurlijk zorgt langdurige sneeuwval weleens voor problemen. Dan zitten we een week vast. In de auto heeft iedereen spullen bij zich om in de kou te overleven: chemische warmtezakken, eten, dekens. Maar kinderen spelen ook bij min 30 graden gewoon buiten, hoor.”

Goud zoeken kan hier nog altijd. Het resultaat van halfuur schudden en spoelen bij een van de voormalige goudmijnen is een paar flinters goud ter waarde van 10 dollar. Entree van de mijn is 55 dollar.

77

LIVE KIJK D.V. 25 JANUARI OM 20.00 UUR MEE. TE GAST ZIJN: • Corné Kesselaar (25) overleeft als tiener een ernstige beknelling op zijn werk. Wonder boven wonder herstelt hij. Wat je niet ziet, is dat hij nog elke dag vecht tegen de pijn.

• Auteur Ben de Raaf vertelt onder meer over zijn werk bij de politie.

• Marieke Blotenburg zet weer iets lekkers op tafel.

MINICONCERT Gert van Hoef zorgt voor de muzikale omlijsting.

En weer een LEUKE QUIZ! Lees dit nummer goed door, doe mee en win een van de mooie prijzen!

De hoofdprijs: OVERNACHTING inclusief ontbijt bij FRIEDA’S RUSTHOEVE in Garderen t.w.v. 110,-. Ook hebben we een WAARDEBON t.w.v. 50,- te besteden bij HIPPEZEEUW.NL en een WAARDEBON t.w.v. 50,- te besteden bij DE VEENSE WOLHANDEL.

Hoofdprijs: Overnachting b&b incl. ontbijt t.w.v. 110,-

MEER INFO ZIE TERDEGE.NL/LIVE OF SCAN DE CODE 78

TERDEGE 16 JANUARI 2024

Column

Eindelijk eropuit Het zat B. Rekebeen niet mee, vorig jaar. Hij maakte een val die grote gevolgen had. Deel 29: ”Een proeve van bekwaamheid”.

Het wordt wat saai allemaal, elke dag zie ik dezelfde muren. Ik wil eropuit.

Maar hoe? Voorlopig is de enige manier om ergens te komen, als passagier in een auto. En voor je daarin zit, moet er wel het een en ander gebeuren.

Er zijn best mensen die me willen rijden. Sommigen zijn wat roekeloos en doen het genereuze aanbod: „Ik wil je wel rijden, hoor! Je belt maar.” Dat klinkt goed, maar als puntje bij paaltje komt, blijkt het aanbod niet altijd even goed te stroken met de agenda van de aanbieder. Aan de andere kant voel ik me ook niet helemaal vrij om er gebruik van te maken.

Eropuit, maar hoe dan? Het huren van een scootmobiel blijkt tot de mogelijkheden te behoren. Er hangt alleen een behoorlijk prijskaartje aan. Maar ja, andere uitgaven hebben we eigenlijk niet. De scootmobiel komt er.

Op een zonnige voorjaarsmorgen staat er een man op de stoep die hem komt afleveren. Ik krijg het instructieboekje. Het wijst zich eigenlijk vanzelf. Maar laat ik nu niet denken dat je er zomaar mee aan de haal kunt. Ik dien eerst een proeve van bekwaamheid af te leggen.

De afleveraar stelt voor om deze proeve af te leggen op het nabijgelegen fietspad. Binnen de kortste keren accelereer ik er lustig op los. De scootmobielmeneer probeert hijgend gelijke

tred met me te houden, maar ik ben los. Blij dat ik weer mobiel ben. Er zit een pieper op de machien die de functie van toeter heeft. Ik geef gas en scheur met 15 kilometer per uur over het fietspad. Ik bedien de pieper en wuif naar de examinator. „’t Is goed, hoor!” roept hij me na.

Ik geef gas en scheur met 15 kilometer per uur over het fietspad „Je kunt je gang gaan!” Mooi. De dagen erna kom ik weer eens hier en daar. Ook in winkels.

De meeste gangen zijn goed te berijden. Alleen bij het Kruidvat blijkt het gangpad niet scootmobielproef. Dat is door mij en het personeel proefondervindelijk vastgesteld. Als ik een volgende keer de drogisterij binnenscheur, beginnen de dames ijlings displays te verplaatsen.

Eén keer graaien vonden ze wel voldoende.

79

Onrecht in een kerkelijke gemeenschap Dit keer neem ik u graag mee naar een moment aan het einde van een werkweek. In plaats dat ik in deze rubriek uw vraag beantwoord, besluit ik om mijn vragen aan u voor te leggen.

M

ijn hoofd zit vol gedachten. Zojuist heb ik de deur achter iemand dichtgedaan. In mijn lijf voel ik dat ik deze week hard heb gewerkt. Ik ben getuige geweest van heel mooie processen. Ik heb mensen met een lach naar buiten zien lopen, omdat ze de weg weer helder voor zich zagen liggen. Ik heb gehoord hoe pastoraat en gemeenteleden een bijdrage leveren aan het welbevinden van mijn cliënten.

Eenzaam pad Het laatste gesprek van deze week resoneert nog een poosje na. Mijn cliënt zei: „Ik wéét dat God erbij is. Hij heeft beloofd: Ik zal je niet begeven, Ik zal je niet verlaten.

Ik mag vrijmoedig zeggen: De Heere is mij een Helper, en ik zal niet vrezen wat mij een mens zal doen.”

Deze zin raakt een snaar in mij. Ja, de Heere staat boven alles. Ook boven groot onrecht dat mensen moeten lijden. Ik denk na over de tekst die ze noemt. Waarom zou er zo expliciet staan „wat mij een mens zal doen”?

Deze week heb ik diverse verhalen moeten aanhoren over leed, veroorzaakt door ménsen. Nee, geen god-loze mensen. Soms zelfs mensen die het ene moment nog een indringend gebed uitspreken en het andere moment de werken van de duisternis verrichten, met mond of handen. Wat ben ik blij dat de Heere ook in therapiegesprekken toont erbij te zijn. Dan mag ik samen met mijn cliënt zoeken naar woorden in de Bijbel, die precies omschrijven waar mijn cliënt doorheen gaat. Geen gemakkelijke weg. Geen ”quick fix”. Ik moet ook uitleggen dat trauma je denken en voelen verwoest.

80

Dat het juist een gevolg van trauma is, dat je Gods stem (bijna) niet kunt horen. Het pad is vaak: één stap vooruit, drie stappen achteruit, stilstaan, weer een stapje vooruit.

Vallen en opstaan. De cliënt moet het pad lopen, ik mag over de schouder meekijken.

Het is vaak een heel eenzaam pad. En dat is wat mij vandaag het meeste raakt. In verschillende gesprekken hoor ik deze week: er is geen mens met wie ik dit durf te delen.

Sommigen zeggen: „Ik durf dit niet met God te delen. Ik voel me schuldig. Ik had me toch kunnen verweren?”.

Geveinsdheid Maar vandaag, in het laatste gesprek wordt mij duidelijk waarom mensen weleens bemoedigd moeten worden met de woorden: „Ik zal niet vrezen wat mij een mens zal doen”. Want, hoe moet je je afschermen tegen roddel, tegen veroordeling, tegen negeren, tegen smaad, tegen onbegrip?

Mijn cliënt vertelt mij dat een ggz-medewerker zich genoodzaakt voelt het advies te geven: „Je moet uit de gemeenschap verhuizen”. En helaas heb ik dit keer de neiging om dit advies te ondersteunen.

Met diepe pijn in mijn hart. Er komen allerlei vragen naar boven: * Hoe kan het dat wij het ene moment zingen: “Maak ons Uw beeld gelijk” en een volgend moment ons gezicht afwenden van mensen die zich in onze ogen vreemd gedragen? * Hoe lezen wij Bijbelgedeelten als 1 Petrus 2:1 “Leg dan af alle kwaadheid en alle bedrog en geveinsdheid en alle achterklappingen”? Geldt dat alleen voor de ánder,

Psychologie

bijvoorbeeld mijn cliënt? Ja, ik weet dat er nog veel werk te doen is voordat al haar reacties binnen de kaders passen. * Hoe komt het dat we soms gedwongen worden om te zwijgen over duidelijke zonden van mensen, waardoor anderen lijden? Onder het mom dat we dan „ootmoedig„ zouden zijn. Denk aan de zonden van (machts)misbruik. * Wat is er nodig voor een kerkelijke gemeenschap om oprecht met elkaar mee te leven, te bemoedigen, te berispen?

Positieve kracht

Wilma TrouwborstBos is psychosociaal therapeut in haar eigen praktijk. www.praktijkremonte.nl

Terwijl ik de vragen met u deel, zoek ik ook zelf naar een antwoord. Hoe is het in mijn eigen leven? Is het voor mij gemakkelijker om te leven vanuit vooroordelen dan uit liefde?

En wat is dan liefde? Uit eigen behoud het lijden van de ander bagatelliseren? Wat ken ik van de goedertierenheid van de Heere?

Petrus wijst erop dat wanneer ik de goedertierenheid ken, ik ernaar zal verlangen om roddel etcetera af te leggen. Al denkend opent zich een nieuw vergezicht: wat ken ik van de vergeving van zonden? Wat betekent genade voor mij persoonlijk? Ligt hier de haper bij veel mensen?

Gelukkig ken ik ook andere gemeenschappen. Ik hoor cliënten spreken over de steun die ze via het pastoraat en via de gemeenschap ontvangen. Eens zei een onkerkelijke collega: „Een kerkelijke gemeenschap heeft een positieve kracht in zich, daar kan geen hulpverlening tegenop”. Laten degenen die gewend zijn vanuit hun hart te leven, voor wie het geen moeite is om de naaste een beker koud water aan te rijken, zich niet negatief aangesproken voelen door mijn schrijven. Blijf doorgaan met het geven van bekers koud water. Vraag de Heere om mensen op uw pad, waaraan Hij zijn genade wil tonen, door u. Helpt u mee om te voorkomen dat mijn collega’s de noodzaak voelen om mensen te adviseren de kerkelijke gemeenschap te verlaten.

Laten we ons inspannen om ieder die ons irriteert of beledigt, te zien als een mens, net als ons. Ik las in het boek “Het geschenk” van Edith Eger, een Holocaust-overlever, een tip, waarmee ik afsluit: „Verzacht je blik en vraag jezelf daarna af: wat kan ik van hem of haar leren?”

81

Geniet van uw vakantie op een unieke locatie midden in de natuur Op het domein van de Molen van Medael in Hombourg geniet u van vakantie op een unieke locatie. Onze luxe vakantiewoningen zijn gelegen midden in de natuur, met aan de ene zijde het bos en aan de andere kant het riviertje de Gulp, dat langzaam zijn weg baant door het dal. Op ons domein bevinden zich een grote speeltuin, tennis- en voetbalveld, (beach-)volleybalveld, jeu des boulesbanen en grote speelweides.

Activiteiten & gastronomie

Rue de Rémersdael 98 | 4852 Hombourg (België) +32 8778 4350 www.molenvanmedael.eu | info@molenvanmedael.eu

Bezoek onze ambachtelijke stroopstokerij en beleef & proef de geheimen van dit eeuwenoude ambacht. Ook kunt u zelf uw eigen Limburgse vlaai bakken in onze traditionele houtgestookte oven. Wij verzorgen ook huifkartochten en hebben een survival- & outdoor-parcours en boogschietbaan. Daarnaast verzorgen wij ontbijt, lunch, picknick en warme maaltijden of bbq voor onze gasten! Kijk op onze website voor de vele mogelijkheden!

De Beeldentuin Geniet van een gezellige High Tea, de perfecte combinatie van winkelen en horeca in Garderen!

beeldentuin.nl

Column

Afvalverwerker Fenneke Aalbers, getrouwd met Dick, en moeder van vijf, verandert van burgermeisje naar een beetje boerin.

In het najaar wordt het gebracht. Op de meest uiteenlopende tijdstippen rijden de vrachtauto’s het erf op. Vaak komt er een aantal vrachten. Het wordt op een bult gereden. En het lijkt opeens plaatselijk gesneeuwd te hebben. Een witte dampende berg plakkerige schilfers die nog een beetje warm aanvoelen. Voer voor onze koeien.

Tijdens een boerderijles laat ik een handvol van die witte schilfers zien aan de groep kinderen die voor me staat. Op de vraag of iemand een idee heeft wat het is, krijg ik de meest uiteenlopende antwoorden. Ouders denken op de achtergrond mee. „Beschimmeld voer”, is het meest genoemde antwoord, al vermoedt menige ouder al dat het dat niet zal zijn. Mijn volgende vraag is gemakkelijker: „Wie houdt er van een snoepje?” Zodra doordringt dat het niet langer over het voer gaat, maar over wat de kinderen zelf eten, steken ze rap hun vingers op. En op de vraag wat daar dan vooral in zit, weet iedereen het antwoord: „Suiker!” Wat die witte schilfers precies met suiker te maken hebben? Dan komt het verhaal van de suikerbiet. Hoe die in de aarde groeit, geoogst wordt en naar de fabriek gebracht. Hoe de suiker eruitgehaald wordt en dat er dan iets overblijft: suikerbietenpulp. Een restproduct waar onze koeien heerlijke melk van kunnen maken.

De ouders zijn haast meer verbaasd dan de kinderen. Om mijn lesje over restproducten af te maken, vertel ik nog van de andere reststro-

men die door koeien worden omgezet in verse gezonde melk. Zoals bierborstel –restproduct van de bierbrouwerij–, citruspulp –restproduct van de sapproductie–, en de omstreden sojaschroot. In de media wordt al snel de term ”soja” gebruikt, met alle impact die dit heeft.

En maar al te graag wordt dan vergeten dat

Wij maakten patat van die aardappels, onze koeien lekkere melk deze sojaschroot niet beschikbaar zou zijn als mensen geen soja gebruikten.

Verder verwerkten koeien ook nog eens veel voedsel dat niet verkocht wordt. Enkele jaren geleden konden boeren hun aardappels niet kwijt aan de supermarkten. Op het erf verscheen een grote bult aardappelen. Wij maakten er patat van, onze koeien lekkere melk. Een heel bijzondere afvalverwerker, onze koe!

83

Kennis van zaken TEKST: BART VAN DEN DIKKENBERG BEELD: UNSPLASH

Koffieprut weert slakken uit de tuin en is ideaal als meststof voor planten. Ook helpt het beton steviger te maken. En dat is nieuw.

Energieopslag is nog altijd een heet hangijzer bij de overstap op duurzame stroom. Batterijen zijn duur en de opslagcapaciteit is beperkt. Daarin wil Antora Energy uit de VS verandering brengen. De door Bill Gates gesteunde start-up heeft een systeem bedacht

LIFESTYLE

84

om hernieuwbare energie tegen de laagst mogelijke kosten op te slaan in een zeecontainer bij een temperatuur van 2000 graden Celsius. Deze kan vervolgens efficiënt worden gebruikt voor industriële proceswarmte of omgezet in elektriciteit.

Levensreddend bandje Elke zomer sterven mensen door verdrinking. Dat moet anders kunnen, meent directeur Saar Shani van het Israëlische bedrijf NeoMare. Het bedrijf presenteerde in september de Lifesaver. Het levensreddende apparaat ziet eruit als een polsbandje. Wanneer iemand onder water raakt, laat hij de polsband met een druk op de knop in no time een ballon opblazen die de drenkeling drijvend houdt.

Beton met koffieprut Beton dat langer meegaat. Daar tekenen opdrachtgevers voor. Het scheelt in de kosten voor onderhoud en vervanging.

Onderzoekers van de Australische RMIT University hebben ontdekt dat beton 30 procent sterker wordt wanneer ze 15 procent van het zand vervangen door koffiedik. Eerst verwarmen ze de drab tot 350 graden Celsius om het vocht verdampen en de chemische structuur te veranderen.

Co-hoofdauteur Shannon KilmartinLynch: „Onze resultaten bieden een innovatieve manier om de hoeveelheid organisch afval aanzienlijk te verminderen.” Daarnaast kan het wereldwijd elk jaar de winning van zo’n 5 miljard ton zand voor de bouw schelen.

BOUWTECHNIEK

GOEDKOPE ENERGIEOPSLAG

Een polsbandje uit Israël kan levens van drenkelingen redden

BESTELBUSJE WORDT CAMPER Een camper kopen, loopt nogal in de papieren; sommige campers kosten meer dan 100.000 euro. Maar die prijs kan fors omlaag met de aanschaf van twee campermodules van het Spaanse bedrijf VanCubic. Het idee is: neem een lege bestelbus met een minimale laadvloer van 2,70 meter lang en een hoogte van 1,90 meter.

Schuif door de achterdeuren een lounge-en-slaapmodule en een keuken-en-douchemodule naar binnen.

Elk van ongeveer 350 kilogram. In een handomdraai is het werkpaard omgeturnd in een volwaardige camper.

De vakantie kan beginnen. Prijzen beginnen bij 15.990 euro voor het eenvoudigste set modules. Ze lopen op tot 23.990 euro voor de luxe Premium-variant.

Israëls Iron Dome luchtverdedigingssysteem

Iron Dome, ontworpen om tot 70km ver weg afgevuurde korte-afstandsraketten, mortieren, artilleriestukken en drones te onderscheppen, bestaat uit een radar, controlecentrum en lanceerders, en kost $50 miljoen Iron Dome 50km LIBANON Doelen

Tamir interceptor

GAZASTROOK WEST BANK

Tel Aviv

3. Lanceerders:

Kunnen elk 20 raketten afvuren 3

Jeruzalem

Tamir interceptor Lengte: 3m Gewicht: 90kg Kosten per stuk: $80.000

3

ISRAËL

Systeem ontwikkeld door staatsbedrijf Rafael Advanced Defence Systems.

Batterijen momenteel op 10 plekken in Israël gestationeerd 1

1. Radar: Kan tot

3

2.

Controlecentrum: Schat dreiging in – negeert raketten die op onbewoond gebied zijn gericht 2

1.000 afzonderlijke doelen onderscheiden Bronnen: Rafael Advanced Defence Systems, Janes, Reuters © GRAPHIC NEWS

MILITAIR 85

Ik kende het woord genie alleen ”in de betekenis van iemand die buitengewoon intelligent is”

86

Bijzondere posten in de zorg DEEL 1

Tussen stoere mannen Het was wel even wennen toen Sharon Diepeveen (25) uit Rhenen in 2021 werd aangenomen als verpleegkundige in het Centraal Militair Hospitaal (CMH) in Utrecht. „Ik moest wennen aan de directieve communicatie en heb me de rangen en standen zo veel mogelijk eigengemaakt.” Nu voelt ze zich er als een vis in het water. „Met korte wachtlijsten, orde en structuur.”

TEKST: AD ERMSTRANG BEELD: TINEKE VAN DER EEMS

87

Mijn werk

Je hoort dat ” het gewoon mensen zijn die ingrijpende situaties moeten verwerken”

Z

e wist al op relatief jonge leeftijd dat ze de zorg in wilde. „Om iets te betekenen voor anderen. Maar wat me het meest zou liggen, wist ik toen nog niet.” Na haar opleiding als verpleegkundige aan het Hoornbeeck College in Amersfoort bleef Sharon nog korte tijd werken op haar laatste stageplek, een instelling voor mensen met niet-aangeboren hersenletsel. Daarna was het even zoeken. „Ik had graag tijdens de opleiding een ziekenhuisstage gedaan, maar stageplaatsen in het ziekenhuis waren schaars.

Toen ik naar vacatures zocht, viel mijn oog op de functie bij het Centraal Militair Hospitaal.”

De militaire wereld was je onbekend? „Ja, ik zag me voordat ik solliciteerde helemaal niet tussen de militairen bewegen. Voordat ik werd aangenomen, werden ook mijn directe familieleden gescreend. De communicatie binnen het CMH is heel direct. En dan die rangen en standen, namen en afkortingen. Toen ik de eerste keer met iemand sprak die bij de genie werkte, wist ik niet wat ik me daarbij moest voorstellen.

Ik kende dat woord alleen in de betekenis van iemand die buitengewoon intelligent is. Ik zag deze stap echter als een uitdaging. Ik wilde graag persoonlijk groeien, uit mijn comfortzone stappen en in een ziekenhuis werken.”

Wat zijn je werkzaamheden binnen het CMH? „Eén dag per week ben ik actief op de pijnpoli en verder op de dagbehandeling, die speciaal ingericht is voor kortdurende opnames. De pijnpoli in het CMH is voor patiënten die te maken hebben met acute of chronische pijnklachten is er pas een jaar. Vanaf 88

TERDEGE 16 JANUARI 2024

het begin ben ik erbij betrokken geweest en assisteer ik tijdens de invasieve pijnbehandelingen, zoals zenuwbehandelingen.

Op de dagbehandeling worden patiënten voorafgaand aan hun operatie gezien, door middel van voorbereidende gesprekken.

Tijdens deze ontmoetingen ga je wat dieper in op hun achtergrond.

Zo kom je wat meer te weten over het werk van de militairen, hun privéleven, missies, ervaringen en uiteraard het lichamelijke aspect waarvoor ze geopereerd worden, zoals sportletsel dat is onstaan tijdens oefeningen. Op de dag van de operatie volgt een opnamegesprek, na de operatie zijn we er voor de nazorg. Persoonlijk vind ik vooral die ontmoetingen fascinerend.”

Waarom? „Tijdens de voorbereiding of aan het bed hoor je over oefeningen en de impact die ze kunnen hebben op naasten en betrokkenen. Je merkt dat militairen heel bewust voor hun beroep hebben gekozen. Vaak zijn er ook in de familie-, vrienden- en kennissenkring mensen die bij defensie werken. Ook merk je dat de oorlogen die er nu zijn, hen bezighouden. Vrouwen en kinderen zijn er op ingesteld dat ze langdurig van hun man en vader gescheiden kunnen zijn.

Je hebt een beeld van flinke en stoere mannen en vrouwen, maar je ontdekt dat het gewoon mensen zijn die ingrijpende situaties moeten verwerken. Zelf heb ik een inkijkje gekregen in de verschillende werkzaamheden tijdens werkbezoeken van een dag aan landmacht, luchtmacht, marine en de marechaussee. Uiteraard heb je in alles je beroepsgeheim. Dat geldt zowel medisch als voor het militaire aspect.”

Je kent de mores van het leger, maar bent zelf geen militair. Hoe zit dat? „In het ziekenhuis werkt een mix aan militaire en burgerverpleegkundigen. Zelf ben ik burgerverpleegkundige. Dat betekent dat ik niet hoef deel te nemen aan de jaarlijkse training van militaire basisvaardigheden. Het militaire ziekenhuispersoneel is van belang om direct handelend op te kunnen treden bij calamiteiten of om ergens ter plekke hulp te kunnen verlenen. Dat er burgers zoals ik worden aangenomen, heeft te maken met de bezetting van het team.

Er zijn –zoals dat binnen defensie heet– burgerstoelen beschikbaar binnen de verschillende teams.

Mijn directe chef is een vrouw, een ex-militair. In het ziekenhuis zelf vallen de verschillen weg. Je draagt dezelfde uniformen en doet dezelfde werkzaamheden. Alleen bij speciale gelegenheden, zoals een jubileum, komt het militaire aspect naar boven.”

Waarin verschilt het patiëntenaanbod met dat van een gewoon burgerziekenhuis? „Het betreft vooral mannen, in de leeftijd van achttien tot pakweg zestig jaar. Ze hebben gemeen dat ze heel gemotiveerd zijn om te herstellen, zodat ze snel weer inzetbaar zijn. Daar zijn de behandelingen ook op gericht. Alles gaat hier met de grootste mogelijke orde en discipline. Zelden komt een patiënt te laat en er zijn korte wachtlijsten.

We werken wel samen met het UMC Utrecht, waarvan we soms patiënten overnemen om daar de wachtlijsten te verkorten.”

Viel het tegen in die heel andere wereld? „Nee. Ik moest natuurlijk wel even wennen, voornamelijk aan de directieve communicatie. Nu kan

ik dat alleen maar waarderen en voel ik me er prima thuis. De sfeer is open, de lijnen zijn kort en je weet wat je aan elkaar hebt. Je wordt in je waarde gelaten, ook als het gaat om het uitdragen van je geloof.”

Daarin ben je eenling? „Zo voelt het niet, er zijn meer collega’s met een christelijke achtergrond, maar dat weet je bij binnenkomst nog niet. Verder is het team vrij gemêleerd. Zo heb ik ook een aantal collega’s met een roomskatholieke achtergrond. Ik heb er nooit een geheim van gemaakt dat ik kerkelijk actief ben ik Rhenen.

Als er dan vragen komen over mijn zondagsbesteding of geloof, leidt dat eerder tot echte gesprekken dan tot afkeer.”

Heeft je werk je veranderd? „Zeker, op meerdere terreinen. Zowel wat betreft het vakinhoudelijke handelen als verpleegkundige als op het persoonlijke vlak. De open gesprekken met patiënten, maar ook met collega’s, onder andere over het geloof, maken dat je beter weet waar je voor staat.”

Je bent er niet zomaar weg? „Voorlopig niet. Alles is goed geregeld, het werk is dynamisch en er zijn volop mogelijkheden om door te leren en te groeien. Het is een klein ziekenhuis. De meeste collega’s kennen elkaar en het voelt hier best huiselijk aan.”

Je kunt ook zelf militair worden. „Dat zie ik niet gebeuren, militair zijn is een keuze voor een bepaalde levensstijl. Door oefeningen of missies heb je een andere invulling van de zondagen dan ik nu gewend ben. Daarnaast houd ik wel van stabiliteit. Als burgerverpleegkundige hoef je niet om de drie tot vijf jaar van functie te veranderen.”

89

Column

Uit de pastorie De laatste opdracht

Ds. W.A. Zondag, Dordrecht

90

„Ha, daar ben ik weer.” Het is onze trouwe loodgieter. Met een gulle lach op zijn gezicht rent hij de trap op naar de zolder. Even kijken of de pas geïnstalleerde warmtepomp functioneert. Binnen twee minuten is hij weer beneden. „Hij werkt prima, hoor!” Hij steekt z’n duim omhoog en wil gaan. „Ach, drink een kopje koffie mee”, zegt mijn vrouw.

De man twijfelt. Hij moet nog heel wat bezoekjes afleggen. In mijn herinnering heeft hij nog nooit een kop koffie afgeslagen. Dus besluit ik een duit in het zakje te doen. Dan stemt hij toe. „Vooruit, één kop koffie dan.” Nauwelijks is het zwarte vocht ingeschonken of onze vriend vertelt wat hij juist heeft meegemaakt: „Ik werd gisteren door een wat ouder echtpaar gebeld om even naar een nieuwe vaatwasmachine te kijken.

Die functioneerde niet helemaal goed. Uiteindelijk bleek het om één dopje te gaan. De man vroeg wat hij moest betalen. „Niets”, antwoordde ik. „Service van de zaak.” Ik zag dat hij wel wat anders nodig had.” De man was ernstig ziek. Hij wilde in elk geval dat zijn vrouw ‘straks’ geen zorgen zou hebben over de vaatwasmachine. Ik vroeg hem: „Kun je sterven?” De man antwoordde dat hij geen keus had. Het was een aflopende zaak. Ik vroeg nóg eens: „Maar kun je sterven, want dan moet je God ontmoeten.” De man reageerde: „Ah u bent van de kerk,

hè?” Hij vroeg: „Maar hoe moet dat dan?” Ik zei tegen hem: „De Bijbel gaan lezen en bidden. Dan zeg je maar: „Heere God, sorry dat ik U nu pas zoek, maar zou U alles wat ik verkeerd gedaan heb willen vergeven?” Ik zei: „Zoals gezegd, dit klusje is gratis, maar ik geef je wel een laatste opdracht: jij gaat God zoeken. Beloof je mij dat?” Dat deed hij”. Onze vriend houdt zijn handen omhoog en zegt: „Kijk, dát maak ik nu zo vaak mee. hè!”

Eigenlijk was ik wel een beetje ‘jaloers’: zoals hij dat kán....

Evangeliseren kan moeilijk zijn, maar óók gemakkelijk. Een paar zaken heb je nodig. In de eerste plaats oprechte liefde tot God. Het gaat immers om Zijn Koninkrijk en om Zijn eer. In de tweede plaats heb je echte naastenliefde nodig. Je wilt niet dat de ander verloren gaat. In de derde plaats heb je gelóóf nodig.

Oprecht geloof dat God het Woord dat je zaait, kan laten vallen in het hart van een medemens. En ten slotte heb je een scheut vrijmoedigheid nodig. Om niet bang te zijn Gods heerlijke Naam te belijden voor de mensen . En zit dáár niet de haper in ons falen als ‘evangelist’? Toch wel bang om afgewezen te worden... Bang dat mensen een schampere opmerking zullen maken. Bang... Paulus reikt ons in Efeze 6 het medicijn aan: bidden. Bid om déze vrijmoedigheid!

Jongeren

Jouw vragen Een jongere stuurde een vraag in over de uitleg van de laatste verzen uit het Bijbelboek van de profeet Maleachi.

Ds. A.A. Egas, Damwoude De tekst waarover het gaat, luidt: „Ziet, Ik zend u de profeet Elia, eer dat die grote en die vreselijke dag des Heeren komen zal. En hij zal het hart der vaderen tot de kinderen wederbrengen, en het hart der kinderen tot hun vaderen; opdat Ik niet kome, en de aarde met de ban sla.”

Samen met jullie wil ik graag luisteren naar wat de Heere ons hier te zeggen heeft. De vraagsteller denkt dat het daadwerkelijk gaat om de terugkeer van de profeet Elia. Ze veronderstelt dat het gaat om de ontmoeting met de Heere Jezus op de berg der verheerlijking, en vraagt zich af hoe het zit met het vervolg van deze tekst.

Laat ik eerst duidelijk maken dat het hier niet gaat om Elia zelf.

Je kunt deze woorden ook zo

vertalen: „Ik zend u een profeet als Elia”. Dat stemt overeen met wat de engel in de tempel tegen Zacharias zegt, wanneer hij de geboorte van Johannes de Doper aankondigt. De engel citeert dan de woorden van Maleachi: „En hij zal heengaan in de geest en de kracht van Elia...”

Het optreden van Johannes de Doper doet denken aan Elia.

Met de komst van deze profeet begon een nieuwe periode in het volksleven van Israël, namelijk een periode waarin de profeten opriepen tot bekering. Johannes en Elia deden beiden hun werk in een kemelsharen mantel en met een leren riem om, en riepen met kracht het volk op tot bekering.

Een nieuwe periode breekt aan met de prediking van Johannes de Doper: de komst van het Koninkrijk der hemelen. Dat sluit aan bij de vervolgwoorden uit Maleachi: Hij zal het hart van de vaders tot de kinderen terugbrengen en ook andersom, het hart van de kinderen tot de vaders. Dit heerlijke beeld schetst een verzoening tussen de generaties. Het is een belofte dat de onderlinge verhoudingen binnen het volk van Israël hersteld worden, maar ook met de Heere, de Koning van dat volk. Het zal vrede zijn. Die vrede is alleen te krijgen in de weg van bekering.

Daar duiden de woorden ”hart” en ”terugbrengen” op. Dit mag vandaag nog gelden.

Misschien heb jij het thuis wel moeilijk, bots je vaak met je vader of moeder. Vraag dan om de vervulling van deze belofte. Want er staat ook nog bij dat door de prediking van Johannes velen zich zullen bekeren. Heerlijk heeft Johannes gewezen op het Lam, Dat de zonden der wereld wegneemt.

Die prediking klinkt ook vandaag nog. De kanttekeningen zeggen er zo troostend bij: in de prediking is zo’n kracht door de werking van de Heilige Geest, dat zowel de vaders als de kinderen zich tot de Heere zullen bekeren en Hem samen zullen dienen. Is dat niet een heerlijk vooruitzicht? Wat een zegen zou dat zijn in jullie gezin.

Jongere, er is haast bij. Want in deze woorden van de profeet wordt ook gesproken over de komst van de grote en vreselijke dag des Heeren. Hierin horen wij voor onze tijd de aankondiging van de wederkomst van Christus.

Die dag komt als een dief in de nacht. Daarom leg ik de vraag aan je hart: heb jij je al tot de Heere bekeerd, ben jij tot de Heere Jezus gevlucht en heb je gesmeekt om Zijn genade? Ga toch met dit beloftewoord van Maleachi tot Hem en zeg: „Heere, hier staat dat U de harten van kinderen zult terugbrengen tot de vaderen. Heere, bekeer ook mij.”

Reacties en vragen: jouwvragen@terdege.nl 91

Potten, kruiken en ‘kladpapier’: alles van aardewerk

Tupperware van toen Overal in huis is plastic te vinden en zeker in de keuken. In Bijbelse tijden is keukengerei gemaakt van aardewerk. En dat aardewerk is onmisbaar.

Hoewel de Bijbel er niet uitgebreid bij stilstaat, komen de werkstukken van de pottenbakker tussen de regels door regelmatig tevoorschijn.

Bijvoorbeeld in het verhaal over de vrouw die een penning kwijt is. Ze steekt een lamp aan om te zoeken. Zo’n olielampje is gemaakt van klei.

TEKST: SANDOR VAN LEEUWEN BEELD: MARTHE KOK-ROUKENS

K

lei speelt in de Oudheid een belangrijke rol. De ”tichelstenen” –denk aan het Nederlandse woord ”tegel”– die de Israëlieten in Egypte maken, zijn een soort bakstenen. En wevers gebruiken zware, donutvormige gewichten van klei in hun weefgetouwen. Veel kleiner zijn de kleitabletten waarop onder andere Babyloniërs teksten schrijven. Met een naald worden spijkervormige ‘letters’ gevormd in de klei: het spijkerschrift.

In huis zijn rammelaars voor baby’s en speelgoedpaardjes voor kinderen van aardewerk. Lampjes zijn aardewerken potjes met een tuit, een lont van linnen of vlas, en olijfolie als brandstof. De oudste lampjes lijken op kommetjes met een lont, latere lampen hebben een tuit.

En zoals nu in bijna iedere keuken wel iets van Tupperware te vinden is, stond toen de keuken vol aardewerk: grote potten met een wijde opening, om in te koken, kruiken voor de opslag van bijvoorbeeld olie, wijn en meel. In het verhaal over de wijze en de dwaze meisjes bijvoorbeeld worden handzame kruikjes gebruikt om olie in mee te nemen voor de lampen.

Het voordeel van die aardewerken spullen is dat muizen en andere dieren de verpak92

king niet zomaar kapot knagen, maar het nadeel is de breekbaarheid. Valt er een pot aan scherven, dan worden die scherven zorgvuldig bewaard, zo blijkt uit Jesaja 30:14. Afhankelijk van de vorm kan zo’n scherf dienen als schepje om vuur uit de haard te halen of om water te scheppen.

Ook gebruiken mensen de scherven als ‘papier’ om aantekeningen op te maken.

In de tijd van Abraham worden potten gemaakt van laagjes natte klei, die met de hand gevormd worden, soms over een oude pot heen. Zulke potten hebben meestal een platte bodem en een grote opening. De uitvinding van de pottenbakkersschijf of de draaitafel betekent een grote verandering. In het oude Egypte is een beeldje gevonden van zo’n pottenbakkerschijf: een man op z’n hurken achter een draaischijf met daarop een vaas of pot. Op die manier kunnen mooiere en vooral dunnere potten en kruiken worden gemaakt.

Jeremia beschrijft hoe zo’n man te werk gaat als een werkstuk mislukt: de klei wordt opnieuw gebruikt en de pottenbakker probeert er een andere pot van te maken (hoofdstuk 18). Eén hoofdstuk verder moet Jeremia zo’n kruik gaan

Blik op de Bijbel

kopen en die voor de ogen van een groep vooraanstaande mannen breken, als beeld van de aanstaande verwoesting van het volk en Jeruzalem. Het geluid van kruiken die kapotgeslagen worden, gebruikt Gideon om de vijand schrik aan te jagen (Richteren 7) .

Voor archeologen zijn de vondsten van aardewerken voorwerpen waardevol. Door-

dat de klei gebakken is, blijven de (resten van) de voorwerpen goed herkenbaar. Dat maakt het voor archeologen mogelijk om opgravingen behoorlijk precies te dateren.

Een Amerikaanse Bijbelwetenschapper noemt opgegraven pottenbakkersproducten daarom de „belangrijkste kalender” voor Bijbelse tijden.

93

Begrensd Dirk Vergunst, echtgenoot, vader, opa, en rechter in Gelderland.

Door ons land lopen grote rivieren. In de bedding van de stroom vloeit het water naar de zee. De zomerdijk begrenst de rivier. Zonder uiterwaarden en winterdijken redden we het echter niet. Zware regenval en smeltende sneeuw in de bergen laten zich niet bedwingen door de zomerdijken. Dus: ”ruimte voor de rivieren”. Een mooi beeld voor het leven zelf. ”Panta rhei”, alles is altijd in beweging, nooit stilstand. De vraag is hoe we deze beweging in goede banen leiden. Daarover wordt verschillend gedacht. In westerse democratieën krijgt het maatschappelijke leven veel meer ruimte dan in een dictatuur als bijvoorbeeld Rusland.

Dat neemt niet weg dat ook in onze wereld de vrije ruimte nooit onbegrensd is. Ook wij hebben zomerdijken, uiterwaarden en winterdijken nodig. Die vinden we in de voor ons geldende regels. Ze liggen vast in onze wetten.

In veel gevallen kunnen we daarmee goed uit de voeten, de regels zijn duidelijk, we weten waar we aan toe zijn. Het water stroomt keurig in de bedding van de zomerdijk, de letterlijke tekst van de wet. Er zijn echter gevallen, waarbij de zomerdijk de gewenste bescherming niet meer biedt. Het water loopt de uiterwaarden in.

Dan moeten we vertrouwen op de winterdijken.

Die mogen niet overstromen. Daar trekt de rechter de uiteindelijke grenzen door uitleg van de wet. Ik hoorde pas een hoogleraar zeggen: „Als we alle regels strikt gaan toepassen, zoals 94

die in de wet zijn opgeschreven, een soort van stiptheidsactie, loopt de samenleving volledig vast.” De rechter begint uiteraard steeds bij de wet, maar kan daarbij niet stil blijven staan. Er is vaak meer ruimte nodig voor een goed en veilig samenleven, maar het kan ook nodig zijn de

Als goede dijkbewaker trekt de rechter de grenzen ruimte juist te beperken. Als goede dijkbewaker trekt de rechter de grenzen. De wet is voor hem een grofmazig middel om de samenleving in goede banen te leiden. Hij mag geen letterknecht zijn. Anderzijds moet hij altijd oppassen voor grensoverschrijding, hij is maar een oliemannetje, en geen wetgever of zedenmeester.

Bescheidenheid siert de mens, maar zeker ook de rechter, als hij op zijn plaats is.

Tips van v Teuunie

Schoon en droog De meeste mensen gebruiken bij het aansteken van de kachel aanmaakblokjes. De bekende, witte blokjes branden snel en fel, maar zijn verre van milieuvriendelijk. Ze worden meestal gemaakt van paraffine. De bruine blokjes branden iets minder fel en zijn in milieuvriendelijke varianten verkrijgbaar. Die zijn bijvoorbeeld gemaakt van geperst hout uit ecologisch beheerde bossen.

Je kunt aanmaakblokjes ook zelf maken. Neem hiervoor het pluis uitt het rooster van de droger. Kneed er een beetje vaseline door en draai er bolletjes van ter grootte van een stuiterbal. Bewaar ze in de ”vakjes” va an een kartonnen eierdoos. Scheur stee eds één ”vakje” af als je een aanma aakblokje nodig hebt. Je kunt de bolletjes ook in een leeg toiletrolletje doe en en dat dichtvouwen. Een leuk werk kje in het kader van hergebruik.

TEKST: TEUNIE LUIJK BEELD: MARTHE KOK-ROUKENS

Echt Zwitsers Hoewel er al enkele jaren gesproken wordt over een verbod op houtkachels, zijn er nog altijd veel mensen die hun huis of tuinkamer met hout verwarmen. Het aanleggen van een vuurtje is een vaardigheid.

Door ervaring word je er steeds handiger in. Vaak wordt er een mooi torentje van aanmaakhoutjes gemaakt, dat aan de onderkant aangestoken wordt. Het is beter om de Zwitserse manier te gebruiken.

Je stookt dan precies omgekeerd en begint dus bovenaan. Hierdoor veroorzaak je minder rookoverlast.

Eigen hhaard is gooud waard Sn nel en (minder) fel et (of eigenlijk creosoot) in je Roe hoorsteenkanaal is natuurlijk heel sch gevvaarlijk. Het kan gemakkelijk onttvlammen, met een schoorsteenbrand tot gevolg. Let er daarom op, dat je altijd hoon en droog hout stookt. Dan zal er sch nder snel roetvorming optreden. min n ouderwetse tip tegen roetvorming: Een e regelmatig aardappelschillen in de doe chel. Je kunt ze opsparen, zodat ze wat kac ogen, en dan bijvoorbeeld eens per dro week opstoken.

95

Ontbijten op z’n best

Deze broodpudding met warme vanillesaus is heerlijk als ontbijt of voor bij de koffie, en op en top winters.

TEKST: ANNA YILMAZ BEELD: RENATE BLEIIJENBERG-VAN LEEUWEN

96

Culinair

Broodpudding: * 300 g volle melk * 175 g lichte basterdsuiker * 300 g oud wit- of bruinbrood, in stukjes gescheurd * 200 g slagroom * 3 eieren * 2 tl kaneelpoeder * 100 g rozijnen * 1 grote appel, geschild en in stukjes Vanillesaus: * ½ vanillestokje * 250 g slagroom * 100 g volle melk * 4 eidooiers * 60 g suiker Verder nodig: * roomboter, om in te vetten * poedersuiker, om te bestuiven * vierkante bakvorm 20x20 cm BEREIDING

Broodpudding:

* Doe de melk met de lichtbruine basterdsuiker in een steelpan en verwarm dit al roerend tot de suiker is opgelost. * Verwarm de melk en doe die daarna in een kom, samen met de broodstukjes en slagroom. * Roer alles goed door en laat het 30 minuten staan. * Verwarm de oven voor op 200 graden en vet de vierkante vorm in met roomboter. * Roer de eieren en de kaneel door het broodmengsel en meng daarna de rozijnen en de stukjes appel erdoor. * Schep het mengsel in de bakvorm en strijk dit glad. * Bak de broodpudding in 40-45 minuten gaar. * Als de bovenkant van de broodpudding te donker wordt, kun je hem afdekken met aluminiumfolie. * Na het bakken zakt de broodpudding iets in, dat hoort zo. * Serveer de broodpudding lauwwarm. Strooi er wat poedersuiker overheen en doe er warme vanillesaus bij.

Vanillesaus:

* Snijd het vanillestokje doormidden. Je hebt een half stokje nodig. Schraap het merg eruit. * Doe het merg met het halve stokje in een pannetje, samen met de slagroom en de volle melk en breng dit aan de kook. * Meng in een kom de suiker met de eidooiers en roer alles goed door elkaar. * Giet al roerend de helft van de kokende room op het eimengsel en roer goed door elkaar. * Giet alles weer terug in de pan en verwarm het al roerend op een laag vuurtje, tot de vanillesaus dikker wordt. Niet laten koken. * Haal de pan van het vuur en giet de saus door een fijne zeef om het stokje en eventuele klontjes eruit te halen.

Anna Yilmaz

INGREDIËNTEN

CROISSANTS Vaak houd ik restjes brood over, waar ik croutons van maak voor in de soep of heerlijke wentelteefjes als ontbijt. Je kunt er ook zo’n lekkere broodpudding van maken. Meestal wordt hiervoor wit- of bruinbrood gebruikt, maar voor de verandering kun je ook ‘oude’ croissants nemen.

Verder gebruik ik alleen wat rozijnen, maar je kunt met verschillende gedroogde vruchten variëren of er enkele noten aan toevoegen.

De combinatie met warme vanillesaus is heerlijk en echt winters. Eet de broodpudding als ontbijt of neem na het eten nog lekker een stuk bij de koffie!

97

Puzzel Jenneke van der Jagt & Miranda van der Hart

de winnaar) gaan mee naar de volgende ronde.

5. Stuur oplossingen op één briefkaart (gebruik alleen een envelop als u een gefrankeerde retourenvelop meestuurt) naar: Miranda van der Hart, Kersenweg 1 A 4416 PT Kruiningen of naar puzzelbox@ kliksafe.nl. Vermeld de puzzelnummers en uw adres.

6. Zendt u voor het eerst in, zet dan ‘nieuw’ op uw briefkaart.

7. Prijswinnaars verliezen hun punten als ze een jaar niet hebben ingezonden.

Ze beginnen dan weer met nul punten.

1. Elke goede oplossing levert punten op. Hebt u vragen over puzzelaantal e.d., stuur dan een aan uzelf geadresseerde, gefrankeerde retourenvelop mee.

2. Zolang de antwoorden nog niet in Terdege staan, kunt u uw puzzeloplossingen inzenden (eventueel twee afleveringen tegelijk).

3. Eén inzending per abonnementadres.

4. Wie in totaal 200 punten heeft, ontvangt een prijs.

Overgebleven punten (staan vermeld achter de naam van

C-9 WEGSTREPER

U

O

K

S

E

I

R

V

IJ

N

F

R

I

E

S

3 PT

L

P

B

N

E

R

O

N

E

W

I

S

P

W

T

anijsdrank – arren – bal – beker – bob – chocomel – col – duffel – finish – Fries – geul – glad – haak – houtvuur – jaargetij – kind – koude – lampion – langlaufen – lofrede – meren – noren – prijs – polkabrok – redden – schaatspret – scheuvelen – skiën – sleeën – sneeuwbui – sneeuwpop – snert – sokken – stelt – stunt – tocht – vrieskou – wak – wanten – wind – winnaar – wit – ijsschots – ijsstoel – ijzel – zonnig

A

O

N

E

R

R

A

I

A

I

N

N

S

I

E

B

P

O

R

S

O

K

K

E

N

I

E

T

N

L

N

W

I

T

T

S

A

N

I

D

S

R

O

N

T

E

U

P

E

O

P

A

G

A

N

H

E

H

A

E

L

E

M

O

C

O

H

C

E

R

D

M

C

A

R

E

E

A

J

H

L

O

F

R

E

D

E

S

R

P

V

N

L

A

T

K

U

L

E

O

T

S

S

IJ

S

U

S

G

A

S

A

T

E

G

N

E

E

IJ

T

T

E

IJ

I

R

L

B

V

F

R

E

D

D

E

N

A

H

R

N

G

E

R

U

F

E

T

U

A

C

U

A

C

P

N

E

E

O

U

U

K

N

O

L

O

T

H

S

A

O

T

E

K

R

D

E

A

K

G

L

S

C

L

E

Z

IJ

N

L

I

U

B

W

U

E

E

N

S

Inzenden: het woord dat overblijft.

98

SPELREGELS:

TERDEGE 16 JANUARI 2024

Puzzels

A-9 BIJBELSE WINTERPUZZEL 2 PT

De onderstaande woorden staan zigzag door de puzzel. Streep alle woorden weg, het volgende woord begint direct na het vorige woord. Begin in de linkerbovenhoek met winter. Maak van de overgebleven letters een tekst. winter – wolk – stormwind – donker – vorst – woest – donderslag – sneeuwwit – hagel – regendruppel – stormen – ijs – sneeuwtijd – wind – stortregen – rijm – noordenwind – storm – bliksem – koude Inzenden: de gevonden tekst.

B-9 KRUISWOORDPUZZEL

W

D

O

O

L

O

O

R

M

E

R

V

O

R

I

R

R

W

K

S

T

Z

W

K

N

IJ

T

S

N

T

E

N

G

A

L

E

I

B

O

L

W

A

A

W

U

S

G

G

S

R

N

D

D

E

O

E

F

W

E

E

N

S

T

E

G

D

T

S

E

O

T

I

D

L

R

E

D

D

N

O

E

L

S

E

H

A

G

E

V

G

E

N

O

R

P

S

T

O

T

D

N

Z

O

D

A

D

R

U

P

T

M

R

D

S

I

W

D

W

U

E

E

B

R

N

E

E

D

T

E

W

IJ

T

A

E

N

S

S

IJ

T

E

R

O

R

T

R

E

N

R

IJ

N

V

R

D

E

R

M

E

S

E

G

E

S

M

N

O

O

E

T

O

K

IJ

K

F

M

R

O

T

D

W W

N

O

U

D

E

I

L

B

R

D

S

D

N

E

N

4

5

6

I

2 PT

Horizontaal: 1. lekkernij, 4. niet gaar, 8. stamppot, 10. eenheid, 12. krul, 13. visgerei, 15. Europeaan, 16. drank, 17. kers, 19. belemmering, 21. kiem, 22. agenda, 24. familielid, 25. ooit, 27. baai, 29. rivier in Duitsland, 31. vader van David, 32. oppervlaktemaat, 33. roem, 34. verf, 36. gratie, 38. familielid, 41. onfraai, 44. rivier in Zuid-Holland, 46. klein kind, 47. kunststof, 50. persoonlijk voornaamwoord, 51. vogel, 53. uitslag, 54. teer, 55. boom, 57. hoogste punt, 58. voorkeur, 59. Europeaan, 61. hard, 62. vogel, 63. dierenvet.

Verticaal: 1. horde, 2. vaarwater, 3. in orde, 5. uitroep, 6. effen, 7. alg, 8. veer, 9. deel van een motor, 11. leesteken, 13. vaartuig, 14. vogel, 16. zuiver, 17. bericht, 18. lied, 20. moeder, 22. solide, 23. uitlaat, 26. vogel, 28. haper, 30. dierenverblijf, 31. boom, 35. oogst, 37. emmer, 39. zangstuk, 40. deel van het jaar, 42. Filistijnse stad, 43. kledingstuk, 45. soort stof, 48. toeloop, 49. gevangenis, 52. overal, 54. steek, 56. op, 58. vaas, 60. muzieknoot, 61. bergruimte.

Inzenden: het woord dat ontstaat op 7-25-579-21-30-38-42-4-31-55-22-33.

1

2

3

8

9

12

13

16

14 18

27

29

30

32 36

38 43

47

51

52 55

48

59

39

40

44

45

49

50 54

57

58

60 62

28

53 56

24

34

37

42

20

31

33

46

19 23

26

35

11 15

22

25

41

10

17

21

7

61 63

16 JANUARI 2024 TERDEGE

99

Column

Hevige pijn Ambulancechauffeur Jan de Vries en meldkamercentralist André Nieuwkoop schrijven om de beurt een column.

We krijgen een melding van een man die hevige pijn in zijn buik heeft en op de grond ligt te kronkelen. Als we zijn huis binnenstappen, zien we de patiënt liggen. Vanwege de pijn heeft hij enorme bewegingsdrang.

De man heeft het gevoel dat hij in zijn kruis is getrapt. Het is hetzelfde gevoel als toen hij vorig jaar op de stang van zijn racefiets was gevallen, vertelt hij. Toch klopt er iets niet, want zijn gezicht is asgrauw en hij zweet hevig. Ik haal alvast de brancard en mijn collega plaatst een infuusnaald, zodat we hem pijnmedicatie kunnen geven. Zodra hij op de brancard ligt, komen er weer hevige pijnscheuten.

De man vertelt dat hij het de laatste tijd enorm druk op zijn werk heeft. Hij is bezig is om zijn zaak over te dragen en kan over drie maanden eindelijk met pensioen. Hij kijkt me aan en zegt: „Hopelijk is het geen groot probleem.” Maar ik lees angst in zijn ogen. Het lijkt wel doodsangst.

Ik spreek mijn onderbuikgevoel uit en sis tegen mijn collega: „Als hij er maar niet mee ”stopt””.

Nog geen minuut later stopt zijn hartslag en moeten we gaan reanimeren. Ik vraag met spoed een tweede ambulance erbij en start met hartmassage. Gelukkig alarmeert de meldkamer ook burgerhulpverlening en al snel komt iemand op blote voeten, met een nat T-shirt 100

aan en nat haar, de kamer in rennen. Het blijkt een collega van ons te zijn die vlakbij woont en de burgeroproep kreeg, terwijl hij onder de douche stond. Hij heeft zich zonder zich af te drogen aangekleed en is meteen gekomen. Hij neemt de hartmassage over, zodat wij vervolg-

Maar ik lees angst in zijn ogen; het lijkt doodsangst handelingen kunnen uitvoeren. Wát we echter ook doen, de patiënt krijgt geen hartslag meer.

Zwijgend rijden we later terug naar de post. De woorden van de man echoën nog na: „Over drie maanden ga ik met pensioen...” Zo spreek je met iemand en zo is zijn leven voorbij.

We praten er nog even over na. Zo’n incident hakt er altijd in. Een gesprongen buikslagader blijkt de oorzaak.

Puzzels

D-9 RONDOPUZZEL 2 PT

De woorden van vier letters invullen rond het cijfer.

Met de klok mee.

1. teer, 2. borduurgaas, 3. gebrek, 4. vaartuig, 5. roofdier, 6. speeksel, 7. handschoen, 8. paard, 9. metaal, 10. afmeting, 11. gerecht, 12. onlangs, 13. leeg, 14.

Joodse maand, 15. snee, 16. vleesgerecht, 17. grondsoort, 18. haas, 19. vreemd, 20. gemeen, 21. wroeging, 22. meer, 23. flets, 24. brandgang, 25. schade.

Inzenden: de twee woorden die ontstaan op regel 1, 6 en 11.

OPLOSSINGEN A-6/7. Galaten 4:4.

B-6/7. Horizontaal: 1. Vasthi, 5. versie, 10. toe, 12. lui, 13. ader, 15. pst., 17. Wouw, 19. mam, 20. Medië, 22. nut, 23. rotonde, 25. kloek, 27. eloge, 29. oom, 30. ark, 32. fel, 33. rok, 34. danig, 36. fan, 38. ijs, 39. vin, 40. ere, 42. si., 43. wandeling, 44. ic, 46. lee, 47. zet, 48. pi, 49. gas, 51. repos, 53. bal, 54. rad, 56. log, 57. das, 58. barok, 60. barst, 61. filiaal, 64. ver, 66. match, 67. kno, 69. elan, 71. kit, 72. nota, 73. mud, 75. pur, 76. shaker, 77. koffie. Verticaal: 1. vlam, 2. stem, 3. tor, 4. he, 6. el, 7. ruw, 8. Sion, 9. erwt, 11. esdoorn, 14. dakloos, 15. pet, 16. tin, 18. uurglas, 20. mok, 21. Ede, 23. rem, 24. elf, 26. ook, 28. oef, 30. aandeel, 31. kielzog, 33. rijzig, 34. diner, 35. gries, 37. nihil, 39. val, 41. ent, 45. karamel, 48. passant, 50. sar, 52. positie, 53. bar, 55. dof, 57. dal, 59. kim, 60. bah, 62. lak, 63. act, 64. vers, 65. Rama, 67. korf, 68. oase, 70. nuk, 72. nuf, 74. de, 75. po. Wonderlijk, Raad, Vredevorst.

C-6/7. 1. gering – garage – etmaal, 2. effect – terwijl – lijster, 3. zuivel – lorrie – editie, 4. exodus – straal – legaat, 5. gratis – stress – snater, 6. Engels – strofe – ekster, 7. nieuws – struis – sectie, 8. direct – torero – ordner, 9. eivorm – merrie – essaai, 10. akelig – gardoe – etiket, 11. defilé – eureka – advent, 12. verval – lariks – sadist, 13. enigma – Afrika – agnost, 14. nestel – leraar – regiem, 15. troost – terras – snedig. Gezegende adventstijd en kerstdagen.

D-6/7. 1. ambitie, 2. hamster, 3. stamper, 4. schamel, 5. koplamp, 6. bekwaam, 7. hofdame, 8. karamel, 9. drammer, 10. mammoet, 11. amfibie, 12. tamboer, 13. diamant, 14. paramat, 15. Wehkamp, 16. anagram.

Bethlehem Efratha.

1

2

3

4

5

9

10

14

15

19

20

A 6

7

8

11

12

13

16

17

18

A

A 21

22

23

24

25

WINNAARS 600 punten: E. Luteijn, Kapelle (5); G.T. Kisteman-Hendriksen, Punthorst (15); 1000 punten: W.G.A. Horssen-Klop, Aalst (5); 2000 punten: J. Schouten, Stroe (4); 2400 punten: Fam. Schuurman, Genemuiden (1); S. van de Vorst, Middelburg (1); 2800 punten: C. Bezemer, Rotterdam (2); 3200 punten: A. van de Brenk-Moens, Ochten (8); G. de Jager-Eisma, Wouterswoude (14); 4000 punten: D. van den Berg-Vos, Hedel (0); 4600 punten: T. Krol-Pranger, Wouterswoude (8); 5000 punten: L. Hoogenboom, Montfoort (2); E.M. van de Spek-Baas, NieuwLekkerland (4); 5200 punten: M. Boer-Hak, Nieuw-Lekkerland (5); 5400 punten: A. Ridders, H.I.-Ambacht, (4); A. Willemse, Oost-Souburg (2); D.H. Duijster, Barneveld (2); 5800 punten: C.P. de Voogd, Vrouwenpolder (4); A. van Herwijnen, Werkendam (7); 6000 punten: A. VierbergenMeijer, Veenendaal (5); 6200 punten: H.G. Heijboer-Chevalking, Zoetermeer (0); 6400 pun-

ten: J. Meijer-Voortman, Krimpen a/d IJssel (3).

Graag bij de volgende oplossingen aangeven welk boek u kiest: • ”Schuurtjesvolk”, door Huib de Vries; • ”Thuiskomen”, door ds. W. Harinck; • ”Ethiek van een bedreigde kerk”, door Arthur Alderliesten; • ”Nu vindt mijn hoop zijn ankergrond”, door ds. H. Brons; • ”Israël. Volk tussen liefde en haat”, door ds. W. Silfhout; • ”Tussen boer en bord”, door drs.

J.A. Schippers (red.); • ”Bijbelse wijsheid”, door René Heij; • ”Getrouwd of ongetrouwd”, door ds. C. Sonnevelt; • ”Kom naar de Levensbron”, door J.H. Mauritz; • ”Zij zocht het toekomende”, door S.A.C. Hoogendijk; • ”Op de vlucht voor thuis”, door W.B. Kranendonk; • ”Wat niet verloren is”, door Nelleke Wander.

Meer informatie: www.debanier.nl 16 JANUARI 2024 TERDEGE

101

Wonen op nummer Aflevering 8: Het gezin van Steven en Isabelle de Feijter uit Biervliet, met Aimée (4), Louise (3) en Estelle (1) // Ze zochten een klushuis, maar het werd compleet zelf uitgevoerde nieuwbouw, aan de Braakmanlaan 40.

Een week voor ”ons trouwen is er ingebroken”

TEKST & BEELD: NIEK STAM

102

HUIS: „Steven is een klusser, dus toen we in 2018 trouwden, zochten we een echt klushuis: iets ouds om op te knappen. Er stond hier in Biervliet niet zo veel geschikts te koop, maar ineens kwam dit kavel op ons pad. Het werd nieuwbouw dus, maar wel in oude stijl. Steven heeft het huis samen met z’n jongere broer gebouwd. Ook ouders, familie en vrienden hielpen mee, zonder hen was het nooit gelukt.”

KLUSSEN: „Ja, dus. Er zijn wat kleine dingen die nog gedaan moeten worden, maar we wonen hier met veel plezier en zijn echt blij met dit plekje. Het leuke is dat Stevens oma later naast ons is komen wonen, op nummer 40a.”

LIEVELINGSPLEK: „Als er tijd voor is, zitten we graag op de bank samen – maar we zitten net zo lief aan de eettafel, of ’s zomers buiten. De kinderen spelen graag met zand, de schommel of op de trampoline. Daarom willen we een veranda bouwen.

Isabelle staat graag met de kinderen in de keuken om iets te bakken of te koken. Favoriet in de omgeving is een tochtje met de bakfiets, of ’s zomers varen op het Veerse Meer.”

LEUK VOORVAL: „Een week voor ons trouwen is er ingebroken: er was schade aan ramen en deuren, en al Stevens gereedschap was meegenomen. Dat voorval zat nog vers in ons geheugen toen we de eerste week na ons huwelijk ’s nachts geluid hoorden, en het licht beneden aansprong. Samen zijn we gaan kijken, Steven voorop met een stok. Er was niemand. De boosdoener bleek een deur waar nog geen deurklink op zat, waardoor hij openzwaaide.

Loos alarm, gelukkig.”

103

R E C R E A TIE PA R K DE MA R K PL A S Kom genieten in hartje Betuwe

Vakantie plannen maken?

bij de Markplas gelegen aan prachtig natuurwater!

Diverse accomodaties zoals Glamping Lodges, camping, camperplaatsen, B&B en luxe vakantie chalets (zomer 2024).

MARKSTRAAT 1 • OPHEUSDEN • ONLINE BOEKEN DEMARKPLAS.NL

Gvanaf eniet an de rust, vbegin maart d e r1uapril imte tot en de interessante o mgeving kortingen

In het mooiste stukje heuvelland Wij wensen u alles wat wenselijk is en een goede gezondheid voor 2024!

Epen, Zuid-Limburg | 043-4551742 | www.inkelshoes.nl

ZOMER‘24

BOEK NÚ JE FAVORIETE PLEK!

kamperen • stacaravans • chalets • groepshuizen

www.kleinebelties.nl

Column

Opgewekt Alette Koorneef is getrouwd en moeder van drie jonge kids.

Woont in de buurt van de Goudse glazen. Schildert met woorden en tekentablet.

Het is halverwege de dinsdagavond als mijn man opstaat van de bank. „Ik ben moe, ik ga naar bed”, deelt hij mee. Ik kijk hem geschokt aan. „Maar het is hálftien!” Ik weet heus wel dat hij vroeg, vroeger dan ik, uit bed moet.

Maar voor mij begint de avond net.

Ik ben altijd al een avondmens geweest.

Het zit diep in mijn genen. Dat is gezellig op verjaardagen. En handig als je de volgende morgen een deadline hebt en nog even tot over twaalven doortikt. Maar het is ook heus ingewikkeld. Als de kinderen om halfzeven op mijn bed springen. Als er wordt verwacht dat je je schikt naar de tijden van school en werk en al het andere wat naar mijn idee best een uurtje later mag.

Natuurlijk, het is ook mijn diepe verlangen om iedere dag om zes uur op te staan. Om in alle vroegte te ontwaken, stille tijd te houden en iets te proeven van ”de morgenstond heeft goud in de mond”. Maar als ik het probeer, voelt het alsof ik een jetlag heb en verlang ik halverwege de middag alleen maar naar mijn bed.

Ik vraag het Google: „Kan ik een ochtendmens worden?” Er is genoeg te vinden. Ervaringsverhalen, meningen van deskundigen. Ik lees over chronotypes en de biologische klok en ontdek

dat er een wetenschappelijke verklaring is voor het feit dat ik het liefst de dekens ver over mijn hoofd trek als de wekker om halfzeven rinkelt.

Kijk, dat troost toch.

De volgende morgen is het nog donker als de slaapkamerdeur langzaam kiert. Een klein

Ik vraag het Google: ”Kan ik een ochtendmens worden?” meisje in pyjama gluurt om het hoekje. Ik glimlach. Een paar jaar geleden had ik gezucht.

Geprobeerd om haar terug te leggen. Maar al lukt het me niet om mijn bioritme om te gooien, ik leer wel iets anders. Ik probeer elke nieuwe morgen dankbaar te ontvangen. Want elke dag is een geschenk. Of je nu een ochtend- of een avondmens bent.

105

Volgende keer

Terdege is een reformatorisch familieblad en verschijnt elke twee weken. Terdege is een onderdeel van Erdee Media Groep (EMG). EMG legt van abonnees gegevens vast voor de uitvoering van de (abonnee)overeenkomst en om u te informeren over producten en diensten van EMG.

Postadres: Terdege, Postbus 613, 7300 AP Apeldoorn Bezoekadres: Laan van Westenenk 12, 7336 AZ Apeldoorn Telefoon (algemeen): 055 - 5390333 Fax: 055 - 5419318 E-mail: redactie@terdege.nl Directie: ir. C. Heutink Hoofdredactie: dr. ir. S.M. de Bruijn Bladmanager: Jeannette Zeeman-van Grol, tel. 055 - 5390333 Chef-redacteur: Gisette van Dalen-Heemskerk, tel. 055 - 5390333 Redactie: Jacomijn Ariakhah-Hoekman, Martijn den Hollander, Annemieke Fieret-van den Berg, Huib de Vries, Karolien de Jager Vormgeving: Marthe Kok-Roukens, Jendy Pieterse, Esther Karman-Rap Communicatie: Erica Schulenburg-Immink Abonneeservice: tel. 055 - 5390300, e-mail: abonneeservice@erdee.nl Advertenties: Tel. 055-5390499, e-mail: advertentie@erdee.nl.

ISSN: 1382-9076 IBAN: NL79 INGB 0000 7195 02 Druk: Damen Drukkers bv Werkendam Abonnementsprijs: maandincasso € 9,95 De 41e jaargang loopt tot 1 oktober 2024.

Abonnementen kunnen op elk moment ingaan.

Opzegging: Een maand voor einde abonnementsperiode, bij voorkeur telefonisch via Abonneeservice Adreswijzigingen: Schriftelijk, drie weken vóór ingangsdatum.

Aansprakelijkheid: Terdege is op geen enkele wijze aansprakelijk voor producten en diensten die aangeboden worden door adverteerders in deze Terdege.

Dit geldt ook voor de integriteit van de adverteerder.

Meer info: terdege.nl; erdeeservice.nl Het is verboden Terdege zonder toestemming op te nemen in, of ter beschikking te stellen van een leesportefeuille. Terdege is op geen enkele wijze verantwoordelijk voor de kwaliteit of integriteit van producten en diensten die in de advertenties worden aangeboden.

Voor alle in deze uitgave genoemde toekomstige data geldt Deo volente.

Terdege in braille, grootletter en digitale vorm: Terdege is in braille, grootletter, digitale en in gesproken vorm verkrijgbaar bij Bibliotheekservice Passend Lezen, tel. 070-338 15 00, E-mail: klanten@passendlezen.nl, Postbus 84010, 2508 AA Den Haag.

Haar verlies is enorm, maar God is genadig. Dat is in de kern de boodschap van Daniëlle Campbell-Vogelaar, die vorig jaar haar man verloor na een hersenoperatie.

Het is zo’n troost ”te weten dat hij bij de Heere is.”

Het kwik daalt tot rond het vriespunt, een dun laagje rijp ligt als een sluier over de natuur. Niets mooier dan juist dit moment, om buiten te koken en buiten te eten.

Maar wat heb je daarvoor nodig en hoe avontuurlijk moet je zijn?

Opnieuw staat Israël in het brandpunt van de belangstelling. Ds. W. Silfhout schreef “Israël: volk tussen liefde en haat”. „Ik zie uit naar het aanvaarden van de Messias door Israël.”

Ze stond jaren in een kaaswinkel, maar belandde door het beroep van haar man in de verkoop van verbandmiddelen en defibrillators.

Nu geeft Margreet van Schaik leiding aan Medicall Life Support.

I 2024

Colofon

JANU AR

30

De volgende Kits gaat over China!

Als wij Chinees eten, ”doen we dat altijd met stokjes”

De huizen luisteren naar de fraaiste namen, zoals Den Witten Engel, Den Bruynvisch en Het Narrenschip. Maar naar noeste havenarbeiders in boezeroen zoek je tevergeefs in de oude vestingstad Goes.

Niets missen van Terdege?

Neem nu een abonnement.

Voor iedereen een belevenis.

Hoge Hexel faciliteert: Kleinschalig en gemoedelijk park Diverse bungalows & landhuizen Overdekt zwembad Gezellige horeca Groepsaccomodaties Rust en Ruimte Zondagsrust E-chopper & fatbike verhuur

4 Bowlingbanen www.bungalowparkhogehexel.nl