RDMagazine Vakantie 3 februari by Erdee Media Groep

REIS

REFORMATORISCH DAGBLAD ZATERDAG 3 FEBRUARI 2024

Jeruzalem van de Balkan

Macedonië ging als eerste land ter wereld ofﬁcieel over tot het christendom

INHOUD

De week | Op reis met het RD

Column | Even wat anders

Reisverhaal | Noord-Macedonië

Reisverhaal | Zweden

Reisverhaal | Italië

Reisverhaal | Duitsland

Reisverhaal | Frankrijk

Prijspuzzel | Uitslag breinkrakers

Tips |Boeken en podcasts over reizen en meer

Puzzels | Sudoku, Zweedse puzzel en cryptogram

Het laatste woord | Sion

32 Schoonheid

De op een na grootste gletsjer van Europa ligt in IJsland

Kits

Kerk van Johannes in Ohrid. beeld voorpagina RD, Anton Dommerholt

Zes wereldwonderen op een rij

06 Het gesprek

Vóór corona was Kees Jan van Linden een drukbezet man 2

3 FEBRUARI 2024

Buiten

Sporen van puriteinen in Leiden

56 Recept

Ingrediënten uit alle windstreken

VOORWOORD

Parels van de verte Het Meer van Ohrid is blauwgroen. Het staat te boek als het schoonste meer op aarde en er komen parels uit – via de schubben van een vis die daar leeft en die bij ons panharing heet. In deze streek, Noord-Macedonië, verspreidde het Evangelie zich in de eerste eeuwen na Christus in snel tempo over de Balkan, dankzij Paulus’ tweede zendingsreis. Journalist Rudy Ligtenberg bezocht het land en deelt een schat aan historische kennis (vanaf pagina 18). In Zweden at Marjolein Snoeij „versgebakken kaneelbroodjes die de haast uit de dag halen”, in IJsland fotografeerde Henk Visscher de gletsjer Vatnajökull en ijslagune Jökulsárlón, en verder reis je in dit magazine mee naar een marmergroeve in Italië, het verrassende eiland Rügen en de best dichtbije Opaalkust. Ver van huis zie je soms helderder wat je van dichtbij niet zo in de gaten had. Dat merkte ook Kees Jan van Linden, die in Guinee meewerkte aan een Bijbelvertaling. Hij zegt: „De neuzen moeten dezelfde kant op staan, zeggen we in Nederland. Maar zo is het niet. De neuzen moeten naar elkaar toe gericht zijn. We moeten naar elkaar luisteren en juist ook over verschillen met elkaar in gesprek blijven.” Clasina van den Heuvel clasina@rd.nl

3 FEBRUARI 2024

DE WEEK

Zin om zelf op reis te gaan? Ook dat kan met het RD. En lees nog lekker even verder.

RD-REIS

In de voetsporen van Sisi Wie Wenen zegt, zegt keizerin Sisi (1837). Gedurende de zomer woonde ze samen met haar man keizer Franz Joseph in Schloss Schönbrunn. Het paleis stond in een parkachtige omgeving ver van de drukte van de stad. Deze zomer kunnen deelnemers tijdens een reis die door het RD wordt georganiseerd, dit beroemde slot bezoeken. Of het lukt om alle ruimtes te zien, is nog maar de vraag, want het kasteel heeft niet minder dan 1441 kamers.

Een bezoek aan de Spiegelzaal zal in ieder geval niet ontbreken. Dit is plek waar Wolfgang Amadeus Mozart op zesjarige leeftijd een concert gaf. Mooi zijn ook de tuinen en het Palmenhuis. In de tuin bevindt zich de grootste gloriëtte (een verhoogd tuinpaviljoen) ter wereld. > beleefenontmoet.nl voor meer info over de reis naar het Wienerwald, Wenen en Bratislava, die van 29 juli-3 augustus plaatsheeft.

beeld wikimedia

ACHTER DE SCHERMEN

Elke aflevering een zendeling Afgelopen woensdag hebben we de eerste aflevering opgenomen voor een nieuwe serie ”Uit of thuis”. (Heb je de eerdere afleveringen gezien?) We ontmoeten elke aflevering een zendeling. Mensen die stappen zetten waar anderen snel voor zouden terugschrikken. Marjanne Hendriksen is zo iemand. Nooit, maar dan ook nooit, zou zij zendeling worden. Toch is dat gebeurd. Eigenlijk gaat deze aflevering niet over wie zij is, maar over Wie de Heere God is en wat Hij kan doen in ons leven. Onze nieuwe presentatrice Thirza Nieuwenhuis had het voorrecht om met Marjanne Hendriksen over Gods werk in haar leven en in de levens van vele Zambianen te praten. 4

Presentatrice Thirza Nieuwenhuis beeld André Dorst

3 FEBRUARI 2024

FOTOSERIE VAN DE WEEK

Hoge temperaturen Spanje Waar we in Nederland misschien dromen van een beetje voorjaar omdat het zonnetje schijnt, zijn ze in Spanje al volledig in zomersferen. In sommige regio’s werd het de afgelopen week al 30 graden. Dat gaf deze vrouwen in het noordelijke San Sebastien de gelegenheid op de surfplank te stappen. De warmte werd veroor-

zaakt door een krachtig hogedrukgebied boven de Middellandse Zee waarbij zeer warme lucht vanaf de Sahara werd aangevoerd. Zomerse waarden komen in de Spaanse winter wel vaker voor, maar temperaturen richting de 30 graden zijn zeer ongebruikelijk.

ARTIKEL

Hard aan vakantie toe

Bekijk meer mooie foto’s van deze week op rd.nl/week5

Een in historisch perspectief ongekend groot deel van de bevolking pakt meermalen per jaar de koffers om eropuit te gaan. Waar komt die reisdrang eigenlijk vandaan? En bestaat het wel: aan vakantie toe zijn? In een artikel in het RDMagazine van vorige week schrijft Geertje Bikker-Otten over dit thema. Omdat het ook heel goed bij dít nummer past, nog even een doorverwijzing.

> rd.nl/aanvakantietoe

Voor een eerdere aﬂevering van ”Uit of thuis”.

3 FEBRUARI 2024

beeld Sjaak Verboom

3 FEBRUARI 2024

HET GESPREK

Wat drijft iemand in zijn of haar leven? Hoe is hij of zij gevormd? In deze rubriek een persoonlijk interview met een meer of minder bekend persoon uit de breedte van de samenleving. Deze aflevering: Kees Jan van Linden. Volgende week: Gerard Roseboom.

3 FEBRUARI 2024

Stilgezet om opnieuw te beginnen Christine Stam-van Gent

Vertaler in Guinee, docent klassieke talen in Kampen, promovendus in Amsterdam. Vóór corona was Kees Jan van Linden een drukbezet man die gedisciplineerd naar zijn doelen toewerkte. Na corona kwam de stilte. Een bed in de kamer, een rollator op de gang. „Er ging een kruis door mijn eigen weg. Een Christuskruis.”

„I

de tijd erna maakt God een nieuw begin met je. Dat herken ik. Mijn vroegere taken pak ik heel voorzichtig weer op, maar ik wil niet meer terug naar hoe het was.”

k werk weer”, zegt hij als mensen vragen hoe het met hem gaat, en hij hóórt het zichzelf zeggen. Dat je leven pas betekenisvol is als je werkt, dacht hij zelf eerst ook. Compleet nutteloos lag hij op bed. Boos op God, Die anderen na twee weken corona weer beter maakte maar hem niet. Nu weet hij dat hij deze intens moeilijke periode niet had willen missen. Het bed is praktisch onderdeel van de zithoek van de Apeldoornse hoekwoning, maar nu kiest hij de bank. Daarop kan hij zijn benen ook rust geven. In zachte weloverwogen zinnen vertelt Kees Jan van Linden over de cesuur die zijn leven doorsneed. „In de plaats waar de boom valt, zal hij wezen” (Prediker 11:3b) wordt vaak betrokken op de eeuwige bestemming van de mens. Maar in een preek werd dit uitgelegd als een beslissende gebeurtenis in je leven, waardoor er een voor en een na is. Vóór corona, na corona. Die radicale verandering van levensrichting werd positief geduid. De tijd ervoor was misschien goed, maar

Hoe begon deze beslissende gebeurtenis? „In maart 2021 kreeg ik corona. Na twee weken flink ziek geweest te zijn, knapte ik best goed op. Maar ik had voortdurend een gevoel van stress in mijn lijf, alsof ik heel gespannen was. Mijn lichaam reageerde anders dan ik gewend was. Ik trilde. Ik had last van duizeligheid. Zes weken lang heb ik geprobeerd conditie op te bouwen. Nu weten we dat dit een heel slecht idee is, maar in het begin werd hier bij long covid op ingezet. Ik merkte dat het misging zodra ik me te veel inspande, fysiek of mentaal. Zelfs krantenkoppen lezen of was vouwen –dat is mijn specialisme geworden– was me soms te veel.” Dat lijkt me beangstigend. „In september 2021 ging ik naar De Herberg in 8

3 FEBRUARI 2024

beeld Sjaak Verboom

moest mijn armen uitstrekken. Annemarie, mijn vrouw, heeft mij moeten helpen met douchen, want dat kon ik zelf niet meer. Jezus zei tegen Petrus: „Kijk niet naar anderen. Ik heb een weg met jou, volg jíj Mij.” Dat heeft me zo’n diepe vrede gegeven. Dat ik wist: ik volg God. Waarom of waarheen wist ik niet. Later las ik Jesaja 12:1: „Ik dank u, Heere, dat U toornig op mij geweest bent. Maar Uw toorn is afgekeerd en U troost mij.” Precies die zondag daarna hoorde ik hier een preek over. Ik dacht: waarom zou God boos op mij zijn? En ik ontdekte: ik heb mijn gezin verwaarloosd. Ik heb mezelf verwaarloosd. En ik heb God verwaarloosd.”

Oosterbeek. Ik logeerde in het centrale huis, maar activiteiten waren in het koetshuis. Die afstand was tachtig tot honderd stappen, terwijl ik toen maximaal zestig stappen achter elkaar kon lopen. Hoe ga ik dat ooit redden? dacht ik. En dat niet één keer op een dag, maar zes keer? Je wordt zo bang. Omdat je weet wat je je op de hals haalt als je over een grens gaat. Tegenwoordig heb ik een ritme van anderhalf uur actief zijn, en daarna een halfuur rust. Ontspanning is cruciaal.” Hoe redt u dat op de Pieter Zandt: een gebouw met vier verdiepingen en 1600 leerlingen? „Ik heb een jaar niet kunnen werken. Toen ben ik gestart met één les per week. Ik had de rest van de week nodig om bij te komen. Nu werk ik voor ongeveer 35 procent. Tegenover mijn lokaal heb ik een ruimte met een bed. Tijdens het lesgeven zit ik meestal op een zadelkruk. Sinds de kerstvakantie hoeft de rollator gelukkig niet meer mee naar school. Afgelopen voorjaar voelde ik me energiek. Ik was op de vierde verdieping en moest even koffie halen. Normaal gesproken ga ik met de lift, maar ik had haast. Dus vier trappen af, veertig treden, zonder enige ondersteuning. Op dat moment merkte ik helemaal niks. Maar drie uur later was ik thuis en had ik een raar gevoel in mijn bovenbenen, mijn zwakke plek. Daar heb ik wekenlang last van gehad.”

Was dat een antwoord op het ”waarom ik”? „De woorden „Uw toorn is afgekeerd en U troost mij” gaven de bevestiging dat God in dit alles was. Eerst dankte ik God als ik een goede dag had. Maar als het een dag slecht ging was alles donker en somber. Ik voelde me eenzaam, hulpeloos, verdrietig. Toen zei Annemarie: „Waarom denk je dat God er alleen is als het goed gaat? Hij is er juist ook als het slecht gaat.” Dat weet je wel, maar om je dan ook daadwerkelijk in alle rust toe te vertrouwen aan Hem… In De Herberg heb ik een mozaïek met daarin een kruis gemaakt. Uit gebroken stukjes een nieuw beeld maken werkt helend. Ik zag dat God mij dit kruis geeft en dat het goed voor me is. Ik zat op de troon en God had een plek aan mijn voeten. Maar het moest worden: God op de troon en ik aan Zijn voeten. Ik worstel daar nog steeds mee. Maar toch is dit wel een…”

Hoe zag uw leven er vóór corona uit? „Heel druk. Ik werkte drie dagen op school en deed twee dagen promotieonderzoek. Verder was ik vrijwilliger en fietste en wandelde ik veel. Mijn eigen projecten waren belangrijk. Al het andere was daaraan ondergeschikt. Ik dacht dat ik een goede vader was. Maar in de coronaperiode heb ik gezien dat ik mijn gezin, mijn kinderen vooral, tekort heb gedaan. Dat heb ik gelukkig in mogen halen, want ineens was ik heel veel thuis. Ik heb nog nooit zo veel gesprekken gehad met de kinderen als de afgelopen jaren.”

„Uit gebroken stukjes een nieuw beeld maken werkt helend. Ik zag dat Hij mij dit kruis geeft en dat het goed voor me is”

Kon u dat direct al zo positief zien? „Nee, dat heeft best lang geduurd. Acht weken na mijn coronabesmetting stortte ik in. Ik was heel boos op God. Die zomer zou ik mijn promotieonderzoek afronden. De tekst was zo goed als klaar. Er ging een groot kruis door die plannen. Ook door mijn werk op school, waar ik zo ontzettend veel plezier in had. Toen preekte onze predikant over Johannes 21. Over Petrus die zo veel wil en alles denkt te kunnen. Jezus zegt: „Je zult een tijd meemaken dat je niks meer kunt. Dat je je moet laten helpen.” Dat is precies wat er gebeurde. Ik

Kees Jan van Linden, voormalig Bijbelvertaler in Guinee

3 FEBRUARI 2024

Kees Jan van Linden Kees Jan van Linden (1967) werd geboren in Ridderkerk. Na het gymnasium aan de Guido de Brès in Rotterdam studeerde hij Grieks en Latijn in Leiden (bijvak Hebreeuws). In Apeldoorn werd hij docent klassieke talen aan de Jacobus Fruytier. In 2000 werd hij met zijn vrouw en drie kinderen namens Zending Gereformeerde Gemeenten uitgezonden naar Guinee (West-Afrika), waar hij meewerkte aan de Bijbelvertaling en het alfabetiseringswerk in de Mogoﬁntaal. Sinds 2013 doceert hij klassieke talen aan de Pieter Zandt in Kampen. Hij is bezig met de afronding van een promotiestudie naar vertaalkeuzes in het Oude Testament in de Statenvertaling. Hij is getrouwd met Annemarie Geluk. Ze kregen vijf kinderen en zijn lid van de gereformeerde gemeente in Apeldoorn.

Afrika doet iedereen zelf alle dingen die we hier door specialisten laten doen. Het dorp graaft een graf. Het dorp draagt iemand uit. Bij ons is een begrafenis een afstandelijk gebeuren geworden, wat ook de verwerking hindert. Zelf een lichaam in een graf leggen helpt juist met de verwerking.”

…een geschenk? Dat juist u dit mocht leren? „Ja. Tegen een vrijwilliger in De Herberg zei ik: „Ik had dit niet willen missen.” Hij kreeg tranen in zijn ogen. Hij zei: „Ik heb neefjes die mopperen dat ze vanwege corona niet naar disco’s kunnen. En jij die met een rollator loopt, zegt: Ik had het niet willen missen.””

Hoe bent u in Guinee terechtgekomen? „Net als mijn opa en vader zou ik de scheepsbouw ingaan, maar daar was geen toekomst meer in. Mijn vader zei, en daar ben ik hem nog steeds dankbaar voor: „Zou je geen klassieke talen gaan studeren?” Hij zag de waarde van talen en culturen hoewel hij er zelf weinig van wist. Zelf wilde ik ook graag de Bijbel in de grondtaal leren lezen.”

Hoe is het, zo afhankelijk te zijn van anderen? „Dat vind ik nog steeds ontzettend moeilijk, maar ik heb het een beetje geleerd. We hebben in de afgelopen jaren hulp gekregen van heel veel mensen uit onze kerkelijke gemeente. Een gepensioneerde weduwnaar brengt mij drie dagen per week naar Kampen. Als hij me weer thuisbrengt, zegt hij: „Alsjeblieft en dankjewel.” Alsjeblieft, ik heb je gebracht. En dankjewel dat je mij dit gunt. Geweldig. Een vloek in onze samenleving is dat we allemaal eigen baasjes zijn die zichzelf willen redden. In Afrika, waar we als gezin twaalf jaar woonden en werkten onder de Mogofin in Guinee, heb ik gezien wat leven in een gemeenschap is. Natuurlijk, er was veel ellende en armoede. Maar westerlingen zijn arm geworden op een ander vlak. Wij zijn gastvrijheid kwijtgeraakt, het elkaar helpen en afhankelijk van elkaar zijn. Anderzijds zijn wij juist veel afhankelijker dan de mensen in Afrika. Wij kunnen niet eens ons eigen huis bouwen of ons dak bedekken. In

Was er toen al een verlangen om de zending in te gaan? „Ik was serieus bezig met de dingen van Gods Koninkrijk, maar ik miste een persoonlijk geloof. Dat belemmerde me ook om te solliciteren als Bijbelvertaler. We zijn wel op gesprek geweest op het bureau van de Zending Gereformeerde Gemeenten. Op een zaterdagochtend bad ik heel nadrukkelijk: „God, wat wilt U nu eigenlijk?” De volgende dag was het Pinksteren. Ds. J.S. van der Net preekte over Handelingen 2:11, speciaal over de woorden: „Wij horen hen in onze talen de grote werken Gods spreken.” Een derde van de preek 11

3 FEBRUARI 2024

beeld Sjaak Verboom

„In Nederland moeten de neuzen dezelfde kant op staan. Maar zo is het niet. De neuzen moeten naar elkaar toe gericht zijn”

3 FEBRUARI 2024

ander had ongelijk. Als jij hem nu vergeeft, is het weer goed.” Ik heb regelmatig sorry moeten zeggen. We maakten culturele blunders. Dan werd dat vergeven en konden we weer verder. In Nederland blijven conflicten lang sudderen. We mijden het gesprek over verschillen van inzicht. De neuzen moeten dezelfde kant op staan, zeggen we hier. Maar zo is het niet. De neuzen moeten naar elkaar toe gericht zijn. We moeten naar elkaar luisteren en juist ook over verschillen met elkaar in gesprek blijven.”

ging over Bijbelvertalen. Hoe duidelijk wil je het hebben? Maar we durfden allebei nog niet. Hoewel ik leefde als een serieuze christen, wist ik dat het niet goed zat tussen God en mij. Maar als Gods liefde komt, kun je niet anders meer dan jezelf aan Hem overgeven. In 1999 legde ik mijzelf in Gods handen, zowel voor mijn eeuwig heil als voor de roeping naar Guinee. Het was de vrolijke ruil van Luther: alles van mij is van U, en alles van U is van mij. We solliciteerden en werden aangenomen. We werden uitgezonden met woorden uit Jesaja 55, over de regen en de sneeuw die de aarde bevochtigen, en over het Woord van God dat evenmin leeg zal weerkeren. Dat heeft ons vaak bemoedigd in de tijd daarna. De Mogofin zijn moslim. Je moet heel voorzichtig zijn. Er is geen gemeente, er zijn geen christenen. Je ziet geen vrucht. Soms zie je een sprietje boven de grond komen. Ik geloof dat daar mensen behouden zijn.”

Uw promotieonderzoek over de Statenvertaling heeft lang stilgelegen. Hoe is het daar nu mee? „Ik heb het in april weer opgepakt. Hoe snel het zal gaan, hangt van mijn energie af. Ik krijg gelukkig hulp van een studievriend bij het redactiewerk. Ik hoop dat ik het binnen een jaar kan afronden.” Wat onderzoekt u precies? „Het idee voor dit onderzoek is geboren tijdens een overleg met het ZGG-bestuur in 2008. Ds. L. Terlouw vroeg toen: „Wat voor principes hanteer je eigenlijk bij je vertaalwerk?” Ik werkte al acht jaar voor de zending, en nog nooit had iemand die vraag gesteld! Ik had zo gauw geen antwoord klaar. Ds. Terlouw vroeg: „Komen ze overeen met de principes van de Statenvertaling?” Ik dacht: oei, waar staan die? Toen ontdekte ik dat er nooit systematisch studie naar gedaan is. Nu onderzoek ik welke keuzes de vertalers van het Oude Testament hebben gemaakt. En dan niet alleen op tekstniveau, ook op projectniveau. Wie waren de vertalers? En de revisoren? Welke Bijbelboeken vertaalden zij, en in welke volgorde? Ten slotte kijk ik ook naar keuzes op paratekstueel niveau. Dus de titelpagina, de kanttekeningen, de lay-out van de bladzijde, alle dingen die een drukker vormgeeft. Daarin zie je het meest de identiteit van de Bijbel, nog meer dan in de tekstuele keuzes. Op die drie niveaus wil ik kijken welke keuzes er gemaakt zijn, en proberen het waarom daarvan te achterhalen. De originelen zijn gelukkig grotendeels bewaard. Ik bekijk de handgeschreven vertalingen, inclusief alle doorhalingen van de drie vertalers. Dan zie je: eerst heeft iemand hiervoor gekozen en later heeft iemand anders dit daarboven geschreven. Waarom?”

Hoe was het om als klein zendingsteam op elkaar aangewezen te zijn? „Een van mijn collega’s op het zendingsveld, Bert de Wit, zei: „God heeft bepaald dat we op dit moment bij elkaar moeten zijn. Hij heeft ons aan elkaar gegeven. Ik kan niet zonder jou, jij kunt niet zonder mij. Dus we aanvaarden elkaar met al onze stekeligheden en hoekigheden. Zo vormen we samen de gemeenschap van werkers in Guinee. Zo mogen we Gods wezen uitstralen.” Van Martin Goldsmith, een Messiasbelijdende Jood, leerde ik: „God is volmaakt Eén, maar tegelijk een volmaakte gemeenschap van drie Personen: de Vader verheerlijkt de Zoon, de Zoon de Vader, de Geest de Zoon en de Vader. Ze doen niets liever dan elkaar verhogen. Christenen zijn geroepen die gemeenschap te weerspiegelen, één in verscheidenheid.” Je moet weten dat onderlinge conflicten in zendingsteams vaak een groot probleem zijn. Niet zozeer met de lokale mensen. Dat gaat vaak nog wel, maar onderling kan er zo makkelijk wrijving ontstaan. Als teamgenoten botsten we weleens, maar we leerden elkaar dan weer op te zoeken en elkaar te vergeven.” Ook daar zijn de Mogofin beter in dan wij. „Ze konden heel direct zijn: „Ik ben boos op je, ik heb oorlog met je.” Dan werd er een onafhankelijk iemand bij geroepen, die even voor rechter moest spelen. Die liet ons allebei neutraal aan het woord. Na afloop zei de rechter tegen de een: „Vergeef hem maar.” Met andere woorden: „De

Hebt u bijzondere ontdekkingen gedaan? „Ik heb me moeten oefenen in het soms slechte handschrift van de vertalers, maar het is 13

3 FEBRUARI 2024

ongelooflijk boeiend om die oude documenten te lezen. Je kijkt mee over de schouders van iemand. Mijn beeld van Gomarus is bijvoorbeeld wel een beetje bijgesteld. Ik heb een Latijnse brief vertaald die hij aan Johannes Bogerman heeft geschreven. Die is niet fijn om te lezen. Maar het is wel relevant materiaal voor mijn onderzoek. Misschien krijg ik straks wel op mijn kop: Door die brief te vertalen haal je zo’n man door het slijk. Maar het is mijn doel om recht te doen aan de historische werkelijkheid van de Statenvertaling. En dat ook als een spiegel te zien: hoe gaan wij om met Bijbelvertalingen?

„Misschien is het ontbreken van stilte een van de grootste verhinderingen om Zijn stem te horen”

Wat vindt u van de gedachte dat de Statenvertaling altijd en overal gehandhaafd moet blijven? „Veel mensen verliezen hun houvast als de Statenvertaling zou verdwijnen. Daarom verzetten ze zich tegen het opgeven daarvan. Dat is een emotionele reden, die ik niet minder legitiem vind dan een theologische. Voor mezelf lees ik uit de Statenvertaling. Dat is de taal van mijn hart. Het is echt een heel goede vertaling, daarvan ben ik overtuigd geraakt. Ik ben onder de indruk van de wetenschappelijkheid van de Statenvertalers. De katholiciteit van hun bronnen heeft mij heel erg getroffen. Ze waren niet benauwd om welke bronnen dan ook te gebruiken. Rabbijns, rooms-katholiek, vroegchristelijk, maar ook van mensen uit hun eigen tijd die van arminianisme werden verdacht. Maar een heel belangrijk punt is de vervreemding die jongeren nu ervaren ten opzichte van de oude Statenvertaling. Daar moeten we het met elkaar over hebben.”

Hoe kunnen we die vervreemding van de Bijbelse inhoud door dat taalkleed doorbreken? „Ik zou graag willen dat de Statenvertaling dat op een of andere manier kon. We moeten elkaar in elk geval de ruimte geven wat betreft Bijbelvertalingen. Verschillen mogen bestaan. Het moeten geen loopgraven zijn vanwaaruit we elkaar beschieten. Het belangrijkste is dat het Woord ons kan bereiken. Dat God tot ons spreekt, ongehinderd.” Zoals u in uw ziek-zijn hebt ervaren. „Misschien is het ontbreken van stilte tegenwoordig wel een van de grootste verhinderingen om Gods stem te horen. In De Herberg maakte ik een Bijbelstudie mee over de rol van stilte in het boek Job. Job doet de hand op zijn mond; hij zwijgt. God zwijgt. De vrienden zwijgen zeven dagen. Ik ben toen heel erg in huilen uitgebarsten. God had mij letterlijk stilgezet. In de stilte gezet. Aan het eind zegt Job: „Ik heb uw stem gehoord, maar nu zie ik U...””

Jongeren moeten die oude taal gewoon blijven leren, wordt wel gezegd, net zoals ze bijvoorbeeld een moeilijke computertaal leren. „Het probleem is dat de Statenvertaling taal bevat uit ruim drie eeuwen terug. Je kunt best een vreemde taal leren, maar het blijft een taal op afstand. Mensen in Guinee die voor het eerst de Bijbel hoorden in hun eigen taal, vielen van de ene verrassing in de andere. O, zit dat zo? Is God zo? Die verrassing zijn wij kwijt. Omdat we een taal horen die ver van ons bed staat. Daardoor ontstaat een dualisme, het leven in gescheiden werelden. Als je bidt of over het geestelijk leven spreekt, praat je in de taal van de Statenvertaling, maar als je onderhandelt met een klant praat je hedendaags Nederlands. Jongeren kunnen die kloof niet meer meemaken.”

Herkent u dat? „Een moeilijke periode verandert je beeld van God. Hij is dichterbij gekomen. Op een avond was ik bijna fysiek met Jezus aan boord van het schip, in de storm die over mijn leven ging. Dat ik als het ware mijn handen uitstrekte en Hem bijna voelde. Ik ervoer een diepe rust dat ik niet alleen was in dat schip.” Hij loopt naar de eethoek, waar een reproductie van een schilderij van Jip Wijngaarden hangt: ”In al hun benauwdheid was Hij benauwd”. Samen kijken we naar de lichtende gestalte te midden van donkere gebogen mensfiguurtjes. In stilte. > rd.nl/hetgesprek

3 FEBRUARI 2024

beeld Sjaak Verboom

ADVERTORIAL

TSG automatiseert bedrijfsprocessen TSG realiseert, inspecteert en optimaliseert elektrotechnische installaties in diverse bedrijfstakken en ontwerpt besturingsen bedieningskasten Het kan daarbij nieuwe mensen gebruiken. „De werkvariatie is groot. Ook bij buitenlandse projecten.”

e ISO9001-gecertificeerde onderneming in het Zeeuwse Kapelle werd in 1979 opgericht met als doel machines en processen in de agrarische sector en mosselverwerkende industrie te automatiseren. Inmiddels is het uitgegroeid tot een bedrijf met meer dan veertig medewerkers dat machinebouwers en eindgebruikers bedient. De activiteiten van het bedrijf zijn heel divers. Zo houdt de afdeling ”Industriële montage” zich bezig met de realisatie en optimalisatie van elektrotechnische installaties. Denk aan het plaatsen van besturingskasten, het aanbrengen van kabeltracés en het bekabelen en aansluiten van machines en productielijnen. En de engineers op de afdeling Paneelbouw ontwerpen en bouwen vooral besturings-, bedienings- en koppelkasten.

Op de afdeling Machinebesturingen/ Procesautomatisering ontwikkelen medewerkers geavanceerde besturingssystemen met nét wat extra aandacht voor het bedieningsgemak voor de operator. En dan is er ook nog een afdeling Service & Onderhoud, die installaties onderzoekt, inspecteert en onderhoudt. Kernwaarden Service, betrouwbaarheid, bedieningsgemak en flexibiliteit zijn de kernwaarden van het bedrijf. „Iedere medewerker is hierin belangrijk, want iedereen draagt bij aan het resultaat”, aldus financieel directeur Stien Lokerse. TSG Industriële Automatisering Kloosterweg 1a, Kapelle 0113 - 31 20 20 tsg.nl/werken-bij-tsg

3 FEBRUARI 2024

Projectleider gezocht Jan Witte is afgelopen juni als projectleider bij TSG gestart. Graag deelt hij zijn ervaringen. „Samen met mijn sterk gemotiveerde collega’s werk ik in een leuke en ﬁjne werksfeer. Ik heb veel contact met monteurs, programmeurs en klanten. Dit zorgt voor veel uitdaging en het biedt kansen om ideeën werkelijkheid te maken. Als schakelen, gedrevenheid en werken in een enthousiast team bij jou passen en je niet graag hele dagen op kantoor zit, solliciteer dan. Wie weet worden we collega’s. Word deel van ons team en ervaar de voldoening van projectleider in een bedrijf waar gedrevenheid centraal staat!”

COLUMN

Mariska Dijkstra-Wolters schrijft over dagelijkse dingen. En meer. Soms met een knipoog.

Net even anders

mariska@rd.nl

k ben verhuisd. Nee, niet naar een nieuwe woning –we wonen al twintig jaar op dezelfde plek– maar naar een nieuwe ruimte in het RDpand. Op de bovenste verdieping zijn extra werkplekken gerealiseerd, waar ik graag even de stilte opzoek om een verhaal te schrijven of een rooster te fabriceren.

inhalend vervoermiddel luid toeterend voorbij. Het kraanwater smaakt naar chloor. Het stopcontact levert soms wel en soms geen stroom. En je hebt vaak een andere stekker nodig. Af en toe denk je: hoe kunnen de inwoners van dit land zó leven? Tot je hen zelf spreekt. En ze heel gelukkig blijken te zijn. En het blijkt dat jouw kijk op de wereld wel erg beperkt was. Dat kan overigens ook zomaar gebeuren tijdens een bezoek aan een kerk in het buitenland.

Het viel me op hoe vreemd het voelt om daar te werken, die eerste keren. Het hokje ligt aan het einde van een doodlopende gang, dus het is daar net alsof ik alleen in het pand ben. Het voelt heel anders dan de drukke newsroom, Ik vind die verwondering een mooie kant van reizen. Ik denk waar ik normaal gesproken mijn Hoe kunnen de verhalen typ. Bovendien kijk je erover, terwijl ik samen met mijn inwoners van dit vanuit het raam op een ander zoon voor het vak Nederlands ”De land zó leven? deel van de bedrijfstuin – ook reis van de held” van Joseph Campmooi. Het toiletblok boven is ook bell doorneem. Dé ingrediënten anders dan beneden. Zo hangt het papier links. En van een boeiend verhaal zijn volgens die auteur de wc-borstel staat rechts. Precies gespiegeld dus. dat de hoofdpersoon –letterlijk of figuurlijk– op reis gaat en dan ervaringen opdoet waarmee hij Terwijl ik dit intyp, moet ik even glimlachen. Wat zijn leven lang vooruit kan. een verandering, hè?! Niet groots dus. Toch kwam juist dit voorbeeld in me op toen ik aan het thema Zelf ben ik na een –letterlijke– reis extra blij met van dit magazine dacht: Reizen. ons huis, ons bed, onze badkamer (mét bad), onze stopcontacten. Maar als ik altijd alleen maar in die Ook op reis is alles net even anders: de kleuren, de vertrouwde ruimtes zou moeten bivakkeren? Dan geuren, de taal. Soms rijden mensen aan de andere miste ik in ieder geval die dosis extra dankbaarkant (de verkeerde kant) van de weg. Of komt elk heid bij thuiskomst. 17

3 FEBRUARI 2024

Kerk van Johannes in Ohrid. beeld RD, Anton Dommerholt

3 FEBRUARI 2024

Adriatische Zee

NOORD-MACEDONIË

Skopje

Noord-Macedonië

Albanië

Ohrid

Italië Griekenland ©RD, Hans Kraayeveld, bron LocalFocus

Naar de bronnen van het Meer van Ohrid Rudy Ligtenberg

De lichtblauwe Boeing 737 van TUI scheert over het glinsterende Meer van Ohrid. Een minuut later raken de wielen met een bons de landingsbaan van luchthaven Apostel Paulus. Kalm taxiet het toestel naar de eenvoudige aankomsthal, waar in het ochtendlicht een tractor met een aanhanger klaarstaat om de bagage uit te laden. Het personeel wenst iedereen die van boord gaat een goede vakantie in Noord-Macedonië.

oord-Macedonië is een vakantieland in opkomst, met Ohrid als toegangspoort. Wie op zoek is naar ongerepte natuur en eeuwenoude cultuur kan hier zijn hart ophalen. Het ontdekken van sporen van het vroege christendom geeft een bezoek extra waarde. Dankzij Paulus’ tweede zendingsreis verspreidde het Evangelie zich in de eerste eeuwen na Christus in snel tempo over de Balkan. Macedonië zou als eerste land ter wereld officieel tot het christendom overgaan; aan het eind van de negende eeuw werd Ohrid het centrum van het christendom. Het stadje kwam bekend te staan

als het Jeruzalem van de Balkan – vanwege de 365 kerken en kloosters die er in en rond de stad waren verrezen. In Ohrid ligt de geschiedenis voor het oprapen. En heus niet alleen in de vorm van kerken. Het stadje is schitterend gelegen op een heuvel aan het Meer van Ohrid. Vanaf de benedenpoort voeren smalle, geplaveide straten tussen de eeuwenoude bebouwing door naar de bovenpoort. Op de heuveltop staat al meer dan duizend jaar het indrukwekkende fort van koning Samuel met zijn dikke muren en vierkante torens. De Bulgaar Samuel maakte aan het eind van de tiende eeuw van Ohrid de hoofdstad van zijn rijk en daar 19

3 FEBRUARI 2024

hoorde een onneembare vesting bij. Het verhaal gaat dat troepen van koning Samuel in het jaar 1014 aan de voet van het Belasica-gebergte werden ingesloten door het leger van de Byzantijnse keizer Basilius II. De keizer liet van bijna alle 14.000 verslagen soldaten de ogen uitsteken; een op de honderd mocht één oog houden om de anderen terug te brengen naar Ohrid. Koning Samuel zou kort daarna zijn bezweken aan de gevolgen van een hartaanval. Het fort dat hij liet bouwen biedt nog altijd een fenomenaal uitzicht over het meer en de verdere omgeving.

De Sint Sophiakerk in Ohrid staat bekend om zijn middeleeuwse fresco’s met Bijbelse voorstellingen. beeld RD, Anton Dommerholt

Fresco’s Vlak bij het fort zijn de nog veel oudere restanten van een oud-Grieks amfitheater te zien. Het werd in 200 voor Christus gebouwd en heeft een oppervlakte van zo’n 4000 vierkante meter. Pas in de tweede helft van de twintigste eeuw is het opgegraven. Tegenwoordig worden hier regelmatig concerten en andere evenementen gehouden. Sinds 1980 staat het theater op de Werelderfgoedlijst van Unesco. Een van de belangrijkste monumenten van Ohrid is de Sint Sophiakerk, oorspronkelijk gebouwd in de tiende eeuw. Bijzonder zijn de vele fresco’s uit de elfde, twaalfde en dertiende eeuw die zijn bewaard gebleven; prachtige voorbeelden van Byzantijnse schilderkunst, gebaseerd op Bijbelse voorstellingen. Overal in de kerk staan bakjes propvol papiergeld – royale donaties van gelovigen. De beroemdste –in elk geval de meest gefotografeerde– kerk van Ohrid staat op een klif bij het Meer van Ohrid. Het bedehuis met zijn karakteristieke rode pannendak werd eind

dertiende eeuw gebouwd en is gewijd aan de apostel Johannes. De bouwstijl is een combinatie van Byzantijnse en Armeense elementen. De kerk is alleen te voet bereikbaar. Een mooie plek om even tot rust te komen en over het Meer van Ohrid te staren. Kristalhelder Dat meer is een verhaal apart. Het water is zo helder, dat het mogelijk is om tot wel 21 meter de diepte in te kijken om het onderwaterleven te bewonderen. In de oudheid werd Ohrid Lychnidos genoemd, ”Lichtstad”, een verwijzing naar het kristalheldere water van het meer. Het Meer van Ohrid staat ook nu nog te boek als het schoonste meer ter wereld. Dat komt doordat bronnen van de rivier de Zwarte Drim vanaf de bergen in het zuiden dwars door het meer stromen. Die zorgen ervoor dat elke vorm van vervuiling netjes wordt afgevoerd.

Noord-Macedonië in vogelvlucht

ijbelvaste mensen zullen bij Macedonië onmiddellijk denken aan Handelingen 16. In Troas, in het noordwesten van wat nu Turkije is, kreeg de apostel Paulus tijdens zijn tweede zendingsreis een visioen. Een man uit Macedonië vroeg hem de Egeïsche Zee over te steken en te komen

Een paar eeuwen eerder was de situatie nog heel anders. Dankzij de veroveringstochten van Alexander de Grote in de vierde eeuw voor Christus was het Macedonische Rijk oppermachtig. Grote delen van Azië en ook Egypte maakten er deel van uit. Tot de Romeinen in de tweede eeuw voor Christus het stokje overnamen.

helpen. Via het eiland Samothrace kwam Paulus in de stad Neapolis. Net als Judea was Macedonië op dat moment een Romeinse provincie, met als hoofdstad Thessalonica. Het gebied besloeg grofweg het noordelijke deel van het huidige Griekenland. Paulus bezocht er onder meer de steden Filippi en Berea. 20

3 FEBRUARI 2024

Eeuwenlang bleef Macedonië hierna een speelbal van de verschillende krachten die op de Balkan invloed hadden. Pas in 1991, na het uiteenvallen van Joegoslavië, werd het land (in afgeslankte vorm) weer onafhankelijk. Er volgde nog wel een stevige ruzie met Griekenland over de naam die het land moest krij-

Iconen spelen een belangrijker rol in het geloofsleven van de Noord-Macedoniërs. beeld RD, Anton Dommerholt

Macedonië ging als eerste land ter wereld ofﬁcieel over tot het christendom

De bronnen van de Zwarte Drim zijn bereikbaar met een roeiboot. beeld RD, Anton Dommerholt

gen. ”Macedonië” verwees immers naar het roemrijke Macedonische Rijk van Alexander de Grote; beide landen maakten aanspraak op die historische erfenis. Griekenland blokkeerde om die reden zelfs de Macedonische toetreding tot de Europese Unie en de NAVO. Uiteindelijk werd in 2019 besloten dat het nieuwe

land de naam Noord-Macedonië zou krijgen. In de volksmond wordt in Noord-Macedonië het voorvoegsel ”noord” voor het gemak vaak weggelaten. De huidige hoofdstad is Skopje, geboortestad van onder anderen Moeder Theresa, en bekend vanwege de grootste niet-overdekte bazaar ter wereld met talloze

winkeltjes, Turkse badhuizen en eetgelegenheden. Hoewel Paulus vermoedelijk zelf nooit in het gebied is geweest dat nu Noord-Macedonië heet, is de invloed van het christendom overal zichtbaar en tastbaar. Dankzij Paulus’ tweede zendingsreis bereikte het Evangelie al vroeg Europa. Overal op de Balkan, 21

3 FEBRUARI 2024

maar zeker in Noord-Macedonië, zijn talloze kloosters, grotkerken en andere verwijzingen naar het vroege christendom te vinden. Nog altijd behoren de meeste inwoners, ruim 65 procent, tot de orthodox-christelijke kerk. De verering van iconen neemt een belangrijke plek in hun geloofsleven in.

VAKANTIE IN DE BETUWE Rust, ruimte en gezelligheid op onze boerderijcamping de Vijverhof in Ommeren met comfort en camper plaatsen. Te huur: stacaravans en chalet.

Voor iedereen een belevenis.

Met gezellige activiteiten. www.campingdevijverhof.nl info@campingdevijverhof.nl Ommerenveldseweg 51 4032 NB Ommeren 0344 60 19 73 • 06 21 61 16 10

Hoge Hexel faciliteert: Kleinschalig en gemoedelijk park Diverse bungalows & landhuizen Overdekt zwembad Gezellige horeca Groepsaccomodaties Rust en Ruimte Zondagsrust E-chopper & fatbike verhuur

4 Bowlingbanen Boek nu onze nieuwe chalets! casafamilia.nl

0342-478380

Vraag de gratis jaarbrochure 2024 aan! Bijbelse reizen Rondreizen Vliegreizen Busreizen • Op alle reizen zijn zondagen rustdagen en o.b.v. volpension. • Op alle reizen gaat er een reisbegeleider mee.

Informatie of vragen? Kijk op www.tui.nl/goed-idee-reizen of bel met een van onze Goed Idee Reizen reisspecialisten via 088 088 58 08

www.bungalowparkhogehexel.nl

Het Meer van Ohrid staat te boek als het schoonste op aarde

Prehistorische paalwoningen in het Meer van Ohrid. beeld RD, Anton Dommerholt

Een tocht met de veerboot Aleksandrija naar het klooster van Sint Naum, vlak bij de grens met Albanië, is een perfecte manier om de schoonheid van het blauwgroene meer te ervaren. Het water wordt omgeven door groenbeboste heuvels, met aan de voet van die heuvels kleine stukjes zandstrand die alleen per boot bereikbaar zijn. Wie er snel bij is kan een hele dag genieten van een privéstrand. Het water zelf is het domein van de forel van Ohrid, een populaire lokale delicatesse. Het meer is ook leverancier van de beroemde Ohridparel. Die wordt niet door oesters gemaakt, maar door mensenhanden. Grondstof hiervoor is het parelmoer van schelpen uit de Indische Oceaan. Daarvan worden bolletjes gemaakt, die vervolgens worden afgelakt met laagjes olieachtige stof die wordt gewonnen uit de schubben van de Plashica, een vis die in kleine scholen in het Meer van Ohrid leeft en bij ons bekendstaat als panharing. Op die manier krijgen de parels hun mooie glanzende kleur. De handgemaakte parels, niet te verwarren met nepexemplaren uit China, worden veel aan toeristen verkocht.

archeologische vondsten is te zien. Vlakbij is ook het Nationaal Park Galicica, dat op de Werelderfgoedlijst van Unesco staat. Hier huizen onder meer bruine beren, lynxen, balkangemzen, kroeskoppelikanen, steenarenden en vale gieren. Daarnaast is het gebied een eldorado voor meer dan 1600 verschillende soorten vlinders. Het klooster van Sint Naum, aan de zuidkant van het meer, is genoemd naar een heilige uit de negende en tiende eeuw, die voor de inwoners van Ohrid nog altijd veel betekent. Hij was een van de leerlingen van de broers Cyrillus en Methodius, twee monniken uit Thessaloniki die een belangrijke rol speelden bij de verspreiding van het christelijk geloof in Zuidoost-Europa. Sint Naum zou veel hebben gedaan voor de ontwikkeling van het cyrillische schrift. Het klooster staat erom bekend dat er veel pauwen te vinden zijn. Sint Naum ligt in de kloosterkerk begraven. De toegang tot de grafkamer is bewust laag gemaakt, zodat bezoekers moeten buigen bij het graf. Er zijn mensen die geloven dat ze het hart van de heilige nog kunnen horen kloppen. Sint Naum zou tijdens zijn leven mensen met een verstandelijke handicap hebben genezen; ook nu nog hopen orthodoxe christenen bij zijn graf op een wonder. Bij het klooster bevinden zich ook de grootste bronnen van de Zwarte Drim, die in het Meer van Ohrid uitkomen. Ze zijn bereikbaar met een roeiboot. De stilte, de schitterende plantengroei en het onvoorstelbaar heldere water maken dit tot een waar lustoord.

Paalwoningen De veerboot maakt onderweg verschillende stops. Wat langer blijft hij liggen in de Bay of Bones, bij het dorp Pestani. Tussen 1997 en 2005 zijn hier onder water de restanten van talloze prehistorische paalwoningen gevonden. Dankzij deze vondsten was het mogelijk om in 2007 en 2008 24 hutten van het voormalige dorp, dat boven het water was gebouwd, te reconstrueren. Het kreeg de naam Plocha Michov Grad. Een ophaalbrug zorgde ooit voor veiligheid en de bewoners konden via luiken in de vloer hun vis vangen. Het dorp werd met nieuwe woningen uitgebreid als jonge mannen volwassen werden. Naast het dorp is een museum gebouwd waar een deel van de

Goed Idee Reizen (onderdeel van TUI) heeft verschillende groepsreizen naar Noord-Macedonië in het programma. Vertrekdata zijn onder meer 22 mei (11 dagen) en 1 juni (8 dagen). > tui.nl/goed-ideereizen voor meer informatie

3 FEBRUARI 2024

Toven, het meer bij Tofvehult. beeld RD

3 FEBRUARI 2024

ZWEDEN

Noorwegen

Småland in rood en groen

Zweden

Hasselö Västervik Vimmerby

Gunnebo

Ösjöbol Växjö

Denemarken

Marjolein Snoeij-de Pee

Het land van de stilte. Van de typisch falurode huizen. En van de versgebakken kaneelbroodjes die de haast uit de dag halen. Välkommen in Zweden.

©RD, Hans Kraayeveld, bron LocalFocus

bij het maken ervan. Dat pigment komt uit de kopermijn Falun in Midden-Zweden. Mijnwerkers ontdekten namelijk dat het residu van de koperertswinning houtrot voorkwam. Vanaf de zestiende eeuw gingen de rijken het gebruiken om hun huizen mee te verven in navolging van de Zweedse koning Johan III. Rond de achttiende eeuw gingen de kosten van de verf omlaag. Zo konden de armen er ook gebruik van maken. De welgestelden besloten daarop om hun huizen wit of beige te schilderen. Bijzonder aan de falurode verf is dat die er onder verschillende weersomstandigheden anders uitziet. Als de zon schijnt, voert oranje de boventoon. Op een sombere, vochtige dag oogt het Zweedse rood met recht rood.

et is in de namiddag als de trein uit Kopenhagen het station van de Zuid-Zweedse stad Växjö, de toegangspoort van het landschap Småland, binnenrolt. Zweden is opgedeeld in 25 landschappen. Zo’n landschap is niet hetzelfde als een provincie en heeft geen bestuurlijke functie meer. De indeling in landschappen heeft een historische oorsprong. Nu geeft de indeling vooral informatie over de cultuur, het toerisme en de folklore van een gebied. Achter het treinstation van Växjö staat een huurauto te wachten die ons reisgezelschap naar de eerste overnachtingsplek van de vierdaagse Zwedentrip zal brengen. Een waterig zonnetje breekt door het wolkendek heen. We laten de stad al snel achter ons en toeren door het Zweedse landschap. Glooiende heuvels, donkere bossen en grote keien tekenen de omgeving. Hier en daar staat een rood huis dat in mijn gedachten onherroepelijk met Zweden verbonden is. De rode kleur wordt ook wel Zweeds rood of falurood genoemd. De verf heeft zijn kleur te danken aan het pigment dat gebruikt wordt

Recyclen Behendig draait glaskunstenaar Morgan Persson de lange stok met aan het uiteinde een drankfles rond in de hete oven. Zijn hemdsmouwen opgestroopt. De lucht in de kleine werkruimte zindert van de hitte. Om de zoveel tijd werkt hij het glas iets bij door het met een tang in de gewenste 25

3 FEBRUARI 2024

vorm te duwen. We zijn in Ösjöbol bij ”Persson and Persson”, de glasfabriek van Morgan en zijn vrouw Elin. Ösjöbol is een klein dorpje in Småland. In hun idyllische, witte huis aan een rustige, bijna autoloze bosweg, naast een spoorlijn die niet meer gebruikt wordt, runnen zij hun eigen bedrijf. Dat we op bezoek gaan bij het echtpaar is geen willekeurige keuze. Småland wordt ook wel ”the Kingdom of Crystal” genoemd. Het landschap heeft zijn naam te danken aan de talloze glasfabriekjes die er te vinden zijn. De oudste werd in 1742 opgericht door de Zweedse koning en is te vinden in Kosta. Als Morgan tevreden is over het resultaat, doopt hij het glas voorzichtig in een oranje vloeistof om het een sierlijke, gekleurde rand te geven. Daarna laat hij het eindproduct afkoelen in de daarvoor bestemde oven. Het glaswerk moet langzaam afkoelen. Anders zou het barsten, legt hij desgevraagd uit. Van flessen die anders weggegooid zouden worden, maakt Morgan drinkglazen, vazen en karaffen. Doordat hij glas recyclet, gebruikt hij 75 procent minder energie dan wanneer hij nieuw glas zou gebruiken voor zijn creaties. Naast dat Morgan glas recyclet voor dagelijks gebruik, maakt hij ook kunstobjecten van glas. In een kleine ruimte, naast de glasfabriek, staan er een aantal op de smalle planken aan de wand te schitteren. Alle creaties zijn verschillend. Van ronde vormen met pastelkleuren en lijnen die door het glas lijken te zweven tot abstracte, zwarte voorwerpen die massief ogen. Hoe die kunstobjecten tot leven komen? Morgan legt het graag uit. Eerst blaast hij het glas in de beoogde vorm. Daarna geeft hij het de gewenste kleuren en lijnen. En tot slot verwarmt hij het glas opnieuw en omhult hij het met een laag transparant glas. Zijn stukken zijn niet onopgemerkt gebleven. Ze zijn zelfs tentoongesteld in New York. Al tijdens de uitleg door Morgan prikkelt een aangename geur onze neusgaten. Een kruidige, maar tegelijkertijd zoete geur. Na de rondleiding is het tijd voor koffie. En een goudbruin, warm kardemombroodje, gebakken door Elin. Hoewel er regen dreigt en de temperatuur rond de 12 graden is, zitten we buiten. We doen het Zweedse gezegde eer aan: ”Det finns inget dåligt väder, bara dåliga kläder”. Slecht weer bestaat niet. Slechte kleding wel. Terwijl ik een hap neem van mijn knapperige, verse kardemombroodje –het broertje van het kaneelbroodje– en luister naar

Een enorme schaal is gevuld met kreeften uit het dichtbijgelegen meer

het ruisen van de bomen, bedenk ik dat ik me wel kan vinden in dat gezegde. In ieder geval in Zweden met een kop verse koffie onder handbereik. Feest In het noordoosten van Småland, omringd door de dichte bossen en de uitgestrekte meren Toven en Ålsjön, is de plek waar we de tweede nacht zullen verblijven. We worden hartelijk verwelkomd door Peter en Lena Göransson, de gastheer en -vrouw van Tofvehult, een accommodatie in Gunnebo. Een plek om te genieten van de natuur, te slapen in een blokhut en te proeven van de gerechten die met liefde door Lena zijn gemaakt. Met het hoofd gebogen en de rug gekromd worstelen we ons onder takken en tussen struiken en boomstammen door. Het gebaande pad ligt enkele meters achter ons. Gastheer Peter gaat voorop. Als geen ander weet hij eetbare natuurvondsten op te sporen. Op een kleine, lichte open plek houdt hij halt. Daar, op een bed van 26

3 FEBRUARI 2024

het dichtbijgelegen meer. Maar niet voordat we ons gekleed hebben op een traditioneel Scandinavisch ”kreeftenfeest”, dat wordt gevierd in de vangstperiode van rivierkreeften. De feestkledij bestaat uit een papieren schort en een papieren punthoed waar een grote kreeft op prijkt. Behoedzaam schuift Lena daarna de schaal op tafel. De borrelglaasjes worden gevuld met een slokje sterkedrank en een „Skål!” weerklinkt. Ietwat onzeker kijk ik naar de berg kreeften die voor mijn neus ligt. Als ik eerlijk ben, vind ik de dieren niet heel aantrekkelijk ogen, maar ik ben vastbesloten er één te proberen. Ik ben tenslotte niet naar Zweden afgereisd om alleen boterhammen met kaas te eten. Fluisterend leg ik aan de gastvrouw uit dat ik geen idee heb hoe ik het rode schaaldier te lijf moet gaan. Ik krijg een begrijpende blik en tussen duim en wijsvinger vist ze er een van de schaal. Daarna breekt ze de dunne pootjes behendig van het lijfje om me vervolgens te instrueren hoe ik die leegzuig. Behoedzaam doe ik een poging. Zout is alles wat ik proef. Als ik ook kennis heb gemaakt het met het vlees uit de scharen, houd ik het –een culinaire ervaring rijker– voor gezien.

Persson and Persson, Ösjöbol. beeld RD

lichtgroen mos, groeit de zwarte trompetpaddenstoel. Een eetbaar exemplaar. In heel Zweden geldt het ”allemansrecht”. Dat betekent dat je mag recreëren waar je wilt, mits je maar handelt uit respect voor de natuur. Natuurlijk zijn er beschermde plantensoorten, mag je geen vruchten wegnemen van een struik die op andermans grondgebied staat en gelden er in nationale parken andere regels, maar op openbare plekken mag je paddenstoelen, bosbessen en kruiden plukken in de vrije natuur. Na de wandeling is het tijd voor het diner. De tafel in de eetkamer van het hoofdgebouw is gedekt. De kaarsen verspreiden een zacht licht. En de vele kamerplanten in de diepe vensterbanken en lijstjes aan de wand geven het gevoel van thuis. Als we ons het voorgerecht –waarbij paddenstoelen en kruiden uit de vrije natuur uiteraard niet ontbraken– goed hebben laten smaken, maakt Lena een grootse entree met in haar handen een enorme schaal, gevuld met kreeften uit

Majestueus Onstuimig spat het water tegen de boeg van de robuuste, ietwat lompe boot. Op een steeds hogere snelheid verlaat hij de haven van Västervik, een kleurrijke stad aan de Oostzee. De stad ligt in het meest oostelijke deel van Småland en geeft toegang tot de mooiste –volgens de Zweden– eilandengroep van het land. De archipel voor Västervik bestaat uit 4450 eilanden en riffen. Op de laatste dag van onze trip staat een arend- en zeehondensafari op het programma. 27

3 FEBRUARI 2024

ZOEK EN BOEK voor zomer 2024!

Ontspannen & Genieten

AAN DE ZEEUWSE KUST Binnen 15 minuten op het strand! Kindvriendelijke camping het hele jaar geopend Prachtige sanitaire voorzieningen Binnenactiviteiten voor kinderen Bezoekers geven ons

Toppunt

van vakantieplezier Camping de Klimberg: een christelijke familiecamping, gelegen in het prachtige Vechtdal, met ruime comfort kampeerplaatsen, sfeervolle verhuuraccommodaties en teveel faciliteiten om op te noemen! Koudekerkseweg 165

Middelburg

www.devlaschaard.nl

Volg ons op

Telnr.

info@devlaschaard.nl

06-20328254

SFEERVOLLE CHALETS

RUIME PLAATSEN

DE WAARD TENTEN ZWEMBAD (KAN) OVERDEKT

www.deklimberg.nl • Van alles te beleven voor het hele gezin

Voorthuizen

Genieten op de Veluwe wanneer u wilt Uw eigen plek, midden in de Veluwse bossen. Ziet u zichzelf al zitten in de tuin van uw nieuwe chalet? Waar uw vrije tijd ook echt een gevoel van vrijheid geeft. Even weg van alle drukte. Ontdek de mogelijkheden op de Gerrit Jan’s Hoeve of een van onze andere parken in Voorthuizen. Onze nieuwbouwchalets bieden u alle gemak en zijn onderhoudsvriendelijk. Daarnaast hebben wij regelmatig occasions te koop, inclusief aangelegde tuin. Zien we u in Voorthuizen voor een bezichtiging?

www.gerritjanshoeve.nl

De archipel in de Oostzee bij Västervik. beeld RD

Een ferme tik op het ruitje van de kajuit doet ons opschrikken De lucht is blauw met hier en daar een streep wit. De frisse zeewind waait ons om de oren en het valt niet mee om je boven de wind en het brullen van de motoren uit verstaanbaar te maken. Nadat we de haven van Västervik achter ons hebben gelaten, voert de schipper de snelheid nog wat op. We scheren langs kleine, begroeide eilandjes en zwarte rotsen die door de zon een grimmig uiterlijk krijgen. Op die rotsen liggen regelmatig zeehonden te zonnen, informeert de schipper ons. Als we om de rotspartijen varen, vertraagt de boot iets. Mochten er zeehonden liggen, dan kunnen we die goed bekijken. Maar helaas. Op deze zonnige, frisse morgen is er geen zeehond te bekennen. Een ferme tik op het ruitje van de kajuit doet ons opschrikken. De potige schipper wijst naar links en zet een verrekijker aan zijn ogen. Als we

Bij het meer Vederslövssjön. beeld RD

de richting van zijn wijzende vinger op kijken, is hij daar ineens. De zeearend. Majestueus verheft hij zich boven het zeewater dat schittert door de zon. We blijven hem nakijken totdat de roofvogel met de statige slag van zijn brede vlerken niet meer is dan een stip aan de horizon. Na een tocht van twee uur over de Oostzee bereiken we het eiland Hasselö. Dit eiland is samen met de eilanden Idö, Rågö en Björkö het belangrijkste van de archipel. Eenmaal aan land krijgt het eenvoudige eilandgevoel de overhand – het Zweedse ”lagom” in een notendop: niet te veel, niet te weinig, maar precies goed. 29

3 FEBRUARI 2024

Nunspeet

VIND HIER UW VAKANTIEWONING

VAKANTIE BINNENLAND

Garderen

Modern vakantiehuisje met hottub op Resort Veluwe midden in Speulderbos. Voor foto's zie FB "vakantiewoning veluwe koos en margriet" tel. 0653180306

Aagtekerke NIEUW! Vakantiewoning dichtbij zee, 4 pers. van alle gemakken voorzien! Voor info en foto's bel na 18.00 of app: 06-48403720 uusjewerve@kliksafe.nl

Genemuiden U kunt lekker ontspannen, terwijl de kinderen genieten van het heerlijke verwarmde privézwembad. Welkom in onze complete 6-persoons vakantiewoning met kindveilig af te sluiten buitenzwembad en jacuzzi. 3 slaapkamers, waarvan één op de begane grond. Extra kinderbedje aanwezig. Kijk op www.waterstein.nl Grijpskerke (Walcheren)

Vanaf de meivakantie NIEUW vakantiehuis TE HUUR in GRIJPSKERKE, 4-5 pers. Centrale ligging, dichtbij STRAND en kindvriendelijk. Bel voor meer info: 06-43137807

Heinkenszand (Zld)

Fietsen in bloesemgebied? 2-4 persoons chalet, hoekplek op park, ruime tuin met privacy. Stijlvol gerenoveerd. Info? Mail retrochaletje@gmail.com

slapen boven de koeien! Nieuwe vakantiewoningen 8,10 of 18 pers. op boerderij in Nunspeet nabij het Veluwemeer! Boek nu uw vakantie op deze unieke plek met uitzicht, d.m.v. een glaswand, vanuit de woonkamer in de koeienstal. Vanaf het dakterras heeft u zicht op het Veluwemeer. www.vakantieboerderij nunspeet.nl of 0620934554

Ouddorp

Vrijst. vakantiewoning met grote tuin op Jonkerstee. Strand, dorp, speeltuin op loopafstand. 5-6 pers. Info: 06-12648917 www.Jonkerstee-Eureka.nl

Boulevard Vlissingen

Prachtig vernieuwd ruim 2-persoons appartement, op 4e verdieping, mooi zeezicht, met balkon. Lift aanwezig, geen huisdieren, v.a. €550,- p.w. 0622553564

Axel

Te huur: 2-pers. vakantiewoning. Ontdek rust, natuur en gastvrijheid in ZVL. www.lusthof-axel.nl. Telefoonnummer: 06-42449016.

Elspeet - Veluwe

Genieten op de Veluwe? Huur ons Boshuis. Dichtbij heide, bos en het dorp. Natuur, comfort en gezelligheid. Kijk op www.boshuiselspeet.nl of bel/app 06 4949 6699.

Hoge Hexel

Te Huur onze zeer comfortabele bungalow. 8 persoons (drie slaapkamers met 8 bedden). Twee badkamers, twee toiletten. Sauna, Wasdroogcombinatie. Fietsschuur met oplaadpunten. Bouwjaar 2023. Type Kievit. Bungalowpark Hoge Hexel. Heerlijk uit in Salland. Prijsaanvraag: info@cvanmourik.nl / 06-53364885.

Uddel

Royale hoekw. Nieuwb. Aardhuus, week 31 & 32 (aaneengesloten). Geen kinderen, kennism. gewenst. Welkom:)! T: 06-23236882

Ouddorp

TH comp. vakantie woning met overkapping, zonnig terras, CV/ wasm./ droger/ diepvriesje/Wifi, 7 pers. Geen huisdieren. Dicht bij strand/kerk en centrum Tel.: 0613694923

Holten

Welkom in Holten! 2-6 pers. vakantiebungalow te huur. Luxe woning, mooie tuin en prachtige omgeving. Rust, ruimte en privacy. www.deholterveste.nl.

Ouddorp

Mooi luxe chalet op rustig familiepark vlak bij dorp, duinen en zee. 6 pers. 3 sl km. cv, airco, wasmachine, droger, enz. kijk en boek op www.ouddorpchalet.nl of bel piet 06-53153744.

Putten

Gezellig, compleet en comfortabel vakantiehuisje voor twee personen (bed-, baden keukenlinnen aanw.). Eigen tuintje, veel rust, rondom in 't groen. Vlak bij bossen (350 m), hei (2 km), dorp (700 m), dijk en strand Nulde (7 km). Te huur per week (za t/m za) €375,- of per midweek (ma t/m vr) €250. Geen verdere kosten. Vrij vanaf 2 mrt t/m 2 nov. Voor info en foto's: bel 06-37374254.

Chaam (NB)

4-6 pers praktische, en rustig gelegen vakantie woning te huur. Ligging tussen weilanden en bos, niet op een park. Ideaal voor fietsers / wandelaars. Telnr: 0641138640

Zoutelande

Prachtige vrijst vakantiewoning, 6-7 pers, grote tuin, dichtbij de zee. O.a. hoogseizoen beschikbaar. Ook geschikt voor ouderen. Zie www.springvloed13.nl

Elspeet

4-pers. stacaravan op camping Zomervreugd, Bosrand. Te huur per week, midweek of weekend Info: tel. 0610447953 lgharlaar@kliksafe.nl Web: zoek naar Letiha 16

Utrechtse Heuvelrug

Het hele jaar door te huur, ons prachtige chalet in oud-Woudenbergse stijl. Het 5 persoon huisje (evt uit te breiden naar 7) bevindt zich op een rustige plek van camping de Heigraaf te Woudenberg. Het is van alle gemakken voorzien: zoals een heerlijke overkapping, verschillende fietsen, wasmachine en droger, enz. Voor verdere info en beschikbaarheid zie: www.huisjewoudenberg.nl

Sint Maartensvlotbrug Geniet van de BOLLENVELDEN en de ZEE! Te huur ruim CHALET met 3 slaapkamers. www.chaletbuiten gewoon.nl

Uddel

Vakantie op de Veluwe? Welkom in 't Kroonjuweel, een luxe vakantiewoning met 100% privacy, gelegen aan de rand van het bos. Dit topcomfort vakantiehuis ligt net buiten Uddel, het rustige dorpje tussen Harderwijk en Apeldoorn. Kijk voor meer informatie én onze beschikbaarheid op www.kroonjuweel.nl of neem contact met ons op: info@kroonjuweel.nl/ 06 51 08 12 01.

't Kotje Ouddorp

4-persoons chalet te huur op park Haayse Bos. Mooie en rustige locatie, dichtbij strand en winkels. Privacy en zondagsrust. v.a. goede vrijdag t/m okt. Boek nu via www.tkotjeouddorp.nl

Burgh-Haamstede

TE HUUR Zeeuws vrijstaand vakantiehuis met ruime tuin nabij strand, duinen en bos. 3 slk, max 4+2 pers. Info: www.natuurhuisje.nl/ vakantiehuisje/68558.

Uddel

T.h. UDDEL (kroondomein), ruime vak. woning voor 2 pers. nabij bos en heide, veel fietsen wandelmogelijkheden. Voor info en foto's 06-44875222

Lauwersmeer

Unescogebied Waddenkust 6 pers. vakantiehuis Shalom Oostmahorn 159 of Elim Lauwersoog Robbenoort 45. €665,- tot €825,- per week. 0511841986 of 0619419265

Ouddorp

Nieuw in de verhuur, dicht bij zee: SFEERVOL 6 pers. praktisch vakantiehuis, rustig gelegen op Noordzeepark, veel privacy. Nog vrij in hoog-seizoen. www.haaseleger.nl

Dirksland

Do 1-08 t/m do 22-08: Vrijst, kindvr. jr. '30 woning, 5 pers. Dirksland, eiland Flakkee. 12 min. van strand. Gr. zwembad in tuin. T.h. €115,- p.n. 06-30737764 info & foto's

Schildwolde (Gr.)

Comfortabele VAKANTIEWONING ”Lutje Stee” in Schildwolde. Geschikt voor 1 - 4 personen. Alles gelijkvloers. 0598-423902 www.lutjestee.nl Hartelijk welkom!

Ouddorp

Boek uw vakantie in ons 7 persoons chalet. En geniet van veel privacy op rustige camping dicht bij zee! (ZH) Van alle gemakken voorzien!0623805373, brinkies@live.nl

Ouddorp

T.h. luxe 6-pers. vak. bungalow op loopafstand van zee. Veel privacy, grote tuin en wifi aanwezig. Gehele jaar beschikbaar. Tel. 0655860985

Hoge Hexel

VAKANTIE BUITENLAND

Frankrijk, Montpellier

in het mooie Twente: 6 persoons vakantiehuis met veel privacy op gezinsvriendelijk park met goede faciliteiten. www.huisjehogehexel.nl 06-21628970

Te huur comfortabel chalet (6p, 3 slk) op rustig vakantiepark met zwembad. Half uur van strand, cultuur en natuur. Info: 06-55772082 of parcleduc262@gmail.com

Voorthuizen is Veluwe

Oostenrijk, Penk Vrijstaande 12-pers. vakantiewoning in het zonnige Karinthië met schitterend uitzicht. www.vakantiewoningpenk. nl. 06-11435462

Chalet 4 bedden. Park met zwembad, snackbar, speeltuin, visvijver en voetbalv. brumley82@hotmail.com Bel Rien op 06 121 44 834 V.a. €395 p.w. ex schoonm. en GWL. Wifi via receptie.

Spanje, Alicante

4-6 pers. appartement nabij zee en vliegveld. Zwembad, airco en wasm. Groot winkelcentrum en natuurgebied loopafstand Ook aug. nog vrij € 728,= per week tel. 06-21553192

Frankrijk, Châtel-Montagne Genieten van rust, vogelgekwetter, mooie heuvellandschappen, dorpjes, steden, kastelen, ruïnes, prachtige natuur, geweldige uitzichten, eindeloze wandelmogelijkheden? Kies voor ons heerlijke vakantiehuis in ChâtelMontagne (Auvergne). 2-10 personen. Hele jaar te huur. Aantrekkelijk geprijsd. Meer info: chatelfr.nl; 06-20394850. Italië, Brezzo di Bedero

Te huur 6 pers. vak.huisje, met schaduw pergola en zonneterras op Villaggio Olandese. Uitzicht op Lago Maggiore. Vrij t/m 12/7 en 16 t/m 30/8 en na 6/9. Bel voor info: 06-28215343

Geniet van uw vakantie op een unieke locatie midden in de natuur Op het domein van de Molen van Medael in Hombourg geniet u van vakantie op een unieke locatie. Onze luxe vakantiewoningen zijn gelegen midden in de natuur, met aan de ene zijde het bos en aan de andere kant het riviertje de Gulp, dat langzaam zijn weg baant door het dal. Op ons domein bevinden zich een grote speeltuin, tennis- en voetbalveld, (beach-)volleybalveld, jeu des boulesbanen en grote speelweides.

Activiteiten & gastronomie

Rue de Rémersdael 98 | 4852 Hombourg (België) +32 8778 4350 www.molenvanmedael.eu | info@molenvanmedael.eu

Bezoek onze ambachtelijke stroopstokerij en beleef & proef de geheimen van dit eeuwenoude ambacht. Ook kunt u zelf uw eigen Limburgse vlaai bakken in onze traditionele houtgestookte oven. Wij verzorgen ook huifkartochten en hebben een survival- & outdoor-parcours en boogschietbaan. Daarnaast verzorgen wij ontbijt, lunch, picknick en warme maaltijden of bbq voor onze gasten! Kijk op onze website voor de vele mogelijkheden!

3 FEBRUARI 2024

SCHOONHEID

3 FEBRUARI 2024

beeld Henk Visscher

Fotograaf Henk Visscher (1955) verkocht als tiener ooit zijn brommer om een fotocamera te kunnen kopen. Tijdens zijn opleiding aan de graﬁsche school in Utrecht zocht hij naar een manier om creativiteit vorm te geven – en die vond hij in fotograﬁe.

IJslagune graden warmer dan het ijs, daarom blijven er van de ijsbergen uiteindelijk alleen kleine brokken over. Her en der liggen ze verspreid op het zwarte lavastrand. Dat strand is nu omgedoopt tot Diamond Beach een naam die gemakkelijk te onthouden is in tegenstelling tot de IJslandse tongbrekers Vatnajökull en Jökulsárlón, want dat zijn respectievelijk de officiële namen van de gletsjer en de ijslagune.

De op één na grootste gletsjer van Europa ligt in IJsland. De oppervlakte bedraagt 8100 vierkante kilometer en op sommige plekken is het ijs meer dan 1000 meter dik. Onder de gletsjer bevinden zich enkele van de actiefste vulkanen van het land. Hoge ijsbergen waarop soms de vulkanische as nog te zien is, drijven langzaam naar de oceaan, soms doen ze daar wel vijf jaar over. Het ijskoude zeewater is nog altijd een paar 34

3 FEBRUARI 2024

beeld Henk Visscher

Het zwarte lavastrand is omgedoopt tot Diamond Beach

3 FEBRUARI 2024

ITALIË

In een 4x4 naar de marmergroeve Corina Schipaanboord

Het lijkt sneeuw, die witte plekken in de ruige Apuaanse Alpen bij Carrara. Maar het is melkwit marmer, dat enkel hier te vinden is. Via een avontuurlijk ritje in een 4x4 landrover is de marmergroeve te bezoeken waar Michelangelo persoonlijk de marmerstukken voor zijn kunstwerken uitzocht.

beeld Corina Schipaanboord

elfverzekerd rijdt de gids z’n 4x4 de berg op, richting de marmergroeven van Carrara. De smalle, geasfalteerde weg gaat al snel over in een gravelpad. De motor brult. Bij een enkele haarspeldbocht moet de chauffeur twee keer steken. Dat doet hij behendig en relaxed. „Gelukkig heeft de auto airbags”, zegt hij in het Engels, terwijl hij grijnzend het middenstuk van z’n stuur eraf tilt. „Dit is een draagbare airbag.” Het is bouwvak. Maar normaal gesproken rijden hier ook nog eens vrachtwagens af en aan om de grote marmerblokken te transporteren. Zie daarvoor maar eens uit te wijken op zo’n smal pad. Bovenaan is het uitzicht prachtig. De ruige bergen, het grijs en wit van het marmer, kronkelende weggetjes en in de verte de glinsterende zee. „Dit hier is wereldwijd de hoofdstad van het marmer”, zegt de gids. „Waar we nu staan, is het marmer iets grijzig, er zit koolstof in.” Hij wijst naar een berg verderop, die lijkt op een witte piramide. „Daar halen ze het marmer van de beste kwaliteit uit. Het is melkwit en verder nergens ter wereld verkrijgbaar. Michelangelo kwam hier persoonlijk naartoe om blokken uit te zoeken voor zijn kunstwerken”, zegt hij. Volgens Michelangelo zat een beeld al in het marmer verborgen. Hij moest het er alleen nog uit bevrijden. In deze bergen zit overal marmer, zelfs tot 2 of 3 kilometer in de grond. „Overal waar de bergen nog grijs en groen zijn, is het nationaal park. Het is beschermd gebied. We hebben vergunningen nodig en mogen niet zomaar overal marmer weghalen”, zegt de gids. „Het is heel moeilijk om vergunningen te krijgen, maar het marmer levert heel veel op, dus we kunnen de vergunningen

makkelijk betalen. Een blok van 12 vierkante meter kost net zo veel als een huis, zo’n 3 of 4 ton.” Diamanten Hij loopt een eindje verder, waarvandaan je de bouwplaats goed overziet. Zo te zien wordt het marmer trapsgewijs verwijderd. Je kunt

Oostenrijk j Zwitserland Slovenië Kroatië Cinque Terre Carrara Pisa

Florence

Italië

©RD, Hans Kraayeveld, bron LocalFocus

3 FEBRUARI 2024

beeld Corina Schipaanboord

goed zien dat er al een heel stuk van een berg is verdwenen. „Dat is in zeventien jaar gebeurd en in dit gebied kunnen we zonder problemen nog zo’n 200 tot 300 jaar vooruit”, legt de gids uit. „Het marmer wordt losgemaakt in blokken van 2 bij 2 bij 3 meter. Dat gebeurt met een zaagmachine met diamanten in de kabel.” Hij heeft een stukje in z’n broekzak en haalt het langs een marmerblok dat op de grond ligt. Er ontstaat al snel een gleufje. „Zo’n groot blok verwijderen, kost ongeveer zeven dagen werk. De prijs die het opbrengt, varieert, omdat de kwaliteit van het marmer verschillend is. Soms zitten er bijvoorbeeld scheuren in.” De grond is wit en stoffig. De gids bukt en pakt wat stof op. „Ruim 30 procent van het marmer is niet geschikt. Dat wordt voor andere dingen gebruikt.” Hij wrijft over het poeder. „Dit is calciumcarbonaat en het wordt veel gebruikt in cosmetica, zoals in tandpasta, doucheschuim of bodyscrub. Als er bij de ingrediënten van een product E170 staat, weet je nu waar het vandaan komt”, lacht hij. Hij kruipt weer achter het stuur en begint de aftocht in z’n achteruit, ondertussen grappen makend tegen de bestuurder van een andere 4x4. In de eerste haarspeldbocht draait hij de landrover om. Even later plukt hij al rijdend een paarse bloem van een eenzame vlinderstruik en steekt die tussen zijn lippen. Ongelooflijk dat over deze smalle weggetjes normaal gesproken ook zwaarbeladen vrachtwagens rijden. Een blok van 1 kubieke meter marmer weegt zo’n 8 ton en in een vrachtwagen mag maximaal 35 ton zitten. Het werk is zeker niet zonder risico, geeft de chauffeur aan. „Elk jaar overlijden twee tot drie mensen tijdens het werk in de marmergroeven en van de ongelukken die gebeuren, is 89 procent dodelijk.”

kabels werd de slee steeds vastgebonden aan palen langs het pad. Naast de vele gevaren bood het werk ook voordelen voor werknemers. Elke dag namen ze wat marmer mee naar huis. Net zo lang totdat ze een eigen huis van marmer konden bouwen. Italianen houden van marmer. Dat is hier in Toscane duidelijk te zien. Zelfs de stoepranden zijn van marmer. Het meest bijzonder is de kathedraal van Florence, die van wit, roze en groen marmer gemaakt is. Schitterend! Je kunt er gerust een uur zitten kijken, want overal zijn prachtige details te zien. De entree is gratis. Er staat een lange rij. Straatverkopers proberen met gladde praatjes sjaals te verkopen aan de toeristen die naar binnen willen, want je mag niet met blote schouders naar binnen. Gelukkig hoeven we niet lang te wachten. Ook vanbinnen is de kerk erg mooi, waaronder de koepel met een doorsnee van 45 meter. Hij is beschilderd met een tafereel van het laatste oordeel. Het bekende beeld de ”David” van Michelangelo is ook in Florence te bewonderen. Het origineel staat in museum Galleria dell’Accademia en voor het Palazzo Vecchio staat de replica. Het marmerblok waaruit de originele ”David” gemaakt is, werd door andere beeldhouwers afgekeurd. Ze noemden het ”il rotto”, oftewel: ”het beschadigde”. Het blok vertoonde namelijk barsten. Maar Michelangelo wist er wel degelijk raad mee.

Slee Dat het werk gevaarlijk is, blijkt ook bij een bezoekje aan het openluchtmuseum Fantiscritti, bij de standplaats van de 4x4’s. Zeker vroeger gebeurden er veel ongelukken. Er werd toen veel met explosieven gewerkt. Verder ging het werk moeizamer. Dat laat de handzaag uit 1900 zien. Die werd bediend door twee werknemers en ze zaagden slechts 7 of 8 centimeter per dag. De marmerblokken van zo’n 30 ton de berg af krijgen met een helling van 70 à 80 procent was ook een gevaarlijke klus. De blokken werden in een houten slee gelegd, die over houten palen gleed. Om het wat soepeler te laten verlopen, smeerden ze de palen in met zeep. Met touwen en stalen

Pisa Het is er warm en toeristisch. Toch is het de moeite waard om een kijkje te nemen bij een ander bekend marmeren gebouw: de toren van Pisa. De bouw was klaar in 1372. Er was zo’n 38

3 FEBRUARI 2024

Word je tijdens het wandelen betrapt op teenslippers of pumps? Dan krijg je een bekeuring

Unesco staan. De plaatsjes zijn autovrij, maar je kunt ze per trein bereiken vanuit La Spezia of Levanto. Het schijnt er enorm toeristisch te zijn, dus vroeg vertrekken is een aanrader. Om kwart voor negen is de parkeergarage bij het station van La Spezia al vol. Na even zoeken is een parkeerplekje in een zijstraat gelukkig snel gevonden. Ook in de trein is het druk. Het vervoer met de trein verloopt verder soepel. Vanaf het station loop je bij de meeste plaatsjes zo het centrum in. Gekleurde huizen en kerkjes op de rotswand aan het water, opgesierd met prachtige bloemen en citrusbomen. De dorpjes zijn prachtig en gezellig en ook hier kom je marmer tegen. Een wandelpad langs de kust verbindt de plaatsjes. Je mag er alleen komen met stevige wandelschoenen. Word je er betrapt op teenslippers of pumps? Dan krijg je een bekeuring. De paden schijnen prachtig te zijn, maar in

14.200 ton marmer nodig voor het bouwen van deze beroemde toren. Zullen al die blokken met zo’n houten slee van de berg afgehaald zijn? De toren is 55 meter hoog en heeft een doorsnee van 12 meter. Naast het bewonderen van het imposante bouwwerk, is het ook de moeite waard om de mensenmassa te observeren. Sommigen beginnen meteen als ze de toren zien als een malle foto’s te schieten en vergeten bijna om hem met eigen ogen te bekijken. Het meest geschoten plaatje hier is dat waarbij iemand de schuine toren probeert tegen te houden met een hand. Eerst stond de toren 5,5 graden uit het lood, maar na restauratiewerkzaamheden in 2001 nog 3,99 graden. Onvoorstelbaar hoe ze zoiets kunnen fiksen. Een echt kunstwerk! Bij de toeristische trekpleisters van deze regio hoort ook de Cinque Terre. Dit zijn vijf dorpjes aan de kust, die op de Werelderfgoedlijst van 39

3 FEBRUARI 2024

Van Wuijckhuiseweg 1 • 4542 RW Hoek Telefoon +31 (0)115 441244 • E-mail info@guiljam-hoek.nl Internet www.werkenbijguiljam-hoek.nl

ADMINISTRATIEF MDW

PLANNER INFRA FULLTIME

Salariëring in overleg, afhankelijk van deeltijd/voltijd (minimaal 3 dagen per week) Als administratief medewerker communiceer je met klanten, opdrachtgevers en medewerkers. Je verwerkt administratie van debiteuren, planning, leveranties, bonnen en facturen. Tevens verzorg je de aanmeldingen en instructies voor de medewerkers. Daarbij bieden we je een afwisselende baan in een ﬁjne werksfeer met mogelijkheid tot BBL opleiding. Reageer snel of lees verder op onze website.

Salariëring tussen € 3.450,- en € 3.880,Ben jij de schakel tussen mens en machine? Heb jij afﬁniteit met groot materieel en ben jij een teamspeler die in een no-nonsense familiebedrijf wil werken? Reageer snel of lees verder op onze website.

MACHINIST RUPSGRAAFMACHINE

MACHINIST MOBIELEGRAAFMACHINE

Salariëring tussen € 2.450,- en € 3.100,Als machinist van een van onze Liebherr rups-graafmachines weet je veilig en vakkundig diverse werkzaamheden uit te voeren op onze uiteenlopende projecten. Je werk is afwisselend en je bent betrokken op mooie uiteenlopende projecten. Enthousiast geworden? Reageer snel of lees verder op onze website.

Salariëring tussen € 2.450,- en € 3.100,Als machinist van een van onze Liebherr mobiele-graafmachines weet je veilig en vakkundig diverse werkzaamheden uit te voeren op onze uiteenlopende projecten. Je werk is afwisselend en je bent betrokken op mooie uiteenlopende projecten. Enthousiast geworden? Reageer snel of lees verder op onze website.

Enthousiast? Solliciteer dan nu via: anthony@guiljam-hoek.nl. Wil je eerst eens rustig praten, neem dan contact op met Anthony op nummer 06 - 20 13 08 15

Wij garanderen afwisseling bij een solide werkgever. Solliciteer bij ons slagvaardige familiebedrijf en overtuig jezelf.

Hoofduitvoerder / Projectleider Salariëring tussen € 4.400,- en € 5.200,Wij zoeken een Projectleider voor de aansturing op diverse GWW-projecten. Worden jouw talenten momenteel niet volledig benut of ben je toe aan een nieuwe uitdaging? Laat het ons weten!

)

Vakman GWW

fo Voor meer in n: en sollicitere

Salariëring tussen € 2.600,- en € 3.900,Wij zoeken een (zelfstandig) Vakman GWW en een Rioleerder die inzetbaar is op de meest uiteenlopende projecten in de Grond-, Weg-, en Waterbouw. INTERESSE? Neem contact op via martijn@geldoﬁnfra.nl of 06-30287020

Lovenpolderstraat 14 - 4542 NS Hoek Kleverskerkseweg 22 - 4338 PM Middelburg

www.geldoﬁnfra.nl/vacatures

beeld Corina Schipaanboord

het hoogseizoen is het voor een wandeling wel erg warm. Het laatste dorpje laten we voor wat het is en we glippen de trein in voor wat verkoeling. Daarna nog een afsluitende duik in de heerlijke, heldere Middellandse Zee. Ook op het strand is het druk, maar bij een strategisch plekje aan de vloedlijn heb je daar geen last van. Al helemaal niet als je je tanden in een overheerlijke Italiaanse pizza zet.

Gezamenlijk zingen we –in het Italiaans– ”De kerk van alle tijden”. „God houdt Zijn kerk in leven, hoe ook bespot, verdrukt, door dwalingen omgeven, verscheurd, uiteengerukt. Al roepen van de tinnen, de wachters nog: Hoe lang? Straks gaat de dag beginnen en ’t klagen wordt gezang.” Dat geeft hoop, ook voor de kerk in Italië.

De kerk Minder druk is het op zondag in een kerk in Carrara. De tegenstelling is schrijnend. Er zijn slechts vijf gemeenteleden en een voorganger. Ze zijn erg blij met wat ‘versterking’. Margaretha van 78 is de organist en ze leidt de samenzang vanachter een trapharmonium. Enthousiast is ze zeker, maar de melodie is niet echt goed te horen. Toch klinken bepaalde klanken bekend.

Er was zo’n 14.200 ton marmer nodig voor het bouwen van de toren van Pisa 41

3 FEBRUARI 2024

Denemarken

Kaap Arkona DUITSLAND

Königsstuhl Sassnitz Prora

Rügen

Binz

Duitsland Rostock ©RD, Hans Kraayeveld, bron LocalFocus

Rügen: verrassend eiland in de Oostzee Roosmarijn Reijnoudt

Wil je Franse heuvels, Veluwse bossen en Engelse krijtrotsen, bezoek dan het Duitse eiland Rügen. Veel te weinig Nederlanders hebben die parel in de Oostzee ontdekt, vinden ze daar.

et heldere water van de Baltische Zee deint rustig op en neer in de baai van de historische badplaats Binz. Toch worden de strandzitjes deze oktobernamiddag in rap tempo opgeruimd. Shovels rijden op het strand af en aan om niet alleen de strandkorven, maar ook het barretje waar vanmorgen de eerste inwoners van Binz hun kopje koffie haalden, op te ruimen. Het dorp maakt zich op voor een flinke storm. Ondanks het vrij korte strand en de lage duinpartij kent Binz, de grootste badplaats op het Duitse eiland Rügen, geen overstromingen. Iets waar de eerste inwoners destijds maar al te bang voor waren. Zij bouwden daarom hun nederzet-

Promenade Hoewel het dorp niet meer dan 6000 inwoners telt, zijn er nu een kleine 20.000 bedden beschikbaar in de kustplaats. Slechts 5 procent van de toeristen is afkomstig uit het buitenland. Rügen zet zichzelf daarom graag op de kaart om ook reizigers uit Nederland te ontvangen. En op hemelsbreed zo’n 750 kilometer vanaf Utrecht is het eiland –vijf keer de oppervlakte van Texel– prima aan te reizen. De voor Binz kenmerkende witte huizen langs de promenade staan direct aan de lage duinen en geven deze 4,5 kilometer lange boulevard een heel eigen karakter. Vanaf de pier vertrekt een rondvaartboot richting de krijtrotsen ten westen

De prins trekt zomers met vrouw en kinderen naar Binz 42

3 FEBRUARI 2024

beeld Jaco Hoeve

tingen veel verder uit de kustlijn. Het is de rijke prins van Putbus (1783-1854) die hier pas in de negentiende eeuw, vlak aan het strand, een groot zomeronderkomen laat bouwen. Met vrouw, kinderen en een enorme huishouding trekt hij in de zomermaanden naar Binz. Dat voorbeeld volgen velen en zo wordt Binz, als het baden halverwege de 19e eeuw in heel Europa populair wordt, een toeristenoord.

3 FEBRUARI 2024

beeld Jaco Hoeve

bij een bezoek aan het eiland. De Hochuferweg, zoals deze wandelroute heet, loopt van Sassnitz naar Lohme, is 14 kilometer lang en bevat hier en daar een pittige klim. Toch is het ook voor een ongeoefende wandelaar goed te doen, mits die stevig schoeisel aantrekt en wat proviand mee heeft. Voor rolstoelen en kinderwagens is dit pad niet geschikt. Hoe lang je over de route doet, is afhankelijk van hoe hoeveel tijd je wilt besteden aan de mooie uitzichten.

van het eiland die vanuit de baai nog net te zien zijn. De krijtrotsen zijn nauw verbonden met Binz. Want welke kleur moesten de strandhuizen aan de boulevard krijgen? Het wit van de krijtrotsen, want die grondstof was op het eiland ruim op voorraad. Anno 2024 haalt niemand het nog in z’n hoofd om het krijt van de hoge kustrotsen te gebruiken voor witte verf; inmiddels behoren ze tot beschermd werelderfgoed. De Königsstuhl is zowel letterlijk als figuurlijk het hoogtepunt van het eiland. Dit magnifieke uitzichtpunt op de witte krijtrotsen trekt jaarlijks een half miljoen bezoekers die zich hier vergapen aan de blauwe zee, de groene bossen en de witte kliffen. De 118 meter hoge krijtrots ligt in het kleinste nationaal park van Duitsland maar werd wereldberoemd door onder meer het werk van de kunstschilder Caspar David Friedrich, die deze in de fomantiek meerdere keren vastlegde op doek.

De Königsstuhl is zowel letterlijk als ﬁguurlijk het hoogtepunt van het eiland

Hochuferweg Een wandeling door dit park, met zijn eeuwenoude beukenbossen die inmiddels ook op de Unesco-Werelderfgoedlijst staan, kan niet ontbreken 44

3 FEBRUARI 2024

Het bezoekerscentrum Königsstuhl is vorig jaar flink uitgebreid en heeft nu vier interactieve tentoonstellingen in huis. Daarmee heeft de organisatie gehoor gegeven aan de kritiek die veel toeristen de afgelopen jaren hebben geuit, namelijk dat de toegangsprijzen voor de krijtrots en het bezoekerscentrum erg hoog waren en de geboden informatie zeer beperkt was. In de uitgebreide exposities kan een bezoeker zich hier prima twee uur vermaken.

beeld Jaco Hoeve

Kiezelstranden De Hochuferweg kan vanaf beide kanten gelopen worden. Ook zonder bezoek aan de Königsstühl kun je hier gelukkig genieten van mooie uitzichten. Want wie het bezoekerscentrum te prijzig vindt, kan dat ook overslaan en enkel de wandelroute nemen. Tijdens die route is het op twee punten mogelijk om af te dalen naar de kiezelstranden en daar de metershoge witte krijtrotsen van onderaf te bewonderen. In sommige weersomstandigheden ziet het park zich genoodzaakt de toegang naar het water te sluiten, zoals in januari, toen een aantal krijtstukken afbrak. Ook de wandelroute bovenlangs moet op sommige plaatsen meer

Het bezoekerscentrum Königsstuhl is ﬂink uitgebreid

3 FEBRUARI 2024

Voel je thuis op De Kleine Belties

GEZINSCAMPING IN GAASTERLAND (FRIESLAND)

VOLOP TE DOEN!

MIDDEN IN HET GROEN VOOR EEN ONVERGETELIJKE VAKANTIE

www.kleinebelties.nl kamperen • stacaravans • chalets • groepshuizen

TELEFOONNUMMER: 0514 - 60 20 65 WWW.DEVERBORGENHOEK.NL

De Beeldentuin Geniet van een gezellige High Tea de perfecte combinatie van winkelen en horeca in Garderen!

beeldentuin.nl

beeld Jaco Hoeve

Let op: hou voldoende afstand van de randen van de krijtrotsen

landinwaarts verlegd worden vanwege de veiligheid. Om die reden moeten wandelaars ook altijd voldoende afstand houden van de steile randen van de krijtrotsen. Voor een korte trip naar Rügen zijn Binz en het Jasmundpark met de krijtrotsen de hoogtepunten van het eiland. Maar wie hier langer verblijft, kan een bezoek brengen aan kaap Arkona, Hitlers hotel in Prora of Hanzestad Stralsund. Doorreizen naar een ander eiland kan ook, met de drie uur durende overtocht naar het Deense eiland Bornholm. En wie van fietsen houdt, doet er goed aan om op een reis naar Rügen zijn tweewieler mee te nemen, want fietspaden zijn er hier –voor Duitse begrippen– best veel.

Hitlerhotel Duitsland zal altijd verbonden zijn met Hitler; ook voor het eiland Rügen geldt dat. De rijkskanselier gaf in 1936 opdracht hier een enorm hotel te bouwen voor het Kraft durch Freude-project. In Seebad Prora van Kraft durch Freude moesten 20.000 vakantiegangers uit de arbeidersklasse zich kunnen ontspannen. De bouw van dit 4,5 kilometer lange project is nooit afgerond en doet daarom ietwat luguber aan. Gedurende tientallen jaren weten gemeentebestuurders niet wat ze met deze kolos aan moeten. Inmiddels zijn delen van het pand omgebouwd tot hotel en verschijnt er langzamerhand meer horeca om toeristen aan te trekken. Prora heeft geen bestaande infrastructuur als een buurtsupermarkt en dorpskern, maar hoopt met het mooiste strand van Rügen toch wat onder de last van het verleden uit te kunnen komen.

beeld AFP

3 FEBRUARI 2024

FRANKRIJK

Verenigd Koninkrijk België Cap Gris-Nez

Calais Escalles Ambleteuse

Boulogne-sur-Mer

Saint-Omer

Frankrijk ©RD, Hans Kraayeveld, bron LocalFocus

Montreuil-sur-Mer

De vergeten Opaalkust Huib de Vries

Je hoeft voor oude steden, krijtrotsen, zandstranden en het spel van eb en vloed niet naar Normandië. Een paar honderd kilometer dichterbij vind je ze ook. Tussen de witte Cap Blanc-Nez en de grijze Cap Gris-Nez.

beeld RD

oen de kinderen nog jong waren, gingen we jaar op jaar naar Texel. Buitenland in eigen land, door de veerboot. Je hebt er bos, strand, zee, duinen en een vliegveld waar vrijwel continu parachutisten neerdalen. Begon de jongste te jengelen, dan waren we vanaf elk punt op het eiland met maximaal een kwartier weer thuis. Toen de oudste vijftien was, trokken we voor het eerste met z’n allen naar het buitenland: het Oetztal in Oostenrijk. Na die ervaring was Nederland toch wel erg klein, dus ook de jaren daarna reisden we in de zomervakantie naar Tirol. Toch bleef het wad trekken. Het was een toenmalige collega die me attendeerde op de noordkust van Bretagne. Volgens hem kon je daar genieten van de waddensfeer in het kwadraat. Hij bleek niets te veel te hebben gezegd. De grillige Bretonse rotskust met het 2000 kilometer lange ”Sentier des Douaniers” (Douanepad) veroverde een blijvende plek in ons hart. Het

gebied kent slechts één ”maar”: de afstand. Voor ons ruim 1000 kilometer. Dat is sowieso ver, maar het leek dubbel ver toen we halsoverkop moesten terugkeren naar Nederland omdat onze oudste zoon een ernstig ongeluk was overkomen. Ook die terugreis had iets van een trauma. Krijtklif Toen de volgende zomervakantie naderde, nam ik contact op met de reisorganisatie waar we de huisjes in Bretagne hadden geboekt. Aan de man die ik aan de lijn kreeg, vertelde ik wat de reden was dat we het nu dichter bij huis zochten. Met de vraag of hij ons kon adviseren. Zo kwamen we voor het eerst aan de ons toen onbekende Opaalkust terecht. Hij ging er zelf al jaren naartoe met zijn kinderen en had veel mensen zoals wij erop gewezen. We waren niet de enigen die de verre reis naar Bretagne bezwaarlijk vonden. We boekten een huisje in het dorpje Escalles onder Calais, gelegen aan de voet van de impone49

3 FEBRUARI 2024

rende witte krijtklif Cap Blanc-Nez. Het was een voormalige arbeiderswoning bij een monumentale Franse boerderij, amper 300 meter van zee, met uitzicht op de krijtrotsen van Dover. Bij helder weer zagen we ze scherp afgetekend aan de einder liggen. De afstand naar Engeland is hier nog geen 35 kilometer. Wie het Frans even heeft gehad, kan vanuit Calais in een uur naar de overkant varen voor een dagje Engels, een bezoek aan Dover Castle of een ”evensong” in de kathedraal van Canterbury.

Die oude huisjes in pastelkleuren, de smalle straatjes, de geur van verse vis, het geruis van de zee

Nederlands Een eerste verkenning leerde ons dat de medewerker van de reisorganisatie met reden enthousiast was over deze streek. De Opaalkust doet vooral denken aan het 300 kilometer verderop gelegen Normandië en heeft her en der inderdaad trekken van Bretagne. Ooit hoorde dit gebied bij de Nederlanden. Plaatsnamen als Wissant, een verbastering van Wit zand, herinneren aan deze periode. Verreweg het mooiste deel ligt tussen Escalles en de stad Boulogne-sur-Mer. De kust is het fraaist tussen de 134 meter hoge Cap Blanc-Nez en de 50 meter hoge Cap Gris-Nez, aan de ingang van het Kanaal. Liefhebbers van kustwandelingen kunnen hier hun hart ophalen. Het pad over de krijtrotsen stijgt en daalt, door de hoogteverschillen van de rotsformaties. Aan de ene zijde kijk je uit op het druk bevaren Kanaal, aan de andere zijde op glooiend akker- en weideland met oude hoeven en blank Frans vee. Wie terug over het strand wil lopen, moet niet vergeten bij een VVV een getijdentabel te halen. Bij eb trekt het water zich honderden meters terug, waardoor een prachtig zandstrand ontstaat. Ideaal voor liefhebbers van skimboarden. Bij vloed klimt het water tot aan de krijtrotsen, in zeer rap tempo.

Voorbij de krijtrots met z’n vuurtoren liggen de voormalige vissersplaatsjes Audresselles en Ambleteuse, schilderachtige Franse dorpjes. Er zijn nog altijd wat dorpelingen die van de visvangst leven. Ze gooien het net uit in het Kanaal. De vangst wordt lokaal afgezet. De oude huisjes in pastelkleuren, de smalle straatjes, de geur van verse vis, het geruis van de zee, we kregen er nooit genoeg van. Over een strand dat is bezaaid met schelpen en kleurrijke stenen wandel je in pakweg drie kwartier van Audresselles naar Ambleteuse. Blikvanger is het 17e-eeuwse fort aan de monding van het riviertje La Slack, dat bij Ambleteuse uitmondt in zee. Het kreeg de naam Vauban, naar de beroemde bouwmeester Sébastien le Prestre, Seigneur de Vauban. Onder het bewind van koning Lodewijk XIV bouwde hij tal van dit soort vestingwerken. Het fort bij Ambleteuse ligt bij eb op het strand, bij vloed in het water. Beide fascinerend. Ten zuiden van het dorp is het natuurgebied Dunes de la Slack te vinden, toegankelijk voor wandelaars.

Vissersplaatsjes Een absolute aanrader is de wandeling van het dorpje Tardinghen naar de Cap Gris-Nez. Het kerkje van Tardinghen ligt op een heuvel die een imponerend uitzicht biedt. Wie niet al te ver wil lopen, moet na het genot van dit panorama wat verder doorrijden naar zee. Daar is een parkeerplaats te vinden. Ook de grijze krijtkaap kan zowel via het strand als over de rotsen worden bereikt. Het levert een prachtige rondwandeling op, met als rustpunt restaurant La Sirène aan de voet van de Cap Gris-Nez. Voor een goede kop koffie en het verzamelen van moed voor het beklimmen van de klif.

Boulogne Het stokoude Boulogne-sur-Mer, onder de Romeinen al van betekenis, verdient een bezoek van minimaal een middag. Wanneer je over de wallen flaneert, door de straatjes in het historische centrum slentert of het 13e-eeuwse Château d’Aumont bezoekt, waan je je met enige fantasie in oude tijden. Wie moe wordt en van kerken houdt, moet beslist naar de basiliek Notre-Dame. Om daar zomaar een uur te gaan zitten en de eeuwen op zich te laten inwerken. Wij maakten er eens een huwelijksdienst 50

3 FEBRUARI 2024

Fort Vauban. beeld RD

Op weg naar de vuurtoren op de Cap Gris-Nes. beeld RD

achtervoegsel aan het feit dat het lang geleden een haven had die via het riviertje de Canche verbonden was met de zee. Het hooggelegen historische deel wordt omgeven door een stadsmuur zoals je die zelden ziet. Goed voor een heerlijke rondwandeling die zowel een indruk geeft van de omgeving als van de middeleeuwse binnenstad. Die kun je aansluitend doorkruisen. Wie met jonge kinderen over de wallen loopt, moet ze wel stevig aan de lijn houden. Als ze van de onbeveiligde stadsmuren vallen, storten ze tientallen meters naar beneden. Dezelfde waarschuwing geldt voor hen die het pad over de krijtrotsen bewandelen. Met veiligheidsvoorschriften en -maatregelen is Frankrijk schaars. Aan de rand van het stadje lag eens een kasteel. De resten zijn er nog te zien. Elk jaar worden hier in de zomer passages uit het beroemde boek ”Les misérables” van Victor Hugo uitgebeeld. ’s Avonds laat, door figuranten in historische kledij,

mee, van een bruidspaar uit gegoede families. Terwijl de kerk geopend bleef voor publiek, vond de plechtigheid plaats. Een strijkje bracht barokmuziek ten gehore. Tijdens de eucharistieviering speelde de organist ”Amazing grace”. Een solozangeres met de stem van een muze zong couplet na couplet van het calvinistische gezang. Je maakt soms vreemde dingen mee. De stad heeft de grootste vissershaven van het land. En voor wie wil weten hoe vissen leven, is er Nausicáa, het grootste zeeaquarium van Europa. Onze jongste zoon, groot liefhebber van hengelen, keek er zijn ogen uit. In de haven van Boulogne ving hij helaas niets. Montreuil Ook landinwaarts heeft de Opaalkust het nodige te bieden. Tijdens de vakanties die wij er doorbrachten, gingen we steevast een keer naar het vestingstadje Montreuil-sur-Mer. Het dankt z’n 51

3 FEBRUARI 2024

Te koop en te huur

Luxe chalets voor vakantie, 2e woning of verhuur, centraal op de Veluwe.

fietsvakantie specialist

Van 2 tot 17 personen.

Zondagsrust.

Deze fietsvakantie is lekker dichtbij huis in één van de grootste wijnbouwgebieden van Duitsland; de Pfalz de streek met bijna een mediterraans karakter door het grote aantal zonuren. Het is hier heerlijk fietsen over de fietspaden tussen de wijnbergen en door schilderachtige dorpjes. U bent te gast in ****Achat hotel met zwembad.

Familie Bos - www.uddelermeer.com Tel. 0577 - 40 12 31

Programma Dag 1 heenreis + fietstocht Worms - Bad Dürkheim 35 fietskms Dag 2 fietsronde rondom Bad Dürkheim 40 fietskms Dag 3 fietstocht Bad Dürkheim - Speyer 55 fietskms Dag 4 fietstocht Landau - Bad Dürkheim 50 fietskms Dag 5 fietstocht Bad Dürkheim - Monsheim (30 km) en terugreis

Camping Pré des pèlerins in Frankrijk in de Corrèze ✔ Animatie voor kinderen en jongeren ✔ Zwembad aanwezig ✔ Restaurant/ snacks ✔ Gezelligheid

Fietsvakanties in eigen sfeer

5-daagse fietsvakantie Duitse Wijnstrasse

Vertrekdatum en reissom: maandag 29 juli 2024

€ 599,- p.p.

Fitál Vakanties Specials: Fietsvakanties in eigen sfeer Kijk snel op: www.campingpredespelerins.nl

Inbegrepen: • reis per Comfort Class touringcar • uw eigen fiets gratis mee in de fietstrailer • verblijf in 2-persoonskamer • 4 overnachtingen in ****Achat Hotel in Bad Dürkheim • halfpension • fietsroutes • koffie bij vertrek • warme afscheidslunch • opstapplaatsen: Alblasserdam - Nuland Niet inbegrepen: • toeslag 1-persoonskamer • reserveringskosten • bijdrage SGR en calamiteitenfonds • verzekeringen • entreegelden en overige uitgaven van persoonlijke aard.

Camping Pré des pèlerins Cors s 19260 Veix

Reserveren & info: Fitál Vakanties | 078 69 20 115 | www.fital.nl/specials

Doelbewust steunt graag initiatieven om geld voor een goed doel in te zamelen! Bijna alle mensen gebruiken WC-papier. Onze ervaring is dan ook dat WC-papier goed verkoopt omdat mensen het altijd nodig hebben. Scholen, kerken of verenigingen die geldinzamelactie’s opzetten, kunnen WC-papier verkopen bij een huis-aan-huis verkoop of tijdens een goede doelenmarkt. Doelbewust ondersteunt deze actie’s graag door WC-papier aan te bieden tegen een gunstige inkoopprijs. Een groot deel van de opbrengst kunt u dus al direct reserveren voor het goede doel. Voor meer informatie en prijzen, neem contact met ons op.

www.doelbewustkopen.nl

info@doelbewustkopen.nl

Deze vakanties zijn met respect voor wat u belangrijk vindt. Met gelijkgestemden op vakantie. Chauffeur en reisleiding die de identiteit van de groep bewaken; zoals stilte voor en na de maaltijden, aparte ruimte voor dagsluitingen en zondagsrust

Tel. 06-57634114

Tussen toverdokter en moskee

Christelijke zorg voor meest kwetsbaren in West-Afrika

Doneer ook!

Lees en bekijk de verhalen via

rd.nl/actie

Steun de actie en geef op IBAN NL67 INGB 0002 9707 00 Giften zijn aftrekbaar

Zicht op Ambleteuse. beeld RD

te voet of te paard. Een imposant schouwspel. En dan is er ”La Coupole”, het sinistere bunkercomplex bij het dorpje Helfaut, 5 kilometer van Saint-Omer. Adolf Hitler liet het bouwen voor de opslag en lancering van V2-raketten, waarmee Engeland werd bestookt. Centrum van het complex is een 40 meter hoge koepel met metersdikke muren. Voor mensen die aan claustrofobie lijden is het Duitse prestigeproject geen aantrekkelijke plek, weten we uit ervaring. Liefhebbers van oorlogshistorie kunnen hier probleemloos een dag doorbrengen. Het museale complex geeft een aangrijpend beeld van de nietsontziende middelen en methoden waarmee nazi-Duitsland Europa probeerde om te vormen tot een Germaanse grootmacht. Na een bezoek van enkele uren in de bunker sta je letterlijk met je ogen te knipperen als je weer buiten staat.

Voor mensen die aan claustrofobie lijden is het Duitse prestigeproject geen aantrekkelijke plek

beeld RD

Moerasgebied Wie behoefte heeft om alles wat hij zag en hoorde in stilte te verwerken, moet doorrijden naar Audomarois, het moerasgebied bij Saint-Omer. Her en der zijn roeiboten te huur, waarmee je het labyrint van meren, plassen en watergangen kunt verkennen. Aan de spanen, met de rug naar de steven gekeerd, waan je je in de Biesbosch. Of de Weerribben. Als je het op de laatste dag doet, verloopt de overgang naar eigen land daardoor soepel. 53

3 FEBRUARI 2024

ADVERTORIAL

V.l.n.r. Bertine, Anthony, Jaco, Nick.

Ultiem genieten bij Camping Den Blanken Houd je van kamperen en het buitenleven? Christelijke camping Den Blanken in de Achterhoek is de ideale plek voor gezinnen met kinderen én voor vijftigplussers. Geniet van de ruimte, de faciliteiten, de afwisselende omgeving en de gastvrijheid.

n het uitgestrekte Achterhoekse landschap, in de buurt van Rijssen, bevindt zich de prachtige Camping den Blanken. Het park was tot voor kort seculier, maar werd door Anthony en Bertine Duinkerke vorig jaar omgeturnd in een christelijke camping. Bertine: „Gasten uit de breedte van christelijk Nederland zijn bij ons van harte welkom. Op zondag zijn onze receptie en ons restaurant gesloten en in het hoogseizoen organiseren we sing-ins. In de meivakantie en het hoogseizoen is er een christelijk animatieteam dat leuke activiteiten voor de kinderen organiseert. Onze camping heeft bovengemiddeld ruime velden en camperplaatsen. We hebben verschillende themavelden, zoals velden voor 50+’ers en

hondvriendelijke velden en we verhuren camperplaatsen, bungalows, safaritenten en blokhutten.” Voor jong en oud Bij camping Den Blanken worden kinderen volledig in de watten gelegd. Ouders kunnen hun kroost volledig vrij laten spelen en de kinderen kunnen allerlei buitenactiviteiten ondernemen, zoals zwemmen in het mooie zwembad met peuterbad, skelteren en waterdiertjes zoeken in het stromende beekje op het park. Zelfs bij minder weer kunnen ze spelen en knutselen in de binnenspeeltuin. In de avonden kunnen de campinggasten genieten van een kampvuur, terwijl de marshmallows smelten aan de stok. Maar ook voor ouderen is de camping erg geschikt.

3 FEBRUARI 2024

Het park ligt vlakbij fietsen wandelroutes en in de toekomst zullen er speciale wandelingen en fietstochten worden georganiseerd. Om de camping verder te ontwikkelen is het beheerdersteam onlangs uitgebreid met de broers Jaco en Nick Jongeneel en Jaco’s vrouw Danielle. Toekomstplannen zijn er genoeg. Jaco: „We willen het park nog mooier maken en uitbreiden met bijvoorbeeld chalets en safaritenten. We kijken uit naar het komende seizoen!”

Camping Den Blanken Diepenheimseweg 44, 7161 LW Neede, 0031-(0)547-351353 info@campingdenblanken.nl www.campingdenblanken.nl

PRIJSPUZZEL

Breinkrakers: oplossingen en winnaars Redactie RDMagazine

In RDMagazine van 6 januari stond een vijftal breinkrakers. Wie de juiste oplossingen opstuurde, maakte kans op een prijs. Ongeveer duizend mensen deden dat. Hieronder zie je de oplossingen en de tien winnaars.

Prijswinnaars 1e prijs: Jenneke Jobse uit Papendrecht wint het spel Outsmarted 2e prijs: Emmely Adriaanse uit Goes wint het spel Outsmarted 3e prijs: S. van der Steen uit Veenendaal wint het spel 30 Seconds 4e prijs: Joas Brand uit Kootwijkerbroek wint het spel Codenames 5e prijs: M.A. Zegwaard uit Gouda wint het spel Regenwormen

6e t/m 10e prijs: de volgende winnaars krijgen een Bol.com-cadeaukaart ter waarde van 10 euro: Lydia Klaasse uit Lieren, Danny Tange uit Yerseke, Jan Westdorp uit Stavenisse, Corina Zuidweg uit Kloetinge, Lieke Pons uit Hendrik-Ido-Ambacht.

Deze breinkrakers zijn van SmartFriends. Wil je er meer? Download de Engelstalige app via smartfriendsapp.com

3 FEBRUARI 2024

RECEPT

Alle landen in de ovenschaal marielle@rd.nl

ij zijn echte lastminuteboekers. Niet dat we dat per se willen – het gebeurt gewoon. En elk jaar denken we, als het allerperfectste huisje natuurlijk allang niet meer beschikbaar blijkt te zijn: volgend jaar doen we het anders. Maar dan zit de vakantie erop en concluderen we dat ons veel te laat uitgekozen huisje eigenlijk helemaal prima was. De drang om op tijd onze zoektocht voor de volgende zomer te beginnen is al langzaam weggeebd en zeg nou zelf: in de winter voelt de vakantie nog veel te ver weg om je er druk over te maken. En daarnaast: waar willen we eigenlijk naartoe? Frankrijk, roept de een (want daar vierden we ooit een fijne, zonnige vakantie). Oostenrijk, zegt de an-

der (want daar was het gewoon leuk). Duitsland, vindt de derde (want die stadjes zijn zo gezellig). Maar we zouden dit jaar toch thuisblijven (want het was veel te veel gedoe om het alle kinderen naar de zin te maken tijdens de laatste vakantie)? Kortom, we denken er nog even over. En intussen gooi ik ingrediënten uit allerlei windstreken in een schaal en zo komt er een niet authentieke maar wel heel lekkere ovenschotel op tafel. Pasta al forno, zouden ze in Italië zeggen. Maar daar zie ik ons dit jaar niet belanden (want te veel kans op heet weer). Hoewel, we zagen pas prachtige beelden uit het noorden van het land. Nou ja, we hebben nog even tot het juli is. Eet smakelijk. 56

3 FEBRUARI 2024

beeld iStock

Romige pasta Ingrediënten: 250 g pasta (bv. pipe rigate), 250 g rundergehakt, 1 tl venkelzaad (gemalen), 1 tl korianderpoeder, halve tl foelie (gemalen), mespunt nootmuskaat, zout en zwarte peper, 100 g shiitakes, 4 teentjes knoflook, 100 ml (0.0) wijn, 1 el tomatenpuree, 500 g passata, 100 g geraspte Parmezaanse kaas (optioneel), 200 g verse spinazie, 30 g roomboter, 35 g bloem, 450 ml melk, 150 g geraspte kaas. Bereiding: 1. Breng in een ruime pan water aan de kook. Doe de pasta in de pan en kook tot de pasta nog iets steviger is dan ”al dente”, omdat hij doorgaart in de oven. Giet af in een vergiet. 2. Snijd de shiitakes in stukjes en hak de knoflook fijn. Was de spinazie

indien nodig en laat goed uitlekken. 3. Verhit een scheutje olie in een grote koekenpan of hapjespan. Bak de shiitakes kort op hoog vuur. Voeg dan het gehakt toe en bak het rul. Voeg tijdens het bakken alle kruiden, zout, peper en knoﬂook toe. 4. Schep een lepel tomatenpuree in de pan, blus af met de wijn. Laat dit mengsel vijf minuten pruttelen. Schenk dan de passata erbij. Voor een rijkere saus voeg je nu de Parmezaanse kaas toe. Schep als laatste de spinazie in gedeelten door de saus. Roer 57

3 FEBRUARI 2024

goed en laat slinken. Breng verder op smaak met zout en peper. 5. Maak de bechamelsaus. Smelt de boter in een pan. Strooi de bloem erin, terwijl je roert met een garde. Laat de bloem een minuut garen. Meng, stevig kloppend met de garde, de melk en een snuf zout erdoor. 6. Schep de gare pasta door de saus. Doe dit mengsel in een ruime ovenschaal. Verdeel de bechamelsaus erover en bestrooi met kaas. Zet kort onder de hete ovengrill of laat de kaas in 10 minuten smelten bij een temperatuur van 200 graden Celsius. 7. Lekker met gemengde sla (of overgebleven spinazie) met een dressing van olie (3 el), wijnazijn (1 el), mosterd (1 tl) en honing (1-2 tl naar wens).

TIPS

Wie leest hoeft niet op reis. Wie op reis gaat doet er goed in zich vooraf in te lezen. Vijf tips.

Ver weg van het massatoerisme Elke Salverda en Sarah Reinhoudt van het reisplatform Wander-Lust.nl delen in ”110 bijzondere bestemmingen” (uitg. Kosmos, 208 blz., € 22,99) plekken die buiten de gebaande paden liggen, ver weg van het massatoerisme. Variërend van slapen in een knusse cabin in Drenthe tot overnachten op een ongerept eiland in Azië. Inclusief bestemmingen voor gezinnen en een hoofdstuk over duurzaam reizen.

De wereld als werkplek In ”Work hard, travel harder” (uitg. Kosmos, 176 blz., € 20,-) laat pr-ondernemer en reisblogger Suzanne van Duijn je zien hoe je van de wereld je werkplek maakt. Als ”digital nomad” ben je niet meer gebonden aan een bureau in een kantoor, werken kan met een laptop en smartphone tegenwoordig overal, of het nu op Bali, in Sydney of Miami is. Met praktische tips en inspirerende interviews.

Met een Land Cruiser door Afrika Twee jaar lang reisde psycholoog en filosoof Pim Franssen met een oude Land Cruiser door 27 Afrikaanse landen. Zijn tocht leidt van de woestijn en de savannes in Zuidoost-Afrika naar Kaapstad en via het chaotische West-Afrika terug naar Nederland. Onderweg denkt hij na over zijn eigen achtergrond en vooroordelen. In ”Een onmogelijk avontuur” (uitg. Kosmos, 320 blz., € 22,99) doet hij verslag van de reis.

Historische reis naar Suriname ”Reis naar Suriname. Beschrijving van de Nederlandse bezittingen in Guyana” (uitg. Terra Lannoo, 224 blz., € 99,-) is een facsimile-editie van de oorspronkelijke uitgave van de Belgische kunstenaar en reiziger Pierre Jacques Benoit uit 1839-1840. De uitgave trok de aandacht vanwege de honderd prachtige steendrukken die het bevatte. Het boek heeft de beeldvorming van Suriname in Nederland sterk bepaald.

2 4

In dit kijkboek raak je de weg kwijt Op een kijkboek raak je niet snel uitgekeken. Maar met ”Samen op weg” van Kristin Roskifte (uitg. Lannoo, 66 blz., € 19,99) ben je écht even zoet. Op de blauw-witte pentekeningen is een mix van mensen te zien, die veelal onderweg zijn. Het boek begint bij één kind en waaiert in diverse verhaallijnen uit. Op elke plaat komen er mensen bij. De zoekopdrachten zijn uitdagend – gelukkig zijn er antwoorden.

3 FEBRUARI 2024

Luistertips van redacteur Albert-Jan Regterschot

Meditatieve podcast

Podcast over de Titanic

Poetins jeugdjaren

De meditatieve podcast ”Even stil” gaat wekelijks kort in op een Bijbelse figuur of op actuele thema’s zoals christen-zijn, relaties en studeren. Maker is ds. J. IJsselstein, predikant van de gereformeerde gemeente van Kapelle-Biezelinge. De serie startte enkele jaren geleden toen ds. IJsselstein als zendingspredikant in Cambodja werkte. Na zijn terugkeer naar Nederland was het even stil. Nu is er een nieuwe reeks, met afleveringen over onder andere ”Op God hopen”, ”Gehoorzaam volgen” en over Abraham en Izak. Volgens de predikant zijn de afleveringen „bedoeld om even stil te zijn: in de trein, in de bus, in de auto, of waar dan ook”. De opzet is eenvoudig: een korte, meditatieve uitleg, met aan het eind een conclusie om over na te denken.

Meer dan een eeuw geleden botste het Britse passagiersschip RMS Titanic tegen een ijsberg. Niet veel later zonk het vaartuig naar de bodem van de Atlantische Oceaan. Het verhaal van de Titanic blijft sindsdien verteld worden. Samen met twee zusterschepen was de Titanic een van de grootste en meest luxueuze passagiersschepen ooit gebouwd. In ”Titanic, de podcast”, bespreken historicus Jeroen Post en journalist Tom Veldhuijzen wat er zich afspeelde in de nacht van 14 op 15 april 1912, toen het schip zonk, en wat daaraan voorafging. De twee vertellen niet alleen over het schip zelf, maar ook over de mensen die aan boord waren. De gekozen verteltrant wreekt zich enigszins, het vergt voor de luisteraar wat doorzettingsvermogen om het einde te halen.

”About a boy” is de titel van een Engelstalige podcast over het leven van Vladimir Poetin. De Russische president groeide op in Leningrad, een stad die in zijn jeugd nog sterk getekend werd door de Duitse belegering tijdens de Tweede Wereldoorlog. Poetin groeide op in een gebouwencomplex met appartementen waarvan de bewoners bepaalde voorzieningen deelden. De binnentuin hiervan, de zogeheten ”dvor”, was de plaats waar Poetin een positie verwierf als leider van een straatbende. Het gedrag dat hij daar aanleerde brengt hij ook nu nog in de praktijk, meent de maker van de podcast Julia Ioffe, een Amerikaanse journaliste van Russische komaf. Voor Poetin geldt het recht van de sterkste. En dat is iets om rekening mee te houden.

3 FEBRUARI 2024

BUITEN

Wandelen

Voor een kaartje en de routebeschrijving: rd.nl/buiten

Locatie Leiden Start Beestenmarkt Lengte 8 km

Sporen van puriteinen Geertje Bikker-Otten

Voor ze naar Amerika gingen, verbleven om hun geloof vervolgde Engelse puriteinen elf jaar in Leiden. Wandelend door de stad kom je nog heel wat sporen van hen tegen.

ele Amerikanen beroemen zich erop af te stammen van de Pilgrim Fathers – onder anderen de oud-presidenten Bush en Obama. Dat zal mede een verklaring zijn voor het feit dat er in Leiden ruim 400 jaar later nog steeds veel sporen van de Pilgrim Fathers te vinden zijn. Wie de Pilgrims Route (voor € 6,95 verkrijgbaar bij de VVV) volgt, frist als vanzelf zijn kennis over deze periode uit de geschiedenis op. En krijgt en passant een goede indruk van de oudste delen van de stad. Want Leiden was rond 1600 veel kleiner dan tegenwoordig. De wandeling begint op de Beestenmarkt bij het Galgenwater. Maar dit gedeelte van de stad is in historisch perspectief nog vrij nieuw. Het is onderdeel van een stadsuitbreiding uit 1611, die noodzakelijk was omdat duizenden vluchtelingen zich in Leiden vestigden. Niet alleen uit Engeland, maar ook uit Vlaanderen, Duitsland en Frankrijk. De Pilgrim Fathers vestigden zich vooral rond de Pieterskerk. Vlak bij

die kerk, op de plaats waar zich nu het Jean Pesijnhof bevindt, hielden zij kerkdiensten onder leiding van predikant John Robinson. Hij bleef in Leiden toen het grootste deel van de Engelse puriteinen in 1620 met de Mayflower naar Amerika afreisde. Robinson nam –zo staat in de routebeschrijving te lezen– deel aan het debat tussen gomaristen en arminianen op de Leidse universiteit; hij verdedigde het standpunt van de gomaristen. Het meest imponerende stadsge-

Bush en Obama beroemen zich erop af te stammen van de Pilgrim Fathers 60

3 FEBRUARI 2024

zicht is vermoedelijk de blik op de Waag, vanaf de Hoogstraat. Dat was de plek waar de Pilgrim Fathers, bij het Waaghoofd, met hun spullen voor het eerst voet aan wal zetten. Maar het verrassendste stuk van de route vond ik het gedeelte bij de Hortus botanicus. Kenmerkend voor de oude binnenstad van Leiden zijn de hoog oprijzende, smalle panden gelegen langs grachten. Maar bij de Hortus botanicus is er opeens ook veel groen, al is dat in de winter een relatief begrip. De planten staan niet alleen in de tuinen aan de overkant van het water, maar ook langs de gevels en in potten op de kade. De route is een prettige combinatie van de bekende hoogtepunten van de stad (Rapenburg, Pieterskerk, het universiteitsgebouw) en minder voor de hand liggende voetpaden en steegjes waar je nauwelijks iemand ziet. Zo was ik verrast door de vele hofjes – in totaal telt Leiden er 35. Onderweg zijn er genoeg winkeltjes en koffieadresjes om even rond te snuffelen en op te warmen of te gaan zitten.

TIP #2 Young Rembrandt Studio Rembrandt van Rijn werd in 1606 geboren in Leiden. Zijn eerste schilderlessen kreeg hij van Jacob van Swanenburg. In het huis van deze leermeester, Langebrug 89, is een videopresentatie over Rembrandts leven.

> leidenamericanpilgrimmuseum.org/nl

> visitleiden.nl/nl/highlights/jonge-rembrandt/young-rembrandt-studio

beeld Geertje Bikker-Otten

TIP #1 Pilgrimmuseum Het Leiden American Pilgrim Museum geeft een indruk van de tijd van de Pilgrim Fathers. Er zijn meubels, kaarten en gravures te zien. Open op donderdag, vrijdag en zaterdag van 13.00 tot 17.00 uur.

3 FEBRUARI 2024

Bijzondere bestemmingen Marjolein Snoeij-de Pee

In de oudheid besloten de Grieken welke zeven bezienswaardigheden een plek kregen op de lijst van wereldwonderen. Van die zeven plekken is er nog maar één te bewonderen. Daarom is er een nieuwe lijst. Zes wereldwonderen uitgelicht.

Chichén Itzá, Mexico Een van de belangrijkste steden van de Maya’s was Chichén Itzá. De Maya’s waren indianen die vanaf het jaar 2000 voor Christus in landen als Belize, Guatemala en Mexico leefden. Chichén Itzá werd pas in de tiende eeuw belangrijk, maar waarschijnlijk is de stad nog ouder. Een bekend bouwwerk in de stad is El Castillo, een piramide die de vorm heeft van een trap. De piramide werd in de negende eeuw gebouwd en is de bekendste van Mexico. Het bouwwerk diende als tempel voor de god van de Maya’s die zij Kukulkan noemden.

Colosseum, Italië Het grootste amfitheater in het Romeinse Rijk was het Colosseum, dat in Rome stond. Een amfitheater is een gebouw dat werd gebruikt voor gevechten tussen gladiatoren en met wilde dieren. Het bouwwerk werd in de eerste eeuw na Christus gebouwd. De bouw werd betaald van het geld dat de Romeinen van de Joden geroofd hadden bij de belegering van Jeruzalem in het jaar 70 na Christus. Het theater heeft een omtrek van een halve kilometer en er is plek voor 50.000 mensen.

Chinese Muur, China Al in de zevende eeuw voor Christus werden delen van de Chinese Muur gebouwd. De eerste keizer van het Chinese keizerrijk, Qin Shi Huangdi, versterkte de bestaande muren en voegde die samen om het rijk te beschermen tegen vijanden. Het keizerrijk bestond vanaf het jaar 221 voor Christus tot 1911. De muur is ruim 21.000 kilometer lang en loopt van Shanhaiguan in het oosten tot Lop Nur in het westen. Je kunt de muur op verschillende plekken bezoeken. Op een aantal plaatsen brengt een kabelbaan de bezoekers omhoog. 62

3 FEBRUARI 2024

Machu Picchu, Peru Op een bergtop in de Andes, een bergketen in Zuid-Amerika, ligt het ruïnestadje Machu Picchu. De stad is gesticht door de Inca’s, een indianenvolk dat vanaf de dertiende eeuw in Peru leefde. Het stadje Machu Picchu werd in de vijftiende eeuw gebouwd als buitenverblijf voor belangrijke mensen. In de zestiende eeuw werd de stad verlaten en in 1866 werd die herontdekt door een Duitse goudzoeker. Om de stad te bezoeken moet je een ticket kopen. Als je ook een van de twee bergen aan weerszijden van het dorpje wilt beklimmen, moet je een extra ticket kopen. Per dag mogen er maar 200 mensen de berg op. Om het stadje te bereiken reis je eerst met de trein en daarna met een pendelbus vanuit een dichtbijgelegen dorpje. Maar je kunt ook lopend gaan. Dan doe je er vier dagen over.

Petra, Jordanië In een dal in de heuvels in het westen van Jordanië ligt Petra, een oude stad die in de achtste eeuw voor Christus eigendom was van de Edomieten. Later, in de vierde eeuw voor Christus, werd de stad eigendom van de Nabateeërs, een Arabisch volk dat in de oudheid in het Midden-Oosten leefde. Bijzonder aan Petra is dat de stad tussen bergwanden ligt. In die wanden zijn kloven ontstaan, vermoedelijk door een aardbeving. Die kloven zijn nu toegangspoorten tot de stad. De graftombes die in de rotsen uitgehakt zijn, geven de stad zijn bekendheid.

Taj Mahal, India Shah Jahan, keizer van het Indiase Mogolrijk, gaf in 1632 opdracht voor het bouwen van het grafmonument de Taj Mahal. Het Mogolrijk was een islamitisch rijk dat van 1526 tot 1851 bestond. In 1653 was de bouw van het grafmonument klaar. Die was bedoeld voor de vrouw van Shah Jahan. Zij overleed in 1631 bij de geboorte van hun veertiende kind. Na zijn overleden is ook Shah Jahan daar bijgezet. Als je de Taj Mahal bezoekt, kun je een kijkje nemen in het gebouw en door de prachtige tuinen wandelen. De graftombes zijn niet toegankelijk voor publiek. 63

3 FEBRUARI 2024

PUZZELS

★★★★

Sudoku

8 3

Vul de lege hokjes in met een getal van 1 t/m 9. Gebruik elk cijfer één keer in elke rij, elke kolom en elk vak van 3 x 3.

6 3

5 4

Oplossing vorige keer:

2 7

Zweedse puzzel Prijspuzzel Onder de inzenders van de goede oplossing wordt een prijs weggegeven. Stuur uw oplossing voor 8 februari bij voorkeur per mail naar puzzel@rd.nl of anders per briefkaart naar Reformatorisch Dagblad, Postbus 613, 7300 AP Apeldoorn. De prijs voor deze week is het boek ”Stem van de vrijheid”, door Hanneke Stark-ten Voorde (uitg. De Banier). Vorige week is de prijs gewonnen door Teun van Oostenbrugge uit Bruinisse.

Indruk

Biet

Behaagzucht

Gebruik

Sport

Bijgeluid

Indiase munt

Stel

Vliegende schotel

Zweertje

Gelofte

Buit

Boerderij Pictogram

Bijbelse figuur

Europees Afwijking Verharde eiland huid

Grondsoort

9 Hindoe Kerkgenootschap

Jurk

4 6 Overeenkomst

Oplossing vorige week: vademecum. 9

B L M 1 4 E R V E U N I E 7 U W E C E N T H U I S F L O R 6 B E T 2 V I D E R A M P 3 8 D E J E U N E R I N D O S E M A 5 M I G M O E L

Tante

Plaats in Gelderland

Noorse rivier

3 FEBRUARI 2024

4 6

5 7

8 9

14 16

15 17

18 19

Cryptogram Horizontaal 1 Ik hoor dat de sportman een hond heeft (6); 7 Een val plaatsen en in de hoek drijven (10); 8 Weg met de pret (11); 11 Een goede grond om spanning weg te leiden (5); 12 Eikenschors was een instrument voor het looien van de huid van een knaagdier (8); 13 Vaarwel, Frans (5); 14 Dat raam is meer voor een hemellichaam (7); 17 Een goede combinatie voor de wedstrijd (5); 18 Het vreemde citaat was zijn aandeel (5); 20 Paasversiering? (10); 22 Er was iemand met een handkar die hem aan zijn baan hielp (9); 23 Alleen een noot prijzen (7).

Verticaal 2 Schrijft hij stukjes over het uitgeven van al het geld? (15); 3 Soepventer? (10); 4 Die wapenbroeder is een vervelende partner (8); 5 Die boom maakt geen verheven indruk (7); 6 Bang! (10); 9 Met lessen komt dit wel goed (5); 10 Band uit de provincie (5); 15 Kan het met een auto klaar zijn? (5); 16 Pyromaan (9); 19 Mos plus een eik voor een Inuk (6); 21 Tuinhuisje met een bolvormig dak (6).

3 FEBRUARI 2024

Oplossing vorige puzzel Horizontaal: 1 additie; 6 knakmodel; 8 domineren; 11 teer; 12 rookstel; 13 asbakkenras; 15 provinciaal; 17 pastiche; 18 ontdaan; 20 walnoot. Verticaal: 2 deksels; 3 isoleren; 4 item; 5 antifoon; 7 woordkunstenaar; 9 geiser; 10 draagvlak; 14 agave; 16 incident; 19 amok.

inspanning

ontspanning

Hopelijk zie ik je deze zomer! Groetjes, Onsie

Boek direct en ontvang zomervoordeel!

Tot

€ 150,-

€ 175,-

korting

korting per wee

per wee k

Oostenrijk: Christelijk vakantiepark

Frankrijk: Christelijk vakantiepark

O&S Concept 26 juli t/m 9 augustus 2024

O&S Concept 27 juli t/m 10 augustus 2024

• Zwembad op het resort • 4 - 9 personen

• Zwembad op het resort • 4 - 12 personen

Gaschurn

www.onsvakanties.nl/gaschurn

Les Menuires

www.onsvakanties.nl/menuires

Scan deze QR-code, ontdek al onze parken en boek direct via:

www.onsvakanties.nl 0184 - 422 000 | info@onsvakanties.nl

COLOFON RDMagazine is een wekelijkse uitgave bij het Reformatorisch Dagblad. Directie Ir. C. Heutink Hoofdredacteur Dr. ir. S. M. de Bruijn Chef Clasina van den Heuvel

HET LAATSTE WOORD

Redactie Margreet van den Berg, Aline de Bruin, Miranda van de Bruinhorst,

Sion

Enny de Bruijn, Mariska Dijkstra, Janette Hertog, Chris Klaasse, Jaco van der Knijff, Rudy Ligtenberg, Mariëlle Oussoren, Roosmarijn Reijnoudt,

„De Heere bemint de poorten van Sion, boven alle woningen van Jakob.”

Marjolein Snoeij Ontwerp Corné van der Horst Vormgeving André Kikkert, Hans Kraayeveld

Psalm 87:2

Redactie RDMagazine

Er kan geen misverstand over bestaan, hier wordt

Postbus 670

gezongen over de Tempelberg in Jeruzalem en de

7300 AR Apeldoorn

huizen van de Israëlieten, zeggen de kanttekeningen

055-5390222 rdmagazine@rd.nl

bij de Statenvertaling. God heeft de poorten van Sion lief. Omdat ze Hem

Abonneeservice

–met eerbied gesproken– herinneren aan de ark met

Postbus 613

het verzoendeksel. Hij heeft ze lief omdat er dankzij

7300 AP Apeldoorn

de dienst van de verzoening contact mogelijk is

055-5390498 abonneeservice@erdee.nl

tussen een heilige God en een zondig volk.

Adverteren 055-5390499 advertentie@erdee.nl Tips voor de inhoud van RDMagazine? rdmagazine@rd.nl WhatsApp 06-43020391 EMG legt van abonnees gegevens vast voor de uitvoering van een overeenkomst en om hen te informeren over producten en diensten. Voor meer informatie over het privacybeleid en de algemene voorwaarden van EMG, zie erdeeservice.nl.

3 FEBRUARI 2024