RDMagazine 10 februari

REFORMATORISCHDAGBLAD

Radicale wending

Gerard Roseboom: De liefdevoor Limburgis in mijn hartgelegd

PAMFLETTEN

Ook 500 jaar geledenwist men elkaar al duchtigde oren te wassen

KROKETTEN

Voor Lodewijk XIV wasde huidigeHollandsesnack eenexquisvoorgerecht

VERLIEFDHEID

Sophie is gewoon het aardigstemeisjevan de klas, vindt Jurrian(12)

04 De week | Welke kinderbijbel kies je?

06 Het gesprek | Gerard Roseboom

17 Column | Wim werd gekroond

18 Verdieping | Nu is het X – ooit waren het felle pamfletten

37 Taal | Ergens mee bezig gaan

38 Wij-zij | Het onderling onbegrip tussen man en vrouw groeit

40 Consument | Nederland eet kroketten, ook in het buitenland

44 Autotest | De nieuwe elektrische Opel Astra

52 Tips | Wat je als slachtoffer bij misbruik níet moet doen

54 Kits | Verliefd op de basisschool

56 Puzzels | Sudoku, Zweedse puzzel en cryptogram

59 Het laatste woord | Lijdenstijd (1)

Schoonheid

Vogelsdiejealtijdsamenziet

28

48 Recept Eencontrastrijke ovenschotel

32 Ter plekke In

50

Buiten

Huibwandeldelangs eenvrolijkemolen

VOORWOORD

Deugbericht

46 Gezond Nogsteedslastvan hetvuurwerkvan oudjaar

Wieistoch@Chris2098765opX,dieaan@refdagtwittert:„Wat eenonchristelijkgejankweer!”En@aristoboelos,die„Deugkrant!” roept?En@MartinMiskaldiehetlandsamenvatintweewoorden: „HypocrietNederland”.Opsommigezonnigeochtendenzouikdie anoniemenwillenopsporenomtevragenwathendrijftbijhetdelenvantallozestekeligeberichtjes.Maarvakerlieverniet.

Waarmoethetheeninditland?Datvroegmenzich500jaargeleden ookalaf,laatSarahvanderMaaszienin”Inrepenroerdooreenfel pamflet”(pagina18).Op26september1781werd,diepindenacht enviapostkoetsen,eenvlugschriftverspreid:”AanhetVolkvanNederland”.Hetboekjevan48pagina’svermelddegeenafzender De boodschapwasstevig:hetwastijdomhetstadhouderlijkstelsel omvertewerpen.Deoverheidwasnietblijmetditsoortpamfletten. DusbedachtendeschrijversschuilnamenalsLiefhebberderWaarheid,Eenvyandvantwisten,ofPatriotdesVaderlands.Erwerden geheimeleesgezelschappenopgerichtwaarinmenhetschotschrift onderlingbesprak GeheimeleesgezelschappenrondXendeopiniepagina’svan@refdag–zijndieernuook?Datwetenwenatuurlijk niet,dathebjemetgeheimen.

Clasina van den Heuvel clasina@rd.nl

OPROEP

Opzondag werken

Steedsmeerbedrijvenbeginnenmetzondagswerk

Deredactiekomtgraagin contactmetreformatorischewerknemersofbedrijvendiehiermeetemaken hebben.Mailnaarecon@ refdag.nlenbeschrijfheel kortdesituatie.Perpost reagerenmagook:ReformatorischDagblad,t.a.v. redactieeconomie,Postbus 613,7300APApeldoorn.

Watkwamerindeafgelopenweekvoorbijin nieuwsenachtergronden?Eenoverzicht

LIJDENSTIJD

Liederenvoor delijdenstijd

Zondagisdeeerstelijdenszondag.Netals eerderejarenschreefredacteurJacovander Knijfftergelegenheiddaarvaneenverhaalover eenlieddatbijdelijdenstijdpast.Vandaagover”Ikwilmijgaanvertroosten”(ziepag.2vandekrant).Eerderejarenwerdendeliederen ”Jezus,levenvanmijnleven”en”Leermij,oHeer,uwlijdenrecht betrachten”besproken

Netals eerderejaren schreef Jaco eenverhaal over eenlied datbij de

lijdenstijdpast

Lees de artikelenterugvia:

> rd.nl/lijdenstijdlied2022

> rd.nl/lijdenstijdlied2023

ACHTER DE SCHERMEN

MetmicrofoonnaarGouda

RedacteurArnoLagendijkkreegeenpaardagennaoudjaarsdagvriendenopbezoek.„Alsnelhaddenwehetovergeweldtegenhulpverleners”,vertelthij.„Alsikdaaroverhoor,groeitmijnverontwaardiging Vooralalshetinrefodorpenspeelt.”Zoontstondhetideeomhiereen podcastovertemaken.„Maandagmiddagreisdeikdaarommetmijn microfoonnaarhetHuisvandeStadinGouda,omPieterVerhoeve teinterviewen.Hijisvoorzittervandetaskforce”Onzehulpverleners veilig”.DinsdagkwamendriehulpverlenersnaarApeldoorn,vooreen gesprekindestudio.Bijelkeafleveringblijfthetweereenuitdaging omdepodcastniettelangtemaken.Maarja,veelalhebbengasten zóveelboeiendstevertellen.Datwasooknuweerhetgeval.”

beeld ANP,Robin Utrecht

FOTOSERIE VAN DE WEEK

HerdenkeninAntakya

Hetwasdezeweekprecies eenjaargeledendaterin hetzuidoostenvanTurkije eenzwareaardbeving plaatsvond.Antakyaiseen vandezwaarstgetroffen steden.RedacteurLeendert deBruingingernaartoe.Hij zagdathetoudecentrum ernogsteedsgrotendeels verlatenbijligt.Delenvan destadzijnnietmeerdan spookachtigepuinvlaktes

Omdeaardbevingteherdenken,plaatstenbezoekers dezeweekophetpuinkaarsen.Alstekenvanhoop. Wantdieiser,hoordeLeendert.Eenrestauranteigenaarverteldehem:„Destad isalzevenkeerverwoest,en elkekeeropnieuwweerherbouwd.OoknuzalAntakya uithetpuinherrijzen.”

> rd.nl/fotoserieweek6

OPROEP

Kinderbijbel kiezen

Waarletjeopbijdekeuze vooreenkinderbijbel?Wat iseenpreenwanneerhaak jeaf?Vooreenartikelwil deredactiemeerteweten komenoverdeafwegingen diemensenmakenbijde aanschafvaneenkinderbijbel.Enwordterbinnenhet gezinuitéénkinderbijbel gelezen?Ofwisselenjullie tussendiverseuitgaven? Reactieszijnwelkomvia rdmagazine@rd.nl(o.v.v. ”kinderbijbel”)enkunnen wordengebruiktinRDMagazine.

> rd.nl/sprekendrd om de aflevering te beluisteren

beeld AFP, Ozan Kose

HETGESPREK

Watdrijftiemandinzijnofhaarleven?Hoeishij ofzijgevormd?Indezerubriekeenpersoonlijk interviewmeteenmeerofminderbekend persoonuitdebreedtevandesamenleving.

Dezeaflevering:GerardRoseboom. Volgendeweek:HenkRoosink

Nietlanger zelfhet middelpunt

Addy de Jong

Jarenlanghadhij,hoeweloudgereformeerd opgevoed,níétsmetGodengeloof.Totzijnleven, zo’nvijftienjaarterug,eenradicalewendingnam. NubrengtGerardRoseboom(55)metvervehet Evangelie,inLimburg.Zijnbedrijvenverkocht hij.„Almijnbezitwilikweggevenalsikdaaréén zondaarmeetotdeHeereJezuskanbrengen.”

MetzijnvrouwAnnuskaenzijn jongstekindBartwoonthijernog steeds.Inzijnhuisaanderand vanLunteren,hetVeluwsedorp waarhijopgroeide.Naastenachterdewoning staateenloods.Metdaaropdeletters:”BrommobielMidden-Nederland”

HetiseenvandevierbedrijvenwaarinGerard Roseboomjarenlangopging.Waaraanhijmet hartenzielonvermoeibaarbouwde.„Ikwaser altijdmeebezig.Hetwarenmijnkindjes.”

Indejarenna2016liethijzeeenvooreen los.Dereparatieenverkoopvanbrommobielen kondenzijnjongstebroerBert-Janenzijnoudste zoonGerwaldovernemen.AutoschadeenSpuiterijRoseboomverkochthijvorigejaaraanzijn oud-werknemerJaapvanEe,uitWekerom.Zoals hijookdeaandelenvandehanddeeddiehijhad inhetsteedsbeterlopendebedrijfinzonnepanelen,datnuvolledigeigendomisvanbroerArie.

Jawel,hijwoonternogsteeds.Enhijwerkter ooknog,halvedagen,alszzp’er.„Mijnvrouwzei

opeengegevenmoment:Gaalsjeblieftweeraan deslag.Ikwordgekvanjou,alsjijjeenergieniet kwijtkunt.”

Zeker,hijwoontenwerkternogsteeds,maar zijnhartligternietmeer.NadatGodzijnlevenin 2009plotsstilzette,keerdeRoseboomterugnaar dekerk.Indevrijeoudgereformeerdegemeente aandeSchaapsweg,waarinhijopgroeide,werd hijenigetijdlatertotouderlinggekozen.Drieënhalfjaargeledenbegonhijeenhbo-opleidingom evangelistteworden,eenopleidingdieuitgaat vanhetHersteldHervormdSeminarie(HHS) envanhetCentrumvoorGodsdienstonderwijs (CGO)vandeGeformeerdeGemeenten.

Roseboom:„Totvijftienjaarterugwasikzelf hetmiddelpuntvanmijnleven.Ikwasinmijn vrijetijdaltijdaanhetmotorrijdenenkarten.Als erwedstrijdenwaren,inLelystadofinLimburg, gingikerregelmatigeenheelweekendheen. Vaakwarendiewedstrijdenopzondag.Ookheb ikindietijdnogmijnvliegbrevetvoorparamotorvliegengehaald.”

Eenkeervlooghijtijdenshetracenuitde bocht.Hijraaktebewusteloos.„Toenmijnvrouw mij’savondsinhetziekenhuisinLelystadkwam ophalenenikweerbijwasgekomen,zeiikalleen maar:Hetlampjeisweeraan.Ikkanweer. ”

Datwerdin2009radicaalanders.„Nuisde HeereJezusalbijnavijftienjaarallesvoormij.” Deveranderinginzijnbestaankanhijineen paarwoordensamenvatten.„Eindelijkgingik willenwatGodwil.”

Uzegtdatuin2009terugkeerdenaarde kerk.Waaromenwanneerhadudieachteru gelaten?

„Kerkengeloofhebbenmenooitietsgedaan Ikgroeideopindevrijeoudgereformeerde gemeenteinEde.Maargodsdienstwasaanmij nietbesteed.Ikhebwelbelijdenisgedaan,inde gereformeerdegemeentevanScherpenzeel,de gemeentewaarAnnuskavandaankomt.Daaris onshuwelijkookbevestigd.

Maartoenikbelijdenisdeed,wistikaldatik meernietaanginghouden.Zoishetookgegaan.Inonshuwelijkgingenwenietmeernaar dekerk.Webadennietmeeraantafelenlazen nietmeerindeBijbel.

Hetgeloofhadnooitietsvoormijbetekend Ik slootmeerookvooraf.Hoeverdatging,besefte iknadatiktotveranderingwasgekomen.Hoe iktoenookmijnhersenspijnigdeommeíétste herinnerenvaneenvroegerekerkdienstofcatechisatie,erkwamnietsinmijngedachten,geen woordje,geentekst,niets.Terwijlmijngeheugen tochgoedis,wantikweetnogdingenvantoenik driejaaroudwas.Maarwatmijnbelijdenistekst wasgeweest?Ikhadgeenidee.

Enkelejarengeledenkwamikdietekst,bijhet opruimenvanoudespullen,tegen.Wiljewelgelovendatmijngemoedtoenvolschoot?Hetwas 1Petrus2:7:„Udan,diegelooft,isHijdierbaar.” Nazoveeljarenisdatdantóchwerkelijkheid gewordeninmijnleven.”

Watmaaktedatudewegteruginsloeg?

„Eenbegrafenis.Eenwerknemerdiealopleeftijd was,overleed.Ikwoondedeuitvaartbij.Nee,het gebeurdeniettijdensdekerkdienst.Toenhebik misschienweltwintigkeeropmijnhorlogegekekenofdepreeknognietvoorbijwas Maardaarna,opdebegraafplaats,zeidiedominee:„Want gijzijtstofentotstofzultgijwederkeren.”Toen ikopdatmomentinhetgrafkeek,gebeurdeer iets.Watdatwas,kanikmoeilijkonderwoorden brengen.Maardaarstoptealmijnlevensgeluk Dedagenenwekendaarnakonikmijnsom-

berheidengepiekernietkwijtraken.Ikprobeerde datwel:nogwatharderwerken,watmeerplezier maken.Maarmijnneerslachtigheidwerdzoerg, datmijnvrouwdachtdatikoverspannenwerd. Zelfbegreepikerooknietsvan.Totikeenkeer middenindenachtwakkerlagenGodtegen mijzeidatikdeBijbelmoestpakken.Datdeed ik.IklasPsalm25enbegreepuitdiepsalmdat deHeeremijdoorZijnWoordenGeestwilde onderwijzen.

Daarnabenikteruggegaannaardekerk,al verkeerdeiknogtussenhoopenvrees.Want wanneerwashetnuechtgoedtussenGoden mij?Annuskawasoverigensaleenaantaljaren eerder,metdetweekinderendiewetoenhadden,naardekerkteruggekeerd.

Eentijdlaterlasikopzondagmiddageen preekvandr.H.F.KohlbruggeoverSimonde farizeeërendezondigevrouw.Eengelijkenisdie Jezustoepastdoortezeggen:„Wieveelvergeven is,dieheeftveelliefgehad.”Ikbesefte:datgold ookmij.Ikwasdealleronwilligste,maarHijheeft mijgewilliggemaakt.Toeniseralshetwareeen liefdesknooptussenChristusenmijinmijnhart gelegd.

Vantoenafhebikookveelvrijmoedigheid gekregen.Vrijmoedigheidomgewoonmaarte getuigenvanWieJezuswilzijnvoorarmeen onwilligezondaren.”

Datgetuigendeeduterwijlueendrukbezet ondernemerenautohandelaarwas?

„Ja.Doormijnwerkhadikveelcontactenmet allerleimensen.Hierachterdebaliehadikaltijd weleenpaarBijbelsliggen,ofanderechristelijke

„Toen ik die preek las, is er een liefdesknoop tussen Christus en mij in mijn hart gelegd; vanaf toen kreeg ik veel vrijmoedigheid”

Gerard Roseboom, evangelist

Gerard Roseboom

Gerard Roseboom werd op 22 december 1968 geboren in Lunteren. Hij groeide op in een boerengezin met zes kinderen. Na een opleiding in de autotechniek startte hij meerdere bedrijven in de autobranche.

Roseboom volgt nu een opleiding tot evangelist, uitgaande van het Hersteld Hervormd Seminarie (HHS) en van het Centrum voor Godsdienstonderwijs (CGO). Twee keer per maand gaat hij met de evangelisatiebus van de Stichting Sjofar naar Maastricht. Hij was tot najaar 2023 ouderling in de oud gereformeerde gemeente in Ede (Schaapsweg). Momenteel kerkt hij met zijn gezin in de hersteld hervormde kerk te Lunteren Hij en zijn vrouw kregen drie zoons, die nu 31, 28 en 10 jaar oud zijn

lectuur.Diegafikdanaanklantenofaanleveranciers.Elkeweekhadikopdiemanierweleen paargoedegesprekken

Verderwerdiknaverloopvantijdtotouderlinggekozenindevrijeoudgereformeerde gemeentewaarinikwasopgegroeid.Datambt hebikachtjaarmogenbekleden.Hetbezoeken vanmensen,hetomgaanmetdejeugd:ikheb hetmetvreugdemogendoen.

Alzijnerookaltijddingengeweestdieikniet begreep.ZoalsdatoveralindeBiblebeltzoveel mensenjarenlangindekerkzittenentochvan zichzelfzeggendatzenietechtgeloven.Diehet geloofmaaringewikkeldvinden.TerwijldeBijbel zoduidelijkeneenvoudigisoverwatGodvan onsvraagt.

TijdensstraatevangelisatieinMaastricht sprakikeenkeertweekeuriguitziendemeisjesaan.OfzedeBijbelkenden?Ja,diekenden ze.Zegingenookelkezondagnaardekerk,op deVeluwe.IkvroegofzedeHeereJezusook kenden?Nee,zeidenze,datniet.Ikzei:Ikkom uitLunteren.Watbijzonderdatwijelkaarhier nuontmoeten.Maaralsjullienusterven,gaat hetdangoedmetjullie?Nee,zeidenze.Ikzei:En dangaanjulliehierinMaastrichttochzorgeloos eendagwinkelen?Toenzagikontroeringinhun ogen

Ikhebveelgelezenoverchristenenin

Oost-Europa.Zodoendewerdikgeraaktdoorhun eenvoud,hunoprechtheidenenormevergevingsgezindheid,ooktegenoverdegenendiehen vervolgdenenkwaaddeden.

Ookdatplaatstemevoorveelvragen.Want hoekanhetnutochzijndatmensen,ookambtsdragers,vanalleskunnenvertellenoverhun geestelijkeervaringen,datzebijvoorbeeldGabbathabevindelijkhebbenmeegemaakt,terwijlze erzo’nluxeenopdezewereldgerichtelevensstijl opnahouden?Endatzeanderennietkunnen vergeven,maarweleindelooskunnenzeuren overeenkrasjeophundureauto?Ikkandatniet bijelkaarbrengen.

Somszeiikdatookweltegenmensen.Zo van:Joh,aldiebevindingenvanjou,ikweet nietwatikdaarvanmoetdenken.Ikhebaldie dingeninelkgevalnietmeegemaakt.Eénding weetik:datikdeeeuwigedoodhebverdiend, maarheteeuwigelevenhebgekregen.Endat ikwelalmijnbezitzouwillenweggevenalsik daarmeeéénzondaartotdeHeereJezuszou kunnenbrengen.

Alspreekikmezelfopdatsoortmomenten ookweltoe,hoor.Wantikbennietvergetendat ookikvroegereenkortlontjehad.Tochheeft Godmetmij41jaargeduldgehad.Hoeveel geduldmoetikdannietmetmijnmedemensen hebben?”

„Weet je hoe ik die mensen in de straten van Maastricht zie? Alsof er een touringcar tegen een boom is geknald”

Waaromdeeduuwondernemingenvande hand?Enkostteudatgeenmoeite?

„Hetbezigzijninmijnbedrijfbegonvoormijn gevoelhetwerkinGodsKoninkrijkindeweg testaan.Bovendienvoeldeikdatikernietecht meerdemotor,dedrijvendekrachtvankonzijn. EnalwistiknognietwatdaarnaGodswegmet mijzouzijn,ikhebhettochallemaallosmoeten laten,losmogenlatenenloskunnenlaten.

Ikweetnogdatikeenkeervoordespiegel stondenzagdatikvanalmijnklantenafscheid gingnemen.DatmomentervoerikalsGods stem.Enhetiszoookgebeurd.Infebruari2020 jaarhebikafscheidgenomen,opeenreceptie waarwelzo’n500mensenkwamen.Datwasniet makkelijk,zekerniet.Dieavondhebikweleen halfuuropdewcgezeten,omdatikhetnietmeer trok.Tochvoeldeikdatditdewegwas.

Eenaantaljarengeledenkreegikeenbijzonderedroom.IkwasvaakinOostenrijkopwintersportgeweest.Inmijndroomliepiklangszo’n wildstromenderivier,diejedaarveelhebt.In hetmiddenwaaddeeenjongetje,metalleeneen kleinbroekjeaan.Telkensvielhijendreigdehij meegesleurdtewordendoorhetijskoudewater. Maarwatmijverbaasde:vandemensenopde oeverschootniemandhemtehulp.

Toensprongikhetwaterin,droeghemnaar dekant.Hijwashelemaalblauwenikwasbang dathijdoodging.Toendeedikhemondermijn jas,druktehemtegenmijaanenwisthemmet mijnlichaamswarmteweeroptemperatuurte krijgen.Nee,nietmetmijnwarmte,maarmetde warmtedieGodmijgegevenheeft.Hetjongetje kwamweertotleven

Ikwerdwakkermetdetekst:„Gauitinde heggenensteggenendwingzeomintekomen.” Toenwistikdatikinmijnleveneenandereweg moestgaan.Daarligteigenlijkookhetbeginvan mijnbesluitomalmijnbedrijventeverkopen. WeetjewatvolgensHudsonTaylor(eenBritse zendelingenartsdieinde19eeeuw51jaarin Chinawerkte,AdJ)hetgeheimisvaneenevangelist?Taylorzegt:Eenevangelistgeeftnietwathij overheeft,maardiegeeftzichzelf.”

Hierachter,indeloods,staatdegele ambulancebuswaarmeeuinMaastricht evangeliseert.Hoeisdatzogekomen?

„Doordatikeenpaarjaargeledenincontact kwammetJan-DirkLiefting,drijvendekracht achterdeStichtingEvangelisatieSjofar,dieuitgaatvandeHersteldHervormdeKerk.Hijvroeg meofikmeewildegaannaarMaastricht,om daarstraatevangelisatietedoen.Datdoeiknu

tweekeerpermaand,opdonderdagenvrijdag.

Viaditcontactkwamikookaaneenstageplek voormijnopleidingtotevangelist,tewetenbij deevangelisatiepostinKerkrade,diegedragen wordtdoordiversekerkverbanden.Daarheb ikvorigjaarondermeereenweekjeugdwerk gedaan.Eneendagafsluitingverzorgd.Ookben ikerindezomereenkeerineenzondagsedienst voorgegaan.Ikhebtoengesprokenovereentekst uitJohannes10,overdeschapendiedestemvan deHerderkennenenHemvolgen.”

Uiteindelijkleiddedatinuweigengemeente totmoeilijkheden.

„Ja.Erkwamkritiekopmijenopmijnoptreden. OndermeeromdatikindiedienstinKerkradede HerzieneStatenvertalinghadgebruikteneengezanghadlatenzingen.Ikwildaarnietteveelover zeggen;datstichtniet.Hetheeftmeinelkgeval veelpijngedaanenhetwasvooronsgezineenzwareennaretijd.Uiteindelijkhebikervoorgekozen mijnambtneerteleggen.Nukerkenwealsgezinin dehersteldhervormdegemeenteinLunteren.

Hetneerleggenvanhetambtheeftmeveel strijdgekost.Hetvoeldevoormijalsofikmoest kiezentussendegemeenteenmijnroeping.Die eerstewildeiknietloslaten,maardielaatstekon ikooknietloslaten.Ikkanhetnietverklaren, maarGodheeftdeliefdevoorLimburgenvoor Maastrichtinmijnhartgelegd.Ikbenzobegaan metdieduizendenmensendaar,dienietsof nauwelijksietsvandeBijbelweten

Weetjehoeikdiemensenzie,alsikdaar dooreenstraatloop?Alsoferneteentouringcar tegeneenboomisgeknald.Allepassagierszijner slechtaantoe,deeenisinshock,deanderheeft eenbloedtransfusienodig.Alsniemandietsdoet, gaanze,zonderGodenChristus,vooreeuwig verloren.Indatlichtbegrijpikhetzoslechtdat wijindeBiblebeltzodrukkunnenzijnmethet bouwenvangrote,nieuwekerken.Ennogaltijd zoweinigevangelisatiepostenstichten.

Somssnapikookweldatdemensenmíjniet goedbegrijpen.Tijdenseensnikhetezomer haddenweindekerkeenkeereendiscussieover devraagoferinonzeconsistorieeenaircomoest komen.Toenikthuiskwam,zeimijnvrouw: Waaromdoenzedaarzomoeilijkover?Laten zetochgewoonzo’ndingkopen,dekerkheeft geldzat.Daaropwasikintranen.Zezei:Wat hebiknouverkeerdgezegd?Ikzei:Jehebtniks verkeerdgezegd.Maarikdachtaanaldiekeren datik,metdertiganderekarters,voorhetrode lichtofvoordevlagstond.Metbloedheetweer, alshetvlakbovenhetasfaltwel50gradenwas.

Ikhadwarmtewerendekledingaan.Hetzweet liepinstraaltjesvanmijnlijf.Maardaargafik toennietom;ikdeederallesaanomtewinnen. Ikzeitegenmijnvrouw:Zouikdannunogwel éénklachtoverdehitteindeconsistorieopmijn lippendurvennemen?”

StaanLimburgersopenvoordeBijbelse boodschap?

„NetzoveelofnetzoweinigalsandereNederlanders.Somsiseronverschilligheid,somstegenstand.IkdenkaaneenmandieinMaastrichthalf vanzijnfietsstapte,mijrechtaankeekeneen scheldkanonnadebegon.Allemaalgerichttegen GodsWoord.TochvroeghijookomeenBijbel Ik zei:Jekrijgtereen,alsjehemnietstukmaakt.In eenpaartellenhadhijgevondenwathijzocht:1 Korinthe6:6:Paulus’klachtdatdeenebroeder metdeandererechtszakenuitvecht.

Iklegdemijnhandopzijnschouderenzei: Man,ikbegrijphet.Maarwatjijookzegt,ikhoud vanje.EnikkenIemandDienogveelmeervan jehoudt:JezusChristus.Toenwerdhijnógbozer Wanthijwaseendierenliefhebber,enjuistom hetwerkvanJezusaftebeelden,werdeninde tempelinJeruzalemaldiedierengeslacht

Alscheldendreedhijweg.Alshijeenmesbij zichhadgehad,hadhijdattussenmijnribben gestoken,vreesik.Onsheleteamwasereen beetjedoorvanslag.

Bijonzeavondafsluitingalsgezinvroegik aanonszoontjeBart:Watdenkjijernuvan?Hij zei:Ikhadhemvoorzijnkopgeslagen!Ikzei:We gaanvoorhembidden.WantdeBijbelleertons datGodvijandenmetZichverzoent.Enditwas eenechtevijand.MaarhijheeftwéleenBijbel vanonsgekregen.”

Zulkevoorvallenontmoedigenuniet?

„Somswel.Ikhebeenheelmoedelozetijdgehad. Nietsleektelukken,allemaalafkerigemensen. Toenzagikbijen,dieafenaanvlogenomhoning uiteenbloemtezuigen.Ikdacht:zozijnde kinderenvanGod.Dietrekkenaltijdweerophet Woordaan,omdatdatzoetvoorhenis.

Sindsdienkoopikweleenseendoosbonbons, pakdiesamenmeteenBijbelinengeefdat pakketjeaanmensendieopmijnweggeplaatst worden.Metdeboodschap:ditsnoepgoedis zoetvoorjemond,maarikhoopdatdezeBijbel zoetwordtvoorjehart.Ja,somsiserweerstand. Maariklaatmedaarnietdoortegenhouden.Al zoudenzemeinhetgezichtspugen.Enwatkerkmensenookvanmijnactiviteitenzeggen.

Weetje,ikmerkdatGodwerkt.Datmerk

„Mijn zoon zei: Ik had die scheldende man voor zijn kop geslagen! Maar wij hebben voor deze vijand gebeden”

ikdoordedingendieinmijnlevengebeuren. Laatstzeimijnvrouw:JijhebtuitMaastrichtzo’n lekkerzeepjevoormemeegebracht.Wiljeernog eenhalen,wanthetisop.Ikgingopnieuwnaar diezeepjeswinkel.Eenvandeverkoopsterszei: Kanikuhelpen?Ikzei:Jawel,maarikdenkdat íkúookkanhelpen.Wantwestaanhiermeteen BijbelbusenproberenhetEvangelietebrengen.

Watbleek?DezevrouwwoondeinKerkrade, waserggeïnteresseerdindeBijbelenervoerhet steedsmeeralseenprobleemdathaarzoontje vanvijfnooitgedooptwas.Toenwedoorpraatten,bleekdatzijdezezomerdeevangelisatieactiviteiteninKerkradehadbezochtenweelkaar daarduswaarschijnlijkaleensgezienhadden. Dievrouwwasechtbewogen.Zezei:Hoekandit nou?Ikwerkhierpastweeweken,ennukomik hierinMaastrichtútegen.

Laterdachtik:datisinderdaadwonderlijk. InMaastrichtwonenruim122.000mensen.En vanaldiemensenkomikjuistdézevrouwtegen. Kijk,opzulkemomentenweetikhetweerzeker: deHeerewerktenbrengtmensenbijelkaar

SamenmetJanBayense,evangelistin Kerkrade,benikeenkinderbijbelbijhaarwezen brengen.Wehebbennogregelmatigcontact methaar.Omditsoortontmoetingenmoestik voormijnstageinKerkradezijn.GodmaaktZijn Woordwaar.”

Hoezietuuwverderetoekomst?

„DieisinGodshand.IkgeloofdatiknaarMaastrichtmoet.Maarhoedatmoet,weetikopdit momentnogniet.Ikhebaleenseenbodgedaan opeenbedrijvenpandindiestad.Datistoen nietsgeworden.IkvertrouweropdatdeHeere mijnwegleidt.Hijzalmijenmijngezinbrengen opdeplaatswaarHijmijhebbenwil.”

> rd.nl/hetgesprek

14 10 FEBRUARI 2024

KIND,SCHOOL&GEZIN

D.V. 14

MAART 2024

Locatie: SBO De Akker

Adres: Wilgenlaan 1, 4251 GE Werkendam

Inloop: 19:00 uur

Start: 19:30 uur

Wil jij meer weten over:

Ambulante hulpverlening

Zorgondersteuning

Dagbehandeling Jonge

Kind

Kinderdagcentrum

Meld je aan via de website of onderstaande QR-code voor de verschillende deelsessies.

MELDJEAAN:

Meer informatie? Kijk op: www.deschutse.nu Of neem contact op met: Ria Vos: 06-38 51 81 71 of Margreet Peng: 06-38 02 86 95

EWimvanEgdomschrijftoverhetdagelijksleven.Enmeer. Somsmeteenknipoog.

Gekroond

wim@rd.nl

indelijkishetzover.Ookikbehoornutot degekroondehoofden.Mijnkroningwas ergensronddetroonsbestijgingvande nieuweDeensekoning,dushetwasleuk om te bedenkendat ik,samen met hem, totde laatstgekroondemannenvanEuropabehoorde

Natuurlijkbegrijpikheelgoeddaternunogalwat lezersbeginnentetwijfelenaanmijnverstandelijkevermogens.Ofmeopz’nminstbeginnente verdenkenvangrootheidswaanzin.Gelukkigkan ikinalleeerlijkheidmeldendatnochvanheteen nochvanhetandersprakeis.Maar zekerineenkrantmoetenwewel helderenzoexact mogelijk formuleren.Enduszouikmezelfbetertotdegekroondemóndendan totdegekroondehóófdenkunnen rekenen.Alzitdemondookgewooninhethoofd, dusmetdieuitdrukkingisfeitelijkniksmiszegd.

moestéchteenkroonnemen.Endusgingenwe delangeprocedurevandekroningin.Datiseen dingetje,dievoorbereiding.Maarmeteengoede tandartsishetprimatedoen.Hierwatboren,daar watvijlenen...klaar!

Nee,dezeisecht te wit,vinden ze

allebei

Hoedanook:mijntandarts,dieikgoedken,vond hettijdwordenvoorwattherapietaaltoenikvoor controlebijhemkwam.Ikmoesteensgaaninvestereninmezelf.Eneindelijkgoedvoormezelfgaan zorgen.

Ikkeekhemlachendaanendachtdathijmevoor degekhield.Maarnee,hetwasbittereernst.Ik

Alsdenoodkroonbevestigdis,komtereenvoor mijtotaalonverwachtonderdeelvanhetproces Erwordtgekekenwelkekleurdetemakendefinitievekroonmoetkrijgen.Detandartsenzijnassistentebuigenzichmeteensoortkleurstalenover meheenenviaeenspiegeltjekanikmeekijken. Nee,dezeisechttewit,vindenze allebei.Endieistegeel.Erworden codesgemompeldenikkanalleen maarviazogoedalsonverstaanbarekeelklankenaangevendatik echt geen enkelverschil zie. En bovendien:dekroonzitzoverinm’nmonddat nooitiemandhemkanzien,laatstaandaterin denlandegesprokengaatwordenoverdekleur ervan.

Nettoendejuistekleurgevondenwas,hoordeik viaderadio,diezachtaanstondindebehandelkamer,hetnieuws.WeerdodeninOekraïneenGaza engesneuveldeIsraëlischesoldaten.

Ikschaamdemevoorzoveelonnodigeluxe.

Inrepenroer dooreen felpamflet

Sarah van der Maas

Verhittediscussies,anoniemescheldpartijen enellenlangeopiniestukken.Eenmodern verschijnsel?Integendeel.Ook500jaar geledenwistmenelkaaralduchtigdeoren tewassen!

Opdeochtendvan26september1781 ontwaaktedeRepubliekderVerenigdeNederlandeningroteconsternatie.Eenpaaruureerderhaddengeblindeerdepostkoetsen,gedektdoorhetdonker endestiltevandenacht,inallegrotestedenvan hetlandeenonrustbarendpamfletverspreid. Hetwaseenboekjevan48pagina’s,getiteld”Aan hetVolkvanNederland”.Hetschotschriftwas nietondertekend–maardeinhoudloogerniet om.StadhouderWillemVenzijnillusterevoorgangershaddenereenzootjevangemaakt,aldus deanoniemeauteur.Machtsmisbruik,seksuele

uitspattingenencorruptiewarenbijdeOranjes scheringeninslag.Hetwastijdomhetstadhouderlijkstelselomvertewerpeneneennieuwe, democratischerepubliektevestigen!

Hetpatriottischepamfletbrachthetheleland inrepenroer.Hoeweldeverspreidingenhetbezitvanhetstukdirectdoordeoverheidwerden verboden,verschenenindemaandenernamaar liefstvierherdrukkenendiversevertalingen inhetEngels,DuitsenFrans.Eenstroomvan patriottischeenOranjegezindereactiesvolgde. Erwerdenzelfsgeheimeleesgezelschappen opgerichtwaarinmenhetschotschriftonderling

Twee meisjes bekijken een pamflet – gebroeders van Lier, of Wijnand Nuijen, 1840-1842. beeld Rijksmuseum

besprak.Hetanoniemegeschrift,waaraanpas honderdjaarlaterdenaamvanbaronJoanDerk vanderCapellentotdenPolkonwordengekoppeld,werdindeloopderjareneenvandemeest bekendeeninvloedrijketekstenindevaderlandsegeschiedenis.

”AanhetVolkvanNederland”ishetschoolvoorbeeldvaneenpolitiekpamflet.Zoalsvrijwel allevlugschriftenrichthetzichopgebeurtenissenenontwikkelingenindepolitiek,kerken maatschappijdieophetmomentvanschrijven actueelwaren.Detoonisfelendeauteurspaart zijnonderwerpniet.Zowordtdevroegere stadhouderMauritsonverbloemd„eenmanvan zeerslechtezeden”genoemd,„eenwreedaard, eenvalsmens”,diejachtmaakteopelkemooie vrouw„omhaartotzijnbozelustenteverlokken”

Hogegeldboetes

Eenzijdigegeschiedschrijving,zwartmakerij,het creërenvaneenwij-zij-gevoel–deschrijvertrekt alleretorischetrucsuitdekastomdelezerte overtuigenvanzijneigenvisieopdewaarheid. Zijnbeoogdepubliekis,zoalsaluitdeaanhef blijkt,het„gewone”volk.Nietvoornietsverschijnthetpamfletnietalseenkostbaar,inleer gebondenboek,maaralseendundrukwerkjeop goedkooppapier:laagindruk-enaanschafkostenenzodoendebeschikbaarvoorrijkenarm. Ookdeafwezigheidvandeauteursnaamiseen typischkenmerkvoor(politieke)pamfletten. Deoverheidhandhaafdenamelijkeenstevige censuur,methogegeldboetesenzelfsgevangenisstraffenvoorschrijversdiehunmeningwatál teluidverkondigdenendaarmeedepositievan hetgezagdreigdenteondermijnen.

Maarnietallepamflettenzijnevenduidelijk alszodanigteherkennen.Indecollectievande KoninklijkeBibliotheek–degrootstevlugschriftenverzamelingvanNederland–bevindenzich talvanwerkjesdiejeopheteerstegezichtmisschiennietzosnelalspamflettenzoubetitelen. ”Koffy-huispraatje,tusscheneenoudAmsterdamschkoopman,eenFries,eneenigeanderen” bijvoorbeeld,of”Hetanckervaneengelovige ziele,geworpenopderots-steendesheyls”,ofhet geïllustreerde”Wonderlijckeafbeeldingheende beschrijvinghevantweewijndruyven,dieelck eenbaertvananderhalfellenlanckhadden”

Bovendienstaandezeschrijfselsondertalvan namenbekend,dievaak,maarnietaltíjdhetzelfdebetekenen.Zowerddetermpamfletpasinde achttiendeeeuwvoorheteerstgebruikt.Vóór dietijdhadmenhetvaakoverspraken,praatjes

ofblauwboekjes–verwijzendnaardegoedkope, blauwepapierkaftenvandegeschriftjes.Maar ooktermenalsschotschrift,vliegendebladen, libelofpaskwilwerden(enworden)dikwijlsdoor elkaargebruikt.

Schuitpraatjes

Pamflettenverscheneninallerleisoortenen maten:vanpreektraktatenenoverheidsbekendmakingentotliedjesentoneelstukken,van breedsprakigemanifestentotpuntigesamensprakenenvanopenbrieventotallegorische levensbeschrijvingen.

Ergpopulairwarendezogenaamde”praatjes”.Hetconceptwaseenvoudig:twee,drieof vierfictievepersonagesontmoetenelkaaropde markt,indekroegofopstraatenbrengenhet gesprekalgauwopeenactuelegebeurtenis,een politiekekwestieofdelaatstekerkelijkeontwikkelingen.Somszijnzehetmetelkaaroneens, bijvoorbeeldomdateenvanheneenorangist endeanderstaatsgezindis,enontspintzicheen flinkediscussie.Maarvaakvertegenwoordigen

Die drie daar op de schuit spraken over allerhande actuele kwesties

de‘sprekers’slechtsverschillendekantenvan eenendezelfdemening,zodatdeschrijvervan hetpraatjezijneigenvisieopdezaakgrondig uiteenkanzetten.

Depraatjeswarengeliefd,medeomdatde figurendieerinwerdenopgevoerduitallelagen vandebevolkingafkomstigwaren:boeren, kooplui,militairenoftrekschuitpassagiers,die hunmeningenbrachteninonvervalstdialectof doorspektmetsoldatenvloeken.Hetwasalsof jezónaasthenaaneentafeltjewasneergeploft enstiekemhungesprekkenafluisterde.Boerenpraatjes,jachtpraatjes,nachtpraatjesenschuitpraatjes:detekstenvondengretigaftrekonder debevolking.Enookdátwerduiteraardineen dialoogverwerkt.Zobeginthet”Schuyt-praatje, gehoudentusscheneenstudent,Geldersman

enVlaming”uit1666metdeopmerkingvande Geldersmantotdestudent:„Mijnheer,ikziedat jeeenliefhebbervanwatnieuwszijt,wantdat blaauw-boekjegeloofik,isnochonlangsuitgekomen,alzojedebladeneerstopensnijt.”Waarop destudentantwoordtdathijhetnognooit gelezenheeft,„maaranders’tisaleenigetijdin drukgeweest;ikhebdaarvanalhoorenspreeken toeniknochteUtrechtwas”.Vervolgensrichtde schrijvervanhetpamfletdeaandachtvanzijn personagesopdeinhoudvanditblauwboekje, datopzijnbeurtweereenreactieblijkttezijnop eeneerderverschenenwachtpraatje.Eensoort tekstueelDroste-effectdus.

DatgrooteBeest

Waaroversprakenzij,diedriedaaropdieschuit?

Datkonvanalleszijn,zolanghetmaarbetrekkinghadopdeactualiteit.Envooractuele gespreksonderwerpenhoefdemenindezeventiendeenachttiendeeeuwnooitvertezoeken. DeNederlandseOpstandsleeptezichvoorten kwamtenslottemetdeVredevanMünstertot eendefinitiefeinde.DeRepubliekderVerenigdeNederlandenwerdgeboren.Stadhouderen statenlagenvoortdurendmetelkaarindeclinch. RaadspensionarisJohanvanOldebarnevelten degebroedersDeWittmoestenopgewelddadige wijzehetveldruimen,gomaristenenarminia-

nensloegenelkaaropsynodesmetgodsdienstkwestiesomdeorenenaandegrenzendreigde deFranseagressie.Erwas,kortom,meerdan genoegomeensflinkovertediscussiëren.

Maarhetwarennietalleendelandelijke politiekendegrotegodsdienstdisputendiede penneninbewegingbrachten.Ookplaatselijkegrieven,zoalshetmachtsmisbruikdoorde baljuwvanNieuwkoopin1651,werdeninvurige bewoordingeninbuur-enkroegpraatjesaande kaakgesteld.BaljuwJanvanSevenhovenwordt betiteldals„datgrooteBeest”en„dienlangen Duyvel”,eenmandie„vandePockenopevret wordt”en„volgensGodtsWetweertismetstienendoodttesmacken”,kortom:een„schelmdie nietendeucht”.Deanoniemeauteurverzekert zijnlezerservandatditnogmaareenklein staaltjevanhetmisdadiggedragvandebaljuw is,„omtesienofteenichvruchtkonuytwerckentotbeteringh;dochsooditniethelpt,soo hebbenwyeengrootergereetdaerinwynochal leelikerfoutensullenaendendachbrengen”.

Maarpamflettenwerdennietenkelgebruikt omandermansfoutenaandekaaktestellen. Ookactuelegebeurtenissenzoalsmoorden, rampenofopvallendenatuurverschijnselen werden,aldannietvoorzienvaneenfraaie prent,inblauwboekjesuitdedoekengedaan. Vooreenpaarstuiverskoniedereenzichverga-

Uitstrooien van een pamflet door de uitgevers Yntema & Tiboel, anoniem, 1768 beeld Rijksmuseum

Titelblad van ”Het Heydinnetje, de Miquelet, en Mooyfraaykiek, In de Pirenëen”, Romeyn de Hooghe, 1702. beeld Rijksmuseum

Titelblad van het pamflet ”Ghy Patriotten t’hans, kijck uyt, kijck uyt, kijck uyt”, anoniem, 1615. beeld Rijksmuseum

penaanverschrikkelijkespringvloeden,monsterlijkebaby’sofeenkalfdatgeborenwerdmet eenweelderigblondkapsel.Uiteraardwasdit alles„natuurgetrouwenwaarachtig”.Ookinde GoudenEeuwwerdjelievernietvannepnieuws beticht.

Mollevanghersenhondt-slaghers

Pamflettenstondendikwijlsnietopzichzelf.Een scherpschotschriftloktesomstalvanreacties uit,waarvervolgensookweeropgereageerd moestworden.Zokreegeenschuitpraatjetussen dekennissenLou,MaartenenAagt,diegedrieën opweggaannaardekermisinAmsterdam,een passendvervolgwaarbijdedrieboerenmensen, nuinhetgezelschapvaneenkoopman,elkaarop deterugweg„toevallig”opnieuwtreffenenhun gesprekvoortzetten

Ookinhunreactiesspaardendedisputanten elkaarniet.ToendeStaten-Generaalin1602 tijdenseengrotepropagandacampagnedeZuidelijkeNederlandenopriepenomhetSpaanse jukvanzichaftewerpen,reageerdedeVlaamse jezuïetJohannesDaviddaaropmeteenvernietigendstukwaarinhijdeleidersvanderepubliek uitmaaktevoor„kaescoppers,holdroomers endemollevanghers,labberaers,leuteraersende berooideontfanghers,aflegghers,bystier-makers enque-betaelders,diefleiers,hanghmansende

pandt-onthaelders,hondt-slaghers,quack-saluersendealchemisten,botters,schaeckers,gefaeldelatinisten”

Zijnschrijvenlokteopnieuweenstortvloed vanbetogen,liedjesendialogenuit.Opdie manierkoneendiscussiezichmaanden-ofzelfs jarenlangvoortslepen.Somsverschenenerzo veelreactiesdatergedrukte”inhoudsopgaven” werdenuitgebrachtwaarinstondwatendoor wieerallemaaloverdekwestiewasgeschreven. Metnamereligieuzekwestieswarenvoervoor schriftelijkedebattendieschijnbaareindeloos doorsudderden.Eensprekendvoorbeelddaarvan wasdezogenaamdeSocratischeoorlog,die rond1760degemoederenvankerkelijkNederlandbezighield.Devraagwaarhetallemaalom wasbegonnen,luidde:KondeheidenSocrates, diezichvolgenssommigepamfletschrijvers schuldiggemaakthadaanhomoseksuelerelaties metzijnleerlingen,indehemelkomen?Ophet eerstegezichtleekditvoorhetgewonepubliek misschieneenvrijonbenulligediscussie–de Grieksefilosoofwastenslottealmeerdan2000 jaargeledengestorven.Onderdevraagging echtereenbelangrijketheologischetweedeling schuil:dievande(doordestaatofficieelerkende) hervormdekerktegenoverde(oogluikendtoegestane)remonstranten.Beidepartijenmengden zichvolijverinhetdebat.Véélteijverig,meen-

Titelblad van ”De Napelsche Hengst, Visscher en Pikeur”, Romeyn de Hooghe, 1701. beeld Rijksmuseum

Titelprent van ”Wonderlijcke School-houdinghe van Mr. Jan van Olden Bernevelt”, anoniem, 1618. beeld Rijksmuseum

„Een schrift dat niet en deught wort des te meer gesocht, en wat verboden is te grager opgekocht”

Jacob Cats (1577-1660), dichter

densommigehervormdepredikanten–enhet duurdenietlangofdediscussieontwikkeldezich vaneenkwestieofSocratesaldannietomgang metzijnleerlingenhadgehadtotdevraagof remonstrantenenanderereligieuzeminderhedendiemeendendatdeugdzameheidenende hemelverdiendeneigenlijkwelrechthaddenop godsdienstvrijheid.

Censuur

Deoverheidwasnieterginhaarnopjesmet dergelijkediscussies,diedegemoederenvanhet volkinbewegingbrachten,verdeeldheidzaaiden

enbovendienlinksenrechtseenstevigesneer richtinghetgezaguitdeelden.Omtebepalen watwelenwatnietvoorpublicatiegeschiktwas, werddaaromalvroegeencensuuringesteld,die ervoormoestzorgendatopruiendetekstenvan demarktwerdengeweerd.

Derichtlijnenhiervoorverschildenechtervan plaatstotplaats.IetswatinGoudanietgedrukt mochtworden,konbijvoorbeeldinMiddelburg wélongehinderdvandepersenrollen.Wieover dejuistecontactenbeschikte,hoefdedusniet bangtezijndatzijnvolksgenotenhetvoortaan zonderzijnmeningzoudenmoetenstellen.

Voorzichtigheidwasdesondanksgeboden. NietvoornietsverschenenveelpamflettenanoniemofonderschuilnamenalsLiefhebberder Waarheid,Eenvyandvantwisten,ofPatriotdes Vaderlands.Deoverheidloofdezelfseenbeloningvanhonderdgoudenrijdersuitvoordegene dieinlichtingenkonverschaffenoverdeware identiteitvandeschrijvervan”Aanhetvolkvan Nederland”.Eenbeloningdieoverigensnooit werduitgekeerd–paseeneeuwnahetverschijnenvanhetpamfletkonmetzekerheidworden vastgestelddatdeauteurdevooraanstaande patriottenleiderJoanDerkvanderCapellentot denPolwasgeweest.

Ookdrukkers,dienormaalgesprokenhun naamhetliefstprominentinbeeldbrachten,

Oude boer met een pamflet in zijn handen, waarschijnlijk van Friedrich Christian Gottlieb Geyser, 1788-1846. beeld Rijksmuseum

Illustratie van ”De Hobbel in de Wacht, op de Haasejagt”, Romeyn de Hooghe, 1702. beeld Rijksmuseum

kozenvaakvoordeanonimiteituitangstvoor overheidsrepressies.Somswerddestadwaarhet pamfletverscheenvervangendooreengefingeerdeplaatsnaam.Zowerdheteerdergenoemde ”NieuwkoopsBuer-Praetje”overdesnodebaljuw vanNieuwkoopgedruktineenfictieveplaats metdeveelzeggendenaamSeghwaer

Destevigestraffendiestondenophetschrijven,drukken,verspreidenenzelfsbezittenvan pamflettenschriktenondernemendeauteurs, geldbelustedrukkersennieuwsgierigelezers nietaf DedichterJacobCatsmerktealop:„Een schriftdatnietendeughtwortdestemeergesocht,enwatverbodenistegrageropgekocht.”

Alles wat naar sensatie rook, werd op rijm en muziek gezet

Pamflettenwarenrazendpopulaironderalle lagenvandeNederlandsebevolking.Dedrukpershadhetmogelijkgemaaktomditsoorttekstensnelenvooralgoedkoopteverspreiden.Een boekjetergroottevaneenschoolschriftvanacht bladzijdendikkostteslechtstweestuivers(ter vergelijking:hetdagloonvaneenongeschoolde arbeiderbedroegachttientottwintigstuivers). Delagekostenmaaktenhetpamfletdusook voorhetgewonevolkbijzonderaantrekkelijk. BoekhandelaarFranciscusRaphelengiusklaagde zelfsdathijgeenboekmeerverkocht,omdatde mensenenkelnognaardenieuwsteblauwboekjeskwameninformeren

Loopjongens

Dedrukkersverdiendenintussengoudgeldmet depamfletproductie.Tweehonderdvlugschriften brachtenhunalgauwzo’ntwintigguldenomzet op Bovendienwasdeomzetsnelheidhoog: eendunpamfletvantwaalfpagina’skonineen ochtendjeklaarzijnen’smiddagsalworden verspreid.Datwasnietalleenaantrekkelijkvoor hetsnellegeld,maarbrachtookaanzienlijk minderrisico’smetzichmeedanhettijdrovende drukkenvandikke,illegaleboeken.

Depamflettenwarenverkrijgbaarinde boekhandel,maardiewerddoorslechts10 procentvande18e-eeuwsebevolkingbezocht.De

voornaamsteverspreidingvandepamflettengebeurdedanookviabeurtschippers,loopjongens, marskramersenboekstalletjes.Hetnieuwsvan dedaglagletterlijkopdestraat.Menkochthet samenmethuishoudartikelenennaaigereibij eenrondreizendehandelaaroflashetinkroegen enkoffiehuizen.Voorstraatverkopersvormde heteenlucratieve,zijhetillegalebusiness.Toen dezeventigjarige(!)Leidsepamflettenventster CatharinaTemminghin1734vanwegehaar handeltjeopgepaktwerd,bekendezeintwee dagentijdmaarliefst200boekwerkjestehebben verkocht

Sensatie

Ookwienietlezenkonofzijnkostbarestuivers lieveropzakhield,hoefdenietsvandelaatste geschilpuntenennieuwtjestemissen.Opmarkten,bruggenenstoepenwerdenpamfletten namelijkvaakookvoorgelezen,of,lievernog, voorgezongen.(Spot)liedjeswareneeneenvoudigeendoeltreffendemanieromhetvolktebespelen.Zehaddeneenmakkelijkrefreindathet publiekalgauwmeekonzingen.Detekstvan hetliedwerdvervolgenstekoopaangeboden.

Deliedjesblekenerggeliefd,alwarende onderwerpennietaltijdevengezellig.Moorden doodslag,rampenenoverspel–alleswatnaar sensatierook,werdoprijmenmuziekgezet.De gesprokenaanhefinformeerdehetpubliekover wathetkonverwachten,zoals:„Overeenman vanzesenzestigjarendieerachtentwintigheeft vermoordendaarvanwarenertwintigvrouwen eneeniserontsnaptenheefthemaangegeven enhoehijgehangenis,maarnietdannadathij zijndochterheeftbezwangerdvaneenmonster. TeAugsburg.”Voorditallesgold:hoeschokkender,hoebeter

Maarnietiederepamfletschrijverwerdgedrevendoorsensatie-ofwinstbejag.Zorgenover machtsmisbruik,depolitiekesituatieinhetland ofdwalingenindeleerdedenstaatsmannen, dichters,predikantenenbezorgdeburgersnaar depengrijpen.Zevoeldenzichgeroepenomhun stemteverheffen,alkonhunditwellichtduur komentestaan.Alleswatzijwilden,wasvolken vaderlanddeogenteopenenvoordeheersende misstanden.ZoalsdeMiddelburgsekoopman JacobWillemsenschreefineenfelpamfletover onrecht,muit-enbaatzucht:

Bedwingz’instaatenkerk.’tGezag,utoevertrouwd, eneendrachtmakensterk.Indienereenzichstout daartegenkant,laatdatdannimmerongewroken Ikdeedmijnplichtenhebvoor’tvrijerechtgesproken.

Werken bij een dynamisch familiebedrijf

Hij was hovenier tot het werk wegens rugklachten niet meer ging en hij besloot te solliciteren naar functies als verkoper. Helaas liep dat steeds stuk op zijn cv, tot hij bij Prominent aanklopte. „Maar ik heb geen papieren”, zei hij. Het bleek geen probleem.

CorvanRijswijkdenktmet genoegenterugaanzijn sollicitatiegesprekbijhet Nunspeetsefamiliebedrijf. „Hetkliktemeteen.Ikwasbangdat ikopbasisvanmijncvzouworden afgekeurd.Zowashetalheelvaak gegaan.Maarmijngesprekspartner bijProminentzaginmijeendrive omaandeslagtegaanendatwas genoeg.„Hetgaatonsomgedreven mensendiecontactueelensociaal sterkzijnenanderenwillenhelpen”, zeihij„Datverkopen,datgaanwejou internwelleren.”

Schoolbanken

Het was het begin van een pittige, tweewekendurendetraining,herinnertCorzich.„Luisteren,vragenstellen, adviseren, een gesprek afsluiten –aldieonderdelenvanhetverkopen kwamenlangs.Hetwasevenwennen, wantikhadaleenhelepoosnietinde schoolbankengezeten,maarwelontzettendleerzaam.”

Na de theorie was het tijd voor de praktijk, waarbij de Barnevelder de eerste maanden nog intensief gecoacht werd en feedback op zijn adviesgesprekken kreeg. Cor ging aan deslagindeHoutensevestigingvan

Prominentomdaardeperfectestoel enbankvoorbezoekendeklantente vinden.„Hetwaseerst nogeenbeetje zoeken,maarikwildegraaglerenen had echt een drive om beter te worden. Als een verkoop niet doorging, wildeikwetenwaarómniet.”

Heelleerzaam

NaeenjaarofdriehaddeBarnevelder naar eigen zeggen een goed niveau entoen. „kwamcoronaenmoesten allewinkelsdicht.”Naeenpaarweken wasCorhetthuiszittenhelemaalzat en vroeg hij of hij op andere Prominentafdelingen mocht kijken. „Heel leerzaam”, zo kijkt hij op die periodeterug.„Hetresultaatwasdatikde kanskreegomzélftrainingentotverkopertegaangeven.”Endatdoethij nogsteeds.

DeenehelftvandemaandgeeftCor de tweewekentraining voor nieuwe verkopers, die hij zelf ook heeft gehad,endeanderehelfthoudthijzich bezigmet1-op-1-begeleiding.„Oja,ik voertegenwoordigooksollicitatiegesprekken.Onsfamiliebedrijfgroeitnamelijksterkdoordatklantenonshoog waarderenenweonsnietmeeralleen opfauteuils,maarookopbankenrichten.Erkomendussteedsnieuweves-

tigingenbijendaarzoekenwemensenvoor. ”

Welke types Prominent op het oog heeft?Corlacht.„Kijknaarmij Vooropleidingenenwerkervaringzijnniet doorslaggevend.Onzebesteverkopers wareneerstvakkenvuller Ofhovenier Jemoetvooralspontaanzijn,hetleuk vinden om te adviseren, een drive hebbenomdebesteverkoperteworden. Denk aan sociale mensen-mensenmetovertuigingskracht.”

Zondagenmaandagvrij

MetnamedriedingenvindtCorheel aantrekkelijk aan het (verkoop)werk bijProminent.„Teneerstezijndearbeidsvoorwaarden goed, zeker als je zevergelijktmetdievandegemiddelderetailzaak.Verderhebbenwenormale werktijden –doordeweeks van 10:00 tot 17:00, zaterdags van 10:00 tot17:00–endoenwenietaankoopavonden.Opzondagenmaandagzijn wezelfsaltijdvrij.Totslothebbenwe eeneigenopleiding,1-op-1-trainingen enmooiebonusregelingen.”

„We zoeken door het hele land verkooptalent”

Prominent zoekt verkopers

Bas van der Zee (38), manager HR en facilitair, legt uit wat voor soort onderneming Prominent is. „Een succesvol familiebedrijf met korte lijntjes dat dit jaar 25 jaar bestaat. Aandacht, ondernemend en samen zijn onze kernwaarden. Die aandacht merk je in adviesgesprekken. We luisteren goed, bieden kwaliteit en vinden de beste oplossingen. Wat betreft het ondernemende: we zijn een zelfstandig bedrijf met zo’n 350 werknemers dat alles in eigen beheer heeft en veel ruimte biedt aan nieuwe ideeën. De kernwaarde ”samen” zie je in onze betrokkenheid op elkaar én op de samenleving. Er zijn diverse lokale en maatschappelijke initiatieven waar we ons voor inzetten.”

Bas vindt het „niet onbelangrijk” dat het personeel Prominent voor het vierde jaar op rij tot ”beste werkgever” heeft verkozen. „Dus wil jij én van betekenis zijn én je commerciële talenten ontwikkelen, dan ben je bij ons echt aan het juiste adres. We zoeken door het hele land verkooptalent! Misschien leuk om te noemen: als verkoper ben vaak ook filiaalhouder. Meestal samen met één andere collega. Je bent dus ook verantwoordelijk voor het reilen en zeilen in je eigen filiaal.”

Arie Maasland (1976) leidde tot vorig jaar met zijn vrouw een christelijke school in Debre Zeit, Ethiopië. De prachtige natuur van het land stimuleerde hem om een creatieve hobby uit te bouwen: fotografie. Als aanvulling op zijn bridgecamera –een fototoestel met vaste lens en sterke zoom– kocht hij een drone.

Pelikanen. beeld Arie Maasland

Kroonkraanvogels

Roodsnaveltokken

Twee zijn beter daneen

Alleenzijnvoeltnietgoed,watdemeestemensenbetreft.VandaardatzoietsalsValentijnsdag wordtgevierd;ookditjaarzullengeliefden elkaarop14februariextragenegenheidtonenen ontstaanervastweernieuwerelaties

Evenalsmensenwetenvogelsdathetfijner isomsamentezijndanalleen.Indevierenhalf jaardatikinEthiopiëwoondeenikvelesoorten

konbewonderenenfotograferen,zagikzevaak inmeervoud

Neembijvoorbeeldderoodsnaveltok.Zieje ereentje,daniservrijwelaltijdeentweedeinde buurt.Zezijnduidelijkaanelkaargehecht.

DezefotoserieonderstreeptwatdewijzeSalomoverwoordtenwatiederegeliefdezalbeamen: „Tweezijnbeterdanéén”(Prediker4:9).

Driekleurige glansspreeuwen

Sporenkieviten

Afrikaanse zeearenden

Flamingo’s

Ziejeeen roodsnaveltok,dan is er vrijwelaltijdeen tweede in de buurt

beeld ArieMaasland

Katwijkse ouderezoekt eenwegin digidoolhof

Hanneke Klein-den Hertog

Eenafspraakmakenbijdedokter,hetplannen vaneenbusreisofhetdoenvanbelastingaangifte: steedsmeerzakenkunnenalleenonlinegeregeld worden.Datzorgtvooreenstormloopaanvragenbij bibliotheken.„Hetisnummertjestrekken.”

HaarmanKeeszattijdensdeonlineaanvraagvandesubsidievoorhun vloerisolatiescheldendvoordecomputer,verteltMoniqueKromhout vandebibliotheekKatwijk.Hetillustreertvoor haareenprobleemindesamenleving.„Jemoet viaDigiDinloggen,daarnaeenprofielaanmaken endaneenheleboelstappendoorlopen.Hetis gewooningewikkeld.”

Zostruikelenveelmensenbijhetregelenvan basalezeken,weetKromhout.ZewerktinbibliotheekHoornesinKatwijk,waarzemethaarteam

mensenhelptdievastlopenopdigitaalgebied

Vandiedienstenwordtmeerdanooitgebruikgemaakt.Wantineensamenlevingwaarinsteeds meerzakenuitsluitenddigitaalgeregeldkunnen worden,kannietiedereenmeekomen.Ongeveer vieropdevijfNederlandersbeheerseninieder gevaldigitalebasisvaardigheden,bleekin2022uit Europeesonderzoek.DaarmeeisNederlandsamen metFinlandhetbestejongetjevandeklasinEuropa.Enhoeweldatrooskleurigklinkt,isdekeerzijde dateenopdevijfdiebasisvaardighedenníétheeft Dezemensenstuitenregelmatigopproblemen.

Wantofhetnugaatomeenafspraakbijdedokter, hetplannenvaneenbusreisofhetdoenvanbelastingaangifte:demogelijkhedenomzakenzonder internetteregelen,wordensteedskleiner

Problemen

Eengebrekaandigitalevaardighedenkanmensenserieusindeproblemenbrengen,erkentde Rijksoverheid.Daarominvesteertzejaarlijkszo’n 60miljoeneuroomdigitalekennisvanburgers bijtespijkeren.Sinds2019gebeurtdatonderanderevanuitInformatiepuntenDigitaleOverheid

(IDO’s).BijdezeIDO’s,vaakgevestigdinbibliotheken,kunnenmensenterechtmethunvragen. Ookzijnercursussenenkunnenmensener gebruikmakenvanbijvoorbeeldeencomputerof printer,alszediezelfniethebben.

HetaantalvragendatdeIDO’skrijgen,schoot deafgelopenjarenomhoog.In2019ginghetom noggeen500vragen,in2021warendatermeer dan23.000enin2023ginghetombijna73.000 vragen.Datzijnerdagelijksbijna200.

BibliotheekvestigingHoornesinKatwijkzat bijdeeerstegroepvanzestienopgerichteIDO’s.

beeld RD, Anton Dommerholt

„Ik leg iets vrolijk voor de vierde keer uit”

Maarten Ouwehand, vrijwilliger digiTaalhuis

VrijweliedereKatwijkerweetinmiddels:metvragenenproblemenkunjebijdebiebterecht.Het krioeltervandemensendezedonderdagmiddag.Rechtsvandeinganghetgebruikelijkebibliotheekbeeld:rekkenmetboeken,hierendaar eenkleurigzitje.Linksvandeinganglooptde bezoekerhetdigiTaalhuisin.Ditishetdomein vanKromhoutende150vrijwilligersdiejaarlijks zo’n2000problemenoplossen.Inhetmidden vanderuimtestaateenzithoekmetverschillendebankenenfauteuils,verderstaanerverspreid tafels,metdaaromheenmensendieovereen

laptopofstapelpapierengebogenzitten.„Daar zittenmensenvandeformulierenbrigade”,wijst Kromhout.„Nietiedereenkanzelfzorgtoeslag aanvragen,wijhelpenhendaarmee.”Deoverheid maakthetdeburgersomsonnodigmoeilijk, vindtKromhout.„Danschrijftzeineenbrief: „Udientzichtevervoegenbij ”Zeggewoon:„U moetzichmeldenbij”,denkikdan.”

Demeesteplaatsenindebiebzijnbezet.Op eenzwartbordstaathetcijfer39inrodeletters. „Netalsbijdeslagerishethieropdrukkedagen nummertjestrekken”,verteltKromhout.De drempelomdebiebbinnentestappeniseenstuk lagerdandievanhetgemeentehuis,denktze. „Daaromwetenmensenonstevinden.”

Dedruktewordtdezemiddagookveroorzaaktdoordetaalcursussendiehiergegeven wordt.Uiteenlokaalachterinstroomteengroep allochtonen,voornamelijkvrouwen.Zehebben netNederlandselesgehad.Ophetdigibordstaan pictogrammenmetwoordeneronder:damesfiets, herenfiets,elektrischefiets.

E-reader

„Wijhelpenugraagalsueenvraaghebtoveruw computeroftelefoon”,staateropeenbordjeopeen vandetafels.De73-jarigebezoekerAstridHollebeek ende78-jarigevrijwilligerMaartenOuwehandturen naareenlaptop.Hetdingissplinternieuw,maarleverdeHollebeekeenprobleemop.„Ikleesaltijdboe-

kenopmijne-reader,maarmetmijnnieuwelaptop lukthetmenietmeeromzedaaroptezetten.”

ZelfsvoorOuwehand,voorheensysteembeheerderbijdeUniversiteitLeidenenalruimvijf jaarvrijwilligerbijdebieb,isditgeensimpele vraag.HijinformeertbijChatGPT,eenchatbot, watdeoorzakenvanhetprobleemkunnenzijn Enwarempel,eenpaarminutenlaterheefthij heteuvelgevondenenverholpen.Eenversie vanAdobewasnognietopdenieuwelaptop geïnstalleerd.Alsdatisgebeurd,verschijnteen streekromanopdee-readervanHollebeek.

Dedameheeftvanmiddagnogeenvraag: zespeeltgraagspelletjesopdecomputer,maar weetniethoezedaarkomt.Ouwehandzoekt eenspelletjeswebsiteop,enmaakthemvastaan hetstartschermvandevrouw.„Zokuntudesite altijdmakkelijkvinden.”

Ouderen

NietalleenmensendiebuitenNederlandzijn geborenofouderenmakengebruikvandeIDO’s. Weliswaarvormden65-plussersin2023ruim dehelftvandebezoekers(bijna40.000),ook mensenonderde65kloptenbijna27.000keer aanbijeenIDO.Vandebezoekershadeenruime meerderheid(62procent)Nederlandsalseerste taal.Zo’n28procentvandebezoekerssprakhet Nederlandsnietalseerstetaal Vandeoverige10 procentwasditnietbekend.

HoeweleraandetafelinKatwijknogiemand zittewachtenopdehulpvanOuwehand,maakt devrijwilligerzichnietdruk.Meteenrustigtempostuurthijdemuisoverhetscherm,afentoe uitleggendwathijdoet.Metzijnachtergrondals systeembeheerderwashijaltijdal„dehelpdesk vandefamilie”,vertelthij.

Dommevragenbestaanniet,iszijnmotto.„Ik legietsvrolijkvoordevierdekeeruit,datvind ikhelemaalnieterg.Welprobeeriknietalleen problemenoptelossen,maarmensenookiets teleren.Alsiemandbijvoorbeeldeenvraagheeft overzijnDigiD,dandoeikheteersteenkeer voor.Maardaarnaklapikdelaptopdichtenlaat hemdezelfdestappennogeenkeerdoorlopen. Datisdebesteoefening.”

Kromhoutistrotsopalleswatervanuitde biebinKatwijkgebeurt.„Wedoenhierrelevante dingen.Toenmensenhierkwamenvoorhetaanvragenvandeenergietoeslag,trommeldenweook eenadviseuropdiemenseneenvoudigeisolatietipsgaf,zoalshetdichtstoppenvankieren.Mensenvoelenhierdeveiligheidomallestevragen. ”

DepopulariteitvandeIDO’sheeftechterook eenkeerzijde,verteltKromhout.„Somswordter teveeloverdeschuttinggegooidbijons.ZowildenbankendatdeIDO’smensenzoudenhelpen metdigitaalbankieren.Maarzo’ncommerciële partijmoethaarzakenzelfopordehebben. Zoietsisnietonzetaak.”

Aantal

geregistreerde vragen per jaar

bij de Informatiepunten Digitale Overheid (IDO’s)

Waardenvolle zorg

Wil jij werkervaring opdoen in de vakantie?

Kom vakantiewerk doen op een locatie van Adullam!

Neem voor meer info contact op met:

hr@adullamzorg.nl

Lizzy

Jolanda Dijkmeijer

Teammanager

Geef leiding aan onderwijs, leraren en leerlingen!

Alsteammanager geef je leidingaan hethavoteam (onderbouw)énzorgteam(integratie-en trajectklassen).Het is mogelijkomalleente solliciterenvoor hethavoteam.

Kijk voor meer info op onze website.

Een vraag stellen?

Belofapp metlocatiedirecteur

G.W.A. vanBelzen, 06 5263 1882

Hoi, ik ben Lizzy, dol op dieren en mijn allerliefste zus, en natuurlijk ook op schrijven. Vandaar dus dit dagboek waarin ik al mijn avonturen aan jullie vertel. Lezen jullie mee?

10,95

Ga naar uw boekhandel, bestel op debanier.nl of bel 055-5390650

Vanaf E-book €7,99

per deel

Lizzy Dagboek van een zusje

Lizzy Heibel in de klas

Lizzy Tijd voor actie!

Lizzy, Een fantastisch afscheidsfeest

Aande slaggaan meteen bezigheid

OpeendaggingeenZeeuwseRD-lezer naardepaboinGouda.Daarvingen haaroreneennieteerdergehoorde zegswijzeop.Bijvoorbeeldinzinnen als:„Ikweetnietwatjijvanplanbent,maarik gavastbezigmetdevolgendeopdracht.”En: „Hetwasalmiddernachttoenikermeebezig ging.”Hetklonkdepabostudentevreemdinde oren.Zevroegzichaf:kloptditwel,kunjeditzo zeggen?

Ergensmeebeziggaan.Digibronlaatziendat diefraseookweleensinRDMagazineofhet RDstaat,zijhethoogstzelden.Afgelopenoktoberbijvoorbeeld,ineen interviewmetElisePater-Mauritz. Zijmaakteeenboekjeafwaarhaar vadervóórzijnoverlijdenaan begonnenwas.Zevertelde:„Pa wasnogmaarnetoverledenen ikgingbezigmetzijnwoordenen aantekeningeninzijnhandschrift Datvondikconfronterend.”

tegenhetlijfwasgelopen.

Het klinkt in mijn Veluwse oren trouwens ook als een contaminatie

Eneenpaarmaandeneerderwerd RikVorgers,directeurvanVorgersAutoberging,geïnterviewdoverde3700auto’s aanboordvandeFremantleHighway,datschip datinbrandstond.Hijzei:„Ikzieautobergend Nederlandnognietbeziggaanmetdezeklus.”

IndeDikkeVanDalestaat”ergensmeebezig gaan”wel,maarhetheeftdaarhetlabel”niet algemeen”.Datlabelwordtgebruiktomaante gevendateenzegswijzeniet(meer)algemeen wordtgebruikt,maarbijvoorbeeldalleenineen bepaaldestreek.Vermoedelijkverklaartditdat demailendelezerdezegswijzeinZeelandnooit

”Ergensmeebeziggaan”klinktinmijnVeluwseoren trouwensookalseencontaminatie,eenvermenging vantweeuitdrukkingen.Namelijkvan”ergens meeaandeslaggaan”en”ergensmeebezig zijn”.Maartussendietweebestaatnatuurlijk eenverschilinbetekenis–bijheteerstebeginjeergensaan,bijhettweedebenjeeral meebezig.Dushetligtnietvoordehanddat ”ergensmeebeziggaan”dooreencontaminatieterwereldkwam.

Jekuntjeoverigenswel”ergensmeebezig gaanhouden”.Danhebjehetvoornemenom jeteverdiepeniniets,ofaandeslagtegaanmet iets.

Trouwens,watheeftdie”slag”temakenmethetbeginnenaaniets?Hetwoordenboeklegtuitdat”aandeslag gaan”oorspronkelijkalleengebruiktwerdbijhetbeginnen aanklusjeswaarvoor”eenarmbeweging(…)degewoonste soortvanwerk”was–ikzieschrobbendeschoonmakers voorme.Gaandewegzijnwehetookgaangebruikenvoor klusjeswaarjenauwelijkseenvinvoorhoeftteverroeren. Hetschrijvenvaneenstukjeovertaal,bijvoorbeeld

Redacteur Chris Klaasse bespreekt een taalkwestie. Reageren? chris@rd.nl

JournalistJacobHoekmanspeurtindegeschiedenisnaar antwoordenopweerbarstigevragenbijhetnieuws

Waaromjongemannen conservatieverworden

wijzij@rd.nl

TerwijlBenbezorgdisoverdekomstvan steedsmeerasielzoekersinhundorp, zetzijnvrouwKarenzichalsvrijwilliger inomdiezelfdeasielzoekerseenavond ontspanningtebieden.Endatisniethetenige verschiltussenhen.Benwilzijnvrouwgraagactiefbetrokkenzienbijhunkerk,maarKarenkan moeilijkoverwegmetdepatriarchalecultuurdie zedaarervaart.Benwerktfulltime,maarbotst daarsteedsvakerovermetKaren,dieookgraag haartalenteninzetindemaatschappij

BenenKarenstuitenkeihardopdeuitdagingendiedemeestbasaleverdelingtussen”wij” en”zij”sindsdescheppingmetzichmeebrengt: dietussenmanenvrouw.Vooropgesteld:die uitdagingenzijnernatuurlijkaltijdalgeweest. Hoejemetdeanderesekseomgaat,isalduizendenjareneenbronvanonbegripenwederzijds conflict.

Conservatiever

Maarvandaagisdatonderlingonbegriptussen manenvrouwwereldwijdflinkaanhetgroeien. Datisinelkgevaldeconclusievaneenuitgebreideanalysevanbeschikbaredatavanallerleiverschillendelanden–vooralindewestersewereld. DeFinancialTimesberichtteeronlangsoveren dediscussiehieroveriswaarschijnlijkvoorlopig nognietuitgewoed

Watiseraandehand?Jongemannenzijn intoenemendemateeenstukconservatiever danjongevrouwen.Hetduidelijkstevoorbeeld daarvanistezieninZuid-Korea.Deideologische klooftussenjongemannenenvrouwenisdaar ongekendgroot.Waarjongevrouwenbijvoorbeeldophetgebiedvangenderveelprogressieverzijngaandenken,zijnjongemannennietvan meningveranderd.

Inanderelandenisietssoortgelijkstezien. InhetVerenigdKoninkrijkbijvoorbeeldzijn allegroepenmensen,jongenoud,mannenen vrouwen,liberalergewordenophetgebiedvan rasenimmigratie.Allegroepen,behalvejonge mannen.

HetzelfdespeeltinDuitsland.Duitsevrouwen zijnduidelijkprogressievergewordeninhun houdingtegenoverimmigranten,terwijljonge Duitsemannenopditvlakjuistconservatiever zijngeworden–óókconservatieverdanoudere mannen.

Genderkloof

Ditzouallemaalnogtotdaaraantoezijn,ware hetnietdatdiegroeiendekloofgrotegevolgen kanhebben.InZuid-Koreabijvoorbeeldzijner nuveelminderjongestellendieervoorkiezen omtetrouwen.Ookhetgeboortecijferisgekelderd;hethoortnubijdelaagsteindewereld.Als

dathettoekomstbeeldisvoordewereld,ziethet ersomberuit.

Nuishetnietgezegddatallelandeneensoort Zuid-Koreagaanworden.Ditlandheefteenspecifiekecultuurdiedegenderkloofmogelijkheeft gemaakt.Dr.HeejungChung,eenBritseonderzoeksterophetgebiedvangendergelijkheiddie zelfuitZuid-Koreaafkomstigis,wijsteropXop dathaarvaderlandeenvandemeestconservatievelandenterwereldis.Zovindteenkwartvan debevolkingdathetvoordedemocratieniet nodigisdatvrouwendezelfderechtenhebben alsmannen.Koreaansemannendoenoverhet algemeenweiniginhethuishoudenenvrouwen werkenerweinigbuitenshuis.

Ookvooranderelandenzijnerongetwijfeld verklaringentegevendierechtdoenaande specifiekecultuurvanhetbetreffendeland.Maar toch.Datwemeteengroeiendprobleemopgezadeldzitten,datisduidelijk.

Giftigemannelijkheid

Waaromgebeurtditnu?Hoekomthetdatjonge mannenzomassaalconservatieverworden, waardoordeklooftussendegeslachtenenorm groeit?JohnBurn-Murdoch,dienamensde FinancialTimesonderzoekdeednaarhetverschijnsel,komtmettweemogelijkeverklaringen. Deeneisdetheorievannegatievepolarisatie Diekomteropneerdatjongemannenhetzat zijnomsteedsmaarweeraangevallenteworden ophunveronderstelde„giftigemannelijkheid” enhunverondersteldeseksuelewangedrag Zezijnklaarmetalleswatruiktnaar„woke” ennemenvandeweeromstuiteenpositiein dieradicaaltegenovergesteldis.Benheefthet helemaalgehadmetKarensmoderneopvattin-

genengooitdekonttegendekrib.Hijwordtnog conservatieverdanhijalwas.

Eentweede,aanvullendetheorieisdatjonge mannenenjongevrouwenhunvisiesvooral onlinedelen,inbubbelsdievrijwelalleenuit gelijkgestemdemensenvanheteigengeslacht bestaan.Erisdaardooronvoldoendekruisbestuivingtussendegeslachten,enalhelemaal geenweerwoord.Burn-Murdochnoemtditde „algoritmischommuurdetuinenvanTikTok”. Wieeenmaalindebubbelzit,komternietzo makkelijkmeeruit.

BenenKarensprekenweinigmeermetelkaar overhunverschillen;zebegrijpenelkaartoch niet.Benkanbeteroverwegmetzijnvrienden vandesportclubenKarenspreektmeerdere kerenperweekafmethaarvriendinnen,die precieszodenkenalszij.

Hardnekkig

Hetzoukunnendathetweeroverwaaitallemaal. Maardehuidigetrend,gevoeddoorsociale mediadieervroegernietwaren,lijkthardnekkig tezijn.Bovendien,‘vroeger’waseenoplossing vaaknietinbeeldomdatmannenhetprobleem nieteenszagen.Vrouwendachtentoenwellicht ookliberalerdanhunman,maarzehadden tochgeenstemalsheteropaankwam.Dietijdis voorbij–totopluchtingvanveelvrouwen,maar ookvanmannendiehunvrouwhelemaalniet willenkooien.

Maardaarmeezijndeproblemennietvoorbij. Meervrouwelijkezelfstandigheidbetekentook datdeverschillenduidelijkernaarvorenkomen. DusalsiemandBenenKarenkanhelpenomeen brugtussenhentebouwen,moethijhetvooral doen.

Vandaag is het onderling onbegrip tussen man en vrouw wereldwijd flink aan het groeien

fotomontage iStock / Corné van der Horst

Meerdan eensnack

Imco Lanting

Zomaaruitdemuur,bijeenpatatjeofeendubbele metmosterdopversboerenbrood.Nederlanders zijnsindsjaarendagdolopdekroket.Ooitwasde populairesnackeendelicatesseopdebordenvande Franseadel.Eneigenlijkverdientdekroketdatook, vindensommigen.„Metdekroketkunjeallekanten op,zekeralsje’mzelfmaakt.”

„Dekroketispopulairinallelagen vandesamenleving”,zegtkookboekenschrijverenorganisator vansnackworkshopsMeneer Wateetons(spreekdeachternaamvanditpseudoniemuitals:wateetons).Zijnwoordenworden gestaafddoorcijfers.VolgensdeAlgemeneKokswarenenSnackproducentenvereniging,deAKSV, eet85procentvandeNederlanderssomsofmet regelmaateenkroket.Meestaluitdehand,maar eenderdedoetdesnackhetliefstopeenbroodje.

PerjaaretenNederlandersgezamenlijkzo’n400 miljoenkroketten,bijna25perpersoon.GemiddeldeeteenNederlanderduselketweewekeneen kroket.Dekroketheefteenonverwoestbaarimago alslekkeresnack.Derondevariant,debitterbal,is vastepriktijdensvele(werk)borrelsenfeestjes.Het bittergarnituuriserzelfsnaarvernoemd.

Datdekroketpopulairis,wetenzebijMcDonald’sook.Afgelopenseptemberbeslootde fastfoodketeninhetkadervaneen100procent Meatless-campagnedeMcKroketteverbannen. Alleendevegetarischekroketbleef.Eenlawine aanverontwaardigdereactiesvanklantenwas hetgevolg.Hetbedrijfwistniethoesnelhet derundvleeskroketweerterugophetmenu moestplaatsen.McDonald’shadzich,zozei hetconcernindemedia,„nietgerealiseerd hoeveelfanserzijnvandeMcKroket”. VolgensMeneerWateetonsisdekroket eigenlijkveelmeerdaneensnack.„Een frikandel,dieandereveelgegetensnack, heeftietsordinairs,maarvoorheteten vaneenkrokethoeftniemandzichte schamen.Nietalleensnackbars,ookbanketbakkersenslagersmakenze. ”

Croquets

DekroketstaatbekendalstypischNederlands,maarzowashetnietaltijd.DeAmsterdamseculinairjournalistJohannesvan Dam(1946-2013)wistdeherkomstvandesnack

„Ik ken bijna niemand die hem niet lekker vindt”

Marit Visser, krokettenbakker

teherleidentotFranse,adellijkekringenrond koningLodewijkXIV,begin18eeeuw.De”croquets”warenindertijdexquisevoorgerechtenen hors-d’oeuvres,metingrediëntenalskalfszwezerikentruffels,enwerdengebakkeninreuzel.Een paardecennialaterbelanddehetreceptineen Nederlandskookboek.

Nadatpatissiers,slagersensnackbarsze gingenmaken,maaktedekroket„eenware triomftocht”doorNederland,schrijftVanDam inzijnin2014postuumuitgebrachte”HetKrokettenboek”.Dekroketbehoortsindsdien,naast defrikandelendekaassoufflé,rotsvasttotde driepopulairstesnacksvanNederland.Vanchic voorgerechtnaargoedkopesnackdiejezouitde muurtrektenstaandopeet:hetkanverkeren.

Emigranten

Hetmeestopmerkelijkeaandekroketisnogwel datheteenexclusiefNederlandsesnackis.Buiten onzegrenzen,uitgezonderdVlaanderen,kentgeen enkelanderlanddedelicatesse.Endiebandvan Nederlandersmetdekroketisooknogeensheel sterk.Opeenenkelberichtjeoverdekroketineen groteFacebookgroepvanNederlandseemigranten kwamenhonderdenreacties.Destrekkingvande meeste:wemissendekroketenorm!

Sommigeemigrantenmakenzezelf. Frank(65)enJacqueline(62)vandenBosch, bijvoorbeeld.ToenzenoginNederlandwoondenatenze„weleens eenkroket”.EenmaalgeëmigreerdnaarMidden-Frankrijk, mistenzedesnackplotseling.Frank:„Deonlineshops waarjezekuntbestellen, vondenweteduur,duszijn wezelfgaankokkerellen. Heelklassiek,metspuitzak enfolie,enlokaalrundvlees.” Datvergdeveeloefening,vooralomdedikteenstevigheidgoed

tekrijgen.„Maarwathebbenwegenotenvandie eerstepaarkrokettenuiteigenkeuken!”Daarna volgdenookanderesnacksalsbamiblokkenen nasischijven.

ToenandereNederlandersinFrankrijklucht kregenvanhunkrokettenmakendelandgenoot, washethekvandedam.Ineenaparteruimtebij hunhuisproduceerthetechtpaarVandenBosch nuduizendenkrokettenenbitterballenperjaar, vooreenaantalNederlandsecampingsenparticulieren.„Nederlandersrijdengerusteenheel stukom,omzebijonstekomenhalen”,vertelt Frank.„Eénklantwoonthier200kilometervandaan,maarheeftdieafstandervoorover. ”

Foodtruck

OokMarit(33)enRemco(35)Visser,diejaren geledennaarAustraliëemigreerden,mistende Nederlandsesnacks,endekroketinhetbijzonder.Marit:„Altijdalsweopfamiliebezoeknaar Nederlandgingen,rendenweopSchipholnaar deeerstedebestesnackbarvooreenbroodje kroket.”Hetstel–zijwerktindehotelwereld enhijindeevenementendecorbouw–besloot eenfoodtrucktebeginneninCairns,metenkel Nederlandsesnacks.Zelfgemaakt,maardatbleek nognieteenvoudig.„Pasnaeenjaaroefenen haddenweperfectekroketten.Inhetbegin lektenzeofspattenuitelkaarzodrawezeinde friteusegooiden”,legtRemcouit.„Debestetip watdatbetreft,isdubbelpanerenmetbloem,ei enfijnengrofpaneermeel.”

Alsvolleerdesnackmakersstaanzenuop festivalsenevenementen,waarookdeAustralierslangzaammaarzekervallenvoordekrokante kroketvandeNederlanders.Marit:„Hetisook hiereenbeetje:watdeboernietkent,dateet hijniet.Alswezemaaroverdedrempel krijgen,danwillenzealleenmaar meer,wantdekroketalssnackstaat natuurlijkalseenhuis.Ikkenbijna niemanddiehemnietlekker vindt.”Hetleukstvindtzehet alserNederlandersnietsvermoedendaankomen waaien.„Alszulkemensen onzekrokettenzien,zijnze vaakdoorhetdolleheen. Zehebbenhetvaakalzó langzondermoetendoen,en ineensliggenzevoorhunneus, aandeanderekantvandewereld.”

Zelfkrokettenrollen

Wat de kroket zo bijzonder maakt is, volgens Meneer Wateetons, het contrast tussen de zachte binnenkant en de krokante buitenkant „Een goede kroket heeft een niet te dikke korst en een zachte, zalvige binnenkant, met vooral niet te weinig vleesvulling”, zo legt hij uit. „En dan hangt het van je voorkeur af of je kiest voor de slagerskroket met blokjes vlees erin of de banketbakkersvariant met draadjesvleesvulling.”

Wie zelf kroketten wil maken, kan eindeloos experimenteren met

ingrediënten – zolang de combinatie krokant en zacht maar in stand blijft. Maar eerst moet je de basis onder de knie krijgen. En dat kan tijdens een workshop van Meneer Wateetons. Volgens hem valt het de meeste workshopdeelnemers erg mee om die basis in de vingers te krijgen

„Je moet maar een paar dingen goed snappen: hoe je een lekkere, niet te vloeibare en niet te dikke ragout –de salpicon– maakt. En hoe je de kroket dicht paneert. Verder heb je in de kern niet meer nodig dan een beetje boter, wat bloem, een restje vlees van gisteren en een paar droge

boterhammen.”

Zelfgemaakte kroketten hoeven volgens de snackworkshopleider niet duurder te zijn dan kanten-klare. „Bovendien weet je precies wat erin zit, omdat alle ingrediënten door je eigen handen zijn gegaan.”

Meneer Wateetons geeft zowel fysieke als onlineworkshops kroketten maken. Daarnaast leert hij onder andere hoe je frikandellen en kaassoufflés maakt.

> wateetons.com voor meer informatie en aanmelden

Met paling enpompoen

De Vlaamse krokettenmakers Kathelijne Stoop en Nico Troch brengen, onder de naam Stuff’d, met hun ambachtelijke krokettenrecepten de snack weer terug naar de exquise oorsprong aan het Franse hof In het recent uitgebrachte boek ”Kroket” staan veertig recepten waarin kroketten als volwaardige gerechten worden gepresenteerd. De vullingen variëren van vis, vlees en vegetarisch tot zelfs zoet, zoals chocola en mar-

sepein. Het is even wennen om een van Nederlands populairste snacks in zo’n chique entourage te zien. Maar de schrijvers verzekeren dat iedereen de kroketten zo in elkaar flanst. En dat ze lekker zijn – ook die met paling, chorizo of pompoen, gegarneerd met cranberry’s en kappertjes en geserveerd op een bedje van peterselie.

Kroket, Stuff’d; uitg. Lannoo; 142 blz.; € 24,99

populairste kroketten

1. Rundvleeskroket

2. Kalfskroket

3. Goulashkroket

4. Satékroket

5. Kipkroket

Opel Astra Electric

Energielabel A

Topsnelheid 170 km/u

Acceleratie 0-100 km/h in 9,2 seconden

Praktijkverbruik gemiddeld 16,4 kWh/100 km

Aanhanggewicht (geremd) Geen opgave

Prijs vanaf/geteste uitvoering

Elektrischrijdenineen sportievetoonzetting

Tony Vos

Erwarentijdendateenmiddenklasser alsdeOpelAstrahoogindeverkoopstatistiekenstond.Denieuwsteoplageis ernuookmeteenvolledigelektrische aandrijving.Maarofdezeextrakeuzehetmodel indehoogsteregionenterugbrengt,valtte betwijfelen.

AllenieuwemodellenvanStellantis,waartoe Opelbehoort,staanopbodemgroependiezowel metverbrandingsmotorenalseenelektrische voortstuwingkunnenwordengecombineerd. BijdeAstraisditeen115kW/260Nmleverende elektromotordiezijnenergiekrijgtuiteen54 kWh-batterij.Diekanmetmaximaal100kWaan eensnelladerwordengevuldenzouvolgensde officiëlecijfers418kilometerverkunnenkomen.

Maarindepraktijkligthetbereikeerderop maximaal330kilometer.Bruikbaar,maarniet uitzonderlijk

Quauiterlijkisergeenverschiltusseneen elektrischeOpelAstraofeenexemplaarop benzineofdiesel.EenbescheidenE-vermelding rechtsonderaandeachterklepverraadtslechts deaanwezigeaandrijflijn.

DekopervaneenelektrischeAstralevert inopbagagevolume.Waareenbenzineversie 422litervoorschotelt,moetdeAstraEhetmet 70literminderdoen.Hetinterieurvande4,37 meterlangevoorwielaangedrevenvijfdeursis goedtoegankelijkheid.Dezitpositieissportief laag.Dehoogtevoorinenopdeachterbankis voldoendevoormensentoteenlengtevan1,85 meter.Verdervaltopdatdevoorkantvande zittingachterinbehoorlijklaagisgeplaatst,zodat

Conclusie

l l l Vormgeving. Alhoewel de nieuwe Opel

Astra zijn basis deelt met onder meer de Peugeot 308, heeft de ontwerpafdeling van Opel een eigen draai aan de nieuweling mogen geven.

In de praktijk ligt het bereik op maximaal

330 kilometer

achterpassagiersmetopgetrokkenknieënzitten. Ondanksdeforsebatterijblijfthetgewicht vandezeelektrischemiddenklasserkeurigbinnendeperken.Endatheefteengunstigeinvloed ophetrijgedrag.DeMcPherson-voorwielophangingendesemionafhankelijkeachteraskunnen demeestvoorkomendesoortenwegdekprima aan.DeAstraiseenstrakkestuurmansautowaarinookdeveelrijderzichprettigvoelt

l l l Rijgedrag. De zitpositie, de prestaties en de wegligging zijn op een prettige manier sportief De auto presenteert een goede balans die wordt gecombineerd met praktische bruikbaarheid.

l l l Ruimte. De hoogte in het passagiersgedeelte van de Astra is niet meer dan normaal. Bij de elektrische versie wordt ingeleverd op bagagevolume.

l l l Actieradius. Alhoewel een rijbereik van 418 km op een volle batterij wordt beloofd, komt de Astra niet verder dan zo’n 330 kilometer en dat valt zeker tegen.

Artsenenzorgverlenersvertellenoverhunwerk

Naweeënvanhet vuurwerk

Nisette Huisman

„Ikbeneerlijkgezegdblijdat oudennieuwweerachter derugis”,vertrouwteen cliëntmijtoe.Depersoonin kwestieheefteenaantaljaargeleden eenherseninfarctgehad.Inmiddels kanhijweergoedlopenenfietsen, maarhijisaltijdmoe.Ookkanhij weinigdrukteaan.Ineenrumoerige omgevingkrijgthijsnellastvanzijn hoofd.Geluidenkomenhardbinnen enalshijlangineengrootgezelschap is,voelthijdrukopzijnhoofd.

„Mijnvrouwenikwarenuitgenodigdbijvriendenombijhenouden nieuwtevieren”,verteltdevijftiger „Ikzagerergtegenop,maarikkon hunaanbodmoeilijkafslaan.Zededen tenslottehunbest.”Belangstellend vraagikaanmijncliënthoehijdeoudejaarsdagheeftdoorgebracht.„Overdaghebikbewustnietveelbijzonders gedaan.’sMiddagshebikeenpoosje opbedgelegen,wantikmoestenergie overhoudenvoordeavondende nacht.Overigenswashetergonrustig, wantindebuurtwarenkinderenal bezigmethetafstekenvanvuurwerk. Bijonzevriendenwashetgezellig.Er wasnogeenechtpaardatwekenden.

Vooralmijnvrouwgenoot.Maarik vondhetzodrukaanmijnhoofd.Al diestemmendoorelkaar.Omtwaalf uur’snachtsbarsttehetvuurwerklos. Hetwasechtverschrikkelijk!Ikheb mijnoordoppeningedaan,maarik kreegzo’nraarhoofd!Gelukkigzag mijnvrouwdatikhetnietvolhield entoenzijnwenaarhuisgegaan.Ik wasvreselijkmoe,maarhetduurde langvoordatikinslaapviel.Toenik devolgendedagwakkerwerd,hadik ergehoofdpijn.Hetleekoferwatten inmijnhoofdzaten.Ikwashetliefstin bedgebleven,maarwemoestenmijn schoonouderseengoedNieuwjaar gaanwensen.Toenweterugkwamen wasikechtuitgeput.”

Onbegrip

Hethuilenstaatmijncliëntnader danhetlachen.„Hetmoeilijkeisdat anderenhetnietbegrijpen.Mensen snappennietdatikondankshet dragenvanoordoppenlasthebvan vuurwerk”,vervolgthijzijnverhaal. „Hetisbijnaeenweekgeleden,maar ikvoelmegewooneenwrak.”Terwijl hijditzegt,zieiktranenopwellen.Het maaktmijboosenverdrietigtegelijk. Mensenmetzogenaamdniet-aangeborenhersenletselhebbenvaak

onzichtbarebeperkingen.Ditzorgt nietzeldenvooronbegrip.

Oordoppenzijnzekerhelpend, maardéoplossingbiedenzeniet. Oordoppendempenhetgeluidmeestalwelafdoende,maardetrillingen, veroorzaaktdoorhetzwarevuurwerk, wordennietweggefilterd.Dehersenen wordentochvoortdurendgeprikkeld.Enopdejaarwisselingvolgtde nieuwjaarsdag.Eendagvolsociale verplichtingen.Voorveelmenseneen gezelligedag,maarvoormijncliënt methersenletselbetekendedithet aangaanvaneenuitdaging.Dehele weekwasereenbitterenasmaak.

Inhethoofdvanmijncliëntkwam tijdensoudennieuwmeerinformatie binnendanzijnhersenenkondenverwerken.Hierdoorraaktehijoverprikkeldenvoeldehijdrukinhethoofd.

Ikadviseerhemdekomendedagen goeduitterustenenterughoudendte zijnmetbezoek.Ditisnodigomzijn hoofdtelatenherstellen.

De auteur is ergotherapeut in Alblasserdam.

beeld

Deafkoker herontdekt

geertje@rd.nl

Eetvoorkeurenkomenengaan,bijmijin iedergeval. Er waseen periodewaarin ervaakrijstofpastaophetmenustond.

Maardelaatstejarenkookikjuistweer veel gerechtenopbasis vanaardappels. Daarbij beperkte ik me totrassendie na hetkoken stevigblijven.Zogenaamde afkokersgingikuit de weg:tepapperig,teingewikkeld.Totikmetpureeplanneninhetachterhoofdweereenseenzak eigenheimersaanschafte–uitdagingenzijnerom aangegaanteworden.Sindsdienbenikom.Zo’n aardappeldiegemakkelijkuitelkaarvaltisecht ideaalvooreensmeuïgestamppotofpuree.

Boerenkooliseenwintergroentedieminofmeer

standaardinstamppotten wordtverwerkt. Ik maakteereencontrastrijkeovenschotelmee.De boerenkool zorgtvoorbeeteneen stevige, iets bitteresmaak.Devleeslaagishartigensauzig.De luchtige,romigepureebovenopwordtindeoven extralekkerdoorhetkrokantekorstje.

Voordezeovenschotelgebruikteikeenrestjehachee(ziehetreceptinRDMagazinevan27-1).Geen hacheeover?Maakdaneenhartigevleeslaagop basisvangehakt.Pelensnippereenui.Bakdieglaziginwatboterofolie.Voeg300tot400grundergehakt,1elkerriepoederenroyaalpeperenzout toe.Bakallesalomscheppendeenminuutof10tot hetgehaktgaaris.

beeld

Ovenschotel met boerenkool

Ingrediënten (voor 4-5 personen): 1-1,2 kg aardappels (bijvoorbeeld eigenheimers), 1 kleine knolselderij, nootmuskaat, 600-800 g boerenkool, mosterd, azijn, restje hachee (of gehakt klaargemaakt zoals hierboven beschreven), geraspte kaas, paneermeel, boter of olie, melk.

Bereiding:

1. Schil en was de aardappels. Snijd grote exemplaren doormidden. Snijd de knolselderij in dikke plakken. Schil die plakken, was ze en snijd ze in grote stukken. Doe de aardappelen en de knolselderij in een grote pan met daarin een laagje water. Strooi er zout naar smaak over. Kook aardappelen

en knolselderij in 20-25 minuten gaar. Giet ze af, vang het kookwater op Zet de pan weer op het vuur. Stamp de aardappelen en de knolselderij fijn. Maak er vervolgens een smeuige puree van met behulp van het opgevangen kookwater en/of hete melk en een klontje boter. Breng de puree op smaak met peper, zout en nootmuskaat.

2. Verhit in een grote koekenpan, braadpan of wok een klontje boter of een scheutje olie. Voeg de boerenkool toe. Roerbak de groente 5-10

minuten. Roer er een volle eetlepel mosterd, een scheutje azijn en peper en zout naar smaak door

3. Schep de geroerbakte boerenkool op de bodem van een grote ovenschaal. Verdeel er de hachee (of het gehakt) gelijkmatig over. Schep de puree hier bovenop. Strijk de bovenkant glad met een lepel. Meng in een schaaltje een paar eetlepels paneermeel en een paar eetlepels geraspte kaas door elkaar. Bestrooi de puree daarmee. Verdeel kleine vlokjes boter over de bovenkant van de schotel.

4. Verwarm de oven voor op 200 graden. Zet de ovenschaal in de oven tot het gerecht door en door heet en de bovenkant knapperig en bruin is. Reken op ongeveer 30 minuten als de lagen nog warm zijn. Wie zo’n schotel een dag van tevoren maakt moet op minstens 45 minuten rekenen.

beeld Geertje Bikker-Otten beeld iStock

Wandelen

Locatie

Alphen aan de Maas (Moas-Wetteringpad)

Start

Kerkstraat 9b, Alphen

Lengte

12 kilometer, te verkorten tot 9 of 5 kilometer

Voor een kaartje en de routebeschrijving: rd.nl/buiten

Bijrivierenwetering

Liefhebbersvanrivierenenstuwen,uiterwaardenenboomgaarden moetennaarAlphenaandeMaas.’sWintersisheterverlatenenruig, indezomervolbladenbloesem.

Alsgeborenwesterlingen dachtenmijnvrouwen ikbijAlphensteevastaan AlphenaandenRijn.Ten onrechte.ErisookeenBrabantsAlphen.EneenAlphenaandeMaas,nog netinGelderland.Weparkerenaande KooiwegomhethonderdsteGelderse klompenpadtegaanverkennen.

Destartisdirectagrarisch,tussen eenweteringeneenakkervolstoppels.Hetpadeindigtbijeensmalle asfaltwegmetaanweerszijdeneen eindelozerijknotwilgendiehunkale takkenomhoogheffen.Tussendeerehaagwandelenwerichtinghetdorp envandaarnaardeMolendijk.

VooronsdoemtdehoutenkorenmolenTotVoordeelenGenoegenop, gebouwdin1798.DelaatsteberoepsmolenaarheetteVanDreumel.Nuis hetmalendemonumenteigendom vandegemeenteWestMaasenWaal. Terwijldewiekenvrolijkronddraaien, geefteenvrijwilligertekstenuitleg overdedriemaalstoelen-volgens kennerseenunicum.

Achterdemolenvervolgenweonze wandelinglangseenuitgestrekteplas

inhetuiterwaardengebiedtussende DoorbraakdijkendeMaas.Bovenhet waterwiekenmeeuwenenganzen.In devlakteernaastgrazengalloways,die wevanuitdeooghoekenscherpinde gatenhouden.

Nadeplasbuigthetpadnaarlinks. WelopennupallangsdeMaasnaar dePrinsesMáximasluizen.Naasthet complexligteenwaterkrachtcentrale metvistrappen,omtevoorkomen dathiereenslachtingvanrivierleven plaatsvindt.Inhetverledenwerddit gebiedgeregeldgeteisterddoorover-

stromingen.Nadievan1926vielhet besluitderiviertekanaliserenenstuwenaanteleggen,omhetwaterpeil betertekunnenbeheersen.Terhoogte vanhetdorplopenweevennaarde Kerkdijk,omeendijkmagazijnuit 1863tebewonderen.Gebouwdvoor deopslagvankruiwagensenzand ombijhoogwaterdijkdoorbrakente voorkomen.Veekonzonodigworden vastgezetaanringenindezijgevels.

In het verleden werd dit gebied geteisterd door overstromingen

Naditcultureel-historischeuitstapjevanenkelehonderdenmeterskeren weterugnaardeMaas,toteenschildje metdebekendeblauweklompons naardeGreffelingsedijkvoert.Daarvandaangaathetlandinwaarts.Eerst langseensmalleasfaltweg;danover eenstrookgrastussendedichtgevrorenAlphensewetering,boomgaarden enakkerland.Metzonuendaneen glibberigbruggetjeomeenslootover testeken.

Moeenvoldaanmarcherenwede laatstemetersoverdeKooiweg,waar deautonogbraaftussendebomen staat.Bijgezondheidkomenweeen keerterug.Alsdewilgeninbladende fruitbomeninbloeistaan.

Huib de Vries

Tip#1

Van alles ’n bietje

Het officiële startpunt van het Moas-Wetteringpad is Bij van alles ’n bietje. In de voormalige supermarkt zetelt nu onder meer de Werkgroep Historisch Alphen, die wisselende exposities toont. Wie er komt voor de gemoedelijke lunchroom, wordt geholpen door cliënten van woon-zorgboerderij De Wettering

Tip#2

Sint-Lambertuskerk

De Sint-Lambertuskerk werd in 1930 gebouwd, maar de toren met tufsteen laat nog iets van de romaanse oorsprong zien. Ook de laatgotische koorsluiting en de noordelijke zijbeuk van de middeleeuwse kerk bleven bewaard. Onder het schip zijn restanten van een preromaanse basiliek met crypte te vinden

Drieuittipsvan GerrieBakker-vandeZande

Voor legofans

Opzaterdag17februarivindtereenlegobeursplaatsinrecreatiecentrumH2OinHarmelen.Tussen10.00en17.00uurzijnerimposante legobouwwerkentezienenallerleisetstekoop.Voordekleinste bezoekersiseenspeelhoek.

> brickantiers.com

Bosactiviteiten

Trekpaarden,eenschaapherder,eenboomkunstenaareneenvuurtje ombroodjesboventeroosteren:hetzijndeingrediëntenvandeDagvan hetBos.Opzaterdag17februarivindenerbijNatuurmuseumHolterberg allerleiactiviteitenplaatsdiemethetbostemakenhebben.

> museumholterberg.nl

Kledingmet eenverhaal

Vannamiddagjapontotwerkmutsenvanboerenkieltotcadettenuniform:indetentoonstelling”Gedragenverhalen”draaithetom kleding.HetStedelijkMuseumBredageeftbezoekerseenkijkjeinde kledingkasteninhetlevenvanBrabandersdierond1900leefden.

> stedelijkmuseumbreda.nl

WinterseBiesbosch

DeBiesboschisookmooiindewinter.Ofhetnugaatomeenwinterwandelingmetgids,eengezinsexcursieoverwintervogelsofeenwinterse vaartochtineenfluisterboot(meteendekentjetegendekou):opdiverse dageninfebruariiserwattebeleveninhetgebied.

> beleefdebiesbosch.nl

1 2 3 4 5

Voorproefjeopdelente

DebloemenshowLenteflorageefteenvoorproefjeopdelente.Opzaterdag24enmaandag26februaristaaninLobahoinLissedemooiste voorjaarsbloemeninbloei.Hetthemais:”BijonsindeBollenstreek: Tishierfantastisch”.Detoegangisgratis.

> lenteflora.nl

Slachtoffer blijven

Ikbengeenramptoerist, maarwilwetenhoehet werkt.Hoejeslachtoffer wordtvanseksueelmisbruik.Alsjehetomstanders vertelt,blijfjeslachtoffer Omdatmensenzicher niettoekunnenverhouden,omdatzewegkijken, omdatzehetvervanhun bedwillenhouden.Enals zeernietmeeromheen kunnen,zeggenzedatje eenaandachtvragerbenten dedadereenleukekerelis, dathetnuwelgenoegis… In”Hetheledorpwisthet” (uitg.DeCorrespondent, 288blz.,€22)wilRinke Verkerkdeomstanders latenziendathunfunctie belangrijkis.Zijmoeten dedodehoekwegnemen, zodatdedaderontmaskerd wordt.Datgebeurdebij slachtofferLennekeniet. Wateenonthutsendboek. Goedomtelezen,zodatwe wetenhoehetwerkt.

Leestipsvanboekhandelaar WillyWouters-Maljaars

Stilstaan bijPasen

Deveertigdagentijdkomt sneldichterbij.Hetiseen goedegewoonteomvoorde lijdenstijd(metenzonder kinderen)stiltestaanbij debetekenisvanGoede VrijdagenPasenvoorons persoonlijk.Erzijnveel goedeboekenomjedaarbij tehelpen,maarvoornu neemik”Kostbaarbloed” (uitg.Sestra,128blz.,€ 17,99).NieskeSelleskiest voorhetthema”bloed”en neemtonsmeeindeBijbelseverhaallijn.Zevertrekt vanafdesymbolen:het bloedvanAbel,dewijnvan Melchizedek,debesnijdenis bijAbraham,hetpaaslam, hetscharlakenkoordende vele,veletempeloffersnaar dekernvanhetEvangelie waarallesomdraait:het bloedvanJezusChristus datreinigtvanallezonden. Levensreddendbloed.

Inde boekhandel

Ikzitvolverhalen,maarde tijdstoltze.Enzovalteen ”Cadeautjevoormezelf” (uitg.Pelckmans,192blz., €19,50)inm’nschoot. MaartjeSwillenrunteen boekhandelinLeuvenen boekstaaftbelevenissen. Overdeklantdieeenboek zoektmeteenvogelerop eneenschrijvermet2t’s. Overdeaankoopvaneen boekenbondieeerdergedateerdmoetwordenvoorde schijnvande‘onthouden’ verjaardag.Overdeklantbij wiezeeenvisioenkrijgtvan eenkasticketmetdriecijfersvoordekommaendie danzegtdatzehiernaast moetzijn.Overdeklantdie doordeopendeurbinnensluiptenvraagtofdewinkel geslotenis,eneenandere diedebelvandegesloten deurnietmeerloslaaten vraagtofdewinkelopenis Diediversiteit.Ikzwemer elkedagin.Wateengeluk.

Verliefdheid maaktalles leuker

Marjolein Snoeij-de Pee

Viervrienden.Tweestellen.Zegaansamenuitetenin’t FrietkotjeinhunwoonplaatsSintPhilipsland.Zespelen (computer)spelletjesmetelkaar.Enalshetzomeris,gaanze zwemmeninde haven.

„Sophievindt baby’sen dierenschattig.

Enzedoetnooit stomtegenanderekinderen.Dat vindikleukaanhaar”,bekentJurrian Noorthoek(12).Hijheeftverkering metSophieHeuvelman(12).Hetstelisal anderhalfjaarsamen.Sinds30juni2021. „Sophieisgewoonhetaardigstemeisjevande klas.Zevaltmeeropdananderemeiden”,vindt Jurrian.Sophielachteenbeetjebijdebekentenis vanhaarvriendje.Danleuntzeenthousiastnaar voren.„WatikleukvindaanJurrianisdathijheel zorgzaamis.Hijkangoedvoetballen,hijisheel creatiefenhijisheelliefvoormijnbroertje”, somtzeop.

Detweezijnallebeilidvandejeugdbrandweer.Eensindetweewekenwordenzeopeen oefenavondverwacht.„Weoefenenomeen autobrandteblussenofommensenteredden”, verteltSophie.„Ikwasallidvandejeugdbrand-

Jurrian Noorthoeken

Sophie Heuvelman

Beeld Evelien Heuvelman

weertoenwenoggeen verkeringhaddenenpas latergingJurrianookmee. ” Ofhetbelangrijkisomsamente zijnalsjeverkeringhebt?Hetstel vindtvanwel.„Maarjehoeftookniet iederedagmetelkaartespelen”,vindt Sophie.„Afwisselingisbelangrijk”,beaamt Jurrian.

Hulp

JurrianenSophiezijnbevriendmetJoris Andriesse(11)enNaomideLeeuw(11).Joris enNaomihebbennegenmaandenverkering. „Sophievroegaanmijofikverkeringwildemet Joris”,herinnertNaomizich.„Jijwildeeerstniet”, grinniktJoris.„Maarderestvandekinderenuit onzeklasvonddatjehettochmoestdoen.”„Ik twijfelde”,weetNaominog.„Datkwamdoordat Naomi’svorigeverkeringnognietheellangover was”,vultSophieaan.Naeennachtjeslapengaat Naomioverstag.„Toenvondikhemtochineens

heelknap”,geeftze toe.

OokbijJurrian enSophiehielpenhun klasgenootjeseenhandjein deliefde.Jurrian:„Zeriepen: „Jurrian,jijbentopSophie.Willenjullieverkering?””„Eigenlijkwas ikaleerderverliefdophem”,bekent Sophie.MaarbijJurrianvalthetkwartje pasnadeopmerkingenvanzijnklasgenoten. „Toendachtikineens:watisSophieeenleuke meid.”

Ofhetviertaladviesheeftvooranderekinderen?„Alsjeverkeringwilt,laathetdanniet dooriemandandersvragen”,lachtJurrian.„Vraag gewoonaanhaarofzemetjewilspelen.Alshet meisjedatnietwil,hebjeduidelijkheid”,vindt Joris.„Eneenmeisjemaghetookbestaaneen jongenvragen”,isSophievanmening.

Joris Andriesse en Naomi de Leeuw. Beeld Evelien Heuvelman

OpValentijnsdagwillendekoppelselkaar graagverrassen.„IkspeeldiemiddagmetJurrian enJorismetNaomi”,verteltSophieenthousiast. „Enwekopenietsvoorelkaar.Vorigjaargaven weelkaareencadeauopschool.”„Wegeven elkaareenlievekaartofchocola”,verduidelijkt Joris.HijvindthetbelangrijkomietsaanNaomi tegeven.„Danweetjezekerdatjevanelkaar houdt.”

NietalleenopValentijnsdagwordener cadeautjesenlekkersuitgewisseld.„Ooknade vakantieofalseenvanonsjarigis,gevenwe elkaariets”,verklaptSophie. „Enalseenvanons ziekis,gaanwebijelkaaropbezoek”,legtJoris uit.Naomikniktinstemmend.„Toenikziekwas, kochtJorissnoepenM&M’svoormij.”

Samen

Rodewangen,vlindersinjebuikennietweten watjemoetzeggen.Verliefdheidisspannend, maarhetmaaktjelevenookleuker.Daarzijn devierkinderenhetovereens.Zelfsschoolis

minderergalsje verkeringhebt. Eennadeelvan verkeringhebben? DatweetJorisniet tebedenken.„Allesis leukaanNaomi”,vindthij. Ookdeanderedrietrekken eenbedenkelijkefrons.„Ikvind nietsvervelendaanJurrian”,knikt Sophiestellig.Zelacht:„Alswemet z’nvierenaanhetspelenzijn,gaan dejongenssomsineensvoetballen.Dan hebbenNaomieniknietstedoen.Datishet enigewatikkanbedenken.”

Voorhetviertalishetlaatstejaaropdebasisschoolaangebroken.Plannenvoordemiddelbareschoolwordengemaakt.JorisenNaomigaan allebeieenanderniveauvolgen.„Datvindikwel jammer”,geeftJoristoe.„Alsjijeenuureerder moetbeginnendanik,staikgewooneerderop. Danfietsikmetjemee”,belooftzijnvriendin „Ikbensomsbangdatweiemandandersleuker gaanvinden”,verteltNaomi.Maardaarkanhet stelzichnuechtnietsbijvoorstellen.Jorislacht: „Weblijvensamenenoverheelveeljaartrouwen wemetelkaar.”

„Niet iedere dag metelkaar spelen”

Sophie Heuvelman, 12-jarige

Zweedsepuzzel

Prijspuzzel

Onder de inzenders van de goede oplossing wordt een prijs weggegeven. Stuur uw oplossing voor 15 februari bij voorkeur per mail naar puzzel@ rd.nl of anders per briefkaart naar Reformatorisch Dagblad, Postbus 613, 7300 AP Apeldoorn.

De prijs voor deze week is het boek ”Onze God”, door Octavius Winslow (uitg. De Banier).

Vorige week is de prijs gewonnen door Jeannette Lukasse uit Wilhelminadorp

Sudoku

Vul de lege hokjes in me een getal van 1 t/m 9 Gebruik elk cijfer één keer in elke rij, elke kolom en elk vak van 3 x 3.

Oplossing vorige keer:

Horizontaal

1 Hij spaarde hem vanuit respect (6); 6 In de kanttekening wordt de opstal iel genoemd (9); 10 Hij showt de snijboon (7); 11 Een eresaluut zonder rat is gebruikelijk (6); 13 In een opwelling keek ik naar de richting van de haargroei (5); 14 Dat metaal vindt weerklank (8); 15 IJverig bracht hij het gratis na (8); 16 Alleen maar leuk (4); 17 Zorgen om het rosse haar (5); 19 Ik geef toe dat er sloten waren (5); 21 Hengelt die naar wat lekkers? (7); 22 De herdenking vindt plaats in een deel van de kerk (7); 23 Zij krijgt als eerste een plant (5).

Verticaal

2 Opening voor een broedplaats (9); 3 Pilaar als steunpunt voor elk van de groepen in de maatschappij (4); 4 Vuurt hij met munten? (12); 5 Onder zo’n bestuur wordt niets binnenskamers gehouden (16); 7 Daar in het bos kan de afwas gedaan worden voor de stortregen met windvlagen begint (7); 8 Terugvoeren en in een andere vorm uitdrukken (9); 9 Louter zonder bedekking of bescherming (5); 12 Zijn goede eigenschap doet ook mij goed (5); 18 „Dat plantenextract helpt bij verkoudheid”, zei de Deen fier (8); 20 Zij met een harde pees (4).

Oplossingvorigepuzzel

Horizontaal: 1 bokser; 7 klemzetten; 8 straatfeest; 11 aarde; 12 eekhoorn; 13 adieu; 14 venster; 17 match; 18 quote; 20 hazenstrik; 22 kruiwagen; 23 soleren.

Verticaal: 2 opmaakredacteur; 3 snertkerel; 4 rotgezel; 5 plataan; 6 angstkreet; 9 dorst; 10 fries; 15 karaf; 16 vuurmaker; 19 eskimo; 21 koepel.

Cryptogram

COLOFON

RDMagazine is een wekelijkse uitgave bij het Reformatorisch Dagblad.

Directie Ir. C. Heutink

Hoofdredacteur

Dr. ir. S. M. de Bruijn

Chef Clasina van den Heuvel Redactie Margreet van den Berg, Aline de Bruin, Miranda van de Bruinhorst, Enny de Bruijn, Mariska Dijkstra, Janette Hertog, Chris Klaasse, Jaco van der Knijff, Rudy Ligtenberg, Mariëlle Oussoren, Roosmarijn Reijnoudt, Marjolein Snoeij

Ontwerp Corné van der Horst Vormgeving André Kikkert, Hans Kraayeveld

Redactie

RDMagazine Postbus 670

7300 AR Apeldoorn 055-5390222 rdmagazine@rd.nl

Abonneeservice

Postbus 613

7300 AP Apeldoorn 055-5390498 abonneeservice@erdee.nl

Adverteren

055-5390499 advertentie@erdee.nl

Tips voor de inhoud van RDMagazine? rdmagazine@rd.nl

WhatsApp 06-43020391

EMG legt van abonnees gegevens vast voor de uitvoering van een overeenkomst en om hen te informeren over producten en diensten. Voor meer informatie over het privacybeleid en de algemene voorwaarden van EMG, zie erdeeservice.nl.

HET LAATSTE WOORD

Lijdenstijd(1)

„Eenlied,eenpsalmvoorde kinderenvanKorach.”

Psalm 88:1

Nuweindelijdenstijd–dezevenwekenvóór Pasen–zijnaangekomen,isPsalm88aandebeurt. DeStatenvertalersmakenbijhetbeginvandeze psalmeenopmerkelijkekanttekening.„Dezepsalm isdebedroefdsteenklaaglijkstedieinhetgehele psalmboekis,vanhetbegintotheteindetoe”,zo schrijvenze.Oftewel:dedonkerstepsalmuithet helepsalmboekvanIsraël Aanhetbeginvande lijdenstijd,waarinwenadenkenoverhetlijdenvan deHeereJezus,ishetgoedomdieopmerkingniet overhethoofdtezien.