Argitaratzen du: Eskena Langaran 3, behea. 48004 Bilbo info@eskena.com . www.eskena.com
Miembro asociado de:
-ren bazkidea
Aurkibidea
EDITORIALA ----------------------------------------------------------------------------------------------------5 AGURRAK--------------------------------------------------------------------------------------------------------9 Ana Pimenta. ESKENAko presidentea-----------------------------------------------------------------------9 Nekane Alonso. Bilboko Udalaren Kulturako zinegotzia-----------------------------------------------11 Clara Montero. Eusko Jaurlaritzaren Kultura Sustatzeko zuzendaria--------------------------------13 Jesús Cimarro. FAETEDAko presidentea-------------------------------------------------------------------15 INAUGURAZIO-HITZALDIA: Praxia, Demokrazia-Berrikuntza eta Arte Eszenikoak----------17 Ander Gurrutxaga---------------------------------------------------------------------------------------------19 ESANDAKOA---------------------------------------------------------------------------------------------------27 Xavier Marcé. FAETEDAko presidenteordea-------------------------------------------------------------27 Iban García. PSOE---------------------------------------------------------------------------------------------35 Joan Francesc. PSC--------------------------------------------------------------------------------------------39 Marta Rivera. Ciudadanos-----------------------------------------------------------------------------------41 Pablo Iglesias Simón. Podemos-----------------------------------------------------------------------------43 Ángels Ponsa. CDC (Convergencia Democrática de Catalunya)--------------------------------------45 Joseba Agirretxea. EAJ-PNV---------------------------------------------------------------------------------47 Iban Garcia-----------------------------------------------------------------------------------------------------50 Joan Francesc--------------------------------------------------------------------------------------------------51 Marta Rivera---------------------------------------------------------------------------------------------------52 Pablo Iglesias--------------------------------------------------------------------------------------------------53 Joseba Agirretxea---------------------------------------------------------------------------------------------54 Jesús Cimarro--------------------------------------------------------------------------------------------------57 Xavier Marcé--------------------------------------------------------------------------------------------------59 Carlos Troyano. Acepae (Kantabriako Arte Eszenikoen Enpresa Ekoizleen Elkartea)-----------61 Marta Rivera---------------------------------------------------------------------------------------------------63 Jesús Cimarro--------------------------------------------------------------------------------------------------64 María López. Ares (Aragoiko Arte Eszenikoen Enpresen Elkartea)---------------------------------65 Antonio Saura. Murcia A Escena---------------------------------------------------------------------------67 Pablo Iglesias--------------------------------------------------------------------------------------------------68 Pilar López. Eskena (Euskadiko Ekoizle Eszenikoen Elkartea)--------------------------------------71 Ángels Ponsa---------------------------------------------------------------------------------------------------73 Ricardo Del Castillo. Replica (Kanarietako Arte Eszenikoen Enpresen Elkartea)---------------75 Joan Francesc-------------------------------------------------------------------------------------------------77 Joseba Agirretxea--------------------------------------------------------------------------------------------78 Carlos Morán (La Red)--------------------------------------------------------------------------------------79 Marta Torres. Escenocam (Gaztela-Mantxako Arte Eszenikoen Konpainia Profesionalen Elkartea)---------------------------------------------------------------------------------------------------------------81 Xavier Marcé---------------------------------------------------------------------------------------------------82 BILBOKO AKORDIOA --------------------------------------------------------------------------------------85 ESZENA HAUTESKUNDE-PROGRAMETAN-----------------------------------------------------------87
Antzerkia, gizarte demokratiko baterako
3
4
Antzerkia, gizarte demokratiko baterako
Editoriala
Politika kulturalak sostengu-ardatz gisa. XVII. mendean, Frantzian, Luis XIV.aren absolutismoa zen nagusi, eta Estatua erregearen jabetza zen. Garai hartan lehen aldiz, Estatuak proposatu zuen arteak bere aurrekontuaren kargura babestea. Oinarrizko ‘politika kultural’ baten ondorioz, besteak beste zenbait akademia sortu ziren errege-erreginen ekimenak bultzatuta, hala nola pintura-eskola, musika-eskola edo Comédie-Française, eta kulturaren eta botere politikoaren artean lotura bat ezarri zen, gaur egun arte iraun duena. Ilustrazioak behin betiko ezarri zuen lotura hori, eta harrezkero aurrera egin du hiru mende pasatxotan Europako historia gorabeheratsuan barrena, estatuak beren kultura-kontzeptu bereziak osatzen ahalegindu direlarik gizartearekiko eta herritarrekiko zituzten asmoen neurrian. Aldi berean, herritarrek gero eta indar handiagoa lortu dute botere politikoak kulturaren gainean duen ekintzan eragiteko, askotariko erakunde, elkarte, enpresa eta talentu sortzaileen sarea osatuz, guztiek ere kultura-jardueran eragin bizia izan dutelarik, nola espazio publikoaren bazterretan hala kulturaren industria eta merkatuen egundoko egituraren mesedetan. Mugimendu bikoitz horren ondorioz, lehen politika kulturalen sorburuan egon ziren interes proselitista eta askatzaileak etengabe aldatu ziren, eta gaur egun kultura –kultura eskura izatea, zehazkiago– gizabanakoon eskubide subjektiboa da, gizarte demokratikoak osatzen ditugun herritarrak garen neurrian. Hasiera batean, Europako politika kulturalak kultura gorenaz arduratu ziren, hau Antzerkia, gizarte demokratiko baterako
5
da, arte eder tradizionalak baino ez zituzten sustatu XVIII. mendeko gizarte gortesauaren elite dotore murriztuentzat. XIX. mendean, industria-iraultzak hainbat aldaketa eragin zituen gizartean: gizarte-klase desberdinak, merkatu-arau berriak eta hiri-kontzentrazioak. Kultura-industria sortzen ari zen. XX. mendean politika publikoek kulturaren loraldia ekarri zuten ‘kultura-demokraziaren’ eta ‘kultura-demokratizazioaren’ bitartez, prozesu horiek behin betiko urratu zituztelako kultura-sormenaren muga eta sailkapen guztiak. Harrezkero, gizabanakoaren eta estatuaren arteko harremana goitik behera aldatu zen: kulturaz hornitu beharreko subjektu hartzaileak izatetik sortzaile eta emaileak izatera igaro ginen. XXI. mendea bizkor-bizkor joan da orain artean, eta garaikidetasun konplexu honen fenomenoak azaltzeko lan mardula hartu behar du bere gain. Izan ere, kulturak, oro har, berrikuntzari heldu behar dio, berriz ere formulatu ahal izateko hartzaileak, prozesu sortzaileak eta ekoizpen-bideak, kanalak, talentuaren koordenatuak, balioak, eragileak eta abar. Espainian antzerkiak babes eta bultzada handia jasotzen du jardun publikoaren eskutik, eta testuinguru horretan eszenak protagonismo berri bat aurkitu beharko du gizartean, ikuslegoekin harreman berri bat bilatu, eta ekoizpen eta emanaldietarako konpetentzia eraginkorrago batzuk bultzatu, lankidetzan oinarrituta. Zer bildu beharko lukete politika kulturalek, abian den trantsizio honetan eragile pribatu eta publikoek ezinbesteko laguntza jasotzen dutela bermatzeko? Nola jokatu politika kulturalak hauteskunde-diskurtso politikoetan argi eta garbi baztertuta daudela, eta gizartearen kezka ugarien artean ere, poliki-poliki, apaingarri moduko bat bihurtzen ari direla kontuan hartuta? Zer eska dakieke jardun publikoei errealitate ekonomikoaren aitzakiarik gabeko printzipioak ‘primum vivere, deinde philosophare’ inposatu duen honetan, ‘ongizatearen gizarte’ indargabetuaren lerro gorrien barruan mantentzeko kulturak egundoko borroka egin beharko duelarik, irabazteko aukerak urriak izanik? Zenbaterainoko ahalmena du gure sektoreak berrikuntzak gidatzerakoan proposamenak egiteko eta erakundeekin batera erantzukizuna hartzeko? Galdera horiek erantzun baten zain segitzen dute oraindik ere, ziurrenik ditxosozko krisia iritsi baino lehenagotik. Baina une honetan inoiz baino beharrezkoagoa da indar politikoek onartzea jarduera eszenikoak toki garrantzitsua duela gaur egungo anabasaren erdian, gizarte-balioa, ekonomia eta enplegua sortzen duen jarduera delako, eta alderdiek diharduten erakundeetako gobernuetatik sustatu6
Antzerkia, gizarte demokratiko baterako
tako politika kulturalei esker bultzatu behar delako.
Dardaraldi demokratiko berezia. 2015 intentsitate politiko handiko urtea izan da. Ez bakarrik hiru hauteskunde-prozesu garrantzitsu egin direlako, baita, batez ere, gizarteak antolamendu demokratikoa eta gobernatzeko moduak zalantzan jarri dituelako ere. Gainera Euskadin hauteskunde-aztoramen horrek ez du etenik izango, 2016an Eusko Legebiltzarrerako Hauteskundeak egingo direlako. Une egokia da, beraz, gai horiei guztiei ekiteko gure sektorearen espezifikotasunarekin zerikusia duen orotan. Horregatik, ESKENAk, sortu zeneko 20. urteurrenean, eta FAETEDAk, urtero antzerki-tituluen % 70etik gora biltzen dituen federazioak, topagune bat antolatu dugu, ekoizpen eszenikoaren munduko ordezkariak eta gobernu publikoetan erantzukizunak dituzten alderdi politiko nagusietako kultura-ordezkariak elkartzeko. Ezohiko ekimen horren bitartez, bi erakundeek bide berri bat ireki nahi izan dugu etorkizunean harremanetan jarraitzeko. Gainera, orainari dagokionez, egungo egoerari buruz ditugun diagnostikoak bateratu nahi ditugu, eta kasu honetan zehazki, neurri-dekalogo bat proposatu nahi dugu, merkatu eszenikoen erregulazioan arreta berezia jarriz.
JakinBoxen II. ale honetan. Horrenbestez, JakinBoxen bigarren zenbakiaren testuetan, topaketa horretan azaldutakoaren transkripzio zuzendua jaso da, streaming bidez eman zena eta eskena.com-en kontsulta daitekeena. Gure ustez hitz horiek plazaratzeak merezi du, gauza politikoari buruzko galderetako batzuei erantzuteko asmo argi eta positiboa duten neurrian, gaur egungo kulturaren eszenatokiaren erdian antzerkiak betetzen duen tokiari dagokionez. Aldi berean, hauteskunde-programak politika publikoen adierazpen funtzionala eta agian konprometigarria izanik, logikoa iruditu zaigu elkarrizketa horien osagarri gisa konparazio-txosten labur bat aurkeztea, eszenarentzat interesgarri izan daitezkeen hauteskunde-programetako elementu nabarmenenei buruzkoa.
Antzerkia, gizarte demokratiko baterako
7
Hortaz, zenbaki honetako edukiek aukera emango digute politika publikoak – merkatu eszenikoa ezinbesteko ardatzaren egoera sakonagotik aztertzeko, eta esan gabe doa gure sektorearen zati handienak ardatz hori duela erreferentzia nagusi. Funtsezkoa da proposamenak egitea jarduera eszenikoa sostengatzeko antolamendu horretan. Ongi mugitzen bada talentuak eta sormen-lanak errazago izango dute egungo gizartean finkatzea.
Pello GutiĂŠrrez. Ikerketa eta proiekturako bulegoa.
8
Antzerkia, gizarte demokratiko baterako
AGURRAK Ana Pimenta. ESKENAko presidentea. Eskenaren eta FAETEDAren izenean, ongi etorri “Gizarte demokratikoarentzako antzerkia� izeneko hitzaldi honetara. Euskadiko Ekoizle Eszenikoen Elkartea da Eskena, eta FAETEDA, berriz, Antzerki eta Dantza Enpresen Estatuko Federazioa. Eskerrik asko Estatu osoan ekoizpen eszenikoan dihardugun konpainion gonbidapenari erantzun diozuelako, eta, ildo horretan, gurekin kezkak, ikuspegiak, eta agian ilusioak ere partekatzeko prest zaudetelako. Ezbairik gabe, jarduera eszenikoa garai berri bat bizitzen ari da, eta espero dugu egunen batean horren haritik sortuko diren errealitateak partekatzeko gai izango garela. Gizarte demokratikoarentzako antzerkia izena aukeratu dugu guretzat antzerkia, beste ezer baino lehen, gizartea eratzeko jarduna delako, kultura-sorkuntzaren funtsa den heinean.
Antzerkia, gizarte demokratiko baterako
9
Ana Pimenta
Antzerkia eta demokrazia-kontzeptua aldi berean sortu ziren. Begirada guztiekin elikatzen da antzerkia, jakintza guztiak ba-
liatzen ditu, gizarte baten aberastasunak sor ditzakeen hitz guztiak bere egiten ditu. Aniztasun horrekin jolasean aritzen da aniztasun hori elkarrizketa bihurtzeko, bizitzeko balio duen adimena bihurtzeko, azken batean demokrazia bihurtzeko. Alderdi politikoek, berriz, demokrazia hori egituratzen duzue, eta, gizarte-eragileekin adostasunean edo desadostasunean, kultura-arau politiko zehatzak egiten dituzue edo ez dituzue egiten, eta, horren arabera, gure kultura garatzeko aukerak sustatzen edo oztopatzen dituzue. Guk, ekoizpen eszenikoaren enpresok, betetzeke dauzkagun erronkak eta gabezia sektorialak gorabehera, inplikazio konstruktiboaren alde egin nahi dugu. Ez da erraza gaur egun, baina guk lehen urratsa izatea nahi genuke, antzerkia egiteko eta nabarmentzeko eredu berri bat elkarrekin egiteko bidean. Gure ustez, eta denak bat gatoz horretan, antzerkiak zeresan handia dauka aktualitatearen nahaste-borrastearen erdian, balio sinbolikoa dakarren jarduera izateaz gain, gizartearentzat, ekonomiarentzat eta enpleguarentzat ere oso mesedegarria den heinean, eta horrenbestez antzerkiak politika publikoen babesa behar duela iruditzen zaigu. Egia esan, enpresek eta erakundeek bide luzea egin dugu elkarrekin, gure adostasun eta desadostasunekin, baina gaur hurbiltasuna eta zuzentasuna eskatu nahi dizuegu alderdi politikoetako ordezkariei, herritarren eta erakundeen arteko bitartekariak zareten neurrian.
Ana Pimenta
Zintzotasun osoz eskatzen dizuegu konplizitate hori, gure sektorearen zati handi batentzat.
10
Antzerkia, gizarte demokratiko baterako
Nekane Alonso. Bilboko Udalaren Kulturako zinegotzia. (‌) Campos antzokia Bilboko arte eszenikoen hazkundearen ikurra da, eta gune esanguratsu hau aukeratu dugu erakunde, enpresa, teoriko, aditu, programatzaile, sortzaile eta banatzaile guztiak biltzeko, azken batean, arte eszenikoen balio-katea osatzen duten eremu publikoaren eta pribatuaren elementu guztiak elkartzeko, denak elkarrekin erronka kolektiboak zehazteko gaur egungo egoeraren azterketatik abiatuta. Udal-eremuan aspaldi hasi ginen lanean Bilbo erreferentzia bihurtzeko arte eszenikoen industrian. Industria sortzaileek aberastasun ekonomikoa dakarte berekin, baina hori ez ezik, bertako gizarteentzat aberasgarri ere badira, industria horiek garatu eta sendotu ahala herritarrek jakiturian, entretenimenduan, ongizatean eta azken batean askatasunean irabazten dutelako.
Antzerkia, gizarte demokratiko baterako
11
Nekane Alonso
Gizartearen aurrerapenerako balio estrategikoa dira, eta horregatik erakunde publikook funtsezko konpromisoa bete behar dugu sektore hori garatu eta sustatzeko.
Nekane Alonso
Argi dago ahalegin guztiak beharrezkoak direla, eta arte eszenikoen diagnostikoa zein den ikusiko dugu gaurkoan. Izango dugu eztabaidatzeko eta ideiak kontrastatzeko denbora, estatuan jarduera eszenikoaren bideragarritasuna bermatzeko zehazki zer neurri hartu behar diren ikusteko. Neurri horiek bultzada berri bat eman behar diote gure sektoreari, antzerkia eta dantza etorkizuneko erronketara egokituz, lehenago esan dudanez, sektore eszenikoa, ekonomiaren ikuspuntutik ez ezik, gizartearen eta demokraziaren ikuspuntutik ere funtsezkoa delako. Bene-benetan espero dut gaurko jardunaldi hau emankorra izatea.
12
Antzerkia, gizarte demokratiko baterako
Clara Montero. Eusko Jaurlaritzaren Kultura Sustatzeko zuzendaria. (‌) Eskenak 20 urte bete ditu, eta Eusko Jaurlaritzari estu lotutako 20 urte izan direla esan dezakegu. Areago oraindik, Jaurlaritza guztiei lotutako erakundea dela esan dezakegu, bertako hainbat kidek gobernuan ere jardun baitute. Harreman estua eta beharrezkoa da, sektore indartsu eta egituratu bat behar dugulako politika sektorialak, politika kulturalak kasu honetan, aurrera eramateko, eta, ildo horretan, gure interes, kritika et premiak defendatu eta transmititzeko, eskutik helduta politika horiek garatzea askoz ere errazagoa delako. Uste osoa dut Eskenako kideek beren sektorearen aldeko konpromisoa hartu dutela. Elkartea etengabe ari da hausnarketa kritiko kolektiboa egiten, enpresa bakoitzaren egoera partikularretik haratago. Lan eginarazten digute eta guk ere lan eginarazten diegu.
Antzerkia, gizarte demokratiko baterako
13
Clara Montero
(‌). Gobernu partekatua euskal eszenaren balio interesgarrienetako bat da, jakina, ekoizpenen talentua eta kalitatea alde batera utzita. Baina gaur kudeaketa eta
politika publikoak ditugu hizpide, eta horregatik azpimarratu nahi dut sektore eszenikoan inplikatutako eragile guztien koordinazioa eta inplikazioa. Lankidetza publiko-pribatua da, ESKENA sektore sortzaile profesionalarekikoa, baina erakunde artekoa ere bai, Aldundi eta udalbatza guztiekin elkarlanean. Nire uste apalean, sektore eszenikoan beste edozein sektoretan baino beharrezkoagoa da erakunde-maila guztien artean koordinatzea. (‌) Gabeziak ez ditut alde batera utzi nahi ordea. Lehenago azpimarratu dut jada niretzat zein den Euskadiko antzerki-sektore eszenikoaren indar nagusietako bat: zenbait kolektibo dauzkagu inplikatuta, konprometituta eta lankidetzan jarduteko prest. Gabeziei dagokienez, bat azpimarratuko nuke. Gobernu honek mantendu edo pixka bat handitu ditu kultura-ekoizpenerako aurrekontuak, baina guk gehiago behar dugu. Egungo egoeran, ordea, hori ezinezkoa da. Gizartean presentzia handiagoa edukiko lukeen sektore bat ere beharko genuke, gehiago nabarmenduko litzatekeen sektore bat alegia. Ildo horretan, zenbait aurrerapauso ematen ari gara, esaterako, EITBrekin akordio bat lortu dugu Eskenako konpainiek eta beste konpainia batzuek prime timean iragarkiak emateko aukera izan dezaten. Hori ere ez da nahikoa, baina ildo berri bat irekitzen du. Eusko Jaurlaritzan baditugu beste kezka batzuk, eta suposatzen dut gaur eztabaida egingo dugula horien inguruan. Besteak beste, ikuslego berriak sortu beharrak eta belaunaldi arteko errelebuak gogoeta merezi dutela iruditzen zait.
Clara Montero
Eta amaitzeko, nola ez, BEZ kulturalaren jaitsiera, gure esku ez dagoena. Esan gabe doa gaur ere gai hori hartuko dugula hizpide, foro eta topaketa guztietan behin eta berriz errepikatzen ari garen arazoa delako.
14
Antzerkia, gizarte demokratiko baterako
Jesús Cimarro. FAETEDAko presidentea (‌) Egungo ereduak, balio al du? Edo ez du balio? Daukagun eredua berritu behar al dugu? Edo arte eszenikoekiko harremanetarako beste eredu bat zehaztu beharrean al gaude? Beste garai baten atarian gaude, abenduaren 20tik aurrera litekeena da gehiengo absoluturik ez edukitzea, eta, horrenbestez, mahaien inguruan eseri beharko dugu hitz egiteko eta adostasunetara iristeko. Hori oso positiboa da nire ustetan. Eta horixe egingo dugu gaur, goizez eta arratsaldez, mahai honen inguruan.
JesĂşs Cimarro
Antzerkia, gizarte demokratiko baterako
15
16
Antzerkia, gizarte demokratiko baterako
INAUGURAZIO-HITZALDIA:
Praxia, Demokrazia-Berrikuntza eta Arte Eszenikoak
(‌) Normalean gure arteko azalpenari ematen diogu lehentasuna, hau da, gure zirkulu eszeniko, politiko eta instituzionalen artean ematen den azalpenari, etorkizuneko hipotesiak egiten asmatzeko bide bakarra delakoan. Hori egia izan ala ez, argi dagoena da kanpotik datorren argudio batek ere argia eman dezakeela edo gogoetarako bide bat ireki dezakeela sektorearen barruan etorkizuneko erronkak zein ote diren aztertzen ari garenontzat, ekoizle eszenikoentzat esaterako. Ildo horretatik, egokitzat jo dugu Gurrutxaga jaunarekin harremanetan jartzea, Euskal Herriko Unibertsitateko soziologia-katedraduna izateaz gain, EHUko aldaketa, berrikuntza eta konplexutasuneko laborategiko zuzendaria eta INNolab aldaketa, konplexutasun eta berrikuntzari buruzko bikaintasun-taldeko ikertzaile nagusia ere badelako.
Antzerkia, gizarte demokratiko baterako
17
Pello Gutierrez
Irakasle gonbidatua da nazioarteko hainbat unibertsitatetan, eta, beste lan eta erantzukizun akademiko edo politikoen artean, Euskadiko industria sortzaileetako eta kultura-berrikuntzako ikerketa-taldeko, Eusko Jaurlaritzaren Industria, Berri-
kuntza, Merkataritza eta Turismo Saileko eta SAIOTEC programako kidea da. Gainera, ohiko kolaboratzailea da, besteak beste, El PaĂs, El Correo, Deia, Radio Euskadi eta Cadena Ser hedabideetan, gizarte- eta politika-azterketaren alorrean. Seguru nago bere ponentzia zuentzat oso interesgarria izango dela: Praxia, Demokrazia-Berrikuntza eta Arte Eszenikoak du izena.
Pello Gutierrez
(Pello GutiĂŠrrez-ek, Jardunaldiaren koordinatzaileak eginiko aurkezpenaren laburpena)
18
Antzerkia, gizarte demokratiko baterako
Ander Gurrutxaga. (‌) Azken urteotan gauza batekin bueltaka nabil, eta zin dagizuet, planteatzeko itxuraz erraza dirudien arren, aurrera eramateko zaila baino zailagoa dela: zer egin behar dugu gure gizarteetan bizitza hobetzeko? Berriz ere diot galdera hori ez dela ez berria ez berritzailea, grekoen garaitik gaur egunera arte behin eta berriz egin dugulako, erantzunak benetan desberdinak izan direlarik.
Antzerkia, gizarte demokratiko baterako
19
Ander Gurrutxaga
Eta hori guztia orain, gizarte eta une guztiz konplexu honetan, eta konplexua diodanean ez pentsa arazoa gainetik kendu nahi dudala, besterik gabe, kontua guztiz bestelakoa delako. Hau da, konplexutasuna diogunean esan nahi dugu linealtasunik gabeko sistemekin jarduten dugula, eta, horren arabera, guztiz nahastuta dauden elementuek askotariko argudio, datu eta adierazleak aurkezten dituztela; gauzak horrela, zerbaiten funtzionamenduaz ohartu bezain laster, zerbait horrek esku artetik ihes egiten digu, edo hori ematen du behintzat. Hortik galdera handi bat sortzen da: nola aztertu eta nola heldu zalantza handi horri, inolako antolamendurik ez duten sistema horiei, sarritan kaosa eta zehazgabetasuna nagusi direnean,
inork ere horrelakorik ikusi nahi ez badu ere. Egia esan azkenean, itxuraz behintzat, denok beltxarga beltzaren zain egoten garela, pentsatzen dugunari arrazoia ematen dion edo ez ikusteko. Ikuspegi horretatik, une zeharo aberats batean gaude, ezbairik gabe. Hainbat gauza dauzkagu egiteko, baina egiari zor, une guztiz zail eta konplexu batean bizi gara, eta ezin dugu hori alde batera utzi. Hori gutxi balitz, hainbat krisi eta berritasun aurkitzen ditugu bidean, etenik gabe, eta, horren guztiaren ondorioz, kontu handiz ibili behar izaten dugu askotan, adi-adi, zuhurtzia handiz, eta, hori bai, besteen lankidetza eta laguntza mespretxatu gabe. Gure kasuan, berrikuntzaren arazoa ekarri genuenean, aldaketa sozialaren arazoari lotuta egin genuen, gure ustez aldaketa hori guztiz funtsezkoa delako. Berrikuntza, berez eta besterik gabe, ez da interesgarria niretzat, aldaketa sozialari lotutako berrikuntza bai, ordea, izan ere, mutazio eta eraldaketen mundua behar bezala ulertzen ez badugu, berrikuntza gure asmoetatik urrun joan liteke, erretorikaren balioaren adierazgarri, eta funtsik gabeko erretorika horri jarraiki itxura egitearen artea goresten egongo ginateke, beste akelarre baten erdian. Gogoratu itxura egitea dela ez daukagun hori edukiko bagenu bezala jokatzea, eta disimuluan aritzea, aldiz, justu kontrakoa, hau da, daukagun hori ezkutatzea, ez erakustea alegia. Eta gai hori funtsezkoa da niretzat.
Ander Gurrutxaga
Gogoeta laburra egingo dut bost gairen inguruan, baina goiz osoa ere eman genezake gai horien inguruan jira-biraka. Berrikuntzarekin nola jarduten dugun aztertzen duten ideiak dira. Lehenik eta behin, ideia onen kontzeptu sendo bati lotzen zaio berrikuntza. Hori garrantzitsua da. Ideia onek testuinguruak behar dituzte, leihoak irekita jarduteko modu bat behar dute. Eta leihoak irekita diogunean esan nahi dugu aireak etengabe sartu behar duela, adi-adi egon behar dugu une oro, Kierkegaardek esaten ziguna entzuteko prest: Entzun dezagun enigma; beste ikuspegi batetik, Spinozza filosofoak honela zioen: kontuz zaunka egiten ez duen txakurraren kontzeptuarekin, txakurrak zaunka egiten duelako. Egia esan, nire ustez ezinezkoa da ideia onen balioa galtzea, elementu hori funtsezkoa da niretzat. Bigarrenik, “berrikuntza benetan zertan datza?� galdetzen dizutenean, nik behin eta berriz esaten dut nahitaez bizipenekin lotu behar dugula, kontzeptuak izan 20
Antzerkia, gizarte demokratiko baterako
dezakeen aberastasuna orduantxe aurkitzen dugulako. Beste ezer baino lehen, esperimentazio-ideia sendoa dago. Aurrera egiteko, gizakiok esperimentatu behar dugu, ezinbestean. Batzuetan uste dugu esperimentazioa zientifikoen edo zientzia gogorraren arazoa baino ez dela. Gainera, zientzia esperimentala esaten diogu horri, laborategi eta zentro teknologikoetara mugatuta. Ni ez nago ados ikuspuntu horrekin, nire ustez esaten direnetako askok ez dute kontuan hartzen esperimentatu eguneroko bizitzan esperimentatzen dugula, egiten dugun gauzetan, hitz egiteko, besteekin harremanetan jartzeko dauzkagun gaitasunetan, elkarrizketa horretatik gure errealitatea berreraikitzeko dugun ahalmenean eta abar. Etengabe esperimentatzen ari gara, beste osagairen premiarik gabe. Edo, nahiago baduzue, esperimentatzeko dugun ahalmena da gure errepertoriorik onena. Zergatik? Esperimentatuz ikasi egiten dugula badakigulako. Nola ikasten dugu bizitzan? Bada esperimentatuz, besterik gabe. Horixe da Finlandiako hezkuntza-eredu ospetsuaren funtsa: egin behar da. Eta egiteak gauza asko esan nahi du, besteak beste, pertsona bakoitza mugitzen den eremuaren arabera, garatzen ari zaren testuinguruaren arabera, zirkunstantzien, atzetik dauzkazun diagnostikoen arabera, lantzen ari zaren aztergaien arabera, eta abar. Ikasteak ikasten ikasteko metodologia sortzera behartzen gaitu batik bat, eta hori funtsezkoa da edozein berrikuntza-ahaleginetan. Nire ikuspuntutik, guztiz funtsezkoa da. Nola ikasten dugu? Ikasiz. Erraz samarra da metodologia hori formulatzea: ikasten ikasi behar da. Horrek eskatzen du, orain gutxi esan dizuedan bezala, adi-adi entzutea, enigma entzutea eta irakurtzen jakitea, ideia berrietara irekitzea, bestearekin hitz egiteko prest egotea, kolaborazioa eta lankidetza guztiz funtsezkoak direla ohartzea.
Nora garamatza horrek guztiak? Hirugarren une batera garamatza, jakintza sortzera alegia. Arazoak edo zalantzak sortzen zaizkigunean, zer egin ez dakigunean, Antzerkia, gizarte demokratiko baterako
21
Ander Gurrutxaga
Gainera, beste erronka bati ere heldu behar diogu. Argi dago lehia onartu beharrean gaudela, egon badago eta, hortxe bertan gainera. Ez dugu zertan aingeru-plantarik egin edo aingeru-hizkerarik erabili behar, lehia edota interesen bilaketa gure bizitzaren parte ez balitz bezala.
gauza berriak ikasten ahalegintzen gara normalean, ikasitako horrek zalantzetako asko argitzeko, galderetako askori erantzuteko, edota inguruan sortzen ari diren gauza asko ulertzeko ere lagungarri izango delakoan. Horrez gain, lehendik dakiguna aprobetxatzen ere ahalegintzen gara, eta azken alde hori oso kontuan hartzekoa da. Lehendik dakizkigunak asko dira, hortxe daude, sarritan ohartzeko ahaleginak egin behar baditugu ere, esaterako, gutxi garatutako gizarteetan jardunbide egokien plan guztiak aztertzen ditugunean. Zerbait ikasi ondoren, zirkunstantzia berrietara egokitzen dugu eta horri bizirauteko estrategia esaten diogu batzuetan. Hortaz, beti ez gara gauza berriak ikasten ari; batzuetan, lehendik dakigun hori, lehendik hor dagoen hori lantzen ari gara, besterik ez. Eta, laugarren, transferentzia-prozesu bat egiten dugu. Patenteen, copyrighten eta gainerakoen bitartez egiten dugu transferentzia. Prozesu osoaren eremurik sofistikatuena da hori, baina elkarrizketaren bitartez ere egin dezakegu, imitazioaren bitartez, eskuragarri dauzkagun zabalkunde-eredu egokien bitartez eta abar. Hau da, jakintza sortzen eta transferitzen ari gara une oro, eta gaurkoan jakintza transferitzeko saio bat egingo dugu hemen. Izan ere, berehala edukiko duzuen eztabaidan, presidenteak orain gutxi egindako galderek zerbait jakitea bilatzen dute azken batean, guztion arteko elkarrizketa horretan. Jakintza transferitzeko prozesu bat sortuko da horren ondorioz. Gero ikusiko da hori non amaitzen den eta nora daraman, baina nolanahi ere, nekez amaituko da edo nekez aurkituko du irtenbidea lehendik sorkuntza eta transferentzia hori gertatu ezean.
Ander Gurrutxaga
Edozein lurraldetan gabiltzala ere, berrikuntza-azterlan gehienetan zera aurkitzen dugu, garai batean berrikuntza aparteko buruen esku zegoela, jende karismatikoaren esku alegia, eta uste hori nahikoa zabalduta dagoela esan dezakegu. Izen handien biografiak irakurtzea gustatzen zait, gure garaiko teknologo eta asmatzaile handien biografiak esaterako: Steve Jobsen biografia, Bill Gatesena, Zuckerbergena, Kushnerena eta beste hainbatena. Pertsonaia horiek guztiek eta beste hainbatek zeresan handia izan dute gaur egungo jakintza-gizartearen sorreran. Batzuetan, santu berrien aurrean nagoela iruditzen zait. Haurtzaroa ekartzen didate gogora, orduan santuen bizitzak irakurtzen genituen, egiten zutena zeharo eredugarria zela uste genuelako. Batzuk erlijiosoekin hezi ginen, ni salestarrekin 22
Antzerkia, gizarte demokratiko baterako
esaterako, eta tipo ideal bat aurkezten ziguten haiek, eredu bat, erreferentzia etiko bat eta balio jakin batzuk, teorian bizitzan ibiltzeko baliagarri izan behar zutenak. Nik zera galdetu nahi dut, eta badakit galdera probokatzailea izan daitekeela, baina egin nahi dut nolanahi ere, testuinguru honetan: zerk bereizten gaitu bizitza eredugarri horietatik guztietatik? Azken batean, biografoa edo gertaera eta bizitza horien errealitatea interpretatzen ari dena pertsona horiek zer pentsatzen eta zer egiten duten laburtzen ari da, besterik ez, ondoren erreferentziazko eredu gisa aurkezteko. Niri ‘Silicon Valley’ ideologia aipatzea gustatzen zait. Eta hori askoz ere hobeto ulertu beharko genukeelakoan nago. Antza denez, gertaera horiek guztiak modu akritikoan onartzen ditugu, teknologiaren, jakintza-gizartearen eta abarren zigilua dakarren oro ikasi beharra dagoela iruditzen zaigu, baina ikasi ez ezik, lehenbailehen erosi behar dugula ere iruditzen zaigu, ezbairik gabe material hori, berez, ona delako, benetan interesgarria delako. Nik askotan argi eta garbi esaten dut askoz ere nahiago dudala horrelako planteamenduetan arazo bat agertzea, nire ustez ia beti programaren ondorioen haritik datorrena. Zu zientzia-, teknologia- eta berrikuntza-plan bat planteatzen ari zara, arte eszenikoen plan bat, primeran. Alabaina, zer egingo duzun esateaz gain, horrek zer ondorio ekar ditzakeen ere esan behar didazu. Ondorioen eremua oso garrantzitsua iruditzen zait berrikuntzari buruzko edozein planteamenduren funtsezko gaietako bat jartzen duelako mahai gainean: erantzukizunaren arazoa. Eta kontuz horrekin, egiten dugunaz ez ezik, egiteko aukera izanda egiten ez dugunaz ere erantzukizuna hartu behar dugulako. Berriz ere azpimarratu nahi dut horrek beste arazo bat planteatzen digula, nire ustez gero eta garrantzitsuagoa dena: gure ekintzek, gure egintzek, politika jakin horrek, jarduteko era jakin horrek izan ditzakeen ondorioak gure gain nola hartzen ditugun.
Eta hortik aurrera, zer? Berritzaile handiak bakarrik dira berritzeko gauza? Hori ez da kontua. Oso ekarpen garrantzitsuak egiten dituztela onartu beharrean gaude noski, eta eredugarritzat ere har ditzakegu, baina jende xeheak beste kontzeptu batetik heldu behar dio berrikuntzari, hain zuzen ere jardunbide egokien kontzepAntzerkia, gizarte demokratiko baterako
23
Ander Gurrutxaga
Nolanahi ere, eta hau beste behin azpimarratu nahi dut, azkenean konturatzen gara ezinezkoa dela eredu santuen edo teknologo handien eta enparauen bizitza erreproduzitzea. Munduan barrena ibiltzen garen gehienok ez gara Steve Jobs edo Bill Gates, askoz ere xumeagoak gara.
tutik. Niretzat askoz ere interesgarriagoa da artista onak, antzerki-zuzendari onak, irakasle onak, politikari onak, ikasle onak eta abarrek zer egiten duten jakitea eta haien lanaren jarraipena egitea. Ildo horretan, hainbat jarduera garatu beharko lirateke zer ekartzen ari garen benetan ulertzeko, jardunbide egokiaren, gauzak ongi egitearen kontzeptua zer den argitzeko. Egiten dakizun hori ongi egiten ahalegintzea, eta kontuak emateko gauza izatea. Gai hori oso garrantzitsua da niretzat, funtsezkoa benetan. Ia ez digute eskatzen kontuak emateko. Eta ia toki guztietan ebaluazio metodo ahul-ahulak dauzkagu gainera. Askotan metodo horiek ez dute balio ezinbestean sortzen diren itoguneetako batzuk askatzeko, baina nire ustez jardunbide egokiaren kontzeptua, ongi jokatzearen eta egiten dakizun hori ongi egitearen kontzeptua giltzarria da berrikuntzaren eraikinean. Ahaztu mesedez izen handi horiek guztiek egindako ekarpenak. Edo are hobeto, ez ahaztu, jarrai dezagun bizitza eredugarriak irakurtzen, baina jakin dezagun amaieran zer gertatuko zaigun, Palo Altoko psikologia kognitiboaren teorikoen hitzetan: gauean gauza zoragarriekin egin dezakegu amets; biharamunean, ordea, hondakinak baino ez ditugu aurkituko, eta haien gainean eraiki beharko dugu gure bizitza. Eta hori garrantzitsua iruditzen zait benetan: metafora zilegi bada, zein dira gure obra-hondakinak? Jardunbide egokiak. Gauzak ongi egin behar ditugu, eta egiten dugunaz besteei kontuak emateko konpromisoa hartzen badugu, gauzak ongi eginez eta kontziente izanik gizarte demokratiko batean besteek egiten duzunagatik kontuak eskatzeko eskubidea badutela.
Ander Gurrutxaga
Zer arrisku dakar horrek? Nire ustez arrisku handienetako bat zera da, batzuetan berrikuntza edukiontziaren pare jartzen dugula, hau da, berrikuntzaren barruan denetik sartuko balitz bezala jokatzen dugula. Edukiontziaren edukiak maneiatzen jakin behar dugu, azkenean modako kontzeptu baten aurrean gaudelako: erraztasun erretoriko zoragarriz erabiltzen dugu, baina zehatz-mehatz aztertuz gero zera ikusten dugu, barruan ezer gutxi edo ezer ere ez duela, edukirik ez duela alegia. Azkenean, lehentxeago nire azalpenaren hasieran esan dudana gertatzen da. Kontzeptu guztiz huts baten aurrean gaudelako sentsazioa nagusitzen da, eta kontzeptu 24
Antzerkia, gizarte demokratiko baterako
horrek karga tautologiko handia du gainera: berritzailea naiz nik erabaki dudalako berritzailea naizela. Eta horrela, sekulan ekimenik izan ez duten ekintzaileak aurkitzen ditugu bidean, ezer ere berritu ez duten berritzaileak, egiten dutenagatik kontuak emateko ardura hartu ez dutenak. Eta nire ustez horrekin ere kontu pixka batekin ibili behar da. Bigarren, kontzeptu hori ulertzeko bigarren modu bat ere hartu beharko genuke aintzat: batzuetan berrikuntzaren ideia plazebo bat besterik ez da. Hau da, berrikuntza erabili egiten da, baina gero, zer gertatu den ebaluatu nahi duzunean, benetan zer gertatu den jakiteko modurik ez dago. Ezer ere gertatu ez delako. Zergatik? Bide egokia ez delako aurkitu edota arrakasta izateko prozedurak ez ditugulako aurkitu, esaterako. Eta hirugarren, niretzat gai handi bat agertzen da: berrikuntza pertxaren parean jartzearen arazoa. Denok dakigunez, jantziak zintzilik uzteko tokia da pertxa. Hemen gauza bera gertatzen da: gure jantzi guztiak kokatzen ditugu pertxan, ezaugarriei, edukiari eta gainerakoei buruz bila gabiltzan definizio zehatza pertxak berak emango digulakoan. Alabaina, pertxak jantziari aldi baterako eusteko aukera ematen dio soilik, eta oso informazio gutxi eman diezaguke. Azken buruan berrikuntza-ideia baten aurrean gaude, eta ideia hori ongi planteatzen bada filosofia publiko bat osatzen du neurri batean, edo publikoa eraikitzea zer den ulertzeko modu bat; horrenbestez, honako hauek bereizi beharko ditugu, ezinbestean: zer da partekatzea? zer da laguntza? zer da lankidetza? Funtsezkoa da objektiboki jakitea zer lortzen dugun partekatzetik abiatuta benetako metodologia eraikitzean, elkarrizketa eguneroko lankidetzarako benetako arrazoi bihurtzean. Horregatik, lehen ere esan dizuedanez, ikastearen metodologia izugarri garrantzitsua da niretzat. Lehiatu beharraren ideia sendo horrek funtsezko galdera bat mahaigaineratzen digu, eta suposatzen dut ia mundu guztiaren buruan dagoen galdera dela: nola bizi nahi dugu?
Antzerkia, gizarte demokratiko baterako
25
Ander Gurrutxaga
Berrikuntza elkarri hobeto ulertzeko, hobeto bizitzeko baliagarri izan daiteke, dudarik ez dago. Baina historian zehar infernuko hainbat makina ezagutu ditugu berrikuntzaren egundoko emaitza gisa aurkeztu dizkigutenak, eta horregatik ahalik eta zuhurtzia handienarekin jokatzea komeni da alor horretan (‌).
26
Antzerkia, gizarte demokratiko baterako
ESANDAKOA Xavier MarcÊ. FAETEDAko presidenteordea. (‌) Egia esan, topagune berezia da hau. Ez baita ohikoa sektoreek Espainiako parlamentu-arkuaren zati esanguratsua biltzea. Horrek berez garrantzi handia du nire ustetan. Nire ustez garrantzitsuenak diren alderdietako batzuk azpimarratu nahi nituzke, gure helburuei lotuta dauden neurrian. Argi dago kulturak oro har eta antzerkiak bereziki prekarietate-egoera bizi dutela Espainian.
Horrek desarauketa nabaria dakar berekin, baina zailtasun bat ere aldi berean, Antzerkia, gizarte demokratiko baterako
27
Xavier MarcĂŠ
Prekarietate hori hizpide hartzean, gai berberak errepikatzen ditugu, behin eta berriz. BEZaren arazoa funtsezkoa da, jakina; eragiten diguten aurrekontu publikoen jaitsiera; edo sektorearen atomizazioa. Enpresa handiak eta antolaketa-formula sortu berriak uztartzen dira sektorean. Azken horiek ez dute tokirik enpresa-munduaren eremu espezifikoan, baina elkartzeko ohiko formulen ikuspegia berritzeko baliagarri dira nolanahi ere.
belaunaldi berrien eta antzerkiaren munduan finkatuta dauden guneen arteko harremana oztopatzen duelako. Argi dago kulturaren zereginaren inguruan adostasun politikoa falta dela, eta argi dago, halaber, ikuslegoentzako politika baten premia ere badugula, hezkuntza abiapuntutzat hartuta. Agian horixe da herri honen arazo handienetako bat, eta behin eta berriz salatuko dugu, behar den guztietan. Baina krisia eta prekarietatea horretara mugatuz gero, krisiaren beste alde bat ahaztuko genuke nolabait, nire ustez oso garrantzitsua dena eta gainera balio soziopolitiko itzela daukana. Nire ustez une honetan jokoan dagoena da antzerki-helburuen, antzerki-politiken atzean nor dagoen jakitea, Europan betidanik izan den adostasun politikorik gabe ote gauden edo atzean dagoena benetan merkatua ote den. Eta nire ustez ezin dugu eztabaida hori alde batera utzi, inondik inora. Orain zer dago jokoan? Historikoki kultura eta antzerkiari buruzko adostasun soziala eta politikoa izan den hori –edo, benetan horretara jartzen bagara, oro har merkatua esaten diogun hori– mantentzea, berritzea, aldatzea. Eta merkatua diodanean ez dut esan nahi eremu publikoa eta eremu pribatua elkarrekin bizi beharraz. Beste zerbaitez ari naiz, denok dakizuen horretaz, hain zuzen.
Xavier MarcĂŠ
Nire ustez, Espainian politika kulturala berandu hasi zen. Zoritxarrez, frankismoa 75. urtera arte luzatu zen, eta lehen udal-hauteskundeak 79an izan ziren. Eta litekeena da kulturaren inguruko adostasun jakin batzuk antolatzeko premia edo aukera bete gabe geratu izana. Behar baino lehen, prozesu horrek bat egin zuen iraultza digitalarekin eta globalizazioaren eklosioarekin. Itxura denez, horrek ez digu aukerarik eman ardatz nagusi handiak antolatzeko Europako beste herri batzuetan ez bezala, non adostasun eta sendotasunerako guneak sortu dituzten nolabait politikaren eremuan. Frantzian adibidez, egitura jakin batzuk sortu ziren Malroeren etapan, eta gaur egun indarrean segitzen dute neurri batean. Bestetik, Arteen Kontseiluetako kohabitazio- edo kogestio-kontsentsuak ditugu britainiar munduan. Edo esaterako Interlander akordioak Alemanian, herri horietako bizitza kulturalari indar handia ematen diotenak. Hemen ez dugu hori eraiki eta sendotzeko astirik eduki. Eta orain araurik gabeko sistema batean gaude, lehen hizpide hartu dudan prekarietate-sistema batean. Ez dugu iraganera itzuli nahi, 2007ko edo 2006ko egoeren kopuru eta egoeretara 28
Antzerkia, gizarte demokratiko baterako
itzultzeko asmorik ez dugu. Etorkizun bideragarri bat bilatu nahi dugu ordea, etorkizun egonkorra, inklusiboa, eta, berrikuntzari dagokionez, antzerki mota guztien arteko balio-transferentziak naturaltasunez ikustea ahalbidetuko duena, antzerki-ekarpen berriak, klasikoak, egonkorrak, toki komertzialagoa bilatzen dutenak eta asmo hori ez daukatenak edota ikerketa lehenesten dutenak kontuan hartuta. Gure ustez horrek adostasun sozial eta politiko berri bat eskatzen du, eta horregatik alderdi politikoetako arduradunak gonbidatu zaituztegu, adostasun hori lortzeko behar-beharrezkoa delako noski administrazioarekin akordioak egiteko politika egoki bat abian jartzea, baina batez ere parlamentuan adostasuna lortzea. Gure ustez orain jokoan dagoena zera da, Espainiako Parlamentuak eta Espainiako autonomia-erkidego guztietako parlamentuek eztabaidatu eta adostea Espainian eta autonomia-erkidego bakoitzean kulturak zer eginkizun bete behar duen. Horixe da gure helburua eta horregatik planteatu dugu dokumentu hau. Lerro orokor batzuk. Bi zati dauzka. Lehenengoan hiru jokaleku itxuratu ditugu, guretzat beharrezkoak direnak etorkizuneko dekalogo bati heltzeko garaian, etorkizunerako gutxieneko adostasun-puntu batzuk zehazteko alegia. Lehenik eta behin, urte hauetan zer gertatu den ebaluatu behar da. Zertan asmatu dugun eta zertan ez aztertu behar dugu nahitaez, ikuspegi objektibo batetik, orainak, iraganaren ondorio izaki, etorkizunean zer egin erakutsi beharko ligukeelako. Urte hauetan zenbait gauzatan asmatu dugu, horretan zalantzarik ez dago, baina ez gara gauza izan ikuslego nahikoak sortzeko, edota profesionalizazio- edo arauketa-maila egonkor bat sortzeko antzerkiaren ingurune profesionalarentzat. Oro har “Artistaren estatutua edo arte eszenikoen estatutua� esaten diogun hori ez dugu. Ekonomia sozialeko akordio egoki bat ere ez dugu lortu, eta horrek aukera emango luke kulturaren eta antzerkiaren munduan indarrean dagoen bikoiztasuna normalizatzeko; batetik, eremu komertzialean finkatuta dauden enpresak ditugu, eta, bestetik, ikerketaren, esperimentazioaren eta arte-emanaldien bitartez mundu horretan sartzeko ahaleginean daudenak.
Antzerkia, gizarte demokratiko baterako
29
Xavier MarcĂŠ
Aldi berean, Espainiako antzerki-jarduera ezer gutxi mugitzen da. Argi dago Espainiako eredu instituzionalak bere alde onak badituela, politika publikoen subsidiariotasuna indartzen duen neurrian, herritarrengandik ahalik eta hurbilen, baina argi dago, aldi berean, zailtasun erantsiak sortzeko joera ere baduela, Espainiako estatuan produktuak mugitzean.
Autonomia-erkidego bakoitzak bere kultura-ekoizpena gehiegi babesten badu, hori kontraesanean egon daiteke ekoizpen hori zirkulatzeko premiarekin, eta mugimendu hori da, hain zuzen, sistemaren iraunkortasun orokorraren oinarria. Hainbat elementu ebaluatzeko zailak dira, eta, horren ondorioz, zenbait errealitate mahaigaineratu nahi ditugu haien gainean etorkizuneko espazio bat eraikitzeko: publikoaren eta pribatuaren arteko legitimitatea birpentsatzea; antzerkiaren sektore pribatuak birsailkatzea eta ekoizpen-ekonomiarako eta ekonomia sozialerako gune argi bat eraikitzea; azpiegitura publikoen kudeaketa-ereduak birplanteatzea, jada aurrekontu baten mendean soilik egon ezin daitezkeela eta horrenbestez eremu eszenikoan ere eragile aktiboak izan behar dutela kontuan hartuta. Eta, egiari zor, hezkuntzaren eta kulturaren arteko harremanak landu behar dira, baita ikuslegoen, ikuslego sortzaileen, masa zorrotz baten ikuslego kritikoen arteko harremanak ere. Esaterako, emaitzen ebaluazioa eta arrakasta eta porroten kudeaketa objektiboa bideratu behar dira, gurean elementu horien aztarnarik ez dagoela kontuan hartuta; antzerkiaren finantziazio orokorra, baterako finantziazioa eta erantzunkidetasun soziala bilatu behar dira, prezio pribatuen eta ekarpen publikoaren tokia zein den definitzeko, mezenasgoa, babesletza esaten diogun mundu itzel hori zer den zehazteko, eta abar.
Xavier MarcĂŠ
Bigarren jokaleku batean, Administrazio Publikoaren erantzukizunak zein diren zehaztu beharko lirateke: proiektuen arteko hautaketa- eta lehentasun-irizpideak nola landu behar diren, ikuslegoak sortzeko zeharkako politika nola egin behar den, proiektuen baterako finantziazioa ahalbidetzeko arau-esparruak nola sortu behar diren, eta horretarako, zerga-arinketarako guneak nola ireki behar diren. Aldi berean, sindikatu-erregulazioari eta, jakina, Artistaren Estatutuari dagozkien erantzukizunak zehaztu behar dira. Kultura-jarduerarako lege-esparru espezifiko bat, ez soilik kultura-lege bat edo antzerki-lege bat, kultura-jarduerarako esparru espezifiko bat baizik, aukera komertzial eta artistiko guztiei arte eszenikoen ingurune globalean elkarrekin bizitzeko aukera emango diena. Autonomia-erkidegoen arteko ituna, ikuskizunen arrazoizko zirkulazioa eta erkidego bakoitzaren ekarpen ekonomikoak nolabait orekatzea ahalbidetuko duena. Horren harira gogora ekarriko dizuet orain gutxi lan bat egin genuela Espainiako 30
Antzerkia, gizarte demokratiko baterako
erkidegoek antzerkirako dauzkaten aurrekontu publikoak aztertzeko, eta, gezurra badirudi ere, zera egiaztatu genuen, zenbait erkidegok zero euro ematen dutela arte eszenikoen mundurako, zero euro! Eta argi dago horrela ezinezkoa dela sektorearen biziraupena bermatzea, proiektu artistikoen ekoizpena eta zirkulazioa ere kolokan baitaude. Baita, jakina, nazioarteko ekoizpenarekin zerikusia duen ituna ere, eta bide batez esango dugu gure herrian mantra horren irtenbidea aurkitu ezinean gabiltzala. Gure antzerkiaren eta arte eszenikoen existentzia edo proiekzioa gure herriko mugetatik haratago doa. Hirugarren antzezlekuak azterketa honetan ezinbestekoa den aktore bat hartzen du aintzat: zein dira sektorearen erantzukizunak? Administrazioari ezin diogu arazoak konpontzeko eskatu. Guk oso kritikoak izan behar dugu gure buruarekin, akordio sindikalak edo sasisindikalak bertan behera utzi eta hitzarmen egokiak adostu behar ditugu, sektoreak arrazoizko erregulazioa izan dezan eragiten diguten lan-ingurune guztietarako, enpresaburuak edo ekoizpen-enpresak garen heinean erakutsi behar dugun sendotasunari eta logika sozialari jarraiki. Hori ez ezik, kapital sortzailearen, talentuaren eta dibulgazioaren transferentzia ere ziurtatu behar dugu, proiektu eta sortzaile berriek proiekzio eszenikoaren gune egonkor eta finkatuetan sartzeko aukera izan dezaten. Eta, jakina, berritu egin behar dugu eta argitaratze-terminoetan pentsatu, ukiezinen ekonomia batean eta planteamendu ekonomiko berriaren arabera eragiten diguten eskubideak nola kudeatu behar diren zehazteko, panorama berri horretan eskubide eta futuribleen ekonomia oinarrizkoa dela aintzat hartuta. Eta, azkenik, administrazioarekiko erantzunkidetasuna garatu behar dugu, laguntza publikoen esparru bat sortzeko bidean, sektore benetan iraunkorra izateko eta ez exijitzeko joera duen sektorea. Izan ere, gure premiak betetzeko Administrazio Publikoaren gehiegizko babesa behar dugula leporatu digute behin baino gehiagotan.
Antzerkia, gizarte demokratiko baterako
31
Xavier MarcĂŠ
Horrek guztiak proposamenen dekalogo bat egitera eraman gaitu. Izenburuetan baino ez naiz luzatuko hemen, baina bi asmo nagusiak aipatuko ditut jarraian. Batetik, Espainiako esparru instituzionala guztiz errespetatu beharra. Horren arabera, kultura autonomia-erkidegoei transferitutako gaia da, eta horrela behar du. Transferentzia hori adostu behar da taldeari eragiten dioten elementuen ikuspegitik soilik, eta Estatuak koordinatu behar du jardun hori, indarreko esparru insti-
tuzionala guztiz errespetatuz. Bestetik, gutxieneko helburuen akordio bat planteatu behar dugu, alderdi guztiek onartzeko modukoa, haien ideologia eta posizioa edozein izanik ere. Dekalogoarekin hasteko, lehen neurria arte eszenikoetarako lege- eta zerga-esparru espezifikoa sortzea izango litzateke, artistentzako konponbide bat barne, zerga-arinketetarako konponbide bat barne eta esparru juridikorako konponbide bat barne, sektore osoari eragiten dion ekonomia sozialeko eta ekoizpen-ekonomiako bikoiztasun hori garatzeko aukera emango diguna. Bigarrenak antzerki-mapa egonkor bat sortzeko premiari erantzungo lioke, antzezlanak lurraldean zehar normaltasunez banatu eta erakutsi ahal izateko, ikuskizun baten interesaren azterketa objektibotik eratorritako oztopoak gorabehera. Guretzat ezinezkoa da ikuskizunak ekoiztea ikuskizun horiek etorkizunik izango ote duten jakin gabe. Imajinatu jogurtak egiten diharduen enpresa batek jogurtak eramateko supermerkaturik ez duela: denak biltegian bertan galduko litzaizkioke, eta ziurrenik enpresak berehala itxi beharko luke. Bada gure kasuan berdin. Aitzitik, onartu beharrean gaude gure proposamenen interes objektiboarengatik epaitu behar digutela, eta ez proposamen horiek aurkezteko aukerak ez edukitzeagatik. Azken hori da gure arazo nagusia gaur egun, eta horretarako planteatzen dugu Estatu Espainolaren mapa-ideia bat argitzea.
Xavier MarcĂŠ
Hirugarren, gutxieneko jardun-plan komuna sortu behar dugu titulartasun publikoko antzoki guztientzat. Onartezina da Espainiako Administrazio Publikoa bere antzoki publiko guztietarako gutxieneko kudeaketa adosteko gauza ez izatea. Onartezina da Albaceteko antzoki batek eta CornellĂ ko beste batek guztiz bestelako irizpideei jarraiki funtzionatzea, edota Valladolideko batek eta Pontevedrako batek irizpide erabat desberdinen arabera jardutea, bakoitza bere argitaratze-irizpideak erabiltzea guztiz normala eta bidezkoa dela ahaztu gabe noski. Gauza bat dira argitaratze-irizpideak, jardun artistikoaren lerroa edo programazio-irizpideak. Eta beste bat kudeaketa-irizpideak. Laugarren elementu bat: gure ustez irizpide bat finkatu behar da, baterako finantziazioko gutxieneko oinarri bat autonomia-erkidego guztientzat antzerki-sektoreari dagokionez, prezio-politikei, komunikazio-politikei eta administrazio-protokoloei eragingo diena, eta txarteldegiko diru-sarrerak, babesleak edo bestelako merkataritza-ustiapenak kudeatzeko aukera emango duena. Bosgarren puntua: guretzat funtsezkoa da erkidego bakoitzaren programazioe32
Antzerkia, gizarte demokratiko baterako
tan harreman orekatu bat bermatzea erkidegoko produkzioen eta beste erkidego batzuetako produkzioen artean. Lehentasun-irizpide bat ezarri behar da ekoizpen propioei lehentasuna emateko, baina horrez gain, gune bat eraiki behar dugu guztion artean, Espainiako ekoizpenen zirkulazioa planifikatu ahal izateko. Seigarrena: baldintza horiek betetzen dituzten antzokiek diru-pizgarri bat behar dutela iruditzen zaigu, ez bakarrik guztioi eragiten diguten neurri orokorrak, BEZaren jaitsiera adibidez, baita araudi espezifiko jakin batzuk ere, antzerki-mapa horren barruan benetan dauden antzokiei nolabaiteko lehentasuna, nolabaiteko pizgarri bat, nolabaiteko balio erantsi bat emateko. Zazpigarrenik, guretzat oso garrantzitsua da adostasun-politika bat sortzea inbertsio-mailen eta erkidegoen arteko gutxieneko akordioen inguruan. Gomendatzen dizuegu biztanleko eta urteko 0,5 â‚Ź-ko inbertsioa egitea. Ez dago urrun Espainiako zenbait erkidegoren ekarpenetatik, batzuk gorago daude, baina beste asko, gehiegi, askoz ere beherago zoritxarrez. Zortzigarren, ezinbestekoa da Estatuko nazioarteko sustapen-agentzien artean koordinatzea. Autonomia-erkidego bakoitzak bere politikak ditu nazioarteko ekoizpenaren alorrean, bereziki kultura-aniztasuneko elementu objektibo eta linguistikoak dauzkaten erkidegoek. Gure ustez denek bat egin beharko lukete helburu komun bat ezartzeko: gure antzerki-jarduera sustatzea, proiektatzea eta Espainiako mugetatik kanpo erakustea. Bederatzigarrenik, guretzat funtsezkoa da PLATEA programa erreferentzia gisa sendotzea, egin beharreko hobekuntzak eginda, Espainiako errealitateen arteko desorekak arautzeko konpentsazio-funtsa den heinean. Haietako askok, antzeko araudiak eduki arren, alde nabariak dituzte biztanleria- eta dentsitate-arrazoiak direla medio eta abar, eta Platea desoreka horiek arautzen laguntzen ari da neurri handi batean.
Hori da, laburbildurik, mahai gainean jarri nahi izan duguna. Alderdi bakoitzak Antzerkia, gizarte demokratiko baterako
33
Xavier MarcĂŠ
Eta hamargarren, guretzat ezinbestekoa litzateke, behin antzerki-sektorearen eta politika publikoen eremuaren artean gutxieneko akordio batzuk lortu ondoren, batzorde bat, gune egonkor bat sortzea, Estatuaren, autonomia-erkidegoen, Udalerrien Federazioaren, FAETEDAren, Sarearen eta lagundu nahi duten gainerako guztien artean, emaitzak zaindu eta aztertzeko ebaluazio-prozesu egonkor batean, administrazio publikoei eta sektoreari erantzukizuna exijituz, horrela hemen planteatutako dekalogoaren edo gutxienekoen akordioaren helburuei eusteko.
bere esparru ideologikoan jarduteko duen askatasuna guztiz errespetatzen duela iruditzen zaigu, erkidego bakoitzak bere politikak egiteko premia ezertan galarazi gabe gainera, eta guztiz bateragarria da, beraz, udalerri bakoitzak bere kultura- eta antzerki-bereizgarriak edukitzeko aukerarekin. Gainera badu beste funtsezko osagai bat, ziurrenik itzuliko ez den iraganaren nostalgia morbidoan ez erortzea; aitzitik, etorkizuna ezinbestean guztion artean eraiki beharko dugula planteatzen du, jarduera eszenikoak gure herriaren kultura-eraikuntzaren funtsezko ardatza izaten jarrai dezan.
Xavier MarcĂŠ
34
Antzerkia, gizarte demokratiko baterako
Ibán García. PSOE (…) Nire ustez puntu bakoitzaren gainean luzatzeak edota gai hau numerus clausus bat balitz bezala aztertzeak ez luke zentzu handirik izango, baina nolanahi ere ohar bat egin beharko genukeela iruditzen zait, planteatu eta bidali zenigutenaren inguruko espiritua hasiera-hasieratik partekatuz. Gauzak hobetu beharrean gaudela aintzat hartuta, epe laburrerako planteamendu bat egin beharrean, eredu egonkorreko planteamendu bat egin behar dugu hurrengo hamarkadei begira. Kultura-politikak berandu iritsi ziren Espainiara, hori egia da. Alabaina, iritsi eta berehala eredu bat ezarri zuten, 2000ko hamarkada iritsi arte indarrean egon zena eta baliagarri izan zena, baina eredu hori orain urte batzuk indarrik gabe geratu zen, etorkizunerako eragin beharko zituzkeen efektuak bertan behera utzita.
Antzerkia, gizarte demokratiko baterako
35
Ibán García
Hortaz, azken lau urteak oso txarrak izan dira benetan, eta horren adierazgarri dugu Alderdi Popularraren ordezkari batek ere ez duela parte hartu eztabaida irekiko ma-
haietan. Hori hala da, baina egia da, halaber, lehenago beste planteamendu bat izan zela ziurrenik, eta ildo horretan premiazkoa da eredu berri bat planifikatzea, testu honetan ezarri zaizkigun proposamen-lerroetatik abiatuta. Lehenik eta behin, herri honen errealitate instituzionalera egokitutako politiketatik abiatu behar du noski. 80 hamarkadako politikak estatu autonomikoa hasiberria zenean, oraindik garatu gabe zegoenean diseinatu ziren. Gaur egun eredu ia federal bat daukagu indarrean –zenbait alderdik etorkizunean federala izatea nahi dugu, izen hori eta guzti–, eta horren arabera kultura-ministerioak ez du araudiak betearazteko eskumenik, baina bai funtsezkoa kudeatzeko eskumenik, hau da, politikak bateratu eta koordinatzeko eskumenik, eta horixe da zuek hemen eskatu diguzuena. Guk planteatzen dugu benetan ministerio bakar bat izan behar dugula, ministerio propio bat. Azken lau urteetako eta lehenagoko esperientziak premia hori erakutsi digu, eta ministerioak sarean jardun beharko luke ikuspegi federal bati jarraiki, hau da, autonomia-erkidegoen eta udalen politikak koordinatuz antzeko lerroak ezartzeko.
IbĂĄn GarcĂa
Nik uste dut horretan zuhurtziaz jokatu behar dugula. Izan ere, Espainiako autonomia-erkidegoen autonomia nahikoa dela iruditzen zaigu, baina onartu beharrean gaude praktikan autonomia hori ez dela behar bezala garatu, lege-ikuspegitik behintzat. Autonomia hori tokian-tokian ere nabari da, hau da, autonomia-erkidego bakoitzari bere kasa antolatzeko aukera handiak ematen zaizkio, beste administrazioei, Estatuko administrazioei batik bat, tartean sartzeko aukerarik eman gabe. Alabaina, politikak koordinatzeko oinarrizko premia hori hartu behar da aintzat. Eta horretarako bi gauza planteatu behar dira gure ustetan: lehenik eta behin, administrazio bakoitzaren eskumenak bereizi behar dira, argi eta garbi. Izan ere, bakoitzak zer eskumen dauzkan argitzea ez da lan erraza egoera lainotsu honetan. Horregatik, Kultura Eskuratzeko Oinarrizko Lege bat planteatu nahi dugu, kultura berez oinarrizko eskubide bat, ongizate-estatuak eskaini behar dituen oinarrizko eskubideen katalogoan beste eskubide bat dela planteatzeko. Kulturarako eskubidea Konstituzioan edonon egonik ere, gure ustez oinarrizko katalogo bat eduki beharko genuke autonomia-erkidegoentzako, Estatuarentzako eta toki-administrazioentzako betebeharrak ezartzeko, eta, ildo horretan, herritarrek, edonon daudela ere, kultura eskuratzeko gutxienez zer eskubide eduki behar dituzten zehazteko. 36
Antzerkia, gizarte demokratiko baterako
Bigarrenik, garrantzi handiko beste gai bat dago: Sektore Kontseilua suspertu behar da. Izan ere, ulertezina bada ere, azken lau urteetan ministerioa ia behin ere ez da bildu autonomia-erkidegoetako sailburuekin. Haiekin hitz egin eta negoziatu behar da, adostasunetara iristeko, ekintzak koordinatzeko, plan partekatuak planteatzeko, eta kanpo-sustapen partekatua eta bateratua diseinatzeko. Horregatik, behar-beharrezkoa da Sektore Kontseilua berriz ere ezartzea. Lehenago gobernantza askoz gehiago partekatzeko premia aipatu zen. Horregatik planteatzen dugu Kulturaren Estatu Kontseilua sortzea, kultura-eszenaren askotariko munduko hainbat pertsonaren ordezkaritzarekin, kultura-munduan etengabe jardun dezan administrazioekiko harremanen alorrean.
IbĂĄn GarcĂa
Antzerkia, gizarte demokratiko baterako
37
38
Antzerkia, gizarte demokratiko baterako
Joan Francesc. PSC (‌) Dokumentuaren lehen zatian ebaluatzeko premia planteatu duzue, eta gai hori garrantzi handikoa da niretzat. Funtsezko gaia da niretzat, eta noizbait heldu beharko zaio zorroztasunetik, seriotasunetik eta ikuspegi tekniko batetik abiatuta, ebaluatzeak zenbait metodologia aplikatzea eskatzen duelako azken batean.
Antzerkia, gizarte demokratiko baterako
39
Joan Francesc
Dekalogoaren proposamena beste gauza bat da. Nire ustez une zaila da gai horri heltzeko, une politikoak eragindako zailtasun objektiboak gorabehera. Egoera koiunturala izan daiteke orain, eta denborarekin konponbide bat ager liteke edo beste bilakaera bat eduki, baina kalifikazioak gorabehera oraingo eta etorkizuneko egoerak zalantza asko dakartza nire ikuspuntutik. Zenbait alderdik konstituzioaren erreforma planteatzen dute, eta horrek bere ondorioak izango ditu esparru juridikoan, politikoan eta administratiboan. Behar-beharrezkoa da toki-administrazioei eragiten dien esparru juridikoa berehala berritzea, baita eskumenak murrizten dituen esparrua berritzea ere, eta horrek finantziazioarekin du zerikusia.
Horren adierazgarri, ondo bidean urtarrilaren 1ean Toki Administrazioaren Arrazionalizazioari eta Iraunkortasunari buruzko Legea hasiko da indarrean. Nik uste denok ohartzen zaretela horrek kalte larriak eragin ditzakeela antzerki-programazioetan. Horrenbestez, nik akordio hori lortzeko aurrera egitea proposatuko nuke, baina aurrera egiteko aktore gehiagoren parte-hartzea beharko dugu nolanahi ere, gaur hemen mahai honen inguruan bildu garenokin ez baita nahikoa. Ezbairik gabe, alderdi politikoek bertan egon behar dute, baina Ibanek esan duen moduan, Kulturako sailburuen Sektore Konferentzia ezinbesteko esparrua da alor horretan. Ezinbestekoa da. PSOEk planteatutako Kulturaren Kontseilua ere ideia bikaina da PSCren ustetan, baina udal-elkarteen aniztasun osoa ere hartu behar genuke kontuan, Espainiako Udalerri eta Probintzien Federazioa alegia. Katalunian bi udal-elkarte daude. Akordio horretan aberastasun hori eta erakunde-aniztasun hori islatzen ez badira, alferrik ibiliko gara.
Joan Francesc
Amaitzeko esan nahi nuke etorkizuneko esparrua argitzea ez dela lan erraza izango, eta bestelako legitimitate- eta autonomia-mailei jarraiki bizitzen ohitu beharko dugula, maila horiek errespetatuz eta lankidetzaren metodologiarekin uztartuz, partekatzeari baino gehiago elkarri laguntzeari arreta eskainiz. Nik lankidetzari ematen diot lehentasuna. Administrazioetako lau mailek –Europakoak, estatukoak, autonomikoak edo tokikoak– esku hartuko dute, autonomia-estatutu jakin batzuetarako kultura-sailak erabateko eskumena badu ere. Baina horrek ez du zertan lankidetzan aritzea oztopatu.
40
Antzerkia, gizarte demokratiko baterako
Marta Rivera. Ciudadanos Niretzat askoz ere interesgarriagoa da hemen gaur zuei entzutea guk esan dezakeguna baino, nahiz eta borondate onaren erakusgarri baino ez izan. Alabaina, hastear dagoen legegintzaldiak adostasunen legegintzaldia izan beharko du nahitaez, eta hori guretzat mesedegarri dela iruditzen zait. Gauza askotan ados jarri beharko dugu, eta adostasuna erraztuko duten esparruak bilatzen hasi beharko dugu, pixkana-pixkana.
Antzerkia, gizarte demokratiko baterako
41
Marta Rivera
Esparru horietako batek kultura-politikekin du zerikusia, neurri batean behintzat. Esan nahi dudana da alderdi politiko guztiok kultura sustatu nahi dugula, ez dut uste inork nahi duenik jendea antzerkira gutxiago joatea, antzezlanak edo zinema egiteko laguntzak gutxitzea edo haurrek gehiago irakurtzeko baliabideak murriztea. Hortaz, eremu horiek zein diren zehaztu beharko genuke, ongi jorratzeko eta ados jartzeko. Argi dago kultura-politika ezin daitekeela soilik kultura-ministerio batetik zehaztu, azken buruan ez dituelako eskumen osoak izango.
Alabaina, administrazio-esparru jakin batzuk sortzeko moduan gaudela uste dut, ondoren toki-administrazioek haien gainean jarduteko aukera izan dezaten. Kontseilu horren deialdia behar-beharrezkoa da. Argi dago azken legegintzaldian ez genuela haren arrastorik izan, aurreikuspenak betez Ikuslegoak sortzeko lana aipatu du norbaitek, eta horrek lehentasunezko tokia du gure hauteskunde-programan. Zoritxarrez Espainian jendeak ez du antzerkira joateko ohitura; ohitura hori galdu da beraz, eta joera hori gero eta nabarmenagoa da gainera, antzerki mota jakin batzuetan bereziki. Gure eszenan kanpotik datozen edukiak nagusitzen hasi dira. Madrilen Lehoi Erregeak hiru urte eman ditu karteldegian. Beste antzezlan batzuek, aldiz, estreinatu eta berehala ixten dute, ikuslerik ezean. Guk antzerkira hurbiltzeko politika bultzatu nahi dugu eskolan, zenbait ikastetxetan antzerkia irakasgaia izateko aukera ere proposatu nahi genuke. Ikastetxeei autonomia handiagoa eman nahi diegu, curriculumak irakasgai baten antzera presta ditzaten curriculum ofizialaren barruan, ez eskolaz kanpoko jarduera gisa, eta irakasgai horiek antzerkiko profesionalen ardurapean egongo lirateke, orain arteko boluntarismoa alde batera uzteko, izan ere, borondate oneko irakasle interesdun batzuen lana izan da hori orain artean, beren lan-orduetatik kanpo estu eta larri jardun behar izan dutenak ikastetxean antzerki-talde bat prestatzeko. Antzerki-jarduera ez dugu behar bezala sustatzen, eta arazo horri ere heldu behar diogulakoan nago. Alor horretan ere kultura-edukiak finkatu behar ditugu komunikabide publikoen barruan, Espainian Espainiako egileen eskutik egindako antzerkiak garrantzi berezia izan dezan irrati eta telebista publikoetan.
Marta Rivera
Eta antzerkia sustatzeko, besteak beste, gure antzerki-jaialdiak kanpora zabaltzeko lana azpimarratu behar dugu batik bat. Ez baita logikoa Avignongo Jaialdia Europa osoan ezaguna izatea, eta Almagro edo Merida hizpide hartzean ezjakintasuna askoz ere handiagoa izatea, justifikaziorik gabe gainera. Proposatzen duzuen dekalogoa betetzea gustatuko litzaiguke bene-benetan. Izugarri gustatuko litzaiguke proposatzen duzuen guztiarekin aurrera egingo dugula esatea, guztia ere zentzuzkoa iruditzen zaigulako eta zuen eskakizunen aurka egoteko modurik ez dagoelako, baina gauza bakarra egin dezakegula uste dut: lursaila ongarritu, jarraian dekalogo hori bertan erne dadin. 42
Antzerkia, gizarte demokratiko baterako
Pablo Iglesias Simón. Podemos (…) Nik ez dut uste ideologia eta ekintzak hain erraz bereiz daitezkeenik. Ekintza guztien atzean ideologia bat dagoela iruditzen zait. Kultura- eta komunikazio-alorreko programa bat eta dokumentu espezifiko bat sortu ditugu, eta jada zeharkako 21 neurri onartu ditugu kulturari eta komunikazioari loturik. Izan ere, zuen dekalogoaren puntu nagusiak programa horretan jasota daude jadanik. Baina gure programa askoz ere haratago doa. Zeharkako 21 neurri horiek dauzkagu –arte eszenikoen kasuan 11 neurri dira– oraingoz, eta horrez gain, beste hainbat sektoreri heldu diegu. Musika, ondarea, ikus-entzunezkoak, ikusmen-arteak, jabetza intelektuala, kulturaren ekonomia, bideojokoak, liburuak eta irakurketa daude jasota, besteak beste.
Antzerkia, gizarte demokratiko baterako
43
Pablo Iglesias Simón
Zein da gure euskarria? Jesús Cimarrok galdetu digu ea ereduren bat ba ote zegoen, eta eredu hori baliagarria ote zen. Nik uste dut gauza baterako balio duela: aztertzeko
eta hartatik ikasteko. Eta, zuekin batera, hartatik ikasteko zertan huts egin dugun eta zer ez genukeen errepikatu beharko, eta zergatik ez, ongi egin ditugun gauza batzuetatik ere elkarrekin ikasteko. Politikan nagusi diren gorabeheren ondorioz, jardunbide egokiak ahaztu egiten dira, gauzak zergatik aldatzen ote diren jakin gabe. Horregatik sakoneko diagnostiko bat egin dugu, zuekin eta sektoreko gainerako profesionalekin elkarlanean beste aukera batzuk aztertuz. Batetik, kultura askotarikoa, irisgarria, partizipatiboa eta, jakina, iraunkorra sustatzeko asmoa dugu. Zenbait neurri proposatu nahi dizkizuegu horretarako, sektorean iraunkortasun hori nola babestu bilatzeko. Kultura-sektoreak independentea izan behar du, halaber. Kontua da bi ereduen arteko dikotomia planteatu dela: esaterako, Xavierrek aipatu du, politika publikoen eredua, eta horri dagokionez aipatzekoa da Estatua une oro antzerki-sektorea lozorrotzen ari dela, emantzipatzeko biderik eman gabe. Batez ere Alderdi Sozialistak eredu hori erabili izan du. Kultura hitza entzun eta berehala aurreztu beharra etortzen zitzaien burura. PPren eredua are okerragoa da, kulturari behin eta berriz eraso egitean oinarrituta. Azken urteetan eredu hori nagusitu da, basamortutzea, bide guztiak ezabatzea jomugan. BEZ kulturala kolpe gogorra izan da, baina kultura-sektoreak beste hainbat kolpe jasan ditu beste hainbaten eskutik.
Pablo Iglesias SimĂłn
Guk beste eredu bat planteatu nahi dugu, merkatutik eta erakunde publikoetatik aparte, kulturaren eskura bere buruari elikatzeko bideak jartzeko, kultura iraunkorra eta independentea izan dadin lortzeko. Kultura ezin daiteke botere politikoaren mende egon. Alderantziz, gure ustez botere politikoak ekosistema bat sortu behar du, kulturari haren barruan garatzeko aukera emanez. Eta horretarako beharrezkoa da erakunde publiko demokratikoak gardenak izatea, eta batez ere kudeaketa arduratsua ziurtatzeko mekanismoak izatea (‌).
44
Antzerkia, gizarte demokratiko baterako
Ángels Ponsa. CDC (Convergencia Democrática de Catalunya) Lan-dokumentu egoki batetik abiatu gara, Convergència Democràtica de Catalunyan hala ikusi dugu behintzat, baina azpimarratzekoa da, halaber, gure ustez oso ikuspegi zentralista batetik egin dela, zenbait erkidegotan Kulturako eskumen esklusiboak dauzkagula eta gu ere aspalditik norabide horretan lanean ari garela kontuan hartu gabe. Eta agian, dokumentuan jasota dauden alderdietako batzuei dagokienez, aldez aurretik aipatu ditugun esperientzietako batzuk ekar ditzakegu gogora Kataluniaren kasuan.
Antzerkia, gizarte demokratiko baterako
45
Ángels Ponsa
Horrek ez du esan nahi denak ongi atera direnik, ezta gutxiagorik ere, eta ildo horretan konbentzituta nago gure ekintzak etengabe ebaluatu behar ditugula. CONCA Consell para la Cultura y las Artes eta Kataluniako beste erakunde batzuk oso baliagarri dira zentzu horretan, erakunde independente baten txosten eta azterlanak eredugarri direlako guretzat, alderdi jakin batzuk hobetzeko zer egin erakusten diguten heinean. Hori ez ezik, gobernu-ekintzatik agian planteatu ez diren beste alderdi
batzuetarako argia ere ematen digute. Gauza batzuetan aurrera egiteko aukera izan dugu, baina Estatuaren eskumeneko gaietan ezin izan dugu aurrera egin, ezta oinarrizkoenean ere, Artistaren Estatutuan adibidez, eta hainbat alderdi politikoren ordezkariok argi eta garbi ikusten dugu norabide horretan jo beharra dagoela. Kasu horretan, CONCAk dokumentu bat egin du: “Kultura-sektorearen baldintza profesionalak hobetzeko 36 proposamen”, kultura osatzen duten sektore guztien parte-hartzearekin. Puntu horretan ezin dugu aurreratu PFEZaren gaineko eskumenak ez dauzkagulako, baina nolanahi ere kontuan hartzeko moduko abiapuntua da hori, sektore guztiaren parte-hartzearekin egin dela kontuan hartuta. Beste zenbait alderdi aipatu behar dira, erakundeen arteko koordinazioa adibidez. Esaterako SPEEM daukagu, Ekipamendu Eszeniko eta Musikalen Sistema Publikoa. Batetik Gobernua dago, bestetik Udalak eta Aldundiak eta sektore pribatua, eta bikoiztasunak saihesteko baliabideak aprobetxatzen ditu. Plan integralen lana ere hor dago. Kasu honetan arte eszenikoak: zirkua, familia-antzerkia, dantza, eta, une honetan, musikari dagokiona lantzen ari gara. Plan integral horiek baliagarri dira, hain zuzen, eremu osoak lantzen dituelako, erantzukizuna duenarekin elkarlanean. Ikuslego berriak sortzean, ikuslego berriak osatzeko zeharkako arloa sortu izanak nahiko emaitza onak eman ditu, baita kultura-kontsumoa eta eskaintza-eskaria erlazioa ezagutzeak ere. Ikusleak leialtzeari dagokionez, Eskena 25 izeneko programak ongi funtzionatu du. Hezkuntza eta Kultura Sailen arteko lotura ere funtsezkoa da gure ikuspuntutik, eta zuen dekalogoak azpimarratzen duen alderdi bat ere hartu dugu aintzat: programazioaren barruko oreka.
Ángels Ponsa
Alor horretan esperientzia bat izan dugu, eta indarrean dago oraindik ere. Bi urteko ibilbidea baino ez du egin, baina ematen duenez puntCAT programak funtzionatu egingo du. Ebaluazio horiei esker konturatu gara ekoizpenari oso laguntza handia ematen ari zitzaiola, baina ondoren ekoizpen hori non eman ez zegoela. Arazo larri baten aurrean geunden, eta puntCAT programari esker arazo hori konpontzeko bidean gaude, oraindik guztiz konpondu ez bada ere. Nazioartekotzearen gaiak ere egundoko garrantzia du guretzat. Kultura Enpresen Institutuak, Kultura Sailak eta Ramon Llull Institutuak lan handia egin dute alor horretan. Pentsatzen ari gara agian Enpresa eta Okupazio Sailaren mendeko Axióren bulegoekin ere koordinatu gintezkeela, benetako lan on bat egin ahal izateko.
46
Antzerkia, gizarte demokratiko baterako
Joseba Agirretxea. EAJ-PNV Nik Krispin Kilkirraren antzera jokatuko dut zenbait gauzatan, nire ustez dokumentuetan jasotako elementuen asmoak ziurrenik baliagarriak direlako, positiboak, aztertzeko modukoak. Beste zenbait gauza, aldiz, ez dira gure gustukoak edo ez zaizkigu batere gustatzen, batez ere dokumentuaren azala edo uniformea, nolabait esateko. Zentzu horretan nik esango nuke hor paradoxa bat dagoela, azken zortzi urteetan nik Diputatuen Kongresuan egiaztatu ahal izan dudanez. Dagokion autonomia-erkidegoak egindako zerbait begi onez ikusten ez dutenean nabarmentzen da. Kasu horretan, eskaera egiten duenaren ideologia politikoarekin bat ez badator, azkenean Estatuari eskaera egiten zaio esparru-lege nazionala sor dezan, aurrekoa estali eta ordezteko.
Antzerkia, gizarte demokratiko baterako
47
Joseba Agirrenetxea
Ikusi dudanez dokumentu hau horretan erortzen da, hasiera-hasieratik. Arrazoia argia da. Nik uler dezaket estatu espainolean antzerkiak egoera zaila bizitzea, eta noizbehinka estaldura eta babesaren premia izatea, baita kohesio eta koordinazioaren premia ere. Baina ez dugu pentsa-
tu behar beti lege nazional bat izango dugula eskura hori ordezteko, eta nazionala diodanean testuan eman zaion esanahia dut gogoan. Guretzat estatukoa, edozelan ere. Esaterako, lege horrek berdintzeko eta bateratzeko ardura hartu behar du bere gain, kultura, bere gaitasun eta ezgaitasun guztiekin, autonomia-erkidego bakoitzari transferitu zaion gaietan. Hortaz, zer ulertzen dugun argitu beharko genuke nire ustetan. Nola esan ez nekien, baina Alderdi Sozialistak bota duenean nik harrapatu egin dut, haiek alderdi berekoak izaki, hamar minutu izan dituztelako. Beno, txantxetan ari naiz, besterik gabe.
Joseba Agirrenetxea
Ongi da, zentzu horretan, zer esan nahi nuen? Koordinazio-elementua erabili duela. Eta koordinazioa ez da inoiz nire gustukoa izan, koordinazioa berez bertikala delako, hau da, norbaitek koordinatzen du besteek egiten dutena. Lankidetza berdinen arteko kontua da, hori bai. Lankidetza berdinen artekoa da, eta alde biko elementuek, nork bere gaitasunarekin, gauzak koordinatu, adostu eta bateratu egiten dituzte. Izan ere, esperientziak erakutsi digunez, sektore-konferentzia tresna bat baino ez da azken batean, eta gobernuari ongi datorkio tresna hori eskura edukitzea, legeak berez dioena ordezteko. Adibidez: gai jakin bat X autonomia-erkidegoari transferitu bazaio, funts jakin batzuk kudeatzeko ahalmen eta guzti, Sektore Konferentzia biltzen da eta dagokion ministroak zera dio: - “Nahi baduzue nik hau guztia koordina dezaket orain�. Eta gainerako guztiek: -“Oso ondo�. Eta hori ez da Sektore Konferentziaren eginkizuna. Sektore Konferentzia ez zen horretarako sortu. Autonomia-erkidego bakoitzak bere gaitasuna dauka. Bere premiak eta bere konpetentzia dauzka gai horretan. Gero autonomia-erkidego bakoitzak ongi edo gaizki jardun dezake. Eta horregatik kritikak jaso ditzake edo ez. Ziurrenik alderdi batzuek, goraka datozen horiek-edo, DNAn daramate zentralismoa eta jakobinismoa, bere-berezkoa dute beraz, eta gustatu ere egiten zaiela esango nuke, ezta? Ez ditzatela hitz hauek mespretxutzat hartu beraz. Horrenbestez, testu honek zentralizatzeko asmo nabaria duela iruditzen zait. Gauzak horrela konponduko direla hartzen duelako aintzat. Ulertzen dut batzuentzat deserosoa izatea Albaceten, Vigon, Oviedon, Sabadellen edo Bilbon arau desberdinak izatea. Baina horren zergatia ulertu behar da. Nik eta nire alderdiak ez dugu Espainia gobernatzeko inolako asmorik, eta ez dugu egingo gainera, lasai egon alde horretatik. Zentzu horretan, nireari tinko eutsiko diot nolanahi ere, gure-gu48
Antzerkia, gizarte demokratiko baterako
rea dena defendatzeko. Eta bakoitzak koherentea izan behar du, dagokionarekin eta defendatu behar duenarekin. Zortzi urtean nire alderdiak koherentziaz jokatu du beti oraintxe esan dudanarekin, baina aldi berean erreibindikatzailea izan da, eta BEZ kulturala indargabetzea aldarrikatu dugu esaterako, hainbat kultura-mugimenduk eta -erakundek eta hainbat elkartek bizi duten itogunetik ateratzeko aukera izan dezaten. Gobernuak horretan bai, horretan eta beste batzuetan esku hartu beharko lukeela iruditzen zaigu, baina beste batzuetan ez, inondik inora. Aztertzen ari garen gaian adibidez, funtsezko gaia delako. Amaitzeko esango dut politika publiko jakin batzuetan sinesten dugula, publikoa eta pribatua ongi uztartzen dituzten politiketan alegia, baina horretaz eta beste zenbait gauzaz aurrerago hitz egingo dugu.
Joseba Agirrenetxea
Antzerkia, gizarte demokratiko baterako
49
IbĂĄn Garcia Koordinazioari eta lankidetzari dagokienez, administrazioek garatutako politikak nolabait bateratu behar direla uste duzuela aintzat hartuta. Nik uste planteamendua egitean errespetuarekin jokatu dudala, eta zentzu horretan toki-autonomia eta autonomia-erkidegoen autonomia ere hartu dut hizpide, estatutuetan jasota dagoena. Autonomia hori eta eskuordetutako eskumen esklusiboak hasiera-hasieratik errespetatu ditugula iruditzen zait. Baina nik garbi ikusten dut kontua ideologikoa dela, eta horretan bat nator hemen politikek ideologia badaukatela esan duenarekin. Nire alderdian uste dugu estatuko edo Espainiako politika publiko bat eduki behar dugula indarrean, eta zentzu horretan politikak beste administrazio batzuekin koordinatzen ahalegindu behar dugula iruditzen zait. Ikusiko dugu gauza garen edo ez eta horretan asmatzen dugun edo ez. Nolanahi ere, esate baterako, kanpo-ekintzarekin zerikusia duten gauzetan, edo, dokumentuak dioenez, lurraldeetan antzekoak behar duten estandar batzuetan, ministerio batetik horiek koordinatzeko gauza ote garen ikusi behar dugu, guk bai uste dugulako eragile horrek horretarako balio duela benetan, eskumenen esparruaren errespetuaren barruan. Hori horrela egin behar dela uste dugu. Koordinatuz edo lankidetzan arituz, beharrezkoa balitz.
IbĂĄn Garcia
Azken gauza bat. Guk planteatzen dugu, halaber, kulturak banako garapena eduki behar duela, garapen autonomo bat. Eta botere publikoek ez dute sartu behar garapen horretan. Guk ez dugu uste, ordea, botere publikoek desagertu behar dutenik. Izan ere, esparru horretan zenbait gauza, zerga-arloa adibidez, oinarri-oinarrizkoak dira, funtsezkoak benetan, eta horregatik askoz ere protagonismoa handiagoa behar dute, hasiera-hasieran batik bat. Ildo horretan, sormena, sektorea eta sustapen publikoko politikak garatzeko jokaleku egokiago bat ezarri behar da. Horrek ez du esan nahi sortzaile bati zer egin behar duen esan behar zaiola. Esan nahi du, adibidez, zentro publikoek ekoizpen-zentro gisa ere betetzen duten eginkizuna birplanteatzen hasi beharko genukeela agian.
50
Antzerkia, gizarte demokratiko baterako
Joan Francesc
Nik uste beste esparru bat beharko genukeela, orain daukagunaz guztiz bestelakoa, PSCn horrela ikusten dugu behintzat. Sektore Konferentzian den-denak biltzen gara, baina amaieran ministroak koordinatzeko ardura hartzen du beti. Eta hori onartezina da guretzat. Guk beste ikuspuntu bat dugu horren inguruan. Kultura-politikak autonomia-erkidegoen eta udalen eskumena dira, eta kolaborazio- eta lankidetza-akordioen bitartez garatu behar dira, administrazio desberdinen eta eskumen-maila desberdinen artean, ez hainbeste maila ideologiko desberdinen artean, baina maila horien artean ere bai. Eta bi adibide jarriko ditut hori argitzeko. Espainian kultura-praktika Europako estandarren azpitik dabil. Behin ondorio horretara iritsita, ez al zaizue iruditzen administrazio guztiok adostasun batera iritsi beharko genukeela, bakoitzak bere eskumenen eremuaren barruan helburu hori betetzeko moduko politikak gara ditzan? Nik uste baietz. Beste adibide bat jarriko dugu. Artistaren Estatutua sortu behar badugu, ziurrenik hor ere adostasun batera iritsi beharko dugu, ondoren administrazio bakoitzak, bere eskumenen esparruan, egin behar duena egin dezan, eskumenen esparrua bata ala bestea ote den eztabaidan hasi gab
Joan Francesc
Antzerkia, gizarte demokratiko baterako
51
Marta Rivera Nik goraka datorren alderdi zentralista esan beharrean, zentroko alderdia esango nuke, eta jakobinoarena beste baterako utziko dugu. Gutaz ari zinela suposatzen dut. Ni ez naiz inor, Joseba, Vigon antzoki bat duenari Castelao, Valle InclĂĄn edo ChĂŠjoven galegozko bertsioa programatu behar duela esateko.
Marta Rivera
Baina antzezlan hori antolatzen den egunean oso garrantzitsua izango da sarreragatik zenbateko BEZa ordaintzen den, antzokiko langileek zer babes duten, ekoizleari nola laguntzen zaion antzezlana bertara eraman dezan, eta ikusleei nolabait laguntzeko modurik ba ote dagoen ChĂŠjov, Castelao edo Valle InclĂĄn hobeto uler dezaten. Halaber, telebista publikoan obra hori sustatzeko tokia egin ote daitekeen, eta hori guztia, oraingoz, Kultura Ministerioaren zeharkako aukeretatik egin behar ote den. Nik uste dut politika kultural komuna egin behar dela, sentsibilitate guztiak errespetatuz eta autonomia-erkidegoen eta administrazioen arteko kultura-desberdintasun guztiak aintzat hartuz. Esparru horiek sortzea garrantzi handikoa da niretzat, oraingoz estatu zentraletik abiatuta. Eta norabide horretan lan egitera behartuta gaude.
52
Antzerkia, gizarte demokratiko baterako
Pablo Iglesias
Nire alderdiak horizontaltasuna defendatzen du, bete-betean. Nolanahi ere, proposamen guztiak lankidetzaren ikuspegitik egin behar dira, koordinaziotik baino gehiago. Eta guk hortik eraiki nahi dugu. Guk, beste hainbat gauzaren artean, planteamendu sistematiko bat egin nahi izan dugu, ministerioan kulturaren profesionalen batzarra integratzeko, ministerioko kide guztiek lankidetzan jardunez profesionalek ere erabakietan parte hartzeko aukera izan dezaten. Lekukoak ez ezik, kultura-politiken egile ere izateko aukera izan dezaten. Iraunkortasunaren alorrean, nik ere uste dut kultura-politikek sormena ahalbidetzeko bideak ezarri behar dituztela, ados nago horretan. Sormenaren gainean egon beharrean, sortzaileentzako bideak ezarri behar dira, sortzearen ardura ez baita Estatuarena, sortzaileena baizik. Guk trenbidea ezarri behar dugu, sormenaren trenak gainetik ibil daitezen. Ildo horretan, iraunkortasunarekin zerikusia duten neurri ugari sustatzen ditugu, besteak beste, jakina, BEZ murriztua, egungo BEZak ez daukalako ez hankarik ez bururik. Baina ez hori bakarrik. BEZ murriztuarekin ezin dezakegu arazoa konpondu, arazoaren zati bat konponduko genuke bakarrik. Guk ere Artistaren eta Kulturaren Profesionalaren Estatutua proposatzen dugu. Hau da, artistak ez ezik, kulturan diharduten gainerako guztiak ere eraginpean hartuko dituen estatutua.
Esate baterako, proposatzen dugu Estatuak kultura-jardueratik bildutako zergen % 18 Kulturaren Gizarte Funts horretara bideratzea. Hau da, guk % 10 BEZ kulturala proposatzen badugu, BEZ kultural horren % 18 kulturari itzuliko litzaioke, eta horrela nolabait ziurtatuko genuke kulturak bere buruari finantzatzea. Antzerkia, gizarte demokratiko baterako
53
Pablo Iglesias SimĂłn
Zentzu horretan, sektorearen konplexutasunarekin zerikusia duten gauzak proposatzen ditugu, besteren konturako langileak eta norbere konturakoak aintzat hartuko dituena, lankidetzarekin zerikusi handiena duen sektorea alde batera utzi gabe. Eta esperimentazioarekin eta ekonomia sozialarekin zerikusia duen guztia ahaztu gabe. Ildo horretatik Mezenasgoaren eta Babesletzaren Legea ere proposatu nahi dugu. Noski baietz, baina Kulturaren Gizarte Funts batekin konektatua. Adibidez, gauza horien guztien artean, zer proposatzen dugu? Bada kultura bere kasa finantzatzea.
Joseba Agirretxea Berriz ere adierazi nahi dut bertikaltasunaren kontzeptua ez dudala gustuko, estatu-konfigurazio horretan ez dudalako sinesten, niretzat ez delako ez komenigarria ez bidezkoa. Alabaina, normala iruditzen zait estatu-eredu horren aldekoek horrela behar duela pentsatzea. Hortaz, erabateko bereizketa ideologikoa dago zentzu horretan. Horren haritik, agian politikariok aintzat hartu beharko genuke gu ezin gaitezkeela sortzaileak izan, ezta antzerkiaren edo beste edozein kultura-jardueraren kontzeptuari nolabait eutsiko diogunak ere. Guk sortzaileak laguntzeko ardura hartu behar dugu, haien ondoan egon behar dugu, eta agian horixe da lehenik eta behin erabaki behar duguna, zer egin horretan laguntzeko. Ziurrenik, kulturaren munduan diharduen edozein sortzailek edo ekoizlek ez du inoren mende egon nahi, berak sortzen duenaren mende egon nahi du, besterik ez. Horretara iristeko, ordea, agian honako galdera hau planteatu beharko genuke: zergatik egin du behera ikusle kopuruak?, zer egin behar da, jarduera politikoa edozein izanik ere, jendeak txarteldegian ilarak egin ditzan lortzeko, eskaintzen diren produktuak erakargarriago bihurtzeko, gazteek eta txikienek berriz ere pentsa dezaten antzerkia aisia-jarduera dela, bideojoko bat bezain baliagarria? Adibidez.
Joseba Agirrenetxea
Litekeena da politikariok galdera horietarako erantzuna ez izatea. Arkitektura juridikoak sortu beharko ditugu, hori bateragarria eta bideragarria izan dadin lortzeko. Baina nik uste dut galdera horiek ere egin behar dizkiogula gure buruari. Nik gutxienez hiru gauza ekarri nahi nituzke mahai gainera. Lehenik eta behin, nire ustez egiaztatu egin dugu ohikoa ezohikoa baino askoz ere gehiago dela, kultura-errealitateari eta kulturaz kanpoko premiei behatuz gero. Bigarren, guk esan dugu gure ustez, akordioak gorabehera, sektoreek aurrerapausoak eman behar dituztela unean-unean agintean dagoenarekin. Hori logikoa da, eta horrela jarraituko dugu aurrerantzean ere. Guk uste dugu Espainian nola54
Antzerkia, gizarte demokratiko baterako
bait kultura-adostasuna berregituratu beharko genukeela, eta hori paramentuan egin beharko litzateke gure ustetan, eta parlamentuan diot alderdiek bertan eztabaidatzen dituztelako adostasunetara iristeko aukerak. Alderdien eztabaidagunea horixe delako. Jakina, lehenago zera esan dute, “Udalerrien Federaziokoak akordio horretan bildu beharko liratekeelaâ€?. Hala da bai, eta eztabaida horretan guk hori oso argi eduki dugu beti. Alabaina, non dago muga agintean dagoenarekiko gobernu-adostasun baten eta agintean ez badago ere adostasun politikoak sortzeko erantzukizuna duenarekiko adostasun politiko baten artean? Adostasun politikoak sortzeko premia horrek edo erantzukizun horrek behartu egiten du Parlamentuan ordezkatuta dagoena, agintean egon edo ez. Eta eztabaida hori interesgarria da guretzat. Jakina, guk mapa politikoa eta herriaren gobernua ongi zehaztuta dugunean, mundu guztiarekin hitz egingo dugu eta guzti-guztiekin eseriko gara, aldundiekin, Udalerrien Federazioarekin eta abar. Une honetan nik uste adostasun kulturalaren ideia berreraiki beharko genukeela, PPren garaian nolabait bertan behera geratu baita. Eta nahiago nuke PPKoak gaur hemen gurekin egotea, haiei zuzenean esateko. Hirugarren puntu bat. Gauza bat Convèrgenciaren eta EAJren jarrerari eragiten dion zerbaiten inguruan. Katalana naizenez, ulertzen dut kultura-sistema katalana edo euskal kultura-sistema izatearen ideia hori. Batzuetan iruditzen zait, eta zuek ere horrela ikusten ote duzuen jakin nahi nuke, jarrera politiko desberdinen eta planteamendu nazional desberdinen arteko statu quoaren erlazioarekin zerikusia duten protokolo politikoak ez ote diren traba izango ados gauden gauzetarako mahaia definitzeko, eta niretzat azken hori garrantzitsuagoa eta interesgarriagoa da benetan.
Antzerkia, gizarte demokratiko baterako
55
Joseba Agirrenetxea
Argi dago kulturaren autobideek ahalbidetu behar dutela, esaterako, estatutu artistikoaren ideiari jarraiki, artista batek Katalunian eta Euskal Herrian askatasun osoarekin ibiltzea, baita Frantzian, Ingalaterran eta beste edozein herrialdetan ibiltzea ere. Argi dago zerga-sistemak argi berdea eman behar duela inolako arazorik gabe zirkulatzeko, eta horrek ez du oztopo izan behar Kataluniak herri gisa edo Euskadik herri gisa egundoko apustua egin dezaten kultura-errealitatearen inguruan. Izan ere, lehenago horixe bera esan dut autonomia-erkidegoetako egungo inbertsioak soilik aztertu beharra aipatu dudanean, antzerkirako biztanle bakoitzeko 0,5â‚Ź proposatuta.
Joseba Agirrenetxea
Katalunian egindako inbertsioak aztertzean nik ere zera esaten dut “aizu, ez dakit Generalitatek zenbateko ekarpena egiten duen esatea komeni ote den, bost aldiz gehiago jartzen duelako, eta horregatik jaisteko erabakia har lezakeelako, oso gainetik baitago�. Barkatuko didazue txiste konparatiboa. Esan nahi dudana da apustu logikoa dela haren logikaren arabera. Baina nik uste dut ezin dezakegula aukera hau alferrik galdu, eta horrenbestez gure artistentzat eta gure herritarrentzat zer kultura mota nahi dugun zehaztu beharrean gaudela, erantzukizun historiko hori (barka horrela esatea) bete behar dugula iruditzen zait. Horretarako, ezinbestean, zirkulazio zabaleko autobideak behar ditugu, hori uste dut nik behintzat.
56
Antzerkia, gizarte demokratiko baterako
Jesús Cimarro
Laburbilduz: zein da Estatuaren zeregina? Espainiak oso ezaugarri zehatzak dauzka, eta agian gatazka asko konpondu gabe daude oraindik ere. Gatazka horiek guztiak konpondu eta antolamendu berria bilatu behar da, eta hori Diputatuen Kongresuaren zeregina da. Nik ere uste dut Estatuak autobideak jarri behar dituela kulturako jendea haietan barrena ibili ahal izateko. Bestela, oso zaila izango da. Kulturak Espainiako toki guztietara iritsi behar du, eta Espainia oso askotarikoa eta oso aberasgarria da aldi berean. Estatuak behin betiko bermatu beharko luke hori, bere egiturak dauzkan alde on eta alde txar guztiekin. Estatuak zer eginkizun jokatu behar du kulturan? Zer kultura-politika egin eta garatu behar dituzte administrazioek? Zer egin behar du gizarte zibilak, hau da, ekimen pribatuak? Gure dohainak baliatu behar ditugu. Gizarte zibilaren parte gara, eta Espainian gure burua egituratzeko modua aurkitu behar dugu. Eta FAETEDA, besteak beste, horixe egiten ari dela iruditzen zait, gizarte zibila egituratzen alegia. Gutxieneko batzuk ezarri behar dira, guztiontzako zerga-sistema adibidez. Historian lehen aldiz, Espainiako kultura-industria guztia ados jarri da gobernu baten politiken aurka. Antzerkiko, musikako, dantzako, operako, zirkuko jende guztia, kulturako ordezkari guztiak oro har, ados jarri dira BEZ kulturala salatzeko. Une honetan gobernuan dagoen alderdiak BEZ kulturalik ez dagoela dioen arren, egon badago, eta gainera kalte larriak eragin dizkie enpresa eta konpainietako egiturei.
Antzerkia, gizarte demokratiko baterako
57
Jesús Cimarro
Egiturazko zer neurri hartu beharko lirateke sektorean? Abenduaren 20tik aurrera gobernatzen dutenek erantzun beharko diete galdera horiei guztiei. Eta hemen autonomia-erkidego historikoetako alderdiek zeresan handia dutela iruditzen zait, izan ere, Xavierrek oso ongi adierazi duenez, Katalunia eta Euskadi dira kulturan gehien inbertitzen dutenak, eta, horrenbestez, gainerako autonomia-erkidegoei eta Estatuari azaldu behar diete kulturan inbertitzea zenbaterainoko garrantzia duen. Eta horregatik koordinazioa eta lankidetza behar dira. Biak batera. Koordinazioa eta lankidetza udaletako, autonomia-erkidegoetako eta Estatuko administrazioen artean. gobierno catalán de Convergencia i Unió, que bloqueó la institución hasta que
JesĂşs Cimarro
10 de sus 11 miembros dimitimos. De nuevo, se impuso que el propio gobierno de turno fuera quien diera las subvenciones y, por tanto, volviera el trato dirigista sobre los profesionales de la cultura.
58
Antzerkia, gizarte demokratiko baterako
Xavier MarcĂŠ
Orain arte esan dena alde batera utzita, JesĂşsek planteatu duen bezala hitz egiteko beste txanda bat planteatuko dugu jarraian, alderdiek eta, nolabait esateko, mahaiaren alde honetan gaudenok ez ezik, jende gehiagok ere hitz egiteko aukera izan dezan.
Nik pixka bat zehaztu nahi nuke jardunaldi honetan funtsean zer lortu nahi genukeen eta nora iritsi nahi genukeen. Izan ere, horrela zehaztasunean irabaziko genuke, eta nolabait erabakiko genuke, gaur arratsaldean batik bat, zehazkiago zertaz hitz egin nahi genukeen, ahal dela, dekalogoan planteatutako puntu zehatzen inguruan. Guk proposamen bat egin nahi genuke, eta badakit norbaitek esan dezakeela zaila dela, baina nire ustez irtenbide zeharo erosoa da zuentzat guztiontzat, Espainiako esparru demagun instituzionalaren inguruan dauzkagun jarrera desberdinak gorabehera. Guk adostasun batera iritsi nahi genuke, hemen bildu garen alderdiok gure eskari batzuk kontuan har ditzaten. Nire ustez, aintzat hartutako kontzeptua nahikoa irekia da, nahikoa eskuzabala, ondorenean alderdi bakoitzak bere eremura ekartzeko askatasun osoa izango duelako, eta beraz espero dut jardunaldi hau azkenean ongi amaitzea. Jakina, ez gara aldez aurretik ezarritako dokumentu batez ari. Prest gaude gaur arratsaldean nahi duzuenaz eztabaidatzeko, baina eztabaida amaitzerako adostasun orokor bat lortu nahi genuke puntu batzuen inguruan. Jarraian, puntu horiek guztiak betebeharren katalogo batean bilduko lirateke, eta horrela etorkizunean sektore osoak eta alderdi politikoek betebehar horien inguruan eztabaidatzeko aukera izango lukete. Espero dut nire proposamen hau hemendik aurrera eztabaida pixka bat zentratzeko lagungarri izatea. Xavier MarcĂŠ
Antzerkia, gizarte demokratiko baterako
59
60
Antzerkia, gizarte demokratiko baterako
Carlos Troyano. Acepae (Kantabriako Arte Eszenikoen Enpresa Ekoizleen Elkartea)
Kantabria erkidego txikia da, baina Kantabriako jendearentzat hori ez da oztopo izan Estatu espainol osoan kultura-sektorea nola suntsitzen ari den ikusteko, areago kontuan hartuta asko garela kulturatik bizi garenak. Hemen ordezkatuta dauden alderdi guztiei eskatuko nieke Ander irakaslearen azken galderari erantzuteko: nola bizi nahi dugu?
Antzerkia, gizarte demokratiko baterako
61
Carlos Troyano
Negar gehiegi egiten dugula esaten digute, baina nik ez dut uste kultura-sektoreak negarti-fama hori merezi duenik. Kultura-industriak Espainiako industria garrantzitsuenetako bat izan behar du. Azken batean, kulturak eta Espainiak bat egin dute beti, Estatua oro har hartuta zein autonomia-erkidego, eskualde edo herrialde bakoitza bakarka hartuta, berdin zait. Kultura-batasun hori altxor preziatua da ezbairik gabe, eta kanpoan nola aurkeztu asmatu behar dugu. Baina nik alderdiei eskatu nahi nieke dekalogo hau betebehar bat dela pentsatzeko, eta ez beharrean dagoen sektore baten eskaera. Izan ere, diru
Carlos Troyano
asko ematen duen industria da gurea, eta sortzaileak garelako konplexua gainetik kendu beharko genukeela iruditzen zait. Sortzaileak gara noski, eta sortzaileak garelako sortu dugu kultura-ondare bat. Baina gainera industria izan behar dugu. Eta industria izateko, botere publikoen babesa behar dugu. Herri honetan oraindik inork ez duelako planteatu kulturak herri honetako industria-aktibo nagusietako bat izan beharko lukeela.
62
Antzerkia, gizarte demokratiko baterako
Marta Rivera
‌Eta horri lehenbailehen heldu beharko genioke. Nola ikusten dituzte herritarrek kultura-industriak? Artista bat aipatzen duzu eta berehala esaten dizute “hori bekainarena daâ€?, edo diru-laguntzarena edo dena delakoa. Eta ahalegindu behar dugu norbaitek sortzaile bat hizpide hartzen duenean, eta nik nahiago sortzailea esatea artista esatea baino, jendeak batez ere langile bat ikus dezan. Eta jakina, kultura-industria aipatzean jendeak ez dezala pentsa kulturako jendea diru-laguntzetatik bizi dela, baizik eta lana ematen dugula, diru-sarrerak sortzen ditugula, BEZa sorrarazten dugula eta Espainiaren funtzionamendurako beharrezkoak garela. Zoritxarrez ikuspegi hori ez dago indarrean une honetan. Hau da, sortzailearekiko eta kultura-industriarekiko errespetua sektorearen barruan nabari da soilik. Pribilegiatu gutxi batzuk baino ez dira nabarmentzen, beste galaxia batean bizi diren intelektualak, Vargas Llosa batek eta argitaletxe txiki baterako jardunez 500 ale baino saltzen ez duen idazleak tratu bera merezi arren. Hor ere hezkuntza- eta kontzientziazio-lana egin beharko genuke, ikuspegi hori aldatzea garrantzitsua delako.
Marta Rivera
Antzerkia, gizarte demokratiko baterako
63
Jesús Cimarro
Zer garen sinetsi behar dugulako. Espainiako kultura-industria Barne Produktu Gordinaren laugarren diru-sarrera iturria da. Askotan kultura-industrian gabiltzanok ez gara horretaz jabetzen. Lehengo egunean zera esan zidaten: - “kulturako jendea beti eske eta eske ari zarete”. Nik, harri eta zur, zera erantzun nien - “bankuak baino gutxiago ordea”. Espainian azken urteetan norbaitek diru-laguntzarik jaso badu, bankuak izan direlako, erreskatearen bitartez. Eta norbaitek, politikari batek edo ogasun-ministro batek leporatu al die bankuei eske eta eske aritzea? Rato jaunari esan al diote eske eta eske ari dela?, Caixa Catalunyakoei esan al diete eske eta eske ari direla? Espainian interbenitutako aurrezki-kutxetako jabeei eske eta eske aritzea leporatu zaie? Erakunde horietako langileekin zikin jokatu al da? Automobilaren industriari leporatu al diote eske eta eske aritzea, gobernu honek, eta ni pozten naiz, azken 4 urteetan 1000 milioi eurotik gora haren esku jarri duelako hondamenditik salbatzeko, Renove planaren bitartez? Administrazioak premian dagoen edozein industriari lagundu behar diolako. Estatuaren eginkizunetako bat da. Eta une honetan, alderdi politikoek eta gobernuek oro har, kultura-industria aintzat hartu beharko lukete. Hala beharko luke, baina zoritxarrez ez da horrela izaten ari. Hemen zeregin pedagogiko bat dago, eta guztion lana da hori. Kulturan dihardugunok ahalegindu behar dugu gobernatzen ari direnek gure irizpideak kontuan har ditzaten, gure lanean jardun ahal izateko tresnak gure eskura jarriz.
Jesús Cimarro
Nik alderdi berrien alde egin nahi dut, agian eredu bat ezartzen ari direlako, denbora gehiago daramaten alderdiak behartuz. Pizgarri moduko bat osatzen dute eta egoera astintzen ari dira nolabait, Podemos eta Ciudadanos biak ere lanean ari direlako, bakoitza berean, eta ildo horretan ni beste sentsibilitate bat ikusten ari naiz kulturaren gaiekiko.
64
Antzerkia, gizarte demokratiko baterako
MarĂa LĂłpez. Ares (Aragoiko Arte Eszenikoen Enpresen Elkartea
Kaixo, egun on, nik batetik Katalunia eta Euskadi zoriondu nahi nituzke, ondoen egituratu diren eta arte eszenikoetara diru gehien bideratzen duten erkidegoak direlako. Bi alderdi nazionalisten ahotik entzundakoek kezkatu egin didate, ordea, zuen erkidegoen benetako inplikazioa behar-beharrezkoa dugula uste dudalako. Lehenik eta behin elkartasunak hori eskatzen duelako, baina horrez gain, hemen gaur hitz egiten ari garelako ez bakarrik erkidego bakoitzak egiten behar dituen legeez, gure konpainia eta enpresa guztiak eraginpean hartzen dituen merkatu komunaz ere argi gara.
Antzerkia, gizarte demokratiko baterako
65
MarĂa LĂłpez
Nire ustez Euskadiko, Kataluniako, Aragoiko eta beste autonomia-erkidegoetako konpainien merkatu naturala Espainia da, eta horregatik merkatu hori ahalik eta ondoen egituratzea komeni zaie, antzokietatik urrunen dauden hiriak kalitatez, profesionaltasunez eta etengabe aritzea komeni zaigu guztioi, konpainia horiek guztiek jira-biran etengabe jarraitzeko aukera izan dezaten. Ikuspegi horretatik nik uste hobe
zenuketela horretan inplikatzea, erkidego baten mugetatik haratago doan kontua dela uste dudalako.
MarĂa LĂłpez
Sektore bat estatu-mailan egituratzea proposatzen ari gara, eta guzti-guztiontzat mesedegarria izango dela iruditzen zait, ezaugarri eta helburu desberdinak izan arren, nazionalistak izan edo ez. Ikuspegi horretatik iruditzen zait elkarlanean jarraitu beharko genukeela, bakoitzak helburu desberdinak izan arren. Agian ez estatu-ikuspegi batetik, hipotesi hori gogoko ez badugu, baina bai merkatu komuneko ikuspegi bati jarraiki.
66
Antzerkia, gizarte demokratiko baterako
Antonio Saura. Murcia A Escena
Antzerkia, gizarte demokratiko baterako
67
Antonio Saura
Murtziatik, probintzia bakarreko erkidego eder-eder honetatik esango dizuet abenduaren 21etik aurrera, arte eszenikoen eta oro har kulturaren sektorea osatzen dugunon erronka nagusia lana, lana eta lana izango dela, estatu-mailako legeeta zerga-esparru bat lortzeko, eta, horri jarraiki, berehala ekiteko plan bat ezartzeko, alderdi politikoekin eta eskualde eta autonomia-erkidegoetako administrazioekin koordinatuta eta elkarlanean, esperientziak eta sentsibilitate nazional desberdinak partekatzeko, eta ildo horretan, azkenaldian gertatu diren gauza batzuk ez errepikatzeko, adibidez, 2010. urtetik Murtzian arte eszenikoetarako aurrekontua 0â‚Ź izatea. Jadanik ez dakigu eszenarako aurrekontua edukitzea zer den, eskualdeko gobernuak ez du ezer jakin nahi erantzukizun horrekin. Eta benetan gustatuko litzaiguke Kataluniako eta Euskadiko gobernuen esperientziak partekatzea, gure gobernuari gauzak nola egin behar diren esan ahal izateko, eta horretarako estatuko koordinazioa eta lankidetza behar dugu. Ezinbestean.
Pablo Iglesias
Funtsezko zenbait gauza finkatu nahi nituzke.
Lehenik eta behin, dokumentu bat landu eta oinarritzat hartzeari dagokionez, gure kasuan etorkizunera itzultzea bezala litzateke, jada guk hori egin dugulako eta gure programan jasota dagoelako. Hau da, kasu honetan ez dago inolako arazorik. Carlosek eta Jesusek aipatu duzuena ere funtsezkoa iruditzen zait. Hau da, politikarien eta kulturaren arteko harremanak zeharo eraldatu beharra dagoela iruditzen zait, hemendik aurrera beste jokabide batzuk erakusteko. Eta horrek esan nahi du politikariek hemendik aurrera, orain artean ez bezala, kultura aintzat hartu beharko dutela. Kultura betidanik osagarri bat izan da, konpainiako osagarri bat alegia, xede kosmetikoetarako erabiltzen zena, beste xede batzuetarako bitarteko bat, baina ez xede bat berez.
Pablo Iglesias
Zer esan nahi du kultura aintzat hartzeak? Gauza asko. Eta hainbat gauzaren artean nik bi aipatuko ditut. Batetik, kulturak nola funtzionatu behar duen dakien jendea –hau da, zuek eta gainerako profesionalak– kontuan hartzea, kultura sortzen dutenak eta egunero-egunero kulturaren funtzionamenduaz arduratzen direnak aintzat hartzea alegia. Alegia, ez ditzagun kultura-tramankuluak eraiki kulturaren jendeari bizkarra emanez, kulturaren jendearekin baizik. Areago esango nuke, kulturaren jendea babesten duten politikariek atzean kokatu behar dute, ez aurrean. Eta adabakiak jartzeko joera ere baztertu beharko litzateke. Askotan ematen du kulturarako hartzen diren neurriak gutxiegi direla, minbiziak jota dagoen gaixoari tiritak jartzen hasiko bagina bezala. Nire ustez, zuek dokumentuan ederki asko planteatu duenez, azterketa bat egin beharko litzateke, diagnostiko bat ezarri, eta planak egiten badira plan horiek aurrera eraman, horixe delako esku artean daukagun arazo larriena. Batzuetan zeharo txundituta geratzen gara plan orokorra irakurtzean: ostia, bikaina benetan!, baina zertarako balio du plan orokor batek helburuetan geratzen bada? Hainbat plan estrategiko eta plan orokor abiapuntuan geratzen dira, eta joera hori 68
Antzerkia, gizarte demokratiko baterako
aldatu behar da. Guk plan eragileak esatea nahiago dugu. Plan bat egiten dugunean ez dugu helburuak jartzera mugatu behar, helburu horiek lortzeko bitartekoak zein diren zehaztu behar dugu beste ezer baino lehen, eta, jarraian, helburu horiek denboraldi jakin batean lortu ote diren ebaluatu. Bestela, plana eraldatzeko neurriak ezarri behar dira, plana aurrera eramateko. Besterik gabe idazteak ez du inolako zentzurik. Ez dago zertan adabakiak jarri, kulturan sistematikoki esku hartzeko modua bilatu behar da, guztiontzako baliagarria den sistema bat nola ezar daitekeen ikusi. Ongi iruditzen zait lankidetzaren ideia errepikatzea, eskualde desberdinen artean eta kultura-sektore desberdinen artean lankidetzan aritu beharra gogora ekartzea. Programa landu ahala konturatu gara kultura-sektorea oso aberatsa dela. Eta antzerkiko jendea, liburu-egileekin, bideojoko-egileekin eta abarrekin hitz egitean oso sinergia positiboak sortzen direla. Baina lehenik eta behin gauzak bere onera ekarri behar dira, eta, batzuetan, kultura-sektore desberdinen arteko gatazkak konpondu, arte eszenikoetan sektore batek baino gehiagok hartzen dutelako parte.
Pablo Iglesias
Antzerkia, gizarte demokratiko baterako
69
70
Antzerkia, gizarte demokratiko baterako
Pilar Lรณpez. Eskena (Euskadiko Ekoizle Eszenikoen Elkartea)
Mahai honen inguruan eserita gaude eztabaidan buru-belarri murgilduta, eta hori bakarrik nahikoa adierazgarria da niretzat, iraganaz bestelako etorkizun bat eraiki eta itxuratzeko ahalmena badugula ematen duelako aditzera. Ni Vitoria-Gasteiztik nator. Aurreko legegintzaldian ez dugu eduki ez hezkuntza-sailik eta kultura-sailik, hezkuntzarako eta kulturarako eskubideak Konstituzioan zein Giza Eskubideen Gutunean jasota dauden arren.
Lerro gorri batzuk ezin daitezke zeharkatu, proiektu estrategikoak direlako eta ez Antzerkia, gizarte demokratiko baterako
71
Pilar Lรณpez
Herritarroi eskubide horiek ukatu zaizkigu, baita Murtziako, Gaztela-Mantxako edo beste hainbat tokitako herritarrei ere. Niretzat garrantzitsuena zera da, klase politikoaren, sektore profesionalaren eta gizarte zibilaren artean benetako itun sendo bat egiten badugu, benetako berme demokratikoa ezarriko dugula, etorkizunean horrelakorik beste behin gerta ez dadin saihesteko.
alderdi bateko edo besteko proiektuak. Aurrera eginez heldu nahi duen gizarte baten proiektuak dira, eta lerro horiek ezin daitezke zeharkatu, .gobernuan edozein egonik ere. Ez gaude jada autonomia-erkidegoko edo estatuko esparru batean, eta legegintza-esparru juridiko zabalago bat hartu behar dugu aintzat: Europar Batasuna. Sarri askotan ahaztu egiten dugu nazioartekotzeko bidean aurrera egiteko, besteak beste, pizgarriak sustatu behar ditugula, gure eragileek Europako proiektuetan parte har dezaten, beste herrialde batzuetan gertatzen den bezala, proiektu askoren finantziazioaren % 60 etor litekeelako, hain zuzen, Europa Sortzailearen edo Europako beste hainbat proiekturen haritik.
Pilar Lรณpez
Europar Batasunetik kanpo gaude, eta horregatik premiazkoa da lehenbailehen hainbat neurri politiko hartzea Europako Erkidegoan presentzia izateko eskubide osoarekin, baita finantziazio-maila horietan ere.
72
Antzerkia, gizarte demokratiko baterako
Ángels Ponsa
Eskerrik asko zorionak emateagatik, Maria, guretzat beste bultzada bat da. Izan ere, gu ezin gaitezke oraindik oso kontent egon, eta sektoreko jendeari galdetuz gero seguru haiek ere aldarrikapen-zerrenda luzea izango dutela, oraindik, nolabait esateko, bultzada baten beharrean dagoena. Jakina denez, Katalunian kulturaren alorreko eskumenen jabe gara, baina horrek ez du esan nahi lankidetza-proiektu batean lanean jarraitzeko borondaterik ez dugunik, ezta Estatuko kultura-politikan inplikatzeko asmorik ez dugunik ere. Une honetan gure lerro politikoak beste norabide bat hartu du, hori ukaezina da, baina auzo herriak gara nolanahi ere, zer partekatu asko daukagunak. Horrenbestez, Kataluniako merkatuaren ostean Espainiako merkatua da gure kultura-sektorearen jomuga nagusia. Zentzu horretan gu erabat prest gaude, eta kulturan eta beste zenbait alorretan jarrera hori behin eta berriz erakutsi dugula iruditzen zait. Orain hemen gertatu dena zera da, lehen Jesúsek esan duen moduan, “politikarik ezak” batu egin gaituela, eta mahai honen inguruan bildu gara arduradun nagusia falta den arren, eta hori argi eta garbi esan behar da. Eta esan behar da, halaber, azken urteetan kultura-basamortua izan dugula gurean.
Kataluniako Parlamentuko hiru diputatu Diputatuen Kongresura etorri ginen kulturaren BEZa defendatzera, sektoreko jendearekin hainbat bileretan sortutako Antzerkia, gizarte demokratiko baterako
73
Ángels Ponsa
Lehengo egunean, Madrilen, hemen bilduta gaudenetako batzuk beste bilera batean egon ginen, Egile eta Editoreen Elkarteak deitutako bileran hain zuzen, eta hor ere basamorturik basamortuena aurkitu genuen. Ez baitugu solaskiderik eduki. Guk, oraindik Convergencia y Unió gisa, Mezenasgoaren eta Babesletzaren Legea proposatu genuen Diputatuen Kongresuan legegintzaldiaren hasieran, eta aipatzekoa da lege hori, Kataluniako kultura-sektore osoarekin landu bagenuen ere, beste eremu batera zabal litekeela erraz askoan, beste hainbaten ekarpenak jasota. Proposamen hori oinarritzat har zitekeen, eta ondoren hobetu eta pluralago bihurtu. Baina oraindik nonbait zokoratuta dago, antza, legegintzaldiaren erdian berriz ere aurkeztu genuenean ere ez zelako aintzat hartu. Azken proposamena izan da artistaren estatuturako neurri-proposamena aurkeztea, baina hori ere ez. Ezer ere ez.
arrazoi ugariak azalduz. Izan ere, kulturako sektore guztiek frogatu zutenez, BEZaren igoera benetako hondamendia izan da. Gure alderdiak ez dio inoiz lankidetzari uko egin. Guk lankidetzan aritu behar dugu, hori argi dago, eta are argiago mundu global honetan. Planteatzen dizkiguten gaietan lankidetzan jardun behar dugu, Mezenasgoaren Legea izan, BEZa izan, Artistaren Estatutua izan‌ Dauzkagun eskumenak errespetatzea eskatzen dugu soilik, eskumen horiek mantentzeko eta zabaltzeko asmo sendoa dugulako. Eta horretan aurrera egin eta beste ikuspegi batetik hitz egin arren, guk asmo horri eutsi egingo diogu, hau da, sektore guztiekin lankidetzan arituko gara, eta kasu honetan kultura-sektorearekin.
Ă ngels Ponsa
74
Antzerkia, gizarte demokratiko baterako
Ricardo Del Castillo. Replica (Kanarietako Arte Eszenikoen Enpresen Elkartea)
Ni Kanarietatik nator, eta lehenik eta behin azpimarratu nahi nuke kanariarrok benetan zorionekoak garela politikari bikain bat dugulako, JosĂŠ Manuel Soria jauna. Buru-argitasun horren adierazgarri esango dut orain hiru urte kultura-aurrekontuak % 60 murriztu izanaren inguruan galdetu ziotenean, zera erantzun zuela, kulturaren kontu hori artisten kontua zela, artisten gozamenerako baino ez zuela balio eta hainbesteko garrantzirik ere ez zuela.
Antzerkia, gizarte demokratiko baterako
75
Ricardo Del Castillo
JosĂŠ Manuel Soria jaunak CoaliciĂłn Canaria alderdiarekin gobernatzen zuen orduan, eta alderdi horrek PSOErekin gobernatzen du orain, lehen ere gertatu zen bezala. Eta hori aipatu nahi izan dut herritarren aurrean pedagogiaz jardun behar dugula azaltzeko. Alderdietako kideak ere herritarrak dira. Agian PPko norbait etorri izan balitz guztiz bat egongo litzateke gure planteamenduarekin; denok ados, primeran!!!. Ordezkari politikoek beren alderdiak kulturaren garrantziaz konbentzitzea zailagoa da ordea. Udaletan beti
borrokan ikusten ditut adostasunetara iristeko. Hirigintza-kontuengatik borroka egiten dute, Ogasun-kontuengatik eta abar, baina sekulan ere ez kulturarekin zerikusia duen zerbait dela-eta.
Ricardo Del Castillo
Orain urte batzuk, urte dezente, espero dut harrezkero gauzak aldatu izana, kultura-zinegotziei buruzko inkesta bat argitaratu zen, eta % 20 analfabeto funtzionalak ziren. Antza, ergelenak hautatu zituzten zeregin horretarako. Eta zuek, zuen alderdietako kultura-arduradun politikoak zareten heinean, joera hori aldatu behar zenukete. Guk ere halaxe jokatuko dugu gure alorrean.
76
Antzerkia, gizarte demokratiko baterako
Joan Francesc
Nire ustez ezin daiteke orokortu, nik eskuzabaltasun pixka bat eskatuko nuke bakarrik. Politikariok beti kulturaren aurka egon garela esatea ere‌ Ziurrenik askok hutsegiteak egin ditugu gure kudeaketan, baina beste batzuk hor egon gara beti, elkarrizketa, negoziazioa eta metodologia erabiliz lanean, eta orain ere hemen gaude mahai honetan eserita; eta beste hainbat pertsonak, eta ez naiz nitaz ari, kultura-politikak garatu dituzte, kritikagarriak jakina, baina ez, inondik inora, kulturaren kontra.
PSCk eztabaida bultzatu eta sustatuko du estatuko (edo dena delako) Parlamentuan, baita dagozkion organoetan ere, Kulturaren Estatu Kontseiluan eta abar, baldin eta guk proposatzen duguna aurrera eramateko aukera badugu. Eta udal-elkarteei eztabaida horretan parte hartzeko aukera ere eman nahi diegu. Alabaina, Sailburuen Sektore Konferentzia sortu da jada, eta beraz ez dugu premiarik ikusten.
Joan Francesc
Antzerkia, gizarte demokratiko baterako
77
Joseba Agirretxea Ezin daiteke esan ‘banago eta batzuetan ez nago’. Ez: edo bazaude edo ez zaude. Zentzu horretan, nire ustez kontuan hartu beharko genuke kultura hizpide hartzen dugunean, denontzat kultura gauza bera baldin bada –ez dakit zenbateraino–, kultura-industriak ere dauzkagula gogoan. Zertaz ari gara, kulturarekin diru asko irabazten duten industriez edota laguntza publikorik gabe aurrera egiteko modurik ez dutenez? Eta egiten diren planteamenduek, eta orain dekalogoaz ari naiz, denetarako balio al dute? Norentzat balio dute, laguntza publikorik gabe beren proiektuak gauzatzeko modurik ez duten sortzaileentzat, edo, laguntza publikorik gabe ere ekimena aurrera eramateko gauza direnentzat? Ez baitakit arreta non jarri behar dugun. Hainbat gauza argitu behar dira, batetik diru-laguntzak dauzkagulako, eta, bestetik, bestelako planteamenduak, sormen-lanak aurrera eraman ahal izateko laguntzak, zerga-neurriak eta abar. Hortaz, nori laguntza eman eta nori ez bereizi beharko da, zergatik batzuei bai eta beste batzuei ez… Eztabaida oso interesgarria da zalantzarik gabe, eta hemen gauden guztiok pentsatzen dugu kultura-politika jakin batzuek behar-beharrezkoa dutela babes publikoa, berez garatu ezin daitezkeelako; kultura edo kultura-produktuak zer diren zehaztean guztiok bat ote gatozen argitu behar genuke ordea.
Joseba Agirretxea
Nik ez dut galdera horren erantzun osoa, eta benetan gustatuko litzaidake norbaitek azaltzea.
78
Antzerkia, gizarte demokratiko baterako
Carlos MorĂĄn. (La Red)
Antzerkia, gizarte demokratiko baterako
79
Carlos MorĂĄn
Zuen baimenarekin, Antzokien Espainiako Sarearen izenean hitz egingo dut. JosĂŠ Pablok, Sareko presidenteak, atzo deitu zidan, gaur hona etorri ezin zitekeela esateko. Bere ordez etortzeko eskatu zidan jarraian, eta ni pozarren etorri naiz benetan. Sarearen izenean hitz egingo dudanez, sareko kide guztiok oro har zer pentsatzen dugun laburbiltzen ahaleginduko naiz nolabait. Lehenik eta behin, dekalogoan planteatutakoa argitu beharko litzateke. Eta guk emanaldi publikoen kudeaketa-ikuspegi batetik heldu nahi genioke. Guk bat egiten dugu planteamenduarekin, eta gainera ezin liteke bestela izan kultura-sektorearen arazoetako asko hartzen dituelako aintzat, baina guk beste zenbait gauza erantsiko genituzke kultura-eskubideekin zerikusia duten balioei loturik, publikoaren ikuspegitik guretzat gai horiek garrantzi berezia dutelako. Ez hainbeste kultura-industriaren edo ekoizpen eszenikoaren ikuspegitik, baina hori ikusteko eta partekatzeko ere aukera badugu. Azken batean, kultura-alorrean konplexutasuna administrazio-saretik ku-
deatu behar da, eskumenak banatuz eta abar, hemen planteatu duguna eta beste hainbat gauza aintzat hartuta. Dena oso korapilatsua da. Eta egia da lehen korapilatsua izan dela, orain ere hala dela eta etorkizunean ere hala izango dela. Berez korapilatsua delako. Nolanahi ere, gai jakin batzuei lehenbailehen heldu beharra berria da, eta guztiok bat etorri gara horretan, FAETEDA, sortzaile eta ekoizleen eta abarren sektore pribatuaren ordezkaria den heinean, baina baita eremu publikoa ere. Europa osoan barrena ibili gara, eta ohartu gara beste herrialde batzuetan konponbide egokiak aurkitu dituztela arazo jakin batzuetarako, gurean baino finago ibili dira behintzat. Manifestu bat ere landu genuen, eta 2012an dekalogo bat idatzi genuen, arte eszenikoek dauzkaten arazoetako batzuk konpontzeko inflexio-puntu batzuk jasota.
Carlos MorĂĄn
Gaur eta hemen, arte eszenikoen eremuan parte hartzen ari garen sektore guztiok argi eta garbi esan behar dugu arazo horiei heltzea premiazkoa dela. Beste zenbait arazo ere konpondu behar dira, baina hizpide ditugun horiei eta lehenagotik planteatu diren beste batzuei lehentasuna eman behar zaie. Eta politikatik heldu behar zaie, adostasunera iristeko eta beharrezko akordioak lortzeko asmoarekin. MarcĂŠk aipatu duenez, autobideak eraiki behar dira, Europako beste herrialde batzuetan bezala. Kopia ezazue eredua! Ongi kopiatzeak merezi duelako benetan; kopia ezazue landerrak edo oso askotariko eskumen-erregulazioak dauzkaten herrialde konplexuen eredua, hala eta guztiz ere arazo horiek primeran, edo gu baino hobeto behintzat, konpontzen badakitelako. Kopia ezazue eredu hori, mesedez, berandu baino lehen!
80
Antzerkia, gizarte demokratiko baterako
Marta Torres. Escenocam (Gaztela-Mantxako Arte Eszenikoen Konpainia Profesionalen Elkartea
FAETEDAn oso errealitate desberdinak, oso sentsibilitate desberdinak eta oso ideologia desberdinak biltzen garela azpimarratu nahi nuke. Norbait kezkatuta badabil proposamen horien jomugan nor egon daitekeen ez duelako garbi ikusten, egon dadila lasai, FAETEDAn errealitate asko eta oso desberdinak biltzen direlako, oso enpresa txikiak baina baita Estatu osoko enpresa handienak ere. Eta nik hemen azpimarratu nahi nuke gure proposamenekin konponbide orokor bat bilatzen ari garela enpresa guztietarako.
Antzerkia, gizarte demokratiko baterako
81
Marta Torres
Eta azpimarratu nahi dut, halaber, premiak atzematea eta hain korapilatsua den errealitate baterako proposamenak zehaztea ere ez dela lan erraza. Hortaz, aurrez aurre daukagun konplexutasunaz jabetzen gara. Baina ez dugu inondik inora amore eman nahi, uste osoa dugulako gu konplexutasuna gainditu eta proposamena egiteko gauza izan garen bezala, ondoren etorriko direnek ere asmatu egingo dutela, eta beraz arazoen konponbideak bilatzeko modua aurkituko dutela.
Xavier MarcĂŠ Politikak kultura guztiz baztertu du, ahanzturara kondenatuta, eta ahanztura horren aurkako borrokan murgilduta gaude; inork esamolde hori gogoko ez badu, barka nazala. Ez da Espainiako arazo bat, Europa osoko arazoa da. Eta sektorean dihardugunok ezin dezakegu arazo hori alde batera utzi, ezta, jakina, politikariek ere. Baina onartu beharrean gaude, oro har, kulturan jardun duten politikariek ez dutela zerikusirik politika orokorrean diharduten politikariekin, eta arrazoiak nabariak dira.
Xavier MarcĂŠ
Zentzuzko zerbait esaten ari garela iruditzen zait, sektorearen interesak ere hizpide hartuta. Hori ezkutatzeak ez luke inolako zentzurik izango. Baina gogoan hartu guk dekalogo bat planteatzen dugunean ez dugula esan nahi erantzukizuna edo erantzunkidetasuna saihestu behar denik. Antzokien Plan Nazionalaren ondorioz, Espainian politika jakin batzuei bultzada handia eman zitzaien hainbat udalerritan gune eszenikoak ezartzeko. Guk kudeaketa-plan xume bat nahi dugu, edonork ezagutzeko modukoa, ez programazioari buruzkoa, erabili beharreko irizpideei buruzkoa baizik, irisgarritasuna eta kontratazioa errazteko, sektorearekin harremanetan jartzeko, ikuslegoei erantzuteko irizpideei buruzkoa, zehazkiago esateko. Hori ez da gure erantzukizuna, legearena baizik. Jakina, zuek, ikastetxe publikoetako arduradunek garatu behar duzu plana, horretaz beste inork baino gehiago dakizuelako. Guk plan bat izatea nahi dugu, besterik ez. Onartuko duzue une honetan gai horrek indarra galdu duela zoritxarrez, eta gauzak horrela ez da erraza Espainiako antzokietan eredu komun bat aurkitzea. Jakina guk zerga-sistema bat eduki nahi dugu, eta zerga-sistema hori erkidego guztietan abian jarri nahi genuke. Hortik aurrera, erkidego baten eskumenek esparru komuna gainditzeko bide ematen badute, erkidego bakoitzak betebehar, eskubide eta ahalmen hori betetzeko ardura har dezake bere gain, eta guri primeran iruditzen zaigu. Noski baietz. Hemen planteatu nahi dugun gutxienekoen akordioa ez da antzerkiaren kultura-politika bat, oinarrizko akordio bat baino ez dugu ezarri nahi, eta eraginpeko alderdiei erantzukizunez jokatzeko eskatu nahi diegu horrela, eragiten diena garatu dezaten eta ahal dutenean zabaldu dezaten. Hemen lehenago erabili den esapide bat erabiliz, lerro gorri batzuk dira, eta behin 82
Antzerkia, gizarte demokratiko baterako
lerroa zeharkatuta basamortu batean sartuko ginateke, edo, okerrago oraindik, eremu zingiratsu oso arriskutsu batean. Gutxienez zazpi puntutan denok bat gatozela uste dut, eta zuek lehen iritzi horrekin bat zatoztela eman duzue aditzera. Lehenik eta behin, kulturaren BEZak ezin dezake 21eko tasa lotsagarrian jarraitu, horretan denok ados gaude. Kulturaren BEZak tasa murriztu batean egon beharko luke, eta tasa hipermurriztu bateraino eramaten ere ahalegindu beharko genuke; nolanahi ere, oraingoz onar dezagun murriztua, horretan adostasuna erabatekoa delako. Denok ados gaude horretan. Agian denok ados gaude, halaber, kontuan hartu beharreko proposamenak gizartearen interes bereziaren ondorioz etorri behar duela, balio erantsia sortzeko ahalmena eduki behar duela, gizarte berriak egituratzeko garrantzia eduki behar duela, eta gainera, nahi baduzue, Katalunia marka, Euskadi marka edo Espainia marka –berdin zait– sortzeko duen inpaktua ere aintzat hartzekoa dela, baita une honetan nazioarteko lehiakortasunean duen garrantzia ere, kontsumo-produktuen benetako ekoizpenaz gain balio erantsia eta ukiezinak ere aintzat hartuta‌. Ados gaude, berriro diot, agian pentsatzea komeniko litzaigukeela, eta ez dut esan nahi gai horri berehala heldu behar zaionik; nolanahi ere, kulturan bildutako zergak kulturari itzuli beharko litzaizkiokeela iruditzen zait. Arrazoizkoa dela uste dut. Edozein kasutan, proposamena ez da gurea, gure proposamenetik haratago joango litzateke nolabait. Baina norbaitek mahaigaineratu izana eskertzekoa da benetan. Ni BEZa adostu beharraz ari nintzen.
Mezenasgoaren lege bat indarrean jarri beharko genuke, irabazi-asmorik gabeko erakunde eta elkarteei ez ezik, Espainiako kultura-enpresei ere eragingo liekeena.
Antzerkia, gizarte demokratiko baterako
83
Xavier MarcĂŠ
Bigarren adostasunaz hitz egingo dut jarraian. Denok esan duzuenez, sektorearen profesionaltasuna arautu beharko litzateke, oro har Artistaren Estatutua esaten diogunaren inguruan. Horrek aktoreak, aktoresak eta zuzendariak hartzen ditu eraginpean, baina beste hainbat profesional ere bai. Sektoreko profesional guztiei eragiten die. Esparru juridiko berria sortu beharko litzateke, adierazpen eszeniko berriei enpresa gisa jarduteko bidea ez oztopatzeko. Hau da, nolabait esateko, esparru juridiko berri bat eduki beharko genuke, ekonomia sozialaren alorrean gure ustetan, errealitate berriak enpresa gisa jardutera ez behartzeko, agian horrek desarautzea, arau-faltsutzea eta abar ekarriko lukeelako berekin. Haiek guztiz errugabeak dira gainera, guk bete ezin dezaketen zerbaitera behartzen ditugulako.
Horretan ere denok ados gaude. Gutxieneko adostasun batera iritsi behar dugu, halaber, azpiegitura publikoak azpiegitura publiko horietarako edukiak ekoizten dituen sektorearen zerbitzuan jartzeko, eta horretan ere ados gaude, oker ez banago. Erakunde arteko lankidetzarako proiektu bat ere indarrean jarri behar genukeela iruditzen zait. Eta lankidetza diodanean gure arte eszenikoak nazioartekotzeaz ari naiz. Eta horretan ere ados jarri beharko genuke gutxieneko akordio batzuk ezartzeko, Espainiako edozein tokitan galarazteko arte eszenikoen azpisektoreak edo kulturaren beste azpisektore batek aurrekontu publikotik zero euro jasotzea. Gutxieneko puntu horiei buruzko adostasunak aukera eman beharko liguke gaur arratsaldeko bilera asmo sendo batekin amaitzeko: gure sektoreari eta iritzi publikoari jakinarazi eta ulertarazi behar diegu gauzak goitik behera aldatzeko prest gaudela.
Xavier MarcĂŠ
badugu. Azken batean, kultura-alorrean konplexutasuna administrazio-saretik kudeatu behar da, eskumenak banatuz eta
84
Antzerkia, gizarte demokratiko baterako
BILBOKO AKORDIOA Bilbon, 2015. urteko azaroaren 12an bilduta, jarraian zerrendatzen diren alderdi politikoen kultura arduradunak FAETEDAk, Estatuko Antzerki Enpresen Elkarteen Federazioa, ordezkatzen dituen arte eszenikoen enpresen elkarteekin bilduta,
Bilbon 2015eko azaroaren 12an bildurik, bertaratutako alderdi politikoek, (Alfabeto-ordenaz): Joseba Agirretxea Urresti, EAJ/PNV. Iban García del Blanco, PSOE. Pablo Iglesias Simón, PODEMOS. Joan Francesc Marco Conchillo, PSC. Ángels Ponsa Roca, CDC (Convergencia Democrática de Catalunya, Democràcia i Llibertat). Marta Rivera de la Cruz, CIUDADANOS, jaun-andreek ordezkatuta, honako hau erabaki dute: Antzerki eta Dantza Enpresa Elkarteen Estatuko Federazioaren esparruan (FAETEDA) bildutako antzerki-enpresen Elkarteen ordezkariekin batera landutako honako proposamen hauek kontuan hartzea. 1. Espainiako Estatuaren lurralde bateratuko jarduera profesional eszenikoaren errealitatera egokituko den esparru bat egitea eduki eszenikoen sorrera, ekoizpena, banaketa eta erakusketa garatzeko. Akordio honek Erkidego eta Tokiko Administrazio guztien egungo eskumen-eredua errespetatu behar du ezinbestean, eta ez du aldatuko erkidego eta administrazio horiek beren kultura-politikak sortzeko duten gaitasuna. 2. Arte eszenikoen sektorearen hainbat agenteren erantzukizunari eta Espainiako Estatuaren Administrazioetan ordezkaritza duten indar politikoei eragiten dien esparru hori honako honetan zehazten da: a. Artistaren Estatutu bat aztertzea eta egitea, kontzeptu horretan sektoreko profesional guztien problematika orokorra sartuz. b. Enpresa-eredu orokorrean nekez txerta daitezkeen esperientzia artistikoak Antzerkia, gizarte demokratiko baterako
85
garatzea ahalbidetuko duen arte eszenikoetarako esparru juridiko espezifikoa egitea. c. Arte eszenikoetarako fiskalitate espezifikoko proiektu bat, BEZa tasa murriztura berehala jaistea, Eurogune osoarekin elkartuko den etorkizuneko tasa aztertzea eta kultura-produkzioa eta kultura-kontsumoa sustatzeko zerga-arinketen politika bilduko dituena. d. Arte eszenikoen sektorearen benetako iraunkortasun-aukerak areagotuko dituen Mezenasgoari buruzko Legea garatzea. e. Guztiok onartzeko gutxieneko irizpideak dituen akordio bat azpiegitura eszeniko publikoak garatzeko. f. Autonomia-erkidegoen arteko lankidetza-akordio bat gure produkzio eszenikoak nazioartean sustatzeko eta proiektatzeko. g. Akordio bat bultzatzea autonomia-erkidego guztietan 0,5 euroko gutxieneko aurrekontu-zuzkidura izateko biztanle eta urte bakoitzeko, eta zuzkidura hori eduki eszenikoen produkzio pribatuan inbertsioa egitera bideratzea. Proposamen horiek kontuan hartzeak eskatzen du akordio hau sinatzen duten alderdiek beren erabaki-organoetara eramatea proposamen horiek, eta onartzen badira, alderdi horien gobernu-programen zati izatea, eta horrenbestez, legebiltzarreko kultura-eztabaidetan izango dituzten jarrera politikoen zati izatea.
86
Antzerkia, gizarte demokratiko baterako
HAUTESKUNDE-PROGRAMAK: Parte Hartzera Behartuak.
Jakina da hauteskunde-programak aztertzea espekulazioaren eremuan sartzea dela. Programak aurkezten dituzten alderdi gehienek ez dute gobernu-esperientziarik, eta beraz, beren proposamenek betearazi ahal izateko zeharkatu beharko duten alanbike juridiko-administratiboa alde batera uzten dute programak idazterakoan. Era berean, inork ez daki zer eszenatoki ekonomikotan eta zer indar-korrelaziorekin gauzatu beharko diren proposamen horiek hauteskundeetan adierazitakoaren ondoren, zalantza hori egunotan nagusi izanik. Horrela, ideologia jakin bat hautesleek ebalua ditzaketen objektu politiko bihurtzeko proposamen-zerrenda horiek desideratum bihurtzen dira esperientzian oinarrituz irakurtzen direnean. Askotan, aurreikusi gabeko abagune-arrazoiak aipatzen dira agintera iritsi ondoren promestutakoaren ez-betetzeak justifikatzen saiatzeko. Eta askotan ere legegintzaldi batean bete ez dena proposamen-gai moduan birziklatzen da hurrengo hauteskundeetarako, hainbat hauteskundetan arrastatzen den zama izanik. Normalki, hauteskunde-programak sasoiko fruta dira. Epeak erregulatu egiten dira, hauteskunde-kanpaina bakoitza baino pixka bat lehenago beren heltze-unerik onena -edo beren itxurarik onena- aurki dezaten. Kontu handiz gordetzen dira aurkariei argibiderik ez emateko eta kanpainari komeni zaionaren arabera publizitarioki administratzeko. Hauteskunde-komunikazioak mendean hartzen dituen oso lehiaketa berezi horietan txertatzen dira, non denbora gauza urria eta lehiatua den, baliotsuegia. Proposamen bakoitzerako, beraz, sintesia egiten da, oroitarazlea den izenburu biribila asmatzen da, hura justifikatzen duen ideia ia batere azaldu behar izan gabe. Funtzionalitatea azalpenaren gainetik jartzen da; laburtasuna, arreta eman nahi dien arazoen konplexutasunari aurre egiten saiatzen den laburtasuna. Gainera, kultura-atalei dagokienez, zorigaizto arraro batek jota geratzen dira aurkeztuak izan ondoren: isiltasuna. Aurtengo hauteskunde-berritsukeria sakonean, zehatz-mehatz aztertutako erretorikarekin, ustekabeko sorpresa izan da ‘kultura’ hitza soilik entzutea, edozein diskurtso edo paperetik desagertuta baitaAntzerkia, gizarte demokratiko baterako
87
go, ez bada ‘zerbaiten kultura’ sorta amaiezinean ezkontide-hitz bezala: ‘pentsioen kultura’, ‘zibersegurtasunaren kultura’(sic)… Eta noski, alderdi bakar batek ere ez du kultura inolako lerro gorri, hori edota berdearen barnean hartu. Isiltasuna iluntasunean. Dena dela, hauteskunde-programak gertakarien bezpera dira, marka politikoak eta ideologiak kualifikatzen eta bereizten dituzte konparazio bidez, eta ezinbesteko zerbitzuak egiten dituzte hala alderdientzat nola gizartearentzat. Funtsezko kate-maila bat normalki ezkutuan geratzen da: programen idazkuntzarena. Ideien abstrakziotik testu zehatzetako tintara egiten den mugimendu hori gertatzen denean kultura-politikak lurreratu egiten dira eta alderdiak behartu egiten dituzte, denok hala ulertzen ez badute ere, erabat konstruktiboa eta argitzailea den hausnarketa bat egitera. Horretarako, normalki sustraituta dauden gizarte-inguruneetara joko dute, horietako bakoitzak dagoeneko duen edo handitu nahi duen gizarte-errotzearen arabera. Hainbat kasutan, kontraste-eskaera, baita zuzeneko ideia-eskaera ere, sektore desberdinetara iristen zaigu. Eragina izateko eta parte hartzeko bide bat da, eta inperfektua den arren oso egokia dirudi bide hori aprobetxatzea. Herritarrek kudeaketa publikoan aktiboki parte hartzea aldarrikatzen dugun etapa politiko honetan gizarte-agenteek proposamenak egiteko eta eragina izateko ekimena izan behar dugu. Eskenaren kasuan, bere jardueran jasotzen duen babes publikoak behartu egiten du, ordainean, gure eszena-eremuari buruzko hauteskunde-proposamenen definizioan alderdi politikoak gaitu eta orientatzera. Pentsa dezagun, gainera, desideratum diren arren, hauteskunde-programak alderdi baten barnealderanzko jarrera politikoaren erreferentzia eta, era berean, kanpoalderanzko ekintza instituzionaleko konpromiso bat direla. Orientatu eta behartu egiten dute. Haien koherentziaren mende dago promestutakoa betetzea; eta gure eskubidea da hori erreklamatzea. Beraz, alderdi politikoek aurkeztu dituzten kultura-programei begiratu orokor bat egingo diegu.
88
Antzerkia, gizarte demokratiko baterako
Esparru desberdinak Eskumen-antolamenduak administrazio-maila bakoitzerako erregulatzen dituen esleipenek erabat baldintzatzen dute konparazio honen eremua. Foru hauteskundeen kasuan, denek dakiten gauza da Lurralde Historikoen Legeak kulturaren gobernantzan esku hartzen duten hiru gobernu-mailen erantzukizun eta eskumenen egitura erregulatzeari uko egiten diola: Eusko Jaurlaritza, Foru Aldundiak eta Udalak. Foru-eremuari dagozkion ondareaz, tratamendu fiskalez eta lurralde-harmonizazioaz haraindi, gainerako guztia erabileraren edo akordio informal zaharkituen ondorioz gertatzen da arau juridikoaren ondorioz baino. Beraz, nolabaiteko sinekdoke analitikoan eroriko ginateke Foru-eremuaren erantzukizuntzat jotzen den zatia sektoreko kultura-politiken osotasunarekin konparatuko bagenu. Bestalde, Espainiako Parlamenturako hauteskundeen kasuan, ikus dezakegu Euskal Autonomia Erkidegoak kulturaren gaineko eskumen esklusiboa duela. Horren ondorioz, ez EAJk ezta EHBilduk ere ez dute kulturari buruzko inolako proposamenik egiten beren programetan; eta antzeko esparruetan ere ez, adibidez hezkuntzan edo sanitatean. Uko hori estatu komunarekin artikulatzeko balizko elementuetara ere hedatzen da (adibidez Kontseilu Sektorialak eta abar), edota gure enpresen egunerokotasunaren ezinbesteko zati diren eremuetan egin daitezkeen hobekuntzetara, hala nola eszena-merkatuen arteko harmonizazioa eta lankidetza, diru-laguntzen egoera, kanpo-sustapenerako bitartekotzak, jakintzaren transferentziak, eta abar. Egiaztapen horrek, noski, ez du inolako balioespen politikorik iradokitzen, artikulu honi ez baitagokio hori egitea. Alderdi-sorta osatugabe baten artean konparazioa zergatik egiten den azaldu besterik ez du egiten; alderdi horiek guztiak estatu-eremukoak dira, eta horien artean euskal politikarako hain erabakigarriak diren aipatu bi alderdiak ez daude. Ba al du zentzurik absentzia garrantzitsu horiekin konparazioa egiteak? Egia esan, Eusko Legebiltzarrerako hurrengo hauteskundeak une zehatzagoa izango dira konparazio hori abalatzeko. Baina, bitartean, estatu-eremuko indarren arteko alderatze hori erakargarria iruditu zaigu aktualitate politikoan dauden erronka eta irtenbide zehatzak aurreratzeko eta mahai gainean jartzeko, izan ere, eszena-jardueraren etorkizunean egon daitezkeen berritasunak horien ingurukoak izango baitira, beren aplikazio-esAntzerkia, gizarte demokratiko baterako
89
parrutik kanpo. Beraz, EAEko hauteskunde-barrutietan aurkeztu ondoren legegintza-ganberetan eserlekuak lortu dituzten eta kulturako kapitulua duen hauteskunde-programa bat argitaratu duten indarren artean ezartzen da konparazioa. Beraz, boto kopuruaren arabera ordenatuta, honako hauek dira: PODEMOS, PSE-EE, ALDERDI POPULARRA, CIUDADANOS eta UNIDAD POPULAR. Proposamenei buruzko zehaztasunetan sartu aurretik, aipatzekoa da alderdiek beren kultura-kapituluaren sarrera zer lirismo berezirekin egiten duten. • Unidad Popular (UP) alderdiarentzat, kultura ‘gizakiak berezkoa duen eskubide demokratikoa da,… ezinbestekoa askapen-prozesu baten barruan’. • Ciudadanos (C’s) alderdiak paragrafo labur batean zera dio: ‘herri baten bizkarrezurra da,... herri batek etorkizuneko belaunaldiei utzi diezaiekeen oinordetzarik baliotsuena’. • Alderdi Popularraren (PP) arabera, ‘gure gizartearen dinamismoaren isla eta espainiarren egiazko talentuaren frogarik onena’, eta atalari ‘Abangoardiako kultura’ izenburua jarri dio, hainbat aldiz kultura-industrien, Ondarearen, Turismoaren, Gastronomiaren eta Elikaduraren arteko jardunen uztartzea proposatu baino lehen. • PSOEk, kultura-demokrazia-gizartea trinomioa gehien teorizatu duen sozialdemokrazia europarraren tradizio aurrerakoia jasotzen duenak, honela definitzen du kultura: ‘gure gizadiaren adierazpena, premia biziko ondasun bat eta garrantzi ekonomiko erabakigarria duen baliatu beharreko eskubide bat,… gizartea egituratzen duena, eta gizarte demokratiko bat eraikitzeko ezinbestekoa den balioa’. • PODEMOSek (PDMS), aitzitik, apologia saihesten du, baina abiapuntu gisa eragin juridiko sakona duen neurri bat proposatzen du: Konstituzioaren 53. artikulua aldatzea, kultura-eskubideak eskubide zibil eta politikoekin parekatzeko proposamena egiteko. politiko horiek, diskurtso-irmotasun handiago edo txikiagoarekin, kulturari balio ukigarriak eta ukiezinak ematen dizkiote, gizartearen beraren funtsezko guneetan eta bere garapen iraunkorrean eragina dutenak. Hasie90
Antzerkia, gizarte demokratiko baterako
ra ona dirudi‌ Azterketaren praktikotasuna bilatuz, errepasa ditzagun egungo eztabaida-menuan gehien aipatu diren proposamenetako batzuk.
BEZ kulturala. Kulturako Estatu Idazkari Lassallek tasen murrizketa aurreratzen zuten adierazpenak behin eta berriz egin arren, PPk kultura-sektorearen aldarrikapen deiadartsu eta ahobatezko hori kontuan izan gabe jarraitzen du. Egiten duten proposamen bakarra zera da, liburu eta aldizkarientzako % 4ko tasa super-murriztuarekin jarraitzeko konpromisoa. C’s alderdiak ez du inolako neurririk proposatzen. PDMSek Europarekin harmonizatutako beherapena proposatzen du bai produktuentzat bai zerbitzuentzat, aldez aurretik tasa jakin bat zehaztu gabe. PSOEk, berehala % 10era jaistea, eta Europan % 4ko tasa harmonizatua eskatzeko konpromisoa. UPk berehala % 4ko super-murriztura jaisteko konpromisoa hartu du, oro har kultura osorako.
Kulturaren estatutua Nahiko ustekabean izan bada ere, alderdi guztiek proposatu duten neurri bat da, bakoitzak izen desberdina baina antzekoa erabiliz. Kulturaren lanbide eta profesionalentzat ezinbestekoa den tresna honi lotuta UPk egiten duen zehaztapen berezia azpimarratzekoa da, lan- eta sindikatu-arloari, gizarte-segurantzari, hitzarmenei, fiskalitateari eta lanbide-prestakuntza eta -konpetentziei lotutako neurriak aipatzen baititu. Pentsa daiteke une egokia dela alderdi guztiei aldarrikapen horretan ekintzekin konprometitzeko eskaera egiteko, kulturako profesionalen eta enpresen ehuneko handi batentzat lanari lotutako dramatismo bereziko une honetan.
Antzerkia, gizarte demokratiko baterako
91
Mezenasgoa. Kargua utzi duen gobernuak Mezenasgoari buruzko Lege bat onartzeko asmoari dagokionez porrot (beste bat) egin ondoren, azkenean zerga-arintzeen araudi murriztaile soil bat besterik ez baita geratu, PPk erakunde publikoei zuzendutako Mezenasgo Plan bat proposatzen du, gehiago zehaztu gabe. C’s alderdiak lege berri bat planteatzen du. UPk horri Fundazioei buruzko Lege bat batzen dio. PSOEk, artista eta enpresentzako neurriak, inbertsioak eta crowdfunding, eta kanpo-sustapenerako laguntzak ere biltzen dituen legea. PDMSek bere lege-proposamena kultura-sektore pribatuak partaidetutako Gizarte Funts batekin osatzen du; funts hori kultura-transmisioen % 18arekin eta Errenta Aitorpeneko “Kultura Lauki” batekin finantzatuko litzateke.
Jabetza intelektuala. PPk Jabetza Intelektuala babesteko erabilitako estrategia delituaren jazarpenean oinarritu du. Ildo horri jarraituz, Fiskaltza espezializatu bat sortzea proposatzen du. UPk indargabetu egiten du, lege berria idazteko. PSOEk erreformatu egin nahi du, sortzailearen eskubideak eta kultura-ondare komunerako sarbidea hobeto harmonizatuz. PDMSek lege berria formulatzen du, kultura ondasun komuna den heinean eta kultura-hedapeneko ereduen pluraltasunaren sustapena azpimarratuz. C’s alderdiak erretorika besterik ez du aurkezten, neurri zehatzik gabe.
Kultura-industriak. Logikoki, argitalpenen eta ikus-entzunezkoen industria eragile ekonomikotzat jotzen dituzte, eta arreten zati handi bat haietara bideratuta daude, lege espezifikoen edota hainbat jardun-planen bitartez. PDMSek bere Jabetza Intelektualeko Lege berriaren barnean hartzaile gisa bakarrik biltzen ditu, eta Kultura Digitalerako Sarbide Plan bat. UPk horien barnean dantza eta arte eszenikoak sartzen ditu, zinea, argitalpenak eta musikaz gain, azpisektorekako hainbat lege proposatuz. Eta modu bi92
Antzerkia, gizarte demokratiko baterako
-txian, zinematografiari eman beharreko laguntzak Industria Ministeriora bidaltzen ditu. C’s alderdiak ez du definizio hori biltzen, baina azpisektore desberdinei buruzko aipamen orokorra egiten du, arte eszenikoak barne, eta Animazio eta Efektu Bisualetarako Plan Berezi bat diseinatzea proposatzen du. PSOEk Kultura Industriak eta Sormena garatzeko Estrategia bat proposatzen du, agente publiko eta pribatuen artean propietate erregulatzaileak dituen Kulturaren Estatuko Kontseilu bat sustatzen duen Akordio Sozial eta Politiko baten barruan. Loteria Nazionalaren zozketa berezi bat sektorea finantzatzera bideratzea proposatzen du. Bestalde, PPk Kultura eta Sorkuntza Industrien aldeko apustua egiten duen Sormenezko Ekonomiako Lege bat aurkeztuko luke, industria horiek berritzailetzat jotzen baititu. Ez dirudi jende guztiak gauza bera pentsatzen duenik ‘kultura-industriei’ buruz hitz egiten denean. Irizpide orokorrarekin, badirudi komenigarria izango litzatekeela politikan termino horren semantika adostea, kultura-eduki ‘ez-industrialetatik’ bereizten dituzten ezaugarriak identifikatuz. Laguntza gisa, duela hainbat hamarkadaz geroztik gaia aztertzen duten testu teoriko ugari daude. Horrek, hizkuntza komun bat finkatzeaz gain, azpisektore bakoitzeko fenomenoak zuzen tratatzeko aukera emango luke. Adibide gisa, UPk zinearentzako laguntzak Industria Ministeriora bidaltzen ditu.
Kulturarako sarbidea. Kontzeptu gisa, kultura-politikako eredu batek norbanakoari, oro har herritarrei ematen dien protagonismoa ondo adierazten du kulturarako sarbideak. Horrela, herritarrera orientatutako eredu batek hari dagozkion eskubideen eremua eta parte-hartzearen maila desberdinak definituko ditu. Era berean, esku-hartze publikoaren esparru erregulatzaile eta arautzailea gidatuko du eskubideak, berdintasuna eta baliabideak bermatzeko. C’s alderdiak, ordea, ez du premia hori barnean hartzen. UP kultura-ondarerako sarbide fisiko soilean geratzen da. PPk bere gogoberotasun zentraliAntzerkia, gizarte demokratiko baterako
93
zatzailea berritzen du eta aitzakia horrekin Administrazio Publikoen Sare Integratu bat proposatzen du. PSOEk sarbidea ondo kokatzen du eskubide subjektiboaren eremuaren barnean, herritar guztientzat kultura-zerbitzuetara sartzeko oinarrizko prestazioak definitzen dituen Kulturarako Sarbiderako Lege bat proposatuz. PDMSek, Kulturaren aldeko Itun bat proposatzeaz gain, Plan Operatibo sorta bat proposatzen du honako gai hauekin: Sarbidea eta Gozamena, Herritar Irakurleak, Gizarteratzea, Berdintasuna, Entzute Aktiboa. Era berean, Herritar Irakurleen Plan bat proposatzen du irakurketa sustatzeko, eta UP eta PSOEren beste proposamen batzuek ere kezka hori azaltzen dute.
Kultura Ministerioa. Beharbada gobernu-kapituluen globaltasunaren barruan kulturari ematen zaion garrantzi desberdinaren termometro gisa, aipatu behar da PSOE eta PDMSek bakarrik adierazi dutela Kultura Ministerioa berreskuratzeko asmoa, eta PDMSek ministerio horren barruan Kultura Profesionalen Biltzar bat eta Herritarren Behatoki bat sortuko lituzke. Konparazio labur honen ikuspegi sinoptiko batek irudi hau eskainiko liguke:
94
Antzerkia, gizarte demokratiko baterako
Proposamen nagusien laburpen-taula. No cita Cita o modifica Propone y amplĂa
(EEAn hauteskunde-emaitzen arabera)
PODEMOS
PSE-EE
PP
CIUDADANOS
UP
BEZ (kultura-multzoa) 10% % 4 edo Europarekin harmonizatua Mezenasgoaren Legea Jabetza Intelektualaren Legea Kultura-industriak: Zinematografiako Plana / Legea Arte Eszenikoen Plana / Legea Musikaren Plana / Legea Arte Bisualen Plana / Legea Argitalpenaren Plana / Legea Kultura-ekonomiaren Plana / Legea Ikus-entzunezko komunikazioaren legeria Kulturarako Sarbidearen Legea Kultura Ministerioa berreskuratzea Kulturaren estatutua Hizkuntza-aniztasuna eta hizkuntza propioak Irakurketa-plana Genero-berdintasunaren sustapena
Iturria: egileak osatutakoa, alderdiek editatutako hauteskunde-programetako kultura-kapituluak oinarritzat hartuz.
(1) (1) (1) (1) (1)
(2) (3)
(1): Lege-garapena Kulturaren aldeko Itun orokor baten barruan (2): Animazio eta Efektu Bisualetarako Plana (3): Antzerkiaren Legea + Dantza Sustatzeko Plana
Argitaratutako kultura-programak. Programa osoak ikusteko klik egin logotipoetan:
Pello GutiĂŠrrez. Eskena-ko ikerketa eta proiektu bulegoa. Antzerkia, gizarte demokratiko baterako
95
Antolatzailea:
Babeslea:
Laguntzailea:
Anfitrioia: