9789037233049 begeleiden van zelfredzaamheid op maatschappelijk gebied

fb .v

.

Cursus

U

itg

ev

er

ij

Ed

u' Ac

tie

Begeleiden van zelfredzaamheid op maatschappelijk gebied

Theoriebron Sociologie

Theoriebron Sociologie

fb .v

.

Sociologie is de studie van hoe mensen met elkaar samenleven (socio = samen, logos = kennis).

Simpel gezegd: sociologen zoeken uit hoe mensen met elkaar omgaan en hoe de samenleving het welbevinden van mensen bepaalt.

Sociologie

u' Ac

tie

Rolpatronen, maatschappelijke normen en groepsverschijnselen zijn belangrijke studiedomeinen van de sociologie. Daarnaast interesseert de sociologie zich voor de samenhang van en de wisselwerking tussen groepen. In groepsverband ontstaan er processen waarbij mensen voor- en nadeel kunnen hebben. Een voordeel is bijvoorbeeld steun krijgen van lotgenoten. Een nadeel kan zijn dat de groep iemand onder druk zet.

Niet alleen als groep, maar ook als individu kun je positieve of negatieve invloed hebben op anderen. Je eigen manier van kijken, denken en handelen is bepalend voor interacties met je omgeving. Hierop speelt de slogan ‘de samenleving dat ben jij’ in.

In de sociologie zijn ook welvaart en achteruitgang interessante studiedomeinen. Perioden met groei, welvaart, stilstand en achteruitgang wisselen elkaar af. De samenleving kun je daarom ook een organisch gegeven noemen. De samenleving leeft en is in beweging.

Ed

Culturele veranderingen

U

itg

ev

er

ij

Alles verandert in de loop van de tijd en niets blijft bij het oude. Sinds de jaren zestig van de vorige eeuw verandert onze cultuur sneller. Door grote technologische ontwikkelingen en grotere bestaanszekerheid zijn we anders gaan denken en ons anders gaan gedragen.

Dat zie je terug in de samenleving en in het politieke denken. Op dit moment is er een omschakeling gaande van een verzorgingsstaat naar een participatiesamenleving. Dit heeft invloed op de wijze waarop onder andere de zorg, het asielbeleid en ontwikkelingshulp wordt uitgevoerd.

Veel verzorgingshuizen worden nu gesloten, terwijl deze tien jaar geleden nog nodig waren.

2

Door de veranderingen vervagen tradities en rituelen. Waarden en normen worden scherper neergezet of raken naar de achtergrond. Wat je vandaag ‘normaal’ vindt, is misschien over een aantal jaren volledig achterhaald. Roken was twintig jaar geleden heel normaal, ook op scholen en in kantoren. Nu kan roken eigenlijk niet meer.

fb .v

Theoriebron Theorieën grote sociologische denkers

.

Theoriebron Theorieën grote sociologische denkers

tie

Verschillende denkers, de filosofen, hebben vroeger theorieën ontwikkeld over hoe mensen met elkaar omgaan. Vanuit hun eigen visie onderbouwden ze hun denkbeelden. Dat leidde soms tot tegenstellingen, want elke denker vond dat hij of zij gelijk had.

Het is belangrijk om kennis te nemen van de invloed die deze denkers hebben gehad op de samenleving. Deze denkbeelden hebben namelijk medebepaald hoe groepen mensen met elkaar optrokken of tegenover elkaar kwamen te staan. Karl Marx, Max Weber en Émile Durkheim zijn drie van de bekendste filosofen.

u' Ac

Het gedachtegoed van Marx

er

ij

Ed

De Duitser Karl Marx (1818-1883) was geïnteresseerd in de ongelijkheid in de samenleving.

Marx had met zijn filosofische en wetenschappelijke werk een politiek-filosofisch doel: de bevrijding van de onderdrukte klassen van het kapitalisme. Een klasse is een economische bevolkingsgroep van bijvoorbeeld arme of rijke mensen.

Marx schreef een manifest: ‘Das Kapital’. Hierin geeft hij een historische beschouwing van de eeuwenlange klassenstrijd tussen rijk en arm. Later heette de theorie van Marx het marxisme of communisme. De laatste zinnen uit het manifest van Marx: "De proletariërs hebben daarbij niets dan ketenen te verliezen. Zij hebben een wereld te winnen. Proletariërs aller landen, verenigt U!" Marx geloofde dat het streven naar winst, waarbij een kleine groep rijken steeds rijker wordt en een grote groep armen steeds armer, zou leiden tot een ineenstorting van het kapitalisme.

Marx dacht dat er een opstand zou komen tegen het steeds rijker worden van de elite, en dat deze opstand zou leiden tot een communistische samenleving.

U

itg

ev

Kapitalisme en communisme Het kapitalisme is een systeem waarbij alle bedrijven en economische middelen in handen zijn van een kleine groep rijke mensen en niet van de staat. Deze groep rijke mensen, de producenten, hebben arbeiders in dienst, om meerwaarde voor Geld speelt een hoofdrol in het kapitalisme. zichzelf te verkrijgen. Meerwaarde is het verschil tussen opbrengst en kosten. Dit noem je ook wel winst.

Het communisme heeft als belangrijkste basisregel het eerlijk verdelen van de rijkdom onder alle mensen. Het is gericht op het opbouwen van een klasseloze en socialistische samenleving, waarbij productiemiddelen (land, grondstoffen, fabrieken) gemeenschappelijk eigendom zijn. Iedereen werkt naar vermogen mee en krijgt naar behoefte goederen of geld. Eén voor allen en allen voor één.

3

Theoriebron Theorieën grote sociologische denkers

fb .v

Het gedachtegoed van Weber

.

Marx’ voorspellingen zijn niet echt uitgekomen. Zijn denken heeft echter grote invloed gehad op de geschiedenis. De voormalige Sovjet-Unie heeft zeventig jaar onder communistische leiding gestaan. Het verschil tussen communisme en kapitalisme heeft geleid tot de Koude Oorlog, maar ook tot echte oorlogen zoals in Korea en Vietnam.

tie

De Duitse econoom Max Weber (1864-1920) behoort evenals Marx tot de grondleggers van de hedendaagse sociologie. De grote vraag in Webers werk was hoe het komt dat het Westen, de ‘rijke’ landen, zich onderscheidt van de rest van de wereld.

Zijn antwoord bestond uit twee woorden: rationaliteit, dus verstandelijk redeneren, en het creëren en in stand houden van angst voor de toekomst.

Max Weber introduceerde het begrip rationeel denken. Rationeel denken is de feiten op een rij zetten en dan keuzes maken. De keuzes leg je vast in standaarden. De standaarden kun je alleen in stand houden als je deze vastlegt in wetten en procedures. Daar is gezag voor nodig en een sterk systeem van wetsdienaren.

Ed

u' Ac

Economie, samenleving en leiderschap Weber ging ervan uit dat er een wisselwerking is tussen de economie, leiderschap en de samenleving. Economie is de wijze van verdeling van (soort) werk, goederen en geld. Tot welk werk, welke goederen en welke hoeveelheid geld je toegang had, werd volgens Weber bepaald door de groep in de samenleving waartoe je behoorde. Deze groepen ontstaan op basis van drie systemen die elkaar beïnvloeden en overlappen: • klasse: op basis van ‘oud’ geld, opleiding en familie • status: op basis van eer, aanzien en prestige • partij of macht: op basis van politieke ideeën.

ij

Weber maakte ook een onderscheid in type leiderschap, namelijk: • traditioneel leiderschap: leiderschap op basis van vererving, zoals vorstenhuizen • charismatisch leiderschap: leiderschap op basis van persoonlijke eigenschappen, bijvoorbeeld Gandhi of Hitler • legaal-rationeel leiderschap: leiderschap verkregen door (democratische) verkiezingen.

er

In chaotische periodes kan een charismatische leider grote invloed uitoefenen op een samenleving. Het lukt een leider dan om bijna een heel volk achter zich te krijgen door bijvoorbeeld een betere levensstandaard te beloven.

U

itg

ev

Leven volgens wetten en regels

4

Weber onderzocht ook het verband tussen religie en kapitalisme. Volgens Weber is ‘sociale’ actie een reactie op een prikkel. Hij onderscheidde vier typen acties die vaak in mengvormen voorkomen: doel-rationeel handelen

Handelen dat is gericht op het bereiken van een doel op basis van afwegingen.

waarde-rationeel handelen

Handelen op basis van een waarde of principe, bijvoorbeeld geloof.

affectief handelen

Dit is handelen uit emotie.

traditioneel handelen

Dit is handelen vanuit gewoonte.

Theoriebron Theorieën grote sociologische denkers

Het geloof heeft dus invloed op iemands handelen en daarmee op iemands wil om te werken.

Dit noem je werkethos. Het onderstaande voorbeeld laat dit zien.

fb .v

.

Het calvinisme (het theologische gedachtegoed van Johannes Calvijn, 1509-1564) is een hoofdstroming binnen het protestante geloof. Het calvinisme vindt naast het verhaal van God ook hard werken, soberheid, rationeel denken en ingetogen gedrag van belang.

Verder houdt het calvinisme vast aan weinig uiterlijk vertoon en je zou niet te koop moeten lopen met je geld. Werkgevers konden arbeiders eenvoudig uitbuiten, omdat het de religieuze plicht van de arbeiders was om hard te werken. Volgens Weber zat hierin een verband tussen het protestantisme en het kapitalisme.

tie

Weber vergeleek het calvinisme later ook met andere religies, zoals het taoïsme, hindoeïsme en boeddhisme. De tegenstellingen die voortkomen uit geloofsovertuiging kunnen leiden tot flinke discussies en wereldwijde conflicten, zoals oorlogen.

Het gedachtegoed van Durkheim

Ed

Solidariteit

u' Ac

De Fransman Émile Durkheim (1858-1917) was net als Marx en Weber bang dat er een steeds sterkere scheiding zou ontstaan tussen arm en rijk. Door de industriële revolutie namen bestaande sociale verschillen verder toe. Mensen onderscheidden zich door kennis en kunde, hierdoor ontstonden er verschillen in beloning. Er was rijkdom voor enkele mensen en armoede bij veel mensen. De welvaart nam toe, maar niet voor iedereen. Durkheim ging van de gedachte uit dat als de een meer krijgt, er ergens iemand minder krijgt.

U

itg

ev

er

ij

Solidariteit betekent dat individuen een gemeenschappelijk belang nastreven ten gunste van alle groepsleden, maar soms ten koste van zichzelf. Volgens Durkheim is tijdens de industriële revolutie een andere vorm van solidariteit (saamhorigheid) ontstaan: solidariteit op basis van gelijkvormigheid (conformiteit) en klasse. Dat wil zeggen: wie uit dezelfde klasse kwamen en op dezelfde manier het leven vormgaven, kwamen voor elkaar op. Mensen die hetzelfde dachten, zochten elkaar op en hun ideeën werden op die manier versterkt. Durkheim noemde dit het ‘gemeenschappelijk bewustzijn'. Het was zelfs zo dat sommige groepen bewust de verschillen in stand wilden houden om het eigen belang of groepsbelang zeker te stellen.

Solidair zijn met elkaar tijdens het werk, maar ook daarbuiten, kun je vergelijken met hoe vakbonden voor de leden zorgen. Deze solidariteit kan uitgroeien tot een machtig bolwerk.

Je kunt dit ook de kracht van de groep en de getallen noemen. Hoe meer mensen meedoen, hoe sterker de kracht ervan wordt.

5

Theoriebron Eenzaamheid

Theoriebron Eenzaamheid

Eenzaamheid is een gevoel

fb .v

.

Iedereen voelt zich weleens een dagje eenzaam, bijvoorbeeld omdat het een hectische dag op het werk was en je collega’s hadden geen aandacht voor je. Of omdat je eigenlijk iets wilde gaan doen, maar niemand had tijd om mee te gaan.

Deze eenzaamheid is vervelend, maar niet zorgelijk. Eenzaamheid wordt pas zorgelijk wanneer deze structureel van aard is. Dan voelen mensen zich langere tijd eenzaam.

u' Ac

tie

Eenzaamheid is een subjectieve ervaring van een onplezierig of ontoelaatbaar gemis aan (kwaliteit van) bepaalde sociale relaties.

Eenzaamheid is een gevoel en een persoonlijke beleving. Het is een gevoel dat onplezierig is. Gewoon lekker alleen zijn uit vrije wil zonder anderen om je heen is een bewuste keus, eenzaam zijn niet. Vaak gaat het om eenzaamheid die voortkomt uit het ontbreken van een netwerk in de directe omgeving. Eenzaamheid gaat om kwantiteit ĂŠn kwaliteit van relaties.

Niet alleen om het aantal kennissen, maar veel meer om de diepgang van het contact. Mensen kunnen bijvoorbeeld het gevoel hebben eenzaam te zijn in een grote groep.

Ed

We geven drie hoofdoorzaken voor eenzaamheid aan: 1. zakelijker worden van de maatschappij 2. veranderde omstandigheden 3. snellere maatschappij.

Zakelijker worden van de maatschappij

er

ij

In de zorg- en welzijnssector verdwijnt het menselijk contact steeds meer. Ook in de dienstverlenende sector, zoals in winkels, banken of bij de overheid, verdwijnen de kleine, informele persoonlijke contacten. Dat heeft voor veel mensen gevolgen voor de mogelijkheden om contact en binding te houden met de samenleving.

Veranderde omstandigheden

U

itg

ev

Het verlies van bijvoorbeeld baan of partner kan leiden tot eenzaamheid. De eerste tijd zijn er nog wel contacten, maar regelmatig verwateren deze op den duur. Het gevolg kan zijn dat iemands wereld kleiner wordt. Bij sommige mensen gaat dan een gevoel van niet meer mee te tellen in de samenleving overheersen.

6

Snellere maatschappij Vroeger startte je met werken bij een baas als je zestien was. Je bleef daar werken tot aan je pensioen. Je woonde vaak in dezelfde plaats als waar je werkte, waar je lid was van de kerk, een vereniging of een sportclub. Tegenwoordig wissel je vaker van baan, verhuis je vaker en is lang niet meer iedereen lid van een kerk of vereniging. Maatschappelijke relaties veranderen hierdoor regelmatig. Naarmate je meer op jezelf staat en minder in een groep bent opgenomen, wisselen de contacten veel sneller. Je krijgt vaker met vreemden te maken, waarbij je moet ontdekken wie de ander is. Voor sommige mensen is het makkelijker dan voor anderen om iedere keer andere relaties aan te gaan. Als het niet lukt om relaties aan te gaan, en iemand dan genegenheid en interesse van anderen mist, is er sprake van eenzaamheid.

Theoriebron Eenzaamheid

Gewoonten geven houvast

fb .v

.

Eenzaamheid verdwijnt niet zomaar. Soms gedraagt iemand zich zo dat eenzaamheid blijft of zodat hij de eenzaamheid versterkt. Vaak houdt iemand zich dan vast aan vertrouwde patronen. Patronen of routines zijn gewoontes die bekend zijn en geen nieuwe uitdaging bevatten. Het hebben van vaste activiteiten op vaste momenten, bijvoorbeeld wassen op maandag, is zo’n patroon. In plaats van deze bestaande patronen te doorbreken en ander gedrag aan te leren, gaat iemand sociale situaties uit de weg. Het isolement wordt hierdoor versterkt, het geeft spanning en iemand kan er ongelukkig van worden.

tie

Het aangaan en onderhouden van sociale contacten leer je door het sociale leven, van kinds af aan oefen je deze vaardigheden. De vaardigheden zijn dus niet alleen een voorwaarde, maar ook een gevolg van sociale deelname. Als je minder met anderen omgaat, kan het steeds moeilijker worden om deze negatieve spiraal te keren.

er

ij

Ed

u' Ac

In een samenleving kunnen veel eenzame mensen zijn en de aantallen kunnen sterk toenemen.

Er zijn landen om ons heen waar dit al geruime tijd gaande is. Dit heeft met verschillende zaken te maken. Zoals met de leeftijd van mensen, het aantal jonge en oudere mensen in een land, maar ook met de manier waarop mensen binnen een samenleving met elkaar omgaan en voor elkaar zorgen.

Provincies met het hoogste en het laagste percentage alleenstaanden.

U

itg

ev

In 2013 bestond een gemiddeld Nederlands gezin uit 2,2 personen. Op 1 januari 2013 telde Nederland 16,8 miljoen inwoners en 7,5 miljoen huishoudens. Particuliere huishoudens kun je onderverdelen in eenpersoonshuishoudens en meerpersoonshuishoudens. Ruim een derde (2,8 miljoen) van alle 7,5 miljoen huishoudens bestaat uit één persoon.

Hoe meer mensen alleen zijn, hoe groter de kans is dat er eenzaamheid voorkomt.

7

Theoriebron Kwetsbare groepen

.

Theoriebron Kwetsbare groepen

u' Ac

tie

fb .v

Het woord ‘samenleving’ bestaat uit twee woorden, namelijk ‘samen’ en leven’. Het gaat om samenleven met anderen. Jezelf mogen zijn met eigen ideeën over hoe je leven vorm krijgt. Er gelden in een samenleving ook zogenoemde ongeschreven regels over hoe je je dient te gedragen. Als je in de ogen van anderen soms een ‘rare vogel’ of zonderling bent, dan willen ze eigenlijk dat je weer ‘normaal’ gaat doen.

Op zich vreemd, want aan de ene kant is ieder mens uniek en dat zien mensen meestal als positief. Aan de andere kant mag je ook weer niet al te ‘apart’ zijn, want dan laten anderen je voelen dat dit niet de bedoeling is.

Ben je dus tegendraads of eigenwijs, omdat je je niet kunt vinden in de ‘ongeschreven regels’, dan kunnen anderen je dit misschien laten merken. Je behoort dan tot een groep mensen die je ook wel de kwetsbare groep noemt. Dit zijn mensen die het risico lopen te botsen met de geldende groepsnormen.

Verschillende groepen

Ed

De kwetsbare groep mensen in de samenleving is onder te verdelen in verschillende subgroepen. Er zijn namelijk verschillende redenen waarom mensen tot een kwetsbare groep kunnen behoren. Je kunt deze groepen namen geven die abstract zijn. Daarmee krijgt een groep een naam en een stempel. Dat mensen dit meestal doen, heeft te maken met het feit dat in onze samenleving classificeren en labelen duidelijkheid kunnen geven. Met andere woorden: dan is bekend bij welke groep je deze mensen zou kunnen indelen en daar is dan indien nodig een passend pakket van hulp en ondersteuning voor. Het nadeel is dat deze mensen maar moeilijk weer van zo’n label afkomen.

ev

er

ij

In onze samenleving kennen we de volgende subgroepen: • de groep ‘zelfredzamen’ • de groep ‘onafhankelijken’ • de groep die zich schaamt • de groep die zegt: ‘Ik doe het anders.’

• de groep die zegt: ‘Een keer komt het goed.’

• de groep die zich afkeert.

U

itg

De groep ‘zelfredzamen’

8

Deze groep mensen heeft meestal een baan en geen moeite met het aangaan van een oppervlakkig contact. Hun normen en waarden komen overeen met wat de samenleving vraagt. Hierdoor functioneren ze vaak prima in formele situaties, zoals op het werk.

Deze mensen hebben het leven zo ingericht, dat ze zonder praktische of emotionele steun kunnen. Persoonlijke relaties hebben ze niet zo veel, omdat dit voor hen moeilijker is. Bij een persoonlijke relatie moet je namelijk iets van jezelf laten zien. Dit vraagt om zelfvertrouwen en dat ontbreekt vaak bij deze groep mensen.

Theoriebron Kwetsbare groepen

fb .v

De groep ‘onafhankelijken’

.

In informele situaties, zoals op een feestje of tijdens een date, hebben ze moeite om de sociale omgangsregels te begrijpen. Ze vinden het moeilijk om zich in te leven in een ander, waardoor ze geen aansluiting vinden of zelfs worden afgewezen. Ze voelen zich in dit soort situaties vaak onzeker. Door de onzekerheid houden ze afstand op een meestal onpersoonlijke manier.

tie

Dit is de groep die zegt: ‘geen anderen toelaten’. Vaak hebben deze mensen negatieve ervaringen gehad die ervoor gezorgd hebben dat ze met een wantrouwende blik naar de wereld kijken. Er is vaak één persoon met wie ze noodgedwongen een relatie onderhouden.

Bijvoorbeeld een broer en zus die voor elkaar of samen voor zieke ouders zorgen. Ze kunnen niet weg en houden elkaar in de greep. Ze laten elkaar niet vrij in de omgang met anderen en hebben angst voor de toekomst.

u' Ac

Ze hebben vaak geen sociaal netwerk. Niet omdat ze dat niet willen, maar omdat ze niet weten hoe. Ze ontkennen dat ze ongelukkig zijn of dat ze kwetsbaar zijn. Vaak hebben deze mensen wel een baan, maar de contacten op het werk verlopen moeizaam. Hierdoor is het werk voor hen vaak een last. Het omgaan met anderen is voor hen ook moeilijk. Ze worden ook niet socialer door omgaan met anderen. Deze mensen trekken zich terug in een eigen wereld.

De groep die zich schaamt

er

ij

Ed

Deze mensen schamen zich voor hun eenzaamheid. Ze doen er veel aan om niet op te vallen, het zijn de stille eenzamen. Deze mensen nemen minimaal deel aan de samenleving, doordat ze bijvoorbeeld geen werk (meer) hebben en ook niet naar een sportclub of andere vereniging gaan. Vaak hadden ze als kind al weinig behoefte aan vrienden en door moeilijke situaties hebben ze zich nog verder afgeschermd van anderen. Schaamte zorgt ervoor dat ze niet makkelijk praten over hun gevoelens en situatie. Oppervlakkige contacten zijn dan ook veiliger. Ze gaan bekenden ontlopen, wat weer bijdraagt aan hun eenzaamheid. Hoe langer deze situatie aanhoudt, hoe minder aansluiting ze vinden bij de maatschappij.

U

itg

ev

De groep die zegt: ‘Ik doe het anders.’

Deze groep mensen zegt: ‘Ik doe het op mijn manier.’ Ze zijn nogal eens een buitenstaander en excentriek in gedrag. Vaak zijn ze alleen en het lijkt er zelfs op dat het aangaan van contacten telkens in afwijzing eindigt.

Vaak zijn ze op jonge leeftijd al een buitenbeentje. Ze hebben andere waarden en normen, waardoor ze regelmatig botsen met hun omgeving. Ze hebben hun mening over anderen en willen niet meedoen aan het gejaagde leven. Ze weten de weg wel te vinden in de samenleving, maar kiezen ervoor hun eigen weg te gaan. Ook hun kijk op werk is vaak anders en hun sociale regels komen niet overeen met die van anderen. Ze weten daardoor niet goed hoe ze met anderen moeten omgaan. Ze vermijden anderen daarom liever. Dit vermijdingsgedrag zorgt er weer voor dat ze hun vaardigheden in sociale situaties niet oefenen en daardoor hun omgangsvormen niet leren aan te passen.

9

Theoriebron Kwetsbare groepen

De groep die zegt: ‘Een keer komt het goed.’

tie

fb .v

.

Deze groep mensen zou graag actief willen deelnemen aan maatschappelijke activiteiten.

Deze mensen durven echter geen initiatieven te nemen. In het verleden hadden ze door hun werk contacten, maar door het wegvallen hiervan zijn ze steeds meer buiten de reguliere samenleving komen te staan. Naarmate ze ouder worden, vallen steeds meer contacten weg.

Vaak hadden ze al weinig betekenisvolle persoonlijke relaties en zijn ze niet gewend om vertrouwelijk met anderen om te gaan en genegenheid te tonen. Ze zijn bang dat anderen ze raar of belachelijk vinden. Ze hebben maar weinig zelfvertrouwen, ze zijn afwachtend en ze staan liever niet op de voorgrond.

Ze hebben moeite met de situatie waarin ze zich bevinden. Ze hopen dat het beter wordt en wachten af tot er iemand komt om hen te helpen. Ze zullen niet snel zelf om hulp vragen, waardoor hun isolement alleen maar groter wordt.

De groep die zich afkeert

U

itg

ev

er

ij

Ed

u' Ac

Deze groep wil geen contact meer met anderen. Uit kwaadheid en/of teleurstelling hebben deze mensen besloten zich af te keren van de samenleving.

Eigenlijk zeggen ze: ‘Het kan me niet schelen.’

Deze mensen doen niet mee aan de maatschappij. Vaak is er een geschiedenis van psychische en/of medische problemen en zijn ze al op jonge leeftijd afgekeurd voor werk. De afstand tot de samenleving die daarmee ontstaan is, is groot. Zo groot dat ze zich de heersende normen over werk en sociaal leven nooit eigen hebben gemaakt. Ze hebben (bijna) geen echte vrienden en hebben geen gevoel voor sociale situaties, wat maakt dat ze er ook niet aan mee durven doen. De weinige functionele contacten die ze hebben, verlopen vaak moeizaam.

10

Theoriebron Sociaal isolement

.

Theoriebron Sociaal isolement

tie

Sociaal isolement

fb .v

Als mensen zich terugtrekken binnen de muren van de woning en niet of nauwelijks meer buiten komen, dan spreek je van een sociaal isolement.

De definitie van sociaal isolement is: ‘Het ontbreken van ondersteunende relaties in het persoonlijke leven. Het gaat dan om persoonlijke relaties met familie, vrienden en bekenden waar mensen in geval van nood op terug kunnen vallen.’ (Erik Schoenmakers)

Sociaal isolement

Subjectief: een gevoel

Objectief: meetbaar

Per definitie onprettig

Kan ook als prettig worden ervaren

Kan specifieke relaties betreffen

Relaties zijn onderling uitwisselbaar

Kwantiteit en kwaliteit van relaties in ruime zin

Kwaliteitsnorm: ondersteunend

ev

er

Eenzaamheid

ij

Ed

u' Ac

De definitie van sociaal isolement levert de volgende kenmerken op: Sociaal isolement is een objectief gegeven. Door het aantal ondersteunende relaties te tellen, kun je bepalen of iemand sociaal geïsoleerd is. Dit is anders dan eenzaamheid, dat een gevoel betreft, een subjectief gegeven.

In tegenstelling tot eenzaamheid kunnen mensen een sociaal isolement ook als prettig ervaren. Dat zal niet in alle gevallen zo zijn, maar binnen de grenzen van de definitie is het mogelijk.

Bij sociaal isolement zijn relaties onderling uitwisselbaar; de ondersteuning kan vanuit verschillende relaties komen. Bij eenzaamheid kan het gemis van één bepaalde relatie problematisch zijn, ondanks de aanwezigheid van andere relaties.

Schematisch zien de verschillen er zo uit:

U

itg

Oorzaken op drie niveaus Er zijn veel studies gedaan naar de oorzaken van eenzaamheid en sociaal isolement.

• Op microniveau: dit noem je intra-individueel.

Deze oorzaken kun je toeschrijven aan de persoon zelf.

Dit zijn problemen die te maken hebben met persoonlijkheidskenmerken, zoals het ontbreken van bepaalde sociale vaardigheden, gezondheids- en/of geestelijke problematiek.

• Op mesoniveau: dit noem je interindividueel.

Hiermee bedoelen we oorzaken die liggen in het contact met andere mensen. Bijvoorbeeld: ziekte of overlijden van iemand die dichtbij staat, verlies van contacten door verhuizing of het verbreken van relaties. Ook het afnemen van het cognitieve vermogen waardoor vrienden, kennissen en buren sneller geneigd zijn om contact te mijden, valt hieronder.

• Op macroniveau: hiermee bedoelen we maatschappelijke oorzaken.

11

Theoriebron Sociaal isolement

De maatschappij is veranderd. Het hebben van werk of niet, het afnemen van de buurtfunctie en de sociale controle, het verdwijnen van sociale voorzieningen hebben allemaal invloed op het ontstaan van eenzaamheid en sociaal isolement.

fb .v

.

Elke leeftijd zijn probleem

Elke leeftijdscategorie heeft zijn eigen risico´s om eenzaam te worden of in een sociaal isolement te geraken.

tie

Jongeren Voorbeelden: Opleiding niet afgemaakt. Geen werk kunnen vinden. Het uit elkaar vallen van het gezin.

Een problematische gezinssituatie. Binnen deze groep is er een sterke behoefte om bij anderen te willen horen. De groepsdruk is groot en de kans om verstoten te worden ook.

u' Ac

Volwassenen Voorbeelden: De meeste volwassenen willen huisje-boompje-beestje. Als het niet lukt om een duurzame relatie aan te gaan, wordt het hebben van werk belangrijk om mee te kunnen komen in de samenleving. Valt het werk weg, dan zijn er mensen die eenzaam zijn.

Ed

Ouderen Voorbeelden: Ouderen stoppen op een gegeven moment met werken en raken daardoor een deel van hun contacten kwijt. Ouderen verliezen verhoudingsgewijs ook vaker vrienden en familie door sterfte. De veranderingen in omstandigheden kunnen leiden tot eenzaamheid.

Gemeenschappelijke problemen

U

itg

ev

er

ij

Behalve de mogelijke persoonlijke risico’s op eenzaamheid en sociaal isolement voor individuen zijn er ook groepen met gemeenschappelijke problemen.

Specifieke groepen (bijvoorbeeld cliënten met psychiatrische klachten) hebben door hun ziekte en/of beperking een groter risico om in een sociaal isolement te komen. Deze risico’s nemen nog verder toe op het moment dat het economisch minder gaat, dan bezuinigt het Rijk op de uitgaven en kort sommige groepen in de samenleving op de voorzieningen. Je kunt de welvaart van een land afmeten aan de zorg voor mensen die ondersteuning nodig hebben.

Ook door de huidige 24 uurseconomie (hogere werkdruk, wisselende werktijden) worden contactmomenten tussen mensen korter en vluchtiger. Traditionele sociale verbanden zoals kerk, buurt, familie en werk spelen een minder belangrijke rol. Sinds de jaren negentig is de vrije ‘beschikbare’ tijd van mensen dan ook afgenomen.

12

Theoriebron Uitsluiting

Theoriebron Uitsluiting

Maatschappelijk verbannen

tie

fb .v

.

Je kunt het een levensbehoefte noemen: erbij horen en verbonden zijn met anderen. Als anderen je afwijzen, doet dat pijn. Afwijzing activeert de delen in de hersenen die ook betrokken zijn bij fysieke pijn. De redenen om te worden afgewezen kunnen verschillen, maar het gevolg, namelijk de psychische pijn, zet zich op den duur door in het hele functioneren. Mensen kunnen zich ook afgewezen gaan gedragen. ‘Wat maakt het allemaal uit, ik tel toch niet mee, dan zorg ik gewoon goed voor mezelf.’

In de basis vertoont zo iemand slachtoffergedrag en manipuleert hij of zij daarmee om toch nog te kunnen meetellen en een stem te laten horen, maar dan op een negatieve manier.

Dit laatste maakt het niet makkelijk om weer op een positieve manier aansluiting te vinden.

Het opnieuw geloven in zichzelf wordt voortdurend ter discussie gesteld en er is angst voor wat er komen gaat.

Ed

u' Ac

Nederland kent ongeveer 200 nationaliteiten en is dus een multiculturele samenleving. Over het algemeen verloopt het samenleven redelijk relaxed en aangepast. In de grote steden zoals Utrecht, Rotterdam en Amsterdam zijn enclaves van groepen gelijkgestemde mensen die bij elkaar wonen. Dit heeft voordelen, omdat deze mensen hun cultuur en levenswijze deels kunnen voortzetten zoals die in hun land van herkomst. Tegelijkertijd nemen sommige problemen toe. Groepen die bijvoorbeeld qua omvang toenemen door een aantrekkende werking, krijgen meer zeggenschap en bepalen de stemming in een buurt. Anderen zijn dan minder welkom of krijgen het gevoel dat anderen hen buitensluiten. Dat kan onderlinge spanningen geven en de oorspronkelijke bewoners kunnen proberen om de nieuwelingen uit de buurt weg te krijgen.

Isolement door pesten

U

itg

ev

er

ij

Een groep kan iemand om verschillende redenen mijden/isoleren. De groep kan ook zich tegen de ander keren. Dit is de ergste vorm van uitsluiting die iemand kan overkomen.

Anderen mijden hem. Dit doet pijn en gaat verder dan worden uitgesloten. Eigenlijk heet dit met een simpel woord ‘pesten’. De manier waarop dit gebeurt, is divers. Het kan fysiek zijn, dus door lichamelijk geweld een ander pijn doen. Vaker komt psychisch isoleren voor.

Gemeden worden, gesprekken die stilvallen, mensen die je opeens niet meer ‘kennen’, mensen die liever niet willen dat anderen hen samen met jou zien. De impact is groot en heeft een sterke invloed op de rest van iemands leven. Geregeld komt in het nieuws dat iemand op bijvoorbeeld een school voor eigen rechter is gaan spelen met zeer ernstige gevolgen. Dan bleek dat iemand al veel langer werd geïsoleerd.

Terugkerend patroon Uitsluiting is een verschijnsel van alle tijden. Altijd zijn er kwetsbare groepen in de samenleving die om de een of andere reden niet voldoen aan de eisen die de samenleving aan hen stelt.

Daarom lopen zij risico op isolement op sociaal, psychisch of materieel gebied. Uitsluiten of isoleren gebeurt in elke samenleving. Er zijn in de sociologie theorieën bedacht, die gaan om het sterk houden van samenleving en cultuur. Dit mechanisme is zo sterk dat mensen in een groep er samen voor zorgen dat er iemand in de groep de zwakste is. Deze is dan voortdurend het slachtoffer. Sommigen in de groep vinden dit prima, want dan zijn zij het niet. Anderen hebben niet de kracht en de positie in de groep om te helpen. De sterksten in de groep, vaak de informele leiders, accepteren niet dat iemand het slachtoffer helpt. In elke cultuur en samenleving is dit patroon te herkennen.

13

fb .v

Theoriebron Begeleidingsmodel Transactionele Analyse

.

Theoriebron Begeleidingsmodel Transactionele Analyse

tie

Om mensen te begeleiden, is het belangrijk dat degene die je helpt zich serieus genomen voelt. Heel vaak is de hulpverlener de ‘slimme’ en de persoon die hulp krijgt de ‘domme’.

Als dit de ervaring is van de persoon die hulp krijgt, zal er nooit een goed gesprek ontstaan.

Het belangrijk dat de hulpverlener de eigen positie kent en het van daaruit aandurft om ook andere posities in te nemen. Door nu de hulp vanuit een andere positie aan te bieden, bestaat de kans dat de persoon die de hulp krijgt ook een andere positie gaat innemen. Dit gebeurt vrijwel ongemerkt.

u' Ac

Begeleiden vanuit de Transactionele Analyse

Ed

De Transactionele Analyse (TA) gaat ervan uit dat iedereen ervaringen opdoet tijdens het opgroeien. Die ervaringen bepalen hoe je naar jezelf en anderen kijkt en dit heeft weer invloed op de manier waarop je communiceert en met anderen omgaat.

De centrale uitgangspunten van de TA zijn wederzijds respect en dat iedereen in staat is voor zichzelf te denken en verantwoordelijkheid te nemen voor de keuzes die hij of zij maakt.

Als je begeleidt vanuit de TA, dan kijk je naar hoe de cliënt zichzelf ziet en vanuit welke positie hij of zij communiceert. Door als begeleider zelf bewust een positie te kiezen van waaruit je communiceert kun je de cliënt helpen inzicht te krijgen in patronen die hij of zij ontwikkeld heeft. Op basis van het inzicht in de patronen kan de cliënt verantwoording nemen en andere keuzes maken in zijn gedrag en in de wijze waarop hij communiceert.

er

ij

Basisposities •

ev

•

De TA onderscheidt vier manieren waarop een cliënt zichzelf en de ander kan zien, de basisposities: Ik ben oké, jij bent oké.

Mensen zijn gelijkwaardig, bij conflicten kijk je naar win-winoplossingen. Verandering en groei zijn mogelijk.

Ik ben niet oké, jij bent wel oké.

De cliënt voelt zich minderwaardig en zal in een conflict sneller toegeven. Wat de ander van de cliënt vindt is voor de cliënt belangrijk.

Ik ben oké, jij bent niet oké.

De cliënt voelt zich beter dan de ander. In contact met anderen zal hij zijn oplossingen doordrukken en vaak weten wat goed is.

Ik ben niet oké, jij bent niet oké.

De cliënt heeft vaak een negatieve kijk op het leven en heeft vaak het idee dat daar toch niks aan te veranderen valt. Deze cliënt kijkt niet naar oplossingen en is in de communicatie vaak negatief.

U

itg

•

•

•

Wanneer je als kind regelmatig te horen krijgt dat je niet oké bent, dat je vervelend bent, dat je eens een voorbeeld moet nemen aan je oudere broer of zus enzovoort, dan geeft dit je bij iedere afwijzing sterker de overtuiging dat je niet goed bent. Als jij steeds degene

14

Theoriebron Begeleidingsmodel Transactionele Analyse

Ego-toestanden

fb .v

.

bent die er niet bij hoort, ze kiezen je niet uit, ze pesten je, of je loopt in de pauzes alleen rond, dan geeft dit op den duur ook de diepe overtuiging dat je niet goed bent. De anderen zijn leuk, en jij niet.

Een patroon in gedrag en communicatie dat dan kan ontstaan is dat iemand veel bezig is de ander tevreden te stellen en zichzelf klein te maken. Dit gebeurt vaak onbewust.

Inzicht in dit patroon kan tot andere keuzes leiden.

Ed

De Ouder

u' Ac

tie

De TA onderscheidt drie ego-toestanden: Ouder, Volwassene en Kind. De ego-toestand zegt iets over de positie van waaruit we reageren in een gesprek. Voor de meeste cliënten is de positie van de ego-toestand geen bewuste keuze, voor jou als begeleider is het dat wel. Je kunt spelen met ego-toestanden waarmee je de cliënt uitdaagt zich bewust te worden van zijn positie/gedrag en zo stimuleert andere keuzes te maken.

Binnen de TA zien we communicatie als een transactie. We maken onderscheid in complementaire en gekruiste transacties. Een complementaire transactie is een evenwichtige transactie. Beide partijen communiceren vanuit dezelfde ego-toestand. Bijvoorbeeld een Volwassene - Volwassenetransactie. Een gekruiste transactie is een niet-evenwichtige transactie. De ego-toestand van de ene persoon roept een reactie vanuit een andere ego-toestand op. Als je bijvoorbeeld iemand vanuit de Ouderpositie aanspreekt, kan dit een Kindreactie oproepen.

ev

er

ij

De Ouder spreekt vanuit ervaring en kennis, de Ouder weet hoe alles gaat en werkt. Hij of zij heeft alles al een keer gehoord en meegemaakt.

Elk mens heeft de positie Ouder in zich. Alles wat gezagsdragers in je leven (je ouders, leraren, politie, de kerk enzovoort) je hebben meegegeven aan regels, normen en waarden sla je op in je ‘Ouder’. De Ouder gebruikt vaak woorden als: Je moet …; Je mag niet …; Pas op!; Maak je geen zorgen; Kom maar hier; Doe je best.

De Ouder kan je beschermen en het voor je opnemen, maar je ook corrigeren en terechtwijzen.

Als iemand ondersteuning geeft vanuit deze positie, dan bestaat de kans dat de ander volgzaam en afhankelijk wordt. De ondersteuner komt namelijk over als: ‘Ik weet het, luister maar naar mij.’

U

itg

De Volwassene De Volwassenenrol kenmerkt zich door een open, verstandige houding. De Volwassene is op zoek naar werkbare oplossingen. Bij een reactie vanuit de Volwassene heb je oog voor je eigen belang en het belang van een ander. Je maakt een afweging en maakt keuzes op basis van feiten. De keuzes die je maakt hebben altijd te maken met zoeken naar evenwicht in het contact. De Volwassene gebruikt vaak de woorden: Wat is er aan de hand?; Wie zijn erbij betrokken?; Welke mogelijkheden zijn er?; Zullen we een plan maken?; We gaan even de zaken op een rij zetten.

De Volwassene is een rustige, zekerheid uitstralende ondersteuner die de ander geen mening opdringt. De ondersteuner wordt niet gehinderd door oude emoties en opgelegde meningen en ideeën vanuit de eigen opvoeding. Eigenlijk is de volwassenpositie niet eenvoudig in te nemen, want iedereen heeft eigen ’oude’ ideeën die je niet zomaar even aan de kant kunt schuiven.

15

Theoriebron Begeleidingsmodel Transactionele Analyse

Het Kind

U

itg

ev

er

ij

Ed

u' Ac

tie

fb .v

.

In iedereen is een Kind aanwezig. Naarmate je opgroeit, gaat het Kind meer naar de achtergrond. Het Kind staat voor het mooie, naĂŻeve, speelse in de persoonlijkheid. Het is dat stukje van een persoonlijkheid dat de wereld wil ontdekken, dat het graag naar zijn zin wil hebben, dat kan fantaseren, dat alles gelooft.

Het Kind is afhankelijk van de Volwassene en de Ouder. De goedgelovigheid in het Kind wordt zwaar op de proef gesteld. Als kind paste je je meestal aan, aan de verwachtingen van je ouders of anderen die ouder waren.

Je werd aardig gevonden als je je aanpaste aan de mensen en je omgeving. Volgzaamheid en afhankelijkheid leverden vaak complimenten op. Een kind dat een richting kiest en zich afwent van de ouderen zien we vaak als lastig en eigenwijs. Het aparte is dat, wanneer een Volwassene of Ouder niet doet wat er wordt gevraagd of leugentjes verkoopt, eigenlijk ook bij hem of haar het Kind naar boven komt.

16

fb .v

Theoriebron Begeleidingsmodel presentiemethode

.

Theoriebron Begeleidingsmodel presentiemethode

u' Ac

Presentiemethode

tie

‘Niets voor een ander kunnen doen, is geen reden hem te verlaten. Als je echt helemaal niets meer voor de ander kunt doen, kun je er altijd nog voor hem zijn.’ Dit is de essentie van de presentiemethode. In verschillende methodieken om mensen te begeleiden staat het overnemen van de regie centraal. We gaan ervan uit dat iemand door omstandigheden geen idee meer heeft hoe hij weer kan deelnemen aan de samenleving. Er zijn mensen die het wel hebben gehad met al die hulpverleners. Ze nemen dan een besluit om het verder zelf uit te zoeken en mijden iedereen die hulp wil geven met als achterliggend doel bijsturen.

Ed

Er kunnen zich persoonlijke omstandigheden voordoen waardoor iemand geen invloed meer heeft op het vormgeven van het eigen leven. Sommigen ervaren deze mensen als lastig, maar lastige mensen bestaan niet. Lastige mensen zijn mensen met een last. Ze hebben daar niet om gevraagd en het is geen bewuste keuze. Als iemand bepaalde hulpprogramma’s als belemmerend, opleggend en dwingend ervaart, kun je de presentiemethode gebruiken. De presentiemethode bestaat uit een werkwijze waarbij we alleen het aanwezig zijn als middel inzetten. De ondersteuner accepteert het verhaal van de ander zoals hij dat vertelt. Zijn werkelijkheid telt hoe vreemd of onbegrijpelijk misschien ook. Het moeilijke van deze methode is om na het horen van de problemen niet meteen met oplossingen te komen en de ander in een afhankelijke positie te brengen. Dat deze methode goed werkt, blijkt uit vangnetten zoals het Leger de Heils of Humanitas.

ij

Presentiewerker

U

itg

ev

er

Presentie is meer dan ‘ons goede hart laten zien’. In de eerste plaats is de presentiewerker onvoorwaardelijk beschikbaar, komt hij onder de mensen, zoekt hij aansluiting door er te zijn en doet hij wat zinvol is. Dit veronderstelt wel dat je ‘er bent’, dus dat je je dag niet begint met een overvolle agenda en dat je ook je hoofd kunt vrijmaken van alle beslommeringen wanneer je er bent. Het ‘gejaagde leven’ is ook steeds meer doorgedrongen in de zorgsector. Meer doen met minder. Goede zorg komt onder druk te staan van een berg papieren waarmee je moet aantonen dat je goede zorg levert. In gedachten zijn veel hulpverleners daardoor meer bezig met procedures dan met mensen. De druk op de medewerkers in de verzorging is daarom heel groot. Tegelijk voelen zij zich sterk geroepen om het werk goed te doen.

Neutrale positie Presentie is een manier van omgaan met mensen waar een zekere wijsheid en vakmanschap voor nodig zijn. Kernwoorden zijn onbaatzuchtig en geduldig. Onbaatzuchtig betekent hier vooral het innemen van een neutrale positie zonder een oordeel uit te spreken over het handelen van de ander. Het aan de kant schuiven van eigen ideeën en geen eisen stellen aan de ander vraagt om discipline en onvoorwaardelijke inzet. Geduld hebben en afstemmen op het tempo van de ander is geen gemakkelijke opgave. Presentie is geen tijdverlies, het levert juist extra kwaliteit op. Vooral gevoel en emotionele kwaliteit.

17

Dagbesteding

Dagbesteding

fb .v

.

Het hebben van werk en/of zinvolle dagbesteding is een fundamenteel element in iemands leven. Werk of dagbesteding zorgt voor verrijking.

Het zorgt niet alleen voor een dagritme, maar geeft betekenis aan het dagelijkse leven.

Er zijn vele vormen van dagbesteding, variërende van een paar uurtjes per dag tot vijf dagen in de week.

Zinvol bezig zijn is de basis voor herstel en geeft het gevoel dat je meetelt.

Leerdoelen

Opdracht 1

Bestudeer Theoriebron Dagbesteding en maak de meerkeuzevragen. a. Maak de zin af.

Bij de kwaliteit van bestaan gaat het om omstandigheden die in de basis … alleen voor mensen die meetellen gelden alleen voor mensen met een handicap gelden alleen voor mensen met vermogen gelden voor iedereen in de samenleving gelden

Ed

Theoriebron Dagbesteding <

Dagbesteding

u' Ac

tie

• Je kunt zorgdragen voor een zinvolle dagbesteding die aansluit bij de mogelijkheden en wensen van de cliënt.

• Je kunt de domeinen van Schalock over de kwaliteit van leven uitleggen.

• Je kunt verschillende vormen van dagbesteding uitleggen (onderwijs, werk, vrije tijd).

• Je kunt uitleggen hoe je cliënten kunt ondersteunen bij het vinden van de juiste dagbesteding en van de juiste instanties die betrokken zijn om de dagbesteding te realiseren.

er

ij

b. Wat betekent sociale inclusie? alleen tegen betaling mogen meedoen een enkele keer mogen meedoen erbij horen uitgesloten worden

U

itg

ev

c. Zet de onderstaande indicatoren op de juiste plaats in de tabel.

ADL-activiteiten - financiële status - gezondheid - tevredenheid - vrij zijn van stress - vrije tijd - werk - onderdak - zelfbeeld

18

Factor

Domein

Welbevinden

Emotioneel welbevinden Fysiek welbevinden Materieel welbevinden

Indicatoren

Dagbesteding

.

d. Waarop zijn niet-arbeidsmatige activiteiten gericht? educatie, daginvulling en/of zingeving taken verrichten tegen betaling veroorzaken van verveling voorkomen van somberheid

In Theoriebron Dagbesteding leggen we uit dat er drie factoren zijn waar de domeinen een plaats in hebben gekregen, namelijk onafhankelijkheid, sociale participatie en welbevinden.

Maak een afspraak met een coördinator bij een opvangcentrum voor mensen die tot een kwetsbare groep behoren.

Voorbeelden van deze opvangcentra zijn: • Leger des Heils • centra voor dak- en thuislozen • dagcentra ggz • Humanitas.

Ed

Theoriebron Dagbesteding <

De domeinen van Schalock

u' Ac

Opdracht 2

tie

fb .v

e. Wat is een van de kenmerken van vrijwilligerswerk?

Een vrijwilliger krijgt salaris, maar dat noem je een onkostenvergoeding.

Een vrijwilliger krijgt geen salaris of financiële vergoeding, alleen een onkostenvergoeding.

Een vrijwilliger krijgt een onkostenvergoeding, maar dan zijn er ook betalingsverplichtingen.

Een vrijwilliger krijgt een salaris, maar dat wordt bij de eigen andere inkomsten opgeteld (dat is nadelig).

Vraag of je een cliënt mag interviewen en gebruik de domeinen van Schalock om vragen op te stellen. Gebruik interviewtechnieken en maak een samenvatting van de antwoorden.

Bespreek deze na met de cliënt om te controleren of de samenvatting klopt.

ij

Zinvolle dagbestedbg

Om anderen te kunnen helpen bij het vinden van een zinvolle daginvulling, ga je een flyer maken waar alle dagbesteding binnen de gemeentegrens in staat vermeld voor de volgende doelgroepen: • volwassenen met psychische problemen • volwassenen met psychomotorische beperkingen ten gevolge van niet-aangeboren hersenletsel (NAH) • ouderen die thuis wonen en één of twee dagdelen per week graag de deur uit willen om aan activiteiten deel te nemen.

In de praktijk zijn er veel folders met informatie van de vele aanbieders. Zo veel zelfs dat het niet eenvoudig is om de informatie te rangschikken en een goede keus te maken. Elke instantie of organisatie zegt in de folder de beste aanbieder te zijn.

U

itg

ev

er

Opdracht 3

Om te kunnen kiezen is het belangrijk dat je de mogelijkheden naast elkaar zet en deze overzichtelijk rangschikt.

In de flyer komt de volgende informatie te staan: • de dagen en tijden en de locatie • de activiteiten die per week worden aangeboden • de digitale mogelijkheden • de grootte van de groepen en het aantal begeleiders • de vervoersmogelijkheden, de kosten en de eventuele eigen bijdrage.

19

Dagbesteding

Vrijwilligerswerk

fb .v

Opdracht 4

.

Laat de flyers in de klas rouleren en kies met elkaar de beste flyer uit. Houd bij het kiezen van de beste flyer rekening met onderstaande punten: • Is de flyer inhoudelijk correct?

• Is de flyer overzichtelijk?

• Is de flyer aantrekkelijk?

Mensen die op vrijwillige basis werkzaamheden verrichten leveren een steeds grotere bijdrage aan het in stand houden van de samenleving.

Zoek op internet op welke wettelijke regels er van toepassing zijn op het verrichten van vrijwilligerswerk. Beantwoord de volgende vragen.

tie

a. Hoeveel mag je per jaar als vergoeding ontvangen?

u' Ac

b. Welke vormen van vrijwilligersvergoeding zijn er?

Een organisatie kiest ervoor om vrijwilligers een vast bedrag te geven als tegemoetkoming in de kosten.

Ed

c. Wat mag de maximale vergoeding per maand zijn?

U

itg

ev

er

ij

d. Mogen vrijwilligers die een bijstandsuitkering hebben een vrijwilligersvergoeding ontvangen?

20

fb .v

Theoriebron Begeleidingsmodel empowerment

.

Theoriebron Begeleidingsmodel empowerment

tie

Iedereen heeft in de basis mogelijkheden om het leven een positieve wending te geven. Toch zitten veel mensen vast in patronen die een sterk remmend effect hebben op herstel.

Indringende negatieve ervaringen blokkeren als het ware een positieve kijk en situaties worden uitzichtloos. Herstellen en terugkeren naar een positieve levensstijl zijn een vorm van topsport. Sommige mensen zeggen: ‘De kracht is eruit, de energie is weg en er is geen licht meer aan het eind van de tunnel.’

u' Ac

Herstellen en eigenwaarde

Ed

Herstellen is een uniek proces, waarbij het draait om het herwinnen van een actief leven in de maatschappij met betekenisvolle activiteiten en (sociale) relaties. Herstel betekent ook onder ogen zien dat bepaalde beperkingen blijvend zijn en dat er dingen zijn die niet kunnen.

Herstel betekent niet wanhopen en opgeven door wat niet kan, maar mogelijkheden leren zien. Herstel betekent het (her)ontdekken en versterken van de eigenwaarde.

Het gevoel van eigenwaarde neemt toe door ervaringen. Deze ervaringen kunnen heel klein zijn, zoals weer zelf gaan koken, boodschappen doen, één keer per week de stad in. Deze voorbeelden lijken zo eenvoudig, maar zijn voor iemand die hier erg tegen opziet een geweldige overwinning. Deze overwinningen bij elkaar versterken het gevoel meer te kunnen.

Empowerment ondersteunt het herstel en de eigenwaarde.

ij

Empowerment, de eigen motor

U

itg

ev

er

Empowerment is werken vanuit de eigen kracht om zo op een positieve manier invloed uit te oefenen op situaties die de persoonlijke groei in de weg staan.

De kern van empowerment is het versterken van de persoonlijke capaciteiten om meer zeggenschap te verkrijgen over de eigen situatie en daar verantwoordelijkheid voor te nemen.

Durven geloven in de eigen kracht is voor mensen uit kwetsbare groepen een bovengemiddelde inspanning. Deelnemen aan de samenleving en gewaardeerd worden als een mens met kwaliteiten is de volgende stap.

Het negatieve zelfbeeld ombuigen is een weg van lange adem, want de opgedane psychische schade is vaak groot. Belangrijk is dat de erkenning door anderen voor de moeilijke omstandigheden een waarde op zich is. Daarmee onderstrepen we de kern van denken vanuit empowerment, namelijk dat de negatieve ervaringen de kracht geven om sterker te worden en te groeien.

Empowerment, wat werkt, wat niet Er is een wankel evenwicht waarin het de vraag is welke interventies daadwerkelijk ‘empowerend’ werken. Er is geen gemeenschappelijke noemer en de mogelijkheden hangen volledig af van het individu, zijn of haar doelen, mogelijkheden en beperkingen.

21

Theoriebron Begeleidingsmodel empowerment

Winst voor de samenleving

fb .v

.

Wat voor de één ‘empowerend’ werkt, kan voor de ander juist ‘disempowerend’ werken.

Wat in de ene context tot succes leidt, kan in de andere context geen effect hebben.

Empowerment kun je dus niet ‘afdwingen’ met vooraf bepaalde interventies.

We weten wel dat sociale inclusie en participatie, ofwel meedoen en een bijdrage leveren aan de samenleving, veel positieve respons geven. Sociale inclusie en participatie nodigen uit om de ingeslagen weg voor te zetten en op eigen gelegenheid verder te kunnen.

Participatiedwang werkt echter averechts.

u' Ac

tie

Ook binnen het overheidsbeleid neemt de aandacht voor het begrip empowerment toe.

Door de dubbele vergrijzing en de toename van chronische aandoeningen zal het aantal zorgvragen in de komende jaren enorm toenemen.

Diverse bronnen maken duidelijk dat het huidige zorgstelsel de komende vraag niet aan zal kunnen. Er zal een tekort aan zorgpersoneel ontstaan. Verdelen van de beschikbare middelen (geld en arbeidskrachten) wordt steeds belangrijker, maar ook lastiger.

De overheid gaat nu ook inzetten op empowerment als veelbelovend concept voor de inrichting van de professionele zorg en de verschuiving van het accent op verzorging naar het accent op zelfzorg en zelfredzaamheid. Daarbij lijkt het begrip empowerment twee doelen tegelijkertijd te dienen.

Het is namelijk ook een antwoord op de kritiek vanuit de samenleving (vooral vanuit cliëntenen patiëntenbewegingen) dat de zorg onvoldoende aansluit bij de werkelijke behoeften.

Ed

Voorbeelden

U

itg

ev

er

ij

Bij empowerment past de hulpverlener een coachende stijl (zonder aandringen) toe en hij creëert situaties waarin iemand positieve ervaringen opdoet. Door de juiste toon te zoeken, oefen je positieve invloed uit.

Soms is de coach ook een rolmodel. De coach heeft een uitstraling waar een sterke stimulans van uitgaat. Dit zijn mensen met een levensstijl die tot voorbeeld kan dienen en die voor iemand verleidelijk kan zijn om ook zelf na te streven. Dan is de eerste aanzet ontstaan om negatieve gevoelens om te zetten in positieve gedachten. Het is een soort ‘yes’-gevoel, van ‘ik kan het’. Deze methode van empowerment passen we dan ook niet alleen toe bij ondersteuning en terugkeer in de samenleving, maar ook in de sport en op scholen. Coaches kunnen de kracht die iedereen in zich heeft vrijmaken en de positieve ervaringen doen de rest.

22

Theoriebron Netwerk

Theoriebron Netwerk

Eigen netwerk

fb .v

.

Iedereen die je kent of gekend hebt én die van jou een positieve indruk heeft, is bij elkaar je netwerk. Je familie, je vrienden, je oud-klasgenoten, je vroegere docenten of die van nu, mensen van je sportvereniging, mensen op je werk of oud-collega’s. Mensen uit kwetsbare groepen in de samenleving hebben om verschillende redenen juist moeite om een netwerk op te bouwen en in stand te houden.

er

ij

Ed

u' Ac

tie

Een netwerk is groter dan je misschien denkt.

Bovendien hebben mensen uit je netwerk zelf ook weer een netwerk. Ooit is uitgerekend dat je met drie handen (schakels) (de vrienden van de vrienden van jouw vrienden) een connectie hebt met alle mensen in Nederland. Er zijn mensen in de samenleving die weinig tot geen kennissen hebben. Bij sommige mensen die met Netwerkcirkel. pensioen gaan of hun baan verliezen, is dit goed te merken. Plotseling valt iemand terug op zichzelf en ontstaat het onrustige gevoel niet meer mee te tellen. Mensen kunnen zich overbodig gaan voelen.

Sommige mensen gaan thuis zitten en wachten elke dag op wat er komen gaat. Anderen zoeken buiten de deur mogelijkheden om het netwerk weer op te bouwen en daarmee het gevoel terug te krijgen weer mee te tellen.

Netwerkcirkels

U

itg

ev

Met sommige mensen heb je dagelijks contact. Met andere wekelijks of een paar keer per jaar. Elk contact heeft een bepaalde waarde. Iemand die dicht bij je staat en met wie je alle lief en leed deelt, is van grote waarde. Dat kunnen je ouders, broers of zussen zijn, maar ook een goede vriend of de buren. Als je een netwerkcirkel maakt, wordt duidelijk met wie er een relatie is en hoe dichtbij en innig het contact is. Je hebt functionele contacten en sociale contacten. Functionele contacten zijn bijvoorbeeld wijkverpleging, maatschappelijk werk of een vrijwilliger. Veelal gaat het dan om hulp die noodzakelijk is om de kwaliteit van leven in stand te houden. Bij sociale contacten gaat het vooral om kennissen en bekenden voor wie je kiest, omdat het prettig is om met ze om te gaan.

Er is een spreekwoord ‘beter een goede buur dan een verre vriend’. Dat zegt zo veel als: je hebt meer aan iemand dicht bij je die je vertrouwt en die er zonder opgelegde verplichtingen gewoon voor je is, dan aan iemand die familie is, maar die je nooit spreekt.

23

Theoriebron Rehabilitatie

Theoriebron Rehabilitatie

Rehabilitatie

fb .v

.

De rehabilitatiebenadering heeft tot doel om mensen met een ondersteuningsvraag te helpen om naar eigen tevredenheid in de maatschappij te functioneren.

De benadering gaat uit van de doelen die mensen zelf stellen als het gaat om wonen, werken, leren, vrijetijdsbesteding en sociale relaties. Deze doelen vormen de basis van de hulpverlening.

Bij die hulpverlening gaat het er steeds om te ondersteunen bij het persoonlijke herstelproces.

u' Ac

tie

Rehabilitatie is een proces waarbij begeleiding van de cliënt gekoppeld is aan het beïnvloeden van de omgeving. Het doel is dat de cliënt zo normaal mogelijk deelneemt aan de maatschappij, door zijn participatie zo veel mogelijk te vergroten. Dit kan alleen lukken als we de aanwezige capaciteiten van de cliënt en zijn omgeving zo goed mogelijk gebruiken.

Deze methode passen we vaak toe bij mensen die een behandeltraject bij de ggz hebben afgelegd. Om te voorkomen dat er na de behandeling een terugval optreedt, is het belangrijk dat het sociaal systeem rond de persoon sterk genoeg is om een geleidelijke teruggang in de samenleving te realiseren. Rehabilitatie in de letterlijke betekenis staat voor ‘eerherstel’.

De persoon krijgt weer de plaats in de samenleving die hij of zij verdient.

Rehabilitatie, een veelomvattend woord

ev

er

ij

Ed

Rehabilitatie is niet zomaar een therapeutische stroming of losstaande theorie, maar een holistische mensvisie. Holisme is de samenhang tussen lichamelijk en geestelijk welbevinden van iemand, in relatie tot zijn of haar omgeving. Elk deel van deze samenhang heeft invloed op de andere delen.

Het startpunt van rehabilitatie is: de persoon met zijn wensen en zorgbehoeften.

Het eindpunt van rehabilitatie is: verbetering van de kwaliteit van leven en het vervullen van sociaal-maatschappelijke rollen.

Het herstelproces komt vaak pas goed op gang, nadat de acute periode is afgesloten. Sommige cliënten maken eerst veel heftige jaren door met daarin periodes van ernstig ziek zijn en opnames. We noemen het herstelproces ook wel een leer- of groeiproces.

Het Engels gebruikt de term ‘recovery’, dat je behalve als ‘herstellen’ ook kunt vertalen als: herwinnen, terugkrijgen, heroveren, terugwinnen, bevrijden, erbovenop komen.

U

itg

Rehabilitatie, de milieugerichte aanpak

24

Bij rehabilitatie gaat het vaak om uitdagingen en kleine overwinningen.

Overwinningen zoals elke dag op dezelfde tijd opstaan, eten en slapen. Er ontstaan dan een ritme en structuur waarop iemand verder kan bouwen.

Het blijkt dat ook de milieugerichte aanpak in de praktijk heel goed werkt. Dit houdt in dat door het creëren van een omgeving, een milieu, waarin veiligheid, uitdaging en structuur terug te vinden zijn, de basis ligt voor herstel. Een voorbeeld van een dergelijk woonmilieu is een kleinschalige woonvoorziening, die lijkt op een zo ‘normaal’ mogelijk huishouden.

Deze omgeving prikkelt mensen om individuele doelen na te streven. Vaardigheden verkrijgt en behoudt iemand hierdoor eerder.

Bij grootschaligheid hebben mensen weinig invloed op hun omgeving, waardoor mensen afvlakken. Ook de uitdaging om zelf invulling te geven aan de dag, ontbreekt vaak.

fb .v

Uitgeverij: Edu’Actief b.v.

0522-235235 info@edu-actief.nl www.edu-actief.nl

.

Colofon Auteurs: Klaas Praat, Anne-Bregtje Schelfout, Jo-Anne Schaaf Inhoudelijke redactie: Jo-Anne Schaaf

Titel: Begeleiden van zelfredzaamheid op maatschappelijk gebied

tie

ISBN: 978 90 3723 304 9 ©

u' Ac

Edu’Actief b.v.2018 Behoudens de in of krachtens de Auteurswet gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Ed

Voor zover het maken van reprografische verveelvoudigingen uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16h Auteurswet dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (www.reprorecht.nl). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in compilatiewerken op grond van artikel 16 Auteurswet kan men zich wenden tot de Stichting PRO (www.stichting-pro.nl).

De uitgever heeft ernaar gestreefd de auteursrechten te regelen volgens de wettelijke bepalingen. Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog tot de uitgever wenden.

U

itg

ev

er

ij

Door het gebruik van deze uitgave verklaart u kennis te hebben genomen van en akkoord te gaan met de specifieke productvoorwaarden en algemene voorwaarden van Edu’Actief, te vinden op www.edu-actief.nl.

fb .v

Theoriebron Begeleidingsmodel RET-methode

.

Theoriebron Begeleidingsmodel RET-methode

u' Ac

Het ABC-schema

tie

â&#x20AC;&#x2DC;Het zijn niet de gebeurtenissen waarvan mensen geheel van streek raken, het is de manier waarop mensen tegen gebeurtenissen aankijken.â&#x20AC;&#x2122; - Epictetus Albert Ellis is de grondlegger van de Rationeel Emotieve Therapie (RET). De gedachte achter deze theorie is dat niet een situatie ons nare gevoelens bezorgt, maar de wijze waarop we over die situatie denken. Het gaat er bij de RET om dat mensen een realistischer kijk op zichzelf en hun omgeving krijgen die hen in staat stelt om de door hen gewenste doelen in het leven te bereiken.

Ed

Bij de RET-therapie maken we gebruik van de letters ABC (Activating event, Belief, Consequence). In het Nederlands: A staat voor Activerende gebeurtenis (feiten). B staat voor je cognities (gedachten) of opvattingen (Beliefs). C staat voor Consequentie. Iedereen interpreteert feitelijke gebeurtenissen (A) weer anders aan de hand van gedachten (cognities) en meningen (B). Hieruit ontstaan emotionele en gedragsmatige gevolgen (C). Het gevoel en gedrag als reactie op een situatie bepalen je handelen en worden dus niet direct bepaald door de situatie waarin je verkeert. Een gedachte gaat aan het gevoel vooraf.

RET en sociale fobie

U

itg

ev

er

ij

Aan een sociale fobie lijdt ongeveer 16% van de Nederlandse bevolking. Angst belemmert mensen in het nemen van initiatief. Mensen met een sociale fobie vermijden de situaties waarvoor ze angst hebben (vermijdingsdrang). Zo leidt een sociale fobie tot isolement. Sociale angst staat niet in verhouding tot de werkelijke objectieve dreiging. Drijfveer achter een fobie is ongegronde angst. De RET-methode kan helpen om rationeel, met het gezonde verstand, problemen in de juiste proporties te zien. Dit is niet eenvoudig, want ingesleten gewoonten en negatieve ervaringen ombuigen kost veel inspanning en oefening. Exposure, gecontroleerd blootstellen aan de angst, kan een goede bijdrage zijn. Oefenen en langzaam omstandigheden veranderen van makkelijk te beheersen naar moeilijker en groter. Door het opdoen van positieve ervaringen kan iemand de controle terugkrijgen over de situatie.

26

RET en paniek Angst zorgt ervoor dat mensen situaties of omstandigheden gaan mijden. Voor zover dit lukt, heeft iemand controle over de situatie op basis van hoog alert zijn. Dat kost veel energie en hij of zij zal er vaak voor kiezen niet in zoâ&#x20AC;&#x2122;n situatie terecht te komen. Gebeurt dat wel, dan ontstaat er paniek. Bij een paniekaanval word je onverwacht heel erg bang of krijg je een heel onaangenaam gevoel. Wanneer iemand regelmatig last heeft van paniekaanvallen, bang is voor nieuwe aanvallen en/of zijn gedrag aanpast vanwege de angst voor paniekaanvallen, noemen we dit een paniekstoornis. Een paniekstoornis en/of paniekaanvallen gaan vaak samen met agorafobie (straatvrees). Met de RET-methode is het mogelijk de paniek om te buigen naar beheersbare angst. Het doet een groot beroep op het cognitieve vermogen, want je verstand gaat in de tegenaanval. Het wordt een strijd tussen voelen en denken.

Over deze cursus

Over deze cursus

Ed

u' Ac

tie

fb .v

.

Het lijkt zo simpel … Jezelf kunnen redden in het dagelijks leven. Je eigen bestaan opbouwen en in stand houden zonder hulp van anderen.

Voor veel mensen in de samenleving is wat hiervoor staat niet vanzelfsprekend. Deze mensen hebben moeite om zich staande te houden op sociaal en maatschappelijk gebied.

De overheid doet sinds de komst van de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) een stapje terug. Zij wil dat mensen elkaar ondersteunen om zelfstandig te kunnen blijven zonder steun van allerlei instanties. Van verzorgingsstaat naar een participatiesamenleving.

Dit is makkelijker gezegd dan gedaan. Deze omschakeling geeft veel maatschappelijke onrust.

Vooral de mensen in de samenleving die zijn aangewezen op hulp die verder gaat dan mantelzorg en een steun in de rug maken zich zorgen over de veranderingen.

Een van de argumenten van de overheid voor deze omschakeling is dat de kosten van diverse vormen van ondersteuning elk jaar toenemen. Een eerlijkere verdeling van de middelen is daarom onvermijdelijk.

Het begeleiden van mensen is nu een balanceren tussen ondersteunen en de eigen verantwoordelijkheid stimuleren. Veel zorgvragers hebben door langdurige contacten met instanties een afkeer gekregen van hulpverleners. Hun ervaringen waren niet altijd positief.

Sommige zorgsystemen oefenen namelijk een vorm van ‘bemoeizorg’ uit waarvan controle een onderdeel is. Sommige zorgvragers wenden zich daarom af van de reguliere zorg. Het is voor hen een onprettig gevoel gevangen te zitten in een web van hulpverlenende instanties.

In deze cursus komen verschillende aspecten van ondersteunen aan de orde. Het uitgangspunt van deze cursus is dat zelfredzaamheid als het grootste goed wordt gezien. Bijna iedereen streeft namelijk voor zichzelf naar het zelfstandig vormgeven van het eigen leven met een grote mate van vrijheid. Als dat iedereen zou lukken, dan was elke vorm van ondersteuning overbodig!

In deze cursus vind je theorie en achtergronden die helpen om mensen, die ondersteuning in de samenleving nodig hebben, op een professionele basis te begeleiden.

Leerdoelen

U

itg

ev

er

ij

• Je kunt uitleggen waar de sociologie zich mee bezighoudt en waarom het belangrijk is hier kennis van te hebben.

• Je kunt problemen bij verschillende doelgroepen op maatschappelijk gebied benoemen, waaronder ook sociale uitsluiting en eenzaamheid, en vertellen hoe je cliënten ondersteunt bij het opbouwen en onderhouden van een sociaal netwerk (inclusief sociale media).

• Je kunt het wat, hoe en waarom (reden en doel) van begeleidingsmethoden, -technieken en -stijlen uitleggen (inclusief empowerment).

• Je kunt benoemen welke vormen van dagbesteding er zijn, hoe je de wensen van de cliënt inventariseert en hoe je mogelijkheden voor de cliënt creëert op het gebied van dagbesteding.

Beoordelingsformulier <

Beoordeling Aan het eind van de cursus wordt je parate kennis beoordeeld met een toets. Je praktische beheersing van de leerdoelen wordt getoetst aan de hand van een beroepsproduct. Dit wordt op verschillende punten beoordeeld: op inhoud (producteisen) en op uitvoering (processtappen). Andere belangrijke punten bij de beoordeling zijn actieve deelname aan de lessen en een nette uitwerking van de opdrachten in correct Nederlands. Je vindt deze beoordelingspunten bij elkaar op het beoordelingsformulier.

27

Over deze cursus

Planning

Opdracht 5

Beroepsproduct: Passende ondersteuning

fb .v

.

Een beroepsproduct maken kost tijd. Daarom moet je dit goed plannen. Lees eerst de opdracht van het beroepsproduct goed door en vul daarna het planningsformulier in. Neem ook de andere opdrachten van deze cursus op in je totale planning. Zo voorkom je dat je in tijdnood komt.

Mevrouw Klein is 73 jaar. Mevrouw Klein is altijd heel actief geweest. Ze had een baan, deed vrijwilligerswerk en zorgde voor haar gezin. De laatste jaren gaat de gezondheid van mevrouw Klein achteruit. Hierdoor kan zij geen vrijwilligerswerk meer doen en moet haar gezin steeds meer voor haar zorgen. Een half jaar geleden is haar man plotseling overleden. Mevrouw mist haar man nog dagelijks. Haar man hielp haar veel in het huishouden en bracht en haalde haar waar ze ook maar heen wilde. Nu dit is weggevallen, is mevrouw veel alleen thuis. Haar dochter komt één keer in de week langs om samen boodschappen te doen en te stofzuigen.

tie

Werkmodel Lijst met stellingen Eenzaamheid < Werkmodel Typologie sociaal geïsoleerden <

u' Ac

Je gaat vanuit je functie binnen het wijkteam langs bij mevrouw Klein voor een gesprek. Op basis van dit gesprek bepaal je welke begeleiding past en welke doelstellingen er zijn.

Plan voor jezelf een datum waarop je dit beroepsproduct inlevert. Vul deze datum in op je planningsformulier.

• • • •

Maak een planning en een taakverdeling.

Leef je goed in in de casus van mevrouw Klein.

Voer een gesprek met mevrouw Klein op basis van de Vragenlijst Eenzaamheid (het kan zijn dat een van jullie de rol van mevrouw Klein moet spelen).

Bepaal op basis van het Werkmodel Typologie sociaal geïsoleerden de typologie van mevrouw Klein. Beargumenteer je antwoord.

Schrijf twee doelstellingen op die passen bij de wensen van mevrouw Klein.

Bepaal op basis van de typologie welke drie soorten interventies geschikt zijn.

Beargumenteer je keuzen.

Benoem welk begeleidingsmodel passend kan zijn om mevrouw Klein te ondersteunen en geef hiervoor drie argumenten.

Geef twee voorbeelden van activiteiten die je vanuit het begeleidingsmodel kunt inzetten om gestelde doelen te bereiken.

er

ij

• •

Ed

Eisen aan de uitvoering

•

ev

•

U

itg

Laat elke processtap goedkeuren door je docent, voordat je begint aan de volgende processtap.

28

Eisen aan het beroepsproduct • • • • • •

verslag van het gesprek met mevrouw Klein beargumenteerde typologie van mevrouw Klein twee doelstellingen die passen bij de wensen van mevrouw Klein drie interventies, met argumenten die passen bij de typologie van mevrouw Klein passend begeleidingsmodel met argumenten twee voorbeeldactiviteiten die je vanuit het begeleidingsmodel kunt inzetten.

Orientatie

Orientatie

Opdracht 7

fb .v

.

Kijk en luister ter oriĂŤntatie op de opdrachten naar de inleiding in de sociologie door Jaap Olthof.

Beschrijf na het bekijken van de fragmenten wat volgens jou sociologie is.

Wat betekent het woord?

tie

Filmpje Inleiding in de sociologie door Jaap Olthof <

Wat is sociologie?

u' Ac

Opdracht 6

Wat is volgens jou de betekenis van onderstaande woorden? Noteer deze erachter. a. Eenzaamheid

Ed

b. Sociaal isolement

ij

c. Uitsluiting

er

d. Presentie

ev

e. Empowerment

U

itg

f. Rehabilitatie

g. Netwerkcirkel

h. Vrijwilliger

29

Theoriebron Dagbesteding

Theoriebron Dagbesteding

fb .v

.

Het hebben van werk en/of zinvolle dagbesteding is een fundamenteel element in iemands leven. Het hebben van werk of dagbesteding zorgt voor verrijking.

Het zorgt niet alleen voor een dagritme, maar geeft betekenis aan het dagelijkse leven. Het gevoel hebben zinvol bezig te zijn, iets toe te kunnen voegen met een bijdrage, er plezier aan te beleven, uitgedaagd te worden en in verbinding te staan met anderen.

Waarom dagbesteding

u' Ac

tie

Mensen die om verschillende redenen aan de rand van de samenleving leven, lopen een groot risico geïsoleerd te raken en daarmee komt de kwaliteit van bestaan ernstig in gevaar met alle gevolgen van dien. Vereenzaming, uitgesloten worden en zinloosheid ervaren kunnen psychische en gedragsproblemen veroorzaken. Daarom heeft men binnen de samenleving ook de taak om kwetsbare groepen zoals ouderen en mensen met een lichamelijke en/of geestelijke handicap te ondersteunen bij het zinvol vormgeven van het dagelijks bestaan. Werk – betaald of onbetaald – maar dus ook een zinvolle dagbesteding kunnen betekenis geven aan het leven. Het maakt dat mensen zich weer nuttig voelen, dat het leven weer zin heeft en het brengt rust en activiteiten in balans. Het geeft ritme en een reden om uit bed te komen. Werk of dagbesteding geeft mensen ook de mogelijkheid om vaardigheden te leren.

Ed

De domeinen van Schalock

er

ij

De Amerikaanse professor Schalock heeft met medeonderzoekers gekeken wat je kunt verstaan onder kwaliteit van bestaan. Zijn onderzoek was toegespitst op hoe het met de kwaliteit van bestaan gesteld is bij mensen met een beperking. Schalock onderscheidde acht domeinen binnen drie overkoepelende categorieën of hoofddomeinen. Er zijn meer dan tweehonderd verschillende definities van de kwaliteit van bestaan. Daarmee wordt gelijk duidelijk dat het nogal moeilijk is om te beschrijven wat je hieronder kunt verstaan.

Domein

Indicatoren

Onafhankelijkheid

Persoonlijke ontwikkeling

Opleiding, persoonlijke vaardigheden en competenties

Zelfbepaling

Autonomie, persoonlijke controle, zelfredzaamheid, doelen, waarden en keuzes

Interpersoonlijke relaties

Vriendschappen, kennissen, relatie met familie

Sociale inclusie

Integratie en participatie in de samenleving

Rechten

Respect, waardigheid, gelijkheid, integriteit, maar ook wettelijke rechten (burgerschap, rechtvaardige behandeling)

Emotioneel welbevinden

Tevredenheid, positief zelfbeeld, vrij van stress en onzekerheid

Fysiek welbevinden

Gezondheid, zelfredzaamheid, vrije tijd

Materieel welbevinden

Financiële positie, werk en onderdak

U

itg

ev

Hoofddomein

30

Sociale participatie

Welbevinden

Theoriebron Dagbesteding

.

Er zijn gezamenlijke kenmerken te benoemen die goed bruikbaar zijn om mensen die tot de kwetsbare groepen in de samenleving horen te ondersteunen.

Bij de kwaliteit van bestaan gaat het om omstandigheden die in de basis voor iedereen in de samenleving gelden. Wie je ook bent, met of zonder een handicap of andere beperkingen, je kunt volledig deelnemen aan en opgenomen zijn in de samenleving. Dit noem je inclusie.

fb .v

Drie hoofdfactoren bij de kwaliteit van bestaan

tie

Om de kwaliteit van bestaan van cliënten te vergroten, is ondersteuning nodig die op het individu gericht is. Voor een goede kwaliteit van leven is de samenleving de context. De ondersteuning is erop gericht onafhankelijkheid, sociale participatie en welbevinden te vergroten. Dat is de brug naar de samenleving.

Dagbesteding voor verschillende doelgroepen

Ed

u' Ac

Er zijn vele vormen van dagbesteding, variërende van een paar uurtjes per dag tot vijf dagen in de week. Arbeidsmatige dagbesteding is gericht op het maken van producten voor de verkoop of het leveren van diensten. Mensen die hier werkzaam zijn, hebben om verschillende redenen een afstand tot de arbeidsmarkt, maar kunnen op aangepast niveau en in een lager tempo toch prima werk doen. Niet-arbeidsmatige activiteiten zijn gericht op educatie, daginvulling en/of zingeving. Ook kun je projecten en evenementen organiseren die afgestemd zijn op de interesse en op perioden van het jaar. Dagbesteding kun je ook inzetten om mantelzorgers te ontlasten. Een dementerende partner kan daardoor langer thuis blijven wonen.

Vrijwilligerswerk

U

itg

ev

er

ij

Mensen die op vrijwillige basis werkzaamheden verrichten, leveren een steeds grotere bijdrage aan het in stand houden van de samenleving. Men zegt nu al dat veel organisaties die afhankelijk zijn van financiële bijdragen van de gemeenten en het Rijk niet meer kunnen bestaan zonder de hulp van vrijwilligers. Dit is inmiddels de ‘stille kracht’ geworden. Bij vrijwilligerswerk zijn er vier componenten: • Vrijwilligers voeren activiteiten op vrijwillige basis uit.

• Er is geen salaris of financiële vergoeding aan verbonden en dus ook geen rechten en plichten zoals een werknemer die wel heeft. (Een vrijwilliger krijgt alleen een onkostenvergoeding).

• De vrijwilligers verrichten de activiteiten in georganiseerd verband.

• De activiteiten dienen een maatschappelijk doel, ten behoeve van individuen, groepen of de samenleving in haar geheel.

Vrijwilligers spelen een steeds grotere rol in de samenleving. Veel vrijwilligers zijn actief in de zorg, welzijn en sport. Vrijwilligers zijn onmisbaar in een lokale samenleving waarin zelfredzaamheid en zorg voor elkaar belangrijk zijn.

Er zijn veel redenen om vrijwilliger te worden. Vrijwilligerswerk draagt bijvoorbeeld bij aan een zinvolle invulling van de dag en biedt de mogelijkheid tot het ontwikkelen en benutten van talenten. Vrijwilligerswerk doe je voor een ander, voor elkaar en dat geeft voldoening.

Vrijwilligers ervaren door hun werk dat ze ertoe doen.

31

Sociologie

Sociologie

fb .v

.

Alles verandert, niets blijft zoals het is. Of het nu om de welvaart in een land gaat of om de samenleving zelf. Ook hoe mensen met elkaar omgaan en de cultuur waarin zij leven veranderen steeds. Het gaat om veranderende rolpatronen, groepsprocessen, maatschappelijke normen en waarden, religie. Zelfs je persoonlijke kijk op iets kan veranderen in de loop van de tijd. Dit alles valt onder het studiedomein van de sociologie. Sociologen bestuderen hoe mensen met elkaar omgaan en hoe de samenleving hun welbevinden beïnvloedt.

Leerdoelen

Theoriebron Sociologie < Theoriebron Theorieën grote sociologische denkers <

tie

Sociologie en sociologen

Bestudeer Theoriebron Sociologie en Theoriebron Theorieën grote sociologische denkers en beantwoord de vragen. a. Sociologie is de studie van hoe mensen met elkaar samenleven.

Wat betekent ‘socio’? mensen sociaal studie samen

Ed

Opdracht 8

Je kunt in eigen woorden uitleggen wat je onder het begrip sociologie verstaat.

Je kunt uitleggen welke plaats religie inneemt in de samenleving.

Je kunt de invloed van normen en waarden uitleggen.

Je kunt vertellen welke theorieën de grote sociologen Marx, Weber en Durkheim hadden.

u' Ac

• • • •

er

ij

b. De samenleving is een … gegeven. feitelijk organisch statisch wisselend

U

itg

ev

c. Marx is de grondlegger van: het communisme het conservatisme het kapitalisme het liberalisme

32

d. Wie bedoelen we met het begrip ‘proletariërs’? arbeiders gevangenen middenstanders werkgevers e. De grote vraag in Webers werk was hoe het komt dat het Westen, de ‘rijke’ landen, zich onderscheidt van de rest van de wereld. Uit welke twee woorden bestond zijn antwoord? doeltreffendheid en onzekerheid functionaliteit en angst rationaliteit en angst rationaliteit en onzekerheid

Sociologie

.

f. Max Weber heeft het begrip ‘rationeel denken’ geïntroduceerd. Wat is rationeel denken? de feiten op een rij zetten en keuzen maken de gedachten op een rij zetten en keuzen maken de gevoelens op een rij zetten en keuzen maken de meningen op een rij zetten en keuzen maken

De samenleving is organisch. Dat komt door de invloed van verschillende factoren, zoals welvaart, die veranderen. Sommige factoren hebben in de samenleving een brede en sterke invloed, waardoor er plotseling een andere stemming gaat heersen. Dit is waar de sociologie zich mee bezighoudt. a. Door het invullen van onderstaande kolommen kun je een samenhang ontdekken tussen de verschillende thema’s die in de samenleving een rol spelen onder invloed van veranderende factoren.

Ga bij het invullen van het ‘Woord van het jaar’ uit van het woord volgens Van Dale.

Ed

Artikel Recessie beïnvloedt keuze kleuren interieur <

Bestudeer Theoriebron Sociologie en lees het artikel ‘Recessie beïnvloedt keuze kleuren interieur’ uit De Telegraaf.

tie

Theoriebron Sociologie <

Verandering in de samenleving

u' Ac

Opdracht 9

fb .v

g. Waarom hielden sommige groepen in de samenleving volgens Durkheim bewust de verschillen in stand? om het eigen belang zeker te stellen om de welvaart in de samenleving in stand te houden om de beschikbare middelen te kunnen verdelen in de samenleving om de welvaart te laten groeien

2

3

4

5

Stemming van de samenleving

Woord van het jaar

Kleur van het jaar

Jongensnaam van het jaar

Meisjesnaam van het jaar

ij

1

Opkrabbelen uit de crisis.

Consumentenvertrouwen neemt toe.

Kloof tussen werkenden en niet-werkenden wordt groter.

U

itg

ev

er

2015

2010

Midden in de crisis is het consumentenvertrouwen negatief gestemd/recessie.

2005

Het gaat goed en de economie groeit.

De consumenten zijn optimistisch.

2000

Verschillen tussen de inkomensgroepen worden in Nederland kleiner.

33

Sociologie

.

Als je in de tijd terugkijkt, dan ontdek je dat veel mensen in de samenleving gevoelig zijn voor de stemming die er op dat moment heerst.

Regelmatig doen onderzoeksbureaus, zoals dat van Maurice de Hond, onderzoek naar de stemming in Nederland. Ze meten of we positief of negatief gestemd zijn en of we op safe spelen of juist meer risico’s nemen. Je noemt al deze metingen de gevoelsthermometer van Nederland. De stemming is bepalend voor hoe we met elkaar omgaan.

tie

u' Ac

c. Wat houdt ‘sjoemelsoftware’ in?

fb .v

b. Lees het artikel uit De Telegraaf: ‘Recessie beïnvloedt keuze kleuren interieur’.

Wat is er bijzonder aan 2010 als je kijkt naar de stemming in Nederland en de kleurenkeus?

d. Welke jongens- en meisjesnamen stonden er op nummer 2 en 3 in de genoemde jaren?

Ed

e. Wat betekent het woord ‘gedoogregering’?

ev

er

ij

f. Wat betekent het woord ‘generatiepact’?

itg

g. Wat betekent het woord ‘weblog’?

U

Opdracht 10

Theoriebron Theorieën grote sociologische denkers <

34

Opdracht Marx Marx heeft zich verdiept in de klassenstrijd tussen groepen in de samenleving. De verdeling van middelen veroorzaakte ongelijkheid. Sommige mensen waren extreem rijk ten koste van anderen. Marx typeerde dit als uitbuiting. Marx streefde een verdeling na waarbij iedereen gelijk was.

Tegenwoordig is er wereldwijd nog steeds ongelijkheid in de samenleving. Ook nu zijn er mensen, groepen en landen die meer hebben dan andere mensen, groepen en landen. Het verschil is zichtbaar op micro-, meso- en macroniveau.

Sociologie

Bestudeer Theoriebron Theorieën grote sociologische denkers en gebruik internet en je eigen sociale omgeving om de vragen te beantwoorden. a. Geef drie voorbeelden van verschillen in beloning voor werk die je ziet op microniveau in Nederland.

.

1.

fb .v

2.

3.

1.

2.

3.

Theoriebron Theorieën grote sociologische denkers <

Groepen, klassen en standen

u' Ac

Opdracht 11

tie

b. Geef drie voorbeelden van verschillen in beloning voor werk die je ziet op mesoniveau in Europa.

Gebruik Theoriebron Theorieën grote sociologische denkers, je eigen ervaringen en het internet om de vragen te beantwoorden. a. Bij een groep horen op basis van geloofsovertuiging kan grote voordelen hebben.

Noem drie mogelijke voordelen voor mensen die in Nederland dezelfde geloofsovertuiging hebben.

2.

3.

Ed

1.

er

ij

b. In sommige landen is het niet mogelijk om ‘nergens’ in te geloven. Door een bepaald geloof hoor je automatisch bij een groep. Vaak is er dan ook een sterke scheiding tussen groepen mensen die niet met elkaar kunnen of mogen optrekken. Geef drie voorbeelden van geloven waarbinnen er groepen zijn die anderen willen overtuigen deel te nemen aan hun geloof en die min of meer voorschrijven dat je niet met mensen buiten je eigen geloof mag optrekken.

1.

ev

2.

c. In sommige landen komt het voor dat je rijk of arm bent door je afkomst. Het systeem waarin je wordt grootgebracht bepaalt voor een groot deel je leven.

Geef twee voorbeelden van landen en systemen waar dit aan de orde is.

U

itg

3.

35

Sociologie

Gebruik Theoriebron TheorieĂŤn grote sociologische denkers, je eigen ervaringen en het internet om de vragen te beantwoorden.

Max Weber koppelde het bijeenbrengen van rijkdom aan het calvinisme. Met calvinisme bedoelen we ook wel een verzameling eigenschappen die typisch Nederlands en Duits zijn.

Voorbeelden hiervan zijn: ingetogen gedrag, het niet zichtbaar uiten van emoties, niet te koop lopen met je successen of rijkdom, maar er stilletjes van genieten, vasthouden aan principes, arbeidsethos (de wil om te werken) en eigenschappen als zuinigheid, soberheid en lijdzaamheid.

u' Ac

Theoriebron TheorieĂŤn grote sociologische denkers <

Weber

tie

Opdracht 12

fb .v

.

d. Marx wilde door het opheffen van klassenverschillen iedereen gelijk in de welvaart laten delen. Het zogenoemde communistisch model.

Wat ging er volgens jou fout? Geef drie voorbeelden met argumenten.

Ed

a. Geef drie voorbeelden van ingetogen gedrag.

er

ij

b. Geef drie voorbeelden van in stilte genieten van waardevolle spullen.

U

itg

ev

c. Geef drie voorbeelden van arbeidsethos en succes.

36

d. Geef drie voorbeelden van zuinigheid.

Sociologie

Durkheim heeft solidariteit op verschillende manieren onderzocht. Het verschilt steeds of mensen meer of minder solidair met elkaar zijn in de samenleving. Het aantal mensen dat lid is van een vakbond neemt bijvoorbeeld elk jaar af. Solidair zijn met elkaar en voor elkaar lukt momenteel steeds minder goed. Als het toch tot een staking komt, dan lopen de gemoederen en spanning op. a. Geef een voorbeeld van een staking waarvan je vindt dat die ook echt iets heeft opgeleverd voor deze groep mensen. Onderbouw je argumenten.

tie

Pagina Voetafdruktest op WNF.nl <

Gebruik Theoriebron TheorieĂŤn grote sociologische denkers, recente krantenartikelen en het internet om de vragen te beantwoorden.

.

Theoriebron TheorieĂŤn grote sociologische denkers <

Durkheim

fb .v

Opdracht 13

u' Ac

Nederland is aan het omschakelen van een solidariteitssamenleving (verzorgingsstaat) naar een participatiesamenleving.

Een participatiesamenleving is een samenleving waarin mensen verantwoordelijkheid nemen voor hun eigen leven en omgeving.

Ook in de besluitvorming over hoe we invulling moeten geven aan de zorg in Nederland is deze omschakeling merkbaar.

ij

Ed

b. Geef een voorbeeld met uitleg hoe de zorg in Nederland anders vorm krijgt

U

itg

ev

er

c. De participatiegedachte heeft ook invloed op de manier waarop we nu de ontwikkelingssamenwerking vormgeven. Er is minder geld beschikbaar en de wijze van mensen ondersteunen is anders geworden. Geef een voorbeeld met uitleg van de verandering met betrekking tot ontwikkelingssamenwerking.

d. Niet iedereen is welkom in Nederland en er is een streng asielbeleid. Verminderde solidariteit en de participatiegedachte hebben hier grote invloed op. Geef een voorbeeld met uitleg over de mensen die asiel aanvragen in Nederland waaruit dit blijkt.

37

Sociologie

fb .v

.

e. Verminderde solidariteit en de participatiegedachte hebben ook invloed op de zorg voor ouderen. Geef een voorbeeld met uitleg over zorg voor ouderen waaruit dit blijkt.

tie

f. Wat is ervoor nodig om je ertoe aan te zetten om mensen te helpen die door natuurgeweld in de problemen zijn gekomen, zoals overstromingen of tyfoons?

u' Ac

Solidair zijn met anderen op de wereld gaat verder dan micro- of mesoniveau. Dat betekent een eerlijke verdeling van beschikbare middelen. Durkheim heeft ook gesproken over de niet-eerlijke verdeling van de middelen. Dit onderwerp heeft Al Gore, voormalig vicepresident van de Verenigde Staten, in een documentaire laten zien die inmiddels wereldberoemd is, genaamd â&#x20AC;&#x2DC;An Inconvenient Truthâ&#x20AC;&#x2122;.

Ed

Deze documentaire gaat over de opwarming van de aarde en heeft als boodschap dat we met elkaar zuinig moeten zijn op onze planeet. Daar is solidariteit voor nodig. In deze documentaire komt ook de zogenaamde ecologische voetafdruk die je achterlaat op deze planeet aan bod. Dus hoeveel gebruik je samen en wat gebruik jij meer dan een ander? g. Wat zegt het resultaat van deze test over jouw ecologische voetafdruk?

U

itg

ev

er

ij

h. Ga je, nu je je ecologische voetafdruk kent, je levensstijl aanpassen? Zo ja, op welke manier?

38

Eenzaamheid

Eenzaamheid

fb .v

.

Iedereen voelt zich weleens een dagje eenzaam, bijvoorbeeld omdat het een hectische dag op het werk was en je collega’s hadden geen aandacht voor je. Of omdat je eigenlijk iets wilde doen, maar niemand had tijd om mee te gaan.

Deze eenzaamheid is vervelend, maar niet zorgelijk. Eenzaamheid wordt pas zorgelijk wanneer deze structureel van aard is. Dan voelen mensen zich langere tijd eenzaam.

De definitie van eenzaamheid is: ‘Het subjectief ervaren van een onplezierig of ontoelaatbaar gemis aan (kwaliteit van) bepaalde sociale relaties.’ (De Jong Gierveld & Van Tilburg, 2007.)

Leerdoelen

Theoriebron Kwetsbare groepen <

a. Wat is de definitie van eenzaamheid? het subjectief ervaren van een onplezierig of ontoelaatbaar gemis aan (kwaliteit van) bepaalde sociale relaties het subjectief ervaren van een onplezierig of toelaatbaar gemis aan (kwaliteit van) bepaalde sociale relaties het subjectief ervaren van ontoelaatbaar gemis en emotionele relaties het objectief ervaren van plezierige en toelaatbare relaties b. Welke uitspraak over eenzaamheid klopt?

Eenzaamheid is een objectieve beleving.

Eenzaamheid gaat om kwantiteit én kwaliteit van relaties.

Bij eenzaamheid betekenen minder relaties meer kwaliteit.

Eenzaamheid is plezierig en niet zorgelijk.

er

Theoriebron Sociaal isolement <

Bestudeer Theoriebron Eenzaamheid, Theoriebron Kwetsbare groepen, Theoriebron Sociaal isolement en Theoriebron Uitsluiting en beantwoord de volgende vragen.

Ed

Theoriebron Eenzaamheid <

Eenzaamheid en uitsluiting

ij

Opdracht 14

u' Ac

tie

• Je kunt uitleggen wat de definitie is van sociale uitsluiting en eenzaamheid.

• Je kunt uitleggen wat de impact is van eenzaamheid en wat de gevolgen zijn.

• Je kunt de cliënt ondersteunen bij het opbouwen en onderhouden van een sociaal netwerk.

c. Vul de zin aan: patronen zijn gewoontes die … bekend zijn en geen nieuwe uitdaging bevatten onbekend zijn en nieuwe uitdagingen in de weg staan bekend zijn en uitdagingen oproepen bekend zijn en voortdurend veranderen

U

itg

ev

Theoriebron Uitsluiting <

d. Wat is een gevolg van minder omgaan met anderen?

Het wordt moeilijker om deze negatieve spiraal te keren.

Het wordt makkelijker om de negatieve spiraal te keren.

Het wordt makkelijker om contacten te leggen met anderen.

Het wordt moeilijker om contacten te leggen met anderen.

39

Eenzaamheid

fb .v

.

e. Welke omschrijving past bij mensen die we de ‘zelfredzamen’ noemen?

Ze hebben meestal een baan en geen moeite met het aangaan van een oppervlakkig contact.

Ze hebben meestal nog een baan en moeite met het aangaan van oppervlakkig contact.

Ze hebben meestal geen baan en moeite met het aangaan van een oppervlakkig contact.

Ze hebben meestal nog een baan en moeite met het aangaan van diepgaand contact.

tie

f. Welke uitspraak past het best bij de onafhankelijken?

Ze kunnen gewoonweg niet goed met andere mensen omgaan.

Ze kunnen prima omgaan met bekenden en hebben deze contacten ook nodig.

Ze kunnen prima omgaan met onbekenden, maar ze hebben deze contacten niet nodig.

Ze kunnen prima contact maken met anderen, maar ze hebben deze niet nodig.

u' Ac

g. Welke uitspraak past het best bij de groep die zich schaamt om te bekennen eenzaam te zijn?

Deze groep doet er veel aan om niet op te vallen.

Deze groep doet er veel aan om op te vallen, maar de eenzaamheid blijft.

Deze groep schaamt zich niet om geen contacten te hebben.

Deze groep doet er veel aan om contact te vermijden.

Welke uitspraak past het best bij de groep die zegt: ‘Een keer komt het goed’?

Deze groep mensen doet niet mee aan maatschappelijke activiteiten, maar zou dat wel graag willen.

Deze groep mensen doet mee aan maatschappelijke activiteiten, maar liever niet.

Deze groep mensen doet mee aan maatschappelijke activiteiten om contact te maken en respect te krijgen.

Deze groep mensen doet niet mee aan maatschappelijke activiteiten. Ze vinden het veiliger om een geïsoleerd bestaan te leiden.

er

ij

i.

Ed

h. Welke uitspraak past het best bij de groep die zegt: ‘Ik doe het anders’?

Ze zijn vaak in groepen te vinden en passen zich makkelijk aan.

Ze zijn vaak een buitenstaander en vertonen excentriek gedrag.

Ze zijn vaak gezellig en empathisch ingesteld.

Ze zijn vaak op zoek naar een compromis en afstemming.

Welke uitspraak past het best bij de groep mensen in de samenleving die zich afkeert?

Dit zijn mensen die geen contact meer willen met anderen uit kwaadheid en teleurstelling.

Dit zijn mensen die contact willen met anderen, maar het gelijk weer afstoten.

Dit zijn mensen die geen contact willen, omdat ze zichzelf prima kunnen redden.

Dit zijn mensen die een besluit hebben genomen om zich af te keren van de samenleving en daar een goed gevoel over hebben.

U

itg

ev

j.

40

Eenzaamheid

tie

Hoe noem je oorzaken van eenzaamheid en sociaal isolement op microniveau? intra-individueel intrinsiek intra-groepsgericht intra-complex

u' Ac

l.

Sociaal isolement

fb .v

Eenzaamheid

.

k. Zet de volgende informatie in de juiste kolom.

1. kwaliteitsnorm: ondersteunend | 2. subjectief: een gevoel | 3. relaties zijn onderling uitwisselbaar | 4. per definitie onprettig | 5. kan specifieke relaties betreffen | 6. objectief: meetbaar | 7. kwantiteit en kwaliteit van relaties in ruime zin | 8. kan ook als prettig worden ervaren.

m. Hoe noem je oorzaken van eenzaamheid en sociaal isolement op mesoniveau? interindividueel intermeervoudig intercomplex internationaliseren

ij

Ed

n. Welke maatschappelijke factoren op macroniveau hebben invloed op eenzaamheid en sociaal isolement? Meerdere antwoorden zijn goed. gebrek aan sociale vaardigheden sociale controle verdwijnen van sociale voorzieningen werkgelegenheid ziekte van partner

ev

er

o. In de sociologie zijn er theorieën over het sterk houden van de samenleving. Wat is volgens sociologen een manier om de samenleving sterk te houden? een afwijkende stijl of uitingsvorm tolereren een eigen mening en uitingsvorm tolereren geen afwijkende stijl of uitingsvorm tolereren geen uitingsvorm, maar wel een eigen mening tolereren

itg

Opdracht 15

U

Theoriebron Eenzaamheid <

Filmpje ‘Thuiszorg? Nee, dank u!’ - Van Kooten en De Bie <

‘Zorgenloos’ Eenzaamheid is een gevoel en een subjectieve beleving. Waar de een tevreden is met zijn of haar bestaan, kan een ander er onprettige neerslachtige gevoelens van krijgen. Gewoon lekker alleen zijn zonder anderen om je heen, is voor sommige mensen het ultieme gevoel waarnaar ze verlangen. Bekijk het filmpje ‘Thuiszorg? Nee, dank u!’ van Van Kooten en De Bie. Beantwoord de vraag.

Meneer Barendse noemt meerdere voordelen van alleen zijn. Noem er vier.

41

Eenzaamheid

Pagina Huishoudens: Wat is de huidige situatie? op Nationaalkompas.nl <

Bestudeer Theoriebron Eenzaamheid en beantwoord de vragen. a. Hoeveel huishoudens waren er in 2009 in Nederland? b. Hoeveel van deze huishoudens zijn een zogenoemd eenpersoonshuishouden?

.

Theoriebron Eenzaamheid <

Invloed van eenzaamheid op de samenleving

fb .v

Opdracht 16

Ga naar de pagina ‘Huishoudens: Wat is de huidige situatie?’ op de site van het Nationaal Kompas Volksgezondheid.

Zoek het antwoord op de volgende vragen.

u' Ac

tie

c. In welke leeftijdscategorie zijn er de minste alleenstaanden?

20-30 jaar 40-50 jaar 50-60 jaar 60-70 jaar

d. Hoeveel procent van die leeftijdsgroep is alleenstaand? e. Op welke leeftijd is bijna de helft alleenstaand?

Theoriebron Eenzaamheid <

Klopt het dat het eenvoudig is om eenzaamheid bij familie, buren of mensen in de wijk te zien? De meeste mensen zullen niet snel toegeven eenzaam te zijn of om hulp vragen.

Aan de hand van de stellingen in Werkmodel Lijst met stellingen Eenzaamheid, kun je bepalen in hoeverre er sprake is van eenzaam zijn.

Vul de lijst voor jezelf in, zodat je de stellingen leert kennen. De stellingen zijn bedoeld om een gesprek op gang te brengen, waarbij je door middel van interviewtechnieken de juiste antwoorden naar voren kunt halen. Dit betekent dat je soms moet doorvragen op een antwoord dat iemand geeft.

er

Werkmodel Lijst met stellingen Eenzaamheid <

Lijst met stellingen Eenzaamheid

ij

Opdracht 17

Ed

f. Boven de 70 jaar zijn vooral mannen alleen. Klopt dit?

U

itg

ev

Benader drie mensen in je omgeving en ga op basis van de stellingen een gesprek aan.

• De eerste is een vriend of een vriendin.

• De tweede is iemand die alleen woont.

• De derde is iemand van wie je vermoedt dat die eenzaam zou kunnen zijn.

42

Het resultaat is een ingevulde stellingenlijst met conclusie. Zorg dat je je conclusie ook bespreekt met de mensen die je gesproken hebt, zodat je zeker weet of deze conclusie juist is of niet.

Eenzaamheid

Opdracht 18

In een participatiesamenleving neemt iedereen zo veel mogelijk verantwoordelijkheid voor zijn of haar eigen leven en omgeving. De overheid helpt alleen voor zover dat echt niet anders kan.

Om de behoefte aan ondersteuning in kaart te brengen worden er nu zogenoemde ‘keukentafelgesprekken’ gevoerd. Dit is een gevolg van de invoering van de Wmo (Wet maatschappelijke ondersteuning).

Website Eigenkrachtwijzer.nl <

fb .v

.

Theoriebron Kwetsbare groepen <

Kwetsbare groepen

Om een indruk te krijgen welke vragen hulpverleners aan mensen stellen, ga je naar de site Eigenkrachtwijzer.nl.

Kies de gemeente Bergen NH. Klik op de knop ‘Ik wil de vragenlijst doen’.

u' Ac

tie

Klik een aantal thema’s aan die je interessant vindt en klik op volgende en daarna weer op volgende.

Beantwoord de vragen en denk daarbij vanuit een oudere man of vrouw met diabetes die alleen woont, motorische beperkingen heeft en daardoor niet meer goed kan traplopen.

De kinderen van deze persoon wonen op grote afstand en er is alleen contact met een oudere man aan de andere kant van de straat die ook alleen woont. a. Wat is je mening over de vragen in de vragenlijst? Denk je dat je de man of vrouw die je als casus hebt op de juiste manier kunt helpen?

b. Geef de vragenlijst een cijfer op een schaal van 1 tot 10 (1 is niet geholpen - 10 is hulp die volledig aansluit).

Ed

Ik geef de vragen een:

Leg je uitkomst voor aan anderen uit de lesgroep. Als de vragen niet voldoende hebben bijgedragen aan het oplossen van de problemen, bedenk dan drie vragen die wel kunnen helpen.

er

ij

c. Vraag 1: d. Vraag 2:

U

itg

ev

e. Vraag 3:

43

Eenzaamheid

Filmpje Portret Joyce: ervaringen met cyberpesten < Filmpje Trailer Spijt! <

.

Mensen het gevoel geven er niet bij te horen is van alle tijden.

Al in de oudheid was het zelfs een mechanisme om de groep sterker te maken en degenen die niet mee konden komen uit te sluiten en te verstoten.

fb .v

Website Stoppestennu.nl <

Het doel van de volgende opdrachten is te begrijpen wat pesten voor invloed heeft op iemands welbevinden en weten welke ernstige gevolgen pesten heeft voor de verdere vorming van degene die gepest wordt.

Die tijd ligt al ver achter ons, maar nog steeds worden er mensen gemeden, uitgesloten en gepest. Niet alleen op scholen wordt er gepest, maar ook gewoon in de straat of in de buurt, op het werk of zelfs binnen het gezin.

tie

Theoriebron Uitsluiting <

Isolement door pesten

Jullie zijn nu ambassadeurs van het project Stop pesten nu!

Een ambassadeur is iemand die voor de belangen opkomt van een persoon of groep.

Kijk op de website Stoppestennu.nl. Op deze website staan allemaal bekende Nederlanders die zich hard maken om pesten terug te dringen.

u' Ac

Opdracht 19

Bekijk de filmpjes ‘Portret Joyce: ervaringen met cyberpesten’ en ‘Trailer Spijt!’

Welke reactie roepen de videofragmenten bij je op?

Schrijf je reactie op een gezamenlijke flap. Schrijf op deze flap ook jullie namen. Zorg voor ruimte onder de tekst, zodat iedereen daar nog iets bij kan schrijven.

Hang de flap in de kantine of in de gang.

Iedereen heeft uiterlijkheden en kwaliteiten waar we met een gekleurde bril naar kijken.

Hiermee bedoelen we dat ons oordeel over iemand niet altijd klopt. Iemand die bijvoorbeeld stevig is, is niet altijd langzaam. Iemand die een sterke eigen mening heeft, is niet altijd eigenwijs.

Iedereen heeft ook verborgen kwaliteiten, die je zo op het eerste gezicht niet ziet. Dat kan kennis zijn, een hobby of een persoonlijke eigenschap waarvan je soms later zegt: ‘Ja, nu ik dit weet, kijk ik toch anders naar je.’ Begrip krijgen en begrepen worden, daar draait het allemaal om.

Iedereen heeft wel een talent of bepaalde kwaliteiten.

Kijk met de groep naar het filmpje over Bert en Ernie en beantwoord de vragen.

ev

er

Filmpje Bert en Ernie - Ernie maakt een gedicht <

Ed

Theoriebron Uitsluiting <

Verborgen kwaliteiten

ij

Opdracht 20

a. Welke kwaliteiten heeft Ernie?

U

itg

b. Welke kwaliteiten heeft Bert?

44

c. Wat zijn drie kwaliteiten van jezelf? d. Vraag aan een ander, bijvoorbeeld een vriendin, om drie kwaliteiten van jou op te schrijven.

Eenzaamheid

Filmpje Doe even normaal Aflevering 3 (Schizofrenie) <

Bestudeer eerst Theoriebron Netwerk en maak een eigen netwerkcirkel.

Vul Werkmodel Netwerkcirkel in.

Zet op de plek van de cliënt je eigen naam.

Degenen die je in het gele vlak zet, zijn heel belangrijk voor je.

Degenen die minder belangrijk zijn, zet je verder bij je vandaan. a. Wat valt je op na het invullen van de vakjes?

Resultaat: Dor het plaatsen van alle kennissen in de cirkel kun je in één keer zien of er evenwicht en variatie is in je sociale systeem. Als je de netwerkcirkel kunt invullen voor jezelf, dan kun je dit ook voor een cliënt op je stage of werkplek.

ij

Werkmodel Netwerkcirkel Bas <

tie

Werkmodel Netwerkcirkel <

Je netwerk bestaat uit iedereen die jij kent of gekend hebt én die een positieve indruk van jou heeft. Je vrienden, je familie, je oude klasgenoten, docenten, mensen van je sportvereniging of mensen op je werk, oud-collega’s ... Je netwerk is dan ook groter dan je weleens denkt. Als je een netwerkcirkel maakt, wordt duidelijk met wie er een relatie is en hoe dichtbij en innig het contact is.

u' Ac

Theoriebron Netwerk <

Netwerkcirkel

Ed

Opdracht 21

fb .v

f. Zien de anderen jou zoals je jezelf zag? Motiveer je antwoord. Ja / nee, want:

.

e. Vraag aan een ander, bijvoorbeeld iemand van je stage-instelling of een docent, om drie kwaliteiten van jou op te schrijven.

ev

er

Bestudeer Werkmodel Netwerkcirkel Bas. Bas is 26 jaar oud en heeft last van schizofrenie.

Hij heeft meerdere opnames en trainingen gehad om te leren omgaan met zijn schizofrenie.

Op dit moment gaat het redelijk goed met Bas. Bekijk de aflevering ‘Doe even normaal’, aflevering 3 Schizofrenie, voor informatie over schizofrenie.

U

itg

b. Wat valt je op aan de netwerkcirkel van Bas?

c. Welke delen van het netwerk van Bas zou je willen versterken?

d. Hoe zou je dit kunnen aanpakken?

45

Inhoudsopgave 47

U

itg

ev

er

ij

Ed

u' Ac

tie

fb .v

.

Begeleidingsmodellen

46

Begeleidingsmodellen

Begeleidingsmodellen Leerdoelen

fb .v

.

Er zijn verschillende manieren om mensen in de samenleving te ondersteunen.

Theoriebron Begeleidingsmodel Empowerment <

b. Vul de onderstaande zin aan.

Als iemand je aanspreekt vanuit de ouderpositie, dan hoor je eigenlijk een persoon spreken die … eerst doet en dan denkt goed weet hoe alles gaat en werkt niet weet hoe alles gaat en werkt weleens heeft meegemaakt dat het verkeerd ging c. Waar sla je alles op wat een vader, een moeder, leraren op school, de politie, de kerk, grotere broers of zussen, kortom alle gezagsdragers in je leven je hebben meegeven aan regels, normen en waarden? in je ‘Kind’ in je ‘Mens-zijn’ in je ‘Ouder’ in je ‘Volwassene’

er

Theoriebron Rehabilitatie <

a. Wat staat er centraal bij sociale contacten?

Het zijn contacten waarvoor je kiest omdat het iets oplevert.

Het zijn contacten waarvoor je kiest omdat je ze prettig vindt.

Het zijn contacten waarvoor je kiest omdat het niet anders kan.

Het zijn contacten waarvoor je kiest omdat er een wederzijds belang is.

u' Ac

Theoriebron Begeleidingsmodel presentiemethode <

Bestudeer de theoriebronnen bij deze opdracht en beantwoord de vragen.

Ed

Theoriebron Begeleidingsmodel Transactionele Analyse <

Begeleidingsmodellen

ij

Opdracht 22

tie

• Je kunt collega’s en naasten van de cliënt uitleggen wat ondersteuning vanuit de presentiemethode inhoudt en wat de meerwaarde is.

• Je kunt het doel en de werkwijze van de rehabilitatiebenadering uitleggen.

• Je kunt het doel en de werkwijze van de transactionele analyse uitleggen.

• Je kunt het doel en de werkwijze van de RET-methode uitleggen.

U

itg

ev

Theoriebron Begeleidingsmodel RET-methode <

d. Welk gedrag kan ondersteuning geven vanuit de ouderrol bij een ander uitlokken? afkerend en geïrriteerd gedrag eigenwijs en boos gedrag onderdanig en verdrietig gedrag volgzaam en afhankelijk gedrag e. De volwassenrol kenmerkt zich door een open, verstandige houding. Naar wat voor soort oplossingen is de volwassenrol op zoek? naar belerende oplossingen naar goedkope oplossingen naar onmogelijke oplossingen naar werkbare oplossingen

47

Begeleidingsmodellen

.

f. Vanaf welke leeftijd is de kindrol aanwezig bij iedereen? vanaf de geboorte vanaf de kleutertijd vanaf de peutertijd vanaf de pubertijd

tie

fb .v

g. Wat is de essentie van de presentiemethode?

‘Niets voor een ander kunnen doen, is een reden hem te verlaten. Als je echt helemaal niets meer voor de ander kunt doen, kun je beter gaan.’

‘Niets voor een ander kunnen doen, is geen reden hem te verlaten. Als je echt helemaal niets meer voor de ander kunt doen, kun je er altijd nog voor hem zijn.’

‘Niets voor een ander kunnen doen, is geen reden hem te verlaten. Als je echt helemaal niets meer voor de ander kunt doen, kun je altijd nog hulp inroepen.’

‘Niets voor een ander kunnen doen, is geen reden hem te verlaten. Als je echt helemaal niets meer voor de ander kunt doen, kun je altijd nog medicatie geven.’

u' Ac

h. Welke woorden horen op de stippellijn?

Empowerment is werken vanuit … waarmee je op een positieve manier invloed uitoefent op situaties die de persoonlijke groei in de weg staan. de eigen kracht de eigen zwakte de eigen mening de eigen gedachte Welke woorden horen op de stippellijn?

Empowerment kan ... met vooraf bepaalde interventies. niet worden ‘afgedwongen’ niet worden afgekocht niet worden uitgeschreven worden uitgeschreven

j.

Welk woord hoort op de stippellijn?

Ook binnen het overheidsbeleid neemt de aandacht voor het begrip empowerment toe.

Door de … vergrijzing en de toename van chronische aandoeningen zal het aantal zorgvragen in de komende jaren enorm toenemen. afnemende dubbele driedubbele enkele

U

itg

ev

er

ij

Ed

i.

48

k. Welke woorden horen op de stippellijn?

De rehabilitatiebenadering heeft tot doel om mensen met een ondersteuningsvraag te helpen om naar … in de maatschappij te functioneren. de rol van anderen eigen tevredenheid het model van anderen inzicht van anderen l.

Welke woorden horen op de stippellijn?

Rehabilitatie is een proces waarbij je … aan de cliënt combineert met begeleiding en beïnvloeding van de omgeving. acute hulpverlening directe hulpverlening indirecte hulpverlening uitgestelde hulpverlening

Begeleidingsmodellen

fb .v

n. Wat betekent holisme? een pathologisch probleem in relatie tot zijn of haar omgeving eigen karakter in relatie tot zijn of haar omgeving eigen persoonlijkheid in relatie tot zijn of haar omgeving lichamelijk en geestelijk welbevinden in relatie tot zijn of haar omgeving

.

m. Welke woorden horen op de stippellijn?

De rehabilitatiemethode passen hulpverleners vaak toe bij mensen die â&#x20AC;Ś hebben afgelegd. een behandeltraject bij Halt een behandeltraject bij de ggz een behandeltraject bij de reclassering een behandeltraject na detentie

u' Ac

tie

o. Wat is volgens de rehabilitatiemethode de oorzaak dat mensen afvlakken en dat uitdagingen om zelf invulling aan de dag te geven ontbreken? eenkennigheid eenzaamheid grootschaligheid kleinschaligheid

Ed

p. Bij de RET-methode (A-B-C) gaat het erom dat mensen een realistischer kijk op zichzelf en hun omgeving krijgen die hen in staat stelt om de door hen gewenste doelen in het leven te bereiken.

Waarvoor staat de letter A? A staat voor activerende gebeurtenissen.

A staat voor aanleiding.

A staat voor aanloop.

A staat voor actief worden.

ij

q. Wat is de drijfveer achter een fobie? feitelijke angst gegronde angst ongegronde angst subjectieve angst

U

itg

ev

er

r. Wat is exposure? gecontroleerd blootstellen aan de angst nooit blootstellen aan de angst ongecontroleerd blootstellen aan de angst toevallig blootstellen aan de angst

Opdracht 23

Theoriebron Begeleidingsmodel Transactionele Analyse <

s. Waar buig je met behulp van de RET-methode paniek naartoe om? beheersbare angst beheersbare paniek beheersbare spanning onbeheersbare angst

TA Deze opdracht gaat over het begeleidingsmodel van de transactionele analyse (TA) van E. Berne.

Bestudeer Theoriebron Begeleidingsmodel Transactionele Analyse en maak de onderstaande opdracht.

49

Begeleidingsmodellen

De TA onderscheidt drie ego-posities die in elke persoon verenigd zijn: de ouder, het kind en de volwassene. Vanuit deze posities kunnen transacties met de ander plaatsvinden.

fb .v

Situatie A: Een agent houdt een automobilist aan die door het rode stoplicht is gereden.

.

We maken onderscheid tussen zogenoemde complementaire transacties en gekruiste transacties.

a. Wat zou de agent tegen de automobilist zeggen in een complementaire transactie?

De agent als ‘Kind’: b. De automobilist als ‘Kind’:

u' Ac

tie

Situatie B: Situatie met twee automobilisten. Automobilist A is tegen de auto van B aangereden. De volgende transactie vindt plaats: A: ‘Bij het achteruitrijden ben ik tegen uw auto aangekomen.’

B: ‘Ik zie het. Het valt reuze mee en volgens mij bent u flink geschrokken.’ c. Van welke transactie is hier sprake?

Ed

d. Geef een voorbeeld van uitspraken in een Volwassene-Volwassenetransactie.

e. Geef een voorbeeld van uitspraken in een Kind-Kindtransactie.

ij

De presentiemethode

Begeleidingsmodel de presentiemethode Dit is een methode waarbij je niets oplegt of uitlokt.

De ondersteuner accepteert het verhaal van de ander zoals de cliënt dat vertelt. Zijn of haar werkelijkheid telt - hoe vreemd of onbegrijpelijk ook.

Het moeilijke van deze methode is om na het kennisnemen van de problemen niet meteen met oplossingen te komen en de ander in een afhankelijke positie te brengen.

er

Opdracht 24

ev

Theoriebron Begeleidingsmodel presentiemethode <

U

itg

Filmpje Presentiebenadering <

50

Bekijk het filmpje ‘Presentiebenadering’ en beantwoord de vragen.

Noem drie verschillen in de benadering van Annelies op het moment dat de presentiemethode wordt toegepast.

1.

2.

3.

Begeleidingsmodellen

Opdracht 25

Bekijk het filmpje ‘Vernieuwing begint bij dromen’ en bestudeer Theoriebron Begeleidingsmodel presentiemethode. a. Wat wilde je ooit worden toen je tussen de vier en tien jaar was?

Iedereen heeft dromen of een stille wens die je alleen kunt waarmaken als er volledige vrijheid in handelen is.

Soms zit de beperking in jezelf. Vaker zijn het beperkingen die anderen opwerpen om je af te remmen of om invloed te hebben op jouw keuzen.

tie

Filmpje Vernieuwing begint bij dromen <

fb .v

.

Theoriebron Begeleidingsmodel presentiemethode <

Vrijheid om te doen wat je wilt

Door het maken van onderstaande opdracht kun je je eigen vrijheid in kaart brengen om te doen wat je in je hart graag wilt.

Hoeveel vrijheid gun je jezelf om te doen wat je wilt?

Hoeveel vrijheid krijg je van andere belangrijke personen in je omgeving?

Ed

• •

u' Ac

Vul onderstaande schaal in (1 is niet of nauwelijks, 10 is volledige vrijheid).

Geef met een kleur de mate van vrijheid die • je ouders • je broers of zussen • je vrienden en vriendinnen je geven.

b.

Cijfer 1 t/m 10

Ouders

Broers of zussen

ij

Vrienden en vriendinnen

er

Jezelf

Andere belangrijke personen

ev

c. Wat is je indruk na het zien van de vlakjes?

U

itg

d. Lukt het anderen om je vrij te laten in wat je doet?

e. Lukt het jezelf om anderen ook vrij te laten?

51

Begeleidingsmodellen

f. Hoe belangrijk is het voor jou om vrijheid te hebben?

Theoriebron Begeleidingsmodel presentiemethode <

.

Zijn

Maak een afspraak bij een dagbestedingscentrum voor mensen met een ggz-verleden om een keer tijdens een lunchmoment of koffiepauze aanwezig te mogen zijn en te praten met de deelnemers.

Het doel is om te ervaren dat tijdens de koffiepauze of lunch niets moet, maar dat er zijn en een luisterend oor hebben zonder aan te dringen heel goed werkt om contact te maken.

fb .v

Opdracht 26

Theoriebron Begeleidingsmodel empowerment <

Empowerment, de eigen motor

Iedereen heeft in de basis mogelijkheden om het leven een positieve wending te geven. Toch zitten veel mensen vast in patronen die een sterk remmend effect hebben op herstel.

u' Ac

Opdracht 27

tie

Schrijf een reflectieverslag van je ervaring op basis van het STARRT-model en laat de docent dit aftekenen.

Lees Theoriebron Begeleidingsmodel empowerment.

a. Schrijf vier onderwerpen op die bij jezelf een negatief beeld oproepen en ervoor zorgen dat je ideeën of wensen niet uitkomen. Zet deze onderwerpen onder elkaar.

2.

3.

4.

Ed

1.

U

itg

ev

er

ij

Zet de meest hinderlijke en negatieve remmer bovenaan. Een voorbeeld van zo’n remmer kan zijn: Je bent op een feestje of ergens in de stad waar allemaal ‘mooie mensen’ rondlopen. Iets aan je uiterlijk, waar je zelf een zeer negatieve indruk van hebt, zorgt ervoor dat je bij elk contact blokkeert.

Je zult je best doen om dit te verbergen. Bijvoorbeeld door kleding, of door je hand voor je mond of gezicht te houden, of door op een bepaalde manier gaan zitten of staan zodat het een ander niet opvalt. Het negatieve gevoel is op dat moment heel sterk.

Niet omdat je op een feestje bent of in de stad loopt, maar omdat er allemaal ‘mooiere mensen’ lopen die je sterk confronteren met je zelfbeeld.

Het aparte is dat die ‘mooie mensen’ ook voor een deel niet tevreden zijn met hun uiterlijk, maar dat geloof je natuurlijk niet.

Mooi en knap zijn begrippen die een ‘houdbaarheidsdatum’ hebben.

Schoonheid neemt na een aantal jaren af en ook je manier van kijken verandert na verloop van tijd.

Maak foto’s van vijf mensen uit je omgeving die jij mooi of knap vindt. Deze mensen hebben iets wat je zelf ook graag zou willen.

Mensen die zichzelf echt mooi vinden, zullen het geen punt vinden als je foto’s neemt.

Wel zeggen de meesten op welke manier je de foto moet nemen om te voorkomen dat je een deel ziet waar zij moeite mee hebben. Daar zit dus de leerwaarde van deze opdracht.

52

Begeleidingsmodellen

Bekijk de foto’s vervolgens uitvergroot en je zult ontdekken dat over iedereen iets kritisch te zeggen valt.

fb .v

.

b. Bij persoon 1:

c. Bij persoon 2:

tie

d. Bij persoon 3:

f. Bij persoon 5:

Onderstaande zinnen staan voor de rehabilitatiemethode of veelgemaakte fouten bij het toepassen van de rehabilitatiemethode. Bestudeer de theorie over de rehabilitatiemethode en denk logisch na. Zet de onderstaande veertien zinnen in de juiste kolom.

1. Rehabilitatie kan alleen plaatsvinden als de cliënt begeleiding wenst bij het realiseren van een wens of het oplossen van een probleem op de volgende gebieden: werken/dagbesteding, vrije tijd, leren, wonen, sociale contacten, financiën.

2. De cliënt is niet ‘ready’, daarom probeert de hulpverlener zijn ‘readiness’ te vergroten door middel van ontwikkelactiviteiten.

3. Niet cliënten, maar hulpverleners stellen de doelen.

4. De cliënt krijgt hulp van de hulpverlener om de nodige hulpbronnen te vinden.

5. Elk instelling heeft omgevingseisen, zoals over verblijfsduur en gedrag. Elke cliënt krijgt deze te horen. Cliënten kunnen hiermee akkoord gaan. Dan krijgen zij in rehabilitatie begeleiding om te leren aan deze eisen te voldoen. Of ze krijgen hulp bij het vinden van een meer geschikte plek.

6. Welke vaardigheden iemand moet leren, bepaalt de hulpverlener. Ook welke hulpbronnen nodig zijn.

7. De cliënt krijgt hulp bij het verduidelijken van doelen die nog niet duidelijk zijn.

8. Als de hulpverlening vindt dat de cliënt op een bepaald gebied beter zou kunnen functioneren dan nu, vindt rehabilitatie plaats.

9. De hulpverlener bepaalt het tempo, niet de cliënt.

10. Of een traject wel of niet wordt ondersteund, hangt af van het oordeel van de hulpverlener over of iemand eraan toe is om een bepaald doel te stellen.

11. De hulpverlener maakt bepaalde bedoelingen van de instelling, zoals gedrag en verblijfsduur, niet duidelijk kenbaar aan de cliënt. Het zijn de zogenoemde ‘begeleidingsdoelen’. Om deze te halen zet de hulpverlener rehabilitatie in.

12. De hulpverlener zoekt hulpbronnen op die noodzakelijk zijn.

U

itg

ev

er

ij

Theoriebron Rehabilitatie <

Veelgemaakte fouten

Ed

Opdracht 28

u' Ac

e. Bij persoon 4:

53

Begeleidingsmodellen

Opdracht 30

tie

Ondersteunend herstel tegenover denken vanuit een ziektemodel Bestudeer Theoriebron Rehabilitatie, denk logisch na en kies bij elke zin of het bij ondersteunend herstel past of bij het denken vauit een ziektemodel.

1.

2.

3.

4.

5.

6.

Je luistert naar iemand. ondersteunend | ziektemodel Je parkeert je observaties even. ondersteunend | ziektemodel Je vermijdt fouten en je geeft advies. ondersteunend | ziektemodel Je gaat in op waar de cliënt mee zit. ondersteunend | ziektemodel De cliënt bepaalt zelf wanneer hij welke hulp wil hebben. ondersteunend | ziektemodel Je vraagt de cliënt niet wat hij beleeft, maar je legt uit wat je vindt. ondersteunend | ziektemodel 7. Je geeft je eigen mening, maar uiteindelijk beslist de cliënt zelf. ondersteunend | ziektemodel 8. Voor het maken van fouten is ruimte. Daar kun je van leren. ondersteunend | ziektemodel 9. Mogelijkheden zoek je samen uit. ondersteunend | ziektemodel 10. Bij eigen initiatief geef je complimenten. ondersteunend | ziektemodel 11. Je gebruikt hulpverlenerstaal. ondersteunend | ziektemodel 12. Je behandelt een ziekte(verschijnsel). ondersteunend | ziektemodel

ev

er

ij

Theoriebron Rehabilitatie <

Vul Werkmodel Wat je zegt met je uiterlijk in.

Als je dit hebt gedaan, geef je het werkmodel aan de ander. Die vult de achterkant in.

Als je allebei de vragen hebt beantwoord, geef je elkaar het blad terug.

Nu kun je lezen wat de indruk is die de ander van je heeft.

Ook kun je ontdekken of de ander het wel of niet zo waarneemt wat je met je uiterlijk wilt zeggen.

u' Ac

Werkmodel Wat je zegt met je uiterlijk <

Wat je zegt met je uiterlijk

Ed

Opdracht 29

Veelgemaakte fouten

fb .v

Rehabilitatie (per definitie herstelondersteunend)

.

13. Hoe snel een cliënt iets verkent, ergens voor kiest, iets verkrijgt of behoudt, bepaalt de cliënt zelf.

14. De cliënt krijgt hulp van de hulpverlener om uit te zoeken welke hulpbronnen en vaardigheden hij zelf nodig denkt te hebben om zijn doelen te bereiken en te behouden.

Opdracht 31

itg

Werkmodel RET <

U

Theoriebron Begeleidingsmodel RET-methode <

54

RET

Lees Theoriebron Begeleidingsmodel RET-methode.

‘Het zijn niet de gebeurtenissen waarvan mensen geheel van streek raken, het is de manier waarop mensen tegen gebeurtenissen aankijken.’

Albert Ellis is de grondlegger van de Rationeel Emotieve Therapie (RET).

• •

Bekijk het voorbeeld van het ABC volgens RET in Werkmodel RET. Zet een eigen angst/fobie of vermijdende gedragssituatie in het schema op de manier zoals in het voorbeeld is beschreven.

Begeleidingsmodellen

• •

Werk het uit en schrijf je conclusie op.

Oefen vervolgens deze opdracht in tweetallen, omdat een ander je vragen kan stellen die je zelf liever vermijdt.

Het A-B-C is de basis van RET Activerende gebeurtenis (situatie)

B

Cognities (gedachten) of opvattingen (Beliefs)

C

Consequentie (gedrag en/of emoties) Reden om niet

Opdracht 32

fb .v

tie

u' Ac

Feedforward

Het is niet moeilijk om elkaar te vertellen wat er niet goed gaat en anders kan, maar om dit op een positieve manier te brengen is nog niet zo eenvoudig. Als iemand iets opvallends doet wat vraagtekens oproept en als je daar iets van zegt, dan kan diegene het makkelijk negatief opvatten.

ij

Werkmodel Feedforward <

Ed

Reden om wel

.

A

ev

er

Positieve benadering van de cliënt staat in alle begeleidingsmodellen op de voorgrond. Met deze opdracht ga je oefenen om op een positieve manier de ander te vertellen wat je opvalt aan zijn houding en gedrag. Dit noemen we ook wel feedforward en is een vorm van complimenten geven.

Stel elkaar om beurten de vragen uit Werkmodel Feedforward en schrijf het antwoord op dat de ander aan je geeft.

Geef de ander een tip waarmee de ander sterker kan worden in de communicatie.

U

itg

Deze oefening doe je met z’n tweeën. De docent maakt de tweetallen. Elke vraag biedt de kans om een compliment te geven.

55