9789037233704 Omgaan met lichamelijkheid en intimiteit

co

py

rig

ht

Ed

u'

Ac

tie

fb

Omgaan met lichamelijkheid en intimiteit

.v .

Cursus

Colofon

.v .

Uitgeverij: Edu’Actief b.v.

0522-235235 info@edu-actief.nl www.edu-actief.nl

Inhoudelijke redactie: Napona Smid Titel: Omgaan met lichamelijkheid en intimiteit

tie

ISBN: 978 90 3723 370 4

fb

Auteur: Angela van der Haar

©

Ac

Edu’Actief b.v. 2017 Behoudens de in of krachtens de Auteurswet gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Ed

u'

Voor zover het maken van reprografische verveelvoudigingen uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16h Auteurswet dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (www.reprorecht.nl). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in compilatiewerken op grond van artikel 16 Auteurswet kan men zich wenden tot de Stichting PRO (www.stichting-pro.nl).

De uitgever heeft ernaar gestreefd de auteursrechten te regelen volgens de wettelijke bepalingen. Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog tot de uitgever wenden.

co

py

rig

ht

Door het gebruik van deze uitgave verklaart u kennis te hebben genomen van en akkoord te gaan met de specifieke productvoorwaarden en algemene voorwaarden van Edu’Actief, te vinden op www.edu-actief.nl.

Inhoudsopgave Over deze cursus

Lichamelijkheid en intimiteit bij kinderen

Beleid en regels Reflecteren

10 18

fb

De seksuele ontwikkeling van kinderen

.v .

8

26

30

tie

OriĂŤntatie

4

Theoriebron Lichamelijkheid en intimiteit bij kinderen Theoriebron De seksuele ontwikkeling van kinderen

Ac

42

36

co

py

rig

ht

Ed

u'

Theoriebron Beleid en regels

32

3

Over deze cursus

Over deze cursus

.v .

Inleiding

u'

Ac

tie

fb

Lichamelijkheid en intimiteit zijn belangrijke begrippen binnen de ontwikkeling van een kind. Het knuffelen van een baby als hij uit bed gehaald wordt, vinden we over het algemeen normaal. Maar kun je als professioneel opvoeder ook een kind van 6 jaar nog knuffelen? En wanneer gaat gewenste intimiteit over in ongewenste intimiteit? En hoe ver laten we kinderen gaan in het spelen van seksueel getinte spelletjes? Het is belangrijk om hierop zelf een duidelijke visie te hebben. Jouw visie kan afwijken van die van ouders of collega’s. Hiermee moet je respectvol kunnen omgaan.

Ed

Hoe intiem ben jij tijdens je werk met kinderen?

Leerdoelen

co

py

rig

ht

• Je kunt kinderen per leeftijdsfase begeleiden naar zelfstandigheid ten aanzien van de lichamelijke verzorging.

• Je kunt de eigenheid van het kind ten aanzien van lichamelijkheid en intimiteit respecteren.

• Je hebt inzicht in de seksuele ontwikkeling van kinderen en kunt deze bespreekbaar maken.

• Je weet in je informatie en uitleg aan te sluiten bij de behoefte, de belevingswereld en het ontwikkelingsniveau van het kind.

• Je kunt snel en effectief handelen in geval van (signalen van) onveiligheid van de kinderen.

• Je bent op de hoogte van relevante wet- en regelgeving passend bij het onderwerp ‘omgaan met lichamelijkheid en intimiteit’.

4

Een baby heeft veel behoefte aan lichamelijk contact.

Aan het eind van de cursus wordt je parate kennis beoordeeld met een toets. Je praktische beheersing van de leerdoelen wordt getoetst aan de hand van ĂŠĂŠn beroepsproduct. Deze wordt op verschillende punten beoordeeld: op inhoud (producteisen) en op de uitvoering (processtappen). Andere belangrijke punten bij de beoordeling zijn: actieve deelname aan de lessen, nette uitwerking van de opdrachten in correct Nederlands. Je vindt ze bij elkaar in het beoordelingsformulier.

Planning

Ed

Een beroepsproduct maken kost tijd. Daarom moet je dit goed plannen. Lees eerst de opdracht van het beroepsproduct goed door en vul daarna het planningsformulier in. Neem ook de andere opdrachten van deze cursus op in je totale planning. Zo voorkom je dat je in tijdnood komt.

co

py

rig

ht

Planningsformulier <

u'

Ac

Beoordelingsformulier <

tie

Beoordeling

fb

.v .

Over deze cursus

5

Over deze cursus

Beroepsproduct: Omgaan met lichamelijkheid en intimiteit

.v .

Casus

tie

fb

Je werkt als pedagogisch werker bij Kinderopvang Het Talent. Er zijn drie groepen op Het Talent: een babygroep, een peutergroep en een buitenschoolse-opvanggroep. Als je op een dag op de peutergroep werkt, valt het je op dat een groepje van vier peuters – twee jongens en twee meisjes – de hele ochtend samen naar het toilet gaat. Tot voor kort moest je twee van hen nog helpen bij het afvegen van hun billen, maar deze dag komen ze trots vertellen dat dit niet meer hoeft. Zij helpen namelijk elkaar! Je vindt het fijn dat ze zo trots zijn op zichzelf en complimenteert hen met hun zelfstandigheid. Je besluit wel de eerstvolgende keer met hen mee te lopen om te kijken hoe het gaat.

Je denkt daar in de tussenliggende tijd over na en vraagt je af wat je met deze situatie aan moet.

u'

Ac

Beantwoord de volgende vragen: a. In hoeverre hebben peuters lichamelijk begeleiding nodig bij het ‘billen vegen’? b. Wat is kenmerkend voor de fase waarin de peuter zit voor wat betreft zijn seksuele ontwikkeling? c. Wat vind je ervan dat twee meisjes en twee jongens samen naar het toilet gaan? d. Hoe zou jij handelen in deze situatie?

Vervolg casus

ht

Ed

Je collega van de buitenschoolse opvang haalt om 14.30 uur de kinderen van school. In verband met ziekte sta jij van 16.00 uur tot 18.00 uur ingepland bij deze groep.

Suze en Nicolien (beiden 6 jaar) spelen in de poppenhoek. De hoek is afgeschermd met een gordijntje, dat de kinderen in het spel vaak als deur gebruiken. Je hoort ze praten en plannen maken voor het rollenspel dat ze gaan spelen. Na een poosje realiseer je je opeens dat het stil is in de poppenhoek. Terwijl je ernaartoe loopt, hoor je wat gegiechel. Als je om de hoek van het gordijntje kijkt, zie je dat Suze in haar onderbroekje staat. Nicolien heeft een pop stijf tussen haar benen geklemd.

co

py

rig

Beantwoord de volgende vragen: a. Wat is kenmerkend voor de fase waarin een zesjarig schoolkind zit voor wat betreft zijn seksuele ontwikkeling? b. Wat vind je ervan dat Suze in haar onderbroekje staat? c. Nicolien lijkt te masturberen. Wat vind je daarvan? d. Hoe zou jij handelen in deze situatie?

Vervolg casus Jij weet niet goed wat te doen en besluit handvatten te zoeken voor het omgaan met zulke situaties. In het beleidsplan van Het Talent blijkt echter niets omtrent de seksuele ontwikkeling en de visie daarop opgenomen te zijn. Je kaart dit aan in een overleg en daarop wordt aan jou en drie collega’s gevraagd een voorstel te schrijven voor dit beleid.

Jullie gaan in viertallen dit beleid ontwikkelen. Het beleid zal voor alle drie de groepen binnen Het Talent van toepassing zijn. Kijk eerst naar jullie persoonlijke visies. Probeer hieruit één visie te formuleren waar jullie allemaal achter staan. Stel het beleid op met behulp van theoriebron Beleid en regels. Maak hier een Word-document van.

6

Over deze cursus

Vervolg casus

tie

fb

.v .

Jullie hebben het beleid ten aanzien van de seksuele ontwikkeling opgeschreven en gedeeld met het team en het management. Het management is akkoord met het beleid dat jullie hebben geformuleerd. Omdat er in deze zelfde periode ook vragen van ouders over dit onderwerp zijn gekomen, vraagt jullie leidinggevende of jullie dit beleid op de eerstvolgende ouderavond aan ouders willen presenteren. Ouders hebben de volgende vragen: • Wat is voor jullie op het kinderdagverblijf en de buitenschoolse opvang het verschil tussen de begrippen lichamelijkheid, intimiteit en seksualiteit?

• In welke fase van de seksuele ontwikkeling zitten onze kinderen eigenlijk?

• Welke (seksueel getinte) situaties komen jullie als pedagogisch werker tegen en hoe reageren jullie daarop?

• Wat is jullie beleid ten aanzien van het informeren van ouders over intiem lichamelijk of seksueel gedrag van hun kind op het kinderdagverblijf of op de buitenschoolse opvang?

• Wanneer vinden jullie seksueel gedrag van kinderen onderling grensoverschrijdend en hoe gaan jullie hier dan mee om? (Denk daarbij aan de meldplicht.)

Ac

Jullie gaan in hetzelfde viertal van het Word-document een aantrekkelijke PowerPoint-presentatie maken, die jullie op de ouderavond laten zien aan ouders.

Zorg dat in de presentatie antwoord wordt gegeven op de vragen van de ouders.

u'

Jullie presenteren deze PowerPoint aan je docent. De docent neemt daarbij de rol van de ouders aan.

Ed

Plan voor jezelf een datum waarop je dit beroepsproduct inlevert. Vul deze datum in op je planningsformulier.

Eisen aan de uitvoering

De eerste vragen beantwoord je individueel.

In viertallen ontwikkel je een beleid. Daarvoor praat je met elkaar over je persoonlijke visie op dit onderwerp. Vervolgens stel je met behulp van de theoriebron regels op, die samen het pedagogisch beleid gaan vormen.

In dezelfde viertallen maak je over dit beleid een PowerPoint-presentatie. Via de PowerPoint-dia's en de presentatie die je met behulp daarvan geeft, worden de vragen van ouders beantwoord.

ht

• •

rig

•

co

py

Laat elke processtap goedkeuren door je docent voordat je begint aan de volgende processtap.

Eisen aan het beroepsproduct Het is belangrijk dat de studenten laten zien dat zij enerzijds kennis hebben van de theorie en dat ze anderzijds hun eigen visie ten aanzien van lichamelijkheid en intimiteit bij kinderen kunnen verwoorden.

7

Oriëntatie

Oriëntatie Placemat Ga met z’n vieren bij elkaar aan een tafel zitten. Leg een vel A3- of A4-papier in het midden. Zet een groot vierkant in het midden van het blad en verdeel de rest van het blad in vier vlakken.

• •

Zorg dat je allemaal een pen of potlood hebt en een markeerstift.

Denktijd: noteer allemaal in je eigen vlak die activiteiten waarvan jij denkt dat deze horen bij lichamelijkheid en intimiteit.

Rondpraat: bespreek ieders lijst. Student 1 licht zijn antwoord toe; daarna, met de klok mee, student 2, 3 en 4.

Zet na de rondpraat die dingen waar jullie het over eens zijn in het middelste vak.

Zet de activiteiten in logische rijtjes bij elkaar.

.v .

•

• •

u'

Heb je ervaring met?

ht

Opdracht 2

Ed

•

Ac

tie

fb

Opdracht 1

Heb jij ervaring met het bieden van ondersteuning bij de lichamelijke verzorging van kinderen?

Beschrijf je ervaring in een kort verslag aan de hand van onderstaande vragen: Waar heb je de ervaring opgedaan?

Welke ondersteuning bij de lichamelijke verzorging heb je geboden?

Hoe heb je deze ondersteuning geboden?

Kwam je problemen tegen en hoe heb je die eventueel opgelost?

co

py

rig

• • • •

8

Oriëntatie

Opdracht 3

Wat betekent intimiteit voor jou?

Beantwoord de volgende vragen:

fb

.v .

a. Schrijf vijf woorden op die voor jou te maken hebben met intimiteit.

Ac

tie

b. Leg bij elk woord uit waarom dit voor jou te maken heeft met intimiteit.

u'

c. Met welke persoon in je leven ben jij het meest intiem?

Ed

d. Hoe belangrijk is het voor jou om intimiteit te ervaren met een ander? Geef een cijfer van 1 tot 10 waarbij 1 staat voor ‘onbelangrijk’ en 10 voor ‘heel belangrijk’.

co

py

rig

ht

e. Motiveer je antwoord.

9

Lichamelijkheid en intimiteit bij kinderen

.v .

Lichamelijkheid en intimiteit bij kinderen Inleiding

fb

Aandachtspunten rond de lichamelijkheid en intimiteit bij kinderen zijn in iedere leeftijdsfase van het kind anders. Het is belangrijk dat je als professioneel opvoeder hier rekening mee houdt. Ook je eigen normen en waarden spelen in deze begeleiding een rol.

tie

Hoofdleerdoelen

Ac

• Je kunt kinderen per leeftijdsfase begeleiden naar zelfstandigheid ten aanzien van de lichamelijke verzorging.

• Je kunt de eigenheid van het kind ten aanzien van lichamelijkheid en intimiteit respecteren.

Subdoelen

co

py

rig

ht

Ed

u'

• Je kunt aandachtspunten benoemen rond lichamelijkheid en intimiteit bij de verzorging en begeleiding van baby’s.

• Je kunt aandachtspunten benoemen rond lichamelijkheid en intimiteit bij de verzorging en begeleiding van peuters.

• Je kunt aandachtspunten benoemen rond lichamelijkheid en intimiteit bij de verzorging en begeleiding van schoolkinderen.

• Je bent je bewust van de zelfredzaamheid van het kind bij de lichamelijke verzorging en kunt bij het stimuleren van de zelfredzaamheid rekening houden met de wensen en behoeften van het kind.

10

Kleine kinderen genieten van lichamelijk contact.

Lichamelijkheid en intimiteit bij kinderen

Opdracht 1

Baby’s en lichamelijkheid a. Vertel in minimaal vijf en maximaal tien zinnen wat jij weet van de lichamelijke verzorging van baby’s. Denk aan je stage-ervaringen, ervaringen thuis of binnen de familie. De volgende woorden moet je in de tekst gebruiken: • behoefte • verzorging • contact • knuffelen.

Ac

tie

fb

.v .

Theoriebron Lichamelijkheid en intimiteit bij kinderen <

co

py

rig

ht

Ed

u'

b. Lees nu de bijbehorende theoriebron.

Vertel in minimaal vijf en maximaal tien zinnen in je eigen woorden wat je uit deze theoriebron hebt geleerd. De volgende woorden moet je in de tekst gebruiken: • behoefte • verzorging • contact • knuffelen.

c. Bedenk één vraag over lichamelijkheid en intimiteit bij baby’s waar je nog graag antwoord op zou willen hebben.

Noteer de vraag.

11

Lichamelijkheid en intimiteit bij kinderen

Opdracht 2

.v .

d. Kijk in viertallen of jullie elkaars vragen kunnen beantwoorden. Zo niet, zoek de antwoorden dan op internet op.

Noteer het antwoord op de vraag die jij had gesteld.

Lichamelijke verzorging peuters

a. Beschrijf in je eigen woorden hoe je een peuter leert om onderdelen van zijn lichamelijke verzorging zelf te doen.

tie

fb

Theoriebron Lichamelijkheid en intimiteit bij kinderen <

Zindelijkheid

Ed

Opdracht 3

u'

Ac

b. Je gaat een opdracht doen voor een kinderdagverblijf. Het betreft een activiteit met de peuters van de groep en het onderwerp is lichamelijke verzorging.

Bedenk een activiteit die je met de kinderen gaat doen. In deze activiteit is het de bedoeling dat ze iets leren over lichamelijkheid en de verzorging van hun lichaam.

Pas deze leerpunten aan aan de leeftijd en ontwikkelingsfase van de peuters.

ht

Zindelijkheid is een proces dat bij de peuterfase hoort. Een moeder van een peuter (2 jaar) op het kinderdagverblijf geeft aan dat zij en haar partner bezig zijn met de zindelijkheidstraining. Zij heeft gehoord dat kinderen sneller zindelijk worden wanneer ze geen luier meer dragen, maar in hun blote billen lopen. Waar het kind met een luier om nog gewoon in de luier zal plassen, zal het kind met blote billen eerder zeggen dat het moet plassen. Ze vraagt jou of jullie dit (lopen in blote billen) ook op het kinderdagverblijf door willen zetten.

co

py

rig

a. Beschrijf jouw mening hierover in drie regels.

12

b. Bespreek je mening in viertallen. Zijn er verschillen? Noteer deze.

c. Schrijf op wat jij tegen deze moeder zou zeggen.

Lichamelijkheid en intimiteit bij kinderen

Opdracht 4

Vragen maken Bedenk vijf vragen die te maken hebben met schoolkinderen en lichamelijkheid/intimiteit.

Noteer deze op een apart A4’tje.

Theoriebron Lichamelijkheid en intimiteit bij kinderen <

Douchen na het sporten

tie

Opdracht 5

fb

.v .

Ga uiteen in drietallen.

Geef de vijf vragen door aan de persoon naast je. Deze gaat de vragen beantwoorden. Zoek de antwoorden op in theoriebron Lichamelijkheid en intimiteit bij kinderen of op het internet.

Schrijf de antwoorden op het A4’tje en geef dit terug aan de vragensteller.

Bespreek de vragen en antwoorden in het drietal.

Noem één punt dat je uit deze bespreking hebt geleerd en noteer dit.

BSO Nieuwerpoort maakt deel uit van een multifunctionele accommodatie (MFA). Vanaf volgende week gaan de kinderen op de dinsdagmiddag sporten in de gymzaal van deze MFA. In een vergadering staat het onderwerp ‘douchen na het sporten’ op de agenda. Jij neemt als pedagogisch werker deel aan dit overleg, samen met de directeur van de bso, een orthopedagoog en een bewegingsinstructeur. Jullie moeten een besluit nemen over het wel of niet douchen na de sportmiddag van de bso.

Lees ter voorbereiding op dit rollenspel de volgende artikelen: ‘Douchen na gym’ en ‘Mag school douchen na gym verplichten?’.

Ac

Artikel Douchen na gym <

u'

Artikel Mag school douchen na gym verplichten? <

ht

Ed

a. Beschrijf nu in minimaal drie en maximaal vijf regels jouw mening over dit onderwerp.

rig

Speel de vergadersituatie uit met de vier bovengenoemde rollen. De studenten die niet meespelen observeren.

c. Is je mening veranderd na het rollenspel?

Waarom wel of niet?

co

py

b. Welke goede argumenten voor of tegen het douchen heb je tijdens het rollenspel gehoord? Noem er twee.

13

Lichamelijkheid en intimiteit bij kinderen

Opdracht 6

Kleine ongelukken

.v .

Op basisschool Het Anker is een nieuw klimtoestel geplaatst. Voor groep 2 is het de eerste dag dat ze erop mogen spelen, dus het is er een drukte van jewelste. Wanneer Noah via de glijpaal naar beneden wil roetsjen, wordt ze geduwd. Ze kan de glijpaal niet meer grijpen en valt van het toestel af. Ze huilt hard, maar mankeert niets ernstigs. Jij gaat naar haar toe om haar te troosten.

Theoriebron Lichamelijkheid en intimiteit bij kinderen <

fb

a. Hoe troost je haar? Beschrijf wat je doet.

b. Welke gevoelens komen bij jou naar boven bij het troosten van Noah? Kies eventueel een emotie uit de lijst op de website.

tie

Artikel Emoties lijst, overzicht 50 verschillende emoties/gevoelens <

Ac

c. Wie of wat bepaalt volgens jou het moment waarop je stopt met het troosten van Noah?

Ed

u'

d. Stel je voor dat Noah zich losmaakt wanneer je haar tijdens het troosten aanraakt. Hoe zou jij daarop reageren? Motiveer je antwoord.

ht

e. Zou jij naar aanleiding van dit voorval met de klas (nieuwe) afspraken gaan maken over het spelen op het nieuwe klimtoestel?

Zo nee, waarom niet? En zo ja, welke afspraken zou je maken?

Pak-spelletjes

rig

Opdracht 7

co

py

Artikel Emoties lijst, overzicht 50 verschillende emoties/gevoelens <

14

Het is pauze op basisschool De Zaaier. De jongens uit groep 5 spelen een ‘pakspelletje’. Ze rennen door elkaar en twee ‘pakkers’ proberen de anderen te grijpen aan hun armen of middel. De ‘gepakte’ kinderen worden naar een smal hoekje van het plein gebracht, waar ze boven op elkaar worden geduwd en moeten wachten tot alle kinderen gepakt zijn. Op een gegeven moment ligt Hidde (8 jaar) onderop. Hij roept huilend: ‘Ga van me af!’ Als de andere jongens dat doen, komt Hidde moeizaam overeind. Jij loopt naar hem toe. a. Wat doe je om Hidde te troosten?

b. Hoewel het al snel weer goed gaat met Hidde, blijft hij zich letterlijk vastklampen aan jou. Hoe reageer je daarop?

Lichamelijkheid en intimiteit bij kinderen

c. Welke gevoelens komen bij jou naar boven bij dit gedrag van Hidde? Kies eventueel een emotie uit de lijst op de website.

fb

.v .

d. Als Hidde dan weer zo ver is dat hij met zijn klasgenootjes gaat spelen, zegt hij dat hij eerst nog een kus van jou wil. Wat doe je? Motiveer je antwoord.

tie

e. Stel je voor dat Hidde een meisje was geweest. Was je reactie dan anders geweest?

Waarom wel of niet?

Opdracht 8

Lichamelijk contact

Casus

Ed

Theoriebron Lichamelijkheid en intimiteit bij kinderen <

u'

Ac

f. Wat is jouw mening over het spel dat de kinderen spelen?

co

py

rig

ht

Kevin (3 jaar) heeft zijn broodje opgegeten op het kinderdagverblijf. Lara, de pedagogisch medewerkster, ziet dat er nog pindakaas om zijn mond zit. Ze pakt een doekje en wil de mond van Kevin afvegen, maar Kevin draait zijn hoofd om. â&#x20AC;&#x2DC;Doe ik zelf!â&#x20AC;&#x2122; zegt hij. Lara reikt hem het doekje aan. Kevin veegt over zijn mond en geeft haar het doekje terug.

Lara ziet dat er nog pindakaas zit en pakt daarop Kevin beet. Kevin probeert los te komen, maar Lara houdt hem dicht tegen zich aan en veegt zo Kevins mond schoon. Hij draait daarbij wild met zijn hoofd. Nu is het tijd om tanden te poetsen. Kevin wil het graag zelf doen, maar Lara vindt hem daarvoor nog te klein. Ze zegt dit tegen hem en neemt de tandenborstel van hem over. Kevin draait ook hierop zijn hoofd weg. Lara pakt hem bij de schouders en houdt Kevin strak tegen zich aan. Met haar ene hand onder zijn kin poetst ze zijn tanden.

a. Op welke punten in deze tekst is er sprake van lichamelijk contact tussen Kevin en Lara?

Noem er minimaal twee.

b. Is er op bepaalde punten in deze tekst ook sprake van intimiteit tussen Kevin en Lara?

Zo ja, waar?

15

Lichamelijkheid en intimiteit bij kinderen

c. Vind jij dat Lara respect heeft voor de eigenheid van Kevin? Waarom wel of niet?

.v .

d. Vind jij dat Lara de zelfredzaamheid van Kevin stimuleert? Waarom wel of niet?

fb

e. Schrijf bovenstaande tekst over op een apart A4’tje, maar nu zo dat je aan de houding van Lara kunt zien dat zij respect heeft voor de autonomie van Kevin en dat zij de zelfredzaamheid van Kevin stimuleert.

Manouk

u'

Opdracht 9

Ac

tie

f. Ga uiteen in drietallen. Speel deze situatie (zoals beschreven bij e) uit in een rollenspel.

Eén persoon speelt de pedagogisch medewerkster, de andere persoon speelt Kevin en de derde persoon observeert.

Wissel drie keer van rol, zodat je iedere rol één keer speelt.

De observant en ‘Kevin’ geven de pedagogisch medewerkster één tip en één top. Welke tip en top kreeg jij?

Ed

Baby Manouk ligt te huilen in haar bedje op het kinderdagverblijf. Ze heeft onlangs een vaccinatie gehad en heeft zichtbaar last van de bijwerkingen daarvan.

ht

Hoe troost je haar? Beschrijf dit in drie regels.

Opdracht 10

Micha

co

py

rig

Micha (5 jaar) heeft koorts. Hij ligt bij de buitenschoolse opvang op de bank. Je hebt zijn moeder al gebeld. Die komt vanuit haar werk naar jullie toe, maar zal er niet eerder dan over anderhalf uur zijn. Ze vertelt in het telefoongesprek dat ze een zetpil in de tas van Micha heeft gedaan. Ze vraagt of je die wilt geven.

16

a. Geef jij Micha de zetpil? Waarom wel of niet?

Je wilt Micha de zetpil geven, maar hij zegt dat hij dat niet wil. Hij blijft wel rustig liggen op het moment dat je de zetpil laat zien. b. Wat besluit je te doen? Motiveer je antwoord.

Lichamelijkheid en intimiteit bij kinderen

Opdracht 11

Celina Celina (9 jaar) geeft bij de buitenschoolse opvang aan dat ze zich niet lekker voelt. Als je naast haar op de bank gaat zitten, vraagt ze of ze even bij je op schoot mag zitten.

.v .

a. Hoe reageer je daarop?

fb

Terwijl Celina op schoot zit, komt haar moeder binnen om haar op te halen. Moeder schrikt duidelijk even van het beeld van jou met Celina op schoot.

co

py

rig

ht

Ed

u'

Ac

c. Hoe voel jij je zelf bij dit voorval?

tie

b. Hoe reageer jij daarop? â&#x20AC;˘ Laat je Celina op schoot zitten? â&#x20AC;˘ Verontschuldig je je naar moeder toe? Waarom wel of niet?

17

De seksuele ontwikkeling van kinderen

.v .

De seksuele ontwikkeling van kinderen Inleiding

tie

fb

Ieder kind is anders. Ieder kind ontwikkelt zich in zijn eigen tempo, op zijn eigen manier.

Om zich goed te kunnen ontwikkelen hebben kinderen ruimte nodig om ervaringen op te doen en te experimenteren. Dit geldt ook voor hun seksuele ontwikkeling. Voor jou als pedagogisch werker is het belangrijk dat je al die verschillende kinderen ruimte biedt voor het opdoen van ervaringen. Daarin respecteer je de kinderen in hun eigen ontwikkeling.

Bovendien is het van belang dat je weet in te spelen op de verschillen in ontwikkeling tussen de kinderen.

Ac

Hoofdleerdoelen

Ed

Subdoelen

u'

• Je hebt inzicht in de seksuele ontwikkeling van kinderen en kunt deze bespreekbaar maken.

• Je weet in je informatie en uitleg aan te sluiten bij de behoefte, de belevingswereld en het ontwikkelingsniveau van het kind.

• Je kunt snel en effectief handelen in geval van (signalen van) onveiligheid van de kinderen.

co

py

rig

ht

• Je kunt beschrijven wat er wordt verstaan onder seksualiteit.

• Je kunt de seksuele ontwikkeling van kinderen van 0 tot 12 jaar beschrijven.

• Je kunt in de gesprekken en activiteiten over de seksuele ontwikkeling aansluiten bij de behoefte, de belevingswereld en het ontwikkelingsniveau van het kind en respecteert daarbij de eigenheid van het kind.

• Je kunt op professionele wijze met ouders in gesprek gaan over de seksuele ontwikkeling van hun kind.

• Je bent je bewust van je eigen visie op seksuele opvoeding.

Oudere peuters ontwikkelen schaamtegevoelens voor hun blote lijf.

18

De seksuele ontwikkeling van kinderen

Opdracht 1

Stellingen seksualiteit

.v .

a. Beschrijf wat jij onder seksualiteit verstaat.

rig

ht

Ed

u'

Ac

tie

fb

b. Bekijk onderstaande stellingen. Schrijf op of je het met de stelling eens of oneens bent.

1. Kinderen hebben vanaf de geboorte seksuele gevoelens.

2. Seksuele opvoeding houdt meer in dan alleen seksuele voorlichting.

3. Seksuele opvoeding is een taak van de ouders, niet van de kinderopvang.

4. Het is een taak van de kinderopvang om kinderen seksuele voorlichting te geven.

5. Seksuele voorlichting geef je aan pubers, niet aan kleinere kinderen.

6. Een kind is pas bezig met liefde, relaties en seksualiteit als het een puber is.

7. Als je met kinderen over seks praat, beginnen ze eerder aan seks.

8. Er wordt te veel met een volwassen blik naar de seksualiteit van kinderen gekeken.

9. Seksueel gedrag van kinderen moet je niet negeren of problematiseren. Het is beter om seksueel getint gedrag te normaliseren en rekening te houden met de seksuele ontwikkeling van kinderen.

10. De seksuele ontwikkeling is het minst besproken aspect van de ontwikkeling van kinderen.

co

py

c. Wat verstaat een kind onder seksualiteit? Beschrijf dit in minimaal drie en maximaal vijf regels.

Opdracht 2

Theoriebron De seksuele ontwikkeling van kinderen <

Kenmerken seksuele ontwikkeling a. Noem drie kenmerken van de seksuele ontwikkeling van babyâ&#x20AC;&#x2122;s.

19

De seksuele ontwikkeling van kinderen

Opdracht 3

.v .

b. Noem drie kenmerken van de seksuele ontwikkeling van peuters.

Leeftijd

fb

Lees onderstaande zinnen en beantwoord daarna de vragen: • Isabel is verliefd op de juf en op haar vriendinnetje Merel.

• Terwijl Nienke altijd de deur van het toilet open liet staan als ze moest plassen, doet ze hem vanaf een zekere dag iedere keer als ze moet plassen op slot.

tie

a. Hoe oud denk je dat Isabel ongeveer is en waarom denk je dat?

u'

a. Zet de volgende kenmerken van de seksuele ontwikkeling in de juiste volgorde: • lichaamsdelen benoemen • vragen stellen over seksualiteit • lichaamsdelen ontdekken • lichamelijke verandering door hormonen • schaamte voor een bloot lichaam.

co

py

rig

ht

Website Seksuele vorming <

Filmpje seksuele ontwikkeling

Ed

Opdracht 4

Ac

b. Hoe oud denk je dat Nienke ongeveer is en waarom denk je dat?

20

b. Maak in viertallen een informatief filmpje over de seksuele ontwikkeling van kinderen.

Gebruik daarvoor bijvoorbeeld het programma Movie Maker.

Begin bij de babyfase, daarna de peuterfase en vervolgens de fase van het schoolkind.

Laat in het filmpje de belangrijkste kenmerken van de seksuele ontwikkeling in die fase naar voren komen.

Ter inspiratie kun je de filmpjes van Dokter Corrie op de website Seksuele vorming bekijken.

Je mag zelf kiezen hoe je het filmpje maakt. Je mag bijvoorbeeld voor het filmpje een rollenspel spelen en dat opnemen, of animaties tekenen en die filmen.

De filmpjes worden klassikaal bekeken.

De seksuele ontwikkeling van kinderen

Theoriebron De seksuele ontwikkeling van kinderen <

Lees onderstaande situaties: 1. Een peuter vraagt aan jou hoe een baby in de buik komt.

2. Een peuter wrijft voor het slapen gaan met haar knuffel tussen haar benen. Je ziet dat dit voor het meisje heel ontspannend werkt. Na ongeveer tien minuten valt ze rustig in slaap.

3. Jan, een peuter van 3 jaar, laat je trots zijn stijve piemeltje zien.

4. Sabrina, een kindje van anderhalf jaar, wordt opgehaald door haar vader. Ze komt afscheid van je nemen en wil je een kus op je mond geven.

5. Het is warm weer. Een peuter van 2 jaar wil geen zwemluier aan. Ze wil lekker in haar blootje in het badje.

6. Sander is een peuter die niet bij een pedagogisch medewerker op schoot wil. Als je hem aanraakt, reageert hij verschrikt.

.v .

Theoriebron Lichamelijkheid en intimiteit bij kinderen <

Lastige situaties

fb

Opdracht 5

tie

a. Geef per situatie antwoord op de volgende vragen: Past het seksueel getinte gedrag/de vraag binnen de seksuele ontwikkeling en bij de leeftijd van het kind?

Werkmodel Inspelen op seksueel gedrag van kinderen <

1.

Ac

2.

3.

4.

u'

5.

6.

1.

2.

3.

Ed

b. Hoe zou jij het kind/de ouders aanspreken op het gedrag? Houd daarvoor werkmodel Inspelen op seksueel gedrag van kinderen erbij.

ht

4.

5.

c. Vergelijk in drietallen jullie aanpak.

Noem twee overeenkomsten.

Noem twee verschillen.

Noem ĂŠĂŠn punt dat je van deze opdracht hebt geleerd.

co

py

rig

6.

21

De seksuele ontwikkeling van kinderen

Opdracht 6

Rollenspel houding seksueel getint gedrag

.v .

Voor deze opdracht ga je een rollenspel spelen. In het rollenspel spelen jullie een teamoverleg op een buitenschoolse opvang na. Op de agenda staat het onderwerp ‘seksueel getint gedrag’.

Het is al een paar keer voorgekomen dat twee meisjes van 11 jaar elkaar giechelend zoenen.

De laatste keer leek het alsof ze elkaar een tongzoen gaven. Een jongen van de bso stond daarbij te kijken. Jullie willen hier als team eenduidig in optreden. In het overleg gaan jullie samen bekijken hoe dat optreden eruit dient te zien.

fb

a. Speel het rollenspel met vijf personen: vier pedagogisch werkers en de manager. Van de docent krijgen jullie instructies over jullie houding ten opzichte van dit gedrag van de kinderen.

De rest van de klas observeert.

Ac

tie

b. Hoe vond je het om je rol te spelen?

Lag de visie die je in je rol uit moest spelen dicht bij je eigen visie op seksualiteit bij kinderen?

Verschillende kinderen

Ed

Opdracht 7

u'

c. Hoe vond je het om te observeren?

Welke visie op seksueel gedrag die je hebt gehoord, lag het dichtst bij jouw eigen visie?

Lees de onderstaande situaties: 1. Rick van 8 jaar vraagt hoe een baby uit de buik komt.

2. Mia van 6 jaar vraagt je wat ‘ongesteld’ is.

3. Ellen van 7 jaar vertelt je dat ze haar ouders weleens heeft zien vrijen.

4. Paul van 8 jaar hangt op de bso op de bank voor de televisie. Ondertussen friemelt hij gedachteloos in zijn onderbroek.

5. Mark en Denise (5 jaar) zijn dikke vrienden. Als ze de kans krijgen, spelen ze met elkaar.

Ze zeggen dat ze verliefd op elkaar zijn en later gaan trouwen. Ze stoeien graag met elkaar. Op een gegeven moment gaat het stoeien over in knuffelen en kussen.

6. Sanne van 7 jaar komt je vertellen dat kinderen op school hebben gezegd dat er een kinderlokker rondrijdt.

rig

ht

Werkmodel Inspelen op seksueel gedrag van kinderen <

co

py

Beantwoord per situatie de volgende vragen: a. Past het seksueel getinte gedrag/de vraag binnen de seksuele ontwikkeling en bij de leeftijd van het kind?

1.

2.

3.

4.

5.

6.

22

De seksuele ontwikkeling van kinderen

b. Hoe zou jij het kind/de ouders aanspreken op het gedrag? Houd daarvoor werkmodel Inspelen op seksueel gedrag van kinderen erbij.

1.

2.

.v .

3.

4.

5.

Opdracht 8

u'

Ac

tie

c. Vergelijk in drietallen jullie aanpak.

Noem twee overeenkomsten.

Noem twee verschillen.

Noem één punt dat je van deze opdracht hebt geleerd.

fb

6.

Kennis en vaardigheden

ht

Ed

Het materiaal dat je nodig hebt voor deze opdracht krijg je van de docent. Welke kennis, vaardigheden en attituden passen ongeveer bij welke ontwikkelingsfase?

• Jullie krijgen kaartjes met daarop kennis, vaardigheden en attituden.

• Leg deze kaartjes door elkaar op tafel met de tekst naar boven.

• Pak om de beurt een kaartje en lees voor wat er op het kaartje staat.

• Leg het kaartje onder de meest passende ontwikkelingsfase. Je kunt steeds kiezen uit de volgende fasen: Baby & peuter, Kleuter, Jonger schoolkind, Ouder schoolkind.

• Vertel waarom je het kaartje bij de fase van je keuze hebt gelegd.

• Vraag of de anderen het met je keuze eens zijn.

• Als alle kaartjes zijn neergelegd, vraag je de docent om de antwoordenlijst.

rig

Bespreek met elkaar de eventuele verschillen.

co

py

Opdracht 9

Deborah

Deborah (11) krijgt thuis een behoudende opvoeding. Eén pedagogisch medewerkster van het kinderdagverblijf is zwanger. Deborah vraagt hoe dat kindje nu toch in de buik komt. a. Wat zou jij zuiver en alleen gezien haar leeftijd bespreken met Deborah omtrent zwangerschap?

23

De seksuele ontwikkeling van kinderen

.v .

b. Je weet dat Deborah een beschermende en behoudende opvoeding krijgt. Ze heeft duidelijk nog nooit iets gehoord over seksualiteit. Hoe leg je uit op welke manier een kindje in de buik komt, puur met het oog op haar opvoeding?

tie

Ac

a. Waar vind jij dat seksuele voorlichting thuis hoort: op school/de buitenschoolse opvang of thuis?

Moet deze gegeven worden door professionele opvoeders of juist door de ouders/verzorgers? Motiveer je antwoord.

b. Jij hebt vorige week op de buitenschoolse opvang het boek Waar was ik voor ik er was? voorgelezen. Nu staat er een boze moeder voor je neus. Ze vindt seksuele voorlichting een taak van de ouders en niet van de kinderopvang. Bovendien zijn ze gelovig en willen ze niet dat hun kind op deze jonge leeftijd al ‘van alles’ over seks te horen krijgt.

Hoe reageer jij?

ht

Filmpje Koefnoen – De ouders van de Karrekrak – Afl. 4 Seksuele voorlichting <

Bekijk het Filmpje Koefnoen – De ouders van de Karrekrak – Afl. 4 Seksuele voorlichting.

u'

Theoriebron De seksuele ontwikkeling van kinderen <

Seksuele voorlichting

Ed

Opdracht 10

fb

c. Bespreek je ook iets met de ouders?

Waarom wel of niet?

En zo ja, wat bespreek je?

rig

c. Speel deze situatie uit in een debat, waarbij een gedeelte van de studenten vindt dat de moeder gelijk heeft en een ander gedeelte vindt dat de seksuele voorlichting ook en vooral binnen de opvang plaats moet vinden.

py

Opdracht 11

co

Theoriebron De seksuele ontwikkeling van kinderen <

24

Typen seksuele opvoeders Iedereen kijkt op zijn eigen manier naar seksuele opvoeding en het is geen kwestie van goed of fout. Je eigen kennis, houding en vaardigheden spelen een rol, naast de visie en het beleid van de instelling waarin je werkt. Wat voor type seksuele opvoeder ben jij eigenlijk?

Er worden vier typen seksuele opvoeders onderscheiden: • Type A: jij bent een opvoeder die kinderen liever niet actief voorlicht over seksualiteit.

Kinderen hoeven nog niet kennis te maken met seksualiteit, dat komt later wel.

• Type B: jij bent een opvoeder die er geen problemen mee heeft om met kinderen over seksualiteit te praten. Je grijpt allerlei situaties aan om ze voor te lichten.

• Type C: jij bent een opvoeder die het belangrijk vindt om kinderen voor te lichten over de gevaren op seksueel gebied. Je verbiedt seksueel gedrag van kinderen.

• Type D: jij bent een opvoeder die seksuele opvoeding belangrijk, maar ook moeilijk vindt.

Als je de kans krijgt, negeer je seksueel gedrag van kinderen.

De seksuele ontwikkeling van kinderen

a. Welke beschrijving van de typen seksuele opvoeders past het best bij jou?

fb

.v .

b. Ga uiteen in viertallen.

Bespreek jullie keus voor het type opvoeder op seksueel gebied aan de hand van de volgende casus. Een jongen en een meisje van 5 jaar zijn elkaar aan het bekijken in de toiletgroep. Daarbij hangen de broeken en onderbroekjes van de kinderen op hun knieën.

Jij komt de toiletgroep binnen gelopen.

Wat doe jij?

Ac

tie

c. Verander je nog van gedachten nu je de reacties van de anderen hebt gehoord op bovenstaande casus?

Waarom wel of niet?

Opdracht 12

Ed

u'

d. Van welk type opvoeder op seksueel gebied zou je wel iets meer willen hebben?

Op welke manier kun je hieraan werken?

Noem hierin één leerdoel.

Stellingen seksualiteit

ht

Lees onderstaande stellingen: • Ik vind het moeilijk om eerlijk over seks te praten.

• Ik heb toen ik tussen de 6 en 9 jaar oud was zelf ook seksueel getinte spelletjes gespeeld.

• Het is normaal dat kinderen tot een jaar of 9 samen met hun ouders/verzorgers of grootouders onder de douche of in bad gaan.

b. Ga uiteen in viertallen en discussieer over de stellingen.

Verandert jouw mening nog?

co

py

rig

a. Geef per stelling aan in hoeverre jij het ermee eens bent.

25

Beleid en regels

Beleid en regels

.v .

Inleiding

fb

Iedere zorgverlener heeft een eigen visie op seksueel gedrag bij kinderen en zal op zijn eigen manier op dit gedrag reageren. Het is dus belangrijk dat een organisatie beleid ontwikkelt ten aanzien van seksualiteit en intimiteit bij kinderen. Aan de ene kant is dit van belang om pedagogisch werkers handvatten te geven voor de begeleiding van seksueel gedrag bij kinderen, aan de andere kant om ouders te laten zien welke regels er binnen de organisatie gelden ten aanzien van seksueel gedrag van kinderen en hoe de organisatie hier toezicht op houdt.

tie

Hoofdleerdoelen

Ac

• Je kunt snel en effectief handelen in geval van (signalen van) onveiligheid van de kinderen.

• Je bent op de hoogte van relevante wet- en regelgeving passend bij het onderwerp 'omgaan met lichamelijkheid en intimiteit'.

Subdoelen

co

py

rig

ht

Ed

u'

• Je kent de meerwaarde van een pedagogisch beleid ten aanzien van de seksualiteit en intimiteit bij kinderen in de instelling.

• Je bent bekend met het 'vierogenprincipe'.

• Je bent bekend met de meldplicht bij seksueel misbruik.

Opdracht 1

Werkmodel Mindmap <

26

Afspraken kunnen jou als professional helpen om te gaan met seksueel gedrag van kinderen.

Mindmap Maak een mindmap over het pedagogisch beleid ten aanzien van de seksuele ontwikkeling.

Gebruik hiervoor werkmodel Mindmap.

Schrijf die punten op die volgens jou in het pedagogisch beleidsplan ten aanzien van de seksuele ontwikkeling zouden moeten staan.

Beleid en regels

Opdracht 2

Beleid in de praktijk a. Wat zou jij persoonlijk prettig vinden aan een beleidsplan ten aanzien van seksualiteit op je werkplek?

.v .

Theoriebron Beleid en regels <

Het vierogenprincipe

tie

Opdracht 3

fb

b. Hoe zou je hier in de praktijk van alledag mee te maken kunnen krijgen? Noem twee voorbeelden.

u'

b. Lees het Artikel Cameratoezicht: mag dat eigenlijk wel?

Vind jij cameratoezicht een goede oplossing voor het vierogenprincipe? Noem een voordeel en een nadeel.

Ed

Artikel Cameratoezicht: mag dat eigenlijk wel? <

Ac

a. Beschrijf in je eigen woorden wat er onder het vierogenprincipe wordt verstaan.

Theoriebron Beleid en regels <

co

py

rig

ht

c. Zoek op internet naar twee verschillende manieren waarop een kinderdagverblijf het vierogenprincipe in de praktijk brengt.

Wat vind jij van deze manieren?

Denk je dat deze helpen?

d. Werd er op de praktijkplekken waar jij tot nu toe bent geweest altijd voldaan aan dit principe?

Zo ja, op welke manier? Zo nee, hoe komt dat denk je?

e. Het kinderdagverblijf waar je werkt, heeft jou gevraagd op de website van het kinderdagverblijf aan potentiĂŤle ouders kort uit te leggen hoe er bij jullie wordt gewerkt met het vierogenprincipe. Je mag hierbij zelf de werkwijze bedenken.

Maak een ontwerp op een A4 van een makkelijk leesbare en aantrekkelijke webpagina voor de site van het kinderdagverblijf.

Bekijk in viertallen elkaars ontwerp van de webpagina.

27

Beleid en regels

Opdracht 4

Lichamelijk gedrag van de pedagogisch werker Lees de volgende lijst met (lichamelijke) gedragingen van een pedagogisch werker: • knuffelen van een kind van 6 maanden • knuffelen van een kind van 6 jaar • zoenen op de wang bij een kind van 4 jaar • zoenen op de mond bij een kind van 4 jaar • op schoot nemen van een kind van 2 jaar • op schoot nemen van een kind van 8 jaar • kietelen van een kind van 2 jaar • kietelen van een kind van 8 jaar • meelopen naar de wc bij een kind van 2 jaar • meelopen naar de wc bij een kind van 6 jaar.

fb

.v .

Theoriebron Beleid en regels <

tie

a. Welk gedrag vind jij toelaatbaar en welk gedrag niet? Schrijf dit op een apart A4’tje op.

Ga hierover klassikaal in discussie.

Ac

b. Hoe zou jij reageren wanneer een collega gedrag vertoont dat jij niet toelaatbaar vindt?

u'

Ga uiteen in drietallen en kies één gedraging uit.

Speel deze uit in een rollenspel. Eén persoon speelt de pedagogisch werker zelf, de ander speelt de collega en de derde persoon speelt het kind. Wissel van rol.

Ed

c. Heb jij als pedagogisch werker je collega aangesproken op zijn gedrag? Waarom wel of niet, en wat vond je daarvan?

ht

d. Ben jij als collega aangesproken op jouw gedrag?

Wat vond je daarvan?

co

py

rig

e. Hoe vond jij dat er op jou gereageerd werd toen je kind speelde?

28

f. Noteer één leerpunt uit deze situatie voor jou als pedagogisch werker.

Beleid en regels

Opdracht 5

Meldplicht

fb

Je bereidt een PowerPoint-presentatie voor en je speelt vervolgens de ouderavond uit in een rollenspel, waarbij de andere studenten de groep ouders vormen.

Je kunt voor het maken van je PowerPoint-dia’s en het voorbereiden van dit onderwerp gebruikmaken van theoriebron Beleid en regels en informatie op internet.

Gebruik voor deze opdracht de artikelen ‘Meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling’ en ‘Handleiding Meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling’.

u'

Artikel Handleiding Meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling <

Je gaat in viertallen een voorlichtingsavond voor ouders houden om hun duidelijk te maken wat jullie doen aan het voorkomen van seksueel overschrijdend gedrag binnen de kinderopvang. Denk daarbij aan seksueel overschrijdend gedrag door personeel en seksueel overschrijdend gedrag door kinderen onderling. Je kunt bijvoorbeeld eerst uitleggen hoe jullie het vierogenprincipe toepassen. Vervolgens leg je uit wat jullie in de praktijk doen wanneer er vermoedens van seksueel overschrijdend gedrag zijn.

tie

Artikel Meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling <

Voorlichtingsavond kinderopvang

Ac

Opdracht 6

.v .

Beschrijf in je eigen worden wat er onder de meldplicht bij seksueel misbruik wordt verstaan.

Theoriebron Beleid en regels <

Ed

Laat de presentatie 20 minuten duren.

Aan het eind geeft de groep ‘ouders’ één tip en één top.

co

py

rig

ht

Welke tip en top kreeg jij?

Wat kun je hiermee in de praktijk?

29

Reflecteren

Reflecteren Opdracht 1

Reflectie op de lesstof

fb

.v .

a. Wat heb je allemaal geleerd? Noem drie dingen.

tie

b. Wat wist je al?

Opdracht 2

u'

Ac

c. Wat ga je in de toekomst in jouw werk gebruiken?

Kritisch en creatief denken

ht

Ed

a. Kijk je naar verschillende mogelijkheden als dingen niet in één keer lukken? Noem één voorbeeld.

rig

b. Kom jij voor jouw mening uit als de situatie dat vraagt? Noem één voorbeeld.

co

py

c. Heb jij het uiterste uit jezelf gehaald bij de opdrachten? Noem één voorbeeld.

Opdracht 3

30

Zelfregulatie en zelfsturing a. Heb je een goede planning gemaakt? Geef hiervan één voorbeeld.

Reflecteren

.v .

b. Heb je de goede bronnen en materialen gebruikt? Geef hiervan één voorbeeld.

Opdracht 4

fb

c. Ben je goed omgegaan met feedback? Geef hiervan één voorbeeld: hoe heb je gereageerd?

Samenwerken

Ac

tie

a. Heb jij bijgedragen aan een goede sfeer in de groep? Geef hiervan één voorbeeld.

Ed

u'

b. Hebben jullie als groep goede afspraken gemaakt? Geef één voorbeeld van een goede afspraak.

co

py

rig

ht

c. Kun je goed met andere mensen omgaan, ook al zijn ze anders dan jij? Geef hiervan één voorbeeld.

31

Theoriebron Lichamelijkheid en intimiteit bij kinderen

.v .

Theoriebron Lichamelijkheid en intimiteit bij kinderen

fb

Inleiding

tie

Bij kinderen ben je tijdens de begeleiding in meer of mindere mate bezig met verzorgen.

Baby’s hebben bijvoorbeeld veel lichamelijke verzorging en aandacht nodig. Als kinderen groter worden, hebben ze op het eerste gezicht minder lichamelijke verzorging nodig. Ze zijn hierin zelfredzamer geworden. Maar hoe troost je een kind van 6 dat van de schommel is gevallen? Met een pleister? Of met een knuffel?

Ac

Lichamelijkheid en intimiteit bij baby’s

co

py

rig

ht

Ed

u'

De verzorging van baby’s neemt een groot deel van de tijd in beslag. Voor een baby is een liefdevolle verzorging belangrijk om zich te kunnen ontwikkelen. Baby’s zijn heel zintuiglijk ingesteld. Door hun zintuigen ontdekken ze de wereld om zich heen.

Voor de ontwikkeling van baby’s is huidcontact erg belangrijk. Baby’s moeten heel regelmatig vastgehouden en geknuffeld worden, dat geeft hun een veilig gevoel. Pas wanneer een baby zich veilig voelt, gaat hij de wereld om zich heen verkennen.

Bij een warm en liefdevol contact tussen een baby en zijn verzorgers is er al vanaf de geboorte positieve aandacht voor lichamelijkheid en intimiteit. Ouders en pedagogisch medewerkers die aan deze behoeften van baby’s tegemoetkomen, leveren een belangrijke bijdrage aan een positieve ontwikkeling van het kind.

32

Kinderen zijn lichamelijk ingesteld.

Theoriebron Lichamelijkheid en intimiteit bij kinderen

Lichamelijkheid en intimiteit bij peuters

fb

.v .

De meeste peuters hebben nog veel behoefte aan lichamelijk contact. Ze vinden het fijn om op je schoot te zitten en over hun rug gekriebeld te worden. Of ze kruipen tegen andere kinderen aan. De mate waarin kinderen behoefte hebben aan lichamelijk contact en intimiteit, kan verschillen. Er zijn ook kinderen die er niet zo van houden om aangeraakt te worden.

Het is aan jou als opvoeder om de grenzen die het kind aangeeft te respecteren. Wil het kind niet bij je op schoot zitten, dan hoeft dat niet. Ook afscheidskusjes geven mag geen verplichting zijn.

Als peuters ouder worden, gaan ze een gevoel van schaamte ontwikkelen. Ze worden zich bewust van hun eigen persoonlijkheid en willen bijvoorbeeld niet meer plassen met de deur open. Ook hier moet je als professional rekening mee houden.

tie

Lichamelijkheid en intimiteit bij jonge schoolkinderen

Ed

u'

Ac

Kleuters hebben veel behoefte aan intimiteit. Zij zijn lichamelijk ingesteld. Ze willen op schoot zitten en geknuffeld worden. Bij jongens kan de behoefte aan intimiteit zich ook uiten in stoeien, duwen en trekken. Door ruimte te geven aan intimiteit krijgen kinderen een positief beeld van hun lichaam. Een positief beeld van het eigen lichaam is een van de voorwaarden voor een gezonde ontwikkeling.

Kinderen kunnen zich ongemakkelijk voelen als andere mensen hun (bijna) blote lichaam kunnen zien. Andere mensen mogen het kind tijdens het omkleden niet in zijn onderbroek zien, terwijl het kind op het strand net zo weinig kleding aan heeft. Het is belangrijk dat je als opvoeder respect hebt voor deze gevoelens van schaamte.

Lichamelijkheid bij oudere schoolkinderen

co

py

rig

ht

Het is wenselijk om kinderen vanaf een jaar of 8 voorzichtig voor te bereiden op de komende puberteit. Kinderen weten dan welke lichamelijke veranderingen gaan komen. Ze hoeven dan niet te schrikken van hun veranderende lichaam, hun eerste menstruatie of hun eerste zaadlozing.

Lichamelijk beginnen oudere schoolkinderen de eerste verschijnselen van de puberteit te vertonen. Sommige kinderen hebben nog helemaal geen zin in die lichamelijke veranderingen.

Ze kunnen zich nogal onzeker voelen of zich ervoor schamen. Andere kinderen zijn daar juist blij mee. Het is belangrijk dat je het kind en zijn gevoelens serieus neemt. Praat zo open mogelijk over de lichamelijke veranderingen en luister naar wat het kind erover te zeggen heeft. Respecteer ook de grenzen die het kind hierin aangeeft. Dat betekent bijvoorbeeld concreet dat je niet blijft vragen naar lichamelijke veranderingen terwijl je aan de houding van het kind ziet dat hij of zij er niets (meer) over wil zeggen.

Intimiteit bij oudere schoolkinderen Kinderen van deze leeftijd kunnen onderscheid maken tussen vriendschap en verliefdheid.

Ze kunnen echte gevoelens van verliefdheid hebben. Ze willen bij hun vriendje of vriendinnetje in de buurt zijn, tegen elkaar aan zitten, hand in hand lopen of elkaar een kus geven. Voor een kind is het belangrijk dat jij als opvoeder de gevoelens van verliefdheid serieus neemt en dat deze bespreekbaar zijn. Maak er dus geen grapjes over!

33

Theoriebron Lichamelijkheid en intimiteit bij kinderen

De zelfredzaamheid stimuleren

fb

.v .

Bij de verzorging van kinderen komt lichamelijkheid op een letterlijke manier naar voren.

Een baby is voor zijn lichamelijke verzorging nog geheel afhankelijk van zijn opvoeder. Een peuter kan stapje voor stapje leren zichzelf te verzorgen. Jij kunt als opvoeder iets voordoen, en daarna het kind zelf laten oefenen. Om de zelfredzaamheid te stimuleren, grijp je alleen in als dat nodig is. Wanneer je te snel ingrijpt, oefent het kind namelijk niet. Kinderen leren omgaan met hun lichaam en met het aanraken van zichzelf. Dit leren ze onder andere door de lichamelijke verzorging. Denk maar aan het poetsen van je tanden, het schoonvegen van je billen nadat je hebt gepoept en het wassen en aankleden van jezelf.

tie

Aansluiten op de behoefte van het kind

co

py

rig

ht

Ed

u'

Ac

De weg naar zelfstandigheid hierin verloopt voor ieder kind anders. Het ene kind zal eerder zelf zijn broek dichtknopen nadat hij naar de wc is geweest dan het andere kind. Het stimuleren van de zelfredzaamheid is een belangrijke taak voor jou als professioneel opvoeder.

Je kijkt hierbij naar het kind en sluit aan bij zijn of haar behoefte. Daarbij is het belangrijk dat je geduld hebt. Ook is het goed om je bewust te zijn van je eigen ideeĂŤn over de verzorging van kinderen, hun behoefte aan intimiteit en lichamelijkheid en hun zelfstandigheid. Want neem jij bijvoorbeeld een achtjarig kind nog op schoot om zijn veters te strikken? Of laat je hem staan en strik je zo zijn veters? Of vind je dat hij zelf zijn veters moet kunnen strikken?

34

Troosten bij verdriet kan op veel manieren.

Theoriebron Lichamelijkheid en intimiteit bij kinderen

Jonge kinderen en intimiteit bij pijn

fb

.v .

Babyâ&#x20AC;&#x2122;s huilen als ze honger hebben, of als ze gewoon bij je willen zijn. Het troosten van een baby gebeurt vaak op een natuurlijke manier: je pakt het kindje op, houdt het dicht tegen je aan en aait het misschien over zijn bolletje.

Ook peuters kunnen hartverscheurend huilen, bijvoorbeeld als ze boos, bang of gefrustreerd zijn. Maar ook als ze pijn hebben, omdat ze ziek zijn of gevallen zijn.

Het is heel belangrijk dat je dan zelf rustig blijft. Ook een peuter heeft nog veel behoefte aan lichamelijkheid en intimiteit wanneer hij verdrietig is. Als opvoeder hoef je niet altijd iets te zeggen, dat je er bent is genoeg. Neem de peuter bijvoorbeeld op schoot en laat hem of haar even huilen. De meeste kinderen hebben op deze leeftijd nog echt behoefte aan een knuffel.

tie

Oudere kinderen en intimiteit bij pijn

co

py

rig

ht

Ed

u'

Ac

Wanneer kinderen ouder worden, veranderen deze behoeften. Ze worden zich bewust van hun eigen persoonlijkheid en de schaamtegevoelens ontwikkelen zich. Kinderen zullen minder snel huilen, omdat ze zich afvragen hoe de omgeving daarop zal reageren. Belangrijk is dat jij als opvoeder oog hebt voor hun gevoelens. Is het kind ziek en voelt het zich verdrietig en alleen? Of is het kind gevallen en heeft het een zere knie? In alle gevallen is aandacht voor het kind belangrijk. Bekijk daarbij goed waar het kind behoefte aan heeft. Het ene kind van elf jaar zal nog graag dicht tegen je aan hangen wanneer het zich niet lekker voelt, terwijl een ander kind van zes jaar liever heeft dat je alleen naast hem komt zitten en een boekje voorleest.

Als professional is het belangrijk dat je je ook bewust bent van je eigen waarden en normen op dit gebied. Vind jij het goed wanneer een elfjarig ziek kind bij jou op schoot komt zitten?

Waar ligt jouw grens? En als je ziet dat je collega dit zieke kind bij zich op schoot neemt?

Wat vind je daarvan en wat doe je daarmee?

35

Theoriebron De seksuele ontwikkeling van kinderen

.v .

Theoriebron De seksuele ontwikkeling van kinderen Inleiding

tie

fb

De seksuele ontwikkeling van kinderen begint al vanaf hun geboorte. Jonge kinderen zijn niet bewust met deze ontwikkeling bezig, maar ze ontdekken dingen al spelend. Ze zijn nieuwsgierig naar hun eigen lichaam en naar dat van anderen. Dit komt meer dan eens in hun spel naar voren. Als professioneel opvoeder beïnvloed je deze ontwikkeling door je houding en door de manier waarop je op de kinderen reageert. Het is belangrijk dat je je daarvan bewust bent. Er is niet één juiste manier van inspelen op de seksuele ontwikkeling van het kind. Het belangrijkste is dat je aansluit bij zijn ontwikkelingsfase.

Ac

Lichamelijkheid, intimiteit en seksualiteit

rig

ht

Ed

u'

De begrippen lichamelijkheid, intimiteit en seksualiteit zijn nauw met elkaar verbonden.

Niet altijd is de grens even duidelijk, vaak overlappen de begrippen elkaar.

Met lichamelijkheid wordt wel bedoeld: het leren omgaan met je lichaam en met het aanraken van je eigen lichaam. Kinderen ontdekken hoe hun lichaam eruitziet, hoe het voelt en wat ze ermee kunnen. Ook het aanraken van anderen kan vallen onder lichamelijkheid.

Intimiteit betekent meer het ervaren van warmte en vertrouwen in jezelf en anderen. Denk aan het gevoel van veiligheid dat een kind voelt bij zijn verzorgers en de behoefte om bijvoorbeeld te knuffelen of op schoot te kruipen.

Seksualiteit ten slotte omvat zowel de lichamelijkheid als de intimiteit. Bij seksualiteit komt daar nog de bewustwording van jongen–meisje/man–vrouw (en de verschillen daartussen) bij.

Kinderen leren hun omgang met lichamelijkheid en intimiteit veelal door anderen na te doen. Dit gebeurt voor een groot deel onbewust, tijdens de opvoeding. De seksuele ontwikkeling is onder andere gebaseerd op deze ontwikkeling. Om die goed te laten verlopen, hebben kinderen de ruimte nodig om ervaringen op te doen en te experimenteren.

co

py

Jouw visie op seksualiteit

36

Ieder mens heeft een persoonlijke mening over seksualiteit. Jij dus ook! Als je je realiseert dat veel volwassenen seksualiteit vooral associëren met vrijen, geslachtsgemeenschap en een orgasme, is het te begrijpen dat er nogal wat volwassenen zijn die zich niets kunnen voorstellen bij kinderseksualiteit. Seksualiteit bij kinderen is echter heel iets anders dan volwassen seksualiteit. Seksualiteit bij kinderen heeft te maken met het ontdekken van het (eigen) lichaam en de gevoelens die daarbij horen. Kinderen kijken naar elkaars lichamen en geslachtsdelen, raken hun eigen of elkaars geslachtsdelen aan en spelen doktertje en kustikkertje. Hoe je denkt over de seksuele ontwikkeling van kinderen, bepaalt hoe je hen als opvoeder hierin begeleidt.

Theoriebron De seksuele ontwikkeling van kinderen

De seksuele ontwikkeling van baby’s

.v .

Baby’s ontdekken hun eigen lichaam door ernaar te kijken, eraan te voelen en lichaamsdelen in hun mond te stoppen. Baby's kunnen vol verwondering naar hun eigen handjes kijken, een handje in hun mond stoppen of met hun handjes andere delen van hun lichaam aanraken.

Ook kunnen babyjongetjes een stijf piemeltje krijgen. Dit is een heel gewone lichamelijke reactie. Baby’s ontdekken hun hele lichaam, dus ook hun geslachtsdelen. De eigen geslachtsdelen aanraken kan een speciaal gevoel veroorzaken. Een baby vergeet dit gevoel zodra het de geslachtsdelen weer loslaat.

tie

fb

Omdat baby’s hun eigen lichaam ook ontdekken door ernaar te kijken, kunnen kinderdagverblijven ervoor kiezen een spiegel boven de verschoontafel te hangen. Als jij tijdens het verschonen vertelt wat je gaat doen, kan een baby dat ook zien. Het verschoningsmoment is een geschikt moment om een spelletje te maken van het benoemen van de lichaamsdelen, ook de geslachtsdelen.

Ac

De seksuele ontwikkeling van peuters

Ed

u'

Peuters worden zich bewust van hun eigen lichaam en dat van anderen. Ze ontdekken dat ze zelf een jongen of meisje zijn en zijn erg nieuwsgierig naar blote lichamen. Zij willen bijvoorbeeld ontdekken hoe de geslachtsdelen van jongens en meisjes eruitzien en voelen.

Peuters die samen bloot in een badje zitten, raken vaak elkaars lichaam aan, dus ook de geslachtsdelen. Voor de meeste kinderen zijn onschuldige seksueel getinte spelletjes prettig spannend. Door deze spelletjes worden gevoelens opgewekt die de basis vormen van latere seksuele gevoelens.

ht

Omgaan met de seksuele ontwikkeling van peuters

co

py

rig

Peuters kunnen ook met de eigen geslachtsdelen spelen. Ze ontdekken dat het aanraken van of wrijven over hun geslachtsdelen een prettig, ontspannen gevoel oplevert. Dit gevoel kun je vergelijken met duimzuigen of op een speen zuigen.

Voor de seksuele ontwikkeling van een kind is het belangrijk dat het spelen met de eigen geslachtsdelen niet wordt afgeleerd of bestraft. Het is onschuldig gedrag, dat bij de ontwikkelingsfase hoort. Zou je het gedrag verbieden, dan leer je een kind dat seksuele gevoelens verboden zijn, en dat is niet goed voor de seksuele ontwikkeling.

Pas vanaf een jaar of 4 kun je kinderen sociale regels aanleren met betrekking tot masturbatie.

Je leert ze dan bijvoorbeeld dat ze de eigen geslachtsdelen wel mogen aanraken op hun eigen kamer, maar niet in het openbaar.

37

Theoriebron De seksuele ontwikkeling van kinderen

De seksuele ontwikkeling van jonge kleuters

fb

.v .

Kleuters verkennen nog steeds het eigen lichaam, het lichaam van anderen en de gevoelens die daarbij horen. Kinderen imiteren het gedrag van hun moeder en vader, de dokter, de kapper en de dierenarts. Dit imiteren van gedrag komt tot uiting in rollenspelen. Kleuters spelen bijvoorbeeld graag ‘vadertje en moedertje’ of ‘doktertje’. Het spel kan seksueel getint zijn.

Als kinderen vadertje en moedertje spelen, kunnen ze in de keuken eten aan het koken zijn.

Ook kunnen ze spelen dat ze een baby’tje maken. Hetzelfde geldt voor doktertje spelen. De kleren kunnen tijdens het onderzoek van de ‘dokter’ aan blijven of (deels) worden uitgetrokken. Het is belangrijk dat kinderen zich tijdens het spel aan de regels en afspraken houden.

tie

Omgaan met de seksuele ontwikkeling van jonge kleuters

Ed

u'

Ac

Kleuters kun je sociale regels aanleren. Je leert hun bijvoorbeeld dat ze de eigen geslachtsdelen wel mogen aanraken op hun eigen kamer, maar niet in het openbaar.

Kleuters moeten ook regels en afspraken leren die horen bij seksueel getint spel: • Je mag niets in gaatjes stoppen (oor, neus, mond, vagina, anus).

• Je mag elkaar geen pijn doen.

• Stop, hou op: het spel stopt als de ander het niet meer wil spelen.

• Nee is nee: als je geen zin hebt om een bepaald spel te spelen, mag je dat zeggen.

• Jouw lichaam is van jou en jij bepaalt wie eraan mag komen en wie niet.

ht

De seksuele ontwikkeling van jonge schoolkinderen

co

py

rig

Het lijkt alsof jonge schoolkinderen geen interesse meer hebben in seksualiteit. Kinderen zijn hierin echter nog steeds geïnteresseerd, maar laten dit liever niet blijken. Masturberen wordt steeds minder in het openbaar gedaan. Ze hebben inmiddels geleerd dit niet in het openbaar te doen.

Kinderen hebben er op deze leeftijd behoefte aan om bij een groep te horen. Vaak zie je een scheiding in jongensgroepen en meisjesgroepen. Jongens vinden meisjes stom en omgekeerd. Binnen de groep leeftijdgenoten is het belangrijk te laten zien hoe groot, sterk, stoer of slim je bent, ook op het gebied van seksualiteit. Op de speelplaats spelen de jongens en meisjes samen kustikkertje of jongens- of meidenvangertje.

38

tie

Het vasthouden van elkaars hand krijgt een andere betekenis naarmate kinderen ouder worden.

fb

.v .

Theoriebron De seksuele ontwikkeling van kinderen

Ac

De seksuele ontwikkeling van oudere schoolkinderen

ht

Ed

u'

Kinderen op deze leeftijd kunnen verlegen zijn als het over seks gaat. Van volwassenen willen ze er niets over horen. Daarom is het belangrijk kinderen al jong uit te leggen hoe de voortplanting werkt en daarmee niet te wachten tot de puberteit.

Kinderen kunnen op deze leeftijd bewust aan zelfbevrediging doen. Daarom is het belangrijk dat ze weten wat masturberen is, dat dit iets normaals is en dat veel mensen het doen.

Oudere schoolkinderen spelen meestal geen seksueel getint spel als â&#x20AC;&#x2DC;doktertje spelenâ&#x20AC;&#x2122; meer, maar experimenteren wel met allerlei vormen van seksueel gedrag. Dit experimenteren kunnen kinderen alleen doen of samen. Of ze dit met seksegenoten doen of met de andere sekse, zegt niets over hun seksuele voorkeur. Verliefdheid begint een steeds grotere rol te spelen. Elkaar aanraken is spannend en leuk.

co

py

rig

Omgaan met de seksuele ontwikkeling van oudere schoolkinderen Net als in de vorige leeftijdsfasen zijn er regels voor het experimenteren met seksueel getint gedrag. Experimenteren moet gebeuren op basis van vrijwilligheid en niet onder dwang.

De belangstelling voor volwassen seksualiteit neemt in deze fase toe. Als opvoeder moet je op de hoogte zijn van wat een kind op televisie en internet ziet en hoort. Samen met vrienden of vriendinnen en/of alleen kunnen ze op internet gaan zoeken naar seks in de vorm van plaatjes of filmpjes. Om de beelden die op internet te zien zijn in het juiste perspectief te kunnen plaatsen, is het belangrijk dat kinderen informatie hebben gekregen over liefdevolle seks, over seks op basis van vrijwilligheid, over het aangeven van de eigen grenzen en over het respecteren van de grenzen van een ander. Praat met kinderen over wat zij normaal vinden en wat niet. Dit geeft je de mogelijkheid om ontbrekende informatie aan te vullen en onjuiste informatie te corrigeren.

39

Theoriebron De seksuele ontwikkeling van kinderen

Inspelen op seksueel gedrag en vragen

Met ouders in gesprek

tie

fb

.v .

Het is belangrijk dat je als professioneel opvoeder kinderen pedagogisch begeleidt bij hun seksuele ontwikkeling. De organisatie waar je werkt heeft een pedagogisch beleidsplan opgesteld, waarin staat op welke manier de begeleiding aan de kinderen vorm krijgt. Vaak is dit beleid gebaseerd op meerdere pedagogische theorieën. Als het goed is, wordt hierin ook de seksualiteit benoemd. Iedere organisatie zal hier vanuit haar eigen visie handen en voeten aan geven.

Om professioneel te reageren op seksueel gedrag en seksuele vragen van kinderen, kun je een stappenplan volgen. Dit stappenplan vind je terug in werkmodel Inspelen op seksueel gedrag van kinderen. Je kunt dit stappenplan gebruiken in iedere situatie waarin je als professional met kinderen werkt. Uiteraard houd je daarbij de visie van de organisatie in je achterhoofd.

Ed

u'

Ac

In je dagelijks werk op de groep heb je te maken met verschillende ouders en verschillende opvattingen over seksuele opvoeding. Het is dan vooral belangrijk om hierover met ouders in gesprek te komen en te blijven. Praat met hen over overeenkomsten en verschillen. Ga vooral op zoek naar de overeenkomsten en benadruk deze.

De volgende punten zijn belangrijk in het gesprek met ouders: • Geef informatie over de seksuele ontwikkeling.

• Leg uit dat seksueel getint gedrag van kinderen normaal gedrag is.

• Vraag hoe de ouders thuis omgaan met vragen en seksueel getint gedrag van hun kind.

• Vertel wat het beleid van de organisatie is en hoe jullie hieraan invulling geven.

• Sta achter het beleid, maar sluit – indien mogelijk – ook aan bij individuele wensen van ouders.

ht

Grensoverschrijdend gedrag

co

py

rig

In de kinderopvang moet ruimte worden gegeven aan de seksuele ontwikkeling van kinderen.

Er zijn echter ook grenzen, want niet al het seksueel getinte gedrag is toelaatbaar gedrag.

Wanneer gaat een onschuldig kinderspelletje over in grensoverschrijdend gedrag? Dat kan bijvoorbeeld het geval zijn wanneer er sprake is van een te groot leeftijdsverschil. Denk hierbij aan een kind van 5 jaar en een kind van 12 jaar, die samen doktertje spelen. Een kind van 5 jaar bevindt zich in de fase waarin het zijn lichaam (en dat van anderen) en gevoelens aan het ontdekken is. Een kind van 12 jaar staat aan het begin van de puberteit en heeft andere, bijna volwassen, seksuele gevoelens en behoeften. Maar ook wanneer sprake is van dwang of wanneer kinderen elkaar pijn doen, worden er grenzen overschreden.

40

Theoriebron De seksuele ontwikkeling van kinderen

Omgaan met grensoverschrijdend gedrag

co

py

rig

ht

Ed

u'

Ac

tie

fb

.v .

Je kunt kinderen uitleggen wat op het gebied van seksueel getint spel niet mag. Ze leren op deze manier dat seksueel getint spel of gedrag nooit mag samengaan met manipulatie, dwang of pijn. Kinderen moeten leren dat ze over ongewenst seksueel (getint) gedrag kunnen praten als het bij henzelf of anderen gebeurt.

Als je vermoedt dat bepaalde grenzen zijn overschreden, is het belangrijk om daarover met het kind te praten. Stel je vragen zo objectief en algemeen mogelijk en leg het kind geen woorden in de mond. Let er ook op dat de toon waarop je praat niet beschuldigend of verwijtend is. Als er grenzen overschreden zijn, informeer je de ouders hierover. Ouders kunnen de situatie, indien gewenst, bespreken met hun huisarts.

41

Theoriebron Beleid en regels

.v .

Theoriebron Beleid en regels Inleiding

Ed

u'

Ac

tie

fb

Het is lastig om als pedagogisch werker je eigen weg te vinden in het inspelen op de seksuele ontwikkeling van kinderen. Welke regels hanteer je wanneer kinderen ‘doktertje’ willen spelen? En hoe doet jouw collega dat? In het pedagogisch beleidsplan kun je als zorgverlener handvatten vinden voor het omgaan met seksueel gedrag bij kinderen. Ook heb je als pedagogisch werker te maken met bepaalde regels en voorschriften. We behandelen in deze theoriebron het vierogenprincipe en de meldplicht.

ht

Ook voor de seksuele ontwikkeling is het belangrijk dat een kind ‘nee’ durft te zeggen.

co

py

rig

Het pedagogisch beleid

42

Omdat de seksuele ontwikkeling net zo belangrijk is als de ontwikkeling van kinderen op andere gebieden, is het zinvol om ook over seksualiteit een visie te vormen en deze vast te leggen in het beleidsplan. Je kunt daarin beschrijven wat bijvoorbeeld de pedagogische uitgangspunten zijn als het gaat om seksualiteit, en welke concrete afspraken hierover gelden. Zo weten zowel de kinderen, hun ouders als de pedagogisch medewerkers wat ze kunnen verwachten.

Uitgangspunten voor het beleid zijn doorgaans de ideeën van medewerkers en ouders bij elkaar. Jullie proberen samen op één lijn te komen. Je kunt bijvoorbeeld afspraken maken over het al dan niet samen naar het toilet gaan, of wat de pedagogisch werkers doen wanneer kinderen seksuele spelletjes spelen. Het is goed hierbij ook te kijken naar de persoonlijke grenzen van de pedagogisch medewerkers.

Theoriebron Beleid en regels

Het opstellen van een pedagogisch beleid

Ac

Het vierogenprincipe

tie

fb

.v .

De volgende punten kunnen een basis vormen bij het opstellen van een pedagogisch beleid over seksualiteit: • openheid en respect Dit houdt in dat alles omtrent seksualiteit bespreekbaar is en dat ieder kind met respect benaderd wordt. Met een open houding van jou als professional geef je de kinderen de gelegenheid naar jou toe te komen met vragen of problemen.

• zelfvertrouwen Een gevoel van zelfvertrouwen is de basis voor alles. Als een kind voldoende zelfvertrouwen heeft, durft het voor zichzelf op te komen. Een kind durft dan grenzen aan te geven, durft ‘nee’ te zeggen.

• omgangsregels Omgangsregels op het gebied van seksualiteit dragen bij aan een open en prettige sfeer, zowel voor de kinderen als voor de medewerkers.

Ed

u'

In 2013 voegde de GGD een extra inspectieonderdeel toe aan de lijst waarop de inspectie controleert, namelijk het vierogenprincipe. Dit beleid is opgesteld nadat enkele jaren eerder bij een kinderdagverblijf seksueel misbruik van kinderen door een medewerker aan het licht was gekomen.

Het vierogenprincipe houdt het volgende in. Er moet altijd een volwassene kunnen meekijken of meeluisteren met de professional die aan het werk is. Een medewerker mag nog steeds alleen op de groep staan, zolang maar op elk moment een andere volwassene de mogelijkheid heeft om mee te kijken of mee te luisteren. Zo houden er altijd minimaal twee volwassenen toezicht op de kinderen.

De instelling is verplicht de oudercommissie om advies te vragen bij de invulling van het vierogenprincipe in de praktijk.

ht

Het vierogenprincipe in de praktijk

co

py

rig

In de praktijk zijn er veel verschillende manieren om invulling te geven aan dit beleid. Denk aan het gebruik van camera’s en babyfoons. Het gaat erom dat medewerkers bij elkaar kunnen binnenlopen, elkaar kunnen zien en horen. Dit betekent concreet dat de ruimte zo ingericht wordt dat de medewerkers de gehele ruimte kunnen overzien. De ramen worden ‘open’ gehouden en niet dichtgeplakt met werkjes van de kinderen.

De meldplicht En wat als je als medewerker het vermoeden hebt dat je collega een kind mishandelt of seksueel misbruikt? Je kunt hiervan erg in de war raken en er kunnen allerlei emoties bij je naar boven komen. Je bent in ieder geval verplicht je vermoeden te melden bij je leidinggevende. Deze geeft jouw vermoeden door aan een vertrouwenspersoon. De vertrouwenspersoon is een onafhankelijk iemand van buiten de instelling, die nauw samenwerkt met de GGD. Hier wordt dan besloten of er een onderzoek komt en hoe dat onderzoek eruit zal zien.

43

Theoriebron Beleid en regels

Jouw visie op lichamelijkheid en intimiteit

co

py

rig

ht

Ed

u'

Ac

tie

fb

.v .

Ook hier wordt zichtbaar hoe belangrijk het is duidelijke afspraken te maken met je collega’s over lichamelijkheid en intimiteit binnen de werkomgeving. Want wanneer vind jij dat je collega grensoverschrijdend gedrag vertoont richting het kind? Is dat als hij de elfjarige Jonas uit de groep een knuffel geeft omdat de jongen verdrietig is? Of wanneer hij Jonas meeneemt naar een aparte werkplek om hem te troosten? Jullie meningen zullen hierover uiteenlopen.

Dat heeft alles te maken met je opvoeding, met je waarden en je normen. Denk goed na over je eigen visie hierin en probeer dan als team één lijn te trekken. Dat geeft jullie zelf, en de kinderen, duidelijkheid. Het geeft je handvatten voor de praktijk en het voorkomt wellicht vervelende situaties.

44