9789037233841 ontwikkelingspsychologie 3 oudere schoolkind, puber, adolescent

.v .

Cursus

co

py r

ig h

tE

du

'A

ct ie

fb

Ontwikkelingspsychologie 3: oudere schoolkind, puber, adolescent

Colofon

.v .

Uitgeverij: Edu’Actief b.v.

0522-235235 info@edu-actief.nl www.edu-actief.nl Auteur: Ana Belén González Meijman

fb

Inhoudelijke redactie: Napona Smid

Titel: Ontwikkelingspsychologie 3: oudere schoolkind, puber, adolescent

© Edu’Actief b.v.2016

ct ie

ISBN: 978 90 3723 384 1

'A

Behoudens de in of krachtens de Auteurswet gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

tE

du

Voor zover het maken van reprografische verveelvoudigingen uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16h Auteurswet dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (www.reprorecht.nl). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in compilatiewerken op grond van artikel 16 Auteurswet kan men zich wenden tot de Stichting PRO (www.stichting-pro.nl).

De uitgever heeft ernaar gestreefd de auteursrechten te regelen volgens de wettelijke bepalingen. Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog tot de uitgever wenden.

co

py r

ig h

Door het gebruik van deze uitgave verklaart u kennis te hebben genomen van en akkoord te gaan met de specifieke productvoorwaarden en algemene voorwaarden van Edu’Actief, te vinden op www.edu-actief.nl.

Inhoudsopgave Over deze cursus 7

De ontwikkeling van het oudere schoolkind

De ontwikkeling van de puber

16 21

De ontwikkeling van de adolescent Levensvragen van de adolescent Reflecteren

23 27

29

33

36

co

py r

ig h

tE

du

Theoriebron De adolescent

30

'A

Theoriebron Het oudere schoolkind Theoriebron De puber

14

ct ie

Levensvragen van de puber

9

fb

Levensvragen van het oudere schoolkind

.v .

OriĂŤntatie

4

3

Over deze cursus

Over deze cursus

.v .

Inleiding

fb

Deze cursus gaat over de ontwikkeling van het oudere schoolkind, de puber en de adolescent.

Je leert over verschillende ontwikkelingsgebieden en welke belangrijke veranderingen er zijn in de ontwikkelingsfasen. Er is aandacht voor de begeleiding van deze verschillende doelgroepen. Wat werkt wel en wat werkt niet? Je leert op welke manier je oudere schoolkinderen, pubers en adolescenten kunt benaderen en waar je in je begeleiding rekening mee kunt houden.

ct ie

Leerdoelen

py r

ig h

tE

du

'A

• Je kent de ontwikkelingsaspecten van het oudere schoolkind bij de lichamelijke, cognitieve, sociaal-emotionele, expressieve en morele ontwikkeling.

• Je kunt voor het oudere schoolkind benoemen wat belangrijke levensvragen zijn.

• Je kent de ontwikkelingsaspecten van de puber op het gebied van de lichamelijke, cognitieve, sociaal-emotionele, expressieve en morele ontwikkeling.

• Je kunt voor de puber benoemen wat belangrijke levensvragen zijn.

• Je kent de ontwikkelingsaspecten van de adolescent op het gebied van de lichamelijke, cognitieve, sociaal-emotionele, expressieve en morele ontwikkeling.

• Je kunt voor de adolescent benoemen wat belangrijke levensvragen zijn.

Iedere levensfase kent zijn eigen gedrag.

co

Beoordeling

Beoordelingsformulier <

4

Aan het eind van de cursus wordt je parate kennis beoordeeld met een toets. Je praktische beheersing van de leerdoelen wordt getoetst met twee beroepsproducten. Deze worden beoordeeld op inhoud (producteisen) en op de uitvoering (processtappen). Ander belangrijke punten zijn: actieve deelname aan de lessen, nette uitwerking van de opdrachten in goed Nederlands. Je vindt ze bij elkaar in het beoordelingsformulier.

Over deze cursus

Planning Een beroepsproduct maken kost tijd. Daarom moet je dit goed plannen. Lees eerst de opdracht van het beroepsproduct goed door en vul daarna het planningsformulier in. Neem ook de andere opdrachten van deze cursus op in je totale planning. Zo voorkom je dat je in tijdnood komt.

.v .

Planningsformulier <

fb

Beroepsproduct 1: Kwartet (4)

Je maakt in een viertal een kwartetspel over de drie ontwikkelingsfasen (oudere schoolkind, puber en adolescent).

ct ie

Plan een datum waarop je dit beroepsproduct inlevert. Vul deze datum in op je planningsformulier.

Casus

ig h

tE

du

'A

Je maakt in een viertal een kwartetspel met 36 kaarten en de volgende negen kwartetten: vijf ontwikkelingsgebieden, begeleidingstips, films, boeken en excursies.

De kwartetten hebben één kaart met een omschrijving van het ontwikkelingsgebied en drie kaarten met één kenmerk per ontwikkelingsfase (oudere schoolkind + kenmerk, puber + kenmerk en adolescent + kenmerk).

Het kwartet over de begeleidingstips heeft één kaart met een begeleidingstip die geldt voor alle ontwikkelingsfasen en drie kaarten met één tip per ontwikkelingsfase (oudere schoolkind + tip, puber + tip en adolescent + tip).

Het kwartet over films heeft één kaart met een geschikte film voor het oudere schoolkind, twee kaarten met een film voor de puber en één kaart met een film voor de adolescent.

Het kwartet over boeken heeft twee kaarten met een geschikt boek voor het oudere schoolkind, één kaart met een boek voor de puber en één kaart met een boek voor de adolescent.

Het kwartet over excursies bestaat uit één kaart met een excursie geschikt voor het oudere schoolkind (basisschool), één kaart met een excursie voor de puber (voortgezet onderwijs) en twee kaarten met een excursie voor de adolescent (mbo).

Op de kaarten komt een afbeelding. De afbeelding moet aansluiten bij de tekst op de kaart.

co

py r

Eisen aan de uitvoering • • • • •

Maak een planning en een taakverdeling.

Zoek informatie over de vijf ontwikkelingsgebieden van de drie doelgroepen. Beschrijf deze informatie op de kaarten.

Zoek informatie over de begeleiding van de drie doelgroepen. Beschrijf begeleidingstips op de kaarten.

Zoek informatie over geschikte films, boeken en excursies voor de drie doelgroepen.

Beschrijf deze informatie op de kaarten.

Zoek voor iedere kaart een afbeelding die past bij de tekst op de kaart. Plaats de afbeeldingen op de kaarten.

Laat elke processtap goedkeuren door je docent, voordat je begint aan de volgende processtap.

5

Over deze cursus

Eisen aan het beroepsproduct

fb

Beroepsproduct 2: Presentatie (3)

.v .

1. De 36 kaarten zijn één geheel, zien er netjes uit en nodigen uit om mee te spelen.

2. De informatie over de vijf ontwikkelingsgebieden staat juist beschreven op de 20 kaarten.

3. De informatie over de begeleiding, de films, de boeken en de excursies staat juist beschreven op de zestien kaarten.

4. De afbeeldingen op de kaarten sluiten goed aan bij de tekst op de kaarten.

Je geeft in een drietal een presentatie aan medestudenten. Deze presentatie gaat over een ontwikkelingsfase (oudere schoolkind, puber of adolescent).

ct ie

Plan een datum waarop je dit beroepsproduct inlevert. Vul deze datum in op je planningsformulier.

Casus

tE

du

'A

Je bereidt in een drietal een presentatie voor over een ontwikkelingsfase (oudere schoolkind, puber of adolescent). In de presentatie geven jullie informatie over de vijf ontwikkelingsgebieden en laten jullie spullen zien die bij de doelgroep horen. Aan het eind van de presentatie stellen jullie drie vragen over verschillende ontwikkelingsgebieden aan medestudenten. De presentatie ondersteun je door dia’s met afbeeldingen en steekwoorden.

De presentatie duurt minimaal tien en maximaal vijftien minuten. Na afloop stelt de docent een vraag over de theorie die een medestudent heeft verteld. Het is belangrijk dat je ook de tekst van de andere twee studenten goed kent en begrijpt.

Eisen aan de uitvoering Maak een planning en een taakverdeling.

Zoek informatie over de vijf ontwikkelingsgebieden van de doelgroep.

Maak dia’s met steekwoorden en afbeeldingen.

Bedenk drie vragen over de doelgroep. Deze vragen gaan over drie verschillende ontwikkelingsgebieden.

Verzamel spullen die kenmerkend zijn voor de doelgroep.

ig h

• • • • •

py r

Laat elke processtap goedkeuren door je docent, voordat je begint aan de volgende processtap.

co

Eisen aan het beroepsproduct

6

• • • •

De presentatie doe je in je eigen woorden en (vooral) uit het hoofd.

Bij de presentatie laat je spullen zien die horen bij de doelgroep en dia’s met steekwoorden en afbeeldingen.

Je geeft informatie over de vijf ontwikkelingsgebieden en stelt drie vragen over drie verschillende ontwikkelingsgebieden van de doelgroep.

De presentatie duurt minimaal tien en maximaal vijftien minuten en na afloop geef je op een juiste manier antwoord op de vragen van de docent.

Oriëntatie

Oriëntatie Opdracht 1

Puntje, puntje, puntje...

Twee leerlingen gaan buiten op de gang staan.

De andere leerlingen kiezen een werkwoord dat te maken heeft met het onderwerp van deze les.

• De twee leerlingen mogen weer binnen komen en krijgen vijf minuten om met het stellen van gesloten vragen achter het werkwoord te komen. Ze mogen drie keer naar het werkwoord raden. Als ze het niet goed hebben moeten ze het werkwoord uitbeelden en gaan zitten.

• Als ze het werkwoord geraden hebben wijzen zij de volgende twee leerlingen aan die op de gang moeten staan, zodat het spel zich kan herhalen (anders wijst de docent twee andere leerlingen aan). a. Was het moeilijk om werkwoorden bij het lesonderwerp te bedenken?

'A

b. Werden de werkwoorden geraden?

ct ie

fb

.v .

• •

du

Voor als je vragen moest stellen:

tE

c. Kon je genoeg gesloten vragen bedenken?

ig h

d. Had je een strategie bedacht om zo snel mogelijk het antwoord te vinden?

Boodschappenlijstje • •

co

py r

Opdracht 2

• • • • • •

Op het bord staat het onderwerp van deze les geschreven.

Iedereen krijgt een kladbladje en schrijft bovenaan het woord dat op het bord staat, met een streep eronder.

Onder de streep schijf je een woord/ feit dat bij het onderwerp hoort.

Je geeft je kladblaadje daarna door naar links.

Op het kladblaadje dat je voor je hebt liggen schrijf je een woord of feit.

Daarna geef je het kladblaadje weer door naar links.

Dit gaat zo door tot je je eigen kladblaadje weer hebt, of de docent zegt dat jullie moeten stoppen.

Er mogen geen dubbele woorden of feiten op de kladblaadjes komen te staan. Als je echt niks nieuws weet toe te voegen zet je een kruisje op het kladblaadje.

a. Wist je veel woorden/feiten bij het onderwerp te bedenken?

7

Oriëntatie

b. Welke nieuwe dingen heb je geleerd?

• •

co

py r

ig h

tE

du

'A

• • •

Ga met zijn vieren bij elkaar aan een tafel zitten. Leg een A3 of A4 in het midden. Zet een groot vierkant in het midden van het blad en verdeel de rest van het blad in vier vlakken. Zorg dat je allemaal een pen of potlood hebt en een arceerstift.

Denktijd: Schrijf in je eigen vlak die activiteiten, waarvan jij denkt dat ze horen bij Ontwikkelingspsychologie..

Rondpraat: Bespreek ieders lijst: student 1 licht zijn antwoord toe, daarna, met de klok mee, student 2,3 en 4.

Zet na de rondpraat de dingen waar jullie het over eens zijn in het middelste vak.

Zet de activiteiten in logische rijtjes bij elkaar.

Vergelijk jullie antwoorden met het antwoordmodel en arceer de verschillen.

fb

•

.v .

Placemat

ct ie

Opdracht 3

8

De ontwikkeling van het oudere schoolkind

.v .

De ontwikkeling van het oudere schoolkind Inleiding

fb

Het oudere schoolkind heeft overeenkomsten met het jonge schoolkind. Toch maken kinderen tussen de 9 en 12 jaar een grote verandering door. Vriendschappen, de manier van denken en het lichaam veranderen in deze leeftijdsfase.

ct ie

Leerdoelen

Lees Theoriebron het oudere schoolkind en geef van iedere uitspraak aan of deze WAAR of NIET WAAR is. a. Uitspraak 1 Het oudere schoolkind heeft een groot uithoudingsvermogen.

WAAR | NIET WAAR

tE

Theoriebron Het oudere schoolkind <

LIchamelijke en motorische ontwikkeling

du

Opdracht 1

'A

Je kunt: • de lichamelijke ontwikkeling van het oudere schoolkind beschrijven • de cognitieve ontwikkeling van het oudere schoolkind beschrijven • de sociaal-emotionele ontwikkeling van het oudere schoolkind beschrijven • de expressieve en spelontwikkeling van het oudere schoolkind beschrijven • de morele ontwikkeling van het oudere schoolkind beschrijven.

ig h

b. Uitspraak 2 Bij oudere schoolkinderen kun je zien welke kinderen op motorisch gebied vaardiger zijn dan andere kinderen.

WAAR | NIET WAAR

py r

c. Uitspraak 3 Bij jongens en meisjes start het proces van lichamelijk volwassen worden op dezelfde leeftijd.

WAAR | NIET WAAR

Opdracht 2

co

Website Lino <

Erop uit!

Lees Theoriebron Het oudere schoolkind. Maak een viertal. Stel je voor dat jullie op een school werken en jullie voor de leerlingen van de bovenbouw een educatieve excursie willen organiseren.

Brainstorm met elkaar over mogelijke uitstapjes. Gebruik hiervoor de website Lino. a. Kies met elkaar drie excursies uit die jullie interessant vinden.

9

De ontwikkeling van het oudere schoolkind

Zoek de verschillen

fb

Opdracht 3

.v .

b. Leg per excursie uit waarom deze geschikt is voor het oudere schoolkind.

a. Wat valt op als je jongens en meisjes aan het einde van de basisschoolleeftijd met elkaar

ct ie

vergelijkt? b. Kun je het antwoord op de vorige vraag uitleggen?

Leg uit

'A

Opdracht 4

tE

du

Maaike is een vrolijk meisje van 10 jaar dat dol is op schilderen. Het is tijd voor een groepsactiviteit en de pedagogisch werker Tom roept de kinderen bij elkaar aan tafel.

Tom zegt dat de kinderen hun spullen moeten opruimen voordat zij aan tafel komen zitten. Maaike rent naar de tafel en zegt dat ze voor vandaag klaar is met schilderen en straks de spullen wel opruimt. Tom zegt dat zij terug moet naar de schilderhoek om haar spullen op te ruimen. Maaike vraagt aan hem waarom zij niet later mag opruimen. Daarop zegt Tom: â&#x20AC;&#x2DC;Omdat het moet.â&#x20AC;&#x2122;

ig h

a. Hoe vind je dat Tom in deze situatie reageert?

py r

b. Beschrijf hoe jij zou reageren als jij in deze situatie de pedagogisch werker was.

co

Opdracht 5

Filmpje Cyberpesten van Het Klokhuis < Website Easel.ly <

10

Zeg NEE tegen pesten!

Lees in Theoriebron Het oudere schoolkind het deel over Sociale en emotionele ontwikkeling en bekijk daarna het filmpje over cyberpesten van Het Klokhuis.

Maak een poster tegen pesten. De poster moet kinderen van 9-12 jaar oud aanspreken en geschikt zijn om in een school of bso op te hangen. Maak gebruik van Easel.ly

De ontwikkeling van het oudere schoolkind

Opdracht 6

Vriendschappen Lees Theoriebron Het oudere schoolkind en bepaal van iedere uitspraak of hij over jongens gaat of over meisjes.

Opdracht 7

Expressieve ontwikkeling

ct ie

c. Uitspraak 3 Hebben vaak een grotere vriendengroep.

Jongens Meisjes

fb

b. Uitspraak 2 Vertrouwen en met elkaar praten is heel belangrijk.

Jongens Meisjes

.v .

a. Uitspraak 1 Een kind dat nieuw in de groep komt, wordt in deze groep gemakkelijker opgenomen.

Jongens Meisjes

'A

a. Wanneer is het oudere schoolkind tevreden over een tekening?

tE

du

b. Kun je uitleggen waarom er kinderen zijn die juist op deze leeftijd hun interesse in tekenen verliezen?

ig h

c. Oudere schoolkinderen vinden competitiespelen erg leuk. Leg uit wat competitiespelen zijn.

co

py r

d. Waarom is het belangrijk om op een bso de oudere schoolkinderen inbreng te geven in het activiteitenaanbod?

11

De ontwikkeling van het oudere schoolkind

Opdracht 8

Vakantieprogramma BSO Daan werkt op een bso. Het is binnenkort herfstvakantie en Daan en zijn collega’s willen een mooi programma maken voor de oudere kinderen.

.v .

a. Noem een belangrijk aandachtspunt voor Daan en zijn collega’s bij de voorbereiding van het vakantieprogramma.

fb

b. Welke twee activiteiten zou jij kunnen bedenken voor de herfstvakantie op de bso? Geef aan waarom je deze activiteiten geschikt vindt voor het oudere schoolkind.

ct ie

1.

2.

c. Maak een viertal en wissel jullie antwoorden op de vorige vraag uit. Schrijf op welke vier activiteiten jullie het meest geschikt vinden.

'A

1.

2.

4.

Morele ontwikkeling

tE

Opdracht 9

du

3.

ig h

Bij Jan (10 jaar) thuis wordt eten nooit zomaar weggegooid. De moeder van Jan zegt dat ze eten weggooien zonde vindt, omdat er mensen zijn die nauwelijks eten hebben. Op vrijdag eten ze bij Jan thuis altijd restjes. De ouders van Jan hebben veel plezier in koken en Jan helpt af en toe mee. Jan zit op de bso en vandaag staat een kookactiviteit op het programma. Na het koken ruimen de kinderen de keuken op. Het valt pedagogisch werker Karin op dat Jan netjes met het overgebleven eten omgaat. Het eten wat over is en bewaard kan worden stopt Jan in een bakje. De andere kinderen gaan veel gemakkelijker met het overgebleven voedsel om. Eén meisje gooit zelfs een tomaat weg.

co

py r

a. Kun jij het gedrag van Jan uitleggen?

12

b. Hoe zou jij reageren als je Karin was en je ziet dat het meisje een tomaat weggooit?

De ontwikkeling van het oudere schoolkind

Opdracht 10

Vind Ă­k dat?

.v .

De ouders van Tess hebben een elektrische auto gekocht. Dit was een grote aanschaf en er is thuis veel over gesproken. De ouders van Tess hebben lang geen auto gehad, omdat zij een auto op benzine een te grote belasting vinden voor het milieu. Tess zit in groep 7 en toevallig gaat het vandaag over autorijden en het milieu. De docent vraagt de kinderen wat hun mening is over de volgende stelling: Mensen zouden alleen nog maar elektrisch mogen rijden.

fb

a. Denk je dat Tess het met deze stelling eens of oneens zal zijn en waarom denk je dat?

co

py r

ig h

tE

du

'A

ct ie

b. Hoe zou jij je opstellen als je die onderwerpen met kinderen bespreekt en waarom zou je daarvoor kiezen?

13

Levensvragen van het oudere schoolkind

.v .

Levensvragen van het oudere schoolkind Inleiding

fb

Het oudere schoolkind krijgt veel belangstelling in de wereld om hem heen. Kinderen van deze leeftijd hebben interesse in feiten en stellen soms de moeilijkste vragen. Hoe ga je daarmee om?

ct ie

Leerdoelen

Lees het onderdeel Levensvragen in Theoriebron Het oudere schoolkind. a. Welke thema’s of vragen houden het oudere schoolkind bezig? Noem er minimaal twee.

tE

Theoriebron Het oudere schoolkind <

Hoe zit dat eigenlijk?

du

Opdracht 1

'A

Je kunt: • beschrijven welke thema's een belangrijke rol spelen in het leven van het oudere schoolkind • inspelen op thema's die een belangrijke rol spelen in het leven van het oudere schoolkind.

ig h

b. Kinderen van deze leeftijd kunnen veel moeilijke vragen stellen. Wat kan hierbij lastig zijn?

Opdracht 2

Wat dacht jij?

co

py r

a. Denk terug aan de periode waarin jij deze leeftijd had. Welke thema’s en vragen hielden jou in die periode bezig?

14

b. Geef aan of de thema’s en vragen uit jouw jeugd overeenkomen met de thema’s en vragen uit de theorie.

Levensvragen van het oudere schoolkind

Filmpje Groei!3: 9 jaar <

In de praktijk Bekijk het filmpje â&#x20AC;&#x2DC;Groei! 3: 9 jaarâ&#x20AC;&#x2122;. a. Welke levensvraag bespreken ze in de kring?

fb

Opdracht 3

.v .

c. Vergelijk je antwoorden op de vorige vraag met een medestudent en schrijf je belangrijkste bevindingen op.

ct ie

b. Hoe pakt de docent dit aan?

Opdracht 4

'A

c. Welke aandachtspunten noemt de deskundige?

Moeilijke vraag

du

Gina werkt op een school. Iris van 10 jaar vraagt waarom de wereld zo onrechtvaardig verdeeld is, met mensen die heel rijk zijn en mensen die zo arm zijn dat ze geen eten hebben.

ig h

tE

a. Hoe zou jij reageren als je in Gina haar schoenen zou staan en waarom zou jij op die manier reageren?

co

py r

b. Wat zou Gina volgens jou vooral niet moeten doen en waarom vind je dat?

c. Vergelijk je antwoorden op de vorige vragen met een medestudent. Komen jullie antwoorden overeen?

15

De ontwikkeling van de puber

.v .

De ontwikkeling van de puber Inleiding

fb

De puberteit is een periode van grote veranderingen. Kindergedrag maakt plaats voor pubergedrag en het lichaam van de puber verandert ingrijpend.

Leerdoelen

Lees Theoriebron De puber.

Welke lichamelijke veranderingen ondergaat een iemand in de puberteit?

ig h

tE

Theoriebron De puber <

Grote veranderingen

du

Opdracht 1

'A

ct ie

Je kunt: • de lichamelijke ontwikkeling van de puber beschrijven • de cognitieve ontwikkeling van de puber beschrijven • de sociaal-emotionele ontwikkeling van de puber beschrijven • de expressieve en spelontwikkeling van de puber beschrijven • de morele ontwikkeling van de puber beschrijven.

Opdracht 2

Bekijk het filmpje ‘Teen Facts - Groeipijnen’ van Science Center NEMO.

py r

Filmpje Teen Facts - Groeipijnen van Science Center NEMO <

Tijdlijn lichamelijke ontwikkeling

Maak een tijdlijn met de webiste ReadWriteThink. Maak in de tijdlijn onderscheid tussen jongens en meisjes en neem de leeftijden 9 tot en met 16 jaar op. Zet alle belangrijke lichamelijke veranderingen bij de juiste leeftijd.

Vergelijk de twee tijdlijnen met elkaar. Wat valt je hierbij op?

co

Website ReadWriteThink <

16

De ontwikkeling van de puber

Opdracht 3

Puberbrein Lees de uitspraken over de cognitieve ontwikkeling van de puber. Geef bij iedere uitspraak aan of deze WAAR of NIET WAAR is.

.v .

a. Uitspraak 1 De hersenen van de puber zijn volgroeid.

WAAR | NIET WAAR

Opdracht 4

ct ie

c. Vraag 3 Pubers praten nog erg vanuit zichzelf (egocentrisch).

WAAR | NIET WAAR

fb

b. Uitspraak 2 In vergelijking met oudere schoolkinderen kunnen pubers abstracter denken.

WAAR | NIET WAAR

Comazuipen

Meer jongeren in ziekenhuis na te veel drank

ig h

tE

du

'A

Vorig jaar zijn 783 kinderen en jongeren behandeld na een spoedopname door overmatig alcoholgebruik. Dat zijn er zeventig meer dan in 2013. Vooral meer kinderen van dertien en veertien jaar kwamen in een ziekenhuis terecht. Het aandeel behandelde jongeren van zestien en zeventien daalde vorig jaar ten opzichte van 2013. Dat meldde maandag een aantal organisaties, onder meer het Nederlands instituut voor alcoholbeleid (STAP) en het Nederlands Signaleringscentrum Kindergeneeskunde (NSCK).

In de meeste gevallen ging het om een alcoholvergiftiging. Andere redenen voor een opname waren onder meer verkeersongevallen en geweld onder invloed. In 2014 was het gemiddelde bloedalcoholgehalte bij de opgenomen jongeren 1,96 promille. Dit promillage wordt bij deze leeftijdsgroep bereikt na het drinken van naar schatting zes tot tien glazen alcohol. De hoogst gemeten alcoholconcentratie was 3,5 promille.

De meeste alcoholopnames zijn in Noord-Holland, gevolgd door Zuid-Holland en Noord-Brabant. Die drie provincies zorgen voor bijna driekwart van alle opnames in ziekenhuizen.

(ANP, 16 febrauri 2015)

co

py r

Lees Theoriebron De puber bij deze opdracht en het artikel â&#x20AC;&#x2DC;Meer jongeren in ziekenhuis na te veel drankâ&#x20AC;&#x2122;. a. Leg uit hoe het komt dat pubers soms zo veel drinken dat ze worden opgenomen in het ziekenhuis.

b. Bedenk met een medestudent op wat voor manier scholen zouden kunnen bijdragen aan de preventie van overmatig alcoholgebruik onder pubers. Beschrijf twee manieren.

17

De ontwikkeling van de puber

Opdracht 5

fb

.v .

c. Stelling: De leeftijdsgrens voor alcoholgebruik moet weer worden verlaagd naar 16 jaar.

Pubergedrag

ct ie

De moeder van Linde (14 jaar) ziet een planning van schoolwerk op het bureau liggen.

Het valt de moeder op dat Linde veel moeite heeft om planningen na te komen. Daarnaast valt het haar op dat Linde erg wisselende stemmingen heeft. Ze kan ineens heel boos worden. Soms begrijpt moeder even helemaal niks meer van het gedrag van haar dochter.

du

'A

a. Leg uit hoe het komt dat pubers moeite hebben met het naleven van een planning.

En ik dan?

ig h

Opdracht 6

tE

b. Leg uit hoe het komt dat pubers last kunnen hebben van wisselende stemmingen en heftige emoties.

Denk terug aan jouw eigen puberteit.

co

py r

a. Wat vond jij als puber allemaal belangrijk en welke dingen speelden een belangrijke rol in jouw leven?

18

b. Op wat voor manier beĂŻnvloedde groepsdruk jouw gedrag?

De ontwikkeling van de puber

Uit jezelf!

fb

Opdracht 7

.v .

c. Vergelijk je antwoord op de vorige vraag met een medestudent en schrijf de belangrijkste overeenkomsten of verschillen op.

ct ie

a. Wat valt op aan de tekeningen of andere creaties van de puber?

b. Maak zelf een typische pubertekening.

Maak een viertal. Stel je voor dat jullie werkzaam zijn op een school. De zomervakantie is in zicht en jullie willen voor de leerlingen van 3 vmbo een jaarafsluiting organiseren. Deze jaarafsluiting zal een middag (ongeveer vier uur) duren en jullie mogen kiezen of jullie de klassen samenvoegen of dat jullie activiteiten kiezen per klas. Een combinatie van beide is ook mogelijk.

'A

Werkmodel Brainstormen <

Jaarafsluiting

du

Opdracht 8

Brainstorm met elkaar over mogelijke activiteiten voor de jaarafsluiting. Gebruik hiervoor Werkmodel Brainstormen. a. Naar welke drie activiteiten gaat jullie voorkeur uit?

tE

1.

2.

ig h

3.

b. Leg per activiteit uit waarom deze geschikt is voor de puber.

1.

3.

co

py r

2.

19

De ontwikkeling van de puber

Opdracht 9

Groepsdruk

ct ie

a. Wat valt je op aan het gedrag van Sanne?

fb

.v .

Het is lekker weer en Sanne (15 jaar) is met een groep vrienden aan het kletsen in een parkje in de buurt. Ze hebben frisdrank en chips bij zich en vermaken zich uitstekend. Als een zak chips op is gooit een vriendin van Sanne de zak op de grond. De vrienden van Sanne gooien altijd hun afval op straat. Sanne heeft van haar ouders geleerd dat zij geen afval op straat moet gooien en Sanne is het daarmee eens. Toch gooit Sanne nu zelf ook haar lege blikje frisdrank op de grond. Als Sanne en haar vrienden het parkje uitlopen, ligt de grond bezaaid met hun afval.

Werkmodel Rollenspel <

Doe wat jĂ­j wil!

Mark zit in 2 havo en vond school altijd belangrijk. Sinds kort gaat Mark veel om met jongens uit de buurt. Volgens de ouders van Mark zijn dit jongens die school niet belangrijk vinden en veel spijbelen. Mark komt de laatste tijd vaker te laat in de les en het lijkt erop dat hij voor het eerst heeft gespijbeld. De ouders van Mark maken zich zorgen over zijn gedrag. Theo werkt op de school van Mark en kan goed met Mark overweg. Hij wil met Mark in gesprek gaan.

tE

Opdracht 10

du

'A

b. Geef een uitleg voor het gedrag van Sanne.

py r

ig h

a. Wat valt je op aan het gedrag van Mark?

co

b. Kun je het gedrag van Mark uitleggen?

20

Maak een drietal en verdeel de rollen (Theo, Mark en observator). Gebruik Werkmodel Rollenspel. Voer een rollenspel waarin Theo met Mark in gesprek gaat over zijn gedrag.

Wissel na het rollenspel twee keer van rol.

Levensvragen van de puber

Levensvragen van de puber

.v .

Inleiding Pubers zijn op zoek naar hun identiteit en kunnen zich erg onzeker voelen. Zij spiegelen zich aan leeftijdsgenoten en bij de groep horen is voor hen van groot belang.

fb

Leerdoelen

Opdracht 1

Eigen identiteit

Lees het onderdeel Levensvragen in Theoriebron De puber.

Jelle is 15 jaar en luisterde altijd naar verschillende soorten muziek. Zijn kledingstijl was weinig opvallend en aan zijn haar besteedde Jelle nauwelijks aandacht. De laatste tijd luistert Jelle alleen nog maar naar harde rockmuziek en draagt hij alleen zwarte kleding.

Jelle besteedt ‘s ochtends veel tijd aan zijn kapsel. Dit kapsel past ook bij de kleding die hij draagt.

du

'A

Theoriebron De puber <

ct ie

Je kunt: • beschrijven welke thema's een belangrijke rol spelen in het leven van de puber • inspelen op thema's die een belangrijke rol spelen in het leven van de puber.

tE

a. Wat is er veranderd aan het gedag van Jelle?

ig h

b. Kun je een verklaring geven voor deze gedragsverandering bij Jelle?

Mindmap identiteit

py r

Opdracht 2

Maak een mindmap over de zoektocht van pubers naar hun identiteit. Gebruik hiervoor Gliffy.

co

Website Gliffy <

21

Levensvragen van de puber

Opdracht 3 Filmpje Groei!5: 15 jaar <

Gaat dit goed?

Bekijk het filmpje â&#x20AC;&#x2DC;Groei! 5: 15 jaarâ&#x20AC;&#x2122;.

Lees twee benaderingen van een volwassene naar een puber. Geef voor beide benaderingen aan of je ze goed vindt of niet en waarom.

fb

.v .

a. Benadering 1 Saskia trekt zich de laatste tijd vaker alleen terug op haar kamer. De ouders van Saskia laten haar op die momenten met rust.

Opdracht 4

Pubergedrag op school

'A

ct ie

b. Benadering 2 De vader van Bas kiest er vaak voor om tijdens de afwas met zijn zoon te praten.

tE

du

Marlies geeft les aan 3 vmbo. In de les heeft Marlies moeite met het gedrag van Kim. Kim probeert vaak met Marlies in discussie te gaan en houdt zich niet aan de regels. Kim is populair en haar klasgenoten lijken haar gedrag wel stoer te vinden. Vandaag geeft Marlies les en Kim is duidelijk met haar telefoon bezig. Na waarschuwingen stuurt ze Kim de klas uit. Marlies vraagt zich af hoe ze Kim het beste kan benaderen en vraagt advies aan haar mentor. De mentor herkent het gedrag van Kim en geeft aan dat zij zich alleen op die manier gedraagt als er klasgenoten bij zijn. Tijdens mentorgesprekken is het gedrag van Kim positief, maar zodra haar klasgenoten in beeld komen, verandert dit.

ig h

a. Beschrijf het gedrag van Kim.

co

py r

b. Kun je uitleggen waarom Kim zich op die manier gedraagt?

22

De ontwikkeling van de adolescent

.v .

De ontwikkeling van de adolescent Inleiding

fb

Na de roerige puberteit komt het leven meestal in wat rustiger vaarwater. Deze periode heet de adolescentie. Het is de periode waarin relaties serieuzer worden en mensen realistischer naar zichzelf kunnen kijken.

ct ie

Leerdoelen

Theoriebron De adolescent <

Aan jou de keuze

Lees Theoriebron De adolescent. Lees twee uitspraken en een vraag over de lichamelijke ontwikkeling van adolescenten. Geef bij iedere uitspraak aan of deze WAAR of NIET WAAR is en beantwoord de vraag.

du

Opdracht 1

'A

Je kunt: • de lichamelijke ontwikkeling van de adolescent beschrijven • de cognitieve ontwikkeling van de adolescent beschrijven • de sociaal-emotionele ontwikkeling van de adolescent beschrijven • de expressieve en spelontwikkeling van de adolescent beschrijven • de morele ontwikkeling van de adolescent beschrijven.

tE

a. Tijdens de adolescentie zijn mensen sterk. WAAR | NIET WAAR b. Binnen een groep adolescenten zie je grotere lichamelijke verschillen dan binnen een groep pubers. WAAR | NIET WAAR

co

py r

ig h

c. Hoe komt het dat pubers en adolescenten zich vaak verslapen?

Opdracht 2

Hoe belangrijk is het eigenlijk?

Bob is 20 jaar oud en zijn voeten zijn in vergelijking met de rest van zijn lichaam groot.

Bob herinnert zich dat hij zich als puber schaamde voor zijn grote voeten. Nu maakt hij zich daar niet meer druk om. Bob is best tevreden over zijn uiterlijk en vindt de grootte van zijn voeten niet meer belangrijk.

a. Wat is er bij Bob veranderd?

23

De ontwikkeling van de adolescent

Opdracht 3

.v .

b. Kun je deze verandering bij Bob verklaren?

Cognitieve ontwikkeling

ct ie

fb

a. Welk grote verschillen zijn er tussen pubers en adolescenten in de manier waarop zij hun mening geven en naar anderen luisteren?

'A

b. Welke valkuil is er genoemd in het werken met adolescenten?

Opdracht 4

Wie zegt dat?

du

c. Welke aandachtspunten zijn er genoemd in het werken met adolescenten?

tE

Hieronder staan verschillende uitspraken. Geef steeds aan of het een uitspraak is van een puber of van een adolescent. Beschrijf ook waarom je hiervoor kiest.

ig h

a. Uitspraak 1: “Dit is zo’n slechte school!”

py r

b. Uitspraak 2: “Op deze school word je helaas vaak te laat gebeld bij lesuitval en de klassen zijn erg groot. Positief aan deze school zijn de betrokken docenten en het gebouw.”

co

c. Uitspraak 3: “Ik weet door deze opdracht hoe het in theorie werkt, maar ik heb nog weinig handvatten voor in de praktijk.”

24

d. Uitspraak 4: “Van deze opdracht heb ik helemaal niks geleerd.”

De ontwikkeling van de adolescent

Opdracht 5

Weekoverzicht bezigheden Maak een weekoverzicht waarin je al je bezigheden van een week opschrijft.

.v .

a. Vergelijk jouw weekoverzicht met de theorie. Schrijf de belangrijkste bevindingen op.

Maak een tijdlijn van 0 tot 21 jaar. Gebruik hiervoor ReadWriteThink. Zet de hobbyâ&#x20AC;&#x2122;s en liefhebberijen in jouw leven bij de juiste leeftijd. Schrijf bij elke bezigheid op hoeveel uur per week je hier ongeveer aan besteedde. Geef aan hoe je van nu tot 21 jaar je vrije tijd wilt indelen. Schrijf per bezigheid ook op hoeveel uur per week je hieraan zou willen besteden.

Zorg voor geschikte afbeeldingen bij de tijdlijn.

'A

Website ReadWriteThink <

Tijdlijn hobbyâ&#x20AC;&#x2122;s

ct ie

Opdracht 6

fb

b. Vergelijk jouw weekoverzicht met het weekoverzicht van een medestudent. Schrijf de overeenkomsten en verschillen op.

Een roc start het tweede schooljaar met een activiteitendag. De ochtend is al ingevuld met een beroepsgericht educatief programma. De middag hoeft niet beroepsgericht te zijn en moet nog worden ingevuld. Het is belangrijk dat het een leuke middag is die in de smaak valt bij de doelgroep.

ig h

Website Lino <

Schoolexcursie

tE

Opdracht 7

du

Vergelijk jouw tijdlijn met de tijdlijn van een medestudent. Schrijf je belangrijkste bevindingen op.

Maak een viertal en brainstorm met elkaar over mogelijke activiteiten. Maak daarbij gebruik van de website Lino.

py r

a. Naar welke drie activiteiten gaat jullie voorkeur uit?

co

b. Leg per activiteit uit waarom deze geschikt is voor de adolescent.

25

De ontwikkeling van de adolescent

Opdracht 8

Leef je in

.v .

Simon zit met een groepje vrienden in de portiek van zijn flat. Ze hangen daar wat rond en versperren de in- en uitgang van de flat. In tegenstelling tot Simon hebben zijn vrienden niet altijd respect voor andere mensen. Als een vrouw met kinderwagen de flat wil uitlopen, kan zij er nauwelijks langs. De vrienden van Simon doen geen enkele moeite om aan de kant te gaan.

'A

ct ie

fb

a. Maak een viertal en verdeel de rollen (Simon, twee vrienden en vrouw met kinderwagen).

Speel de situatie na. De student die Simon speelt beslist of Simon een puber is of een adolescent. Hij zegt dit niet tegen de andere studenten en speelt de bijbehorende reactie van Simon als puber of als adolescent. De drie medestudenten raden na afloop of Simon een puber of een adolescent is. Schrijf op in welke ontwikkelingsfase Simon zit en waaraan je dat kunt zien.

Wat ík belangrijk vind

ig h

Opdracht 9

tE

du

b. Wissel van rol en speel de situatie opnieuw na. De student die nu Simon speelt geeft een reactie die past bij de andere ontwikkelingsfase. Dus als Simon net een puber was dan speelt Simon nu een adolescent en andersom. Schrijf op in welke ontwikkelingsfase Simon nu zit en waaraan je dat kunt zien.

py r

Evelien zit in het derde jaar van een mbo-opleiding. Ze heeft het naar haar zin op school en kan het goed vinden met haar klasgenoten. Het is een gezellige boel in de klas, maar soms is het wel erg rumoerig. De docent legt vandaag belangrijke stof uit voor een toets.

Evelien kan de uitleg nauwelijks verstaan door het geklets van haar klasgenoten. Ze roept: ‘Jongens, nu even stil anders versta ik er niks van!’

co

a. Beschrijf het gedrag van Evelien.

26

b. Verklaar het gedrag van Evelien aan de hand van theorie.

Levensvragen van de adolescent

.v .

Levensvragen van de adolescent Inleiding

ct ie

Leerdoelen

fb

Veel adolescenten hebben het druk met studie, werk en andere bezigheden. Daarnaast is de adolescentie de periode waarin mensen belangrijke keuzen maken. Dit kunnen keuzen zijn die bepalend zijn voor de rest van het leven. Niet alle adolescenten vinden het even gemakkelijk om deze keuzen te maken.

Website Coggle <

Maak een mindmap over de keuzen die jij tussen je 16e en 21e jaar maakte en/of maakt.

Gebruik Coggle.

Vergelijk jouw mindmap met de mindmap van een medestudent. Wat zijn de belangrijkste bevindingen?

Keuzestress

ig h

Opdracht 2

Lees het onderdeel Levensvragen in Theoriebron De adolescent.

du

Theoriebron De adolescent <

Mindmap keuzen

tE

Opdracht 1

'A

Je kunt: â&#x20AC;˘ beschrijven welke thema's een belangrijke rol spelen in het leven van de adolescent â&#x20AC;˘ inspelen op thema's die een belangrijke rol spelen in het leven van de adolescent.

Geef aan waarom je het met onderstaande stelling eens of oneens bent.

co

py r

a. Stelling: Je komt veel te jong voor ingrijpende keuzen te staan en dit zorgt voor stress onder jongeren.

b. Vergelijk jouw antwoord met de antwoorden van medestudenten en schrijf de belangrijkste bevindingen op.

27

Levensvragen van de adolescent

Opdracht 3

Wat heb jij nodig?

.v .

a. Welke hulp heb jij nodig bij het maken van keuzen?

Noortje is halverwege het tweede jaar van de opleiding verpleegkunde en merkt dat de opleiding niet bij haar past. Noortje heeft op school gezegd dat ze van opleiding wil veranderen en krijgt nu begeleiding vanuit school door Eline, bij het maken van een nieuwe opleidingskeuze. Noortje vindt het lastig om een nieuwe keuze te maken en is bang dat zij opnieuw voor iets kiest wat niet bij haar past.

du

Werkmodel Rollenspel <

Rollenspel levensvraag

'A

Opdracht 4

ct ie

c. Komen deze tips overeen met wat jij nodig hebt?

fb

b. Welke begeleidingstips staan er in de Theoriebron?

tE

Wat is een belangrijk aandachtspunt voor Eline in de begeleiding van Noortje?

co

py r

ig h

Maak een drietal en verdeel de rollen (Eline, Noortje en observator). Gebruik Werkmodel Rollenspel. Voer een rollenspel waarin Eline met Noortje in gesprek gaat. Wissel na het rollenspel twee keer van rol.

28

Reflecteren

Reflecteren Opdracht 1

Reflectie op de lesstof

.v .

a. Wat heb je allemaal geleerd? Noem drie dingen.

1.

2.

fb

3.

ct ie

b. Wat wist je al?

Opdracht 2

Kritisch en creatief denken

'A

c. Wat ga je in de toekomst in jouw werk gebruiken?

du

a. Kijk je naar verschillende mogelijkheden als dingen niet in één keer lukken? Noem een voorbeeld.

tE

b. Kom jij voor jouw mening uit als de situatie dat vraagt? Noem één voorbeeld.

co

py r

ig h

c. Heb jij het uiterste uit jezelf gehaald bij de opdrachten? Noem één voorbeeld.

29

Theoriebron Het oudere schoolkind

.v .

Theoriebron Het oudere schoolkind Inleiding

ct ie

fb

Het oudere schoolkind (9 tot 12 jaar) maakt grote ontwikkelingen door. Het wereldbeeld groeit en kinderen zoeken informatie over de wereld waar zij in leven. Het oudere schoolkind houdt zich erg bezig met leeftijdsgenoten. Deze helpen het kind bij de vorming van een eigen identiteit. Ouders en andere volwassenen zijn nog belangrijk als het gaat om waarden en normen. Lichamelijk zijn er grote verschillen tussen jongens en meisjes, ook als je kijkt naar de leeftijd waarop ingrijpende lichamelijke veranderingen plaatsvinden.

Lichamelijke ontwikkeling

tE

du

'A

Het oudere schoolkind is krachtig en heeft een groot uithoudingsvermogen. De motoriek (grof en fijn) en ooghandcoĂśrdinatie zijn goed ontwikkeld. Dit zie je bijvoorbeeld terug wanneer je kinderen heel precies ziet knippen, figuurzagen of schrijven. Kinderen spelen graag buiten en worden vaak lid van een sportclub. Je kunt goed zien of ze aanleg hebben voor sport. Er vallen een aantal dingen op bij de seksuele ontwikkeling. Aan het begin van deze ontwikkelingsfase spelen kinderen met kinderen van hetzelfde geslacht. Kinderen van het andere geslacht vinden ze maar stom. Later zie je de interesse voor de andere sekse groeien. Kinderen zoeken lichamelijk contact en stoeien veel met elkaar. Aan het einde van deze ontwikkelingsfase krijgen meisjes een groeispurt. Dit noem je de prepuberteit. Bij jongens laat de groeispurt langer op zich wachten. Zij zien er aan het einde van de basisschoolperiode kinderlijker uit dan meisjes.

ig h

Cognitieve ontwikkeling

co

py r

Kinderen van deze leeftijd kunnen abstract denken en komen in aanraking met veel nieuwe informatie. De bruikbare hersenverbindingen worden sterker en de onbruikbare verbindingen verdwijnen. Het brein is daardoor minder flexibel, maar het grote voordeel is dat informatie efficiĂŤnter wordt verwerkt. Kinderen ontwikkelen strategieĂŤn om informatie beter te onthouden en kunnen analyseren en reflecteren. Daardoor kunnen ze nadenken over de gevolgen van gedrag en begrijpen zij beter hoe anderen over hen denken. Dit kan zorgen voor onzekerheid. Kinderen denken na over de toekomst en maatschappelijke problemen.

Denk aan een nieuwsitem over armoede op televisie. Kinderen kunnen steeds beter reflecteren en dit maakt hen kritischer. Als pedagogisch werker is het goed om te weten dat kinderen niet meer zomaar iets van je aannemen. Leg daarom aan het kind uit waarom je de regel stelt.

Taalontwikkeling De klankontwikkeling is al voltooid. Grammaticale ontwikkeling en taalbewustzijn hangen met elkaar samen. Aan het einde van deze ontwikkelingsfase is ook het proces van taalbewustzijn voltooid. De basis is gelegd, maar kinderen kunnen zich nog verder ontwikkelen. Op het voortgezet onderwijs krijgen ze ook grammaticalessen.

30

Theoriebron Het oudere schoolkind

fb

Sociale en emotionele ontwikkeling

.v .

De woordenschat groeit altijd door. Als pedagogisch werker is het daarom belangrijk om kinderen kennis te laten maken met nieuwe woorden. Kinderen kunnen ingewikkelde verhalen te vertellen. Ook kunnen zij over abstracte onderwerpen praten en hun verhaal aanpassen aan de luisteraar. Kinderen reflecteren op taal (metalinguĂŻstisch bewustzijn).

Taallessen stimuleren dit. Kinderen hebben in de vorige ontwikkelingsfase al geleerd om schrijven niet alleen als doel, maar ook als middel te gebruiken. Denk aan het verschil tussen een brief of een boodschappenlijstje (middel) en een dictee (doel).

du

Vriendschappen

'A

ct ie

In het leven van het oudere schoolkind speelt de peergroup (groep leeftijdsgenoten) een grote rol. Kinderen kijken naar leeftijdsgenoten en bepalen op wie ze willen lijken.

Leeftijdsgenoten helpen de kinderen om hun eigen identiteit te vormen. Kinderen voelen zich in deze periode vaker onzeker en zijn bang om niet goed genoeg te zijn. Meisjes zijn vaak onzekerder dan jongens. Kinderen willen graag bij een groep horen. De angst om buiten de groep te vallen kan ervoor zorgen dat kinderen, onder druk van de groep, ongewenst gedrag vertonen. Denk aan stelen of pesten. Als pedagogisch werker is het belangrijk om pestgedrag te herkennen en daar goed op te reageren. Tegenwoordig gebeurt pesten ook digitaal. Dit gebeurt vaak buiten het zicht van volwassenen. Het is belangrijk om aan kinderen uit te leggen dat ze bij je terecht kunnen als ze (digitaal) worden gepest.

co

py r

ig h

tE

De vriendschappen van het oudere schoolkind veranderen. Vriendschappen worden hechter en kinderen zijn loyaal naar vrienden. Kinderen vinden het belangrijk om klaar te staan voor vrienden en elkaar niet in de steek te laten. Er zijn verschillen tussen jongens- en meisjesvriendschappen. Voor meisjes wordt het belangrijk dat zij emotioneel bij elkaar terecht kunnen. Zij willen praten en elkaar vertrouwen. Voor jongens is het belangrijk dat ze samen leuke dingen kunnen doen. Vriendengroepen van jongens zijn vaak groter dan die van meisjes. Als nieuweling is het voor een jongen gemakkelijker om te worden opgenomen in een vriendengroep dan voor een meisje. Dit komt omdat het voor jongens al goed is als de nieuweling mee kan doen met hun activiteiten, terwijl er bij meisjes eerst een vertrouwensband moet groeien. Houd hier als pedagogisch werker rekening mee.

De basis van vriendschap is voor jongens anders dan voor meisjes.

31

Theoriebron Het oudere schoolkind

Expressieve en spelontwikkeling

Morele ontwikkeling

ct ie

fb

.v .

In deze ontwikkelingsfase vinden kinderen het belangrijk dat hun tekeningen overeenkomen met de werkelijkheid. Dit is de periode dat kinderen hun interesse voor tekenen kunnen verliezen. Kinderen spelen veel buiten en competitiespelen (spelen waarbij je kunt winnen) zijn populair. Kinderen willen nog steeds graag winnen (zeker jongens), maar kunnen beter tegen hun verlies dan jongere kinderen. Je kunt binnen een groep spelende kinderen subgroepen onderscheiden. Kinderen spelen met kinderen met vergelijkbare interesses. In deze ontwikkelingsfase kunnen kinderen goed zelfstandig spelen en kan de pedagogisch werker meer afstand houden dan bij jongere kinderen. Er moeten duidelijke regels zijn.

Kinderen houden van computerspelletjes, maar zijn ook geĂŻnteresseerd in de wereld om hen heen. Activiteiten die hen daar meer over leren vallen in de smaak. Probeer als pedagogisch werker om kinderen te betrekken bij het activiteitenaanbod. Op die manier is de kans kleiner dat kinderen activiteiten kinderachtig vinden.

tE

du

'A

Kinderen van deze leeftijd willen standpunten innemen die voor goedkeuring zorgen bij volwassenen of andere belangrijke personen. Ze vinden het belangrijk dat deze belangrijke personen hen waarderen. Als pedagogisch werker is het noodzakelijk om je eigen waarden en normen te kennen. Wat jij vanzelfsprekend vindt hoeft niet vanzelfsprekend te zijn voor anderen. Verder moet je weten wat de invloed is van verschillende culturen op de waarden en normen van kinderen. Hierdoor kun je het gedrag van kinderen vaak beter begrijpen. Er zijn bijvoorbeeld culturen waarin bescheidenheid bij meisjes belangrijk is. Je kunt dan onterecht denken dat het meisje sociaal angstig is. Respecteer de verschillende waarden en normen die kinderen thuis hebben geleerd en laat hen tegelijkertijd kennis maken met andere waarden en normen. Dit stimuleert de morele ontwikkeling van kinderen.

Levensvragen

co

py r

ig h

Het oudere schoolkind heeft interesse in feiten en stelt moeilijke vragen die soms lastig te beantwoorden zijn. Denk aan vragen over het klimaat, ontdekkingsreizen en techniek. Door de verdere ontwikkeling van het brein verandert het denkvermogen en daarmee het wereldbeeld van kinderen. Kinderen beginnen te begrijpen dat de wereld soms ingewikkeld in elkaar zit. Ze worden geconfronteerd met heftige gebeurtenissen in de wereld. Kinderen kunnen bijvoorbeeld vragen waarom er oorlog is en of zij ook betrokken zullen raken bij een oorlog. Neem de vragen van kinderen serieus. Ook als het vragen zijn waar je zelf het antwoord niet op weet of waar geen duidelijk antwoord op is. Stimuleer de kinderen om zelf na te denken zonder je eigen mening voorop te stellen. Stel vragen en stel de kinderen gerust als ze (onterecht) bang zijn.

32

Theoriebron De puber

Theoriebron De puber

.v .

Inleiding

ct ie

Lichamelijke ontwikkeling

fb

De puberteit (12 tot 16 jaar) is een ingrijpende periode met veel veranderingen. Het lichaam wordt in korte tijd volwassen. Het brein is volop in ontwikkeling en in combinatie met hormonen zorgt dit voor het typische pubergedrag. Voor pubers is het belangrijk om bij de groep te horen, ze zijn gevoelig voor groepsdruk. Het is voor volwassenen niet gemakkelijk om pubers te bereiken. Daarom moet je weten hoe je een puber goed kunt benaderen.

tE

du

'A

Onder invloed van hormonen verandert het lichaam tijdens de puberteit ingrijpend. Bij meisjes begint het proces van zichtbare lichamelijke veranderingen op de leeftijd van ongeveer tien jaar, terwijl dit bij jongens pas begint als zij ongeveer elf jaar oud zijn. Meisjes krijgen een groeispurt, grotere eierstokken en baarmoeder, borsten, bredere heupen, schaamhaar, okselhaar en hun eerste menstruatie. Jongens krijgen een groeispurt, grotere geslachtsorganen, schaamhaar, een zwaardere stem, hun eerste zaadlozing, okselhaar, bredere schouders en baardgroei. Op het hoogtepunt van de groeispurt groeien meisjes negen centimeter en jongens wel elf centimeter per jaar! Meisjes groeien gemiddeld tot hun zeventiende levensjaar. Jongens groeien ongeveer anderhalf jaar langer door en zijn uiteindelijk langer dan meisjes. Pubers kunnen puistjes krijgen en er ontstaan veranderingen in de spier- en vetmassa. Seksuele fantasieĂŤn nemen toe en pubers experimenteren met seksueel contact. Ze ontdekken gaandeweg hun seksuele voorkeuren en geaardheid. Dit gaat met de nodige onzekerheden gepaard.

Cognitieve ontwikkeling

co

py r

ig h

De puber functioneert op een hoger cognitief niveau dan daarvoor, maar vindt het nog moeilijk om open te staan voor andere standpunten. Er vinden veranderingen in de hersenen plaats. Vergeleken met het oudere schoolkind kan de puber beter abstract denken. Het langetermijngeheugen neemt toe en pubers gaan planmatiger te werk. Verder neemt bij pubers de aandacht toe en nemen ze informatie beter in zich op. Ook kunnen ze nadenken over zichzelf. Dit heet zelfreflectie. Alle lichamelijke veranderingen en het vermogen tot zelfreflectie kunnen zorgen voor onzekere gevoelens. Bij pubers vormt de eigen denkwereld het uitgangspunt (egocentrisch denken). Ze kunnen hun mening extreem verwoorden en kunnen moeilijk luisteren naar meningen van anderen. Dit kan best storend zijn. Toch is het goed om pubers te waarderen omdat zij zelfstandig denken.

Puberbrein en gedrag Uit onderzoek blijkt dat het puberbrein nog niet is volgroeid, wat het gedrag van pubers verklaart. De hersengebieden ontwikkelen zich op hun eigen tempo. Onbruikbare hersenverbindingen verdwijnen en bruikbare verbindingen worden versterkt. Dit is een ingrijpend proces in het brein en verklaart het veranderlijke gedrag van pubers. Het voorste gedeelte van de hersenen (frontale cortex) is in de puberteit nog in ontwikkeling. Dit gebied zorgt ervoor dat mensen controle hebben over hun gedrag. Bij veel pubers ontbreekt het hieraan.

33

Theoriebron De puber

Sociale en emotionele ontwikkeling

.v .

De hormonen die tijdens de puberteit worden aangemaakt beĂŻnvloeden de ontwikkeling van de hersenen en stimuleren hersengebieden die betrokken zijn bij emoties. Dit kan zorgen voor heftige emoties die snel kunnen omslaan. De invloeden van hormonen en leeftijdsgenoten in combinatie met een onvolgroeid brein kunnen ervoor zorgen dat pubers risicovol gedrag vertonen.

ct ie

fb

De puberteit is een heftige periode en een losmakingsproces. De puber wil graag zelfstandig zijn, maar het lukt lang niet altijd. Dit kost tijd en gaat met de nodige strubbelingen gepaard.

De puberteit is voor pubers en ouders dan ook geen gemakkelijke periode. De peergroup speelt een belangrijke rol. Pubers zijn bang om buiten de groep te vallen en zijn gevoelig voor groepsdruk. Een vriendengroep geeft pubers een gevoel van veiligheid. De puber gaat op zoek naar zijn identiteit en experimenteert op verschillende gebieden. Denk aan muziek en uiterlijk. Als pedagogisch werker is het belangrijk om pubers serieus te nemen en goed te luisteren. Pubers hebben ruimte nodig om te experimenteren, maar kunnen niet volledig worden vrijgelaten. Zorg dat je hier een balans in vindt en stel duidelijke grenzen.

'A

Expressieve en spelontwikkeling

co

py r

ig h

tE

du

De creaties van de puber zeggen iets over zijn identiteit en het maakt de puber niet uit of een tekening lijkt op de werkelijkheid. Pubers hebben vaak een heel eigen stijl ontwikkeld.

Je ziet een groot verschil met het oudere schoolkind. Het oudere schoolkind vindt het belangrijk dat tekeningen overeenkomen met de werkelijkheid. Graffiti valt bij veel pubers in de smaak en ze houden vaak van muziek. Sommige pubers maken zelf muziek en luisteren naar muziek op straat. Soms delen vrienden hun koptelefoon om samen naar een liedje te luisteren. Tegenwoordig hebben ze een mobiele telefoon waarmee ze plaatjes en fotoâ&#x20AC;&#x2122;s kunnen versturen. Het gevaar van digitaal pesten ligt hier op de loer. Op hun telefoon of computer spelen ze ook computerspelletjes. Tot slot zijn er pubers die sporten, maar dit neemt af in vergelijking met de vorige ontwikkelingsfase.

34

Pubers zijn vaak onafscheidelijk van hun mobiele telefoon.

Theoriebron De puber

Morele ontwikkeling

fb

.v .

De puber houdt zich aan de normen en waarden van de groep, omdat hij er graag bij wil horen. Leeftijdsgenoten spelen in deze fase een grote rol en ze zijn gevoelig voor groepsdruk.

Het volgen van de normen en waarden van de groep kan zorgen voor ongewenste situaties.

Denk aan afval op straat gooien, spijbelen of een grote mond tegen een docent opzetten.

Het kan best zijn dat een puber zich heel anders gedraagt in een situatie zonder leeftijdsgenoten. In die situatie is de puber niet zo gevoelig voor groepsdruk en vindt hij het minder belangrijk om indruk te maken op anderen. Als opvoeder moet je niet gaan preken tegen pubers. Je bereikt hen beter door mĂŠt hen te praten. Dit betekent natuurlijk niet dat je ontoelaatbaar gedrag accepteert.

ct ie

Levensvragen

co

py r

ig h

tE

du

'A

De puber is op zoek naar zijn identiteit. Het is de fase van experimenteren en ontdekken.

Dit gebeurt op verschillende terreinen. Denk bijvoorbeeld aan alcohol/drugs, uiterlijk en seksualiteit. De puber wordt hierin sterk beĂŻnvloed door de peergroup. Er zijn bijvoorbeeld groepen pubers die praten in straattaal of pubers met een uitgesproken kledingstijl. De puberteit gaat vaak samen met onzekerheid. Pubers kunnen onzeker zijn over hun lichaam en het gevoel hebben dat ze lelijk zijn. In deze periode zijn vriendschappen belangrijk.

Vrienden kunnen steun bieden en zelfvertrouwen geven. Als pedagogisch werker is het goed om je te realiseren dat de puberteit een heftige periode is waarin pubers veel last kunnen hebben van hun onzekerheid. Neem die onzekerheid serieus en voel aan of hij of zij toe is aan een gesprek. Dring dit niet op, want dan loop je het risico dat de puber zich voor je afsluit.

35

Theoriebron De adolescent

Theoriebron De adolescent

.v .

Inleiding

ct ie

Lichamelijke ontwikkeling

fb

In vergelijking met de puberteit is de adolescentie (16 tot 21 jaar) een kalmere periode. Toch vinden er tijdens de adolescentie ook belangrijke veranderingen plaats. Het lichaam is nu sterk en volgroeid. Het brein is nog in ontwikkeling en het is goed om te weten wat je van een adolescent kunt verwachten. Adolescenten weten beter wat zij belangrijk vinden en zijn minder beïnvloedbaar dan pubers. Ze leiden vaak een druk bestaan en staan voor belangrijke keuzen.

tE

du

'A

De adolescent is lichamelijk volgroeid. Adolescenten zijn sterk en hebben een groot uithoudingsvermogen. Je ziet minder verschillen in uiterlijk binnen een groep adolescenten dan binnen een groep pubers. Dit komt doordat de wat kinderlijker ogende pubers hun ‘achterstand’ inlopen tijdens de adolescentie. De adolescent maakt zich minder druk en kijkt realistischer naar zijn uiterlijk dan de puber. Adolescenten hebben evenals pubers veel moeite om op tijd op te staan. Dit heeft een biologische oorzaak. Het slaaphormoon melatonine zorgt ervoor dat je ’s avonds moe wordt. Tijdens de puberteit maakt het lichaam dit hormoon op een steeds later tijdstip aan. Pubers en adolescenten vallen daardoor later in slaap dan jongere kinderen. Ze hebben wel nog steeds meer slaap nodig dan volwassenen en de wekker gaat de volgende ochtend weer (te) vroeg. Dit zorgt ervoor dat veel jongeren een structureel slaaptekort opbouwen.

Cognitieve ontwikkeling

co

py r

ig h

Net als bij de puber zijn de hersenen van de adolescent nog in ontwikkeling. Het proces van abstract denken was al in gang gezet en wordt nu voltooid. Adolescenten zijn beter in staat om hun mening te verwoorden en hun mening is genuanceerder (minder rechtlijnig). Ze kunnen beter naar de mening van anderen luisteren. Ook verwerken en onthouden ze informatie beter. De onvolgroeide frontale cortex kan zorgen voor problemen bij het nakomen van een planning. Het volwassen uiterlijk van een adolescent kan hierbij misleidend zijn. Je kunt onterecht het gevoel krijgen dat adolescenten alles al zelf kunnen. Realiseer je dat ze jouw ondersteuning nodig hebben. Waak er wel voor dat je adolescenten niet kinderachtig behandelt en dat je niet onnodig taken of verantwoordelijkheden overneemt. Er zijn veel dingen die zij prima zelf kunnen. Probeer hier de juiste balans in te vinden.

36

Sociale en emotionele ontwikkeling Meestal keert de rust terug in het contact tussen ouders en adolescenten. De adolescent zet zich niet meer zo af en ouders gaan hun kind meer als een volwassenene zien en behandelen.

Het wordt van adolescenten vaker verwacht dan van pubers dat zij meebetalen aan hun levensonderhoud. De adolescentie is ook de periode waarin veel mensen op zichzelf gaan wonen en hun eigen leven gaan leiden. Ze gaan bijvoorbeeld niet altijd meer met hun ouders op vakantie. Adolescenten zijn nog bezig om hun identiteit te vormen. Net als pubers experimenteren zij op verschillende terreinen.

Theoriebron De adolescent

Sociale en emotionele ontwikkeling

.v .

Adolescenten experimenteren op een minder extreme manier dan pubers. Zij kunnen wel heftig overtuigd zijn van een gedachtegoed (politiek of religieus) en hiernaar handelen. Een voorbeeld van deze radicalisering is een dierenactivist die ‘s nachts nertsen bevrijdt, omdat hij tegen het fokken van nertsen is.

tE

du

'A

ct ie

fb

Het contact met vrienden neemt een andere vorm aan en ook liefdesrelaties zien er in de adolescentie anders uit dan in de puberteit. In de vriendschappen van adolescenten betekenen onderlinge verschillen en een conflict op zijn tijd niet meteen het einde van de vriendschap.

Hier komt in deze periode meer ruimte voor. In vergelijking met de puberteit worden liefdesrelaties serieuzer. Er zijn adolescenten die met een partner samenwonen. Adolescenten brengen graag tijd door met vrienden. Uitgaan en spullen kopen kost geld. De adolescent heeft vaak naast een opleiding een bijbaan om op die manier het eigen leven te kunnen bekostigen. Veel adolescenten hebben een druk bestaan waarin ze minder lezen dan vroeger.

Adolescenten werken soms zo veel dat hun schoolresultaten eronder lijden. Het is als pedagogisch werker belangrijk om adolescenten voor hun opleiding te blijven motiveren.

Veel adolescenten hebben een bijbaan.

ig h

Expressieve en spelontwikkeling

co

py r

In het drukke leven van veel adolescenten past alleen een hobby waar zij echt plezier aan beleven. Ook zijn adolescenten zich bewuster van hun talenten en passies en laten ze sneller hobby’s vallen. Muziek speelt een belangrijke rol in het leven van veel adolescenten. Sommige adolescenten spelen in een bandje. Verder vinden zij de mobiele telefoon en computer erg belangrijk. Het gebruik van social media is populair, net als computerspelletjes. Het lichaam van adolescenten is sterk en ze hebben vaak een groot uithoudingsvermogen, waardoor ze goede sportprestaties kunnen leveren. Lang niet alle adolescenten sporten. Je kunt als pedagogisch medewerker adolescenten stimuleren om meer te bewegen.

Morele ontwikkeling De adolescent kan beter zelf nadenken wat hij belangrijke normen en waarden vindt en laat zich minder beïnvloeden door groepsgenoten. Adolescenten kennen verschillende normen en waarden, zijn ouder geworden en weten beter wat zij belangrijk vinden. Ze laten zich niet meer zo sterk beïnvloeden als pubers. Ze leren dat je van mening kunt verschillen zonder dat dit een breuk hoeft te veroorzaken en dat je iemand best mag aanspreken op zijn gedrag.

Dit laatste blijft vaak moeilijk.

37

Theoriebron De adolescent

Stimuleer adolescenten om voor hun mening uit te komen en deze met anderen uit te wisselen. Laat daarbij zien dat verschillende normen en waarden naast elkaar kunnen bestaan en dat respect hebben voor elkaar belangrijk is. Dring je eigen waarden en normen niet op en stel veel vragen.

.v .

Levensvragen

co

py r

ig h

tE

du

'A

ct ie

fb

In de adolescentie moet je soms lastige keuzes maken. In onze maatschappij bestaat keuzevrijheid. Het is fijn dat je de vrijheid hebt om te kiezen hoe je wilt leven, maar het kan ook lastig zijn. Denk eens aan de vele opleidingsrichtingen. Als je klaar bent met een opleiding dan heb je vaak nog mogelijkheden om verder te studeren. Je kunt er ook voor kiezen om dat niet te doen en te gaan werken, of eerst een verre reis te maken. Waak er als pedagogisch medewerker voor dat je in gesprekken met adolescenten jouw mening niet opdringt. Help de adolescent om zich op de verschillende mogelijkheden te oriĂŤnteren en toon begrip.

38