33025 Begeleiden in de driehoek

fb .v

.

Cursus

C

op

yr

ig

ht

Ed

u' Ac

tie

Begeleiden in de driehoek

Colofon

fb .v

.

Uitgeverij: Edu’Actief b.v.

0522-235235 info@edu-actief.nl www.edu-actief.nl Auteur: Janan van Asselt en Anne-Marie Klaassen Inhoudelijke redactie: Agnes Schouten Titel: Begeleiden in de driehoek

tie

ISBN:9789037233025 ©

u' Ac

Edu’Actief b.v. 2017 Behoudens de in of krachtens de Auteurswet gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Ed

Voor zover het maken van reprografische verveelvoudigingen uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16h Auteurswet dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (www.reprorecht.nl). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in compilatiewerken op grond van artikel 16 Auteurswet kan men zich wenden tot de Stichting PRO (www.stichting-pro.nl).

De uitgever heeft ernaar gestreefd de auteursrechten te regelen volgens de wettelijke bepalingen. Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog tot de uitgever wenden.

C

op

yr

ig

ht

Door het gebruik van deze uitgave verklaart u kennis te hebben genomen van en akkoord te gaan met de specifieke productvoorwaarden en algemene voorwaarden van Edu’Actief, te vinden op www.edu-actief.nl.

Inhoudsopgave Over deze cursus

Wat is driehoekskunde?

10

Optimale communicatie

16

Hulpverlener in de driehoek

fb .v

.

7

24

Knelpunten in de samenwerking

31

Theoriebron Driehoekskunde uitgelegd

38 41

u' Ac

Theoriebron Samenwerken in de driehoek

tie

OriĂŤntatie

4

Theoriebron Communiceren in de driehoek Theoriebron Hulpverlener in de driehoek Theoriebron Hulpverlener 3.0

45

49

52

54

Ed

Theoriebron Digitale communicatie

56

C

op

yr

ig

ht

Theoriebron Knelpunten in de driehoek

3

Over deze cursus

Over deze cursus

.

Inleiding

Ed

Let op! Samenwerken.

u' Ac

tie

fb .v

Om kwaliteit van bestaan te bieden aan cliënten, is samenwerking tussen ouders/wettelijk vertegenwoordigers en hulpverleners een belangrijke basis. Met deze stabiele basis, kan de cliënt zich ontwikkelen.

Maar zo eenvoudig als het klinkt, zo anders kan het in de praktijk zijn. Onthoud alvast het volgende: de meeste mensen zijn van goede wil en hebben hetzelfde belang, namelijk dat het goed gaat met de cliënt.

Leerdoelen •

ht

•

Je kunt beschrijven wat driehoekskunde (Chiel Egberts) inhoudt en de belangrijke aandachtspunten in de samenwerking binnen de driehoek cliënt, ouders/wettelijk vertegenwoordigers en hulpverlener benoemen.

Je kunt beschrijven hoe je optimaal kunt communiceren met ouders/wettelijk vertegenwoordigers van een cliënt en hen optimaal kunt betrekken bij de begeleiding van een cliënt.

Je kunt een gesprek met (cliënt en) ouders/wettelijk vertegenwoordigers voeren.

Je kunt beschrijven hoe je een cliënt optimaal kunt ondersteunen in het contact met zijn ouders/wettelijk vertegenwoordigers.

Je kunt beschrijven hoe knelpunten in de samenwerking binnen de driehoek kunnen ontstaan, hoe je hiermee kunt omgaan en hoe je deze spanningen kunt voorkomen.

ig

• •

yr

•

op

Beoordeling

C

Beoordelingsformulier <

4

Aan het eind van de cursus wordt je parate kennis beoordeeld met een toets. Je praktische beheersing van de leerdoelen wordt getoetst aan de hand van een beroepsproduct. Dit wordt op verschillende punten beoordeeld: op inhoud en op de uitvoering. Andere belangrijke punten bij de beoordeling zijn actieve deelname aan de lessen en nette uitwerking van de opdrachten in correct Nederlands. Je vindt ze bij elkaar in het beoordelingsformulier.

Over deze cursus

Planning Een beroepsproduct maken kost tijd. Daarom moet je dit goed plannen. Lees eerst de opdracht van het beroepsproduct goed door en vul daarna het planningsformulier in. Neem ook de andere opdrachten van deze cursus op in je totale planning. Zo voorkom je dat je in tijdnood komt.

fb .v

.

Planningsformulier <

Beroepsproduct: Samenwerking in beeld

tie

Samenwerken met de cliënt en zijn naasten is een bijzonder proces. Er komen allerlei emoties bij kijken, evenals loyaliteit en professionaliteit. Om de cliënt en alle betrokkenen een eigen plek in die samenwerking te geven, wordt gebruikgemaakt van de driehoekskunde.

Maar hoe werkt dat nu precies? Wat zijn de uitgangspunten? Wat is de gedachte erachter?

En wat is het resultaat? Dat ga je allemaal in beeld brengen met een videoreportage.

u' Ac

De reportage wordt de introductie voor een uitleg van de driehoekskunde aan een cliënt met een lichte verstandelijke beperking van ten minste achttien jaar en zijn naasten. Maak de videorapportage in viertallen.

Stappen

• •

ig

•

Ed

•

Maak een planning en een taakverdeling.

Beschrijf de doelgroep (LVB 18+) en de belangrijkste uitgangspunten van werken in de driehoek.

Maak een compleet overzicht van de driehoekskunde, van fundament tot motto's en doel.

Geen enkele driehoek kent alleen maar succesverhalen, dus bedenk een situatie waarbij er een probleem, spanning of een knelpunt in de driehoek is.

Maak een script. Leg de driehoekskunde uit. Bepaal de volgorde en zorg dat deze vragen beantwoord worden in de film: Hoe werkt de driehoekskunde? Wat zijn de uitgangspunten? Wat is de gedachte erachter? Wat zijn aandachtspunten in de samenwerking binnen de driehoek? Wat is het resultaat?

(Het beantwoorden van vragen kun je bijvoorbeeld doen door middel van interviewen van een hulpverlener, cliënt of familielid.)

Voer ook een voorbeeldgesprekje als hulpverlener met een cliënt en een ouder over het probleem, de spanning of het knelpunt in de driehoek. Pas tijdens het gesprek de gesprekstechnieken toe (zes keer A).

Na het vaststellen van het script, neem je de video op.

Maak de videoreportage. De video duurt minimaal zes minuten.

Laat de videoreportage zien aan je medestudenten.

In principe moet de reportage voor zichzelf spreken. Of zijn er toch nog vragen naar aanleiding ervan?

ht

• •

•

Laat elke processtap goedkeuren door je docent, voordat je begint aan de volgende processtap.

C

op

yr

• • •

5

Over deze cursus

Eisen aan het beroepsproduct •

• •

C

op

yr

ig

ht

Ed

u' Ac

tie

•

fb .v

.

•

Je beschrijft de driehoekskunde (Chiel Egberts) en de belangrijke aandachtspunten in de samenwerking binnen de driehoek cliënt, ouders/wettelijk vertegenwoordigers en hulpverlener.

De reportage behandelt een probleemsituatie binnen een driehoek en biedt een oplossing hiervoor. Je geeft daarbij aan hoe knelpunten in de samenwerking binnen de driehoek kunnen ontstaan, hoe je daarmee kunt omgaan en hoe je deze spanningen kunt voorkomen.

Je voert een gesprek met cliënt en ouders/wettelijk vertegenwoordigers en past de gesprekstechnieken (zes keer A) toe.

Je laat zien hoe je optimaal kunt communiceren met ouders/wettelijk vertegenwoordigers van een cliënt en hen optimaal kunt betrekken in de begeleiding van een cliënt.

De video duurt minimaal zes minuten. De videoreportage kan gebruikt worden in de praktijk om uitleg te geven over driehoekskunde aan cliënten met een lichte verstandelijke beperking en betrokkenen zoals teams.

6

Oriëntatie

Oriëntatie Opdracht 1

Plek van de cliënt

fb .v

.

De laatste jaren wordt veel gepraat over: de cliënt centraal. Wat betekent dit nu eigenlijk?

Tim

u' Ac

Verdeel de volgende rollen: • Tim, de cliënt • vader • moeder • hulpverlener.

tie

Tim (22) heeft een matige verstandelijke beperking en is blind. Zijn verstandelijke beperking en zijn blindheid zijn het gevolg van een ernstig verkeersongeluk. Tim was toen zes jaar oud en zat bij zijn vader in de auto. Hij woont sinds zijn negentiende niet meer thuis, maar gaat elk weekend naar zijn ouders.

Tim wil graag zelfstandig naar zijn ouders reizen met het openbaar vervoer. Zijn ouders willen dit liever niet en maken zich zorgen. Tims hulpverlener gaat uit van de leerbaarheid van Tim en wil het zeker een kans geven.

ig

ht

Ed

a. Tim staat centraal, in het midden. De andere drie personen staan in een soort cirkel om hem heen.

C

op

yr

Ga met elkaar in gesprek aan de hand van de volgende opmerkingen: • Vader zegt tegen de hulpverlener dat hij het onverantwoord vindt om Tim alleen te laten reizen. De hulpverlener reageert hierop.

• Moeder zegt tegen vader dat Tim misschien wel met de bus kan, vooral de trein is veel te gevaarlijk. Vader reageert hierop.

• De hulpverlener vraagt wat moeder bedoelt met het verschil tussen reizen per bus en trein. Moeder reageert hierop.

• De hulpverlener vraagt aan vader wat het grootste bezwaar is tegen het zelfstandig reizen. Vader reageert hierop.

Beantwoord vervolgens de reflectievragen: • Wat is je opgevallen tijdens het gesprek?

• Hoe verliep het gesprek?

7

Oriëntatie

fb .v

.

b. Tim gaat opnieuw in het midden staan en de anderen in een cirkel eromheen. Tim mag nu rondlopen in willekeurige richting. Het gesprek gaat vervolgens verder.

• Vader, moeder en de hulpverlener praten nog even door om tot een oplossing voor het probleem te komen.

Beantwoord vervolgens de reflectievragen:

tie

•

Bewogen de anderen mee met Tim? Zo ja, wat gebeurde er? Zo nee, waarom niet?

Zo nee, ga nogmaals in de kring staan. Tim gaat weer lopen en nu beweegt iedereen mee rondom Tim. Tim, hoe voelt dit voor jou?

Wat gebeurt er met de personen om Tim heen?

u' Ac

• •

Ed

Marieke

ht

Marieke (35) woont sinds kort in haar eigen appartement en krijgt drie keer per week ambulante begeleiding. Ze heeft een autisme spectrum stoornis. Haar moeder komt elke dag even om het hoekje kijken. Zij is heel belangrijk voor Marieke.

Nu heeft moeder een sigarettenpeuk en een paar lege drankflessen gevonden in de woning van Marieke. Ze heeft Marieke gevraagd hoe die daar terecht zijn gekomen, maar Marieke zegt dat ze niet gerookt heeft en ook niet gedronken.

Moeder heeft contact opgenomen met de ambulant hulpverlener van Marieke.

C

op

yr

ig

Verdeel de volgende rollen: • Marieke • moeder • ambulant hulpverlener.

8

c. Marieke staat in de top van de denkbeeldige driehoek. Moeder staat links voor Marieke en legt haar hand op de schouder van Marieke. De ambulant hulpverlener staat rechts voor Marieke en legt ook een hand op haar schouder.

Moeder en hulpverlener steken hun andere arm naar elkaar uit.

Oriëntatie

u' Ac

tie

Beantwoordt de volgende reflectievragen: • Wat valt je op aan je eigen rol en je eigen plek?

• Wat valt je op aan de andere rollen en posities?

• Hoe verliep het gesprek?

fb .v

.

Ga met elkaar in gesprek aan de hand van de volgende opmerkingen (de armen kunnen even losgelaten worden, maar blijf wel in positie staan): • De hulpverlener vraagt aan moeder wat precies het probleem is. Moeder reageert.

• De hulpverlener vraagt aan moeder hoe ze het probleem bij Marieke wil aankaarten.

Moeder reageert.

• Moeder vraagt aan de hulpverlener of haar iets opgevallen is bij Marieke. De hulpverlener reageert.

• De hulpverlener zegt tegen Marieke dat ze haar moeder heeft gesproken over de gevonden peuk en drankflessen. Marieke reageert.

Ed

d. Marieke weet dat ze meer vrijheid heeft, sinds ze op zichzelf woont. Ze gaat zich ontwikkelen.

Ga weer staan, zoals eerder beschreven. Marieke draait zich nu om en moeder en hulpverlener leggen weer een hand op haar schouder. Marieke gaat nu lopen. Moeder vertelt ondertussen aan de hulpverlener wat zij vindt van roken en alcoholgebruik. En de hulpverlener mag hierop reageren.

ht

Beantwoord de volgende reflectievragen: • Wat gebeurt er (niet)? Omschrijf dit.

• Marieke, hoe voelt dit voor jou?

• Hoe is het om zo in contact te zijn met een cliënt?

C

op

yr

ig

Zet je de cliënt centraal of werk je samen in een driehoek?

• Welk verschil zie je tussen de eerste en tweede opdracht?

• Waardoor zou dat kunnen komen?

9

Wat is driehoekskunde?

Wat is driehoekskunde?

.

Inleiding

fb .v

Driehoekskunde gaat over samenwerking tussen cliënt, ouder/wettelijk vertegenwoordiger en hulpverlener. Voor de cliënt met een beperking is de samenwerking nodig. Voor de ouders/wettelijk vertegenwoordigers betekent het loslaten van onafhankelijkheid, doordat de hulpverleners zorg overnemen. En voor de hulpverlener is het een keuze om te werken met deze doelgroep.

Ed

u' Ac

tie

Dat zijn wezenlijke verschillen en daarom is samenwerking tussen cliënt, ouders/wettelijk vertegenwoordigers en hulpverlener complex en kwetsbaar. De samenwerking gaat gepaard met emoties en soms met gespannen verhoudingen.

Samenwerken is de handen ineen slaan.

ht

Leerdoelen

Je kunt beschrijven wat driehoekskunde inhoudt.

Je kunt benoemen welke plek in de driehoek elke betrokkene inneemt.

Je kunt belangrijke aandachtspunten benoemen in de samenwerking tussen cliënt, wettelijk vertegenwoordiger en hulpverlener.

ig

• • •

Ik, mijn familie en hulpverlening

C

op

yr

Opdracht 1

10

Begeleiden in de driehoek gaat over cliënten, over familie/wettelijk vertegenwoordigers en over professionals. Het gaat over samenwerken en het gaat over … Vul maar in!

Schrijf minimaal twee aandachtspunten op het grote vel papier waaraan jij denkt bij begeleiden in de driehoek.

Bijvoorbeeld: Loslaten is niet laten vallen, maar anders vasthouden.

Brainstorm met elkaar over samenwerken en bespreek met elkaar de genoemde aandachtspunten. Wat valt op? Wat is de rol van de professional?

Wat is driehoekskunde?

Theoriebron Driehoekskunde uitgelegd <

Driehoekskunde Begeleiden in de driehoek. Wat betekent dat nu eigenlijk? En waarom een driehoek? Bekijk het filmpje 's Heeren Loo De Driehoekskunde Familie, cliënt en begeleider.

Lees de Theoriebron Driehoekskunde uitgelegd.

Maak in tweetallen de volgende vragen:

fb .v

a. Leg in je eigen woorden uit wat bedoeld wordt met driehoekskunde.

.

Opdracht 2

Filmpje De Driehoekskunde Familie, cliënt en begeleider <

u' Ac

tie

b. Waar gaat het over in de driehoek? Wie staat centraal? Leg het in je eigen woorden uit.

ht

Ed

c. Wat is de meerwaarde van werken in de driehoek ten opzichte van bijvoorbeeld de cliënt centraal zetten? En waarom staat de cliënt in de top?

yr

ig

d. Hoe houd je de driehoek in balans?

Opdracht 3

C

op

Theoriebron Driehoekskunde uitgelegd <

Kernwoorden en uitgangspunten Lees de Theoriebron Driehoekskunde uitgelegd en beantwoord de volgende vragen: a. Wat betekent autonomie?

b. Wat veronderstelt autonomie?

11

Wat is driehoekskunde?

fb .v

.

c. Bij mensen met een verstandelijke beperking is autonomie niet vanzelfsprekend. Hoe kan autonomie groeien bij iemand met een beperking?

tie

d. Wat wordt bedoeld met de loyaliteit tussen ouders/wettelijk vertegenwoordigers en hun kind?

Van zorgen voor naar …

ig

Opdracht 4

ht

Ed

u' Ac

e. Samenwerken betekent voor de professional dat je soms naast en soms tegenover ouders/wettelijk vertegenwoordigers staat. Wat versta jij onder naast hen staan en wat versta jij onder tegenover hen staan? Geef van elk een voorbeeld.

‘Een hulpverlener op de werkvloer heeft een diploma op zak en is dé professional. Ouders kennen hun kind goed, maar zijn natuurlijk emotioneel veel te betrokken. Daarom is het juist goed dat hulpverleners de zorg overnemen van ouders en de juiste koers gaan varen.'

C

op

yr

Theoriebron Driehoekskunde uitgelegd <

12

Jarenlang was dit het uitgangspunt van de zorg: ouders hebben (vaak) hun best gedaan, maar nu zullen de professionals het beter doen. Die tijd ligt achter ons. Jij hoeft niet meer 'te zorgen voor'. Jij mag de 'eigen regie' van de cliënt begeleiden. a. Waarin moet je, als hulpverlener, investeren in de driehoek? Noem drie punten.

Wat is driehoekskunde?

tie

fb .v

c. Er is veel veranderd in de afgelopen decennia in de zorg. Wat is er veranderd? Noem minimaal drie voorbeelden.

.

b. Wat wordt bedoeld met het begeleiden van de eigen regie van de cliĂŤnt?

u' Ac

d. Waarin onderscheidt de driehoekskunde zich in vergelijking met eerdere visies?

Opdracht 5 Website Answer Garden <

Woordweb

Ed

e. Eigen regie, eigen leven leiden, eigen keuzes maken. Maar: kan een cliĂŤnt altijd eigen keuzes maken? Ga daarover met elkaar in gesprek. Denk hierbij ook aan ethische dilemma's als kinderwens, weigeren van medicatie of (overmatig) gebruik van alcohol en drugs.

Beargumenteer jouw mening.

Je maakt samen met je medestudenten een woordweb, waarbij je gebruik maakt van de website Answer Garden.

Log vervolgens in met je smartphone via de gezamenlijke code.

ht

Stelling: Aandacht hebben voor de familie van een cliĂŤnt is geen kwestie van tijd, maar van mentaliteit.

yr

ig

Welke associaties, gedachten en woorden komen er bij jou op bij het lezen van deze stelling?

Stuur deze in via de tool van Answer Garden en je reactie wordt verwerkt in het klassikale woordweb. Als je goede reacties van medestudenten ziet, kun je die ook insturen. Die woorden worden namelijk groter afgebeeld in het woordweb.

C

op

Zijn alle associaties, gedachten en woorden helder? Of heeft iets nog toelichting nodig?

Sla het eindresultaat op en bewaar het.

13

Wat is driehoekskunde?

Website Zorg voor Beter Vrijheidsbeperking <

a. Wat zijn de voorwaarden voor een stevig fundament?

b. Noem van elke voorwaarde twee aandachtspunten (bouwstenen).

Ed

u' Ac

tie

Werkmodel Fundament van de driehoek <

Op welke basis staat of valt de samenwerking tussen ouders/wettelijk vertegenwoordigers en hulpverleners? Bekijk werkmodel Fundament van de driehoek. Lees ook op de Website van KansPlus de informatie over Bouwstenen voor familiebeleid. Download de werkmethode Bouwstenen voor familiebeleid van KansPlus.

Lees deze goed door.

.

Website KansPlus <

Op basis van â&#x20AC;Ś

fb .v

Opdracht 6

Bij de bouwsteen Veiligheid is een aandachtspunt: geen vrijheidsbeperkingen, tenzij â&#x20AC;Ś Kijk op de Website Zorg voor Beter vrijheidsbeperking.

ht

c. Wat moet er op de stippellijntjes staan?

C

op

yr

ig

d. Wat is het beperken van vrijheid? Noem minimaal vier voorbeelden.

14

Wat is driehoekskunde?

a. Wat betekent samenwerking volgens ouders?

b. Als een cliĂŤnt zelf niet kan aangeven hoe hij zich voelt, dan zijn ouders de spreekbuis van hun kind. Hoe verwoordt de vader van Michael dit?

u' Ac

tie

Filmpje Beter samenwerken bij kinderen met een ernstig meervoudige beperking <

Lees Theoriebron Driehoekskunde uitgelegd en bekijk het Filmpje van Suzanne Jansen: Beter samenwerken bij kinderen met een ernstig meervoudige beperking. Maak in tweetallen de vragen hierover.

.

Theoriebron Driehoekskunde uitgelegd <

Aandachtspunten bij de samenwerking

fb .v

Opdracht 7

C

op

yr

ig

ht

Ed

c. 'Als ze zeggen dat ze het fout hebben gedaan, kun je erop vertrouwen dat het goed gaat!' Een uitspraak van de vader van Michael Visser, bewoner van 's Heeren Loo in Ermelo.

Leg deze uitspraak naast de bouwstenen (fundament) van de driehoek. Bij welke bouwsteen zou je de uitspraak plaatsen? Beargumenteer je antwoord.

15

Optimale communicatie

Optimale communicatie

.

Inleiding

u' Ac

tie

fb .v

Optimale communicatie is effectief communiceren - met een doel voor ogen. Daarvoor is verbinding (met hoofd en hart) nodig tussen de gesprekspartners. Er moet zowel letterlijk als figuurlijk ruimte zijn om te kunnen luisteren. Je moet weten wat de reden is van de communicatie. En je moet elkaars 'taal' verstaan, zowel met als zonder woorden.

Moederliefde en kindergeluk.

•

Effectief communiceren

ig

Opdracht 1

Je kunt een gesprek met (een cliënt en) ouders/wettelijk vertegenwoordigers voeren.

Je kunt uitleggen wat wordt bedoeld met optimale communicatie binnen de driehoek.

Je kunt elke betrokkene op de juiste manier betrekken in de samenwerking.

Je kunt belangrijke aandachtspunten in gespreksvoering benoemen en (indien mogelijk) gesprekken voeren met de cliënt en ouders/wettelijk vertegenwoordigers.

Je kunt de theorie van de driehoekskunde toepassen.

ht

• • • •

Ed

Leerdoelen

Samenwerken lukt door te communiceren met elkaar. Maar er gaat nergens zo veel mis als in de communicatie. Lees de Theoriebron Communiceren in de driehoek en beantwoord de volgende vragen.

C

op

yr

Theoriebron Communiceren in de driehoek <

16

a. Wat versta jij onder communicatie? Geef je eigen definitie van communicatie.

b. Noem minimaal zes aandachtspunten die belangrijk zijn in de communicatie.

Optimale communicatie

u' Ac

tie

fb .v

.

c. Elk gesprek verloopt anders, maar er zijn verschillende vaardigheden die de basis vormen.

Noem de zes A's en licht elke A kort toe.

Ed

d. Welke vragen zijn effectief bij het voeren van gesprekken met ouders/wettelijk vertegenwoordigers? Noem er drie.

ig

ht

e. En welke vragen moet je vermijden in gesprekken met ouders/wettelijk vertegenwoordigers? Noem er drie.

Kwaliteitsagenda

yr

Opdracht 2

C

op

Filmpje Ik doe mee <

Website Ik doe mee kwaliteitsagenda <

Bekijk het Instructiefilmpje Ik doe mee.

Cliënt Leonie zegt daar de prikkelende woorden: “Het gaat toch om ons. Dat iedereen samen gewoon voor mij gaat en ook voor elkaar!” Deel jij de mening van Leonie, als hulpverlener?

Wissel even van gedachten met drie medestudenten en beantwoord de volgende vragen. a. In het filmpje zegt cliënt Niels: “Dat niet iemand zegt: ‘Dit mag je niet, want dit kun je niet.’” Joost (familielid) zegt vervolgens: “Hij wist dat hij dat niet kon en vervolgens moesten wij dus de leiding terugfluiten met de mededeling: ‘Dit kan hij niet.’ Dat is pijnlijk.”

Dat is inderdaad pijnlijk, want Niels wil niet dat iemand zegt: 'Dit mag je niet, want dit kun je niet.' Zou de begeleiding Niels vrij hebben gelaten in het maken van zijn keuze?

Vervolgens wordt de begeleiding door familielid Joost teruggefloten met de mededeling: 'Dit kan hij niet.' En hij vindt het nog pijnlijk ook.

17

Optimale communicatie

fb .v

.

Wat gebeurt hier eigenlijk? Is het terecht dat de begeleiding wordt teruggefloten? Ga daarover in gesprek en beschrijf je bevindingen.

Ed

u' Ac

tie

b. Gedragsdeskundige Loes zegt: “Als je open in zo'n gesprek kunt zijn, dan doe je ertoe.

Dan mag je letterlijk zijn wie je bent. En alleen dat al is een stukje meerwaarde. Heb met elkaar het gesprek, dan steun je elkaar ook met dezelfde kant die je opgaat.”

Met de woorden van de gedragsdeskundige in je achterhoofd, ga je in gesprek met Niels en Joost. Welke vragen zou je stellen? Wat zou je zeggen?

Bereid het gesprek voor door minimaal zes vragen te formuleren.

Sta je in deze situatie naast of tegenover cliënt en familie? Leg uit waarom.

ht

c. Het ministerie van VWS heeft een kwaliteitsagenda uitgegeven voor mensen met een beperking, waarin staat wat nodig is voor een goed leven. Een goed leven is namelijk het doel. Bekijk de kwaliteitsagenda op de Website Ik doe mee.

Om vast te stellen hoe de cliënten de beste zorg kunnen krijgen, zijn er vijf punten in de agenda opgesteld. Welke vijf?

1.

ig

2.

3.

yr

4.

C

op

5.

d. Hoe worden die vijf agendapunten concreet in praktijk gebracht?

1.

2.

3.

4.

5.

18

Optimale communicatie

Theoriebron Communiceren in de driehoek <

In gesprek Bij een 'coup plegen' denk je wellicht aan met geweld de regering overnemen. Maar in dit geval wordt het gebruikt voor vredelievende en uitnodigende communicatie.

Lees eerst Theoriebron Samenwerken in de driehoek en vervolgens Theoriebron Communiceren in de driehoek.

fb .v

a. Hoe kun je goed en opbouwend samenwerken in de driehoek? Geef vijf tips.

.

Opdracht 3

u' Ac

tie

Theoriebron Samenwerken in de driehoek <

Ed

b. Waar staan de letters C O U P voor? Wat wordt ermee bedoeld?

ht

c. Elk soort gesprek verloopt globaal volgens een structuur. Uit welke stappen bestaat een slechtnieuwsgesprek, een klachtengesprek, een helpend gesprek en een adviserend gesprek? Vul de stappen in op de juiste plek.

Uitzetten en uitvoeren van de stappen De klap uitdelen Mogelijke oplossingen bespreken De klap opvangen Afronding en vervolg Stoom afblazen Klacht helder krijgen Advies geven op basis van gelijkwaardigheid, vanuit je eigen expertise Wat is de vraag, het probleem?

Advies en perspectief bieden Zoek naar nieuw perspectief en doelen stellen

C

op

yr

ig

• • • • • • • • • • •

19

Optimale communicatie

• •

Wat is de vraag?

Verschillende opties op een rij zetten met de gevolgen van de opties.

Klachtengesprek

Helpend gesprek

Adviesgesprek

u' Ac

tie

fb .v

.

Slechtnieuwsgesprek

Bram

Ed

d. Maak vijftallen en lees de casus. Jullie voeren aan de hand van een rollenspel een gesprek over deze casus.

ht

Bram (28) is een jongen met het syndroom van Down en een matige verstandelijke beperking. Hij woont in een studio, die grenst aan een leefgroep. Zijn ouders vinden dat de woning van Bram verslonsd. Het team begeleidt Bram bij zijn huishoudelijke taken, maar neemt de taken niet over.

ig

Verdeel de vijf rollen: Bram, ouders, hulpverlener, observator.

Welk soort gesprek gaat de hulpverlener voeren?

C

op

yr

Voer het gesprek over de woonsituatie met Bram en zijn ouders; de hulpverlener leidt het gesprek.

De observator let op het volgende: – dat de verschillende fasen van het gesprek terugkomen tijdens het gesprek – op welke manier de hulpverlener de vijf A’s gebruikt.

20

Evalueer het gesprek.

• Hoe verliep het gesprek?

• Geef van elke fase van het gesprek een voorbeeld.

• Geef van elke A een voorbeeld.

Optimale communicatie

In de huidige maatschappij is digitale communicatie niet meer weg te denken. Het heeft voordelen en nadelen. Beantwoord de volgende vragen. a. Noem vier voordelen van het gebruik van digitale communicatie in het contact met familie.

fb .v

Theoriebron Digitale communicatie <

Digitale communicatie

.

Opdracht 4

u' Ac

tie

b. Noem twee nadelen van het gebruik van digitale communicatie in het contact met familie.

c. Ga met twee medestudenten 'digitaal in gesprek' over een (of meer) van de volgende vragen van de cliënt. Maak hiervoor een groepsapp via WhatsApp aan.

Verdeel de volgende rollen: cliënt, moeder, hulpverlener.

Ed

Vragen van de cliënt: • Ik ben verliefd en wil verkering. Hoe krijg ik dat?

• Waarom mag ik geen foto's van mezelf als ik net onder de douche vandaan kom op Facebook zetten?

• Mijn groepsgenoten zeggen dat ik te dik ben, maar dat ben ik toch niet? Ik mag toch zelf weten dat ik tosti's eet bij het ontbijt? Kaas is toch gezond?

• Waarom moet ik twee keer per week meedoen met de kookactiviteit, terwijl ik niets mag eten? (Cliënt krijgt voeding via peg-sonde.)

ht

Mail vervolgens het gesprek en print het.

C

op

yr

ig

Evalueer het gesprek aan de hand van de volgende vragen. Geef een korte samenvatting.

• Hoe verliep het gesprek?

• Kon de cliënt voldoende duidelijk maken wat hij wilde zeggen?

• Werd de cliënt goed begrepen aan de hand van de losse woorden en emoticons?

• Hoe was het om een andere betekenis aan emoticons te geven?

• Wat was de reactie van de hulpverlener?

• Wat deed de moeder?

21

Optimale communicatie

Bekijk het Filmpje over Laura: BOSK-filmpje De juiste zorg op het juiste moment voor Laura. b. De ouders kijken naar de dingen die Laura wél kan. Hoe brengen zij dat in praktijk?

u' Ac

Filmpje BOSK Contact maken met Joris <

Bekijk het Filmpje over Noa: BOSK-filmpje Noa weet wat ze wil. a. Noa weet wat ze wil, terwijl ze niet kan praten. Hoe uit zij zich? Wat bieden de ouders?

.

Filmpje BOSK De juiste zorg op het juiste moment voor Laura <

Optimale communicatie in optimale omstandigheden. Maar, omstandigheden zijn lang niet altijd optimaal. Het komt dan aan op flexibel zijn, oplossingen bedenken en soms gewoon roeien met de riemen die je hebt. Beantwoord de volgende vragen in tweetallen.

fb .v

Filmpje BOSK Noa weet wat ze wil <

Wat als …

tie

Opdracht 5

Ed

Bekijk het Filmpje over Joris: BOSK-filmpje Contact maken met Joris. c. Hoe communiceren de ouders met Joris? Hoe laten ze hem keuzes maken?

ig

ht

d. De ouders van Joris hebben ook nog een dochter. Het is opvallend hoe zij het verschil in proces benoemen van beide kinderen. Wat zeggen ze hierover? Ben je het met alles eens?

Opdracht 6

De driehoek gaat uit van een cliënt in de top, ouders of wettelijk vertegenwoordigers in de linkerhoek en een hulpverlener in de rechterhoek.

Lees Theoriebron Communiceren in de driehoek en bekijk het Filmpje Opgevoed door verstandelijk beperkte ouders.

op

yr

Theoriebron Communiceren in de driehoek <

Eenzaamheid

C

Filmpje Opgevoed door verstandelijk beperkte ouders <

In de praktijk gaat het nog weleens anders. Rosita, de vrouw in het filmpje, is opgevoed door ouders met een verstandelijke beperking. Haar broertjes zijn uit huis geplaatst en de kinderbescherming was op de hoogte van haar thuissituatie. Toch greep deze niet in.

Stel je voor dat jij de ambulant hulpverlener wordt van deze ouders. Je hebt naast gesprekken met de ouders elke maand een gesprek met Rosita. Beantwoord de vragen in tweetallen. a. Hoe zou je de verhouding in een driehoek weergeven?

22

Optimale communicatie

fb .v

.

b. Hoe zou je het eerste gesprek aanpakken? Geef aan met wie je in gesprek gaat en welke vragen je stelt.

u' Ac

tie

c. Je mag twee vragen aan Rosita stellen. Wat zou je heel graag van haar willen weten?

Licht je antwoord toe.

Ed

d. Mag je alles vragen als professional aan familieleden?

C

op

yr

ig

ht

e. Kun je je voorstellen hoe Rositaâ&#x20AC;&#x2122;s leven eruit zag toen zij klein was? Hoe kijk je naar haar nu ze volwassen is?

23

Hulpverlener in de driehoek

.

Hulpverlener in de driehoek

fb .v

Inleiding

Ed

u' Ac

tie

Daar sta je dan. In je hoek. Met je professie en expertise. Je moet samenwerken met betrokkenen en cliënten. Je krijgt te maken met allerlei emoties, je moet kunnen omgaan met loyaliteit en kunnen werken aan gezonde situaties. Fijn dat je dat ook wilt. Wees welkom … én ken je plek!

Ondersteuning vanuit de stabiele basis.

Leerdoelen

Je kunt benoemen wat een professionele hulpverlener kenmerkt bij de ondersteuning van een cliënt.

Je kunt werken aan gezonde relaties binnen de driehoek en de cliënt hierbij ondersteunen.

ht

•

ig

•

Opdracht 1

Jij bent een voorbijganger, een passant in het leven van de cliënt en diens ouders/wettelijk vertegenwoordigers. Dat is je plek. Het is een mooie plek, maar ook een bescheiden plek. Je mag een poosje deel uitmaken van het leven van iemand die anderen nodig heeft om een goed leven te kunnen leiden.

Wat betekent het om een voorbijganger te zijn? Lees de Theoriebron Hulpverlener in de driehoek.

C

op

yr

Theoriebron Hulpverlener in de driehoek <

Voorbijgangers

24

a. De hulpverlener heeft een mooie plek, maar ook een bescheiden plek. Wat is jouw bijdrage als hulpverlener in de samenwerking in de driehoek?

Hulpverlener in de driehoek

fb .v

.

b. Wat wordt bedoeld met normen en waarden? Omschrijf het in je eigen woorden.

u' Ac

tie

c. Waarom moet een professional onderscheid kunnen maken tussen wat hij als persoon vindt en wat hij als hulpverlener vindt? Geef daarbij een voorbeeld.

Ed

d. Je bent een professional, een passant in het leven van de cliënt. En je hebt andere omgangsvormen meegekregen in je opvoeding dan de vader van Karel. Karel komt uit een zogezegd sociaal zwak gezin, waar er altijd ruimte was voor straatkatjes. Eentje meer of minder maakte niet uit. En dat merk je als je één keer per jaar met Karel bij de ouders van Karel op visite gaat. Zo is vader gewend om nogal hard te praten. Verder gebruikt hij schuttingtaal, het liefst vlak voor je neus.

e. Als je andere omgangsvormen hebt meegekregen in je eigen opvoeding, kun je ook andere verwachtingen hebben. Stel dat je Karel begeleidt en je rekening houdt met zijn achtergrond, zijn je verwachtingen bij Karel dan anders dan bij anderen?

Denk hierbij aan wat je gewend bent rond huishouden, zelfzorg en omgangsvormen.

C

op

yr

ig

ht

Het is weer tijd voor het jaarlijkse bezoek. Wat doe je?

Overleg met twee medestudenten hoe je zo'n situatie aanpakt en geef daarvan een korte samenvatting.

25

Hulpverlener in de driehoek

Theoriebron Hulpverlener 3.0 <

.

Remco De 38-jarige Remco heeft autisme en een licht verstandelijke beperking. Hij is als zevenjarige uit huis geplaatst, omdat hij onhandelbaar was. Zijn ouders konden hem niet meer aan.

Remco heeft zijn uithuisplaatsing ervaren als een enorme afwijzing van zijn ouders. 'Ik heb het verknald als kind en doe er nu alles aan om het goed te maken met mijn ouders', zegt Remco zelf.

Remco heeft op zijn werkplek een paar collega's leren kennen. Nu wil Remco graag een fiets hebben, zodat hij die collega's kan bezoeken in zijn vrije tijd. Maar zijn ouders, die zijn financiĂŤn beheren, zijn er tegen. Remco wil geld voor een fiets, maar krijgt dat niet.

Dit brengt hem in een loyaliteitsconflict. Hij wil geen ruzie met zijn ouders, maar hij wil ook een fiets.

Vader heeft tegen de hulpverleners gezegd dat hij niet wil dat Remco omgaat met verkeerde mensen. En als Remco een fiets heeft, kan hij die collega's veel makkelijker opzoeken. Vader duldt overigens geen kritische vragen van hulpverleners en heeft weinig vertrouwen in het team.

u' Ac

Werkmodel Kenmerken van een professional <

Lees de casus en beantwoord in tweetallen de bijbehorende vragen.

fb .v

Theoriebron Hulpverlener in de driehoek <

Optimale ondersteuning

tie

Opdracht 2

Ed

a. Wat te doen in deze situatie?

Wat denk je? Schrijf je gedachten in een paar zinnen op.

C

op

yr

ig

ht

b. Deel je gedachten met een medestudent. Leg het naast elkaar en bekijk met open vizier jullie gedachten. Welke normen en waarden ontdek je bij jezelf? Wat doet loyaliteit tussen betrokkenen? Welk gevoel roept het bij je op? Wat doet het met je als persoon?

Wat doe je ermee als hulpverlener?

c. Welke normen en waarden heeft de vader van Remco?

d. 'Vader duldt overigens geen kritische vragen van hulpverleners en heeft weinig vertrouwen in het team.'

26

Hulpverlener in de driehoek

Opdracht 3 Theoriebron Samenwerken in de driehoek <

Motto's a. Welke motto's worden gebruikt in de driehoekskunde?

1.

2.

4.

5.

u' Ac

Theoriebron Driehoekskunde uitgelegd <

tie

3.

b. Geef bij elk motto een eigen voorbeeld.

Ed

Website ’s Heerenloo Familieparticipatie <

c. Bekijk de Website 's Heeren Loo Familieparticipatie en kies één artikel uit.

Lees de Theoriebron Driehoekskunde uitgelegd en zoek de verschillende motto's in een van de artikelen, bijvoorbeeld het artikel Spanning in de driehoek bij echtscheidingen.

Schrijf op hoe het motto is toegepast in de situatie.

C

op

yr

ig

ht

Artikel Een feest der herkenning voor Henk <

fb .v

.

Wat ga je doen?

d. Lees het Artikel Een feest der herkenning voor Henk.

Henk wordt ouder en krijgt te maken met de gevolgen van dementie. Zijn persoonlijk begeleider heeft daarom een levensfilm gemaakt met Henk. Dit is een prachtig voorbeeld van een bonus.

Hoe omschrijft de persoonlijk begeleider van Henk die bonus?

27

Hulpverlener in de driehoek

fb .v

.

e. Wat betekent het maken van de film voor de persoonlijk begeleider zelf?

Opdracht 4

Gekleurde bril

u' Ac

tie

f. Op welke manieren kun je bonussen aan ouders, wettelijk vertegenwoordigers en andere betrokkenen uitdelen? Noem minimaal vier verschillende ideeĂŤn.

Ed

Door welke bril kijk jij? Wat heb jij van huis uit meegekregen? Wat vind jij belangrijk in het leven? En vanuit welke normen en waarden leef jij?

Hoe belangrijk zijn jouw normen en waarden eigenlijk?

ht

Geef bij de volgende onderwerpen aan hoe jij er mee omgaat. Wat zijn de normen/waarden die jij meegekregen hebt van huis uit? Ben jij heel vrij opgevoed of heb je een opvoeding gehad waarin religieuze waarden meespeelden? Hoe sta jij nu zelf in het leven?

ig

a. Geloof (wel/niet):

C

op

yr

b. Seksualiteit (vrije seksuele moraal of geen seks voor het huwelijk):

c. Relaties (praten, communiceren of strijden ):

d. Drank-/middelengebruik (zitten er ook positieve kanten aan of vooral negatieve?):

28

Hulpverlener in de driehoek

.

e. Kleding/uiterlijke verzorging (‘als ik me er maar lekker in voel’ of keurig gestreken blouse, netjes in de broek gestopt?)

fb .v

f. Huishouden (rommelig mag of netjes moet?):

tie

g. Tatoeages/piercings (kunst of lelijk en ordinair):

u' Ac

h. Het blijkt dat jij met jouw normen en waarden lijnrecht tegenover de ouders/wettelijk vertegenwoordigers staat. Je merkt dat de cliënt eigenlijk wel geboeid is door jouw mening.

Maak voor jezelf een lijstje met tegenovergestelde normen/waarden van jouw normen en waarden. Bewaar dit lijstje goed.

Ed

Geef jouw normen en waarden aan een medestudent. Je medestudent verplaatst zich namelijk in jou en gebruikt daarvoor jouw lijstje. En jij verplaatst je in de cliënt, met het tegenovergestelde lijstje normen/waarden.

De cliënt wil zijn ouders geen pijn doen of choqueren, maar hij is ook loyaal aan jou.

ht

Ga met z’n tweeën in gesprek over normen en waarden. De een is hulpverlener, de ander cliënt. De hulpverlener laat zien dat hij een adviserende rol heeft voor de cliënt. En de cliënt komt in een loyaliteitsconflict door de verschillende opvattingen. Welke kant moet de cliënt kiezen?

• Film het gesprek.

• Het gesprek duurt minimaal tien minuten.

C

op

yr

ig

i.

Draai de rollen om aan de hand van de normen/waarden van je medestudent en doe de opdracht nogmaals.

Bekijk beide filmpjes en kies een van de twee filmpjes uit.

Nodig een ander tweetal uit om jullie filmpje te bekijken. Geef ze eerst het lijstje met de tegenovergestelde normen en waarden. Dit nemen zij als uitgangspunt.

Geef aan wie de cliënt is en wie de hulpverlener speelt.

Dit tweetal verplaatst zich in de rol van de ouders en kijkt dus naar de situatie als ouders van de cliënt.

Beantwoord de volgende vraag, voordat je het filmpje start.

Welke reactie verwacht je dat ouders geven na het zien van jullie gesprek? Wat zal het gesprek doen met het vertrouwen van de ouders in de begeleiding?

Beantwoord de volgende vragen, na het zien van het filmpje. j.

Wat is de reactie van 'ouders'?

29

Hulpverlener in de driehoek

k. Hoe vind jij het om je te verplaatsen in andermans overtuiging?

.

Welke (ethische) kwestie vond je het meest lastig?

fb .v

l.

tie

m. Wat betekent het voor jou, straks in de praktijk, als jij lijnrecht tegenover ouders/wettelijk vertegenwoordigers komt te staan?

Bekijk het Filmpje Kees ergert zich aan een bladblazer. a. Beschrijf een objectieve observatie over het filmpje.

ig

Filmpje Kees ergert zich aan een bladblazer <

Objectief

ht

Opdracht 5

Ed

u' Ac

n. Zijn er normen/waarden, ethische dilemma's waar anderen ĂŠcht niet aan kunnen tornen?

Kun je uitleggen waarom anderen hier niet aan mogen komen? Wat is de achtergrond van de grenzen die je aangeeft? Wat gebeurt er met je? Wat doe in zo'n situatie? Hoe geef jij je grenzen aan?

En wat doe je als iemand wel over je grenzen heen gaat?

C

op

yr

b. Beschrijf een subjectieve observatie over het filmpje.

30

c. Stel je voor dat de moeder van Kees zich enorm schaamt voor de actie van Kees. Met die opmerking komt moeder bij jou als hulpverlener.

Wat zou je doen? Wat zou je laten?

Houd daarbij de samenwerking in de driehoek voor ogen.

Knelpunten in de samenwerking

.

Knelpunten in de samenwerking

fb .v

Inleiding

Ed

Op naar de top!

u' Ac

tie

Samenwerken is prachtig, maar niet altijd gemakkelijk. Er gaat sneller iets mis, dan het weer is opgelost. Hoe ga je om met knelpunten?

Leerdoelen

Soorten en maten

ig

Opdracht 1

Je kunt (oorzaken van) knelpunten in de samenwerking binnen de driehoek noemen.

Je kunt uitleggen wat bedoeld wordt met loslaten, losmaken en loyaliteit.

Je kunt vanuit je professie met knelpunten binnen de samenwerking omgaan.

Je kunt benoemen hoe je knelpunten binnen de driehoek kunt voorkomen.

ht

• • • •

C

op

yr

De ene driehoek is de andere niet. De driehoek is een hulpmiddel om ieders plek visueel te maken. Hoe staan de partijen tegenover en naast elkaar? Is er sprake van een goede samenwerking of zijn de verhoudingen uit balans?

a.

Wat kun je vertellen over deze driehoek? Wat is hier ontstaan? Hoe liggen de verhoudingen tussen de betrokkenen?

31

Knelpunten in de samenwerking

fb .v

u' Ac

tie

Wat zegt deze driehoek over de positie van de ouder?

.

b.

c.

ig

ht

Ed

Wat valt je op bij deze driehoek? Hoe staan de betrokkenen ten opzichte van elkaar? En welke reactie kan dit geven binnen de drie posities?

Managen

yr

Opdracht 2

C

op

Theoriebron Samenwerken in de driehoek <

32

Het is de kunst om wederzijdse verwachtingen van cliĂŤnten, ouders/wettelijk vertegenwoordigers en hulpverleners op een open en eerlijke manier met elkaar te bespreken.

Lees Theoriebron Samenwerken in de driehoek en beantwoord de volgende vragen. a. Met welke verwachtingen moet je rekening houden in de samenwerking?

Knelpunten in de samenwerking

fb .v

.

b. Hoe ziet ‘Doe wat je belooft’ eruit in de praktijk? Wat is het gevolg als de praktijk het tegenovergestelde is?

u' Ac

tie

c. In de praktijk blijkt het toch lastig om beloftes waar te maken. Wat zou de reden ervan kunnen zijn? Noem er twee.

d. Hoe kun je voorkomen dat je beloftes niet waarmaakt of niet nakomt?

De verwachtingen kunnen hooggespannen zijn in de driehoek, vanuit alle posities. Ouders kunnen een bepaald ideaalplaatje hebben. Hulpverleners kunnen denken dat ze 'het wel even' zullen oplossen. En de cliënt kan denken dat nu alles vanzelf goed komt.

Verwachtingen, teleurstellingen en allerlei emoties liggen op de loer! Maak tweetallen en beantwoord de vragen.

ig

Theoriebron Communiceren in de driehoek <

Hoogspanning

ht

Opdracht 3

Ed

e. Beloven en doen, en een bonus, leiden tot een gezonde basis in de samenwerking. Welk effect heeft dit vervolgens?

C

op

yr

a. Wat doe je wel bij oplopende emoties van ouders/wettelijk vertegenwoordigers in de communicatie?

33

Knelpunten in de samenwerking

fb .v

c. Wat doe je als emoties te hoog oplopen tijdens gesprekken?

.

b. En wat kun je beter niet doen?

u' Ac

tie

d. Communicatieproblemen met cliënten leiden vaak tot probleemgedrag. Wat kun je doen om de communicatie met een cliënt te verbeteren? Noem minimaal zes zaken.

Dwarse pubers

ig

Opdracht 4

ht

Ed

e. Soms is het nodig om de communicatie met cliënten en/of ouders/wettelijk vertegenwoordigers aan te passen. Noem twee situaties waarin dit het geval kan zijn. En wat zou je kunnen doen om de communicatie te ondersteunen?

Lees de onderdelen driehoekskunde en motto’s en proces en resultaat uit de Theoriebron Driehoekskunde uitgelegd. Lees ook de Theoriebron Knelpunten in de driehoek. Pas bij het laatste motto komt de cliënt in beeld. En dan is het nog een eenzame onderneming ook, want de meest belangrijke relatie wordt op het spel gezet.

Vóór 'Puberen moet je zelf doen!' is van de andere motto's al werk gemaakt.

op

yr

Theoriebron Driehoekskunde uitgelegd <

C

Theoriebron Knelpunten in de driehoek <

34

a. Niet elke cliënt zal gaan puberen, maar wat gebeurt er met de relatie tussen ouders en kind, als het kind wél pubert? Waar staat de hulpverlener dan in de driehoek? Leg uit waarom.

Knelpunten in de samenwerking

fb .v

.

b. Hoe wordt doorgaans gereageerd op spanning? Noem drie verschillende manieren en noteer hoe de reactie tot uiting komt.

tie

c. Wat kun je als hulpverlener doen om spanning om te zetten naar ontspanning?

Maak viertallen. Lees de casus van Jolijn en de reactie van een ethicus hierop in de Theoriebron Knelpunten in de driehoek. Verdeel de volgende vier rollen: Jolijn, moeder, hulpverlener, ethicus.

Allereerst mag de hulpverlener zijn visie op de situatie geven. Beschrijf de situatie en geef aan wat het probleem is. Alle andere partijen zeggen niets.

ht

Theoriebron Knelpunten in de driehoek <

Vingers in de oren

Ed

Opdracht 5

u' Ac

d. Leg de begrippen: loslaten, losmaken en loyaliteit in je eigen woorden uit. Wat heeft loslaten, losmaken en loyaliteit met 'puberen moet je zelf doen' te maken?

ig

Dan geeft moeder haar visie op de situatie van haar dochter. Beschrijf de situatie en geef aan wat het probleem is. Alle andere partijen zeggen niets.

yr

Vervolgens geeft de ethicus zijn visie op de situatie. Beschrijf de situatie en geef aan wat het probleem is. Alle andere partijen zeggen niets.

C

op

Als laatste mag Jolijn even haar gedachten onder woorden brengen, ook al kan ze niet praten. Ze kan aangeven wat ze vindt van ieders reactie.

Ieder heeft zijn visie gegeven vanuit de eigen hoek. Nu is het nog de bedoeling om weer nader tot elkaar te komen.

De ethicus leidt het gesprek. De moeder en hulpverlener zoeken naar een goede oplossing.

En Jolijn mag laten merken dat ze het ermee eens is door te knikken. Als ze het ergens niet eens is, mag ze mopperen.

Hoe zijn jullie tot een goede en opbouwende samenwerking gekomen? Geef hiervan een korte samenvatting.

35

Terugspeeltheater

fb .v

Opdracht 6

.

Knelpunten in de samenwerking

Miscommunicatie komt vaak voor. Bedenk een voorbeeld uit je stage of je eigen leven waarin sprake was van miscommunicatie.

• Wat was de situatie?

• Waar ging het mis in de communicatie?

• Wat was het gevolg?

tie

Eén student vertelt kort over de situatie, de miscommunicatie, het gevolg en hoeveel personen erbij betrokken waren. De oorzaak en afloop wordt nog even niet gedeeld.

Vervolgens spelen enkele studenten de situatie na aan de hand van de gegeven informatie.

u' Ac

De medestudenten vormen het publiek en observeren tegelijkertijd op welke manier de gesprekstechnieken en de theorie van de driehoekskunde in praktijk worden gebracht.

Geef na elk theaterstuk feedback op wat je gezien hebt. Geef elke speler een tip en top.

Welke motto's van de driehoekskunde heb je gezien?

Opdracht 7

Spiegelgesprek

Ed

Om meer inzicht te krijgen in de manier waarop cliënten en hun naasten de hulpverlening ervaren, kun je gebruikmaken van een spiegelgesprek.

In een spiegelgesprek zijn cliënten en familieleden aan het woord en de hulpverleners zijn de luisteraars.

•

Maximaal tien cliënten en naasten zitten in een kring en delen hun ervaringen over het onderwerp.

Een interviewer leidt het gesprek.

De hulpverleners zitten in een tweede kring om de cliënten/naasten heen en mogen alleen luisteren.

ig

• •

ht

Doel: meer inzicht krijgen in een bepaald onderwerp en het geven/ontvangen van feedback.

Het onderwerp wordt van tevoren vastgelegd en moet goed zijn afgebakend.

C

op

yr

De hulpverleners krijgen op deze manier een spiegel voorgehouden die hen inzichten oplevert over de waarneming door cliënten en naasten en over mogelijke verbeterpunten.

• • • •

Bepaal met elkaar het thema waarover gesproken wordt.

Verdeel de rollen: vijf cliënten, vijf naasten, een interviewer en hulpverleners.

Vorm een binnenste kring met cliënten en familieleden.

Vorm een buitenste kring met hulpverleners.

Suggestie voor thema's: • Ik ben achttien en mag nu alles zelf beslissen!

• Ik wil meer eigen regie over mijn leven, namelijk …

• Ik zou graag veranderingen zien op het gebied van …

Een spiegelgesprek duurt dertig minuten. Na afloop mogen er vragen gesteld worden door de hulpverleners aan de cliënten/naasten en andersom. Een discussie moet worden vermeden.

36

Knelpunten in de samenwerking

C

op

yr

ig

ht

Ed

u' Ac

tie

fb .v

.

Opdracht: • Voer het spiegelgesprek (30 minuten).

• Geef ruimte om vragen te stellen na het spiegelgesprek.

• Evalueer het spiegelgesprek en beantwoord de volgende vragen met elkaar: – Hoe ervaart de cliënt de hulpverlening?

– Welke feedback kwam naar voren?

– Hoe zou je als hulpverlener omgaan met de gegeven feedback? Welke acties zouden eruit voort kunnen komen?

– Wat doe je als cliënten en naasten onrealistische verwachtingen hebben geuit? Je mag tijdens het spiegelgesprek niet reageren en na afloop geen discussie voeren. Hoe voorkom je een ja-maar-gesprek?

37

Theoriebron Driehoekskunde uitgelegd

.

Theoriebron Driehoekskunde uitgelegd

fb .v

Inleiding

Ed

Driehoekskunde.

u' Ac

tie

Driehoekskunde gebruikt het figuur van een gelijkzijdige driehoek om de samenwerking tussen cliënt, ouders/wettelijk vertegenwoordigers en hulpverleners te illustreren.

De toppositie wordt ingenomen door de cliënt. De ouders of wettelijk vertegenwoordigers staan in de linkerhoek en de professionals in de rechterhoek. Elke hoek is met de andere hoeken verbonden. In een ideale situatie is elke zijde van de driehoek even lang en is de driehoek in balans. Maar de praktijk is nog weleens weerbarstig …

Driehoekskunde in het kort

ig

ht

Een driehoek met een stabiele basis en een top. De driehoek heeft idealiter drie gelijke zijden: elke hoek heeft een gelijkwaardige inbreng in de samenwerking. Ouders/wettelijk vertegenwoordigers en hulpverleners vormen de basis van de driehoek. En de top, de cliënt, wordt ondersteund door die basis.

Bij een stabiele basis kan de top zich ontwikkelen.

Bij spanning, knelpunten of ruzie in de basis, komt de top in de problemen.

C

op

yr

• •

Als het gaat over samenwerken in de driehoek, gaat het over allerlei emoties en gevoelens, zoals liefde, acceptatie, respect, teleurstellingen, kwetsbaarheid, loslaten en vertrouwen.

Belangrijk is dat er (eerst) geïnvesteerd wordt in een solide basis, omdat de top pas kan groeien en bloeien als de basis van de driehoek stevig staat.

Vóór de driehoek Loslaten en onthechten, dat was de gedachte bij het uit huis plaatsen van een kind met een verstandelijke beperking in de jaren 70. De eerste zes weken geen enkel contact en daarna een bezoekregeling.

38

Theoriebron Driehoekskunde uitgelegd

.

Door voortschrijdend inzicht kwam er aanbodgerichte hulp. De hulpverleners bepaalden wat goed was voor een cliënt. Dat werd gezien als passende zorg. Maar weer later werd dit bestempeld als betutteling en werd de vraag van de cliënt het uitgangspunt. Het accent werd verlegd van beperkingen naar mogelijkheden en ook de benamingen gingen van zwakbegaafd naar anders begaafd, naar verstandelijk beperkt. Maar het draaide allemaal om de cliënt.

fb .v

In de driehoek staat de samenwerking tussen cliënt, ouders/wettelijk vertegenwoordigers en hulpverleners centraal. Dus niet alléén de cliënt, of alleen de familie, of alleen de hulpverlener. Het doel is een zo goed mogelijke kwaliteit van bestaan te bieden aan de cliënt.

tie

Verschillende posities in de driehoek

Met de cliënt in toppositie, ouders/wettelijk vertegenwoordigers links in de basis en de hulpverleners rechts in de basis wordt de driehoek gevormd: Ouders/wettelijk vertegenwoordigers zijn hun leven lang in ‘dienst’ en zijn heel belangrijk in het leven van de cliënt.

•

Hulpverleners zijn voorbijgangers in het leven van de cliënt en diens ouders. Er wordt vaak veel geïnvesteerd in de diagnostiek, maar weinig in het begrijpen en ondersteunen van ouders/wettelijk vertegenwoordigers. Maar achter elke cliënt zit een vader en moeder, daarom is investeren in hen nodig.

•

De cliënt staat in de top van de driehoek. Hij mag zijn eigen leven leiden en eigen keuzes maken. Het gaat over zijn leven met belangrijke mensen om hem heen, die er voor hem zijn.

Ed

u' Ac

•

ht

Driehoekskunde in kernwoorden

ig

Drie kernwoorden en uitgangspunten van driehoekskunde zijn: • cliënt en autonomie • ouders en loyaliteit • hulpverlener en professionaliteit.

C

op

yr

Autonomie betekent regie hebben over het eigen leven. Je hebt beslissingsvrijheid en zelfbeschikkingsrecht. De mogelijkheid om een eigen, vrije keuze te maken, veronderstelt een grote mate van rationaliteit en bewustzijn. Bij cliënten met een beperking is dat zeker niet vanzelfsprekend. Autonomie van de cliënt kan alleen groeien op basis van een goede samenwerking tussen ouders/wettelijk vertegenwoordigers en hulpverleners.

Loyaliteit kun je ook omschrijven als: er voor elkaar zijn, trouw zijn en bij elkaar horen. De band tussen ouders en kind is heel sterk, vooral als het een zorgenkind betreft. De loyaliteit tussen ouders en kind heeft betrekking op wat er onder gevoelens ligt, namelijk het 'bestaansniveau'. Het gaat over kwetsbaarheid en verantwoordelijkheid.

Professionaliteit is samenwerking vanuit de eigen positie, de professionele ondersteuning.

Dat betekent samenwerken door als hulpverlener naast en soms tegenover ouders/wettelijk vertegenwoordigers en cliënt te staan.

In de samenwerking binnen de driehoek gaat het om ruimte geven en ruimte nemen: ieder vanuit zijn eigen plek.

39

Theoriebron Driehoekskunde uitgelegd

Driehoekskunde in motto's

fb .v

.

Hoe ziet de samenwerking er in de praktijk uit? Wat kunnen hulpverleners en ouders doen om goed met elkaar samen te werken?

Hulpverleners doen er goed aan om er voor de cliënt te zijn, maar ook nadrukkelijk aandacht aan ouders te geven. En ouders doen er goed aan om er voor hun kind te zijn, maar ook nadrukkelijk aandacht te hebben voor de hulpverleners.

Het basismotto: Doe wat je belooft, liefst iets meer, liefst iets eerder!

Er wordt veel beloofd. Het wordt helaas niet altijd waargemaakt, met als gevolg dat mensen hun vertrouwen verliezen. Daarom: beloof minder, doe meer.

tie

Naast dit basismotto en zijn er specifieke motto's voor de hulpverlener, ouders en de cliënt.

Ed

u' Ac

1. Zorg goed voor de cliënt, zorg iets beter voor diens moeder - hulpverlener Verbind je niet alleen met de cliënt, maar ook met de ouders. Het gaat om aandacht en oog hebben voor wat iets voor ouders betekent.

2. Voel, denk en spreek positief over de hulpverlener van je kind - ouder Ouders kunnen hun kind niet aan hulpverleners toevertrouwen, zolang ze negatieve gevoelens hebben over hen.

3. Jij bent de juf! - hulpverlener Neem je positie bescheiden, maar met overtuiging in.

4. Blijf in je hoek – ouder Het kan voor ouders lastig zijn om zich niet als een ‘professional’ te gedragen.

5. Puberen moet je zelf doen! - cliënt Voer de regie over (een stukje van) je eigen leven. Dit is het laatste motto: van de andere motto’s is dan al werk gemaakt. Dit motto is niet voor elke cliënt weggelegd. Soms is het door de ernst van de beperking onmogelijk om die regie te voeren.

ht

Proces en resultaat

ig

De motto's klinken eenvoudig en simpel. Maar ze navolgen in de praktijk kan moeilijk zijn.

Hoe vaak beloven we niet iets zonder eerst goed na te denken? Of hoe ga je om met ‘lastige’ ouders? Lastige ouders bestaan namelijk echt. Het is overigens beter om in eerste instantie van gealarmeerde ouders te spreken. Het gaat vaak om ouders die zien dat het niet goed gaat met hun kind en zij menen de oorzaak ervan in het handelen van begeleiders te zien.

C

op

yr

Het is belangrijk om de motto's toe te passen in de kleine alledaagse dingen. Het gaat niet zozeer om tijd of geld, maar om aandacht en oog hebben voor wat iets voor ouders betekent.

Samenwerken in de driehoek is niet bij voorbaat een succesverhaal. Het is soms nodig om door angst en onzekerheid heen te gaan om positieve ervaringen op te doen. Dit geldt voor alle betrokkenen. Iedereen in de driehoek moet zichzelf serieus nemen en verdient respect van de ander.

Puberen is alleen weggelegd voor de top. Het is een eenzame onderneming, waarbij de onderlinge relaties op scherp worden gezet. Cliënten zullen grenzen opzoeken en grenzen overgaan. Maar de regie over het eigen leven voeren, geeft de individualiteit en autonomie van de cliënt een enorme impuls.

Het belang van communicatie in de driehoek is zeer groot. En misschien wel de belangrijkste voorwaarde is vertrouwen. Met als resultaat: het kunnen voeren van een trialoog, een driegesprek.

40

Theoriebron Samenwerken in de driehoek

.

Theoriebron Samenwerken in de driehoek

fb .v

Inleiding

tie

Goede samenwerking is heel belangrijk en een voorwaarde voor goede zorg. Als de samenwerking niet lekker loopt, dan moet er iets veranderen. Alleen wat is dat 'iets' dan?

Er kunnen namelijk allerlei oorzaken zijn.

Onthoud: De meeste ouders zijn niet lastig, ze zijn gealarmeerd! Vaak heeft hun zorg, in de beleving van ouders, te maken met het gedrag van hulpverleners.

u' Ac

Samenwerken

Ed

Hoe werk je goed en opbouwend samen met verschillende mensen en bijkomende emoties?

Hoe ga je om met ouders die weinig vertrouwen hebben in de zorg, wanneer beloftes niet werden nagekomen door hulpverleners. Of ouders die zien dat het met hun kind niet zo gaat als zij graag hadden gewild? Ouders kijken toe van een afstand en voelen zich enigszins machteloos. Het resultaat is dan gealarmeerde ouders die hun zorgen uiten. Goed en opbouwend samenwerken in de driehoek? Het kan!

Tips voor goed en opbouwend samenwerken

•

ig

•

De ene ouder is de andere niet. Er zijn ouders met een universitaire opleiding en ouders die de middelbare school niet hebben afgemaakt. Dit vraagt inzicht in wat ouders begrijpen en hoe je hier het beste op af kunt stemmen. Zowel op het gebied van communicatie als in de sociale omgang.

Maak bespreekbaar met de cliënt en ouders hoe je de samenwerking wilt vormgeven en spreek wederzijdse verwachtingen uit. De cliënt (en familie) is zelf eigenaar van zijn vraag.

Creëer een prettig woonklimaat voor de cliënt. Zorg voor een schone, sfeervolle en gezellige woning. Laat de cliënt (en ouders) zelf de slaapkamer, studio of appartement inrichten, zodat het ook écht zijn of haar thuis is.

Heb regelmatig gesprekken met de cliënt en zijn familie. Neem naast de geplande gesprekken tussendoor telefonisch contact op met de familie. Sta open voor feedback en laat betrokkenen meedenken in de zorg.

Zorg dat de cliënt en zijn familie weten wat er kan en wat er mag binnen de organisatie en woning. Elke organisatie heeft een gedragscode en huisregels. Bespreek deze met de cliënt en familie. Bespreek ook eventuele consequenties bij overtreding ervan.

Gebruik digitale communicatie voor bijvoorbeeld het versturen van een foto via e-mail.

Hierover kun je meer lezen in de Theoriebron Digitale communicatie.

ht

•

yr

•

C

op

•

•

Doe wat je belooft Doe wat je belooft, liefst iets meer, liefst iets eerder! Het klinkt simpel, het lijkt simpel, maar niet doen wat je belooft is de oorzaak van de meeste verstoringen binnen de driehoek.

41

Theoriebron Samenwerken in de driehoek

Ouders vertrouwen hun zorgenkind toe aan een professionele hulpverlener, een vreemde.

Als hierbij ‘meestal minder’ en ‘meestal later’ de praktijk is, dan wordt het moeilijk voor ouders om open te staan voor andere ervaringen. Elke belofte die niet wordt nagekomen, schaadt het vertrouwen. Vertrouwen is sneller afgebroken dan dat het wordt opgebouwd.

fb .v

.

Bijvoorbeeld, een vader van een cliënt vertelt het team over een fijne ervaring met een hulpverlener. 'Zij zei dat ze op mijn vraag binnen drie dagen terug zou komen, maar binnen anderhalve dag had ze al een reactie gegeven.' Zo eenvoudig kan het zijn!

Belofte maakt schuld

u' Ac

tie

Zorgen voor een ander doe je met een groot 'zorghart'. Toch hebben hulpverleners in de praktijk vaak moeite om te doen wat ze beloofd hebben: • Woorden zijn snel gezegd. Er wordt makkelijk meer beloofd dan iemand waar kan maken.

Helemaal als een ouder of cliënt emotioneel is.

• Bij evaluaties en planbesprekingen blijkt dat vaak niet alle doelen zijn gehaald en niet alle afspraken zijn nagekomen.

Als beloftes niet worden nagekomen, zullen ouders teleurgesteld zijn, sceptisch worden bij een volgende belofte en zich steeds kritischer opstellen.

Ed

Eind jaren 80 is onderzoek gedaan naar het zich houden aan afspraken door hulpverleners (Van Andel, hoogleraar Ziekenhuismanagement). Hulpverleners meenden dat ze alle afspraken min of meer nakwamen, maar het bleek dat men gemiddeld 40 procent vergat. De afspraken werden in teamvergaderingen vaak bestempeld als niet-werkbaar, terwijl ze waren vergeten en nooit uitgevoerd.

De cliënt niet centraal

C

op

yr

ig

ht

Samenwerken in de driehoek vraagt van hulpverleners een andere manier van werken en anders kijken naar cliënten en hun familie. De nadruk ligt niet op het overnemen van zorg, maar op het begeleiden van het proces en het bereiken van de doelen.

Niet de cliënt staat centraal. Niet alles draait om de cliënt. Het gaat wél om de kwaliteit van leven van de cliënt, waarbij de ouders en anderen worden betrokken.

Cliënten hebben dus niet méér prioriteit dan ouders.

Beloof minder! Maar als je iets belooft, doe het in samenspraak in de driehoek en kom je belofte na. Het liefst iets eerder dan beloofd.

Dus: Beloven en doen, plus een bonus, leidt tot een gezonde basis in de samenwerking.

En elke hulpverlener die dit doet, verwerft recht van spreken om van ouders verandering te vragen. Daarmee wordt het werkelijk samenwerken.

COUP Om samenwerken met familie te verbeteren, kun je de COUP inzetten:

42

•

contact leggen Begroet familieleden en toon belangstelling, zodat ze zich welkom voelen.

•

ondersteunen Contact onderhouden met de cliënt kan lastig zijn voor familieleden. Schuldgevoel kan

Theoriebron Samenwerken in de driehoek

hierbij een rol spelen. Door een luisterend oor te bieden en ze te adviseren bij vragen kun je ze hierbij ondersteunen. uitnodigen Betrokkenheid van naasten is zeer gewenst. Laat dat weten aan de familie en betrokkenen.

Nodig hen ook uit voor activiteiten die de organisatie verzorgt.

•

participeren Welke bijdrage kan familie leveren? Wat kunnen en willen ze doen? Betrek ze bij de dagelijkse zorg en de extra activiteiten. Maak er afspraken over. Het is belangrijk dat familie zelf actief en betrokken is bij hun naaste. Ze blijven daarmee (mede)verantwoordelijk voor de kwaliteit van leven van de cliënt.

tie

Wederzijdse verwachtingen

fb .v

.

•

u' Ac

Opvattingen, meningen en standpunten … Zorgorganisaties hebben een visie op familieparticipatie en hoe ze het sociale netwerk van cliënten kunnen inzetten in de zorg voor de cliënt. Maar ook familieleden hebben een opvatting over de rol die organisaties hebben. Bijvoorbeeld de organisatie heeft geen financiële middelen voor begeleiding bij de paardrijles van een cliënt, maar de ouders willen graag dat hun kind paardrijdt. Kunnen de ouders dan zelf mee naar de paardrijles van hun kind?

ht

Ed

Het is de kunst om de veranderende opvattingen op een open en eerlijke manier met elkaar te bespreken. Het gaat om het managen van wederzijdse verwachtingen, zonder dat één partij de boventoon voert.

• Voor de cliënt is het uitgangspunt het onderhouden van allerlei informele relaties die voor hem van belang zijn.

• Voor de zorgorganisatie is het van belang om de betekenisvolle relaties te erkennen, te respecteren en om daar ruimte voor te bieden.

• Voor de hulpverleners is het belangrijk om alle betrokkenen te waarderen, te begrijpen, te ondersteunen en te stimuleren.

• Voor de ouders/wettelijk vertegenwoordigers is het belangrijk om open te staan voor hulp van buitenaf.

ig

Inspelen op familie

C

op

yr

De familie kan verschillende rollen hebben in de samenwerking. Dit is zichtbaar in het SOFA-model (Vilans). De letters SOFA staan voor de acties: samenwerken, ondersteunen, faciliteren en afstemmen. Elke actie is gekoppeld aan een rol van de familie; elke rol vraagt om aansluiting van de hulpverlener.

Rol van familieleden

Aansluiten als hulpverlener

Partner in zorg (zaakwaarnemer, verzorger en tolk)

Samenwerken

Hulpvrager ('schaduwcliënt')

Ondersteunen

Persoonlijke relatie (persoonlijk/emotioneel betrokkene)

Faciliteiten

Expert (ervaringsdeskundige)

Afstemmen

43

Theoriebron Samenwerken in de driehoek

Hoe kun je praktisch inspelen op de verschillende posities van familieleden/betrokkenen?

Ondersteunen (hulpvrager)

Waardeer en ondersteun de familie bij vragen.

Breng het netwerk van de cliënt in kaart.

Heb oog voor de belastbaarheid van de betrokkene(n).

Ondersteun de familie bij veranderingen.

Schakel het netwerk in.

u' Ac

• • • • •

fb .v

Informeer familie over de organisatie en de hulpverlening.

Bespreek met hen hoe elkaar aan te vullen in de hulpverlening.

Maak afspraken met familie over wie wat doet.

Houd elkaar op de hoogte van de (dagelijkse) gang van zaken.

Wissel tips en vaardigheden uit.

Evalueer de geboden hulpverlening en samenwerking met familie.

tie

• • • • • •

.

Samenwerken (partner in zorg)

Faciliteren (persoonlijke relatie) • •

Bied ruimte aan voortzetting van persoonlijke relaties van de cliënt met familie en andere betrokkenen.

Respecteer de privacy en gewoontes van de cliënt en familie.

Bied de cliënt mogelijkheden om zo veel mogelijk eigen regie over het leven te kunnen voeren.

Ed

•

Informeer bij familie naar wensen en behoeften van de cliënt.

Spreek wederzijdse verwachtingen uit.

Bespreek veranderingen in wensen en behoeften van de cliënt.

Wissel nieuwe ervaringen, kennis en inzichten uit.

C

op

yr

ig

• • • •

ht

Afstemmen (expert)

44

fb .v

Theoriebron Communiceren in de driehoek

.

Theoriebron Communiceren in de driehoek

Inleiding

In gesprek

u' Ac

tie

Voor jou als professional is familie een belangrijke schakel in de zorg voor de cliënt. Als de cliënt zelf zijn wensen en behoeften niet goed kan vertellen, kan familie een belangrijke bron van informatie zijn. Als hulpverlener bied je familie ruimte en betrek je hen bij de zorg door hen te waarderen, begrijpen, ondersteunen en te stimuleren. Communicatie is hierbij een sleutelwoord.

De basis van goede samenwerking is communicatie.

Goede communicatie verloopt makkelijker als je elkaar kent.

Elkaar leren kennen lukt het beste met persoonlijke communicatie.

ig

ht

Ed

Bij persoonlijke communicatie gaat het om face-to-face communicatie. Het is de beste manier om belangrijke informatie te delen, moeilijke gesprekken te voeren of dringende vragen te bespreken. Als je niet op korte termijn een gesprek met familie kunt plannen, dan kun je ervoor kiezen om telefonisch contact te leggen. Het voordeel van telefonisch contact is de directe communicatie op afstand.

Voor het onderhouden van contact en voor minder dringende vragen, biedt digitale communicatie veel mogelijkheden, zoals het meelezen van de rapportage via het elektronisch zorgdossier. Zo houd je ouders/wettelijk vertegenwoordigers op de hoogte van de dagelijkse gang van zaken.

Optimale communicatie

C

op

yr

Enkele aandachtspunten voor optimale communicatie met ouders/wettelijk vertegenwoordigers: • Bereid gesprekken voor en houd de punten die je wilt behandelen bij de hand. Maak daarvoor bijvoorbeeld een agenda met te bespreken punten en vraag om bespreekpunten aan alle betrokkenen.

• Bespreek wederzijdse verwachtingen. Wat mogen betrokkenen van jou als hulpverlener verwachten en vice versa?

• Let op non-verbale communicatie en reageer indien nodig. Is bijvoorbeeld alles duidelijk en komt iedereen aan het woord?

• Gebruik gespreksvaardigheden en hanteer gesprekstechnieken.

• Vermijd vaktaal.

• Adviseren hoort bij je taak, maar stel jouw oplossing niet als enige mogelijkheid voor.

• Maak concrete afspraken, ook over het vervolg.

45

Theoriebron Communiceren in de driehoek

Gespreksvaardigheden

u' Ac

tie

fb .v

.

Er is geen vast concept voor het voeren van gesprekken met ouders/wettelijk vertegenwoordigers. Toch zijn er wel vaardigheden die een basis vormen voor een goede communicatie. In elk gesprek doen de zes A's het goed: • Aandacht voor je gesprekspartner Luister actief met een open en geïnteresseerde houding. Erken gevoelens. Check of je het goed begrijpt. Vat tussentijds samen. Vraag hier vervolgens op door.

• Aandacht voor je eigen signalen Richt je op wat nu belangrijk is en luister naar je eigen intuïtie.

• Afstemmen Blijf jezelf, vermijd confrontaties en duidelijke verschillen. Stem je taalgebruik en intonatie af op je gesprekspartners.

• Aanvullen Geef reactie op basis van je deskundigheid, persoonlijkheid en kwaliteiten. Misschien ben je heel goed in het gebruik van metaforen om informatie te verduidelijken? Gebruik je kwaliteit.

• Assertiviteit Gebruik de ik-boodschap en kom op voor je eigen standpunten (zonder te confronteren).

• Alternatieven Inventariseer alternatieven om tot een oplossing te komen, voorkom patstellingen. Denk mee met de ander en stel je open voor kritiek.

Website Diversiteit in Actie <

Ed

Verschillende gespreksstructuren Je kunt verschillende gesprekken voeren met ouders/wettelijk vertegenwoordigers. Als bijvoorbeeld een cliënt noodgedwongen moet verhuizen, kan dat hard aankomen bij ouders/wettelijk vertegenwoordigers. Zo'n slechtnieuwsgesprek doorloopt globaal verschillende fasen, evenals een klachtengesprek bij klachten, een helpend gesprek bij vragen en problemen en een adviesgesprek bij vragen.

ht

Verschillende gesprekken verlopen globaal aan de hand van een eigen structuur: Klachtengesprek

Helpend gesprek

Adviesgesprek

De klap uitdelen

Stoom afblazen

Wat is de vraag, het probleem?

Wat is de vraag?

De klap opvangen

Klacht helder krijgen

Zoeken naar nieuw perspectief en doelen stellen

Verschillende opties op een rij zetten met de gevolgen van de opties

Mogelijke oplossingen bespreken

Uitzetten en uitvoeren van de stappen

Advies geven op basis van gelijkwaardigheid, vanuit je eigen expertise

C

op

yr

ig

Slechtnieuwsgesprek

Advies en perspectief bieden

Afronding en vervolg Meer informatie is te vinden op de website van Diversiteit in Actie.

46

Theoriebron Communiceren in de driehoek

Goede vragen, slechte vragen

fb .v

Do's: • informatieve vragen - Vertel me eens iets meer over …?

• meningsvragen - Hoe bekijkt u het probleem?

• gevoelsvragen - Welk gevoel roept het bij jullie op?

.

Ze zeggen dat domme vragen niet bestaan, alleen domme antwoorden. Er bestaan echter wel slechte vragen, wat voor een hoop trammelant kan zorgen in het contact met ouders/wettelijk vertegenwoordigers. Onthoud vooral de volgende do's en don'ts:

tie

Don'ts: • ja/nee-vragen (gevolg is een ja/nee of kort antwoord) - Wilt u dat wij het zo doen?

• waarom-vragen (wordt als bedreigend ervaren, je roept iemand ter verantwoording) Waarom denkt u dat …?

• suggestieve vragen (je dringt een mening op) - Vindt u ook dat …?

u' Ac

Oplopende emoties en boosheid

Het kan gebeuren dat emoties de boventoon voeren in de communicatie. Hoe ga je daar mee om?

Ed

Vooral doen: • Laat ouders stoom afblazen, uitrazen.

• Benoem de emoties: ‘Ik zie/hoor …’

• Geef je grenzen aan: 'Ik vind het niet prettig hoe u nu tegen mij praat ...'

• Vraag naar voorbeelden, als er geen concrete aanleiding is voor de emoties.

• Vraag naar de gewenste situatie: 'Wat zou u willen …?'

• Zoek een gezamenlijk doel: 'We willen beiden dat …'

ig

ht

Vooral niet doen: • Iemand onderbreken, maar luister actief door je gesprekspartner aan te kijken, te hummen, te knikken en dergelijke.

• Steun zoeken: 'Het hele team vindt …'

• Een schuldige zoeken of aanwijzen en verwijten maken: ‘Ja, maar jij/jullie …!’

C

op

yr

Als de emoties te hoog opgelopen zijn, dan is het niet het juiste moment om het gesprek te voeren. Stop het gesprek en maak een nieuwe afspraak.

Taalbarrière Communicatie met anderstalige familieleden vraagt om aangepaste communicatie. Je kunt je taal aanpassen, vereenvoudigen, en verschillende ondersteuningsmogelijkheden gebruiken.

Ondersteuningsmogelijkheden: • Visualiseer de kerninhoud aan de hand van pictogrammen, foto's of tekeningen. Het moet duidelijk zijn waar de afbeelding bij hoort. Een reeks afbeeldingen vormt niet voor

47

Theoriebron Communiceren in de driehoek

•

fb .v

.

•

iedereen hetzelfde verhaal. Arabische mensen lezen van rechts naar links, zij zullen een reeks afbeeldingen ook van rechts naar links kunnen lezen.

Gebruik kleuren in schriftelijke communicatie: arceer bijvoorbeeld geel als er een actie gevraagd wordt, groen bij een gewone mededeling, blauw bij een vraag en rood als iets uiterst belangrijk is.

Maak gebruik van gecertificeerde vertalers. (Liever geen familieleden die tweetalig zijn.

Het is dan de vraag hoe en wat zij vertalen.)

tie

Verschillende culturen kennen verschillende ongeschreven regels, zoals welke afstand je houdt in gesprekken. Zo houden Amerikanen en Europeanen over het algemeen een grotere afstand dan Japanners en Arabieren.

Als je als hulpverlener te maken krijgt met mensen uit een andere cultuur, verdiep je dan in de gebruiken en omgangsvormen van die cultuur. Ga respectvol om met de verschillen, zonder per se voorbij te gaan aan de Nederlandse cultuur. Je hoeft bijvoorbeeld niet heel dicht bij een Arabische vader te gaan staan, omdat het in zijn cultuur gebruikelijk is.

u' Ac

Communicatieproblemen met cliënten

Ed

Ook met cliënten kunnen er problemen zijn en/of ontstaan in de communicatie door beperkingen als doofheid, verstandelijke beperking of autisme.

• Cliënten kunnen het bijvoorbeeld lastig vinden om: • zich te richten op jou • te praten tegen je • oogcontact te maken • je te begrijpen.

Communicatieproblemen leiden vaak tot probleemgedrag bij cliënten. Als een cliënt zich niet begrepen voelt, kan dit leiden tot frustraties. Hoe kan iemand die niets kan zeggen of kan aanwijzen, die zich terugtrekt of juist voortdurend om aandacht schreeuwt, duidelijk maken wat er aan de hand is?

ht

Wat je kunt doen

C

op

yr

ig

Wat je kunt doen als hulpverlener bij communicatieproblemen met cliënten: • Structureer de omgeving. Geef de cliënt bijvoorbeeld een eigen plek aan tafel tijdens het eten en het koffiemoment.

• Volg de communicatie van de cliënt. Observeer goed en zoek naar overeenkomsten in het gedrag. Doet het probleemgedrag zich vaak op een vast moment voor? In welke situaties komt het voor? Probeer de oorzaak te achterhalen.

• Zorg dat jullie aandacht gericht is op hetzelfde. Laat je niet afleiden door andere dingen, andere cliënten of een telefoon.

• Schep kansen voor interactie en pas het tempo aan. Neem de tijd, zodat de cliënt kan reageren.

• Verwacht communicatie die past bij het niveau van de cliënt. Iemand die heel spastisch is en niet kan praten, kan misschien wel met zijn ogen ergens gericht naar kijken en daarmee iets willen vertellen.

• Kies communicatievormen die de cliënt zelf kan gebruiken. Een cliënt kan misschien niet praten, maar wel verwijzers en/of gebaren toepassen.

• Gebruik taal op het niveau van de cliënt. Hele volzinnen worden vaak niet begrepen. Een enkel woord misschien wel, al kan dat soms heel dwingend klinken. Let dan op je intonatie.

• Stimuleer en beloon de pogingen van de cliënt. Wees enthousiast. Benoem dat je de cliënt wilt begrijpen.

48

Theoriebron Hulpverlener in de driehoek

.

Theoriebron Hulpverlener in de driehoek

fb .v

Inleiding

Basis

Ed

Beweging in de driehoek.

u' Ac

tie

Cliënt, familie, jij. Allemaal in een eigen hoek in de driehoek. Jij zit daar rechts onderin het hoekje! Als jij aan jouw hoek van de driehoek trekt of duwt, dan verandert de hele driehoek.

De afstand van de ene hoek naar de andere verandert …

Verandering brengt balans in de driehoek of brengt de driehoek juist uit balans. Jij hebt een plek in die driehoek, dus ook invloed op de vorm van de driehoek.

yr

ig

ht

Een gelijkzijdige driehoek met een stabiele basis ontstaat alleen door hard werken. En hard blijven werken. Jij als hulpverlener hebt daarin jouw verantwoordelijkheid: • Je hebt een professionele houding in de driehoek.

• Je kunt reflecteren op eigen handelen.

• Je hebt een heldere visie, je weet wat je doet en waarom je dat doet.

• Je zorgt voor goede communicatie en voor duidelijke onderlinge afstemming.

• Je werkt aan het vertrouwen, zowel tussen ouders/wettelijk vertegenwoordigers en in teamverband. Je doet wat je belooft!

C

op

Loyaliteit Ouders zijn voor het leven verbonden aan hun kind. De loyaliteit tussen ouder en kind is groot. Zelfs bij een ernstig ontwrichte geschiedenis kan deze loyaliteit blijven bestaan.

Ouders/familieleden zijn namelijk constante factoren.

Jij als toekomstig professional moet deze loyaliteit tussen ouder en kind onderkennen en respecteren, zonder oordeel. Als je oordeelt, kies je partij. Dat lijkt soms de verbinding met de gekozen partij te verstevigen, maar op langere termijn is de loyaliteit tussen cliënt en ouder het sterkst. De hulpverlener zal zowel de verbinding met de cliënt als met de ouder verliezen.

49

Theoriebron Hulpverlener in de driehoek

Empathie Horen met je oren, voelen in je hart en handelen vanuit je hoofd.

fb .v

.

Empathie betekent: je kunnen inleven in de situatie en gevoelens van anderen, zonder oordeel. Met empathisch vermogen begrijp je de emoties van iemand en de zaken waarmee hij moeite heeft. Maar je laat die wel bij de ander.

Wanneer een (waarde)oordeel toegelaten wordt of wanneer de hulpverlener vanuit de emotie reageert én verbinding maakt, wordt afbreuk gedaan aan de basis van respect en vertrouwen.

Een (waarde)oordeel heeft namelijk als gevolg dat de hulpverlener een keuze maakt. Wie is er meer belangrijk in de driehoek? Ouders/wettelijk vertegenwoordigers of cliënt?

Het kan de driehoek uit balans brengen.

u' Ac

tie

Let wel: De loyaliteit tussen ouders en kind is enorm groot. Altijd groter dan die van de hulpverlener en cliënt of hulpverlener en wettelijk vertegenwoordiger. Dat is gezond en normaal. Dus ook niet iets om als hulpverlener in te wroeten of te zeggen dat ze verplicht 'los moeten laten'.

Normen en waarden in het leven Werken als professional in de driehoek betekent: werken zonder oordelen.

Ed

Oordelen en meningen komen voort uit je eigen normen en waarden.

C

op

yr

ig

ht

Het woordenboek omschrijft ze als volgt: • norm Maatstaf, regel, richtsnoer. Opvatting over hoe je je wel of niet moet gedragen in concrete omstandigheden.

• waarde Ideaal en motief die in een samenleving of groep als nastrevenswaardig worden beschouwd. Opvatting over wat wenselijk is.

Normen en waarden zijn de maatstaven, de manier van kijken naar belangrijke levenszaken.

Bijvoorbeeld: • religie • achtergrond • rol van man/vrouw • omgangsvormen.

Normen en waarden worden overgedragen via de opvoeding, worden beïnvloed door de omgeving en worden gevormd door opgedane levenservaring. Ze zijn sterk verankerd in ieders leven, bewust en onbewust.

Wanneer je oordeelt over het handelen of keuzes van een ander, kunnen jouw eigen normen en waarden hierin meespelen.

Veroordeel je de ander, dan stel je je eigen normen en waarden boven die van de ander.

Normen en waarden in de begeleiding Ken jij je eigen normen en waarden? In je toekomstige functie als hulpverlener zijn ze ondergeschikt en kunnen ze zelfs belemmerend werken.

Een professional maakt onderscheid tussen wat hij als persoon vindt en wat hij als hulpverlener vindt.

50

Theoriebron Hulpverlener in de driehoek

C

op

yr

ig

ht

Ed

u' Ac

tie

fb .v

.

Bijvoorbeeld: Het proces van loslaten is voor elke ouder moeilijk, zeker voor een ouder van een (jongvolwassen) kind met een beperking. Zij zien aan de ene kant hun kind ouder worden, maar aan de andere kant blijft het een persoon, die functioneert op het ontwikkelingsniveau van een kind.

Nu vindt een hulpverlener de ouders betuttelend en heeft tegen ze gezegd dat ze hun kind moeten loslaten. Het moet zelf de wereld gaan ontdekken.

De waarde van de hulpverlener 'loslaten hoort bij volwassen worden' is op deze ouders geplakt. Ouders voelen zich onbegrepen en onveilig. De cliĂŤnt ervaart wrijving tussen ouders en begeleiding en komt in een loyaliteitsconflict. De basis van de driehoek is verstoord.

51

Theoriebron Hulpverlener 3.0

.

Theoriebron Hulpverlener 3.0

fb .v

Inleiding

Ed

u' Ac

tie

Werken in de driehoek vraagt indien mogelijk verantwoordelijkheid van de cliënt. Het vraagt betrokkenheid van de familie. Het vraagt flexibiliteit van de professional. En nog veel meer dan dat. Maar hoe blijf je overeind als hulpverlener, hoe ben je voorbereid op de veranderingen in de zorg en hoe zie je de toekomst?

Oftewel, wat kenmerkt een professionele hulpverlener?

Op de hoogte blijven van de ontwikkelingen en zoeken naar antwoorden op vragen.

ht

Blijf je ontwikkelen

ig

Doe wat je leuk vindt en doe waar je goed in bent. Wees betrokken bij je werk door ideeën in te brengen en blijf kritisch. Benoem de dingen die beter kunnen. Jij bent de professional!

Volg trainingen en lees vakliteratuur.

C

op

yr

Ondersteun meer en zorg minder

52

Zie de persoon 'achter de cliënt' en kijk daarna pas naar zijn dossier en diagnose. Ga vooral uit van mogelijkheden en werk meer relatiegericht dan taakgericht. Werk allereerst aan een goede (professionele) relatie in de driehoek. Vanuit de goede relatie kun je verder werken aan taken en doelen. Laat dat wat de cliënt zelf kan, hem vooral zelf doen. Realiseer je dat jij als hulpverlener de cliënt tekort doet als je onnodig zaken overneemt.

Theoriebron Hulpverlener 3.0

Ga op zoek naar oplossingen

fb .v

.

Zoek naar oplossingen en verbeteringen. De geschiedenis heeft uitgewezen dat het altijd beter of anders kan. Maak problemen bespreekbaar. En als het werken even niet zo lekker loopt, praat erover. (Dat is iets anders dan roddelen, hè?!) Het is een keuze hóe je omgaat met problemen en tegenslagen.

Focus

tie

Doe één ding tegelijk. Concentreer je op je werk, wees er voor de cliënt. Laat je niet afleiden door allerlei andere dingen, zoals je smartphone.

Neem verantwoordelijkheid

u' Ac

Doe wat je moet doen en doe dat goed. Draag je eigen verantwoordelijkheid. En laat je collega's hun verantwoordelijkheid dragen. Niet alleen je collega's, ook cliënten en de familie.

Ga uitdagingen aan

Ed

Veranderingen kosten tijd en energie. Neem geen onnodige risico's, maar ga uitdagingen vooral aan. Durf te proberen.

Werk samen

ig

ht

Samenwerken is naast en soms tegenover de cliënt en zijn familie staan. Werk vanuit je eigen expertise en professionaliteit. Achter elke cliënt staan ouders/wettelijk vertegenwoordigers en met hen ga je een professionele driehoeksrelatie aan. De cliënt is onderdeel van een groter geheel.

C

op

yr

Digitaliseer Ga mee in de digitale ontwikkelingen. Dat betekent niet dat je cliënten kunt toevoegen op je Facebook of Instagram als vrienden. Maar er zijn wel allerlei toepassingen die het werken makkelijker maken, zoals digitaal kunnen meelezen in de rapportage en uitnodigingen versturen via de mail. Zorg wel dat je checkt of de informatie is overgekomen.

Met open vizier Er is geen mens hetzelfde, er is geen cliënt hetzelfde, er is geen dag hetzelfde. Begin elke dag zo mogelijk met een schone lei. En stel altijd open vragen.

53

Theoriebron Digitale communicatie

.

Theoriebron Digitale communicatie

fb .v

Inleiding

Voordelen en nadelen

tie

Digitale communicatie is gewoon niet meer weg te denken. Leven zonder internet is bijna niet meer voor te stellen. Digitale communicatie biedt een extra mogelijkheid om contact te hebben en te onderhouden met ouders, wettelijk vertegenwoordigers en andere betrokkenen.

u' Ac

Voordelen van het gebruik van digitale communicatie in het contact met familie zijn: • Je kunt het flexibel toepassen, mensen kiezen zelf een geschikt tijdstip om berichten te lezen of te schrijven vanaf een willekeurige locatie.

• Het levert tijdwinst op in vergelijking met bellen.

• Berichten blijven bewaard, informatie blijft bewaard.

• Leuke berichtjes worden gemakkelijk verstuurd, wat bijdraagt aan de betrokkenheid van ouders/wettelijk vertegenwoordigers.

ht

Ed

Het gebruik van digitale communicatie in het contact met familie heeft ook nadelen: • Je kunt de intonatie en klemtonen niet lezen, wat tot miscommunicatie kan leiden.

Bijvoorbeeld een ouder gebruikt gewichtige taal en dat wordt door de hulpverlener negatief opgevat.

• Je kunt zomaar een mail naar een verkeerd adres sturen. Vooral als het privacygevoelige informatie betreft, is dat heel vervelend.

ig

Elektronisch zorgdossier

C

op

yr

Zorgdossiers zijn vrijwel allemaal gedigitaliseerd. Het complete zorgdossier is een digitaal 'papierwerk'. Steeds meer zorgorganisaties bieden ouders/wettelijk vertegenwoordigers de mogelijkheid om mee te lezen in de dagelijkse rapportage. Dit vraagt wel een goede rapportage van de professional: • Wat schrijf je op? Alleen feitelijke informatie. Om wie gaat het? Wat gebeurde er? Waar vond de situatie plaats. En wat heb jij gedaan?

• Hoe schrijf je het op? Respectvol en in goed Nederlands.

De vraag is of familie alles mag meelezen? En mag je informatie achterhouden voor familie?

Cliënten met een ernstige verstandelijke beperking zijn vaak niet in staat om hierover hun wensen kenbaar te maken. Cliënten met een matige tot lichte verstandelijke beperking kunnen het bezwaarlijk vinden dat familie meeleest in het dossier en/of de dagrapportage.

Als de cliënt achttien jaar of ouder is en wilsbekwaam, moet hij toestemming geven voor inzage in zijn zorgdossier.

Gevoelige onderwerpen zijn bijvoorbeeld: • verliefdheden • seksualiteit • vriendschappen

54

Theoriebron Digitale communicatie

• •

kinderwens besteding van geld.

.

Sociale media

tie

fb .v

Ook sociale media worden steeds meer gebruikt om waardevolle verbindingen te leggen met familieleden. Het biedt mogelijkheden voor het delen van informatie en het aanknopen van gesprekken.

Geschikte sociale media om te gebruiken: • Facebookpagina van de locatie • WhatsApp (werktelefoon) om contact te onderhouden met familie Alleen geschikt voor korte berichtjes, bevestigen van afspraken of het stellen van een enkele vraag.

• Instagram voor het delen van foto's van bijzondere gebeurtenissen • Facetime of Skype, bellen met beeld.

Ed

u' Ac

Minder geschikt zijn: • persoonlijke Facebookaccounts Familieleden kunnen checken op internet 'wie' er voor hun kind zorgt. Wat komen ze dan eigenlijk tegen van je? Hoeveel geef jij van jezelf bloot? Je hebt als professional een voorbeeldfunctie. Ouders/wettelijk vertegenwoordigers geven de zorg uit handen in die van jou. Hoe betrouwbaar en volwassen kom jij over op sociale media?

• alle sociale media die van privénummers gestuurd worden Als het nodig is voor je werk om gebruik te maken van sociale media, moet er ook worden voorzien in materiaal (smartphone, tablet en dergelijke).

C

op

yr

ig

ht

Sociale media wordt veel gebruikt om contact te hebben met familie op afstand. Het is een extra mogelijkheid voor 'bonussen'. Je kan bijvoorbeeld samen met een cliënt via skype haar tante in Spanje feliciteren die jarig is. Maar het is niet geschikt voor officiële communicatie.

In je eigen tijd contacten onderhouden met cliënten en betrokkenen gaat te ver. Het gaat om een professionele relatie. Houd die relatie dan ook professioneel.

55

Theoriebron Knelpunten in de driehoek

Inleiding

fb .v

.

Theoriebron Knelpunten in de driehoek Werken in de driehoek gaat niet vanzelf. Er is vaak spanning en emoties kunnen hoog oplopen. Je krijgt te maken met ethische dilemma's, met keuzes waar je misschien niet achter kunt staan of met écht lastige ouders.

tie

'Puberen moet je zelf doen'

u' Ac

Het laatste motto van de driehoekskunde is: Puberen moet je zelf doen. Dat gaat over loslaten, losmaken en loyaliteit.

Loslaten, losmaken en loyaliteit … zorgen voor spanning in de relatie tussen ouders en kind.

Het is een proces waar de cliënt met de ouders doorheen moet. Ouders moeten stoppen met betuttelen, met alleen kijken naar de kwetsbare kant en het willen beschermen van hun kind. Veel kinderen, ook opgroeiende kinderen met een beperking, zullen zich los willen maken van hun ouders. In de ontwikkeling ontdekken ze hun eigen 'zijn'. Overigens zal niet elke cliënt gaan 'puberen'.

Ed

Wanneer een cliënt begint te puberen is het belangrijk dat de hulpverlener zich verbindt met de ouders/wettelijk vertegenwoordigers. Dat zorgt voor een stabiele basis in de driehoek, waardoor de cliënt zich kan ontwikkelen.

ht

Reacties op spanning

ig

Hoe je omgaat met spanning, bepaalt voor een deel de kwaliteit van de driehoek.

Spanning ontstaat door allerlei oorzaken, zoals onduidelijkheid, verschillende verwachtingen en soms een beperking bij ouders. En spanning levert stress op.

C

op

yr

Bij stress schieten mensen in een van de drie eerste reacties: vluchten, vechten of bevriezen.

• Bij vluchten kun je denken aan vermijden, veinzen (achter de rug om roddelen, in het contact de vriendelijkheid zelve) of verontschuldigen.

• Een vechtreactie kan leiden tot vastbijten (gelijk willen halen) of juist verdedigen (het ligt niet aan mij).

• Van bevriezen is er sprake als er geen enkele beweging in de samenwerking zit en één partij het gevoel heeft met de rug tegen de muur te staan.

Om te kunnen samenwerken zal de spanning omgezet moeten worden in ontspanning.

Van spanning naar ontspanning Het is mogelijk om de spanning om te zetten in ontspanning, door bewust uit de strijd te stappen. Met de werkwoorden verbinden, verzachten en verzoenen kun je de (eerste) spanning verminderen.

56

Theoriebron Knelpunten in de driehoek

fb .v

Loslaten, loskomen en loyaliteit

.

Maar het is bovenal nodig om elkaar te begrijpen. Dat bereik je door te achterhalen wat de oorzaak is van de spanning. Ga in gesprek, luister naar het probleem en vraag eventueel door. Als er keuzes zijn gemaakt waar ouders/wettelijk vertegenwoordigers niet blij mee zijn, benoem de reden van de keuze en wees transparant en eerlijk in de argumenten.

Loslaten roept veelal spanning en negatieve emoties op bij betrokkenen. Dat is begrijpelijk als bijvoorbeeld ouders denken dat zij hun kind emotioneel los moeten laten. Maar als er een driehoek wordt gevormd, worden ouders/wettelijk vertegenwoordigers gedwongen een beetje los te laten, om een hulpverlener ruimte te geven. Dit is een proces; geef het tijd.

tie

Hoe kwetsbaarder een kind is, hoe moeilijker het zal kunnen loskomen van zijn ouders.

Loskomen van de band met moeder is de moeilijkste stap die een kind moet maken.

Als je als hulpverlener niet tussen ouders en kind gaat staan, maar wilt samenwerken, zien ouders je niet als concurrentie. Ze zijn blij dat iemand iets voor hun kind wil betekenen.

u' Ac

Loyaliteit tussen ouders en kinderen is groot, dat kan ook spanning opleveren. Een mogelijkheid om in de situatie ontspanning te krijgen is eerst proberen de ander te begrijpen.

Symbiose tussen moeder en kind

Ed

In de samenwerking binnen de driehoek kunnen meerdere knelpunten ontstaan. Een voorbeeld van een knelpunt is een symbiose. Een symbiose tussen moeder en kind is een complex verschijnsel en heeft zelden ĂŠĂŠn verklaring. Het is een onverbrekelijke band tussen moeder en kind, die voor hulpverleners een groot probleem kan zijn. Een hulpverlener kan geen hulp bieden als er geen enkele ruimte is voor hulp. In een symbiose gaat het om een verstrengeling, een twee-eenheid.

ht

Geheimen in de driehoek

C

op

yr

ig

Een ander knelpunt in de samenwerking ontstaat als er geheimen zijn in de driehoek. Jonge kinderen zijn een open boek voor hun ouders. Hier komt verandering in wanneer kinderen zich gaan ontwikkelen. Zij kunnen dan dingen geheim houden voor hun ouders. Als een kind met een verstandelijke beperking geheimen heeft voor zijn ouders, doet dat iets met hun band. Het komt aan op loslaten, terwijl ouders misschien veel liever willen vasthouden.

Het komt aan op vertrouwen, terwijl het lastig is als niet alle informatie beschikbaar is. Een extra dilemma is het wanneer de ouders ook wettelijk vertegenwoordigers zijn. Een kind wil bijvoorbeeld informatie over seksualiteit niet delen met ouders, maar ontkomt er niet aan als ouders ook wettelijk vertegenwoordigers zijn. Wettelijk vertegenwoordigers hebben inzicht in het zorgdossier.

Extreme zorg In geval van compensatiedrang, overcompensatie en extreme betrokkenheid van ouders is er zeker sprake van een knelpunt in de samenwerking. Als ouders extreem betrokken zijn bij hun kind, die in een instelling woont, is er weinig ruimte voor de hulpverlener om zijn inbreng te hebben en zijn werk te doen.

Overbetrokkenheid komt vooral bij moeders voor en veel minder bij vaders.

57

Theoriebron Knelpunten in de driehoek

Afstand van de wettelijk vertegenwoordiger

fb .v

.

In tegenstelling tot compensatiedrang kan er ook sprake zijn van afstand in de driehoek. Er zijn wettelijk vertegenwoordigers die op afstand blijven en niet erg betrokken zijn bij de cliënt. Zij gaan dan uit van de expertise van de hulpverleners zonder actieve bijdrage en (kritisch) meedenken.

Ouders ‘op afstand’

u' Ac

tie

Samenwerken in de driehoek is kwetsbaar en kan ook pijnlijke emoties naar boven halen.

Jaren geleden werd ouders opgedragen hun kind bij de deur van de zorginstelling achter te laten en de eerste drie maanden te onthechten. Deze ouders hebben afstand van hun kind moeten nemen. Door verandering in de kijk op zorg worden zij nu als ouders in de driehoek getrokken, als belangrijk om aanwezig te zijn.

Met het opbouwen van de driehoek moet rekening gehouden worden met deze achtergrond door deze ouders respectvol te benaderen en de veranderingen uit te leggen.

Spanningen met familie

Knelpunten in de driehoek kunnen ook ontstaan door bijvoorbeeld spanningen tussen ouders en kind of door ouders die de plek van de hulpverlener innemen: Als cliënten geen contact meer willen met familie, houd dan als hulpverlener wel de deur open. Blijf in gesprek, maar begin geen verzoeningspogingen zolang er spanningen zijn.

•

Als familieleden door de woning rondlopen alsof het hún huis is, dan mag je als hulpverlener duidelijk maken wat jouw rol is. Je kunt niet allemaal tegelijk de regie hebben.

ht

Ed

•

ig

Geen spanning … als er geen driehoek is?

C

op

yr

De driehoekskunde gaat uit van de samenwerking tussen ouders, wettelijk vertegenwoordigers en hulpverleners met de cliënt in de top. Dit is de 'ideale situatie'.

Er zijn echter situaties waarbij geen sprake is van een driehoek, de hoek van de ouders/wettelijk vertegenwoordigers is dan leeg. Bijvoorbeeld als de ouders niet in beeld zijn, als ze afstand hebben genomen van hun kind of als een 18+ jongere geen wettelijk vertegenwoordiger heeft.

Voor cliënten is het niet wenselijk om geen driehoek te hebben. Als de hoek van wettelijk vertegenwoordiger ontbreekt, ontbreekt de belangenbehartiging van de cliënt die, zoals de hulpverlener, niet de belangen van de organisatie ook meedraagt. Verder ontbreekt de controle op het nakomen van de afspraken en op de kwaliteit van leven. Er is gewoon geen balans in de driehoek.

Zorg dus dat er een driehoek komt, door een wettelijk vertegenwoordiger te zoeken.

58

fb .v

.

Theoriebron Knelpunten in de driehoek

u' Ac

Een vraag voor de ethicus

tie

‘Ik kan het niet meer aanhoren!’

Beste ethicus,

ht

Ed

Mijn lieve dochter Jolijn kan niet praten, maar dat wil niet zeggen dat ze niet kan communiceren. Alleen moet je wel meer je best doen om haar te begrijpen en te verstaan.

Jolijn begrijpt haar wereld niet meer en zij wordt nog steeds niet begrepen. Ze zoekt zelf contact met de begeleiders en doet dit steeds meer op een negatieve manier, oftewel ze schreeuwt en ze mept. Ik vind dit heel vervelend, want Jolijn kan met gebaren communiceren.

En ze kan je ook netjes aantikken.

Begeleiders op de dagbesteding hebben nu afgesproken, in overleg met een gedragsdeskundige, om oordoppen te gaan dragen, zodat ze minder last hebben van het geschreeuw. Jolijn is heel ongelukkig, ze kan het niet vertellen en nu willen hulpverleners ook niet meer naar haar luisteren.

Ik heb al verschillende keren aangegeven dat ik dit heel erg vind. Ze zeggen dat ze het begrijpen, maar er verandert niets. Ik weet niet meer wat ik moet of kan doen.

ig

Een bezorgde en verdrietige moeder

Reactie van de ethicus

C

op

yr

Beste moeder van Jolijn, Jolijn begrijpt haar wereld niet meer. En u als moeder begrijpt de wereld van de zorg niet meer. De begeleiders van Jolijn maken duidelijk dat ze uw dochter niet meer wíllen horen, maar ook naar u lijkt niet te worden geluisterd.

Naast verdriet proef ik ook boosheid: de begeleiders zeggen dat ze het begrijpen, maar de situatie verandert niet. Met begrip schiet je niet erg veel op, als er geen bereidheid is om te zoeken naar een opening.

Verdriet ontstaat uit machteloosheid, boosheid door ervaringen van onrecht; en het verlangen om dat onrecht te beëindigen. Daarvoor moeten we de perspectieven van andere betrokkenen betrekken. In de ethiek geldt dat principe ook. Dat betekent dat je een oordeel over de situatie van Jolijn niet goed kunt vormen zonder het verhaal van de begeleiders te kennen.

Of van de gedragskundige.

59

Theoriebron Knelpunten in de driehoek

u' Ac

Komt het goed?

tie

Ethicus Bron: Uit Vakblad Klik, nr. 5 2017.

fb .v

.

Als je focust op onrecht, kom je gemakkelijk in een strijd over je eigen gelijk: dat van u of dat van de begeleiders. Dat leidt af van de kernvraag: wat is hier en nu goede zorg voor Jolijn? Wat voor handelingsalternatieven zijn er nog? Alternatieven die we niet hebben geprobeerd?

Hoe moeilijk het ook is te oordelen over de situatie, één ding is duidelijk: betrokkenen zullen moeten blijven zoeken naar alternatieven voor deze nadrukkelijke vorm van non-communicatie.

Daarbij moeten alle perspectieven oprecht een plek krijgen: allereerst dat van Jolijn, dat van u, en ook dat van de begeleiders en de gedragskundige. Maar ook van de andere cliënten van de dagbesteding: wat voor gevolgen ervaren die eigenlijk van het gebruik van de oordoppen door de begeleiders?

Oprecht hoop ik dat er nog mogelijkheden zijn voor zo’n gesprek. Dat het zoeken naar goede zorg voor Jolijn niet wordt opgegeven. Niet door de begeleiders, niet door u. Sterkte daarbij.

Meestal komt het goed in de samenwerking. Ouders/wettelijk vertegenwoordigers en hulpverleners hebben hetzelfde belang: dat het goed gaat met de cliënt.

Ed

Maar niet in alle driehoeken zal het goed komen. Het kan zijn dat er een hoek vervangen moet worden. Sommige driehoeken zullen mislukken. En sommige driehoeken hadden maar beter nooit een driehoek kunnen worden.

Zorg voor een goede start en bereidheid vanuit alle drie de hoeken, om samen te werken.

Zorg voor een goede wil om samen te werken, wederzijds vertrouwen en overeenstemming op hoofdlijnen. En blijf vervolgens op de juiste koers.

ht

Preventie

ig

Voorkomen is (meestal) beter. Zorg er allereerst voor dat het team goed communiceert en functioneert. Spreken de teamleden elkaar aan op hun gedrag? Zitten de interne (werk)relaties goed?

C

op

yr

Sommige ouders reageren altijd heel snel, die kun je met recht lastig noemen. Andere ouders reageren te laat of helemaal niet, die kun je met recht te weinig kritisch noemen.

Eén gesprek met kritische ouders lost meestal weinig op, investeer daarom. En ga op zoek naar de oorzaak van de knelpunten.

60

En soms helpen knelpunten. Als ouders ervaren dat hulpverleners met de juiste intentie begeleiding bieden, kan het vertrouwen enorm toenemen.