Dyrelære og aktivitet
NYNORSK
Ida Meyer og Rebekka Brandtzæg Morset
Dyrelære og aktivitet
vg2 heste- og dyrefag Nynorsk
Innhald
Kapittel 18
Kapittel 19
Kapittel 20
Dyrelære
Dyrelære og aktivitet
Kompetansemål
Du skal kunne
→ planleggje, vurdere, gjennomføre og dokumentere dagleg og periodisk arbeid med dyr og grunngje val fagleg
→ planleggje, vurdere, gjennomføre og dokumentere tiltak som fremjar prestasjon, helse og dyrevelferd, og som førebyggjer helse- og åtferdsproblem
→ gjere greie for og vurdere reproduksjon, avl og oppdrett for aktuelle artar og
→ bruksområde
→ vurdere samanhengen mellom dyret sitt tidlege liv og seinare utvikling
→ skildre domestiseringsprosessen og vurdere korleis han påverkar dyr og dyrevelferd
→ gjere greie for og reflektere over avliving og avlivingsmetodar
→ gjennomføre helsesjekk og vurdere hald, åtferd og rørsler
→ gjenkjenne og skildre normaltilstandar, normalåtferd, avvik, smerter, sjukdom og skade
→ utføre førstehjelp og enkel smertelindring på dyr, vurdere når det er nødvendig å tilkalle
→ hjelp, og setje inn tiltak i samarbeid med andre yrkesgrupper
→ bruke ulike diagnostiske verktøy og metodar
→ utarbeide fôrplanar og fôre, skildre fordøyingsprosessar og vurdere innhald i og kvaliteten til ulike fôrslag
→ bruke læringsteori for å planleggje, gjennomføre, vurdere og dokumentere trening og åtferdsendring
→ trene dyr i handtering, ulike bruksområde og aktivitetar
→ utforske og skildre bruk og hald av dyr knytt til kulturhistoriske tradisjonar
→ reflektere over og drøfte etiske og dyrevelferdsmessige utfordringar ved bruk og hald av dyr
→ vurdere når det er behov for ekstern kompetanse og samarbeid med andre yrkesgrupper
Kapittel 1
Evolusjon og domestisering
For å vite korleis dyr og menneske skal kunne leve saman best mogleg, hjelper det å forstå kvar dei forskjellige dyreartane kjem frå, og korleis dei vart til bruks- og kjæledyr. Evolusjon er prosessen der dyra som er best tilpassa eit miljø, er dei som overlever og fører gena sine vidare. Domestisering vil seie at dyr vert tilpassa menneska sitt miljø. Når domestiserte dyr flyttar tilbake til naturen, kallar vi det feralisering. Kunnskap om dyra si utvikling vil gje oss betre forståing av den naturlege åtferda deira. Omsynet til dyret si naturlege åtferd bør danne grunnlaget for alle vala vi gjer i dyrehaldet.
Evolusjon – naturleg seleksjon
Gaupefamilien og kattefamilien skilde lag for mange millionar år sidan. Gaupa har store potar og karakteristiske lange hår ytst på øyra.
Dyra sitt opphav Ulike kulturar har ulike forteljingar om korleis dyra vart til. I somme afrikanske samfunn meinte dei at alle dyra budde under jorda før dei reiste til overflata. Iroquoiane i Nord-Amerika meinte at dyra fanst før menneska, og at dyra hjelpte til med å skape verda frå ryggen til ei skjelpadde. I den kristne kulturen vart det sagt at verda og alle dyra vart skapte av Gud i løpet av éi veke.
Ulven og hunden er slektningar. Vi ser mange likskapar mellom dei to artane, men det er òg viktige skilnader: Til dømes kan ikkje ulven fordøye stivelse like godt som hunden.
Teorien om evolusjon
Verda har ei mengd dyreartar som har tilpassa levemåten sin etter miljøet. Charles Darwin fekk mange motstandarar etter at han skreiv boka Artenes opprinnelse. Teorien hans om evolusjon var i strid med den kristne trua om korleis verda vart skapt. Darwin meinte at dyra endra seg over tid for å tilpasse seg miljøet dei budde i. Han reiste verda rundt og skildra mange dyreartar som hadde ei spesiell kroppsform eller åtferd. Han fann mellom anna finkar med nebb som var tilpassa maten dei åt. Det var finkar med store nebb som kunne knekke nøtter, og finkar med tynne nebb som var meir eigna til å ete nektar. Darwin meinte nebba hadde endra seg over tid for å gjere
Dyrelære
Engelsk fullblods er ein hesterase som er selektert for høg fart. Beina er lengre, pelsen tynnare og halsen lengre enn hos dei ville forfedrane til hesten. Den er eit døme på kunstig seleksjon.
Korleis evolusjon fungerer
Teorien om evolusjon seier at dei som er best tilpassa miljøet, overlever. Det er ein viss variasjon i dyra som vert fødde. Ele fantar kan til dømes verte fødde med større eller mindre kroppsvekt, akkurat slik nokre menneske er større eller mindre enn andre menneske. Om det viser seg at større kroppsvekt hos elefantar vert ein fordel, vil dei større elefantane ha betre sjanse for å overleve. Mindre elefantar vil i teorien ha mindre sjanse til å overleve, og det er mindre sjanse for at ein liten elefant får ungar. Over mange millionar år endar vi dermed opp med større elefantar. Dette vert kalla naturleg seleksjon: Naturen «selekterer», altså vel ut, dei best tilpassa individa. Naturleg seleksjon driv evolusjonen.
Przewalskihesten liknar på holemåleri av hesten, men dei er to ulike artar. Przewalskihesten er ein ekte villhest, for han har aldri vorte domestisert. Det er likevel mogleg å temme han.
Domestisering – kunstig seleksjon
Temming og kunstig seleksjon
Tidlege menneske jakta på dyr, men etter kvart tok vi også dyra inn i samfunnet vårt og temde dei. Temming er prosessen der dyr vert vande til menneske og etter kvart kan handterast av folk. Vi bruker hund til jakt, ku til mjølk, sau til ull og hest til riding. Det er også mange andre artar som bidreg til menneskesamfunnet. Over tid byrja vi menneske å avle på dyr. Vi valde ut individ med trekk som passa våre behov, og det var ikkje alltid ein medviten prosess. Dette kallar vi kunstig seleksjon. Det er lettare å jobbe med hundar som likar folk enn hundar som er redde for menneske. Det er også meir fornuftig å velje ei ku som gjev mykje mjølk enn ei som gjev lite mjølk. Når ressursane er avgrensa, vil menneska kvitte seg med dyr som «ikkje gjer jobben».
Hesten sitt inntog i menneskehistoria var ein revolusjon. Stigbøylar og bit vart funne opp etterpå og gjorde hesten til eit meir effektivt framkomstmiddel.
Domestisering
Domestisering er resultatet av kunstig seleksjon. Over mange generasjonar vil gena til dyret endre seg. Du kan temme eit enkelt dyr, men domestisering skjer gjennom avl. Hund, katt og hest er domestiserte, medan ulv, tiger og sebra er ville dyr. Domestisering skaper eit etisk dilemma, fordi eigenskapar vi avlar på kan gjere dyra mindre eigna til å overleve i naturen.
Nokre trekk vi avlar fram, kan vere skadelige for dyret. I andre tilfelle har ikkje domestisering så mykje å seie for om dyr kan overleve i naturen. Kattar kan lett vende tilbake til naturen, men gjer då stor skade på byttedyra dei kjem over. Dei domestiserte kattane er nemleg utbreidde i land der dei opphavleg ikkje høyrer heime, og dei lokale dyra er ikkje tilpassa for å kome seg unna kattar.
Bortsett frå hesten er afrikansk villesel det einaste hestedyret som er domestisert. Somalisk villesel er ein underart av afrikansk villesel, som er kritisk utryddingstrua. Beina til denne hoppa er godt konstruerte for å overleve i naturen.
Hest, hund og katt stammar frå ein felles slektning som likna på ei rotte. Vegane dei tok inn i mennesket si verd er eit døme på korleis domestisering og evolusjon, eller kunstig og naturleg seleksjon, kan endre dyreartar på forskjellige måtar.
en si utvikling og domestisering
Vi trur at hesten stammar frå eit lite dyr med namnet Eohippus
Det hadde fire–fem tær på kvar fot, hadde storleiken til ein rev og budde i regnskogen. Forskarane meiner at det vart mindre regnskog på grunn av klimaendringar, og dette dreiv eohippusen ut på slettene. Han vart nødt til å tilpasse seg slettelandskapet: Han vart større og raskare, og reiste seg frå å springe på alle tærne til å ha berre éi tå. Dyra som klarte å springe frå rovdyr, fekk føre gena sine vidare. Dei måtte òg overleve på seigt gras i staden for mjuke blad. Denne prosessen tok heile 50 millionar år! Mange artar vart til, og mange vart utrydda, før evolusjonen kom fram til den eine hesteslekta som finst i dag: Equus. I Nord-Amerika vart hesten utrydda for rundt 10 000 år sidan, men vart innført på nytt av spanjolane. Dagens hest er spesialisert på flukt: Han har ikkje horn eller tjukk hud til forsvar. Han har derimot ei stor evne til å ta opp oksygen og fjerne varme raskt frå kroppen. Beina er lange, og følla kan springe før dei er tre timar gamle. Dette gjer hesten eigna til å springe frå rovdyr.
Halveselet er ein underart av esel. Det er ikkje det same som muldyr eller mulesel. Dei sistnemnde er hybridar av hest og esel, medan halveselet er ein eigen art. Halveselet kjem frå Midtausten og SørMongolia, og er truga av utrydding.
Hesten vart etter kvart eit nyttig framkomstmiddel for menneska, og ein god hest var mykje verd. Denne greske kunsten kjem frå Athenas tempel i Hellas.
underart av eselet er temde av menneska. Mange av dei ville hesteartane er truga av utrydding. Vi trur at hesten vart temd første gong i eit område som ligg i dagens Ukraina, rundt 4000 f.Kr. Dei opphavlege hestane likna mest på små hesterasar som islandshest og nordlandshest og vart brukt til riding og køyring. På grunn av den store styrken og uthaldet til hesten vart han etter kvart ein nyttig reiskap i krig og gardsarbeid. Til slike oppgåver vart det avla større og sterkare hestar. I dag finst det ei rekkje hesterasar i mange former og storleikar som passar til ulike føremål.
GayerAndersonkatten i British Museum er egyptisk kunst laga til kattegudinna Bastet.
Katten si utvikling og domestisering
Katten valde sjølv
Forskarane trur at katten sjølv valde å verte med i menneska sitt samfunn, i motsetnad til hesten, som vart temd. Då menneska byrja å dyrke plantar, vart det meir mat til overs. Spesielt korn egna seg godt til lagring over vinteren. Rotter og mus var eit stort problem. Dei kunne ete opp all maten, slik at menneska sat att utan mat for vinteren. Difor vart katten teken imot med opne armar då han byrja å jakte på skadedyr.
Katten sitt opphav
Katten stammar truleg frå afrikansk villkatt (Felis lybica), og vart domestisert for 10 000–12 000 år sidan. Domestisering kan ha skjedd fleire stader samtidig. Det var ikkje behov for å endre forma eller åtferda hos kattar gjennom avl. Katten var allereie den perfekte skadedyrjegeren, noko som vart den viktigste rolla dei hadde i menneskesamfunna. Menneska avla katten for vennskap og spesielle pelsmønster. Bortsett frå dette er den domestiserte katten lik sine ville forfedrar. Det er få domestiserte kattar som er reinrasa – resten vert kalla «huskatt».
Katteslekta i naturen
Ville kattedyr vert delte inn i mange mindre slekter, blant anna Panthera, Acinonyx, Lynx, Caracal og Felis Panthera er dei store, brølande kattedyra, som løve, leopard og tiger. Acinonyx har berre eitt medlem: geparden. Den brøler ikkje og er utvikla til å springe raskt. Av villkattar i Noreg har vi ei slekt som heiter Lynx, som gaupene høyrer til. Felis-slekta, som den domestiserte katten høyrer til, omfattar afrikansk villkatt (Felis lybica), europeisk villkatt (Felis silvestris), jungelkatten (Felis chaus), sandkatten (Felis margarita) og steppekatten (Felis manul).
→ villkatt (Felis lybica)
→ europeisk villkatt (Felis silvestris)
→ jungelkatt (Felis chaus)
→ sandkatt (Felis margarita)
→ steppekatt (Felis manul)
→ huskatt (Felis catus)
Polarhundane liknar mest på hundane som menneska temde opphavleg. Samojeden har ei lang historie som er sterkt knytt til urfolket i Sibir. Den tjukke pelsen er tilpassa eit kaldt klima.
Hunden si utvikling og domestisering
Hunden sitt opphav
Hunden (Canis familiaris) og ulven (Canis lupus) stammar frå ein felles slektning. For rundt 20 000–40 000 år sidan skilde dei lag og vart til to artar. Hunden og ulven er begge tilpassingsdyktige artar som har spreidd seg over heile verda. Vi veit ikkje om dei første hundane vart henta frå naturen eller om dei oppsøkte mennesket – det kan ha vore litt av båe. Det mest sannsynlege er at hunden domestiserte seg sjølv, slik katten gjorde.
Hunden tilpassar seg mennesket
Blant dei domestiserte dyra er hunden den som har endra seg mest frå si ville form. Domestiserte hundar har betre evne til å fordøye stivelse enn ulvar har. Stivelse er ein type energi som finst i korn, og som hundar kan ha funne i nærleiken av menneske. Hundar har òg mange kroppsformer og pelstypar. I tillegg er dei avla for samarbeid med menneske. Difor vert dei òg kalla «mennesket sin beste ven». Nokre hundar trivst til og med betre
Denne hunden levde truleg for 500 år sidan og vart funnen på Lomseggen. Vi veit ikkje om han var ein jaktkamerat, men området vart brukt til reinjakt.
Tibetansk spaniel er eksempel på ein hunderase som har endra seg mykje: frå ulveliknande skapning til liten tempelvaktar.
saman med menneske enn med andre hundar. Mange hunderasar hadde ikkje klart seg i naturen på grunn av kunstig seleksjon. Korte bein, lange øyre eller krøllete hale kan vere ei ulempe i naturen.
Villhund
Ville slektningar av hunden høyrer til slekta Canis, som inneheld artane sjakal, coyote og ulv. Viss dyr er nære nok beslekta, kan dei kryssast. Det tyder at du avlar to artar saman for å få ein hybrid. Til dømes kan coyote kryssast med gråulv, som somme meiner er opphavet til raudulven. Dingoen i Australia har truleg kome til kontinentet saman med urfolket frå Asia for mange tusen år sidan. No vert han likevel rekna som ein endemisk art i Australia. Ein endemisk art er ein art som høyrer til i økosystemet der han held til.
→ coyote (Canis latrans)
→ gråulv (Canis lupus)
→ raudulv (Canis rufus)
→ etiopiaulv (Canis simensis)
→ sjakalar
→ skaberakksjakal (Canis mesomelas)
→ stripesjakal (Canis adustus)
→ gullsjakal (Canis aureus)
→ dingo (Canis familiaris dingo)
→ hund (Canis familiaris)
Feralisering – tamme dyr vert ville igjen
I område der domestiserte dyr har levd i vill tilstand i fleire generasjonar, får vi ein omvend prosess. Her går vi frå kunstig seleksjon, der vi menneske styrer avlen – til naturleg seleksjon, der dyra formeirar seg sjølve. Dette kallar vi feralisering. Dette tyder ikkje at dyra vert slik dei var før feraliseringa, men at dei vert til noko tredje – med enkelte andre eigenskapar. Hundar i Hellas som har gått vilt i generasjonar, vert ikkje ulv att, men vi ser ei endring i gena der åtferda heller ikkje er lik hunden si åtferd. Dei får mellom anna ein fryktrespons i kontakt med menneske. Derimot ser vi andre eigenskapar hos artar som har vore domestiserte, og deretter feraliserte, enn hos ville dyr. Dette seier noko om kva for konsekvensar domestiseringa har for dyret sin genetikk.
Katten klarer seg godt i naturen utan menneske og kan fort formeire seg ut av kontroll.
Graden av domestisering vil òg påverke feraliseringa. Artar som er mindre domestiserte enn hunden, som kaninen, vil vere meir lik dei ville slektningane sine. Døme på feraliserte artar er kaninen i Australia, villhesten i Sør-Amerika og reinsdyret i Noreg.
Dyrelære
Repetisjon – kva har du lært?
1 Korleis vil du forklare evolusjon for eit lite barn?
2 Kva er skilnaden mellom temming og domestisering?
3 Kva er naturleg og kunstig seleksjon?
4 Kvifor var kattar nyttige for menneske tidleg i domestiseringsprosessen?
5 Gje eit døme på ein villhund.
6 Kva tyder feralisering?
I djupna – kva tenkjer du?
1 Vel hest, hund eller katt.
a Kan du kome på eit døme på ein vill art frå den same slekta?
b Kor lever den ville arten i naturen?
c Finn eit bilete på nettet av dette dyret. Forklar skilnader mellom denne arten og den domestiserte arten som du valde
2 Vel hest, hund eller katt.
a Korleis utvikla dyret seg frå tidleg domestisering til i dag?
b Kvifor vart dette dyret domestisert?
c Har det å verte domestisert fått nokre konsekvensar for helsa til dette dyret?
d Har det å verte domestisert fått nokre konsekvensar for åtferda til dette dyret?
Kapittel 2
Samfunn og historie
For å få ei betre forståing av dagens dyrehald, er det viktig å kjenne til kulturhistoriske tradisjonar. Kvart land har sin kultur og si historie når det gjeld dyrehald, og det speglar seg i rasane og i dyrehaldet i dei ulike landa i dag. Vi har fått rasar med ulike eigenskapar og forskjellig utsjånad. Dagens kjæledyr har si spesielle historie med oss menneske og vår sosiale verd. Om vi forstår dyra si historie, vil vi kunne forstå eigenskapane og behova deira betre.
Hunden si rolle i samfunnet
Hunden sine brukseigenskapar
I Noreg har jakt vore ein tradisjon for å skaffe nok mat. Svart elghund er i motsetnad til grå elghund stille under jakt, og snik seg innpå viltet. Han er òg mykje brukt som ettersøkshund – til å følgje spora til skadd vilt.
Gjennom mange år med målretta avl har hunden utvikla seg til ulike rasar med ulike eigenskapar. Brukseigenskapane til dei ulike rasane kan fortelje oss noko om kva dei har vorte brukt til, og kva behovet har vore i området der ein har lagt vekt på desse eigenskapane.
Vaktareigenskapar
I nokre land var hunderasar som vakta eigedomar eller buskap vanleg, som schæferhunden i Tyskland. I land med mange rovdyr har det vore meir nyttig å la større hunderasar, som
Rasen curly-coated retriever stammar frå Storbritannia og er den eldste retrievertypen. Han vart brukt til å apportere fugl under jakt, og det blir sagt at han kunne finne og hente alle fuglane skotne samtidig i den same serien. Det er spor etter rasen allereie frå starten av 1800-talet.
pyrenearhunden, vakte buskapen på fjellet. Han gjekk saman med sauene og jaga vekk alt som kunne true flokken. I større hoff og tempel i Asia var mindre hunderasar, som den tibetanske spanielen, brukte som varslarar. Den skulle bjeffe høgt når det kom inntrengjarar. Dette er noko av grunnen til at desse rasane lagar mykje lyd i dag.
Sporeigenskapar
Alle hundar har ein svært godt utvikla nase, men enkelte rasar har vorte avla spesielt for nasearbeid. Mest kjend er blodhunden frå Belgia som i hundreår har vorte brukt til å spore opp byttedyr og menneske. Han har eit ekstra stort snusebehov og jobbar sjølvstendig på spor.
Nova scotia duck tolling retriever («toller») er ein populær rase i Noreg som stammar frå Canada. Som andre retrievarar likar han å hente ting og er glad i leik. Opphavleg er han avla for å lokke til seg ender i vatn og hente daude fuglar i vatnet for jegeren.
Gjetar- og trekkjeeigenskapar
Border collien kjem frå grensa mellom Skottland og England, der han samarbeidde tett med sauegjetaren. Difor har han eit sterkt gjetarinstinkt og er svært knytt til eigaren sin.
På Grønland har grønlandshunden tilpassa seg eit liv i polare strøk. Han skal trekkje slede og varsle om isbjørn. Grønlandshunden bur i eit hardt og kaldt klima og har eit sterkt flokkinstinkt. I motsetnad til gjetarhunden er han ikkje spesielt knytt til menneske, og han vil trivast best utandørs saman med andre hundar. Hundane har gjennom generasjonane tilpassa seg eit liv med menneska og behova deira. Slik har det òg oppstått rasar med ulike eigenskapar og forskjellig utsjånad. Sjå trening av ulike hunderasar i kapittel 20 på side 354.
Grå elghund er Noregs nasjonalrase. Det er ein ståande jakthund som stiller seg ved elgen og bjeffar til jegeren kjem. Han vert hovudsakleg brukt til jakt på elg, men også på bjørn, og er kjend for å samarbeide godt med eigaren sin.
Hunden i det norske samfunnet
Viss vi ser på dei norske hunderasane, kan dei fortelje oss mykje om tradisjonane vi har rundt det å bruke hund. Hunden har hovudsakleg vore ein kompanjong i jakta og på garden. Vi har ingen tradisjon for vakthaldande rasar i Noreg, verken rundt gardsdyr eller eigedom. Noreg er eit stort land med god plass, så inntrengarar har ikkje vore den største utfordringa. Derimot var jakt livsviktig for å kunne overleve dei lange vintrane, så ein god elg eller harehund var til stor hjelp.
Norske hunderasar
Fleire av dei norske hunderasane vert i dag rekna som sterkt trua. Faktisk er det berre den grå elghunden som ikkje er utryddingstrua. Ein jobbar no med å bevare dei norske rasane og eigenskapane deira.
→ norsk elghund, grå
→ norsk elghund, svart
→ norsk buhund
→ norsk lundehund
→ dunker
→ haldenstøvar
Norsk elghund, svart, er mindre enn den grå og spesialisert på bandjakt. Han bjeffar ikkje slik som den grå. Dei siste åra har rasen teke seg meir opp, etter at han nesten vart utrydda på midten av 1950-talet.
Namnet buhund har oppstått fordi han opphavleg er ein gards- og gjetarhund. Han er ein allsidig rase og ein fin gardshund i dag.
Lundehunden har vore nesten utrydda fleire gonger, og dagens hundar stammar frå berre tre individ. Ein har starta eit stort kryssingsprosjekt med rasar som islandsk fårehund og buhund for å sikre genetisk mangfald.
Lundehunden er den rasen som har flest anatomiske særtrekk, noko som gjer han unik. Mest kjend er dei seks tærne han har på alle beina, som har ein funksjon når han skal klatre opp og ned bergvegger. Det ytre øyret kan også foldast saman, slik at det indre øyret er beskytta mot skit når han jobbar i tronge berggangar. Skuldrene og nakkeleddet er ekstremt bøyelege, mellom anna kan frambeina rettast rett ut og hovudet bøyast heilt tilbake mot ryggen.
Dunkeren har fått namnet sitt etter opphavsmannen kaptein Wilhelm Conrad Dunker, som i fyrste halvdel av 1800-talet kryssa ulike støvarrasar. Dunkeren er ein god harehund med tydeleg los. Han spring altså eit stykke bak haren og markerer for jegeren kvar dyret er, ved å bjeffe i ein jamn rytme.
Lundehund
Hygenhunden har fått namnet sitt etter prokurator Hans Fredrik Hygen, som i 1830 avla på lokale støvarar for å bruke dei til harejakt. Hygenhunden er kjend for den karakteristiske klangen han har i røysta si, og at han brukar røysta på ulike måtar for å signalisere til jegeren kor langt unna byttet han er.
Hygenhund
Haldenstøvaren vart avla fram tidleg på 1800-talet gjennom å krysse støvarar frå Noreg og beagle og foxhound frå England. I dag vert det fødd eit faretrugande lågt tal med valpar. Haldenstøvaren er kjend som ein god jakthund med gode nervar, og han er omgjengeleg og tillitsfull. Dette er ein fin kombinasjon for ein familie- og jakthund. Sjølv om den genetiske variasjonen er liten, er det ikkje noko stort problem i rasen med arvelege sjukdomar.
I enkelte land var det vanleg med riddarturneringar, eller at kavaleristane brukte hesten i slag. I norsk historie har hesten vore eit transportmiddel i krig for å få fram kanonar og anna utstyr i vanskeleg terreng. Biletet er frå Karolinarspelet i Tydal.
Dyrelære og aktivitet
Kapittel 2 Samfunn og historie
Copyright © 2024 by
Vigmostad & Bjørke AS
All Rights Reserved
1.utgåva 2024 / 1. opplaget 2024
ISBN: 978-82-11-04708-3
Grafisk produksjon: John Grieg, Bergen
Design: Scandinavian Design Group
Omslagsfoto: Venstre bilete: Kristian Viken
Høgre bilete: Lene Løkken
Alle illustrasjonar: Ida Meyer
Forfattarane har motteke støtte frå Norsk faglitterær forfatter- og oversetterforening (NFFO).
Spørsmål om denne boka kan rettast til: Fagbokforlaget
Kanalveien 51
5068 Bergen
Tlf.: 55 38 88 00
e-post: fagbokforlaget@fagbokforlaget.no www.fagbokforlaget.no
Materialet er verna etter åndsverklova.
Utan uttrykkeleg samtykke er eksemplarfremstilling berre tillate når det er heimla i lov eller avtale med Kopinor.
Vigmostad & Bjørke AS er Miljøfyrtårn-sertifisert, og bøkene er produserte i miljøsertifiserte trykkeri.
Dyrelære og aktivitet
Boka Dyrelære og aktivitet er ein del av læreverket for vg2 naturbruk frå Fagbokforlaget. Boka dekkjer læreplanen til det eine av dei to programfaga i Heste- og dyrefag vg2. Boka Drift og entreprenørskap (Fagbokforlaget) dekkjer læreplanen til det andre programfaget.
Dyrelære og aktivitet tek for seg
→ stell, ernæring og dyrehald
→ historie om dyrehald i Noreg
→ kunnskap om hest, hund, katt, fugl, gnagarar, andre små pattedyr, fisk, reptil og virvellause dyr
→ eigne kapittel med konkrete framgangsmåtar for korleis ein trener hest, hund og selskapsdyr
I kvart kapittel finn du korte repetisjonsoppgåver og meir omfattande refleksjonsoppgåver. I tillegg finn du ein oppslagsdel bak i boka der alle fagomgrepa i verket er forklarte. Boka er rikt illustrert, og teksten er lett å lese.
Til læreverket høyrer det til ein nettressurs med innhald for eleven og læraren.
Nettressursen inneheld
→ sjølve læreverket, som følgjer strukturen i boka
→ undervisningsfilmar
→ fagomgrepsdatabase med 350 forklarte fagomgrep
→ repetisjons- og djupneoppgåver
→ digitale oppgåver
→ skriveverktøy tilpassa faget ISBN