Κεραμικη 002 κεραμικεσ μορφεσ τησ λεσβου σοφοκλησ κουτρησ

Page 1

ΚΕΡΑΜΙΚΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΤΗΣ ΛΕΣΒΟΥ

Η ΠΑΡΟΥΣΑ ΕΚΔΟΣΉ ΣΥΓΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΉΘΗΚΕ ΑΠΟ ΤΗ ΔΡΑΣΗ: <<ΣΥΓΧΡΟΝΗ

&

ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ

XEIPOTEXNIA>> 1994-1999

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΌ ΠΡΟ ΓΡΑΜΜΑ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑΣ, ΚΑΙ τΙΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΙΝΔΙΚΤΟΣ

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑτΙΑ

ΕΥΡΩΠΑiΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ

ΓΕΝΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ

XVI

ΕΜΗΝΙΚΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΜΙΚΡΩΝ-ΜΕΣΑΙΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ & ΧΕΙΡΟΠΧΝΙΑΣ Α. Ε.

ISBN: 960-5!8-053-7 © ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΔΟΣΗ-ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΙΝΔΙΚΤΟΣ & ΕΟΜΜΕΧ ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΜΙΚΡΩΝ-ΜΕΣΑΙΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΉΣΕΩΝ & ΧΕΙΡΟΤΕΧΝΙΑΣ Α.Ε.

Ξενiας

16,115 28 'Αθήναι

'Ίνδιχτος Έχδοτιχη Έταφεία Πατριάρχου Ίωαχειμ. Γ ' 45, 106 76 'Αθήναι Τηλ:

72.58-737-8

ΣΟΦΟΚΛΗ

ΚΟΥΤΡΗ

ΚΕΡΑΜΙΚΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΤΗΣ ΛΕΣΒΟΥ ΠΡΟΛΟΓΟΣ:

ΜΙΧΑΛΗΣ ΜΕΡΑΚΛΗΣ

ΑΘΗΝΑ11999

Ει'ς μ. ν-ήμ. φ τού ποιητή χαι' λογοτέχνη Γεωpyι'ου Καφτατζή,

ayαπημ.ένου φι'λου μ.ας

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Διχαιολοyφένα ή μ.ελετήτρια τής έλληνιχής χεραμ.ιχής καθηγήτρια χυρία Α1χατερίνη Κορρέ­ Ζωγράφου χαρακτήρισε εχπληχτιχο το «χεραμ.ειχο ύλιχο ποlι χυχλοφόρησε στην Έλλάδα μ.ε­

ταζlι τών ετών

1700-1950» Αuτο γίνεται φανερο &πο τ(ς wς τώρα δημ.οσιευμ.ένες σχετιχες εργα­ 1

σίες χα( προπάντων &πο το Ε:ργο τοu Βασίλη Κυριαζόπουλου , <Ελληνιχα παραδοσιαχα

χεραμ.ιχά (1984) χαι &χόμ.α εμ.φανέστερο στο Ε:ργο τής χ. Κορρέ, δεδομ.ένου, οτι αuτη σψπερι έλα6ε στην ερευνά της χαι το εlσηγμ.ένο, ηδη &πο τον

170 αlώνα ' «εuρωπα"ι"χο η μ.ιχρασιατιχο

ύλιχό», για το οποίο πιστεύει, ορθώς νομ.ίζω, οτι «συνιστά, μ.αζt μ.ε τό (πάραδοσιαχό) έλληνιχό, ένιαίο σύνολο, ποlι Ε:χοντας διαμ.ορφώσει μ.ια συγχεχριμ.ένη λειτουργιχη χαt α1σθητιχη Ε:χφραση, δένεται &ναπόσπαστα μ.ε την έλλην ιχη οlχοσχευη τών νεότερων χρόνων»'. Μετα τη Μιχρασιατιχη

'

χαταστροφη

'

θα

'

περασουν π

λέ ον,

μ.α

ζ'ι

'

\ '

,

ζ/

I

'

'

'

μ.ε τα αντιχεψενα, -οσα εισαγονταν απο τη '

Μ

.

'

Ά σια,

χατ

'

εζοχην &πο το Τσανάχ- Καλε τών Δαρδανελλίων,- χαι οί δημ.ιουργοί τους μ.ε τη δραστηριότητά τους: «Τσαναχαλιώτες πρόσφυγες θα μ.εταφυτεύσουν τοuς γνωστοuς διαχοσμ.ητιχοuς τρόπους σε

καινούριες πατρίδες (Κοχχινιά, Φλώρινα, Διδψότειχο, Σάμ.ο, Μυτιλήνη)» χα1 &χόμ.α «θα λει­ τουργήσουν ή φαληριχη Ν εοχιουτάχεια, ορισμ.ένα ροδίτικα εργαστήρια, &λλα χα1 μ.φονωμ.ένοι τεχνίτες aμ.εσα η Ε:μ.μ.εσα δφένοι μ.ε τη μ.ιχρασιατιχη χεραμ.ειχη παράδοση» 3 • Δεν πρέπει εξάλλου να λησμ.ονοuμ.ε χαι το μ.εγάλο χρονιχο t;άθος τής χεραμ.ευτιχής στον έλλη­

νιχο χώρο. Ένδειχτιχα &ναφέρω την εργασία τοu Γερμ.ανοu aρχαιολόγου σψπατριώτη του, τεχνιχοu τής χεραμ.ιχής,

Roland Hampe χα( τοu

Adam Wίnter, ποlι μ.ελέτησαν στην χεντριχη χαt νό-

1. ΚΛΊ"ΕΡΙΝΑ κοrrΕ-ΖΩrrΛΦω· , τα χεp~μειχά τοC έλλr,νtχοC χώpοu,

Έκδοτικος ΟΙκος Μιiλισσ-α, Ά&~να 1995, σ.

12

2 . ο.π.

J. δ.π., σ. 22.

'Η Κιωτaχεια ηταν. οπως

γνωρίζοuμε , τΟ δεύτεpο 7ημαντtχ0 χέντpο κεραμικής στη Μ. Άσ-ία. πεpίπο •J

50

χιλ ΝΔ τοu Έσκί -Σεχί;;.

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

10

-τια

'

' Ι -ταλ'ια

' '

'

'

'

χαι σ-την ηπεφω-τιχη χαι νησιω-τιχη

' Ε'' ' δα ιv\α

' '

χαι -την

Ιτ' \..υπρο

'

ης

-

' δ ους -της με θ ο

χε -

ραμιχής, ποu προέρχον-ται &πο -την aρχαιό-τη-τα, αναγόμενες , σε μεριχες περιπ-τώσεις , ως -τοuς προιcr-τοριχοuς χρόνους. Ε1διχα -τα aποτελέσμα-τα -τών ερευνών -τους σ-την Κρή-τη, :Μεσσηνία χάt Κύπρο , -τα δημοσίευσαν σε ξεχωρισ-το -τόμο'. 'Επισημαίνον-ται εδώ π.χ. σύγχρονοι -τύπο ι χρψιχών

&γγείων ομοιοι με aρχαίους , οπως -το «φλασχί» (χυχλιχη φιάλη), ποu είναι όλό"ι"διο με &γγεία «εχσ-τραπίας» -τοu 6ου π.Χ. α1ώνα , ενώ -τα χρψιχα πιθάρια με -τα -τρία αu-τια συνέχιζαν &με -

-τά{)λη-τα -τη μορφη πίθων -τής 2ης χιλιε-τίας π.Χ. Έν-τυπωσιαχες -τέ-τοιες &ναγωγες {)λέπε ι χα-

'

'

\

'

'

νεις χαι σ-τον παρον-τα -τομο.

'Αναπόφευκ-τα ή μακ ραί ωνη αu -τη παράδοση θα χα-τέληγε , σ-τtς μέρες μας , σε παρακμή, aφό-του θα εμφανίζον-ταν

Ot εuχολες λύσεις Χαt Ot φθηνες

uλες -τής bιψηχανιχής παραγωγής, ΠΟU

uπήρξε, οπως χαt σε "άΧλες περιπτώσεις, ό θανάσιμος aντίπαλος τής χεφωναχτιχής τέχνης τών

«τσουκαλάδων». οι παραπάνω μελετητες &χόμα -το 1960 δεν είχαν δυ:;χολευθεί να συγκεντρώσουν

4 R. Hampe- Α. Wίnter, Βeί Topfern UΙ1d τopjerίi111CI1 ίn

und zypern

Kreta, Messenίen

(Ron1ίsch -gern1anίsches

Zentralιnιιseum zu Μαίη ), Maίnz 1962.

πλούσιο uλιχό: ή χεραμοπλασ-τιχή , εσ-τω σε όρισμένες «νησίδες», παρέμενε &χόμα ζων-τανή. Μάς

πληροφοροuν π.χ . οτι σ-το χωριο Θραψανό (χοντα στtς Άρχάνες -τοu νομοu Ί-Ιραχλείου) ή χερα ­ μιχη 6ρισχό-ταν οντως σε &χμή . οι Θραψανιώπς, για -τοuς όποίους ό 'Αγάπιος Λάνδος, συγγραφέας

Τον τόμ.ο παρουσίασε ο Γεώργιος Μέγας

-το u δημοτιχότα-του "άλλοπ λι:i.ι"χοu bιbλίου «'Αμαρ-τωλών σωτηρία » (1642) , ελεγε πwς « είναι

πο πεpιοδιχο Λαοypαφιa, 20 (1962) , σ.

ολοι τσουκαλάδες», περιόδευαν aχόμα, σε όμάδες, με επικεφαλής έ:να μάσ-τορα, διάφορα μέρη -τοu

621 -S. Βλ και Μ. Γ. Μ ΕJ'ΑΚΛΗ, Σύyχpονος έλληνο~ Ος λα!Χός πολtτtσμόc; ,

Καλλιτεχνιχο Πνευμ.cιτιχο Κέντ?ο 'Ώρα ,

Άθήνα 1973 (φωτοαν. 1983) , σ. 18-20.

νησιοu, εσ-τηναν πρόχειρα εργασ-τήρια χαι χα-τασχεύαζαν μεγάλα πιθάρια για τtς &νάγχες τών γύ­

ρω ο1χισμών. Άχόμα χαt τα παιδια τοu χωριοu εΙχαν μεγάλη επιδεξιό-τη-τα· σ-το σχολειό, με -την χαθοδήyφη τοu δασκάλου -τους, επλαθαν στον πηλο οχι μόνο aν-τικείμενα καθημερινής χρήσεως ,

11

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

'

''

'

"

'

'Υ\ ' χαι' σχηνες ' ' ' την ' ' ) v\η νιχη μυ θ ολογια χαι ισ'tορια, οπως η ει,οaος " 'C <:αΝ\α απο ε του

>

,

l\i':ιεσο r )ωγγιου ' η" η'

απαγωγη τοu Γεpμανοu στρατηγοu Κράιπε σ'ta χρόνια τfjς Κα'tοχής' ! Άνάλογες επισημάνσεις Ε:χανε χα( δ λαογράφος Αiχα'tεpινίδης γιa τ(ς Μαργαρίπς, χωριο σ'tο νομο Ρεθύμνης, σ'tοuς πρό­

ποδες 'tOU Ψηλορεί'tη , οπου μιa περιοχή , σ'ta νότια τοu χωρ ιοu , ήταν γεμά'tη «τσιχαλαργειά». 'Ό ταν ομως το ')

I

\

1968 πραγματοποίησε λαογραφιχη αποστολη .στο χωριό, f)ρήχε νa λειτουργοϋν I

I

')

I

\

\

\

I

-

αχομα χανονιχα μονο πενπ εργαστηρια , για 'tην χατασχευη χυριως σταμνιων

6) .

Μιa «δεύτερη ϋπαρξη» προκάλεσε, σ' αu'tη την χρίσιμη χαμπή, δ φολκλορισμός , φαινόμενο γνωστό, σε χάθε αναπτυγμένη η χα( αναπτυσσόμενη χώρα, αναbίωσης μορφών χα( εκφράσεων

(χατεξοχην τελετουργικών η τής λiιχής τέχνης) τής παραδοσιακής ζωής 'tOU αγροτιχοu χώρου 1 . Παραδοσιαχο( γάμοι , δρώμενα (π.χ. τής περιόδου 'tOU χαρναbαλιοϋ) λησμονημένα, παραδοσιαχο( 'τρόποι παραγωyfjς προ"ιοντων (ψωμιοu, χρασιοu, «μουσταλευριάς» χ.λπ.) αναπαριστάνονται (χατa

χανόνα τοuς θερινοuς μήνες) τρόπον 'tινa θεα'tριχά, προσφέρονται ώς θέαμα σ ' fνα χοινο ντόπιων

5.

επισχεπ'tών χα( ξένων τουριστών, ποu πρόθυμα ανταποκρίνεται. Άνάλογα αναπαράγονται μορφες

6.

παραδοσιακής λciι.χής "έχνης. Έξάλλου εδώ το πράγμα είναι περισσότερο ενδιαφέρον, lδίως σε ορ ισμένες επιδόσεις λaιχής τέχνης Χαl Xα'tcX πρώτο Χαl χύριον (σως λόγο στην χεραμοπλαστιχή

Haιnpe- Wίnteι-, ο .τ.. , σ. 3-5. Γ. Ν . ΑΙΚΑΊΈΡΙ!\ Ι..Ι Η , 'Έχθωις

λαοypαφ ιχijς άποστολijς εlς τον νομ.ον

Ρεθψγι;ς ... , Έπετηρtς Κέντροv Έρείι νης τή ς 'Ελληνικής Λαογραφ iας τΥ,ς

(ενδιαφέρον , εννοώ, απο την aποψη 'tής δημιουργιχότψας 'tών λciι.χών τεχνιτών, οί οποίοι , προσ-

Άχαοη μ.iας Άθηνών , 20-21(1967-8),

αρμοσμένοι στις νέες συνθήκες χα( 'tlζ ζητήσεις τής αγοράς, Ε:δωσαν μιa νέα προοπτιχη στη δρα ­

Άθ·ήνα 1971, σ. 407.

σηριότητά '!Ους). Πρόχει'tαι γιa 'tη διαδικασία με'tατροπής 'tOU χρησ'tιΧΟU σε διαχοσμητιχό­ αlσθητιχό, διαδικασία στην δποίά uπολανθάνει ή αναπαραγωγη τοu παλαιοu , ώς αξίας πλέον , σ' fνα συμf)ολιχο επίπεδο , 'Ένα σχεuος πήλινο δεν χρησιμοποιεί'tαι πλέον ώς σχεϋος , εκτίθεται ώς

7- Βλ το &pθρο <Πi εfναι οjo/k/oι-ίsn1US>> στο t ιtλio μ.ο'.J , ΛαοypαφαιΧ Ζrιτιi,υ.ατα, Έχ δό σεις Χ. Μπούρα , Άθfινα σ.109-25.

1989,

12

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

διαχοσμητιχο στοιχείΌ σ' Ε:να χώρο ποu ύπηρετεϊται , δσον aφορά τα σκεύη , aπο τα προ.ιΌντα τής σύγχρονης 6ιομηχανίας . Το θέμα αuτο aπασχόλησε μια νέα ερευνήτρια λαογράφο , την κυρία 'Ελένη Σπαθάρη- Μπεγλίτη , στο πλέγμα τών ζητημάτων χα( προ6ληματισμών π οu κατέθεσε 8

χα( συζήτησε στην ύποδειγματιχη διδαχτοριχη διατρι6ή της για τοuς αγγειοπλάστες τής Σίφνου , ενος νησιου ποu 6ρέθη χε στ(ς πρώτες θέσεις τής χεραμιχής δραστηριότητας, wστε ο χάτοιχός 8.

ΕΛΕΝ Ι-1 ΣΠΑΘΑΡJ-1

- ΜΙΊΕΓΑΓΓJ-1 , 0 [

του, ο Σιφνιός , να aποχτήσει πανελλήνια χα( τη σημασία του «χανατa» η του «τσουχαΜ» • Οί 9

ayyειοπλάσ-τες τi)ς Σ!φνω . Κοινωνιχ-~ σuγχρότηση - παpαγωyή - με ταχιν·ήσεις ,

Σιφνιο( rJ.Λλωστε διακρίνονταν για την εξαφετιχα μεγάλη κινητικότητα ποu aνέπτυσσαν, δια-

Άθ·ήνα 1989.

0:/λη την τρεχοντας σχεοον ο

9.

Βλ χαι Κο Ρ Ρ Ε

'

- Ζ ΩΓ.Ι'ΑΦ Ο Υ , δ . π . ,

σ.246-

10. ΣΓΙ ΛΘΑΡ Η - ΜΠΕΓΛ ΙΊΉ , ο. π., σ. 67

"'

'

' Ε'' 'δ α ΛΛα

' I 0:\ ' χαιI , φυσ ιχα, φτανοντας ως την

'Ά θ ηνα, I

\ (' I σ την οποια χιο' λας

0

εγκαταστάθηκαν ηδη &πο τα πρώτα χρόνια 'ίδρυσης του νεοελληνιχου χράτους ' , ενώ στη δεκα ­

ετία 1951-1961 « θα κορυ φ ωθεί ή μετανάστευση τών Σιφνιών αγγειοπλαστών π ρος την Άθήνα \

\

?!"')_).

':)

\

!

11

.

('! ο

\'

\

I

\

t:

\

\

<:' δ

11. δ . π ., σ-70.

χη Άθήνα") είναι πρώτιστα , ποu εγκαταλείπονται οί παλαιο( τρόποι ζωής, εμφανίζονται νέα ηθη

12. Στ -fι δ εχ α ετί.α 1961- 1971, για να

(ο φολκλορισμός , ώς νοσταλγία του παλαιοϋ, εlδιχότερα του «παραδοσιαχοϋ», είναι νέο ήθος) .

οο μ.iνα , το 72% τοC αγρ ο τ ιχοu πληθu ­

σμοC μ.εταχιν-ήθηχε στ-fιν 'Αθήνα , μόνο το

15% στ~ Θ εσσαλονί.χη, 13 % στα

{ιπό -

λοιπα αστιχα χεντρα. Βλ ΣΓΙ ΑΘΑ ΡΙ-1

-

ΜΓΙ ΕΓΛ ΓΊΉ , δ . π . , σ. 70. Το Μαροuσι (χα ι ή Καλογρiζα) Θα απ οτελi σει «το επί.χεντρο τών Cί.νεpγων &.nειοπ)αστWν»,

χαι χατει.,οχην στην υ

λ

χαι μεριχα αιv\α αστιχα χεντρα»

με ~νοvμε σΕ όπ ωσδ·ήποτε πρόσφατα δε-

μως στα αστιχα χεντρα

(

χαι 70.

ροχεφα

ι-

Οί aστοί ('Έλληνες χαι ξένοι) , rJ.λλοι περισσότερο χι rJ.λλοι λιγότερο εlλιχρινα συγκινημένοι aπο τη λα·ι·χη παράδοση, στράφη καν χα( στα εργαστήρια χα( τα προ'ιΌντα &γγειοπλαστιχής. Στο

χοινο αuτο διακρίνουμε, δπ ως σημειώνει ή Σπαθάρη, δύο κατηγορίες : «Ε:χείνους ποu aναζητοϋν τ(ς παλιες φόρμες ( .. .) χι εκείνους ποu θέλουν μια προσαρμογή, για να συνδυαστεί ή παραδοσιαχη αlσθητιχη με τ(ς σύγχρονες &νάγχες - aπαίτηση ποu οδήγησε τοuς αγγειοπλάστες στ(ς δεχαετίες τοϋ

'so

χα( τοϋ '6ο να 6 ελτιώσουν την τεχνική τους χα( να προσαρμόσουν τ(ς φόρμες τους ,

φτ ιάχνοντας χα( ε(δη ( .. .) ποu δεν συνηθίζονταν στ(ς παλαιες κοινωνίες , δηλαδη 6άζα, φλιντζάνια,

13

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

τσαγιέρες

x.a. Αuτο το χοινο Ε:χανε την εμφάνισή του σaν "μάννα ες οuρανοϋ", οταν ή &.γγειο­

πλαστιχη πεpνοϋσε τη bαθύτεpη χρίση της. Μέσα σ' αuτa τa πλαίσια, οσο παράδοξο χι &ν φαίνε­

ται, ήρθε ή wρα τής "δεύτερης γέννησης" τοϋ παραδοσιαχοϋ πολιτισμοu» 13 • Κι εδώ ο[ λιiιχοι τε­ χνίτες aποδείχθηκαν aξιοι τής παράδοσής τους, στην όποία συλλειτουργοϋσαν , rολονότι ή aστιχη διανόηση χαι α1σθητιχη επι μαχρον το aγvόησε αuτο χαι καθυστέρησε πολu να. το aναγvωρίσει,­ το πραχτιχό-χρηστιχο με το α1σθητιχό . 'Ό,τι γράφει ή χ. Σπαθάρη με aφορμη την &.γγειοπλαστιχη

τής Σίφνου 1σχύει γενιχa γιa την ολη λιiιχη τέχνη, τη «χειροτεχνία»: «Ή τέχνη δf:.ν καθορίζεται aπο την [χανότητα μερικών προικισμένων aνθρώπων ν' αναπαράγουν την πραγματικότητα. 'Άν δf:.ν το πιστεύαμε αuτό, τότε θά 'πρεπε αuτόματα ν' aποχλείσοuμ.ε τα. κεραμικά, &Μα χαι το σύνολο τών παραγόμενων προιοντων τ~ς παραδοσιακής τεχνολογίας aπο την κατηγορία τών καλλιτεχνικών δημιουρyημ.άτων χαι πιο συγχεχριμ.ένα να. μην aποδεχόμαστε οτι αuτα. aνταποκρίνονται σε μια. Νi.ιχη α1σθητιχη aντίληψη. 'Άλλωστε, πέρα aπο ελάχιστες εξαιρέσεις, παρατηροϋμε οτι στις παραδο­ σιαχf:.ς κοινωνίες δεν ύπάρχει αuτόνομη χαλλιτεχνιχη Ε:χφραση , &Μα αuτη ενσαρκώνεται μ.έσα aπο χρηστιχα. aντικείμενα η εξυπηρετεί μαγιχοuς χαι τελετουργιχοuς σχοπούς» • 14

Αuτη ή παράδοση, ποu μεταbιbάστηχε aπο τεχνίτη σε τεχνίτη, aπο γενιa σε γενιά, μπόρε­ σε να. μετουσιώσει σε τέχνη, «λιiι'χή», χαι τα. aντικείμενα ποu ζητεϊ ή σημερινη aγορa τοϋ aστοϋ,

wστε να. εiναι δυνατο χανεtς να. θεωρήσει ώς aπόλυτη χάπως την aπόφανση τής προηγούμενης 15

ερευνήτριας, οτι «δΕν μποροuμε νa θεωρήσουμε το τουριστιχο aντικείμενο ώς λaι·χη τέχνη» •

13.

δ . π., σ . 214.

Το θαυμάσιο Ε:γχειται σ' αuτο aχριbώς , οτι ο[ aξιοι τεχνίτες μπόρεσαν νa χάνουν χαι το τουρι­

14.

δ. π., σ. 219.

στιχο aντικείμενο τέχνη - δική τους τέχνη. Γι' αuτο θεωρείται περισσότερο δικαιωμένη ή aλλη

15.

δ . π., σ. 229.

14

Π Ρ ΟΛΟΓΟΣ

&ποψη τ(jς ΣπαθιΧρη , οτι «στις νέες &.στικες συνθήκες , οσο η χεραμιχη παραγωγη &.ντλεί μοτίΡ

'

I

.,

'

\

οα και φο ρ μες απο τη \

\

'

.. \ '

λ

αιχη αισ

I

'

σει και σε επιτεuγματα αισ

'

π ρ επει \

')

θ

\

''

I

I

-

\

θ

-

'

I

)

I

'

"

,

,,

'

I

\

,

η τ ιχη , μπορει να γινει π ,ατυ τ ερα αποοεχτη, η αχομα να φτ α "'JI

ητιχα αρτια»

τε ω ς να επισημαν (' \

θ

(:1

'

16

\

. ι:

I

\

ι:

f

\

ε ι , ο τ ι αυτη η π ροο ρ ισμενη να ικανοποιη σει τ η

~\

I

I

\

'

\

I

παραγωyη οεν παραγεται και uεν προσφερεται μονο στα αστ ιχα κεν τ ρα

(

I

ζ

I

-

'

-

η τηση τ ων αστ ων '

I

χαι πρωτιστα στην πρω-

τ εύουσα) , &.λλα κα ι στα χε ρ αμιχα κέν τρ α τ ής περιφ έ ρ ειας , &.νιΧμεσα σ τ α ο ποία α lι τα τής ' Ρ Λ εσοου

'

'

κατεχουν πρωτεuουσα

θ εση ' 17

.

lVIε τ ις εργασίες τοϋ Βασίλειου Κυρ ιαζόπουλου , τής Κορρέ , τής Μπέττυ Ψαροπούλου (στην πρωτοbουλία τής οποίας οφείλεται και η δημιουργία τοϋ σημαντιχοϋ Κέντρου Μελέτης Νεώτερης

16. ο .

J7.

Κεραμειχής) , τής ΣπαθιΧρη χαι πολλες &Χλες σuμbολες μικρότερης θεματικής εμg έλειας Ε:χει επι-

π . , σ. 229.

Σ το σημείο α•) το π ρ έπει νi ση ι;.ει­

τεuχθεί, πιστεύω , το πρωταρχικο Ε:ργο τής &.πόκτησης μιaς πλατιάς &.λλα και σε brΧθος εποπτείας

(Έθνιχος Ό pγανισμος

τοϋ &.να τον έλληνιχο χώρο uλικοϋ · ετσι Ε:χουν συζητηθεί &.ποτελεσματικα θέματα εντοπισμού ( «χαρ­

Έλλην ι χής Χ εφοτε χνία ς , πρόδρ ομος

τογριΧφησης») τών παλαιότερων χα( νεώτερων εργαστηρίων , ταξινόμησης τοϋ uλιχοϋ με gαση

ωθεί δτ ι

b ΕΟΕΧ

τo ti ση μερ ινοu ΕΟΜΜ ΕΧ ) •)πήρζε

b φο-

pέα ς , ποU μέσα στη δεκαε τία τοϋ '6ο

χαρακτηριστ ικα τεχνικών χαι μορφ ών η και ε1δικεuμένων παραγωγών , ζητηματα τ ών « δρόμων »

χα ι ΧV?iως πρ Ο ς τ Ο τέλο ς της επ ~δ iωξε

διοχέτευσης τής εςαγόμενης &.πο τα εργαστηρια παραγωyijς, τών &.ΧληλεπιδριΧσεων , τής λειτουρ-

να εκσuγχ;ον ίσει τ lς ε γκαταστάσε ις χα/.

γίας τοϋ προΊ'όντος ώς εμπορεύματος , uποχείμενου στοuς 1διαίτερους κιΧθε φορα οροuς , τοπικοuς και

να τpοποποι:ήσε ι. τα lι.nειοπ)..αστιχα. εl'δη,

χρονικούς, τ ών σχέσεων τοϋ &.πώτερου (η &.πώτατου) παρελθόντος προς τ (ς νεώτερες εποχές.

να εφαρμόσει εlδιχο πρόγραμμα για την &ναbiωση τών π αραδοσι.α χ ών μορφ ών σ τ η σvγ χ ρον η χερα μιχ +, . Β λ. χ α ι ΜΠ ΕΓΛJΊΉ , σ .

159.

'Εκείνο ποu χρε ιιΧζεται τώρα εlναι η συγγραφη , πιΧνω στ (ς παραπιΧνω gασεις , τ οπικών μο­ νογραφ ιών , τοuλιΧχιστον για τα σημαντικότ ερα κέντρα η τόπους παραγωyijς. 'Ασφαλώς ενας τέ­

τοιος τόπος εlναι η Λέσbος , την κεραμικη τής οποίας μελέτησε στη διδακτορικη του διατριgη δ

15

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

κύριος Σοφοκλής Κουτρής, aφιερώνοντας χρόνο πολύ (ή εφεσή του εχδηλώθηχε Ί]δη &ποταμέ ­

σα τής δεκαετίας τοϋ '6ο) χαι την 1διαίτερη εuαισθησία του (εΙναι ε1χαστιχος καΛλιτέχνης), οπως αuτη aποτυπώθηκε χαι στα σχέδια ποu φιλοτέχνησε χαι ενα μέρος τους δημοσιεύεται στον παρόντα τόμο. Περπάτησε δ χ. Κουτρής σΕ: ολο το νησί, t;ήμα -t;ήμα . Μπήχε σΕ: κατώγια χα( &νώ '

I

I

I

I

I ~

I

I

I

'

I

για αρχοντοσπιτων, σε σπr.τια φτωχιχα, προπαντων σπουοασε τα εργαστηρr.α, φωτογραφι

ζ

ε, σχε -

δίαζε , επαφνε συνεντεύξεις, οργάνωνε γενεαλογιχα δέντρα. Και t;έt;αια δΕ:ν &γνόησε τiς προσπάθειες

χαι το εργο οσων εΙχαν εργαστεί στον τομέα αuτό. Τον τοπιχο λόγιο Μίλτο Παρασχευαϊδη &να ­ φέρει Ί]δη τιμ.ητr.χα προεισαγωγικά . ΔΕν προτίθεμαι να επαναλάt;ω πράγματα , ποu δ χ. Κουτρής &ναφέρεr. μΕ: άπλότητα χαι σαf

'

φηνεr.α στο προ

ζ ει

I

"

I

λ

I

I

I

I

'

I

ογr.χο του σημειωμα χαr. στην εισαγωyη του '

την ερευνα του απ

'

18

. Σημεr.ωνω !

'

ι: ' ι::t θ' f ωστοσο οτι, χα ως αρχι -

'I

\ t I I I ς'\ \ I I I ) το c;εχινημα του 19ου αιωνα χαr. φτανει ως τις μερες μας , στο χατωφ \ι

τής δεκαετίας τοϋ 20ou α1ώνα, σψπεριέλαbε χαι τα δύο μεγάλα στaδια τής χεραμιχής, εκείνο

τής πραχτιχής χρήσης τwν προ"ιόντων (που εΙναι t;έt;αια το πρωταρχιχο χαι ίστοριχα άπλωμένο μέσα στον χρόνο) χαi το fι..Χλο, τ(jς διακοσμητικής χρήσης, ποu aποτέλεσε, οπως χαi αuτος μαζi με τοuς fι..λλους παρατηρεί, οχι μόνο «διέξοδο επιbίωσης« τής χεραμιχής, &λλα χαι κίνητρο «aνά ­

πτυζης μέσψ τής τουριστικής εξάπλωσης , ποu τελευταία παίρνει μεγάλες διαστάσεις» (εΙναι fι..ξια προσοχής ή τελευταία επισήμανση).

18. ΕΙναι χα(

,α κείμενα , ποu χpατή&r; -

Έμφανης εξάλλου εlναι στον τόμο ή διάσταση τής ε1σαγωγής χεραμιχwν &πο την Εuρώχωμ.α, σ~:Ο όπο"ίο, ε'Vλογα , ή E:μyαvr, όό-

πη, &χόμα χαι &πο την Κίνα, τα όποία πλαισίωναν συχνα χαι ξενόφερτα επιπλα, δεδομένου οτι στο νησί, μΕ: μια κατηγορία πλούσιων χατοίχων, χτίζονταν οχι μόνο &χριba &ρχοντr.χα τής μα -

δημ.ιοuργίας.

16

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

χεδονιχής aρχιτεκτονικής , aλλα χαι ο1χοδομήματα με aρχιτεχτονιχα σχέδια τα οποία εΤχαν επιδράσεις μπαρόκ (αuτο &λλωστε 1σχύει χα( για τα aρχοντιχα τής Β . Έλλάδας) , aλλα χα( νεο­ χλασιχα στοιχεία χα( 1ταλιχες σχουόλες , γοτθικά, aραbιχα σύμbολα χ.λπ. Γι' αuτο κιόλας χά­ νει μια τριμερή διάκριση τών κεραμικών σε λεσbιαχά , τσαναχαλιωτιχα χαι εuρωπιiιχά .

Καλλιτέχνης χαι α1σθητιχος &νθρωπος, εuεζήγητα στράφηκε χατεζοχην προς τ(ς μορφές, ποu τον προσείλχυσαν ώς aποτυπωσεις μιιiς εχ παραδόσεως aσκημένης λιiιχής α[σθησης εuμορ­

φίας χαι εuγραμμίας τών ογχων χαι χρωματικής άρμονίας , ποu χαθιστοϋσαν τη λειτουργία τής

'

' '

'

χρησης χαι ευχαριστη.

Καθwς &λλωστε πιστεύει (οχι abάσιμα , δπως σημειωθηχε κιόλας) , δτ ι ή παράδοση αu τη

μπορεί να εΤναι , για ορισμένες τουλάχιστον μορφές, μακραίωνη, εχανε χαι μεριχα bήματα, (συν­ ετά, με την aσφάλεια πορισμάτων aναγνωρισμένων άρμοδίων), προς τη συσχέ τ ιση τοϋ νεωτε­ ρου η χαι σύγχρονου προς το aρχαιότερο η χαι πανάρχαιο.

Ζωγράφος χαι χαράκτης ό [διος , «χειροτέχνης» δηλαδή , εΤναι aπολύτως σε θέση να χατα­ λάbει η πιο χαλα να αlσθανθεί, δτι στο σύγχρονο χόσμο, ποu μεταμορφωνεται , δπως λέει, «-fιλε­ χτρονιχά», «ο ί διάφορες παραδοσιαχες μορφες φέρνουν πίσω στη γνωση τής χειροποίητης δη­ μιουργίας, δπο•J ή aνθρωπινη γνωση, χωρ(ς bοη&ήματα τεχνητά , aρχίζει χαι τελειωνει χαλλιτεχνιχες δημιουργίες». Μ. Γ. ΜΕΡΑΚΛΗΣ Καθηγητ·(ις Λαογραφίας Πανεπιστημίου Άθηνών

ΕΙΣΑΓΩΓΉ 'Η &ναγχαιότητα καταγραφής χα( ταξινόμησης τής χεραμιχής

-

των τε

λ

I \'' 'I ; ' I \ ~ ευταιων ουο αιωνων ηταν επιταχτιχη, γιατι ο χρηστι~

χός της ρόλος περνά πι.~ στο παρελθόν, χυρίως δ ρόλος τής

'

-

'

οιχιαχης χρησης.

Ά ντι' θ ετα οι: οιαχοσμητιχος " '

'

χαραχτηρας της

bρήχε διέξοδο επιbίωσης χα( ανάπτυξης μέσψ τής τουριστικής εξάπλωσης ' ποu τελευταία παίρνει μεγάλες διαστάσεις . Ή Λέσt)ος, νησ( οπωσδήποτε &πόμαχρο, επι πολuν χαφο συνέχισε νa παράγει παραδοσιαχΕ:ς μορφΕ:ς bγαλμένες μέσα &πο

το πνεuμα τής τοπιχής παράδοσης (περίπου μέχρι το 1960). Εlδιχa στον χώρο τής χεραμιχής τέχνης παρατηρείται μιa

ξεχωριστη προτίμηση τών δημιουργών, ο[ οποίοι πρέπει να. ξε­ περνοίίν τοuς διακόσιους, μεταξu τών περιόδων

1820-1992. Το

«λυριχο» περιt)άλλον, στο οποίο χάποτε Ε:ζησαν η Σαπφw χα( δ Άλχαίος, συντείνει στην Ε:φεση τών χατοίχων τοίί νησιοίί προς I

Ι

τις τεχνες.

Ή διάσωση τών &γγείων ποu γέννησε δ πηλος επιδιώκεται να. συνδυάσει τη μελέτη χα( αναγνώριση τών α1σθητιχών στοι­ χείων , συμπεpι.λαμbανομένων τών τεχνικών χα( λειτουργικών aξιών στον χόσμο τοίί &μεσότερου παρελθόντος, &λλα. χα( χά­

ποια αναζήτηση -δσο εΙναι δυνατόν - ομοιογενών στοιχείων με τα. &γγεία τοίί aρχαίου χόσμου (μελέτη τών διαχοσμητιχών συμ­ t)όλων, ο[ μορφές τους).

18

ΕΙΣΑΓΩΓΉ

Ό σύγχρονος κόσμος περνά ηδη σΕ: μια Ύjλεχτρονιχη μετα­

μόρφωση, ποu δΕ:ν εμπνέει αlσιοδοξία (τουλάχιστον για τον κό­ σμο τοϋ εσωτεριχοϋ μας ()ίου, τον χώρο τΥjς ψυχής). Οί διάφο­ ρες παραδοσιαχΕ:ς μορφΕ:ς όδηγοϋν πίσω στη γνώσ-η τΥjς χειροποίητης δημιουργίας, δπου η ανθρώπινη γνώση, χωρις()οηθήματα τε­ χνητά, αρχίζει χαt τελειώνει χαλλιτεχνιχΕ:ς δημιουργίες.

Το ενδιαφέρον μου για τη γνώση χαι ανεύρεση κεραμικών μορφών τΥjς λiι'χΥjς παράδοσης τοϋ νησιοϋ δημιουργήθηκε την

περίοδο δπου η χα Ρος Μαχόλεu (Άγγλίδα λάτρης τΥjς λυριχΥjς

ποίησης τΥjς Σαπφοϋς , και ποιήτρια η lόια) χάρισε στ-fιν Παιδαγωγιχη Άχαδημία Μυτιλήνης (1966-67) uλιχα κατάλληλα για την πα­ ραγωγη πυρίμαχων (δίπυρων) κεραμικών (2 ποδοκίνητους τρο­ χούς, 2 χειροκίνητους, 1 φοϋρνο Ύjλεχτριχό , εργαλεία , πυρίμα­

χα χρώματα).

'Ήδη απο το 1965 εΙχα αντιλη::ρθεϊ τη σπουδαιότητα δημι­ ουργίας εργαστηρίων στις ΠαιδαγωγιχΕ:ς Άχαδημίες για τη διά­

σωση τΥjς λα'ι'χΥjς μας παράδοσης (την uλοποίηση τΥjς lδέας

αuτΥjς αντίκρισα αργότερα, το 1970, στο Coνentry τΥjς Άγγλίας,

στο χολλέγιο σπουδών) ο ' ο τότε διευθυντης τοϋ ίδρύματος τΥjς Παιδαγωγικής Άχαδημίας Μυτιλήνης Δ. Κουτάλος εδειξε ενδια­ φέρον για τ-fιν εlσαγωγΥι τΥjς διδασκαλίας τΥjς χεραμιχΥjς ώς χαλ­

λιτεχνιχοϋ μαθήματος. Έπι δυο χρόνια (1967-68), μαζι μΕ: τον αγγειοπλάστη απο το Άχρωτήρι Δ. Σκοπελίτη περάσαμε στοuς σπουδαστΕ:ς τα πρώτα μηνύματα, ΠΟU εγιναν δεχτα μΕ: αγάπη . Μια εχθεση στο εμποριχο Έπιμελητήριο τΥjς Μυτιλήνης επι-

19

ΕΙΣΑΓΩΓΉ

σφράγισε την αναγκαιότητα . Μετα ι:Χπο το γεγονος αuτο αlσθάν­ θηκα την ανάγκη να καταγράψω δσο καλύτερα μποροuσα τον λd.ιχο κεραμικό μας πλοuτο .

την περισυλλογη τοu uλικοu ΊJ.ρχισα ι:Χπο την Άγιάσο , φω­ τογραφ ίζοντας παλια κεραμικα aπ' τα κατώγια τών σπιτιών, και συνέχισα στη Φίλια, στον Μανταμάδο, Άγία Παρασκευη

κ.λπ .. Δυστυχώς ο[ πλανόδιοι παλιατζήδες εiχαν ηδη πάρει ι:Χπο

'

\ Ι \ I -,ι ' I ' λλ τις νοικοκυρες, κατα κανονα εναντι ασημαντων αντα αγμα-

των, θαυμαστα ι:Χγγεία. Άπο αuτα ποu Ε:μειναν κατόρθωσα να

περισώσω καταγράφοντας σχεδιαστικα η φωτογραφικα Ε:να μικρο μέρος. Συγχρόνως μελέτησα τα κεραμικα τών συγχρό­ νων αγγειοπλαστών , καθwς επίσης και ΊJ.ρθρα ντόπιων λαογρά­

φων και ΊJ.λλων λογίων, ποu γράφτηκαν κατα καιρούς. 'Αναφέρω ενδεικτικά -και τιμητικά- τον Μ. Παρασκευα"ί"δη, ποu Ε:κανε

σημαντικο Ε:ργο στον χώρο τής λεσ{)ιακής λαογραφίας και κυ­

ρίως στην καταγρ~φη παλιών λεσ{)ιακών αγγείων. τα σχετικα κείμενα τοu Παρασκευα.ίοη και τών ΊJ.λλων Ε:χουν ενταχθεί στη δημοσιευόμενη στο τέλος {)ι{)λιογραφία.

τις πληροφορίες αuτες εμπλούτισα με την προσωπικη ερευ­ να, ποu μοu aπέφερε πλούσιο φωτογραφ ικο uλικο και τα προ ­

σωπικα σχέδm. (μαζι με αuτα τοu Παρακευd.ίδη και Ήλ Κουρτζή) , καθwς και τα διακοσμητικα μοτίbα. Στη συνέχεια ταξινόμησα

τα παλαια ι:Χγγεία (1800-1900) σε δυο κατηγορίες , τα κοσμικα και τα τελετουργικά , κι αuτο με wθησε στην ι:Χνάγκη τής με­ λέτης τοu λd.ι.κοu πολιτισμοu. 'Έτσι συνέλεξα τα aπαιτούμενα

20

ΕΙΣΑΓΩΓΉ

στοιχεϊ.α. για την ολοκλήρωση τοϋ χεφα.λα.ίου για «τα χερα.μιχα στον χώρο τοϋ θρησχευτιχοϋ συμbολισμοϋ», με τη bοήθεια. Ε:ργων, οπως τοϋ Γ. Α. Μέγα., τοϋ Παν. Νιχήτα., τοϋ Βα.σ. Δ. Κυρια.ζόπουλου χ.α., χα.θwς χα.ι με προσωπιχη επιτόπια. Ε:ρευνα..

<Η σπουδή, εξάλλου πάνω στα aρχα.ϊ.α. &.γγεϊ.α. (χυρίως τΊjς 'Αγγλίδας aρχαιολόγου W. Lamb) με οδήγησε στf)ν &.να. ζήτηση συγγενικών προτύπων στη σύγχρονη χερα.μιχή.

01 aνα.σχα.φες τής Lamb οριοθέτησαν τ(ς πρώτες b..ρχέγονες χερα.μιχες μορφές

(προς το πα.ρον εντάσσονται χρονολογιχα γύρω στο 2.8οο π.Χ.).

Στην πα.ροϋσα. Ε:χδοση εργάζομα.ί συγχριτιχα μόνο για τα b..γγεϊ.α. τής εποχής τοϋ ορείχαλκου (28ΟΟ-2ΟΟΟ-155Ο-1050 π.Χ.). < Η χρονολογιχη τοποθέτηση τών χερα.μιχών α.uτών Ε:γινε b..πο τη

and the Trojans», 1863) : χα.τα.γράφει χρονολογιχα τοuς

Lamb, χα.( με τον (διο τρόπο εργάσθηκε ο CarlBlegen (CarlBlegen «Troy

προι'στοριχοuς οlχισμοuς χα.ι b..ντιστοίχως το b..να.σχα.φιχο ύλιχό τους aνά­

λογα. με το στρώμα. ποu ί)ρέθηχε, χα. ι b..ντιστοιχεϊ. στον οlχισμο "Αντισσα.

('α.πο'

'

την

Ά χροπο ' λη

'

'

'

χα.ι τους τα.φους

σbια.χα τεφρα γίνεται σε συνδυα.σμο με εlχόνες

' τον

) , την '

Cplate)

Town Ι, Π, ΠΙ, IV,V, το ύλιχο προέρχε'Ια.ι χυρίως:

π'υρρα.. < Η

'

συχνη

λοιπον '

'

'

'

&.π ο τη Θερμή, την

I I I ' ' α.να.φορα. χα.ι συγχριση της νεα.ς φορμα.ς με τα.

λε-

χα.( σχέδια. (Α, Β, C).

01 διάφορες σχετιχες b..να.χοινώσεις τών εlδιχών είναι b..ντιφα.τιχές. < Ο aρχαιολόγος Χαριτωνίδης επισημαίνει πwς ή Λέσbος wς Χ 'ι '' '''C ' ' ' θ ' ι ι:ι ι λ ' ' ' λ 5ο π . . α.ιωνα. εμεινε ει.,ω α.πο τον χα. α.υτο ε/V\ηνιχο χοσμ.ο, χα. V\ιεργωντα.ς ενα.ν τοπιχο, χ ειστο χα.ι περιφερεια.χο πο ιτιC').J.

'

'

)"\

σμό. 'Αντίθετα. ο b..ρχα.ιολόγος Καλλιπολίτης b..μφισbητεϊ. τη θεωρία. α.uτή. Κατ' α.uτόν, τον 7ο α.lώνα., εποχη τής «b..να.τολίζουσα.ς

τεχνοτροπίας», ή Λέσbος ijτα.ν b..δύνα.το να μην προχώρησε χα.ι στον τομέα. α.uτόν. Άνα.σχα.φες ποu πρα.γμ.α.τοποιήθηχα.ν χα.τα χα.ι­ ρούς (χα.ι συνεχίζονται) Ε:φερα.ν σ'Ιην επιφάνεια. χερα.μιχα χλα.σιχής, έλληνιστιχής, προρωμα.'ι'χής, ρωμα.'ι'χής, παλαιοχριστιανικής χα.ι bυζα.ντινής περιόδου , χα.θwς επίσης χα.ι ύπολείμμα.τα. εργαστηρίων b..μφορέων (ρωμα.'ιχα η έλληνιστιχά).

Το φωτογp α φ ικ ο uλικο τοu λευκώματος πpοipχεται aπο τιΧ φωτογpαφ ικιΧ aρχεΊα των Σ οφοκ λή Κ οuτpή και Χοuτζαίου Δ ουκάκη .

Ι

ΚΕΡΑΜΙΚΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΤΗΣΛΕΣΒΟΥ ΤΟ ΠΛΗΘΟΣ ΤΩΝ ΜΟΡΦΩΝ Άπο τις aρχες τοϋ α1ώνα μας ή χεραμιχη παίρνει μιa συγκεκριμένη μορφη στον χώρο τής ίστορίας τοϋ νησιοϋ. Γίνεται συνειδητη ή aναγχαιότητα aξιολόyφης χαι ταξινόμησης, γιατι δ χρηστιχος χαραχτήρας aπομακρύνεται σήμερα aπο την καθημερινή μας ζωή. Άντίθετα aρχίζει να aναδειχνύεται δ ρόλος της ώς μέσου διακοσμητικής εχφρασης. Το νησι περνά aργa στον σύγχρονο χόσμο' με εντονες aχόμη τής παραδοσιαχες χαταfJολές, σ' ολες γενιχa τις μορφες τής ζωής

χαι τής τέχνης. Ή aπομόνωσή το•J aπο τον χόσμο τής Άνατολής λόγψ τής Μικρασιατικής καταστροφής ' (1922) χα( ή aπόσταση aπο τον ηπειρωτιχο χώρο το καθηλώνουν στοuς ρυθμοuς χαι στον τρόπο ζωής μιaς 'άλλης εποχής. Οuσιώδεις μεταfJολες 'άρχισαν

νa γίνονται α1σθητες μόλις προς το τέλος τοϋ 1950. Ή ο1χιαχη χεραμιχη3 επαιζε aνέχαθεν fJασιχο ρόλο στη ζωη τών χατοίχων τής ΛέσfJου. 'Άρχισε aπο την πρώιμη περίοδο τοϋ

ορείχαλκου (σύμφωνα με τa γνωστa μέχρι σήμερα εύρήματα τών aνασχαφών τής

Lamb<, περίπου το 18οο π.Χ . ) χαι τελείωσε

γύρω στα 1950 ο Πολλοι ΛέσfJ ιοι μετανάστες στο εξωτερικό (Αuστραλία, Γερμανία, Ν. Ζηλανδία , Ν. Άφριχή) στις δεκαετίες τοϋ α1ώνα μας επιστρέφουν φέρνοντας νέα fJιομηχανιχa ε(δη, δείγματα προκοπής, ενώ ή προσφυγη στις πλαστιχες uλες τών ε1δών συντήρησης τών διάφορων aγαθών aναχόπτει την παραγωyf-ι παραδοσιακών ο1χιαχών σκευών ο

Ή εμφάνιση τοϋ ψυγείου με πάγο στην aρχη χαι τοϋ ηλεχτριχοϋ aργότερα χαι μιa νέα ποικιλία ε1δών ο1χιαχής χρήσης (πλυν ­ τήριο -ηλεχτριχη κουζίνα) ' εδωσαν το τελειωτιχο χτύπημα στον ομορφο χόσμο τοϋ πηλοϋ ο ' ο προηγούμενος α1ώνας μ.άς 'άφησε πήλινα ε(δη\ χρήσιμα χαι δουλεμένα ετσι, wστε νa εξυπηρετοϋν (aρχιχa aπόλυτα χαι aργότερα εν μέρει) τις θρησχευτιχες χαι χο ­ σμιχες aνάγχες.

ΚΕΡΑΜΙΚΕΣ

22

ΜΟΡΦΕΣ

ΤΗ Σ

ΛΕΣΒΟΥ

ΣΤΟΝ ΧΩΡΟ ΤΟΥ ΘΡΗΣΚΕΥτΙΚΟΥ ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΥ

ΠολλΕ:ς χεραμ.ιχΕ:ς μορφΕ:ς οlχιαχής χρήσης συμί)άλλουν στην τελείωση μιάς θρησχευτιχής πράξτ,ς. Ή λεσbιαχη λαογραφία "έχει 6

να παρουσιάσει πολλα "έθιμα θρησχευτιχοu χαραχτήρα , στα οποία συμμετέχουν χεραμιχΕ:ς μορφΕ:ς σε λειτουργιχΕ:ς παραστάσεις • τα παλια αuτα "έθιμα συνεχίζουν να aποτελοuν χα( στις μέρες μας "έκφραση ζωής.

1-,ο\ χεραμιοενιο \(' I

θ

I

\

')

I

' '

' θ

')

)'

'

) -

\

\

-

-

υμιατο, που αργοτερα αντιχαταστα ηχε με το μετα v\ιχο , συντε \ει στη μεταφορα του πιστου σ

'

1:1

') I.'

\

-

εναν ιοεατο χωρο.

Εiναι χαραχτηριστιχο οτι χα( σήμερα, σ' δλα σχεδον τα εξωχχλήσια τοu νησιοu, στον χώρο τοu 1εροu ί)λέπει χανε(ς πήλινα θυμιατά. Τρία "άλλα χεραμιχά, η χανάτα (ί)ίχα) , η στάμνα χα( η λεχάνη aποτελοuσαν τα χuρια στοιχεία μιάς λειτουργίας. Ή πρwτη

χρησίμευε στην ύποδοχη οfνου για την τέλεση τοu θείου μυστηρίου. Ή στάμνα χα( το λαδόμπριχο προορίζονταν για φuλαξη νεροu , μΕ: πολυσuνθετο λειτουργιχο ρόλο στ(ς θρησχεuτιχΕ:ς γιορτές. Ή λεχάνη, μια χωμάτινη bαθυ χιά , γινόταν χολuμί)ήθρα, η μιχρό ι: " τερη χωρος χατασχεuης των ιερων αρτων.

ΜΕ: τη διαφοροποίηση τών θρησχευτιχών γιορτώνϊ στα μεγάλα χέντρα τών Άγίων, τής Άγιάσου, τοu Μανταμάδου, τής Πέ­ τρας, τής Άγίας Παρασκευής χαι a/Jωu , (πανηγuρι 'Αγιάσου) , προέκυψαν aνάγχες νέων σχευών γ~α τ(ς λd.ιχΕ:ς λειτουργίες . Πλά­

θεται τwρα μια χυλινδριχη μορφή, μέσο μεταφοράς τοu άγιάσματος, ποu ονομάσθηκε ύδροδοχείο (1920) κατάλληλο για τη φuλαξή του.

'

\ ' ') \

κ οντα

σ

'θ

αυτο προστε

I

I

\

\

\

' "C

~

I

f

ηχαν νεες χεραμιχες μορφες , για να εc,υπηρετησουν οιαφορες

")

\

;

Ι

Λειτουργιχες αναγχες.

Στον ΊVΙανταμάδο ύπήρχε μια !J.)J\η μορφη χεραμιχοu για τη φuλαξη τοϋ άγιασμένου νεροu. 'Ηταν μια χοuπα "άσπρη, στολι-

, ,

σμενη με χοχχινα

ι

,

ι

~

\OU ωυοια.

,

'

, , '

, '

'

τ, < , Φ , ι ζ' ην ημερα των ωτων ο χαντη \αναφτης μα ι με τον ιερεα επισχεπ~ονται

(απο ' '

πο

') τα,

λ' υ πρωι

,

σπι -

τια χα( ραντίζουν με το άγίασμα , για το χαλο τοu χρόνου. Το "έί)αζαν μέσα σε χουροuπι η χοuπα χαι ράντιζαν μΕ: φUIJ\α bασιλιχοu. Άργότερα ο[ [ερείς τα aντικατέστησαν μΕ: μετα/J\ιχο ραντιστήρι.

Ή aγορα τών χεραμιχών δίνει χαρα στον προσκυνητή , ποu φεuγει παίρνοντας μαζί του χαι δείγματα τής συμμετοχής του στη

\

θ ρησχευτιχη

ι

\

C

-

")/

\

\

Ι

\

Ι

\

/ λ

γιορτη, τα οποια εχουν χαι πραχτιχη χρησιμοτητα: το χουμαρι για φυ

'C

-

C

Ι

\

I

\

αςη νερου, η φ οντανιεpα για πασατεμπο χαι

γλυχά, η χανάτα για νερο χα( χpασί, τα παιαυλιά (σφuριχτράχια) για δώρα στα παιδιά. 'Ό πως φαίνεται, τα πρώτα χεραμιχα ποu πουλοuσαν στις θρησχεuτιχΕ:ς γιορτές -τα &.πλωναν ο1 πωλητΕ:ς στοuς ξuλινους πάγ­

χοuς- ήταν 'τα περισσό'τεpα ο1χιαχής χρήσεως χα( μόνο μΕ: 'την aναγωγη ποu "έχανε ο Ν ιχόλας Κουρ'τζής, χαt νωρίτερα ό 'Ηλίας Κουρ'τζής (1910), "έγιναν γιορτινα χα( μπήχαν στον χώρο 'τής διαχοσμηηχής. Στηριζόμενοι στη χρονολογιχη διάταξη τών εθίμων 'τών οποίων τόσο ο Γ. Μέγας οσο χα( ο Π . Ν ιχή'τας καθόρισαν στα μη -

ΚΕΡΑΜΙΚ Ε Σ

ΜΟΡΦΕΣ

ΤΗΣ

23

ΛΕΣΒΟΥ

νολ6γιά τους θα χαταγράyω ενα μέρος αuτών , στα οποία χεραμιχΕ:ς μορφές -χυρίως ο1χιαχής χρήσης- συμ6άλλουν στην ολο­ κλήρωσή τους, δηλαδη στις χειμερινές , Ε:αρινές , θερινΕ:ς χαι φθινοπωρινΕ:ς γιορτές. 8

Το λυχνάρι εΙναι μια πανάρχαια μορφη χεραμιχοϋ, ποu Ε:παιζε 6ασιχο ρ6λο σ' ολες τις &νθρώπινες Ε:χδηλώσεις στον προχρι,

'

Ρ

στιανιχο, τον ου

'

"

'

'

'

'

')

ζ αντινοI χαι' τον ' Ρ ζ I ' λ 'θ 'ζ c ' ., I μεταου αντινο χοσμο, αχο ου ησαν ο φωτισμος με γχα ι χαι στο τε ως η χοσμογονιχη αναχα -

λυψη , ο ηλεχτριχος λαμπτήρας.

Στο μοναστήρι τοϋ ΊΧγίου Ίγνατίου, σuμφωνα μΕ: παλαια παράδοση, Ε:γινε κάποτε χάτι παράξενο· οταν πάτησε μια γυναίκα ) I j I Ρ I .,, \ , ' ' θ 'λ'δ 9 τα σχα ωπατια του μοναστηριου αχουστηχαν οροντες, εσπασαν τα χιουπια χαι χα ηχε το α ι. '

0

Τής άγίας Βαρ6άρας' 6ράζουν στα τέστα ρε6ίθια χαι τα μοιράζουν στοuς φτωχοuς. ΕΙναι το φαγητο τής ημέρας αuτής στα

χωρια χαι ζεχωριστα στη Θερμη χαι στα Λουτρά, οπου ο-τ;:ως λένε η 6λογια είχε τη μεγαλuτερη Ε:ζάπλωση. [ Πριν &πο χρ6νια

,.

,

, ,

"

, ,

eι

ειχε πεσει στον τ οπο μας η ο ωγ.ια χαι

θ

, '(

1

,

,

,

τ ,

ε ρ ι-.,ε πο ω χοσμο .

οτε εγινε

, , 1,ιτανεια με

,

,

_

, ,

_ " ,

την περιφ ορα της ειχονας της αγιας

Β

Ρ

,

αροαρας

σ' ολη την π6λη χαι στα χωρια χαι το θαϋμα Ε:γινε: ·ή Ε:πιδημία Ε:φυγε] .

' }/~αιvωνη "')_"),

Σ την

I

I

I

ριχνουν τα

χ

I

I

!

I

C

I

I

j

I

I

I

"

I

I

I

\

I

C:

)

ριστουγεννα στους τοιχους το αγιασμα , νερο απο τη σταμνα η το χανατι , για να φ υγουν οι χα ,ι -

χάντζαροι , &χ6μη σκεπάζουν τα χουροuπια (χυλινδριχΕ:ς κανάτες χωρις χέρια) μΕ: τtς σταφ ίδες χαι τα ζερα σϋχα , γιατt δΕ:ν πρέ­ πει να τα φάνε, μαγαρισμένα &π ο τοuς καλικάντζαρους '' . ΑuτΕ:ς τtς μέρες «σφαλιοϋν» τα χουτροuπια γιατι δΕ:ν χάνει να φάνε σϋχα

'

'δ ες .

χαι στ α φ ι

την παραμονη το 6ράδυ τοϋ άγίου Βασιλείου τα παιδιά , παρέες-παρέες κρατώντας ενα φαναρέλι, γυρίζουν χαι χτυποϋν τtς π6ρτες μΕ: το Ε:ρώτημα , «νά τα ποϋμε;» . 'Άμα &νοίζει η π6ρτα τοϋ σπιτιοϋ , of «χαλαντιστάδες» &ρχίζουν τα κάλαντα. Ό πρώτος

τοϋ χοροϋ &ρχίζει τ ο τραγοuδι χαt uστερά ολοι μαζt Ε:παναλαμ6άνουν τον fδιο στίχο. Το τραγοuδι τους συνοδεuεται χαι &πο τοuς

ρυθμιχοuς χτuπους τής

«draboukas»,

ενα εΙδος μιχροϋ νταουλιοϋ ποu το δέρμα του είναι εφαρμοσμένο Ε:πάνω στο στ6μιο f:νος

πήλινου &γγείου" .

την πρώτη μέρα τοϋ άγίου Βασιλε ίου ο νοιχοχuρης χάθε σπιτιοϋ παίρνει ενα χαινοuργιο κουμάρι , το γεμίζει νερο στη 6ρuση , &φήνει Ε:χεί ενα γλυχο χαι επιστρέφει &μίλητος , γι' αuτο χαι το νερο λένε «&μίλ'χτου νφο» . JVI6νo ο πρώτος Ε:πισχέπτης , ποu

εμφανίζεται μΕ: τα χαράγ'!-ατα τής μεγάλης μέ ρeχς , για να τ οϋ χάνει «ποδαρ ιχο», θα τον &ναγχάσει να μιλήσει (προτ ιμοϋν να εΙναι ο πρώτος ω'Jτος Ε:πισχέπτης πλοuσιος η εuθυμος aνθρωπος). Παίρνει μαζί του μια μεγάλη πέτρα χαι ενα ρ6δι χα ι οταν &νοίζει την π6ρτα φωνάζε ι χαροuμενα « Καλημέρα χα( τοϋ άγίου Βασιλείου » . ' 3

24

ΚΕΡΑΜΙΚΕΣ

ΜΟΡΦΕΣ

ΤΗΣ

ΛΕΣΒΟΥ

Στην Έρεσσο &πο6ραδ(ς τής Πρωτοχρονιάς θα πάρει χάθε κορίτσι , ποu δεν εlναι ορφανό, ενα καινούριο κουμάρι η μια κανά­ τα, πηγαίνει στον τσεσμέ (6ρύση) η στο πηγάδι χαι γεμίζει νερό , ρίχνει μέσα σ' αuτο ενα λιοχλάδι χαι λίγο μπαμπάκι. 'Έτσι οπως

εlναι ή χανάτα με το νερό, το λιοχλάδι χαι το μπαμπάκι [Το πρώτο το 6άζει για να "έχουν τον χρόνο αuτο <ψαξουλοχρονιά» , εuφορ ία τοϋ λαδιοϋ, χαι το μπαμπάκι για μέρες καλύτερες χωρις πόνους -λεuχες &πο 6άρη χαι πόνους], την 6γάζουν στην αuλη

τοϋ σπιτιοϋ μαζι με μια πέτρα χαι ενα ρόδι. Μένουν "έξω τη ν•Jχτα για να τα δεί το aστρο. Το πρωι τa παίρνουν μέσα χα( ό νοιχο ­ χύρης τοϋ σπιτιοϋ παίρνει το ρόδι χαι το χοπανά στην πέτρα, wσπου να σπάσει χαι να την ποτίσει χαλά, &μέσως μετ& χύνει το &μίλητο νερο πάνω στην πέτρα λέγοντας «Καλη χρονιά. Σaν ποu τρέχει το νερο νa τρέχουν χα( τa χαλά » . ' 4

Ta ξημερώματα τών Φώτων οί γυναίκες γυρίζουν &πο τις Ε:χχλησίες, κρατώντας

μαστραπάδες (χανάτες) γεμάτους με ά.για ­

σμένο νερό .'; Τfιν παραμονη τών Φώτων οί νοιχοχυρες ζυμώνουν στις χωμάτινες λεχάνες , με το ζυμάρι aνοίγουν φύΧλα, γιa νa χά­ νουν την <ψπλατζέτα», ποu την τηγανίζουν uστερα χαι τη 6ουτοϋν στο μέλι χαι τη ραντίζουν με ζάχαρη ψιλή, καρύδια η &μύ­

γδαλα κοπανισμένα χαι χανέλα. ΕΤναι το γλύκισμα ποu "έρχεται δεύτερο &πο -τa φοινίκια τής Πρω-τοχρονιάς' 6 • Την Καθαρ·fι Δεu-τέρα παίρνουν τη μουτζούρα πάνω &πο τa -τηγάνια χαι τa τέστα (χύ-τρα φαγητοϋ) χαι μουτζουρώνουν τa πρόσωπά τους για νa γίνουν aραπάδες . Κάνουν χαι την «χαμήλα» χαι τη γυρίζουν σ-τοuς μαχαλάδες aράπηδες με μαχαίρες . Την Καθαρη Δευτέρα περνοϋν &πο τa σπίτια οί Τσιγγάνοι χαι οί Γιουρούχηδες χαι μαζεύουν τa περσεμένα φαγητa τής &πο ­ χριάς . Γιa πληρωμη δίνουνε δαδί' 7 • Τον 6ασιλιχο οί γυναίχες φυτεύουν με πολu &γάπη στις γλάστρες στη γιορτη -τ ών ά.γίων Σαράντα , τον τραγουδά δε ή λaι·χη

μοϋσα με περιπάθεια: «Δεν ξέρω νa εlναι σε τίποτα χρήσιμος ό 6ασιλιχός . 'Όποιος τον -τρώγει γίνεται μανιαχος χαι παθαίνει

' '

απο

λ 'θ "J \ I f η αργο χι απο το συχω -τ ι του

... » 18.

Το Σά66ατο -τοϋ Λαζάρου σε χωμάτινες λεχάνες ζυμώνουν κουλούρια με σταφίδες , aφθονα μοσχοκάρφ ια, καρύδια χ.λπ. σε σχήμα μιχροϋ παιδιοϋ με χέρια σ-ταυρωμένα ( τa «Λαζαρέλια») .'9 Τοϋ Εuαγγελισμοϋ συνηθίζουν νa τρώνε ψάρια, τα γνωστa παστα ψάρια τής Καλλονής , ποu τα παστώνουν μέσα σε τέσ-τα με aφθονο χοντρο ά.λάτι."

τη «Βαγιο6δομάδα» (Δεu-τέρα, Παρασχεuη χαι Πέμπτη 6ράδυ) οί γυναίχες θυμιάζουν σε χωμάτινο θυμιατο 6αγιολούλουδα για τον aρρωστο ποu τον "έχουν 6ασχάνει. "

τη Μεγάλη Πέμπτη μαγειρεύουν φαχη χαι σπανάχια στa τέστα γιατι χαι ό Χριστος "έφαγε τα fόια στον μυσ-τιχο δείπνο. "

ΚΕΡΑΜΙΚΕΣ

ΜΟΡΦΕΣ

ΤΗΣ

25

ΛΕΣΒΟΥ

Το 6ράδυ τής Μεγάλης Παρασκευής , ίίστερα &.πο την Ε:πιστροφη τοϋ 'Επιταφίου , οί γυναίκες παίρνουν τα λουλούδια και τα χερια χαι τα χρατοϋν στα σπίτια για φυλαχτά. Με τα λουλούδια ω)τα μέσα σε χωμάτινο θυμιατο καπνίζουν τοuς 6ασχαμέ ­ νους. '3

'Απο6ραδις τοϋ &γίου Γεωργίου στην Άγία Μαρίνα χάνουν σφουγχάτο και ριζόγαλο στα μισοχαδιάριχα τεστάχια και τα παίρνουν την "άΛλη μέρα στο πανηγύρι τοϋ &γίου. '

4

Στα Ε:ζωχχλήσια χρησιμοποιοϋν &.κόμη χαι σήμερα ενα τέστο πήλινο γεμάτο "άμμο, για να κρατά ορθια τα &.ναμμένα &γιο ­

χέρια . Στο Ε:θιμο με τα ράχη, ποu είναι τόσο γνωστο στο νησί , δεν λείπει ή συμ6ολη τοϋ χεραμιχοϋ. Ζώλαμπρα, στον 'Άγιο Χαράλαμπο, Ε:ζω &.πο το χωριο 'Ίππ ειος είναι μια μιχρη Ε:χχλησία τοϋ &γίου Χαραλάμπους (lo Φε6ρουαρίου) ποu γιατρεύει τ' jf " , (ζ ουριαρ ' ' χα ) . " Ο σες γυναικες " ' ζουριαρ I ' I.' \ ' φ ερνουν. ' Γ εμι'ζ ουν ενα " χαινουργιο ' αρρωστα παιδια εχουν τα χα παιοια τα\ τα' ζ ουν και' τα

κουμάρι νερό, 6άζουν μέσα σ' ενα καλάθι ενα μπουκαλάκι λάδι, χερια και λι6άνι και πάν στον &γιο. 'Ανά6ουν πρώτα τα χεριά, μετα το καντήλι, θυμιάζουν και γυμνώνουν το μικρό , ποu το 6άζουν να στέκεται μπροστα στο ίερό, και το περιχύνουν με ζεστο

νερό. Το κουμάρι το &.δειάζουν στο γυμνο σώμα τοϋ παιδιοϋ, παίρνουν το πουκάμισο, το φανελάκι χαι το χρεμοϋν στο δένδρο

για να φύγει ή ζουριά (aρρώστια). Γυμνο δπως είναι, το σκεπάζουν με μια χου6έρτα χαι χωρις να γυρίζουν το κεφάλι προς τα πίσω aπομακρύνονται για να μη ξαναπεράσει ή ζουρ ια πάλι το σώμα τοϋ παιδιοϋ . Το χεραμιχο Ε:δώ παίζει 6ασιχο ρόλο στην τε ­ λετουργία'; .

Ί' &γίου Γιαννιοϋ (24 'Ιουνίου) στα χωριά , οί γυναίκες σηκώνονται πολu πρωι και γεμίζουν το κουμάρι με νερό , πριν 6γεί ό Ύ]λιος, («τ' aνήλιαγο νερό») και λούζονται. Μ' αuτο το νερο ραντίζουν ολα τα ροϋχα τοϋ σπιτιοu' • 6

Την Λαμπροτρίτη οί Μολυ6ιάτες πηγαίνουν στην Άγία Λεμονή (ποu είναι μια ζανθια γυναίκα με γαλανα μάτια) με το ύδρο­ δοχείο (6ίχες, κανάτες η μιχρα σταμνιά) για να πάρουν το αγιασμένο νερό , ποu είναι Ε:λαφρu και χαλο για τοuς στομαχιχούξ. Τοϋ «Λ 'τροπιοϋ» 6ράζουν μέσα σε τέστα &.λυγαριά , φλισχόνι , χαρυδόζουμο με μπόλικο νερό, μ' αuτο λούζονται χαι ραντίζουν '

I

'

I

I

)

'

και το σπιτι για το χα ω.

Τ'ο ε "θ ιμο

'

I

αυτο συνη

θ ι'ζ εται

πο

λ'υ

I

στο

Σ χα

)ωχωρι ' 28 .

Στο εθιμο τοϋ χλήδονα' 9 ποu γίνεται στις 24 'Ιουνίου γιορτη τοϋ &γίου Γιαννιοϋ, ή 6ίχα η το μικρο κουρούπι (χυλινδριχη κα­

νάτα χωρις χέρι) , είναι το τελετουργιχο σχεϋος τής-παραδοσιακής αuτής γιορτής. [Ό κλήδονας προετοιμάζεται "άμα τελειώσουν τα «χάψαλα» την παραμονη τοϋ &γίου Γιαννιοϋ για να aνοιχθεί το πρωί. Βέ6αια γίνεται διαφορετιχα &.πο τόπο σε τόπο. Μια Ε:νδια­

φέρουσα τελετουργιχη παραλλαγη είναι αuτή, χατα την όποία δύο παιδιά , &.γόρια η κορίτσια (δεν πρέπει να είναι ορφανά), περ-

26

ΚΕΡΑΜΙΚΕΣ

ΜΟΡΦΕΣ

ΤΗΣ

ΛΕΣΒΟΥ

νοϋν τη νύχτα χα( μαζεύουν aπο τρείς bpύσες το aμίληχτο νερό, ποu το ρίχνουν σε μια κανάτα, 6ίχα, γραγούδα (χυλινδριχη χαΙ

νατα

)

,

Ι

<:

\

\

'

"'J/λλ

την οποια το α

'ζ

ο πρωι γεμι

\ \'

Ι

I

ουν με οια φ ορα πραγματα

(

I

).

I

I

").

σχουΛαριχια, νομισματα , χαντρες χ .Λ.Π .

)

. τα'

I

σχεπα

ζ

' '

I

ουν απο πα-

νω μΕ: χόχχινο παν( χα( τα aφήνουν Ε:ζω όλόχληρη τη νύχτα για να τα δοϋν τ' aστρα.] .

την παραμονη το 6ράδυ aνά6ουν στο Σχαλοχώρι φωτιΕ:ς χα'. πηδοϋν χα'. χαφετοϋν τοuς 'Άζτω (τον Αuγουστο). Πάνω στ(ς ιδιες φωτιΕ:ς ψήνουν πίττες μΕ: aλεύρι, νερο χα( &λάτι (aφοϋ τ(ς πλάσουν στ(ς χωμάτινες λεκάνες) . Το 6ράδυ θα φάν αuτΕ:ς τ'.ς πίτ­ τες ο[ λεύτερες γυναίκες χα( δποιον δοϋν στον uπνο τους να τοuς δίνει νερό, αuτον θα πάρουν3 Ό Στη γιορτη τοϋ Σταυροϋ μαζεύουν το &γίασμα χα( το 6άζουν μέσα στη 6ίχα· aπο αuτο Ε:να μέρος χρησιμοποιοϋν για να ζυ­ μώσουν μΕ: το προζύμι. Το ζυμάρι το θυμιάζουν μΕ: το λουλούδι τοϋ Σταυροϋ για να φουσχώσει3 ' .

ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΙΚΟ ΧΩΡΟ

Έδώ οί μορφές, προορισμένες να εξυπηρετήσουν τ(ς χαθημερινΕ:ς aνάγχες τής ζωής τών aνθρώπων, είναι πάμπολλες. Το 1900 στη Λέσ6ο (πρώτα δείγματα uπάρχουν aπο τα μέσα τοϋ 18ου αU χτίζονται μεγάλα aρχοντικά, στα όποία συνδυάζονται νεοχλασιχα χα( aλλα εuρωπaι·χα στοιχεία. 'Έτσι aρχίζουν να λιγοστεύουν ο[ παραδοσιαχΕ:ς χατασχευές 3 ' (Άρχοντιχο Καμπά, Ήαρελτζίδενας ,

Γουτόγλου) κυρίως στην πόλη τής Μυτιλήνης. Στα χωρια δμως εζαχολουθοϋν να χτίζουν τίς μορφΕ:ς αuτές (χα( ηταν συνθέσεις

' "

'

'

'

' '

'

που εφεραν τα σναφια γυρνωντας απο την

Π ο' λη ,

' l\l':ιαχεοονια r ~ ' , νοτια '

τη

' Ελλά~ οα

'

' ).

και νησια

Χτίστηκαν πολλα κτίρια, ΠΟ•J συγγενεύουν &1-λα μΕ: τα μακεδονίτικα χα( aλλα μΕ: τοϋ Άιbαλιοϋ χα( τών γειτονικών περ ιοχών.

Τέτοια δείγματα aπο μεγάλες χα( μιχρΕ:ς συνθέσεις Ε:μειναν πολλα στα χωριά (Άγιάσο, Πάμφυλλα, Μυτιλήνη, Πέτρα, Βασιλικά). ΜΕ: την aφιζη τών πρώτων μεταναστών , επηρεασμένων aπο τον aγγλιχο πολιτισμο ποu επιχρατοϋσε στην Άλεζάνδρεια, στο

Κά"ιpο (γενιχα στη Β. Άφριχή) χα( τη γαλλιχη σκέψη ποu είχε περάσει στ(ς διπλανΕ:ς aφριχανιχΕ:ς aποικίες, εlσάγονται νέα σχέ­

δια33 . Οlχοδομοϋνται (1880 -1920) bαριΕ:ς χατασχευΕ:ς με επιδράσεις γοτ

θ

Ρ ' ' Ρ λ λ ιχα, αραοιχα συμοο α χ π. I

'

..

'Η

I

.,

'

I

.,,

baroque, μαζ( c

.,

,

νεα αυτη πραγματιχοτητα εγινε η αιτια ν

'

μΕ: νεοχλασιχα στοιχεία χα( lταλιχΕ:ς σχουόλες, ' λλ''C ρ θ \ c ' ' ., θ α αι;,ει ως ενα οα μο η αρχιτεχτονιχη αισ η C\

Cl

τιχη τής Μυτιλήνης . Άχόμη χα( τ(ς αuλΕ:ς διαχοσμοϋσαν μΕ: φοινιχόδενδρα γι)ρω σΕ: πελώρια σιντρι6άνια. Ή νέα αlσθητιχη επη­

ρεάζει χα( τη διαμόρφωση τής εσωτερικής aρχιτεκτονικής. τα χεραμιχα ποu χρησιμοποιοϋνται (1860-1920) είναι εuρωπα"ιχα χα( κινέζικα ποu γεμίζουν τα ράφια χαι τ(ς κρυστάλλινες 6ιτρίνες τών ζενιχών επίπλων 34 • 'Έτσι aπο τον νέο χώρο εκτοπίζονται ο1 πα­

ραδοσιαχΕ:ς μορφές . Άλλα στα κατώγια τών παλιών σπιτιών χα( στοuς οντάδες τών παραδοσιακών aρχοντικών εζαχολουθοϋν να

ΚΕΡΑΜΙΚΕΣ

ΜΟΡΦΕΣ

ΤΗΣ

27

ΛΕΣΒΟΥ

1

\

Ι

\

I

\

'}\

\

παpαμενουν κεpαμικες μορφ ες κpεμασμενες στους τοιχους η στα

πλατια ρaφια :η χωμένα στη γή . Ή παλια τέχνη εξακολουθεί

να είναι δεμένη μΕ: τον κόσμο τής παpaδοσης τοϋ χωpιοϋ .

48

τα'

'

' Ί: ' Υ'ι

'

~'

'

)

"λο

νεοχτισ τα ε <-,αΛΛου σπιτ ια οεν κατεκ ωσαν ο

'

-

τον χωρο ,

κατέλαbαν κυρίως μια μικpη ζώνη, aπο τη Σουpaδα εως Μα­ κρύγιαλο τής Μυτιλήνης. τα συναντοϋμε επίσης στην 'Αλυσίδα,

σποραδικα στην περ ιοχη τοϋ Άγίου Θερaποντα και στο Κιόσκι. Γι' ά.uτο και η παλιa, παpαδοσιακη τέχνη συνέχισε να ύπapχει και να πλaθει νέες κεραμικΕ:ς μοpφΕ:ς μέσα στην αναγκαιότητα τής ζωής τών κατοίκων : τοϋ γεωργοϋ , τοϋ κτηματία και τοϋ χωρικου.

ΣΕ: σχεδιaσματα τοϋ Παρασκευaίοη3; παρατηρεί κανεις οψεις κατωγίων μΕ: ποικίλα κεραμικa, ποu καλύπτουν διaφορες πρα ­ κτικΕ:ς aνaγκες, η δΕ: αlσθητικη παρουσία διαμορφώνεται σύμ­

φωνα μΕ: τις λει~ουργικΕ:ς aνaγκες (1850-1940) . Άπο τη γραφ ικη

αuτη aποτύπωση aγγεϊα οlκιακής χρήσης είναι τα έξής [Βλ σχέδιο 1] :

1. Γραγούδα (για νερό) , ( Νο 7) 2 . Μπουλούκι [κατaλληλο για τη μεταφορα τοϋ πόσιμου νεροϋ

στην εξοχή (κοϋλες)], ( Νο 9)

3. Β ίκα (για το γέμισμα τοϋ κpασιοϋ και γaλακτος πολλΕ:ς φορΕ:ς την εστελναν δώρο σΕ: κaποιο φίλο η συγγενή) , (Νο 10) 4. Βίκα (για το b ρaζμα και πετιμέζι, χρησίμευε επίσης για να

47 ΣχέΟr.ο 1

πήζουν γιαούρτ ι) , ( Νο η)

5. Καλίτσα (για χειροποίητα μακαρόνια), (Νο 19)

28

ΚΕΡΑΜΙΚΕΣ

ΜΟΡΦΕΣ

6. Είχα (για χρασι χαι ξύδι), (Νου)

7. Καλίτσα (για τ(ς σταφίδες), (Νο

20)

8. ΚαλτσΕ:λ η πουτέλ (για σάλτσα), (Νο 15) 9. Σφίδα (για χουχια σποράς), (Νο 24) 10. Σφίδα (για pεbίθια), (Νο

25)

11. Καλίτσα (για ξερΕ: ς μελιτζάνες), (Ν ο

26)

12 . Σφίδα (περιέχει τσίπουρο, &πο το δποϊο γίνεται το ξίδι), (Ν ο

27) 13. Γαλιά (χολοχύθα· για να t;γάζει λάδι· Ε:να θέμ.α τής φύσης \

'

f

\

.,

f

\

f

.,

I

\

't;:-

που ενεπνευσε χαι επηρεασε τους χεραμ.οποιους , απ ο τη σφ ιοα

)

,

(Νο 43)

14. «Γχιούρ bα » (για χουχιά), (Νο 30)

15. Γχιούρbα (για «πνιγούpι»), (Ν ο 32) 16. Γχιούρbα [για χαbουρμ.ά (λίπος γουρουνιοϋ)], (Νο 33)

J7. Καλίτσα (για άλάτι) , (Νο 34) 18. Σφίδα (για το χρασί), (Ν ο 35) 19 . Καλίτσα (για σϋχα ξερά), (Νο 40) 20. Σφίδα (για λάδι) , (~ο 41) 21.

Πήλινο λαδιχό-λαδόbριχο, (Νο 44)

22. Καλίτσα (για χουχ~ά), (Νο 45)

23. Γιούρbι χωρtς χερούλια (για τραχανά), (Νο 23) Και στον χώρο τής χωζίνας, ποu t;ρίσχ εται στη συνέχεια τοϋ ισογείου, η στον πρώτο οροφο τοϋ παλιοϋ &ρχοντιχοϋ, uπήρχε I ")·! ' I μ.ια α V\η ενοτητα:

Σχέδω 2

ΤΗΣ

ΛΕΣΒΟΥ

ΚΕΡΑΜΙΚΕΣ

ΜΟΡΦΕΣ

ΤΗΣ

29

ΛΕΣΒΟΥ

1. Βρυσάκι (για πλύσιμο τοϋ προσώπου) 2. Λεκάνη (για πλύσιμο ρούχων)

3. Λεκάνη (για μπάνιο τών παιδιών)

4. Τέστο (οκαδιάρικο , για πήξιμο γιαουρτιοϋ) 5. Τέστο (οκαδιάρικο, για το πάστωμα τής σαρδέλας) 6. Τέστο (μαγείρευαν φαγητά, ρεbίθια , κουκια και φασόλες)

7. Τέστο (μισό - οκαδιάρικο, για το πήξιμο γιαουρτιού)

8. Γιουbέτσι μικρό (για ψητα στο φοϋρνο και για σούπα) g. Γιουbέτσι μεγάλο (για το παραδοσιακο γεμιστο aρνί) 10. Φουφοϋ (για το μαγείρεμα, ποu aποτελεί συμπλήρωμα τοϋ παραδοσιακού φούρνου) 11. Τηγάνι (μεγάλο για ψάρια, πατάτες, κεφτέδες, μπριζόλες)

12. Τηγάνι (μικρό, για το ζαχαρωτο aμύγδαλο, τα ψητα κάστανα και τα στραγάλια)

13. Κατσαρόλα (για φαyητό)

14. Μπρίκι (για γάλα και καφέ) Στο Λεσbιακο ημερολόγιο τοϋ Σαμάρα (1956), κατονομάζει

36

b Παρασκευα"ί"δης

'λα οπως συνη' θ ι ζαν στα παλ ια' χρονια τα εχει σκιτσαρει κατω απο μια σκα

' "

'

'

' '

'

"

1. Κουμάρι aπο πανηγύρι τής Άγιάσου, (Νο

'

'

μια σεφα κεραμικών και aλλων aντικειμένων ποu

[Βλ .

' " 2] :

σχεοιο

1)

2. Φανάρι, (Ν ο 2)

3. Τσανακαλιώτικο κουμάρι aπο τα χρόνια τής τουρκοκρατίας, (Νο 3) 4. Μανταμαδιώτικη «bίκα» , (Νο 4)

5,6. Μπρίκια (<ψπρίτσα») για τη μεταφορα ζεστοϋ νεροϋ στην εκκλησία κατα τα bαφτίσια, (Νο 5,6) 7, 8, g. Βίκες για νερο η γάλα, (Νο 7,8,9) 10. Γλάστρα με bασιλικο επάνω σε χτιστο στήριγμα τής γωνίας τών τοίχων aπο τη σκάλα , (Νο 10) 11. «Χiι.μπες» η «στάτς» (δισάκκιον) , κυρίως για τη μεταφορα τοϋ σπόρου , (Νο

11)

12. «Tρoubaς», κυρίως για τη μεταφορα φαγητοϋ στο χωράφι κατα τ(ς aγροτικες εργασίες, (Νο

12).

30

ΚΕΡΑΜΙΚΕΣ

Σ τη'

'λ

σα

I

'

'

~

(.I

ι:

I

α, στους ονταοες οπου υπαρχουν τ

'

'

ΜΟΡΦΕΣ

'

'

,

ΤΗΣ

Λ Ε ΣΒΟΥ

' \

ζ Ρ ' ~ ' θ λ I ' I ") I I I αχια ορισχονται οιαχοσμητιχα εμ.ατα απ ωμενα πανω απο το γεισο, αιv\α και χατα

παράταξη ζωγραφισμένα πιάτα. Είχες χρωματιστές , χρυαντήρια, στ& όποία φύλαγαν κρασί -δπως στ(ς gίχες χα\ στ& μιχρa λαδόμπριχα- cψφορείς εχλιiι·­

χευμένοι μ.Ε: λουλούδια πολύχρωμα σΕ: μαuρο φόντο ολοκληρώνουν την α1σθητιχη παρουσία. Άχόμα &γαλμ.ατάχια κεραμιδένια η

γύψινα (το ελάφ ι , το λιονταράκι, η χελώνα , η πάπια, δ λαγός , η γάτα), τ& όποία φιλοτεχνήθηΚαν κυρίως στην Άγιάσο στο διά στημα

1945-1955.

Βεgαίως δΕ: λείπουν χα( τa εuρωπιiιχά , ποu τ& εφεραν οί μετανάστες. Κοντa σ' αuτa μ.ποροuμ.ε ν& προσθέσουμε χα\ τ& χρε ­ μαστa κεραμικά, χλαδ( μΕ: φροuτα, &χρίδα, aράχνη, τζιτζίκι, φωλιΕ:ς πουλιών μΕ: μ.ιχρa χρεμαστa λουλούδια.

'Όλα αuτa προσφέρονταν στ& πανηγύρια τής Άγιάσου χα\ Μανταμάδου. Πράγματι η τέχνη αuτη εΙναι στενa δεμένη μΕ: τη

λειτουργία τών πανηγυριών. Το 1!J30 τa μόνα γνωστa ε(δη ηταν τ& χεραμιχa γι& ο1χιαχη χρήση . Πολλ& &π' αuτ& επαιξαν Ε:να σύνθετο ρόλο, εξυπηρετώντας ποικίλες &νάγχες· π.χ. το παγιαυλί (σφυριχτράχι) εΙναι Ε:να εΙδος

παιδιχοu παιχνιδιοu &λλ& χαι στολίδι σπιτικό. 'Ένα πανομοιότυπο πήλινου λαμπίχου ηταν Ε:να χημιχο οργανο , γι& την aπόσταξη τοu οuζου σΕ: μιχρΕ:ς ποσότητες. Το κουμάρι , εχτος &πο τη gασιχη χρησιμότητα ποu εΙχε, το χρησιμοποιοuσαν χα( γι& διάφορες "άλλες &νάγχες· π.χ . συνήθιζαν ν& χρεμοuν δυο κουμάρια, Ε:να σ' Ε:να gορινο σημείο τοu σπιτιοu η '":Ύjς αuλής, Ε:να ΊJ.)Jω στο νότιο

μέρος. Κάθε πρωί , aν επαιρνε gοριάς εριχναν Ε:να πετραδάκι στο gορινο &γγείο, aν επαφνε νοτιάς στο νότιο . Αuτο επαναλαμgανό­

ταν δλες τ(ς μέρες τοu χρόνου. Μ' αuτον τον τρόπο ε6ρισχαν πόσες μέρες τοu χρόνου εΙχαν gόρειο "άνεμο χα( πόσες νότιο. 37 Ό κουμπαράς ηταν χατασχευη χρήσιμη για aποταμίευση χρημάτων χα( συνηθισμένο δώρο για παιδιά3 8 • Ό &ρμεγός , δοχείο γι& το "άρμεγμα τοu γάλακτος. Ή ορνιθογλάστρα η το ορνιθοποτιστήρι διατηροuσε χαθαρο το νερο τών πουλιών

39

Το μελισσοκό­

φινο (μελισσοφάς) το γεμίζουν κόπρανα ΠΟU τα καίνε , για να ζαλιστοuν οί μέλισσες χα( να φύγουν, wστε δ μελισσοκόμος να μπορεί

εuχολα ν& τρυγήσει το μέλι 4 '. Το gρυσάχι, μΕ: 6αρελοειδΕ:ς σχήμα, ηταν χρήσιμο συνήθως γι& το πλύσιμο τοu προσώπου 4 '. Το λυ­ χνάρι &ναγχαίο για φωτισμο τοu σπιτιοu. τα κιούπια -μεγάλα κεραμικά- χρήσιμα γι& φύλαξη χα( συντήρηση λαδιοu , a),λa χα(

για aποθήκευση δημητριακών καρπών (χουχχιά, φασόλια, σιτάρι, &λεύρι, ζάχαρη χ.λ.π .)4'. Οί γλάστρες , ποικίλες σε μορφΕ:ς χα( μεγέθη, συμπληρώνουν το στόλισμα της αuλής , 1διαίτερα στα χωριά , μΕ: πάμπολλες πα­

ραστάσεις. Οί ηθογραφιχΕ:ς aπεικονίσεις τών περιόδων 1930-1950-1984 εχουν χαθαρa τοπιχη παρουσία, χωρ(ς ξενιχη επίδραση. τα λεσgιαχa χεραμιχa τ ών περιόδων

1850-1900 χαι 1930-1950 συνήθιζαν να τα πουλοuν οί γυρολόγοι -wς Ε:να gαθμο αuτο γίνε -

ΚΕΡΑΜΙΚΕΣ

ΜΟΡΦΕΣ

ΤΗΣ

31

ΛΕΣΒΟΥ

ται χαι σγ)μερα. Έπίσης τα fJρίσχουμ.ε στα μιχρα παντοπωλεία, οσα ύπάρχουν μετα την Ε:πιχράτηση τών

super markets. τα fJλέ­

πει χανεις χρεμ.ασμένα στα ταfJάνια χαι στα πλαγινα ράφια, χυρίως τα χουμάρια, Ε:νώ τα τέστα, οί fJίχες χαι οί χουμπαράδες σε

χfJάρες (χουfJάρες) τοποθετοϋνται στη γωνια τοϋ μαγαζιοϋ. Πολλα aπο αuτα τα εΊ'δη Ε:ξάγονται aχόμη, σε μιχρες ποσότητες. Στο

παρελθόν, τα χαΙχια στο λιμάνι, συγχρόνως με το ξεφόρτωμα χαρπουζιών φόρτωναν σταμνιά , συνγ)θως τα μανταμαδιώτιχα , για

'

τ ον

Π ειραια, -

'

τη

Χ αI \Χι δ ιχη'

'

'

χαι τη

Ρ'δ ο ο. 4

Στις δημόσιες τοξωτες fJρύσες χάθε πρωι χαι δειλινό, πριν χρόνια \ τότε ποu δεν uπήρχε Ε:σωτεριχη uδροδότηση, οί fJραχοφό ­ ρες Άγιασώτισσες, Μανταμαδιώτισσες, Πολιχνιάτισσες χαι γυναίχες τών ύπόλοιπων χωριών, φορτωμένες στην πλάτη με μεγά ­

λες στάμνες για να τtς γεμίσουν, ξεφύτρωναν aπο τις aμπαρωτες πόρτες. Οί χοϋλες 44 γραφιχες τ(ς φόρτωναν με φορητα χυρίως χεραμιχα τής aγροτιχής ζωής .

τα χεραμιχα δίπλα στις χοντόχοντρες χαρέχλες 45 τών χαφενείων (χανάτα με χρασΟ χαι στο στρογγυλο μεταλλιχο τραπέζι η στο ξύλινο με πόδια με παύσεις χυχλιχες τονίζουν το λιiι"χο στοιχείο.

Γενιχα μποροϋμε να διαχρίνουμε τρείς ομάδες χεραμιχών: 1. τα Λεσbιαχά , 2. τα Τσαναχαλιώτιχα Οjταν τα περισσότερα) χαι

J . τα Εuρωπιiιχά, ποu εφεραν οί μετανάστες. Την περίοδο 1850-1930 παρατηρείται aπέναντι στο Τσανάχ - Καλέ τής Τουρχίας μια ζωντανη χαι μεγάλη χεραμιχη τέχνη, ποu 46

εγινε 1διαίτερα aγαπητη στοuς χατοίχους τοϋ νησιοϋ. Έχεί παράγονταν χατα χάποιον τρόπο τα πολυτελή χεραμιχά, γι' αuτο ~ταν

'

' "

' Ρ' ' αγορα ' ' ζαν περισσοτερο οι ευποροι . αχριοοτερα χαι' τα

Δείγματα τής μεγάλης αuτής τέχνης uπήρχαν πολλα στο νησί (1900-1950), εως οτου τα πήραν οί γυρολόγοι χαι τα μεταπού ­ λησαν σε τουρίστες χα( συλλέχτες . Εuτυχώς ποu τον ΔεχέμfJρη τοϋ

1959 σε μια παιδαγωγιχη συγχέντρωση τών Έχπαιδευτιχών

τής Μέσης Έχπαίδευσης, ό τότε Γενιχος Έπιθεωρητης Κωνσταντίνος Παπανιχολάου τοuς ύπέδειξε πwς ~ταν Ε:πιταχτιχο μέλημα τών λειτουργών να aναλάfJουν πρωτοfJουλία για τη δημιουργία Λιiιχοϋ Μουσείου στον χώρο τοϋ Γυμνασίου, χαθwς Ε:πίσης την aνα­

συγχρότηση τής Γυμνασιαχής ΒιfJλιοθγ)χης, ποu ~ταν χλειστη aπο το 1914. Ή δημιουργία τοϋ λαογραφιχοϋ μουσείου στον χώρο τοϋ σχολείου συνέfJαλε στη διάσωση πολλών Ε:θνιχών χειμ.ηλίων τής Λέσbου [Έθνιχον Λιiι.χον Μουσείον ΛέσfJου - 'Έχδοσις Ένώ­

σεως λειτουργών Μ . Ε. ΛέσfJου Μυτιλγ)νης,

1962, σ . 4, χεφ . ΙV: Τα περιεχόμενα τοϋ Μουσείου, τα πγ)λινα aπο 1-184].

τα έξγ)ντα πρώτα είναι τα «σχαλομπάρδαχα» οπως λέγονται στη ΛέσfJο , τα περίφημα χουμ.άρια τής Άγιάσου χαι Μανταμά­ δου, ανάμεσα στα όποία διαχρίνουμε λαδιχά, fJίχες , fJρυσέλια, «χαμπαμαρλίδιχα» χανάτια, χαπνιστγ)ρι μελισσών, χηροχούμαρο ,

32

ΚΕΡΑΜΙΚΕΣ

ΜΟΡΦΕΣ

ΤΗΣ

ΛΕΣΒΟΥ

«τουμπ ερλέχι », χουμάρι νυφιάτιχο, γραγοϋδες , λεχάνη, μαγχάλι, aνθοδοχεία, τσαγερά, γοργόνες, θυμιατό , χοϋπες, χρασοχανάτα χ.λπ .. Άχολουθοϋν τa πήλινα πιάτα τοϋ τοίχου σύγχρονης λα.ιχής τέχνης τής Άγιάσου μιi: παραστάσεις τής καθημερινής ζωής,

λd.ιχa σπίτια χλπ. (61 - 6g) , πήλινα aντικείμενα (μπιμπελό) σύγχρονης λd.ιχής τέχνης, aπο τη ζωη τοϋ χωριοϋ χα( τής ύπαίθρου

(?Ο -118) , διάφορα aντικείμενα εξαφετιχής καλαισθησίας χα( τέχνης, μεταξu τ wν οποίων ξεχωρίζουν τa διακοσμημένα χρασοχά ­ νατα (aλογέλια) , λάμπες σε σχήμα πλοίου, «φουχάδες», τσιγαροθήκες, aνθοδοχεία, παγούρια , φρουτιέρες , &λατιέρες , φοντανιέρες , μαστραπάδες , σταχτοδοχεία, λαyήνια , λαδιχά, χ.λπ .. (119-184).

Άπο το 1984 μεταφέρθηκαν τa aντικείμενα τwν συλλογών στο παλιο Λιμεναρχείο ποu εγινε το Λd.ιχο Μουσείο. Ε(ναι μιa σύμ­ πραξη Δήμου χα( Ε.Λ.Μ . Ε.

2

ΛΕΣΒΙΑΚΆ Ta λιγοστa δείγματα οlχιαχών σκευών, ποu t;ρέθηχαν στοuς χώρους τών σπιτιών τΥjς Άγιάσου χαι μερικών ?lλλων χωριών, χαθwς χα ι ή ενδιαφέρουσα περιγραφη ένός &γιοπαρασχευιώτιχου χατωγίου &.πο τον Παρασχευα'ίοη, σε συνδυασμο με την &.νάλυση τών t;υζαντινών χεραμιχών &.πο τον &.ρχαιο­

λόγο ΜπαχφτζΥj, οι &.νασχαφες τΥjς

Lamb χαι οι χατa περιόδους Ε:πιστημονιχες &.ναχοινώσεις σχε­

τιχa με τ&. εuρήματα τών νησιών τοu Βορείου Αιγαίου (Λέσbου, Λήμνου, Χίου, Θάσου χαι τΥjς Σί­

φνου)' Ε:πίσης οι μαρτυρίες μοναστηριακών Ε:γγράφων 47 χαί, τέλος' παραστάσεις εlχόνων μιiς bοηθοuν στο νa οδηγηθοuμε σε μιa μεθοδιχη &.ναζήτηση Χάι ταξινόμηση τών λεσbιαχών χεραμιχών τών νεώ­

τερων χρόνων (1850-1992). 'Εδώ πρέπει ιδιαίτερα να τονίσουμε τη σημαντιχη επίδραση στη διαμόρ­

φωση τΥjς μορφής, ποu ?lσχησε ή χεραμιχη τοu Τσανάχ~Καλέ (1850-1930). Εiναι φανερο πwς τa σκεύη αuτά , ποu φυλάσσονται τυχαία &.χόμα στον χώρο τών σπιτιών, πέρασαν &.πο διάφορα στάδια μεταμορφώσεων, χι αuτο γιατι χάθε Ε:ποχη υπαγόρευε διαφορετιχες λειτουργίες χαι αlσθητιχες

&.νάγχες. οι γενετιχες μορφες τΥjς πρώτης περιόδου (πρώιμη Ε:ποχη τοu ορείχαλκου), επηρέασαν τις

,

,,

,

,

,

,e ,

- , ,

,1

Ρ

,

,4

μετεπειτα, ωστε μεχρι τις μερες μας να ορισχουμε στοιχεια απο τα Λεσοιαχα τεφρα

s .

' Ε"'

,11

,

c,αιvωυ χαι

στη bυζαντινη περίοδο eα εrχαμε χατασχευες προσαρμοσμένες στις τότε λειτουργιχες &.νάγχες, ποu κράτησαν ομως τα πρώτα γενετιχa στο ι χ εl.α 49 τών τεφρών συνθεμένα με τα χλασιχa χα ι έλληνιστιχa

πρότυπα ποu εiναι "έντονα χυρίως στη ρωμα'ι·χη χαι uστερορωμα'ιχη περίοδο. Ό συσχετισμος στα­ 50

μνιοu χαι &.μφορέα Ε:μφανίζεται π.χ. σε κείμενα t;υζαντινών χρόνων • Τέτοιου ειδους μεταμορφώσεις

"έχουμε σε πολΑa χεραμιχά: α) στa πυρίμαχα, μαγειρικά, t;) στa δοχεία μεταφοpιiς χα( γ) στa &.ποθη ­ χευτιχά. [Βλ Χ. ΜΠΑΚΙΡΊΖΗ, ΒuζαντινιΧ Τσοuχαλολάyηνα, Θεσσαλονίκη 1984, σ.

45-102,103-160,

160-184]. Ή Λέσt;ος κράτησε, οπωσδήποτε, τ&. πρωτεία στ&. ο1χιαχa σκεύη wς t;υζαντινη Ε:παρχία, ι:ι ' p ζ 1 ι 5:.' 1 ι 1 5:.'' J. 1 ,_ ).). ' , ι ' ομως στη μεταου αντινη περιοοο χαι χυριως στους ουο τεΛευταιους αιωνες, ποιv'α ονοματα χαι

σκεύη χάθηκαν (η παρέμειναν παρεφθαρμένα) γιατι δεν Ε:ξυπηρετοuσαν πια τις νέες &.νάγχες).

34

ΚΕΡΑΜΙΚΕΣ

ΜΟΡΦΕΣ

ΤΗΣ

ΛΕΣΒΟΥ

ΝΕΕΣ ΚΥΔΩΝΙΕΣ (ΜΠΑΛΤΖΙΚΙ)

\ I

'·

•

ΒΡΙΣΑ

-

3

Η ΑΓΓΕΙΟΠΛΑΣΤΙΚΗ ΣΤΗ ΛΕΣΒΟ Κατa καφοuς "έχουν χτιστεί εργαστήρια aγγειοπλαστικής 5 ', ποu εΙναι δύσκολο νa καταγραφοϋν, aφοϋ κανεtς πολu πιο πριν δεν σκέ­ φθηκε νa μας aφήσει γραπτες μαρτυρίες. 'Έτσι μιa αναζήτηση προς τa πίσω παρουσιάζεται σχετικa aπρόσφορη.

Με τa uπάρχοντα στοιχεία μποροϋμε νa τονίσουμε τa εργαστήρια κατa περιοχές, πόλη και χωριό, εποχή, wς έζής:

1. Περιοχη Μυτιλήνης: Άκρωτήρι (1915-1992), Θερμή (1858-1950), Πάμφυλλα (1830-1929-1937), Μπαλ<ίκι (1850-1930). Περιοχη Γέρας: Παπάδος, Παλιόκηπος, Σκόπελος (1870-1980).

2.

3. Περιοχη Μανταμάδου: Μανταμάδος, Άσπροπόταμος, Ε1κονοστάσι [Το ε1κόνισμα στον τοίχο τοϋ δεζιοϋ κλίτους τοϋ &γίου Βα­ σιλείου παριστάνει τη γέννηση τοϋ Ί. Προδρόμου.- Στο κάτω μέρος uπάρχει aφιέρωση aπο το 1σνάφι τών τσουκαλάδων τοϋ Μαν ­

ταμάδου 29/10/1846.], 'Άγιος Στέφανος (1846-1992).

4. Περιοχη Άγιάσου: Άγιάσος (8ος-19ος). 5. Περιοχη Φίλιας: Φίλια (1781-1992) 6. Περιοχη Βρισάς: Βατερά (1917-1992). 'Άλλα εργαστήρια κεραμιχής τέχνης και κεραμοποιεία [ 'Όλα σχεδον τa κεραμοποιεία κατασκεύαζαν και aγγεία, κυρίως κουμά­

ρια] τa όποία aναφέρει ό Γρα6ριηλίδης στον Μέγα Όδηγο τής νήσου Λέσ6ου (Μυτιλήνη 1935-1936-1937) ήταν: α) Στην Άγία Παρασκευή, κεραμοποιεία τών aδελφών Γιαννάκα.

6) Στην 'Άντισσα, κεραμοποιεία τοϋ Στεργίου Άλκ . , Τομπατζή Άχ . γ) Στην Έρεσσό, κεραμοποιεία τοϋ Κούκου Άνδρ., Τζαννέτου Έμμ.

δ) Στην Καλλονή, Κεραμοποιεία τοϋ Θεοδωρίδη Παν., Καρέκου Γεώργ., Κεραμιδά Νικ. ε) Στην Μήθυμνα, κεραμοποιεία τοϋ 'Έξαρχου Μιχ.

στ) Στη Βρησσά (η Βρίσα), aγγειοπλαστείο Γουνόπουλου Παν .

36

ΚΕΡΑΜΙΚΕΣ

ΜΟΡΦΕΣ

ΤΗΣ

ΛΕΣΒΟΥ

Ό 'Ελευθεριάδης περιγράφον'tας 'tO χωριό (σ. 95) «Κεραμιά», [Βλ Μ. ΕΛΕΙΘΕΡΙΑ..1Η , Δέσb'ος, Ίστοpία, Τοupισμός, Μυ'tιλήνη, σ. 95-137], 'τονίζει πw:; η λέξη αuτf) προήλθε aπο 'tα εtδη χεραμιχής ποu Χα'tασχεύαζαν χαι πουλοuσαν παλιόπρα . Για 'tO Σχαλο ­

χώρι (σ. 137) aναφέρει πwς σ'tο μαχρινο παρελθον ονομαζό'tαν Τσουχαλοχώρι, για'tt Ε.φ'tιαχναν εχει πήλινα aγγεία, χαι χυρίως 'tσουχάλια για μαγείρεμα. Άξίζει να σημειωθεί ο'tι στf] Λέσt;ο uπήρχε aναπ'tυγμένη aπο πολu νωρtς aξιόλογη συνε'tαιpισ'tιχΥ] οργάνωση. 'Ένα ξύλινο χι­

t;ώ"ιο ('tOU 1962), ποu t)ρίσχε'tαι σ'tην Χα'tοχη 'tOU Ν. Κουρ'tζή, φέρει aπο 'tη μια μερια σκαλισμένη 'tη μορφη 'tOiJ &.γίου Χαρά­ λαμπου, προσ'tά'tη 'twν χεραμοποιwν5', aπο "ην &λλη aπο'tυπωμένο χα'tασ'tα'tιχό, σ'tο οποίο προt;λέπε'tαι η 'ίδρυση χοινοu 'ταμείου aλληλοbοήθειας 'tOiJ σιναφιοu 'τΟυς.

Ξύλινο χουτf: Κατa τΎjν ομολογία τοϋ Δουκάκη Χαντζαίου, το Έ,ύλινο αuτο κουτί, ποu εικονίζεται φιλοτεχνήθηκε πιθανον γιa νa Ε:ζυπηρετήσει το συνεταφιστικο πνεϋμα τwν Λεσbίων τσουκαλάδων.

4 ΠΑΛΑΙΑ ΑΓΓΕΙΑ ' Δ ειγματα

πη'λ ινων

'

'

I αγγειων, τα

λ εγομενα '

,

'λ ια τσ χα

53

·

'I

) ,ειψανα

παλιότερων (1700-1900) "έχουν ~ρεθεϊ στα κατwγια τής τ ωρ ινής Άγιάσου, και σε πολλα χωριά (Μανταμάδος, Πλωμάρι , Καλ­ λονή, Φίλια, 'Άγ. Παρασκευή, Πολιχνίτο) . Σ τη Λέσ~ο γεννήθ ηκε

ι::ι ' .,~ι Ι ., I.'' λ I' ' ενα αγγειο ιυιομορφο, σφαιριχο , ωοειοες, κυ ινοριχο, μορ-

φΕ:ς ποu πήραν ιδεογράμματα τοπικά , τις ιδεατές, γραφιχΕ:ς οψεις

~συνών, φυτών χαι λουλουδιών ποu εΙναι διάσπαρ τα στον λυριχο

-

-

-

χ ωρο του νησιου.

ι

1. Στάμνα: Το περίγραμμα εχε ι σχήμα παλιο χα:. το χαρακτηρίζει μια 1διό -

μο ρφη καμπύλη, κλε ίνει δi: ολες τ:.ς δουλεμένες σκέψεις fνος μαχρινοu κό ­

σμου ( W Lamb, Vases, eaψ Bronze Age, PlateΧΙΠ, Νο 487). Ή οψη τ-iϊς στα­ μνας το 1850-1910 κρατά &χόμη την aρχαία δομΊj πρ:.ν &ντιχατασταθεΤ &πο

τ:.ς νέες μορφές 54 Cτο χουμaρι χα:. το λαγήνι) ποu εΙναι άπλούστεpες χα:. πε­ ρισσότερο πραχτιχές. περιορίζ~ται το uψος τους, γιατ:. ο[ ι)ρύσες μπαίνουν μ.έσα στα σπίτια χα:. σταματά ο παpαδοσιαχος τρόπος ύδροφοpίας . 0[ λαι)i:ς δυναμώνουν για να χpατοuν το ι)ιiρος τοu νεροu . Το χεϊλος , &νοιχτο 1σορ­

pοπεί μi: τ:.ς λαbές , δένεται μ.i: τον λαιμ.ο επιτυχημένα.

38

ι

ΠΑΛΑΙΑ

2. Κοupούπι : Εiναι «γυμνο», χωρις λα6ές, προ6άλλει Έντονα το χαμπvλο πε-

ι

ΑΓΓΕΙΑ

J. ΝΙιχ.pο χ.ιούπι: Ή i:νταση 6p!.qχεται χοντa στη ρ!.ζα τών λα6ών χα\ ή με!.ωση

ρ!.γραμμα . Ή Ένταση 6p!.σχεται στfι μέση τοu σώματος. Ή 6άση Έχει τfιν

στη 6άση . Το χαμπvλο περ!.γραμμ.α 'Εναρμονίζεται με τις aναλογίες τής bά­

(δια διάμετρο με τον λαιμ.ο. Ί-Ι 'Εναλλαyfι αuτη τών σχέσεων δ!.vει τfιν τε ­

crης και τοu χε!.λους. Ή με!.ωση στην κάτω 6άση χα\ ή e#λιξη τών λα6ών

λιχη μορφή του , ποu εiναι «bαpελοειδής» . Το χείλος προεξέχει (W. Lamb,

με το δυνατο χείλος όλοχληρώνουν τη (J-Οpψή. Ό λαιμος και ή λα6η πpά­

Fίg. 28, Vases, C/ass A,Amphorae 3, χωpις λα6ές).

σινο -λαδι και χεραμιδ( σώμα.

ΠΑΛΑΙΑ

ι

ΑΓΓΕΙΑ

4. Κιούπι: Το χεv-r;ς &νεπτυγμ.ένο προ-

εζεχει τονίζοντας τον γραμμ.ικο οδον­

τωτο διάκοσμο . Το aγγείο αuτο ηταν Ενας χώρος κατάλληλος για τη συγ­

κομιδ-fι και φύλαξη καρπών, τα χα­ ρύδι.α , &μύγδαλα και τα κάστανα τα στοί.6ιαζαν γι.α να διατ-ηρηθοuν στο χωματενω η &λοιφωτο εσωτερικΌ πεpί6λημά του, &λλα και τ-{ιν περί­ οδο τοu λωμαζwμ.ατος τής περισυλ­

λοy~ς τής &λιιiς και τοu λαδιοu . Το

pιγωτο κιούπι ηταν το πιο σύμφορο

aποθηχευτιχο μ.έ;ο διαφύλαξ·ι)ς τους . Οί μπακάληδες 6ουτοuσαν στο λά Οι τυριά , τα γνωστα «κεφαλάκια» και τ, &φηναν να ροδίσουν (να σι ­

τεύσουν) , για να τα μοσχοπωλήσουν στοuς καλοφαγάδες . Το μισο κάτω μερος τοu αγγείου θυμίζει γνωστη οψη pιγωτ~ς γλάστρας , ενώ το επά ­ νω , ανάποδο χοντρο ποτήρι.

39

40

ΠΑΛΑΙΑ

ΑΓΓΕΙΑ

5. Κιούπι δίχεφο: [Δίλαbο] . 3iμ.αχρα θυμ-ίζει τ·~ «θεατής γονψοτητας», τα μ.ι­ χρα ε1δώλια τ-ίΊς κεντρικής Εuρώπης, σύμ.bολα τής εuφορίας και τής aνα­ νiωσης τής φύσης. 'Εξογκωμ-ένα στο μfσον, «στην κοιλιά », χαταλfιγουν σi: aχρα &τροφικά, για να τονίσουν το γενετιχο σχήμα ποu χαρποφορεϊ. Ό λαψος μi: το ανεπτυγμένο χεϊλος ποu εξέχει εναρμ-ονίζεται μ.i: τις τριγω ­ νιχi:ς μ.ιχρi:ς λαbi:ς και δημ.ιουργεϊ α(σθημ.α χορευτιχ·ϊΊς κίνησης, ενώ το

σώμ-α ογχηρο εtναι &διάφορο. Μια τέτοια κεραμιδένια φορμ.α σπανίζει στο νησι σfιμερα. Για την aντληση του χρασιοu, λαδιοu, στα μ.ιχροστομ.α αuτα

κιούπια ποu μi: δυσκολία χωρεί ή γαλιά (κουτάλα) χpησψοποιοuσαν τις λε­ γομ.ενες «ντρομ.πες» . τα κάλυπταν μ.i: το μ-εγάλο κεραμ-ιδένιο χαπάκι (χα­

πάτσι) ποu εΙχε σχ·ίΊμ.α aνάποδου πιάτου, ενώ ή λαbη ijταν μ.ια σφαφιχfι (προεξοχfι) προέκταση. Πολλi:ς φορi:ς οταν σπάζαν τα χαπάκια aπ' τα κι­ ούπια , τα aντιχαθιστοuσαν μ.i: σανιδένια τετράγωνα η χυχλιχα :η εbαζαν πάνω πέτρες γ~α. να ~α χρατοϋν xα)JJ. κλειστά, χαf. νά τά προφυλάσσουν απο

τα «σφνάμ.ενα». Στις μέρες μας ποΛλα κιούπια χοσμ.οuν χfιπους ξενοδο­ χείων , χωμ.iνα στη γή ενώ τα σπασμ-ένα οί παλιi:ς νοιχοχυρi:ς τα γεμίζουν

χώμα και φυτεύουν λουλούδια.

ΠΑΛΑΙΑ

ι

41

ΑΓΓΕΙΑ

" 6. 'lf'S'σροοοχεω: Σύμ6ολο θpησχευ τιχο aλλα

με πραχτιχες χρήσεις , κατάΛληλο

για τη φύλαξη τοϋ άγιάσμ.ατος, εμ.φα­ νiζεται στις μεγάλες θρησχευτιχες γιορτές , οπως τίjς Παναγiας τής Ά­

γιάσου , τοϋ Ταξιάρχη τοϋ Μανταμ.ά­ δου χ.λ.π .. Σχ·ϊjμα γεωμετρ ικό , ό λαιμος χυλινδριχη επανάληψη μιάς

μικρότερης aχτίνας (τοϋ σώματος) , ποu φέρει ενα ήμισφαφιχο κάλυμμα . Πολλες φορες εμοιαζε με φλασχι χαι

εφερε σταυρό (Βλ ΜΠΕΊΗ ΨΑΡΟ ­ ΠΟΥΛΟΥ, Οι' τελευταίοι τσουκαλά ­

δες τού 'Ανατολικού Α!yαίου, σ. 202)

ι

7.

Είχα:

Μια aχόμα σύνθεση (W./ambι Fίg. 26, Vasesι Class A1 ]ugs Νο.

I

8. Κουρούπι: Κατάλληλο για φύλαξη τυριών, Cι.Λλα χαι για το πάστωμα τής

8), ποu εχει ρiζες παλιές, παρα τις aλλαγες ποu γνώρισε στον χρόνο.

σαρδέλας Καλλονής , και για αμπελόφυλλα. ΕΙναι έ:να aπο τα πιο ομορ­

Ή μείωση στο !.Χνω χείλος και στη 6άση εΙναι ισόρροπη, ή 1:νταση

φα κεραμικά. Ή Ενταση 6ρίσχετα ι στη διαχωριστιχη γραμμη μεταξu

6ρίσκεται στο μέσον τοϋ ΧεFαμιχοϋ . Ή λα6η συνδέει το μέσον τοϋ λαι­

σώματος χαι λαιμοϋ , ενώ ή μείωση στη'ι κάτω 6άση. Το χείλος με τ·{j

μοϋ

δίδυμη δίπλα παρουσιάζει ιδιαίτερη μοpφολογικη aνάπτυξη τοϋ θέματος.

[11

το σώμα . Ή επιτυχημένη χατανομη &σύμμετρων σχημάτων δη­

μιουργεί αισθητιχο aποτέλεσμα.

Το σώμα εΙναι f.νας κόλουρος χώνος &ντεστραμμένος.

42

ΠΑΛΑΙΑ

g . Πιάτο: Ό διάχοσμ.ος θ~ψίζει τη

μ.εγάλη &ποχη τwν σταμ.πωτwν" ,

μ.' Ε'Ια wχρο aλοίφωμ.α σαν φόντο. Οί ζωγραφιχi:ς παραστάσεις δυο

συνθεμ.ένων λουλουδιών (μαργαρί­ τες), χαρπος μ.ιάς γραφιστιχής τε-

,..

<;"

,

\

'

χνιχης, ειναι οοσμ.ενες μ.ε χαφετια

χα( μ.πλi: χρwμ.ατα. Ή κινητι­

κότητα f:πιτυιι..άνεται μ.i: τ{ιν αντίστροφη τοποθέτηση τwν φυλλω ­ μάτων. Γενιχa παρατηροuμ.ε οτι στη Λέσ6ο τa διαχοσμ.ητιχa μ.ο­ τί6α λαμ.6άνονται aπο τ·(ι φύση , συνήθως χωρ(ς σχημ.ατιχi:ς aλλοι­ wσεις, παρa μ.όνο χρωμ.ατιχές. Οί συνθέσεις δημ.ιουργοuν α1σθητιχa παιχνίδια, σπανίως χαταλf,γουν σi:

σύμ.6ολα (ποu εΙναι μ.ιa διαδικασία προχωρημένης aφαφετιχής λει ­

τουργίας). Το γείσο συνδυασμ.ος σκούρας καφετιάς λουρίδας χα(

6οuλες πιτσιλωτές.

ΑΓΓΕΙΑ

ΠΑΛΑΙΑ

ι

ΑΓΓΕΙΑ

10. Στάμνα δίχειρη: Παpομοια μΕ: την πρwτη τής σεφaς τών παλαιών &γγείων . Δια -

φέρει στον λαιμο ποu είναι κυλινδρικος, το χεϊλος &δuνατο εναρμονίζεται μΕ: τη t;άση του. ΡιγωτΕ:ς ταινίες , δυο πλατιΕ:ς στην κοιλια του &γγείου , δυο λεπτοτερες στη ρίζα του λαιμ.ου και ενδιάμεσα τών λαbών μικρή. 'Ενδιάμεσα στο σώμα λεπτΕ:ς διάχυτες . Ή Ε:νταση στις κάτω ρίζες τών

λαbών , στο μέσον περίπου του &γγείου. ΌΗ μείωση στο χεϊλος , &κολουθεί ·ή t;άση . ΜΕ: τέτοιες στάμνες &γκαλιασμένες οί bpακοφορες του παλιου

καφου, κυρίως τών ορεινών περιοχών πίσω &πο τις μαντρωμένες ποpτες χρυφοbλεπαν &πο τ(ς κλειδαροτρυπες τα χαράματα τής νέας μέρας τις κρυσταλλένιες bpuσες μΕ: τις χαμαpωτΕ:ς άψίδες ετοιμ.ες πρώτες να γεμί ­

σουν τις στάμνες μΕ: γάργαρο νερο. 'Άλλες πάλι περιμένουν να μαζευτουν κάμποσες &πο δαυτες , κάτω &πο τον πλάτανο ποu &γκάλιαζε τ·f]ν κρυ ­ στα/J.ένια 6puση, για να ξομπλιάσουν τ(ς παντρεμένες , τις χή ρες χαι τ(ς λεuτερες να μοφαστουν τις πίκρες και τ(ς χαρές τους, τοuς γιοuς τοuς ξε­ νιτεμένους, να τραγουδήσουν και να μοφολοy~σουν τοuς χαμένους . 'Οπωσ­

δήποτε ή μοpψf] αuτη τής στaμνας εlναι ο &ποηχος τών «aποθηκευτικών &μφορέων» μονο &λλαξα.ν κατεuθυνση οί λα6ές , πλάτυνε το σώμα, Ε:νώ ή

6άση &νοιξε για να πατά καλuτερα. Άνήκει στη συλλογ·f] του Μουσείου τής Άγίας Παρασκευής, στο όποίο 6ρίσκονται εχτεθειμ.ένα πάρα πολλα &ποθηκευτικα κεραμικα &γγεία.

43

44

ΠΑΛΑΙΑ

I

11. Κpuvέλα

ΑΓΓΕΙΑ

:

[ 'Υδρορροή ]. Μακρόστενο

1δι6μ.ορφο &γγείΌ, λεπτο στον λαι ­

μό, το χείλος προεξεχει και ή 6ά­ ση (ση μΕ: το τεταρτο του κορμου

καt κάτι θυμίζει σύγχρονα μπου ­ κάλια, &λλα καt το κηροκούμαρο μΕ: μ6νη διαφορα οτι δεν f.χει χει­ ρολα6Ες . τ η ν κpυνελα την f. χτ ι ­

ζαν μΕ: τσψεντο γύρω-γύρω στο σημείο αuτο wστε να μπορεί να επι­ κοινωνεί μf. τ·fιν τσιμ.εντΕνια ταράτ ­

σα στfιν πλευρα του δώματος ποu

εfχε τfι μεγαλύτερη κλίση να περ­ νουν τα νερα τών 6ροχών εuκολα

18' •

12. Γλάστpα:

Γνώριμο σχήμα ποu επαναλαμ6άνεται πολλα χρόνια . την (δια

μεσα &πο τον κεραμιδενιο σωλ·ήνα

φόρμα f.πλαθαν στον πηλο ολοι σχεόΟν ο1 αγγειοπλάστες, &κ6μη καt ο1 κε ­

και να χύνονται στο f.δαφος γ ι α

ραμοποιοt του περασμένου αlώνα γιατι εΙχε πέραση. τα &γγεία αuτα δια­

να μην πιάνει uγρασία ή ορο φή.

κοσμουν ί:ως καt σήμερα τtς παραδοσιακΕ:ς αuλες, ποu ηταν κατάφορτες

'Ανήκει στη συλλογη του &yyειο ­

μΕ: πολύχρωμα aνθη και συνταίριαζαν μΕ: τις μανταρινιες, τtς λεμ.ονιες, τtς

πλάστη Νίκου Κου6δή, &πο τον

πορτοκαλιΕ:ς και τα &ναρpιχητικα φυτά. Ό διάκοσμος διαφερει , γι' αuτο

'Άγιο Στεφανο. Το &γγείο αuτο χρη­

παρατηρουμε στtς κυρτΕ:ς επιφάνειες aλλες να στολίζονται μΕ: σειρήτια η

σιμοποιείται Κάt σήμερα Καt ες ­

μΕ: ζικζακωτf.ς γραμμώσεις καt διπλο χείλος . Πολλοt τεχνίτες προτιμ.ουσαν

ακολουθεί να κατασκευάζεται.

τον συνδυασμο καt τών δύο μοτί6ων.

ΠΑΛΑΙΑ

45

ΑΓΓΕΙΑ

t

15.

Κεpοχούμαpο:

[η Κηpοχούμαρο]. Λιγνο μα-

κρόστενο aγγεϊο, με λα6ες aνοιχτες

στη μiση. Στ·(ι 6άση ·ή Ε'νταση και στο πλατu χεϊλος η μείωση. Το μήκος

τής 6άσης εΙναι περίπου το ενα τε­ ταρ τ ο του χορμοu. 'Έριχναν νεpο ζεστο μiσα στο μακρόστενο

13. Δ εχάνη:

χεραμιχο μαζι με το κερι

Κατάλληλο σκεuος για τ·(ιν προετοψ.ασία τwν γλυκwν και

τ·fις μέλισσας ποu επέπλεε

τοu ψωμιοu. Έδw ζύμωναν τ' aλεύρι μΕ: τη μαγια χαι με δλα τα aπαραί­

λυωμένο. 'Ετοίμαζαν διά­

τητα uλικα για τα διάφορα γλυκά. Το aνω χεϊ.λος χοντρο ποικίλει στο uψος

φορα μεγέθη μπαμπακεpες

ανάλογα με τη χρήση. οι λα6ες πλατιες συγχρατοuν το 6άρος.

κλωστές, τις bουτοuσαν μέσα στο aγγε(ο και τις aνεbοκατέbα­

14. Τέστο δίλα6ο:

ζαν wσπου να πιάσουν το ζητού­

Μεσαίου μεγiθους σχεuος, uπ'fιρχαν και τα uψηλόσχημα ποu

μενο χεpί. 'Όταν το πετύχαιναν τις

ηταν καταλληλότερα για το μαγεί­

τpαbοuσαν 1:ξω, τις κpiμαγαν στο

ρεμα φαγητοu μιιiς μεγάλης οlκο­

σύρμα για να κρυώσουν και να πά­

γiνειας, aλλα και τα μικρα σε με­

ρουν την τελιχη μορφ-ή. τα μεγiθη

γεθος ηταν χρήσιμα για πρόχειρες

ηταν ποκίλα, επελεγαν συνήθως το

aνάγχες τής νοικοχυριiς. ΣχεδΟν

κηpόκούμαpο ποu ηταν πιο κατάλ­

χuλινδpιχό, η ενταση στη 6άση

ληλο για την κατασκευη διαφόρων

για να κάθεται στiρεα στην πυ­

μεγεθwν. Στην εςω επιφάνεια 1'6α­

ροστια μΕ: εσωτερικο aλοίφωμα

ζαν «σμάδια», για να ελέγχουν το

χα ι πλατιες λα6iς.

μηκος του κεριου.

-

-

-

46

ΠΑΛΑΙΑ

J7. Τέστο: Ύ ψηλόσχημ.ο δϊλαbο με­

I

ι

ΑΓΓΕΙΑ

18. Είχα: Μιι:Χ σύνθεση ποu aνάγε-

- μεγέθους , χυλινδpιχό, μ1 χεϊλος τρίου

ται χα( αuτη στον μυθιχο χόσμο

μικρό, το εσωτεpιχο aλοιφωτό. Το

τής

γάνωμα η μ.αύpισμ.α τοϋ aγγείου στ(ιν

Lamb (Fig. 26, Vases, Class Α, ]ugs Να 8) χα( συντελεί. στη δημι-

εξωτεpιχ·(ι επιφaνειa του, το "έχαναν

ο•Jpγία [J-ιάς tδιότυπης [1-Οpφής, ΠΟU

γιΟ: λόγους πpαχτιχοuς (Fίg. 28, Class

"έπαιξε bασιχο ρόλο στην εξέλιξη τής

Β, An Amphoroίd Cookίng Pot, Νω)

σuγχρονης 6ίχας .

19 . Τουμπελέκι: Άπλο χωp(ς διaχΟσfλΟ , λriι"χο οpγανο, συνόδευε τΟ: χpιστουγεννιάτιχα χaλαντα τών παιδιών , aλJvΧ χα( στ(ς &.πόχpιες i:παιζε bασ ιχο ρόλο στο

ξεφάντωμα τής 6δομάδας τών [J-ασχαpaδων , δi:ν "έλειπαν χαι aπο τΟ: ενδιά­

[J-εσα πανηγύρια. Πεpιτύλιγαν

[1-i: σπaγχο χοντpο το πόδι τοϋ &.γγείου, ενώ

στο σφαφιχο τμ·{j[λα οχτw λουρίδες διπλi:ς τ(ς "έπιαναν σφιχτι:Χ τ(ς θηλιi:ς ποu ανοιγαν Επiτηδες στ~ς &χρες του δέρματος r~α να τΟ χρατοϋν τεντωμένο .

ΠΑΛΑΙΑ

t

20.

47

ΑΓΓΕΙΑ

Κουρούπι:

Ι{οχχινωπΟ χωριι:; όιclχο­

21. •

Κανάτι:

Το χείλος χα'ϊαλήγει μυ­

σμ.ο , 'Εχει λεπ'ϊi:ς fu.{)ές , ψιγωνιχές .

προ, Ε:.νώ το πaνω μέρος τής λαbής

Ο~ έντάσεt.ζ στΟ πcΧνω μέρος τοϋ Cι.yγεiou

δένε'ϊαι μf: 'ίην 'ϊαιν(α 'ϊοu λαιμ.οu.

μi: συνεχείς μειwσεις σ'ϊη baση, δη­

Στο μέσον 'ίΟU σwματος η Εν'ϊαση,

μ.ιουργοuν Wαειδi:ς σ-ι..·~μ.c.ι. Το χαλυμ.μ.c.ι

Ε:.νώ η baση χαι το χεϊλος συπαι­

συνταφιaζει πaνω σ'ϊο aνοιχ'ϊο χείλος.

ριaζουν. 'Όλη η δομ.·fι τής καν<Χτας

Ά ποθήκευαν διaφορους καρπούς.

φανερwνει 'ίη χρησιμ6τητa ης.

t

22.

Κουρούπι μεγάλου μεγέθους:

Το χρησιμοποιούσαν οί μπακaληδες γιιΧ νιΧ aποθηκεύουν κυρ(ως

τιΧ λαδοτύρια και οί νοικοκυρi:ς νερ6, σιτaρι, aλεύρι χαι διaφορους καρπούς. Το σ ώμα wοειδf:ς φέρει διaκοσμ.ο aσ6εστωμ.ένο. Οί λα6i:ς τριγωνιχi:ς μ.αζ( δf: μ.i: 'ίο 'ϊραπεζοειδi:ς χείλος χαι το χaλυμ.μα ποu χα'ϊαλεiγει σε κωνικ·{ι fu.{)η δίνει σ'ϊο χεραμ.ιχο μιιΧ αiσθητιχη προέχ'ϊαση.

48

ΠΑΛΑΙΑ

23 . Δεχάνη: Παραδοσιακή, Ε:γχρωμη, πλουμισμένη μi: λευχ·η ταινία χα( πιτσιλωτi:ς bοuλες aσπρες χα( σχοϋρες μπλΕ: στο γείσο. Άχολουθεϊ χυμ.ατοειδης ταινία. Στη bάση φό­ ντο λευχ·η ταινία χα( χεντριχο μο­

τίbο τpεϊς aσπρες έπτάφυλλες μαρ­ γαρίτες με uπερο μπλε !ι.νοιχτο. Μίσχοι χα( φυλλwματα πράσινα. Το φόντο wχρωπο καφετί. Τ(ς λεκάνες τ(ς χρησιμ.οποιοϋσαν οί νοιχοχυρi:ς χι Ε:πλαθαν τ(ς πρω ­

τοχρονιάτικες bασιλόπιττες, τα

φοινίκια, τ(ς μπλατζέτες, τα κου­ λούρια

x.a.

Οί λεκάνες !ι.ναλό­

γως τΎjς χρήσης είχαν χα( την κατάλληλη διακόσμηση. Οί !ι.λοι­ φωτi:ς χωρ(ς διάκοσμο χρησιμο­ ποιοϋνταν για

το πλύσιμο τών

ρούχων ·Ι] για το μπανιάρισμα τών παιδιών.Οί στολισμένες για τα γιορτάσιμα γλυκά.

ΑΓΓΕΙΑ

5 ΠΕΡΙΟΧΉ ΜΥΤΙΛΗΝΗΣ Βρίσκεται σε &ποσταση

4-5 χιλιομέτρων &πο τη Μυτιλήνη. Στην rδια τη Μυτιλήνη bλέπει χανε(ς την τελευταία χεραμιχη δη­

μιουργία μιάς όλοχληρης γενιάς τεχνιτών ποu 'έχει aπομείνει (το εργαστήρι του Άντωνiου 'Άγα χαι του Δημητρίου Σχοπελiτη) .

Στο χωράφι του Καλαποδά χτίστηκε , γύρω στα 1915, το πρώτο εργαστήρι &πο τεχνίτες, ποu εΙχαν 'έρθει &πο τη Σίφνο , οπως ό Άντώνιος Ζερbος, ποu δμως πέθανε σε μιχρο χρονιχο διάστημα &πο την aφιξή του. Τοτε ή γυναίκα του πήρε το γιο τους χα( πήγε I

'

I

πισω στο νησι της.

Το

1923 , δύο aλλοι &γγειοπλάστες &πο το rδιο νησί , ό Άποστολος χα( ό Δημήτριος Χρυσος, δημιούργησαν ενα εργαστήρι στο

χτήμα του Χατζημανώλη. Δούλευαν μονο την aνοιξη χα( το χαλοχαίρι, ενώ το φθινοπωρο επέστρεφαν στη Σίφνο . Το

1933 ό Δη­

μήτριος Χρυσος παντρεύτηκε χαι δεν ξαναγύρισε, ό Άποστολος δμως επέστρεψε με συνεργάτες χαι συνέχισε την παραγωγη &γγείων ' I Τ'ο οιχιαχης χρησης.

1937 ο'

Δ ημητριος I Άναστασιου I

η

( "

JT"\_οχχινος , αν I

)

''

\ \

\ '

"

' ' ) χαι\ μαραγχος, ασχο 1η'θ ηχε με την χεραμιχη τεχνη, εχτισε

χαμίνι χαι δούλευε συντροφ ικά, στην &ρχη με τοuς Κουbδήδες (Μανταμαδιώτες) ποu χατασχεύαζαν κουμάρια χαι &ργοτερα σε δύο Σιφνιούς , τοuς Μαχαίρα χα( Νίχο Μάλη. Το

1939 συνεργάστηκε χα( με τοuς &δελφοuς Φύσσα, &λλα το 1940 ό Άναστασίου

'έκλεισε χαι 'έφυγαν ο[ τεχνίτες, γιατι aρχισε ό πολεμος.

Το 1942 ό Άποστολος Χρυσος ξανάρχεται , &φου εΙχε &ποχλειστεϊ για ενα διάστημα λογψ τής χατοχής στη Σίφνο. Το χα )

I ωχαφι του

1943

I ' Δ ημητριο I Σ χοπε λ ιτη ' παφνει χονταI του τον

('ηταν

'

'

<:-' πο ) ω' φι'λ ος με τον πατερα I ' Γ εωργιο I Σ χοπε οε του , τον

λίτη), χαι με την πάροδο του χρονου εξελίσσεται σε χαλο τεχνίτη , χαι στον όποϊο θα πέσει τα τελευταία χρονια χαι το bάρος τής παράδοσης, &φου 'έμεινε μονος, μαζ( με τον Άντώνιο 'Άγα . Το 1950 ό Δημήτ ρη ς Σκοπελίτης 'έφυγε για να uπηρετήσει στον I

στρατο.

Ό Άποστολος Χρυσος 'έκλεισε το εργαστήρι το 1952. Ύπήρχε χαι χάποιος &Χλος, ό Δημήτρης Άγραφιώτης, ποu -i-ιταν γνω ­ στος για τtς χαμ..ινάδες χαι τα κεραμίδια του. Ό Δημήτριος Άναστασίου ξανάνοιξε το

1946 χαι συνεργάσθηκε με δύο Σιφνιούς 57 ,

50

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΜΥΤΙΛΗΝΗΣ

τον Νικόλαο χα ( 'Ελευθέριο 'Άγα , ποu ήταν ξαδέλφια. Μαζί τους δούλεψαν ό Μάλης Νικόλαος , ποu εiχε ξανάρθει χα( ό Γιάννης Άτσόνιος. Το Το

1954 επέστpεψε ό Σκοπελίτης μετά το τέλος τής στρατιωτικής του θητείας χα( συνεταιρίσθηκε με τον Άναστασίου.

1955 μαζί τους δούλεψαν ό Λευτέρης 'Άγας χα( ό Άντώνιος, ενώ ό Νικόλαος 'Άγας έχτισε διχό του χαμίνι μέσα στο οlχόπεδο

τής Εuριδίχης Τζανέτου. Ό Μάλης νοίκιασε το χαμίνι ποu ύπήρχε στο χτήμα τοϋ Χατζημανώλη . το'

195 6 ο'

Λ ευτερης ' " Α γας ε"φ ερε τον ' αοε ' '1' λφ ο' του 'Ά ντωνιο ' " Αγα. Τοτε ' ' ' 'Άναστασιου, ' ' συνεργαστηχαν οι' Σ χοπε λ ιτης, iIlευτε-

ρης χα( Άντώνιος 'Άγας. Το 1957 φεύγει ό Μάλης χα( ό Σκοπελίτης νοίκιασε το χαμίνι ποu &φησε (στο χτήμα τοϋ Χατζημα ­ νώλη).

' ο' το, 1959 -cι.,ανασυνεργαστηχαν

Σ χοπεI \ιτης ' ' - το' χαι' 'Ά ποστο')ωυ, ενω

'

"

'

'

' αοερφ ' '1' ' ' τα ια iI1ευτερης χαι' Άντωνης " Α γας εφυγαν στην κ ρητη. ' Ο

' θ ε μαζ ι' τους χαι' ο' lΝ'ιχος " Αγας. Τ ην ' "" ' '1' 1961 ηρ ιοια περιοοο Ά vτωνιος ' " Αγας επανη ' -λθ ε στη' l\ιf ' χαι' νοιχιασε ' 1 •.ιυτι )\ηνη το' χα -

μίνι ποu ήταν χτισμένο στο οlχόπεδο τής Εuρυδίχης Τζανέτου. Το 1964 παντρεύεται την χόρη τοϋ Καλαποδii χα( στο οlχόπεδο τοϋ παπποϋ τής νύφη:; ό Άντώνιος έχτισε το σημερινο χα( τελευταίο χαμίνι, στην περιοχη τοϋ Άχρωτηρίου.

'

-

'

' Ο Λ ευτερης ' " Αγας απο ' ' την ' Κ ρητη πηγε στην Άθ ηνα ' ' να' γινει ' θ υρωρος ' μιας - πολυχατοιχιας ' , τον ' αχο ' I ωυ' θ ησε χαι' ο' Ν για l ι'λ

χο

ας

"Α

''

' λ "C

γας που επε

\

'

\

'JΙς:..

'

I

ει.,ε χαι αυτος το ιοιο επαγγε

λ

μα.

Q[ τεχνίτες λοιπον με τη φυγή τους &φηναν πίσω τά τελευταία έργα τους ποu δε θά χρειάζονταν πλέον στοuς aνθρώπους. Στον χώρο αuτο εν τούτοις χα( μέσα στη δίνη τής νέας εποχής δύο μαστόροι κατόρθωσαν νά συνεχίσουν την πορεία τής τέχνης τής χεραμιχής: ό Άντώνιος 'Άγας χα( ό Δημήτριος Σκοπελίτης δουλεύουν μαζ( στο τελευταίο χαμίνι μέσα στο χτήμα τοϋ Κα­ λαποδii.

Το 1975 φεύγει ό Σκοπελίτης στην Άθήνα χα( πιάνει δουλειά στο Μαροϋσι (1975 -1987) σάν τεχνίτης χοντά στον Σταφυλοπάτη Γιάννη. Πήρε σύνταξη το 1993. Στο Μαροϋσι δημιούργησε μιά νέα φόρμα κεραμιδένιας γλάστρας ποu την ονόμασε «ΜυτιληνέΊχη».

Το 1967-68 δίδαξε την τεχνιχη τής χατασχευής τών aγγείων στην Παιδαγωγιχη Άχαδημία . Διευθυντης τότε ήταν ό Δ. Κουτά­ λος χα( χαθηγητης Τεχνικών ό Σ. Κουτρής.

ΠΕΡΙΟΔΟΣ Α' (1965-1975). ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΟΙΚΙΑΚΗΣ ΧΡΗΣΗΣ

'Εξετάζοντας τά δείγματα τής δουλειiiς τους , μποροuμε νά aντλήσουμε συμπεράσματα γιά τ(ς πρώτες μορφες χα( τη γένεση με

aναγωγιχο τpόπο, aφou ή χαταστροφη τών aγγείων δεν &φησε σε μiiς τη δυνατότητα γιά μιά γνωριμία χα( μεθοδιχη καταγραφή.

ΠΕΡΙΟΧΉ

51

ΜΥΤΙΛΗΝΗΣ

ΑΓΑΣ ΑΝΤΩΝΙΟΣ-ΣΚΟ ΠΕΛΠΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ

1. Τέστο: Μία μοpφη εσωτερικα χρωματισμένη μi: κοκκινωπο aλοί­

φωμα και εςωτερικα μi: μπατανα

λευκό. ΕΙνω δϊλα.tιο και aνήκει στην οlκιακη κεραμική. 'Ακολουθεί μια

λειτουργικότητα στην κατασκευή , γι, αuτο εχει χυλινδpικο σχήμα, μi: μια εΝΧχιστη Ε:νταση στο πλη­ σίασμ.α τής tιάσης . Το τελιχο σχήμ.α μέσα στον χρόνο ολοκληρώθηκε αlσθη­

τικά. Το γάνωμα μi: μπατανά η το μαύρισμα τοu aγγείου στην εξωτεpικη επιφάνεια εγινε για λόγους πρακτικούς.

2. Τέστο: [Χωρ(ς λαtές ] . Ή

ενταση χαι ή μείωση χαταλfιγουν σi:

3. Γλάστpα:

χαθαρη χυλινδpιχη μορφή . Αuτη ·ή

Μία πρωτότυπη μορφή, ποu εχει τ(ς ρίζες της στη μαχpινη

άπλοποίηση aρχίζει στΊ]ν περίοδο ποu

παράδοση. 'Έχει πράσινο εξωτεριχο ύάλωμα δουλεμένο χαλά. Το εσωτε ­

πεpνοuν ορισμένα θέμ.ατα της οlκια.χής

ρικο παραμένει χωρ(ς επίχρισμα. 'Υπάρχει μία aσαφης διακοσμητικη διά­

κεραμικής στον χώρο τής διακο ­

θεση προς το aνω χεϊλος , κυχλικα tιαθουλώματα χαι μοτίί)α επαναλαμί)α ­

σμητικής , το tιλέπουμε aργότερα

νόμενα δημιουργοuν ενα aναγλυφικο διακοσμητικο σχήμα. 'Ενδιάμεσα στο

στον Κουρτζ·η, (lg6o).

σώμα ύποτυπώδεις ρίγες πρασινωπές.

52

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΜΥΤΙΛΗΝΗΣ

ΑΓΑΣ ΑΝΤΩΝΙΟΣ-ΣΚΟΠΕΛΠΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ

4. Κιούπι: Γίνεται χομματιαστο χα( lίστερα συναρμολογείται. Ή τεχνιχη

αuτη ηλθε wς συνέχεια τών χωνιχών. 01 μειώσεις παραμένουν στη baση, μi: τη διαφορa πwς f:δώ εΙναι λιγοπρο !:ντονες. 01 f:ντaσεις bpίσχονται στην πεpιοχη τοϋ aνω χείλους. Ή διαχοσμ:φη εΙναι λιτή: ταινίες aπο aσt;έστη περιθέουν την f:πιφaνεια τελείως f:λεuθερα .

•

5.

Γpαyούδα χανάτα:

[Κυλινδρική , μονοχεφη, μι-

χpή]. Άπλη γεωμετρι.χη μορφή, μα­ χριvf] χληρονομιa, μοναδιχ·f] στο εΙδος της . 'Η προσθήχη τών λαt;ών aλλοι­

ώνει την χλασιχή της διaσταση. (W.

Lamb, Fίg. 26, Vases, Class Α, Common Shapes, Amphorae Νο. 4).

I

6. Κοuμάpι μονόχειρα: ΣχΥjμ.α α1σθητιχa προχωρη-

μένο. 'Έ χει f.να γεωμε τριχο 1δε6γpαμμα, οπου τοσο

Ol

μειώσεις , οσο

χα( οί f:ντaσεις χpατοϋν μι.a ρυθμιχ·f]

'έναΊ-λαγή. Δi:ν φέρει διαχοσμητιχa

στοιχεία , aΊ-λa ·ή δομ.ή του εΙναι τέ ­ τοια, ποu δi:ν τa εχει aνaγχη .

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΜΥΤΙΛΗΝΗΣ

ΑΓΑΣ ΑΝΤΩΝΙΟΣ-ΣΚΟΠΕΛΠΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ

Α -

7. 'Οpνcθοyλάστpα:

Το σώμ.α τοu &γγείου

θολωτο καταλήγει σi: λα6η σyαφι­ κ·fι, ή 6άση μ.ικρη λεκάνη το συ ­ γκρατεί . Στι:Χ διάφορα κέντρα τής κεραμ.ικ·Ιjς τέχνης τοu νησιοu &να ­ καλύπτεις ποικίλες μ.ορφi:ς τέτοι­ ων κατασκευών προσαρμ.οσμ.ένες γιa νa εξυπηρετούν τ(ς ανάγκες τών πουλιών. Ό Δημήτριος Άθανασιάδης

αγγειοπλάστης στη Φiλια δ!.νει δια­ φορετικ·Ι] λύση ή φορμ.α τ-Ιjς ορνι­ θ6γλαστρας παίρνει μ.ορφη πλαγια­ σμ.ένης στάμ.νας χωρ(ς λαιμ.6 . 'Ένα

μ.έρος τοu αγγείου (το μ.ισ6) 6γαί ­ νει χα( κλείνει μ.i: τ·Ι] ()ο·fιθ εια μ.ιάς πρόσθετης λα()ής προφυλάσσοντας

το νεpο τών πουλιών· την (δια λύ ­ ση υίοθετεί χα(

b Σαμ.αpάς,

τεχν!. -

της στον Μανταμ.άδο. τη γυμ.νη

επιφάνεια τη ν 6άφουν μ.i: &σπpο μ.πατανά,

b 'Άγας κι.νο.

b ~αμ.αpάς

b Άθανασιάδης,

χα( Σκοπελiτης μ.i: χ6χ-

53

54

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΜΥΤΙΛΗΝΗΣ

ΑΓΑΣ ΑΝΤΩΝΙΟΣ- ΣΚΟΠΕΛΠΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ

Β. Κιούπι : [Δίλα()ο με το χεϊλος &ναπτυγμενο προς τα i:ξω]. 'Έχει. πα ­ ρατηρηθεί πwς τόσο ο[ λα()ες οσο και -η διαμόρφωση τ οu χείλους παίζουν bασι.κο ρόλο στην οπτι.κη όλοκλήρωση. 0[ εντάσεις κλι.μ.cικώνονται. , μεγα­ λώνουν στην aνω επιφάνεια και μικραίνουν οσο πλησιάζουν προς τη {)άση .

οι ~

I

,

ται.νιες.ατονες.

ο~

"

f

I

'}

1

I

:')

I

'}

~

1

ι εντονες τ αι.νι.ες κατω απο το χει.ιως και ενοι.αμε-

σα τών )'ll.()ών. Πολ)<Χ &πο αuτα τα κερcιμικα χρησιμ.οποι.οuνται σαν διάκοσμος στοuς κήπους ξενοδοχείων, σε () ίλλες lο ιωτών, άηα και ώς &ποθηκευτικα

μεσα στα κατώγια τών σπιτιών. 0[ σημερι.νοι Λεσbι.οι παρ' ολη τη διάδο­ ση τών πλαστικών, προτιμοuν να aποθηκεύουν το λάδι τους σε κιούπια γιατι τα θεωροuν ύγιεινοuς χώρους και καταλληλότερους για την καλύ­ τερη συντ-~ρηση τοu )'ll.διou , τήi; iλιiiς, τών τυρ ιών κ . a

.. Παλαιότερα, δταν

ο[ ()ρύσες -fιταν δημόσιες (στις π)'ll.τεϊες τών χωριών) , ο[ νεροκου()αλήτρες

aποθήκευαν στα κιούπια , ποu -fιταν aι:,?θονα στα κατώγια για aποθήκευ ­ ση κάθε ε(δους μορφής αγαθών, και το νερό.

ΠΕΡΙΟΧΉ

55

ΜΥΤΙΛΗΝΗΣ

ΚΑΤΑΣΚΕΥΉ ΤΩΝ ΑΓΓΕΙΩΝ (τΗΣ Α' ΠΕΡΙΟΔΟΥ 1965-1975 ) ΤΑΧΩΜΑΤΑ

Για -τα λιγοσ-τα παραδοσιακά &.γγεία οlχιαχής χρήσης ποu χα-τασχευάζουν χα-τα χαφούς , -τ(ς γλά ­ σ-τρες, -τα -τσουκάλια, -τα σ-ταμνια χαι -τα -τέσ-τα, χρησιμοποιοϋν δύο εlδών χώμα-τα:

α) Το πυρίμαχο, ποu περιέχει &.λουμίνα, -το παίρν ουν &.πο -το Ριπανί, περιοχη χον-τα σ-το χα­

μίνι, η &.πο -τα Βαπρά (χοχχινόχωμα) . ΕΙναι δΕ: χα-τάλληλο για -την χα-τασχευη -τών -τσουκαλιών χα( -τών -τέσ-των . Άφοϋ -το φέρουν, -το ρίχνουν bολιασμένο σ' Ε:ναν χώρο , "ίσιο, πέ-τρινο χα( -το χ-τυποϋν

μΕ: λιόξυλα για να γίνει σχόνη. Πίσω &.πο -το χαμίνι εΙναι -τρείς λάχχοι &.ρχε-τα μεγάλοι , Ε:νας π , -τραγωνος

'

'

'

'

'

'

'!:" ' ' θ ογωνιοι γυρω-γυρω -τσιμ.εν-τωμενοι. χαι' ουο ορ

'

αργοπρα με π

λ

'

ασ-τιχο σω

λ '

I

\

\

ηνα με-ταφερουν νερο σ-τον

λ'

Μ ε'

''!:" γχα ζονπνεχεοες I

\

\

I

'

' λ ' ' απ ω-τα -το

πα \αιο-τερα χαι 1

αχχο , ριχνουν με -τα φ-τυαρια

('

-τριμμένο χώμα για να &.ναχαπυθεϊ μΕ: -το νερό. Αl;-τος εΙναι δ σοσμές, -το προζύμι (για -το ζύμωμα πολλΕ:ς φορΕ:ς χρησιμοποιοϋν -τη σ-τέρνα μΕ: -το μο-τέρ).

t;) Το δεύτερο χώμα· -το φέρνουν &.πο -τα Βρολίδια, λίγο μαχρύ-τερα &.πο -το &.εροδρόμιο (δ χώρος &.νήχει σε φιλανθρωπιχα [δρύμα-τα) . Ή με-ταφορα

'tOU

χώμα-τος παλαιό-τερα γινό-ταν μΕ: -τα ζώα,

ομως δ -τρόπος αu-τος χαι χούραζε χαι επιt;ράδυνε -την παραγωy~. Γι' αu-το &.ργόπρα χρησιμο­ ποίησαν -το αu-τοχίνψο . Καθαρίζουν -το χώμα &.πο -τοuς t;ώλους , -το χοσχινίζουν, χαι -το ρίχνουν

σε μια πέ-τρινη σ-τέρνα για να &.ναχα-τωθεί μΕ: νερό. γ) Το μοτέρ. Σ-το εσωπριχο χείλος -τής σ-τέρνας χα( μια πιθαμη πιο χά-τω σ-τερέωναν δύο χον ­ -τρα χαδρόνια χαρφώνον-τάς τα σ-τις δύο μικρότερες &.νηχρυσ-τΕ:ς πλευρές της. επάνω Ε:t;αζαν -το «μοτΕ:ρ» χα( -το συνέδεαν σΕ: aξονα μΕ: 1μάν-τα . Ό χα-ταχόρυφος aξονας σ-το μέσον περίπου -τής

'

στερνας χα-τα

λ'ηγει

' '"

σε εΛιχα.

δ) Τρόπος aνάμιξης. Για την παρασχευη τοϋ πρώτου πηλοϋ σΕ: &.ναλογία 4 καρότσια χόχχι ­

νου χώματος, 4 χαρό-τσια &.νοιχ-τοϋ πράσινου, 4 χαρό-τσια χαφΕ: ρίχνουν 4 χυbιχα νερό (δ πυρίμα­ χος πηλος εΙναι ή σύνθεση -τών τριών αuτών χωμάτων ποu -τα φέρνουν &.πο -τα Βα-τερά) , ενώ για

56

ΠΕΡΙΟΧΉ

το δεύτερο (ι:Χπο τα Βρολίδια) ή ι:Χναλογία είναι 1 νεpο +1 χώμα . Βάζουν μπρος το μοτερ το οποϊο χινεϊ με τρόπο ρυθμιχο νερο χα( χώμα. Ή uλη δημιουργεϊται ι:Χπο μια ομοιογενή χατανομη νεροu -

'

-

)

χ ωματος - νερου χ . \ .;τ.

)ωγειται

'

\

Σ'

I \ Ε , ' I I ε μια τρυπα που ορισχεται στο μεσ ον περιπου

)

'

'

'

8-10 εχ., '

χοντρος π αστιχος σω ληνας μηχους

-

'

της στερνας, συναρμο -

'

'

I).., στην χατα V\η λη στιγμη.

" Ο ταν πια ' ο'

πολτος είναι χαλα δουλεμένος ο σωλήνας μεταφέρει το μίγμα στον λάχχο, οπου χαταχαθίζει , τον 'ζ

''

θ

χαρα ουν σε ορ ογωνια χαι τα σηχωνουν απο την μια μερια για να μη σχασει . I

'

'

I

'

I

I

\

I

\

I

\

'

.!Μ ετα' 'απο I

ενα μι C/

χρο χρονιχο διάστημα (2-J ήμερών), ι:Χφοu τον χόψουν σε κομμάτια , τον χάνουν μπάλλες χαι τον f' λ ια'ζ ουν τ σουοα

( σε'

'

' ")

" ' '

'

'

.

I ) ' ' " θσαχους ναυ ων η απο τριχες χα'τσιχας για να οιατηρη ει νωπος.

Το'

I χα λοχαφι

τον άπλώνουν στις άπλωταριΕ:ς ποu είναι τουbλένιες. Με τον πρώτο πηλό (πυρίμαχος) χατα -

'

'ζ ουν τσουχα'λ ια χαι γιουοετσια, Ρ I ' ' δ ευτερο I ) I ' I με τον γ \αστρες χαι σταμνια.

σχευα

ε) Ή φύρα. Προσέχουν πολu το χώμα πρlν δουλευτεϊ να μην εχει «λύχο», το μαρμάρινο πε -

δ

Ι

\

ι:::ι

τρα αχι , γιατι οταν πυρω

θ

-

\

\

\

?Ι

ει το χεραμιχο χαι εχει

«

λ I

υχο»

θ I

I

t:

I

α πεταςει χαι

θ

\

I

I

I

α χανει τρυπα στην

επιφάνεια τοu ι:Χγγείου.

στ) Ό τροχός . 'Όλη ή επεξεργασία γίνεται πάνω σΕ: ξύλινη η πέτρινη πλάχα (ποu μαζι μΕ: τη t)άση παίρνει μορφη μακρόστενου τραπεζιου). Ό εuπλαστος πηλος δουλεύεται στον ποδοκίνητο (χαι τελευταϊα στον Ύjλεχτροχίνητο) τροχό. τα χιούπια δουλεύονται κομματιαστά , μετα συναρ ­ μολογοuνται για να πάρουν το τελιχό τους σχήμα. Δίπλα στον τροχό, το λεχανάχι, το σημάδι χα(

ο[ πελεχοuδες είναι τα bοηθητιχα εργαλεϊα τοu τροχοu . ζ) Το ξέραμα.. τα ι:Χγγεϊα , τ(ς γλάστρες , τα γιουbέτσια , τ(ς στάμνες χ.λ.π. , ι:Χφοu πάρουν την τελιχή τους μορφή, τα τοποθετοuν χάτω στην πέτρινη bάση τοu εργαστηρίου η σε ράφια τον χει ­ μώνα για να τραt)ήξουν ε πι

15 περίπου ήμέρες. Το χαλοχαίρι τα t)γάζουν στην αuλη γύρω-γύρω

σε σχιερο μέρος χα( τα aραδιάζουν. Δύο η τρεϊς μέρες είναι &ρ χετε ς για να σφίξουν.

η) Το χα.μίνια.σμα.. (στο παλιο χαμίνι). Στην προέκταση τοu παλιοu εργαστηρίου είναι χτι­ σμένος ο φοuρνος , το χαμίνι . ΜΕ: θόλο χυλινδριχο διαφέρει ι:Χπο τα aλλα. Στη t)άση ή σχάρα (μΕ: τ(ς τρύπες) μΕ: τα ι:Χγγεϊα ποu στοιbάζονται σΕ: διάταξη μΕ: το χεϊλος, ή πρώτη σεφα προς τα χάτω

ΜΥΤΙΛΗΝΗΣ

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΑΓΑΣ ΑΝΤΩΝΙΟΣ , Α

\ι::

1.'

Ι

.,

57

ΜΥΤΙΛΗΝΗΣ ΝΑ

&

ι

χαι η οευτερη αντιστροφα.

ΝΙΚΟΣ

Ά

Ι

""C

"'

'

1

1

πο ει.,ω, ουο, αντιχρυστες στα π

λ '

ι

1

ι

1

'

1

1

αγια, τρυπες χαι μια πανω απο το

χαμίνι, ποu χρησιμεύουν για να f.λέγχουν το πύρωμα , φράζοντας μΕ: aγγεϊα. Στον θόλο τα φου ­

γάρα (τρύπες ορθογώνιες) ~γάζουν την καπνιά. Τα χεραμιχα ψήνονται σΕ: θερμοκρασία 1000ό πε­ ρίπου για 6-7 ri>ρες. την aλλη μέρα τα ~γάζουν χα( τα aραδιάζουν πάνω σε σανίδια στη σειρά.

θ) Ό διάχοσμος (την περίοδο 1965-1975). τα χεραμιχα ήταν γυμνά, τα ε~αφαν μόνο με aσ~έ­ στη, σπανίως εχαναν μονόχρωμα aλοιφωτά, οπότε τα περνοϋσαν δεύτερη φορα στον φοϋρνο. τα ε~αφαν χυρίως πράσινα με πυρίμαχα χρώματα χα( τα ~οuτοϋσαν σε ύγρο διάλυμα νεροϋ με κα­ τεργασμένο μολύ~ι. Πολλες φορες Ε:χαναν διχό τους διάλυμα.

ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΔΙΑΚΟΣΜΗτΙΚΩΝ (1975-1992) 'Ο

'Λντωνιος \ ' " Λγας \ " εμεινε

\

"

I I " ' ι: ''Α I? ' ' \ ι μονος μα ζ'ι με τα παιοια του. ι:ο Ν'ιχος χαιI η ννα εχουν «σεοντα» χαι\ αγαπη μεI την τεχνη του

πηλοϋ. Ή δεύτερη περίοδος τών διακοσμητικών χεραμιχών εΙναι δημιουργία τοϋ Ά. 'Άγα χα( -τής ο1χογενείας του.

Jll, 1. Κανάτα: •

Φipει δίπλες στο χείλος, ενώ στο στόμιο πpοεξiχει. 'Η λα.f)-fι τρι­

γωνιχ-fι μΕ: μιχρο aνοιγμα , 1σορροπεϊ μ.Ε: το σώμα. ΣΕ: φόντο λευχό , χαφ ετι στaχυ περήφανο κυματίζει , ενώ τρείς μαργαρίτες το συνοδεύουν. Μοιaζει σαν Ε:ργο χαραχτιχό.

)I) 2. Κανάτι μιχpό:

W'

ΤΟ σώμα ε!να~ ωοειδές , ό χυλινόρι.χΟς λαι.μΟς χαταλ~ήγει σε χείλος

μ.Ε: τρεϊς δίπλες, στόμιο ραμφοειδές. Ό διaχοσμος εΙναι πανομοιότυπος οπως στο προηγούμενο aγγεϊο. Ή f)άση του τονίζεται , aντίθετα στο πρώτο aφο­ μοιώνεται μΕ: το σώμα τής χανaτας .

58

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΜΥΤΙΛΗΝΗΣ

ΑΓΑΣ ΑΝΤΩΝΙΟΣ, ΑΝΝΑ & ΝΙΚΟΣ

J. Σταμνι' μονόχεφο: [Κυλινδριχ6, με ψευδ6στομα]. Φ6ντο δίχρωμο λεuχο χα\ χε­

ραμιδί. Ώς διάχοσμος i:να πλούσιο χλαό\ ελιάς (στυλιζαρισμένα μοτίt;ο). Το σύνολο του δίνει εντύπωση πρωτ6τυπη.

4.

Κανάτα:

[Ψιχαλωτή, πιτσιλωτ·ή]. Μεγάλη λαt;·ή, το χείλος σουρώνει στο

σώμα τοu aγγείου. Το Cίσπρο φ6ντο το ομορφαίνουν μπλε χα\ πράσινες χηλί­ δες, ενω το χείλος μένει γuμνο χεραμιδί.

ΠΕΡΙΟΧΉ

59

ΜΥΤΙΛΗΝΗΣ

ΑΓΑΣ ΑΝΤΩΝΙΟΣ, ΑΝ

Α

& ΝΙΚΟΣ

5. Πιάτο : Ίδι.όρρυθμ.ο, δημ.ι.ουργεί προοπτιχη μ.i: τη σμ.ίχρυνση τών χύ ­

•

6.

Κουpούπι:

Ί-Ι φυσιογνωμία χaπως ξενική (Σιφνιwτιχη). Το σχήμ.α τοu

χλων, ποu δi:ν εiναι όμ.όχεντροι. 0[ μ.πλi: γραμ.μ.wσεις (cατινωτές) στοuς

αγγείου wοει.δi:ς μ.i: τ(ς aντίστοιχες μ.ειwσεις στη baση χα( στο χείλος. οι

χύχλους χαι ·(ι ενδιaμ.εση φυτιχη χυμ.ατοειδης σύνθεση δημ.ιουργοuν χι.νητι ­

λαbi:ς χαι το αναπτυγμένο χείλος δίνουν χapη στο αγγείο. οι ταινίες ρα ­

χότητα. Το χείλος χυμ.ατοειδi:ς μ.πλi. Το γείσο μ.i: τ(ς χαρw γραμ.μ.wσει.ς χαι

bδωτi:ς μ.i: παύση πλατι.α στο μ.έσον, το χείλος προεξέχει. χα( ο[ λαbi:ς

την προοπτι.χη διaταζη τών γραμ.μ.ών μ.εταζu τwν όμ.όχεντρων χύχλων, δη -

εiναι. μ.ιχρές. Το aλοiφωμ.α στο εξωτερι.χο τοu aγγεiου εiναι. κιτρινωπό.

-

μ.ιουργουν

' χινητι.χοτητα.

Χρησιμεύει γι!ι. τη συντήρηση τής ελιιiς χα( τ οu τυρι.οu.

Γ

60

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΜΥΤΙΛΗΝΗΣ

ΑΓΑΣ ΑΝΤΩΝΙΟΣ, ΑΝΝΑ

•

7.

&

ΝΙΚΟΣ

Κοuμπαpaς:

Διατηρεί την παραδοσιαχη

φόρμα. Γυμνο χεραμ.ιδένιο χαι σχήμα

wοειδi:ς χαταλ·~γει στ·(ι λα{)·~, ποu

εiναι στην χορυψ(ι τοϋ αγγείου .

••

8. Σεp6ίτσιο: [ Άπλό ]. Το &πιο-

ειδi:ς σώμ.α τ·ϊjς χανάτας εχει γλυχο <:;o.l I I ? χρωμ.α χεραμ.ιοι , τα ποτηρια ειναι

χυλινδpιχά.

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΜΥΤΙΛΗΝΗΣ

ΑΓΑΣ ΑΝΤΩΝΙΟΣ, ΑΝΝΑ

&

ΝΙΚΟΣ

g. Πιάτο : Π ροσπάθεια ρεαλιστική .

Χρησιμοποιεί χρwματα μουντά , τ·fι σιέννα , τΟ καφέ, την Ομπpα, ποU δiνουν στο τοπ ίο οψη μελαγχολική , οπου μέσα ()όσχει aλογο. Ζωγραφιχη aπόδοση μιάς δύσης . ό οuρανος μα­ bή ς, το χόρτο &λλοu χρυσαφένιο , &λλοu πράσινο χι &λλοu ποpτοχαλ( χα( ή yijς ποu πατii το ζώο πινελιες μαuρες γκρίζες σε φόντο πορτοκαλί.

Το ζώο στο μέσον μέ χρώμα τοu οu­ ρανοu ()όσχει.

61

62

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΜΥΤΙΛΗΝΗΣ

ΑΓΑΣ ΑΝΤΩΝΙΟΣ , ΑΝΝΑ ΚΑΙ ΝΙΚΟΣ

10 . Πιάτο:

11. Πιάτο:

ΜπλΕ γραμμικος διάκοσμος, στο γείσο δημιουργεί. χώρο προ -

Με τ-Ιjν [δια νεα τεχνικ-Ιj και με πινΩω με κόκκινο-κα9 ετι

οπτικό. Στο μεσον τρικaταpτο καρaί)ι αρμενίζει, με φουσκωμενα πανιCι. και

χρώμα ό αγγειοπλάστης δίνει το αrσ0ψα τοϋ ανεμ.οδαpμiνου πλοίο. Κόκκινο­

σημαίες στα κατάρτια. τα κύματα παράΛληλες φιδοειδεί.ς γραμμες . ΕΙναι

χαφετι γραμμικο φύΛΛωμα κυκλιχCι. περιστρέφεται στο γείσο , rσως φύΛλα

μια νέα γραι:;rl] γραμμική, ί'νας νεος τρόπος διακόσμησης με πινέλο και

lλιάς, χινοϋνται διαγωνίως ρυ0μιχα χαι δημιουργοϋν κυματισμό. Πουλιά­

ί'να μόνο χρώμα , ό αγγειοπλάστης με γρήγορες κινήσεις , δημιουργεί. μετρό­

γλάροι γύρω απο το πλοίο συνοδεύουν τον ταξιδευτή . Το (διο μοτί6ο τ ο

πο αφαφετικο το 0αλασσινο περι6άλλον.

πέρασε σε κανάτες χα( ανθοδοχεία.

ΠΕΡΙΟΧΉ

63

ΜΥΤΙΛΗΝΗ Σ

ΑΓΑΣ ΑΝΤΩΝΙΟΣ, ΑΝΝΑ ΚΑΙ ΝΙΚΟΣ

\

\

ι

I I

12. Κανάτα: Σε φόντο λευκο καpά.tι &pμενίζει. Με μπλε χρώμα σχεδιάζει πε -

13 . Κιούπι :

---------------------------------------------Με &λλαγμ.έyη μορφη ερχεται &πο το παρελθόν, οί λαtες στρογ-

pίγραμμα πλεούμενου, με φουσκωτa πανιά., και σημαίες ποu κυματίζουν στa

γυλf.ς . Ί-Ι Ε:νταση στο μf.σον και ·(ι μείωση στη tά.ση. Το στόμιο εupύχωρο

κατάρτια , δίνουν στο κεραμικο κινητικότητα .

εξυπηρετεί τη χp-fιση.

64

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΜΥΤΙΛΗΝΗΣ

ΑΓΑΣ ΑΝΤΩΝΙΟΣ ΑΓΑΣ, ΑΝΤΩΝΙΟΣ ΑΝΝΑ ΚΑΙ ΝΙΚΟΣ

•

14.

Καπαχωτό:

15. Γλάστpα:

[ ΜΕ: λα{)iς ]. 'Έ χε ι

ΣΕ: φόντο λευχο ζωγραφί­

τραπεζοειδi:ς σχήμα χαι πλούσιο διa­

ζεται γύρω στο χείλος λουλουδiνιος

χοσμ.ο στο σώμ.α . Μαργαρίτα πεν ­

χόσμ.ος. Ο ί μ.πλi: τριανταφυλλiνιες

τaφυ)J,η μ.πλΕ: σκούρα διατρiχει την

μ.αργαρίτες γυροφiρνουν εναλλασσό­

χυρτη επιφaνεια μ.Ε: παύση , δυο φύλ­

μενες pυθμ.ιχa μ.Ε: πρcΧσινο φύλλωμ.α.

λα &ντιχρυστa. Το χαπaχι χαταλ-fι­

Το μ.πλΕ: χρώμ.α τΥj ς {)cΧσης δiνει

γει σΕ: λα{)η σφαφιχ-fι.

μ.i: το χείλος χαι το μ.οτίbο.

~ •

16.

Κανάτι:

'Η λεπτ-~ χαμ.πυλωτη )-u.{)·ή, χα:. ό μ.ιχρος )-u.ιμ.Ος θυμ.ίζει αp..ι..αία (μ.ορ­

φ-ή) παρaσταση &γγείου. Το σώμ.α wοειδΕ:ς διαφiρει . ΣΕ: φόντο λευκό, όλου­ λουδiνιος χόσμ.ος, οί τριανταφυ)Jiνιες μ.α.ργαρίτες 'Εντονα χόχχινες μ.Ε: κίτρι ­ νο uπερο &γχαλιaζονται &πο μ.ιχρότερα λουλούδια μ.π).Ζ χαι το δίχpωμ.ο πpaσινο. Το χρώμ.α χαι ·fι κίνηση τών φύλλων μ.ουσιχοποιεί τ~ν οπτ ιχη α(σθηση.

ΠΕΡΙΟΧΉ ΑΓΑΣ Α

ΜΥΤΙΛΗΝΗΣ

ΤΩΝΙΟΣ , Α

----------------------------------------------------------------------

65

ΝΑ ΚΑΙ ΝΙΚΟΣ

\ I

17. Πιάτο: Γεϊσο δiχρωμο , λαδ( σχοuρο χα( ρόζ, στο χέντρο χλαδ( ελιάς μi:

ι

18. Κανάτα: Γνωστ-'η φόρμα, στο λευχο σώμα, φοντάρει χλαδ( ελιάς μΕ: wρι ­

χαρποuς γινομένους. Το φuλλωμα πράσινο σχοϋρο χα( &λλοϋ &νοιχτο

μους χαρποuς φορτωμένο. Ή λαί)-'η χοντρ-'η μi: διάκοσμο φuλλα διάσπαρ -

εναρμονίζεται μi: τοuς σχοuρους πράσινους χαρποuς . Το φόντο τής !)άσης

τα, το χεϊλος χαφετι καταλήγει σi: ρuγχος . Θυμiζει τα σταμπωτα χερα ­

Cίσπρο δένει το φuλλωμα μi: το δίχρωμο γεϊσο τοϋ πιάτου. ΆΗ 'tναΛlv:ι.y'η τοϋ

μιχα τοϋ

ροζ μi: το πράσινο δημιουργεί μια νέα χρωματικ'η γχάμα τ·'ην οποία χρησι­

'Αγιάσου , μi: τ-'η διαφορα οτι το χρώμα τοϋ φόντου ηταν τότε χιτρινωπο χα(

μοποιεί ο αγγειοπλάστης σi: πολλi:ς μορφi:ς &γγεiων.

οί χαρποι φροuτα χα( ελιές .

1930-1950, τα οποϊα συνήθιζαν να παράγουν οί χεραμοπλάστες τής

66

ΠΕΡΙΟΧΗ

ΜΥΤΙΛΗΝΗΣ

ΑΓΑΣ ΑΝΤΩΝΙΟΣ , ΑΝΝΑ ΚΑΙ ΝΙΚΟΣ

19. Καπνοδόχος : 'Ένα πολu παλιο αγ­

γείο ποu t:γ·Ιjχε απο τ a εpγασ τ η ­ ρια τής Σίφ νοu. Το χατασχεuασε πριν ποΛΝι. ΎΡ6νια ό Ν . 'Άγας . Σχήμ.α πεpίποu χuλινδpιχο φέρει γuρω γu I

I

-

-

ρ ω στην χορuφη τοu χεpαμιχοu σω -

ληνοειδείς προεκτάσεις, «ανοίγμα­ τ α» γιa νa περνά χαι νa φ εuγει ό χαπνΟς τής χοuζfνας χαι τοϋ τζα -

χιοϋ. Σuμt:ολιχΊ] ε7.ναι η παροuσία τοϋ χαθιστοϋ ποuλιοϋ στο λο φ ίο·

εlναι το ποuλι τής στέy~ς τwν σπι­ τιών , τwν φοuγάpων, τής πλατείας τοϋ χωριοϋ, η «δεχοχτ οupα».

ΠΕΡΙΟΧΉ

67

ΜΥΤΙΛΗΝΗΣ

ΑΓΑΣ ΑΝΤΩΝΙΟΣ , ΑΝΝΑ ΚΑΙ ΝΙΚΟΣ

20 . Πιάτο διαχοσμητιχό:

21. Γλάστρα

Το γείσο ρόζ, σέ aσπρο φόντο, το γνωστο μοτί6ο , οί πολυ ­

[Διακοσμητική]. Σχήμα 6αpελοεr.δΕ:ς καταλήγει σΕ: χόλοuρο

πέταλες μπλΕ: μαργαρίτες μεγάλες χαt μr.χρές aγχαλιά.ζονται μέ το πρά­

χώνο. Ό διά.χοσμος πλούσιος σέ οδοντωτΕ:ς ταινίες , φιδοειδεϊ.ς, εuθύγpαμ -

σινο φύλλωμα.

μες. ΤΟ χεϊλος Οδοντωτό , προεξέχει. "έντονα.

68

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΜΥΤΙΛΗΝΗΣ

ΑΓΑΣ ΑΝΤ Ω ΝΙΟΣ, ΑΝΝΑ ΚΑΙ ΝΙΚΟΣ

22. Σεpbίτσιο τσαyιοϋ: ΕΙναι ενα

set κανι:Χτας

χα:. Ε:ζη ποτηριών , 6αμ.μ.ενα 'όλα aσπpα, ό διι:Χκοσμος καφετής , μαργαρίτες μεγι:Χλες πολυτ..εταλες χα:.

μικpi:ς παίζουν μi: φυλλwμ.ατα τοϋ l'διου χpwμ.ατος.

ΠΕΡΙΟΧΉ

69

ΜΥΤΙΛΗΝΗΣ

ΑΓΑΣ ΑΝΤΩΝΙΟΣ, ΑΝΝΑ ΚΑΙ ΝΙΚΟΣ

2J . Κιούπι:

24. Σεp()[τσιο κ.pασιού:

Ή σύνθεση κόλουρου χwνου χα.( κυλίνδρου δημιουργεί τη μ.οp­

Μ ιι:Χ χα.νάτα. χα.( i:ξη ποτήρια., ολα. t;α.μ.μ.ένα. χα.φετιι:Χ

φ-f] τοϋ &.γγεiου. Ή οδοντωτ-f] τα.ινiα. , το σοχολα.τ( χρwμ.α. τοϋ λα.ιμ.οϋ χα.(

γυαλίζουν . τα σχήμ.α.τα. bα.ρελοειδή τών ποτηριών , ή χα.νάτα. μ.ε λεπτο χε ­

τοϋ χεiλους μ..ε το aσbεστωμ.ένο, χυχλιχι:Χ φερόμενο, μ.οτίbο δημ.ιουpγεϊ α.Ι.σθη­

ρούλι χα.ι παλλόμενο χείλος μ.α.ζ( μΖ το &.πιοειδες σwμ.α. δημ.ιουpγοϋν α.Ι.σθη ­

τιχο εί.ίρημ.α. .

"ιχο σύνολο.

.I

ΠΕΡΙΟΧΉ

70

ΜΥΤΙΛΗΝΗΣ

ΑΓΑΣ ΑΝΤΩΝΙΟΣ, ΑΝΝΑ ΚΑΙ ΝΙΚΟΣ

25. Γλάστpα: Πλούσια ι'μyάνιση, Θυμίζει ξεχασμένες ι'ποχές, τότε ποu ο1 αuλες τwν νεο ­

χλασr.χών σπr.τr.ών τών πλου'J'iων εμπόρων της ΑlγU~του ήταν στολισμένα; μΕ: ~:πντρr.5άνια, σχάλες μαρμάρινες χα:. γλάστρες πελώριες ποu συνταίριαζαν μ.i: τα yυλλώμ.α­ τα χα:. τοuς yοίνιχεc για να ολοκληρώσουν τον ρυθμ.ο χα:. τ{ιν αlσΘητιχ+ι οψy; το.J χτφίου . Π ο δι χωνιχο χα:. σwμ.α πεταλοειδi:ς χαταλήγει σi: χεϊλος. 01 λα5i:ς

είναι περισσότερο δr.αχοσμ.ητι.χΕ:ς παρCι. λειτουργr.χές. Τέτοιες γλάστρες, ύψηλοσχημ.ες, πλούσιες σi: διάχοσμ.ο, συναντοϋμε χα:. στη Φίλια. Ό 'Αθανασιάδης χατασχεUαζε παλαr.6τερα πράσινες μ.Ε: πόδι χαι Ε:νθετεc;

μ.αpγαpιτες στις οψει.ς'

ΠΕΡΙΟΧΉ

71

ΜΥΤΙΛΗΝΗΣ

ΑΓΑΣ ΑΝΤΩΝΙΟΣ, ΑΝΝΑ

&

ΝΙΚΟΣ

Μετα την ανΓι..λ>Jση τής χρήσης χα( τής αlσθητιχής τών αγγείων ποu δημιοuργησαν ο[ 'Άγας χα( Σχοπελίτης στην πρώτη πε­

ρίοδο (1965-1975) τών ο1χιαχών σχωών χαι Ε:ν σ>Jνεχείq. ή διαχοσμητιχη περίοδος (1975-1993) του "Αγα χαι τών παιδιών το'J, τής

'Άννας χαι του Νίχο'J, εuλογη εΙναι -η ανΓι..γχη τ-ίjς αναζήτησης του τρόπο'J χατασχωής τών χεραμιχών αuτών. Ο ΑΝΤΩΝΙΟΣ ΑΓΑΣ.

Η ΝΕΑ ΤΕΧΝΙΚΉ (1975-1992)

Σιφνιώτης στην χαταγωγή, ηρΘε στη ΛiσίJο το 1956 χα1 στο ΆχρωτΥ.1 ρι ίJρήχε χώρο να Ε:χφρασθεί. Κτίζει χαμίνι χαι συνεχίζει τη λciι·χη παρΓι..δοση τής τiχνης τών Σιφνιών. Το

1975, χρονια ποu εφυγε στην Άθήνα ο Σχοπελίτης, αΧλΓι..ζει τη μορφη του Ε:ργαστη­

ρίο'J. Κρατά τον παραδοσιαχο cpουρνο χαι τοuς πiτρινους λΓι..χχους χατασχωής του πηλου μόνο χαι μόνο για την χατασχωη τής

γλΓι..στρας χαι για τα τεστΓι..χια ποu γίνονται πρεσαριστΓι.. . ΆγορΓι..ζει δuο Υjλεχτριχοuς φοuρνο>Jς χαι περνά στη διαχοσμητιχή (1975-

76). Ή τiχνη το'J πήρε τώρα μια νiα λαΊΧ.η οψη στο σuνολο τής λεσbιαχής αγγειοπλαστικής. Χρησιμοποιεί τον παραδοσιαχο τρόπο χατασχωής του πηλου μόνο για γλΓι..στρες. Τον πηλό [Ό ντόπιος πηλος δημιουργεί «λuχο» χαι σπάνε τα διαχοσμητιχα

αγγεία· γι' αuτο αποφεuγεται] για τα διαχοσμητιχα τον φiρνει απο την Κρήτη. Του τον στiλνει ο Μαρiνος ΣτεφανΓι..χης μiσα σΕ:

σαχιΓι.. CΓι.πο το χωριο Μοίρες του νομου Ήραχλείου). ΕΙναι εuπλαστος , χαλής ποιότητας, χατΓι..J.ληλος για τα εuαίσθητα χερα­ μιχΓι... ΚόίJει λουρίδες ορθογώνιες, τ1ς περνά απο την Υjλεχτριχη πλΓι..στρα πρεσΓι..ροντας χαι ίJγαίνουν σΕ: σχήμα χυλινδριχό.

τα ετοιμα νωπα διαχοσμητιχα αγγεία τοποθετουνται σΕ: μ.αχρυΕ:ς σανίδες ποu τtς μεταφiρουν στον ηλιο για να λιαστουν χαι

να τραίJήζει ή ι)γρασία απο πΓι..νω τους . Το χαλοχαίρι στεγνώνουν μiσα σΕ: δuο μiρες (1-2). Τον χειμώνα στοuς πΓι..γχους χαι μiσα

στο Ε:ργαστήρι παίρνει 12-15 μ.iρες για να στραγγίζο'Jν. τα στεγνα. (ποu εΙναι τοποθετημiνα μiσα στο Ε:ργαστήρι) τα π ερνά ενα στρώμα aσπρο μπατανά χα ι μετα απο ενα μιχρο χpονιχο διΓι..στημ.α τα φουρνίζει ε!;η μΕ: εφτα ~ψες σΕ: 1σσσό. Ή τοποθiτηση στο '

\

-

I

")!

'

'

\

εσω τ εριχο του φουρ νου εχει μια τεχνιχη χαι

Θ') ~ I I ' I ' \ \ ' I ) ε ,ει υπομ.ονη, μπαινο>Jν χατα στρωσεις απανωτες με χωρισματα πυροπ ,αχες

( '

ιτα-

λιχής χατασχωής). 'Όταν χρυώσει ο φουpνος χαι περΓι..σουν αpχετΕ:ς t;ρες ανοίγονται χαι μΕ: προσοχ.Υ.1 τοποθετουνται χατα σεφΕ:ς τα ψημiνα αγγεία σΕ: πλατu χαδρόνι.

Άντιχρ>Jστα στο παλιο Ε:ργαστήρι εΙναι νεοχτισμiνος ενας μιχpος χώρος. Στο ενα δωμΓι..τιο, Ε:χει οπω εΙναι χαι ή ίJιτρίνα, ζω­ γραφίζουν Ε:νw στο aΝω ίJρίσχεται ο δεuτερος Υjλεχτριχος φουρνος, αuτος ποu δίνει τη γυαλΓι..δα στα δίπ>Jρα αγγεία. τα ζωγραφίζ ουν

'

'

'

'

πανω σε χεφοχινητο τροχο

χαι''λ ε ω'Θ ερα

δ'ινουν

\ "I

'

')

'

'

με πινε ,α χαι πυροχρωματα .

I I χαρωπη οψη στο χεραμιχο.

'Ο

" '

'

οιαχοσμος φυτιχος,

)ω>J )ω>J'δ" ια ,

'

γαρ>Jφα

λα,

'''

'

φυιv,α, γεωμετριχα

72

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΜΥΤ Ι ΛΗΝΗΣ

ΑΓΑΣ ΑΝΤΩΝΙΟΣ , ΑΝΝΑ

'' Ο

ταν τ ε

λ

I ι: "), "), \ ' ' ' 'C I \ ' I \ , Ά I \ Ρ ! ' ' ειωσει η χαιv\ιτεχνιχη αυτη ε π ε<.,ε ργασια τα αφηνουν να στεγνωσουν. ργοτ ερα, τα οουτουν μεσα σε μια

uγρό, Ενα διάλυμα νεροϋ με κατεργασμένο μολύ6ι (γυαλί) ποu πρέπει νa 'έχει δύναμη

so'.

)

&

Ν ΙΚΟΣ

'

'

\εχανη με

Αuτο κανονίζεται με το «γράδο», ποu

είναι Ενα είδος θερμόμετρου. Με τον τρόπο αuτο ή εζωτεριχη του επιφάνεια Θα πάρει γυαλάδα μετa το ψησιμο. Το δεύτερο ψησιμο γίνεται στον πιο δυνατο φοϋρνο , ποu είναι 6α)ψ.ένος στον διπλανο χώρο &πο τη 6 ιτρίνα. τα &γγεϊ.α τοπο­ θετοϋνται το Ε να δίπλα στο aλλο χατa σεφες χα( σκεπάζοντα ι &π ο πάνω με πυρόπλαχες. Προστίθεντα ι νέες σεφες &γγεϊ.α χα ( πυ ­

ρόπλαχες μέχρι να φθάσουν στην χορυφη . Μέσα στον φοϋρνο μένουν 6-7 ιi")ρες· τ' &φηνουν να κρυώσουν , τα 6γάζουν προσεχτιχa

'

' οα Ρ 'ζ ουν στις Ρ ' ' πω 'ληση. χαι' τα οιτρινες για

,Jff.

,

/

;

; I,

J

'""'ι Ι,...

ΠΕΡΙΟΧΉ

73

ΜΥΤΙΛΗΝΗΣ

ΚΑΤΣΙΑΝΟΣ

ΠΑΜΦΥΛΛΝ

8

ΤΟ ΧΩΡΙΟ

ΕΙναι έ:να χωριο σΕ: aπόσταση 10 χλμ. περίπου t;όρε ια τής πρωτεύουσας . 'Εδώ κατασκευάσθηκαν κεραμικα κυρίως οlχιαχής χρή­ σης . Πρέπει να τονίσοψε πwς t;ρίσκεται χοντα στη Θερμή, οπου &ναχαλύφθηκαν τα aρχαιότερα κεραμιχα τοϋ νησιοϋ (W. Lamb1

Excavation at Thermi in Lesvos- Cambridge 1936) . ΕΙναι λοιπον πολu

πιθανό, χαι στα Πάμφυλλλα να uπήρχαν , στην aρχαιότητα,

παρόμοια κέντρα παραγωyίiς κεραμικών.

Ο ΚΑΤΣΙΑΝΟΣ

Στα Πάμφυλλα χαι στη θέση οπου εΙναι χτισμένη σήμερα ή έ:νωση συνεταιρισμών Λέσt;ου «Τα Καμίνια» uπήρχε το εργαστήρι τοϋ Βαγγέλη Κατσιάνου (1830-1985). Ό Κατσιάνος 59 aσχολήθηκε κυρίως μΕ: την χατασκευη πήλινων σωλήνων, κατάΛληλων για < '/<;- Ι κ Ι ι ' <;Ι " 'λ θ ι ( ι ) υοροοοτηση. ατα μια εχοοχη εχανε μεγα α πι αρια· χιουπια

.

(Ο ' Ι ' Ι ;λ' ι 1 ' ι χατασκευες αυτες ηταν πο υ χοπιαστιχες , γιατι απαιτουσαν

πολu χρόνο και προσεγμένη δουλειά. Πολλα γίνονταν στον τροχο μ' έ:να σύνθετο τρόπο . "Αρχιζαν &πο τον δίσκο τοϋ τροχοϋ, &νέ­

t;αζαν το πιθάρι μέχρι ενος σημείου και πατοϋσε ό τεχνίτης σΕ: κάποιο t)άθρο, για να μπορεί να συνεχίσει το πλάσιμο &πο ψηλά .

Πολλα &πο τα κιούπια τα "έχαναν κομματιαστα χαι στη συνέχεια τα συναρμολογοϋσαν. τα κιούπια εΙχαν χωρητικότητα τετρα , Ι '):: ι ' ι '/) χοσιων και ε..,αχοσιων οχαοων

.

"Ο

πως

θ

-

< ) ι Ι <;ι < }Τ Ι ι ζ λ ι 1 υμουνται οι πα ,αιοτεpοι, χατα οιαστηματα οι :-...ατσιανοι χατασκευα αν γ αστρες και

τσουκάλια , εΙχαν επίσης και ενα εργαστήρι στην aπέναντι τουρχιχη &χτη στο Κιουτσούχ-Κι"όι [Βλ ΣΑΚΚΑΡΗΣ Γ ., Ίστοpία τών Κυδωνιών, Άθήναι 1920. Στο τέλος στον χάρτη «τ ών Κυδωνιών και τ ών πέρ ιξ» , ορίζει τη θέση Κιουτcrούκ- Κι"όι , εξάλλου ό Κο Ν ­

ΤΟΓ ΙΑΝΝΗΣ ΊVΙ. Π. στο bιbλίο του 'Η yεωyραφίά τής ΝΙιχpιΧς 'Ασίας, Άθήναι 1921 , στο παράρτημα Β , σ.σ. 253 -255, περιγράφει &ναλυτιχα το Γενιτσαχώpιον η Κιουτσούκ - Κιό"ι·, &ναφέρει «bρίσκετα ι εlς &πόστασιν τεσσάρων χιλιομέτρων προς νότον τών Κυ­ δωνιών»] , καθwς και στο Άδραμύττ ι, μαζι μ' έ:ναν συνέταιρο, τον Βασίλειο Σαρρή. Ό Άπόστολος Κατσιάνος, εξάδελφος τοϋ Βαγ­

γέλη , δούλευε οπως λέγΟ'Jν &πο το 1850-1838. Πότε "έκλεισαν τα εργαστήρια δΕ:ν εΙναι γνωστό, ομως μια πιθανη χρονολογία εΙναι

το 1928-1929 . 'Ένας &Λλος &γγειοπλάστης ό οποίος κατασκεύαζε τοϋt;λα και κεραμίδια (κάι πιθανον κεραμικα οlκιαχής χρήσης)

ήταν ό Άρt;ανιτέλλης , τον όποίο &ναφέρει και το λεύκωμα τοϋ Γεωργικοϋ 'Επιμελητηρίου Λέσbου, 1936.

74

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΜΥΤΙΛΗΝΗΣ ΤΣΟΥΚΑΛΑΣ ΣΠΥΡΟΣ

ΘΕΡΜΗ (ΠΥΡΓΟΙ ΘΕΡΜΗΣ) ΤΟ ΧΩΡΙΟ

Μετα τα Πάμφυλλα ό δρόμος φέρνει στη Θερμή, &.φοϋ δμως περάσει πρώτα &.πο τοuς ίστορικοuς πύργους της , δπου bρ ίσκεται 60

και το εργαστήρι τοϋ Τσουκαλii. Ό δρόμος χωρίζεται σΕ: κάποιο σημείο στα δύο. Ό Ε:νας πιάνει τη σκάλα και ό "άλλος συνεχίζει

I

'

)

'

Ι Ι λ ι \ ι \ ';j' ι 1 ' ι:ι ι:ι Δ δ' 1 \ ι 1 'C για να τε ειωσει στο χωριο, που ειναι χτισμενο πανω σ ενα υψωμα . ρομοι π ,ακοστρωτοι ενονται με τα σπιτια , πυργοι ςεχα 1

\

:>

I

.,

\

'

\

ι:

Ι

\

C 'δ

σμενοι, που ε ρ ειπωνονται , εκτος απο ορισμενους , που οι ι

ιοκτητες

I

-

τους τους συντηρουν.

π

\

Ι

Ι

Ι

\

j

ιο περα νεωτερα σπιτια χωρις αρχιτε-

κτονικη πρόbλεψη, εΙναι στοιbαγμένα το Ε:να δίπλα στο "άΧλο. 'Ένα ελαιοτριbείο στην "άκρη τοϋ χωριοϋ aποτελεί δείγμα παλαιό ­

τερου &.ρχιτεκτονικοϋ ρυθμοϋ. Μετα τ(ς &.νακαλύψεις τής

Lamb

-τής οποίας οί περιοδικΕ:ς &.νασκαφΕ:ς κράτησαν πο)J-..α χρόνια

(1930-1933) , [Βλ Δεσb'ιαχiς σελίδες 1950 , επιμέλεια Ματζουράνη Π. Δ. , 'Αθήναι 1950 , σ. 228. «Ή "άδεια για τις &.νασκαφΕ:ς εκδό­ θηκε το

1929 &.πο την Έλληνικη Κυbέρνηση στην &.γγλικη &.ρχαιολογικη σχολη τ ών 'Αθηνών, και το Ε:ργο ποu κράτησε Ε:ως το

1933 , "άρχισε το 1930 v-E: Ε:να επιτελείο τ(jς

Miss Lamb ποu

την bοήθησε aρκετά»], - ή Θερμη &.ναδείχτηκε bασικο κέντρο τής κε­

ραμικής τής aρχαιότητας . ΜορφΕ:ς ποu σήμερα δημιουργοϋνται &.πο τοuς σύγχρονους &.γγειοπλάστες Ε:χουν τις ρίζες τους στην εποχη εκείνη. Πάντως στον δικό μας αlώνα , εκτός &.πο το εργαστήρι τοϋ Σπύρου Τσουκαλii , κάτω στη σκάλα τής Θερμής, δΕ:ν

., '

Ρ

\

'

.,

\"

\

'θ 'δ I "λλ Α' "JI ' ') I \ ., \ \ , \ ' " \ ') θ ορε ηκαν σημα ια απο κανενα α ο. υτο ισως οφει ,ε ται σε καταστροφη απο τον χρονο , τους σεισμους η τις εχ ρικες επιορομες I

I

'

και τη μεταναστευση .

1.

'f' '

I

1 ο χαμινι:

Ό Σπύρος Τσουκαλάς'' iργάσθηκε Ε:δw πάνω σ' i:ναν παράξενο ξύλινο τροχό . ' Η φόρμα του περιορίζεται σε σχή­

ματα χωρις διακοσμήσεις, τa Ε:ργα του ηταν κατάλληλα γιa την καθημερινη οlκιακη χρήση . Κυλινδρικη μορ9ή,

πολu συνηθισμiνη σ' αuτη την περιοχή, εΙναι προ"ιον τ(ις μανταμαδιwτικης δFαστηριότητας . Το Ε:pγαστ-i1 pι Ε:νσω ­ ματwνεται με το κuλινδρικο καμ.ίνι , ενω οί. επιφάνειες εΙναι &σt:εστωμένες . Άντίθετα τα μανταμαδιwτικα εΙναι γυ­ μνa και πετραδιασμένα.

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΜΥΤΙΛΗΝΗΣ

75

ΤΣΟΥΚΑΛΑΣ ΣΠΥΡΟΣ

2.

,..-, I)

I

'

I

ι.:ιυ ιινος τpοχος-επιypαψη :

Ό τεχνίτης nροbλημ.ατίσθηχε για noΛlJJ. χρόνια σ' αuτο το nρ ωτόγονο "tργαλεl.ο τ·~ς τέχνης του. Ή "i.nιγραφη εiναι η μ.όνη ϊτοu bρέθηχε χαι μ.άς nληρο9ορεl. για τfιν ονομασία

nou Ί:διναν τότε στα εργαστήρ ια . Λέγεται «εργοστάσιο χεραμ.ιχής», Cιγγειοϊτλαστιχ·~ς. Ό χαραχτηρ ισμ.ος αuτος δεί ­

χνει τ;fι σϊτουδαιότητα τών εργαστηρίων στα nαλια εχ εl.να χρόνια . Οί ζωγραφ ιχες nαραστάσεις τής εnιγραφής (γυναίκα στ·fι bρύση) χαι ή γλά­ στρα, μ.ι' το aνθος δεξιά, δείχνουν συμ.bολιχα το ϊτάθος χαι τον ζωτιχο χύχλο τ-~ς χεραμ.ιχής τέ χνης.

76

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΜΥΤΙΛ Η ΝΗΣ ΤΣΟΥΚΑΛΑΣ ΣΠΥΡΟΣ

I

3.

'Ανθοδοχείο:

[Βάζο]. Φέρει &λοίφωμα

κιτρινωπό, η φόρμα εΙναι περίερyη -Ε:νας κύλινδρος δένεται μ.' Ε:ναν δα­

κτύλιο και σε συνέχεια &κολοuθεί Ε:νας κόλουρος κwνος aντεστραμ­

μένος. ΕΙναι μ.οpφη τελείως δια­ φορετικη &πο τ(ς γνωστες τής aρχαιότητας. Τέτοιες σύγχρονες λα:ιχες κατασκεuες σuναντοϋμ.ε σ•.J­

χνa στην κεpαμ.ικη τής Άγιά.σοu .

Γ ΠΕΡΙΟΧΉ

ΜΥΤΙΛΗΝΗΣ

ΤΣΟΥΚΑΛΑΣ ΣΠΥΡΟΣ

4.

Τ/

<:-

1

ΛCΧΠΥΟοοχος

62

.'

Ή bάση , χuλινδριχή,

καταλήγει στη στέψη σ' ί:να σχέ ;;.ι

')

ι

παστρο χωνοεtοες, αντεστραμμενο.

Το σώμα φέρ ει δύο ζεύγη ελλεί ψεων Ο:ντιχρuστά, ποu Ο:ποτελοuν ανοίγματα , Ο:π' οποu φεύγει δ χα­ πνος τοu τζαχιοu ποu περνά Ο:πο

το «πχαpί» (εfναι τετράγωνος χWρος εντοιχισμένος, σuγχοινωνεϊ με την

καπνοδόχο) . 'Απο τοuς πολ:λοuς τεχνίτες , ποU .πέρασαν χατιΧ περιό-

δοuς Ο:πο τη Λέσbο, εχοuμε κα ­ πνοδό χους πολλών τuπων χα( παραλλαγών.

77

78

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΜΥΤΙΛΗΝΗΣ

Το Άχρωτήρι, τα Πάμφυλλα χα( η Θερμη εξυπηρετοuσαν κυρίως τ(ς aνάγχες τής περιοχής Μυτιλήνης χα( τών γύρω χωριών. Θα ύπήρχαν gέgαια χαι (Χ):).rχ χαμίνια, Ε:ξω &πο τοuς συνοικισμούς, γιατ( η τέχνη αuτη θέλει ελεύθερο χώρο · γι' αuτο οί τεχνίτες ξεμ.ά ­ χραιναν μέσα στο πράσ~νο, να συγχεντρωθοuν μόνοι τους χα( να δημιουρyήσουν.

'Όπως φαίνεται , κατασκεύαζαν εδώ τα κιούπια. Οί μ.αστόροι αuτο( είχαν χατα χαφοuς εργαστεί στα μεγάλα κέντρα τής Άνατολής (Μ. Άσία , στο Άδραμύττι, το Άιt)αλ( χα( Τσανάχ-Καλέ). Κυρίως τοuς ενδιέφεραν οί χατασχευ€:ς κεραμικών μεγάλου μεγέθους, ποu

τ(ς προόριζαν για να χρησιμοποιηθοuν ώς aποθηχευτιχα σκεύη για τη φύλαξη χα( τη διατήρηση &γαθών (σταμνιά , κιούπια , σφίδες) ο

ΒΑΛ ΤΖΙ ΚΙ (ΝΕΕΣ ΚΥΔΩΝΙΕΣ 633 ) Διάφορα δείγματα gρέθηχαν σ€: σπίτια:

1. Λεκάνες για το τ.ήξιμο γιαουρτιοu 3. Λεκάνες για το πλύσιμο ρούχων 3 . Λεκάνες για το πλάσιμο τής ζύμης

4. τ '

'

~'

'

~'

εστα οχαοιαριχα χαι μισοχαοιαριχα

'Όπ ως gεgαιώνει ό Μανωλάχας Χαράλαμπος (ποu εργάσθηκε χατα περιόδους στο &γγειοπλαστείο τοu Καπιτζίχα στα Μίστεγ'να) ύπήρχε χαμίνι στο Βαλτζίχι κατασκεύαζε κυρίως τέστα για το πήξιμο γιαουρτιοu . την περίοδο ποu ύπ~ρχαν μόνο οί δημόσιες gρύσες

χάθε χωριο είχε χα( &γγειοπλαστείο .

6 ΠΕΡΙΟΧΉ ΚΟΛΠΟΥ ΓΕΡΑΣ ΚΕΝΤΡΑ ΚΕΡΑΜΙΚΗΣ CΌπως μνημονεύε't"αι στο Αεύχωμα του ΓεωpyιχοC 'Επψελητηpfου τijc; Αέσb'ου, 1936 (αφιερωμένο στ{ιν ΧΙ διεθνή

Ε:χθεση Θεσσαλονίκης) στ{ιν περιοχη Γέρας

64

ύπΥjρχαν 't"o 1936 τά υ;ης εργαστήρια (σ. 34 αγγειοπλασ't"εία):

1) Σ't"ο χωριο Παπάοος τοϋ Β. Ίατροϋ, Εuστρ . ΣουbατζΥj, Σπύρου Έλευθεράχη, Βασ . Κουτσουρίοη (η Κα't"ζου ­ ρίοη), Εuστρά't"ιου Χα't"ζηχρήστου χαι Χατζηαποστόλου. Ό Γαbριηλίοης σ't"ον Μέyα δδηyο τijς νήσου Αέσb'ου κατα ­ χωρεί Ε:ναν μόνο χεραμοπλάσ't"η, 't"Ον Εuσ't"ρά't"ιο Σουbα't"ζΥj.

2) Παλαιόχηπος . Στο παραπάνω λεύ κ ωμα αναφέρε't"αι ο't"ι ύπΥjρχαν χ ι εοω εργαστήρια, δπως τοϋ Εuστράτιου Κουτ ­ σουρίοη. Στον Παλαιόχηπο σήμερα ζει Ε:νας μόνο κεραμοποιός, ποu συνεχίζει την χατασχευη χεραμιχwν σΕ: μιχρη χλί ­

μαχα (δ C Ερμόλαος Κα't"ζουρίοης). ασχολείται μΕ: 't"ην χεραμιχή.

co

co

CΕρμόλαος Κα't"ζουρίοης εΙναι 't"ώρα 83 ετων. Σε -fιλιχία 17 ετwν aρχισε νά

πατέρας του Ε:φερε Ε:ναν τεχνίτη απο τον Παπάοο, γιά νά

't"OU

μάθει καλύτερα την

αγγειοπλαστική, τον Ίωάννη Σωληναρii. CΥπΥjρχε επίσης χαι Ε:να κεραμοποιείο, τοϋ Ποοαρii Εuστράτιου (το αναφέ ­

ρει στον Μέyα δδηyο δ Γαbριηλίοης).

3) Σ't"ον Σκόπελο 't"Yj::; Γέρας δ Γαbριηλίοης ( cOδηyof. Μέyας cΟδηyος τijς νήσου Αέσb'ου, Μυ't"ιλήνη, 1935-19361937) αναφέρει Ε:να αγγειοπλασ't"είο τοϋ Τσουχαλii Χρ.

80

ΠΕΡ Ι ΟΧΉ

ΚΟΛΠΟΥ

ΓΕΡΑΣ

ΚΑΤΖ Ο ΥΡ ΙΔ ΗΣ Ε ΡΜ ΟΛΑΟΣ

'

1. Κουμάpι: [ι..l ίλαί.Jο]. Λ επ το

αγγείο, με λα6ες τριγωνι ­ κές , το χεϊλος χλειστο χα( δ λαιμος χυλινδρ ι χος κατα ­

λήγει σε κόλουρο χώνο . Το

σώμα wοειδες δημιουργεί στη 6άση πόδι χα( συμ6άλλε ι στη διαμόρφωση τίjς λεπτίjς μορ9Ύjς.

2.

Θυμια τό :

Ή 1'νταση στο χεϊλος χα(

·ή μείωση στη {)άση τοϋ σwμ.ατος,

ποu εΙναι ήμ.ισφαφιχό , χα( δένεται

[1l

π όδι χων ιχ ό . Ί-Ι σιγμ.οε ι δης λα{)ή, συy,φατεί τfι μ.ορ9ή , οί πλάγιες y,pω­

'

[Δ ίλα6ο] . Παρόμοιο χεpαμιχο με 1'νταση στο σώμα μεγαλύ -

μ.ατιχες γραμ.μ.wσεις δίνουν τόνο στο

πρη, λαrJες χαμπυλωτες χαι πόδι λεπτό, στέρεο, χυλινδpιχό . 'Όλα τa

άπλο θυμιατήρι.

στοι χεία αuτa δίνουν διαφορετιχη ε1χόνα .

7 ΠΕΡΙΟΧΉ ΜΑΝΤΑΜΑΔΟΥ ΜΑΝΤΑΜΑΔΟΣ ΤΟ ΧΩΡΙΟ

Προς το τέλος τοϋ περασμένου αlώνα, στο χωριο Μανταμάδο 6S, ή χεραμιχη τέχνη "άρχισε να παίρνει νέα i:χφραση. τα χέντρα, ποu ύπάρχουν χα( σήμερα, φανερώνουν τ(ς bαθιες ρίζες χα( τ(ς μαχρινες χαταbολες ποu φθάνουν εως τοuς bυζαντινοuς χρόνους . Μπορεϊ

χανε(ς &χόμα να &ντιληφθεϊ πwς τα &γγεϊα τΥjς Θερμής i:δωσαν ποΛJJι. στην χεραμιχη τέχνη , στ(ς μεταγενέστερες εποχές. Πολu

πιθανό, οί bίχες να i:χουν την χαταγωyή τους &πο τοuς τροχοuς τΥjς

Lamb (Vasesι Fear~ Bronze Ageι Plate ΧΧΧVΙι Νο 337-338) χαί (Fig. 5ι Vasesι First Periodι page 19 Νο 91/1 297/1 Excavation at Thermi in Lesvos by W. Lamb and R. W. Hutchinsonι reprintedjrom the annual oj the British School at Athensι Νο. ΧΧΧ1 1928-19291 1929-1930), χωρ(ς θρησχευτιχα η "άλλα κατάλοιπα (διαχοσμητιχες 1

1

1

1

χαράξεις).

ΕΙναι το μόνο χωριο ποu &γάπησε τόσο πολu τη γΥj χαί, μαζ( με την Άγιάσο, i:πλασε lδιότυπα εργα, δημιουργίες γόνιμες. 'Όλο

το περιbάλλον τοϋ χωριοϋ εΙναι μια προσφορα uλης για δημιουργία. Ή δύναμη τΥjς γΥjς κράτησε δυνατο το κουράγιο εχείνου, ποu δεν θέλησε να ύποχύψει στη φυγή (ποu μαστίζει το χωριό) . Οί bοσχότοποι, τα μιχρα χα( μεγάλα δένδρα χα( οί θάμνοι , μαζ( με τα πέτρινα σπίτια με τ(ς τριγωνικές τους στέγες χα( τ(ς λίγες καμινάδες, συνθέτουν μια σχεδον μοναδιχη πραγματικότητα.

ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΑΓΓΕΙΩΝ ΟΙΚΙΑΚΗΣ (1900-1968) ΚΑΙ ΔΙΑΚΟΣΜΗτΙΚΗΣ (1968-1992) ΧΡΗΣΗΣ

Στην εrσοδο τοϋ χωριοϋ χα( στα πρώτα σπίτια bλέπει χανε1ς κρεμασμένα στη σεφα κουμάρια επάνω σε σανίδες, πιασμένες με δο­ κούς. τα καφετιά τους χρώματα δημιουργοϋν εντονες &ντιθέσεις, με τοuς &σbεστωμένους τοίχους. Στη στροφή , &χριbwς δεξιά, ποu κατηφορίζει ενας άμαξωτος δρόμος, τέσσερα χεραμιχα εργαστήρια i:χουν άπλωμένα σε σανίδες χαι στοuς τοίχους, καρφωμένα " Ρ I \ Cl I \ ''λλ I λ I I - ~ ' " ' \ λ' I ' \ ) ' η στοιοαγμενα το ενα πανω στο α ο, χουμαρια, γ αστρες, τεστα, φουφουοες, σε εντονο χοχχινο χαι μπ ε φοντο απο π ,αστιχη

uλη. 'Έχουν καλυμμένες τ(ς περισσότερες επιφάνειες με διάσπαρτες μαργαρίτες. Ή σπεϊρα με τη μαργαρίτα εΙναι το μόνιμο σχεδον 1.'

\

' Ι?

οιαχοσμητιχο μοτιοο.

π

I

I

Ρ

λ

αναρχαιο συμοο

"

ο εφ

θ

'

'

\

I

\

\

'

I

'

'

Ρ

I

'

-

\

I

ασε μεχρι τον σημερινο τ εχνιτη που την αποτυπωνει με ασοεστη , ενω σε προηγου-

82

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΜΑΝΤΑΜΑΔΟΥ ΣΑΜΑΡΑΣ ΣΤΑΥΡΟΣ

μενες εποχΕ:ς iyταν μια γραμμιχη σύνθεση, ενα χάραγμα. Οί δύο ?

\

~

f

\

).") ~

I

?

'ζ

αυτες ενοτητες, που ποιvΙΞ.ς φορες εμφανι

ι:"

f

''

1. Κοuμάpι:

Ι

ονται ενωμενες η χωρις

τf.ς Ε:ντονες λα"ι"χΕ:ς aποχρώσέις (ιδίωμα aνθρώπων μιάς ξέμα­

[Μονόχειρα]. Το πρώτο

κρης εποχής), δίνουν το πνεuμα Ε:νος πανηγυριοu. Στο πανηγύρι

εργαστήρι τοu Σταuρου ~αμαρά Ι)pί­

τοu Ταξιάρχη παίρνει ζεχωριστη οψη το τοπίο. τα χεραμιχά ,

σχεται i:ζω απο το χωριο . χα:. πολu

[Κεραμιχα εργαστήρια τής Λέσbου (1960-1992). ΠεριοχΎj Μαν ­

χοντa στο μισοτελειωμένο ξενοδοχείο.

ταμάδου, Έργαστ·ήρια παραθαλάσσ ιας περιοχής Μανταμάδου

Ό Σαμαράς εφυγε πρl.ν απο έφτa

(Άσπροπόταμος, Ε1χονοστάσι, "Αγιος Στέφανος), περίοδος 1968-

χρόνια απο τον 'Άγιο Στέφανο αφή­

1992], μΕ: τα Ε:ντονα χpωματιχα διαχοσμητιχα ομορφαίνουν χαf.

νοντας πίσω του 'ένα Cί.δειο τοπίο χι

δίνουν Ε:ντονα τΎjν α(σθηση τής γιορτής του.

'έναν χ)Vόιστο χόσμο, μέσα στον οποίο

δημιουργοuσε. Το χαινοuριο εργα ­

στήρι εΙναι σi: τόπο πολυσuχναστο χα/. εμπορικό. Τώρα μαζ/. μi: τη γυ­

ναίκα του τ·fι Μυρσίνη (ποu διαχο­ σμεϊ τl.ς επιφάνειες τών κεραμικών μέ πλαστιχa χρώματα, εντονα μπλέ, πράσινα, χόχχινα), δουλεuει τa χε-

ραμιχa ο1χιαχ7)ς χρήσης, αλλa τελευταία (1948-1985) στράφηκε περισσό­

τερο στη διακοσμητική. Ό πατέρας τοu Σαμαρά εΙχε εργαστήρια στ·fιν πε ­ ριοχη Καλαφάτη χι αργότερα στον "Αγιο Στέφανο. Το αγγεϊο, φόρμα rιωστη μi: ασbεστωμένο διάκοσμο . α πινελιi:ς χαλuπτουν τον λαιμο χα:. τα. ενδιάμεσα

2. Γλάστpα:

τών σπειρών τοu xopμou, ποu Cί.λλοτε μοιάζουν μi: φτερά, Cί.λλοτε μi: φuλλα,

Προσεγμένη χεραμιχη μορφή , οπου Cί.σπρες μαργαρίτες επανα­

ποu εΙναι συνηθισμένο μοτίbο. α μειώσεις χα1 εντάσεις εναρμονίζονται για.

λαμl)άνονται μετ α. απο 'ένα φuλλωμα, σ' 'ένα φόντο τυρχουάζ . την i:νταση

νa δημιουρyf)σουν φόρμα f.λλειπτιχή. Ό λαιμος εΙναι χοντόχοντρος, γι' αuτο

στο χεϊλος την ακολουθεί μια. δεuτεpη μικρότερη στο μέσον περίπου.

το σώμα bαpαί.νει.

•

ΠΕΡΙΟΧΉ

83

ΜΑΝΤΑΜΑΔΟΥ

ΣΑΜΑΡΑΣ ΣΤΑΥΡΟΣ

~ 4. Κουμάpι:

J. Κουμάpι: [ Μονόχεφο ] . Συνηθι-

•

[Δίλα6ο]. Χαραχτηριστιχο

σμ.ενο σχημ.α κεραμ.ικου μ.ε πρω -

μ.οτίbο τής μανταμαδιwτ ιχης τέχνης.

τότυπο λευκο και γαλaζιο (σi:

Οί μ.ειwσεις και εντaσεις παρουσιa­

δύο aποχρwσεις) διaκοσμ.ο. Εiναι

ζουν &ρμ.ονικη iναλ:Νχyή, ποu "έχει wς

γνωστο πώς οί μορφές, γενικα

ιΧποτέλεσμ.α τfι δημιουργία μ.~ λεπτίjς

τών κουμαριών , μικρών και

φόρμα; . 'Ο ιΧσ6έστ~ς δίνει θαυμ.ιΧσιες

μ.εγaλων , είχαν για μ.οναδιχο

λύσεις στον χώρο τ·ης επιφaνειας τοϋ

ύλιχο διακόσμησης aσbέστη .

χεραμ.ιχοϋ , γενικα στα σκεύη τής οi.χι.αχής τέχνης. Άπο τfι 6aση aρχίζουν

Βέ6αια μ.έσα στον χρόνο δη ­

να αναπτύσσονται σεφi:ς φυλλωμ.ιΧτων, το σχήμα ψαροχόχχαλο φθaνει στον

μ.ιουργηθηκε και aλλη κα­

λαιμό , δπου ό aσ6έστης διαμ.ορφwνει iναΛλα.γi:ς μ.i: τα ζωγραφικα (φφi: κα.ι

τηγορία, ποu πήρε την ονο -

μ.όνο σi: κaποιο σημ.εϊο παρουσιaζει τις σχηματοποιημένες μαργαρίτες.

1

-

' μ.ασια

-

' «τα

I

'

' πανηγυρ ι ωτικα».

τα κουμ.aρια αuτα εiναι bαμ.­ μ.ένα, διαθέτουν πολύχρωμα πλουμ.ια και τα πουλα.νε στα μ.ε ­

γaλα πανηγύρια τοϋ νησιοϋ. τα πλαστιχα χρwμ.ατα καλύπτουν τwρα

την επιφaνεια τών κεραμικών, ενώ γα ­

t

5. Στάμνα: [Δίλα.6η]. Έπα.ναλαμ.66.-

λaζια φυλλwμ.ατα, συνδυασμένα μ.i: μαργαρίτες και έλικοειδή στυλιζαρι ­

νετα.ι το ίδιο αlσθητικο λάθος '\'OiJ

σμένα φύλλα, μ.iiς φέρνουν κοντα σi: μ.ακρινα κλασ ικα και στυλιζαρισμένα

κοντόχονψου λαιμ.οϋ. Ή iλλειπ'i'ιχ·fι

πρότυπα. Το aσπρο χα( το γαλaζιο θέμ.α μ.i: το χεραμ.ιδt φόντο δημιουργεί

φόρμα. aφα.φεί τfιν χομ.ψό'Ιψα., δπως

την αίσθηση ονείρου, παρα το γνωστο πανηγυριwτιχο uφος ποu το χα-

συμ.6α.ίνει χα.:. σi: aλλα. μ.α.ντα.μ.α.διw-

ραχτηρίζει.

'i'ιχα. α.γγεια..

,

-

84

ΠΕΡΙΟΧΗ

ΜΑΝΤΑΜΑΔΟΥ ΚΑΡΑΝΙΚΟΛΑΣ ΧΡΗΣΤΟΣ

~ Στάμνα δ{χεφη: 1.

•

Το δεύτερο εργαστήρι ()ρίσκεται λίγο πιο κάτω, πολu κοντa στην

aκpη τοϋ γιαλοϋ, ανάμεσα στa bράχια, οπου μπαινοbγαίνουν τa κύματα.

Έδw, μπpοστa στην πλαγιά, μi: παραδοσιαχο ρυθμο είναι χτισμένο το χα­ μίνι τοϋ Χρ·ι]στου Καρανικόλα. Καi. τa δύο αuτa καΛλιτεχνικa εργαστ-ήρ ια

ξεμακραίνουν απο το χωριό (2 χλμ. περίπου), rσως γιατi. θέλουν νa ζήσουν σ' f.ναν δικό τους κόσμο μιιiς εποχής νοσταλγικής. Ό Καρανικόλας εργά­ ζεται εδω επι 40 χρόνια και f.χει μεγάλη πείρα. Δουλεύει μi: τη γυναίκα του , ΠΟU ασχολείται κυρίως μi: τη διακόσμηση τwν αγγείων. Έδw όλοχληρώ­ νεται μιa f.χφραση ζωής και τέχνης. Ό πατέρας του Έμμ.ανουηλ Καpα-

νιχόλας , πριν απο χρόνια, εκανε τa πρ wτα αγγεία, πάνω στa όποία στηpί.χθηκε και συνέχισε ό γιός. Δείγματα τί'jς τέχνης ()λέποψε ποΛλa και σi:

μεγάλη ποικιλία . τα περισσότερα f.ργα του εΙναι γψνa aπο κάθε διάκοσμο, δi:ν f.χουν τίποτα περιττό , χαμιa διακόσμηση απο ασbέστη η πλαστικό . Οί

γραμμικi:ς χαράζεις είναι οί μόνες ποu συνταιριάζουν απόλυτα. Συνηθισμένο μοτίbο, οί γpαμμi:ς δημιουργοϋν σχήμα οί)άλ, στο μέσον φοντάρει έ'λιχας

aσbεστωμένος. Το ύλικο τοϋ ασεέστη συντελεί στην αlσθητικη αξιοποίηση.

ΠΕΡΙΟ Χ Ή

85

ΜΑΝΤΑΜΑΔΟΥ

ΚΑΡΑΝΙΚΟΛΑΣ ΧΡΗΣΤΟΣ

ω "

2.

'Αμφοpέας:

Το σώμα f.χει aνατολίτιχη

συγγένεια χαι ο[ λα6i:ς aνοίγουν μi:

f.ζαρση α1σθησιαχή (aπο το περιο ­

δικό:

The annual ifthe Brίtίsh School at Athens, Vo l. 31,1930-31, (London 1933) aρθρο τής W.Lamb,Fίg. 5, Vases jrom Tombs,Antίssa, Νο 3, 4, σ. 175) .

•

σμος τής

J.

Δ εχάνη:

Πανάρχαια φόρμα (χό-

Lamb) χωptς διάκοσμο, με

λα6ές .

5. Γλάστpα:

4. Είχα: Στην f:πιφάνεια τ·ίjς χα-

•

\

Ι

\

ι

I

I

Ι

ι:

Γνωστο πρ οτυπο με μια μιχρη διαχοσμητιχη π ροσθηχη . Η χα-

νάτας δι.αγώνι.ες γραμ.μ.ώσεις aπο &σbέ-

ραγμένη αuλαχωτη γραμμη φαίνεται χαθαρa στη μέση τοu χεpαμιχοu, f:νώ

στη εναΛΝΥ.σσονται σε φόντο χεραμιδt

πά:νω και κά:τω aπο αuη\, σε συμμετρικη aπόσταση , κυματοειδείς γραμ-

χαt λευχό. 'Η λαt;η με το tδιο μοτί6ο

μες δίνουν κίνηση. Το χείλος μi: aναδίπλωση συμ6ά:λλει στην καλύτερη

f:νώ το χείλος καταλήγει. σε ρά:μφος .

f:μφά:νιση τής οψης .

86

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΜΑΝΤΑΜΑΔΟΥ ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΥ ΜΙΧΑΗΛ

1. Kouμάpt : Το πρώτο εργαστήρι ποu συναντά χανε(ς μπαiνοντας στο χω ­

ριο εΙναι τού Μιχαηλ Άνηνώστου, ποu εχει χλείσει πια aπο χαφ6 (1970-

1971). Ό Άναyνώστου χατασχεύαζε συνήθως χουμ.clpια . Το χαραχτηριστιχο τής εργασίας του ηταν ή ζωντανη διαχ6σμηση, ποu φιλοτεχνούσε, μi: συν­ αισθηματικότητα χα( επιδεξιότητα, ή Κυρα Άναστασία· ψapια, φύλλα, 'i.λι­ χες, πεταλούδες, σχήματα γεμ.aτα χiνηση, δίνουν στην επιφaνεια τής στα­ μνας χα( τού κουμαριού \διαίτεpη γοητεία. Μ' αuτο χυpίως aσχολήθηκε εως το 1971 όποτε χα( εχλεισε. Ό διaχοσμος τών χοuμ.αριών προσφέρει μιαν αΥσθηση μοναδική . Ή τονιχη ενα)J._αγη τών χιαστών γραμμών δημιουργεί δαντε)J.νια χα( διaφανη οπτιχη ε1χ6να . Ό τεχνίτης κατορθώνει μi: το τα ­

πεινο ύλιχ6 του (aσbέστη) να χaνει ποίηση . 'Η διαχ6σμηση γίνεται όλ6 χληρη μi: ενα λεπτο γpαμμιχο παιχνίδι στη δεμένη χεραμικfι επιφaνεια μi: το επίχρισμα τού aσbέστη. Κaτω aπο τ:.ς παρcΧ)J._ηλες γραμμi:ς τού λαιμού ύπaρχει χαραγμένο το ονομα ΠcΧτροχλος. 'Επίσης πεταλούδες χα:. γραμ­ μώσεις χιαστ:. παριστaνουν aπροσδιόριστα φυτa, μi: τα όποία παίζουν ο[ πε­

ταλούδες η aναζητούν τροφή. Ί-Ι baση τού ayyείου, ποu είναι. στατιχ·ή, aποχτά χινητιχ6τητα μi: τ(ς διαγώνιες γραμμές . Το χωνιχο χαπaχι. baφε­

ται μi: aσbέστη για να εναρμονισθεί μι' το σύνολο.

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΜΑΝΤΑΜΑΔΟΥ

ΣΤΑΜΑΤΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ

[Δ ίχεφο μi: τέσσερα ψευόοχεφα] . Το aμέσως έπομενο f.ργα­

στήρι εiναι τοϋ Δημητρίου Σταμάτη, ένος τεχνίτη aξιώσεων. Άγαπά την τf:χνη του χαι τa Ε:ργα bγαίνουν &πο ψυχιχη &νάγχη . Θf:λει νa aναχαλύ­

ψει τη μυστιχη δύναμη ποu κλείνει το uλιχο του χαι ψάχνει μi: σεbασμ.ο στην παράδοση . .;l ι!Χχρίνοuμ.ε τf-ιν τέχνη του σε δύο περιοδους: τής οi.χιαχής

χεραμιχής (1945-1975) χα\ τwν κυρίως διαχοσμητιχwν συνθέσεων (1975-

1984). Ή παλιa σεφa τwν aγγείων -fιταν κυρίως οi.χιαχa σχεύη (1945-1975) χα\ λιγοστa διαχοσμ.ητιχά. Το δείγμα χλασιχο, ολοκληρωμένο aπο τον χpονο . Το σwμ.α f.μyανίζει Ε:λλειψη, ποu διαγοpοποιείται γιατι στο χάτω μέ­

ρος σχηματίζεται λεπτος χολουρος χwνος. 0[ λαbi:ς εfναι γωνιώδεις χαι ό λαιμος χωνιχος στη ρίζα, γίνεται δi: τραπεζοειδης πάνω aπο τ\ς λαbές. Το

παιχνίδι αuτο τwν f:.ναλλασσομενων , γεωμετρικών σχημάτων δίνει στο χε­

ραμιχο αίσθητιχο f.νδιαcpέρον (χάρη χαι χομψοτητα). τη μοργη ποιχί"λλουν οί ψεuδολαbi:ς f.νw ό πλούσιος διάχοσμ.ος πaλλεται aπο ζωή. 'Άφθονα ψα­ pοχόχχαλα διακόπτουν τη συvf:χεια τοϋ συνόλου. Ό λουλουδένιος κόσμος τοϋ α~bέστη περνά στΟ Ονεφο.

87

r

ΠΕΡΙΟΧΉ

88

ΜΑΝΤΑΜΑΔΟΥ ΣΤΑΜΑΤΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ

ι

3. Ααyήνα : Ή χομ.ψότητα εΙναι χα\ εδω το κύριο χαρακτηριστικό. Οί εντά. -

σεις χαι οί μειώσεις , ποu χλιμ.αχώνονται , εi.ναι λίγες, γι' αuτο χρατοϋν το eεμ.α &περιττο. Ό διά.χοσμ.ος , aτονοζ χρωμ.ατιχά. , ταιριάζει, aφοϋ το φόντο

δi:ν εiναι "έντονο, οπως στα προηγούμενα. Ή φτερωτη μ.ορφη γίνεται μ.i: κυ­ ματοειδείς χαι &πλi:ς ταινίες χαι χλείπι προς τα χά.τω μ., εναν σχημ.ατο ­ ποιημ.ενο έ'λιχα . Στην aχρη τοϋ χόμ.{)ου {)ρίσχεται ί:να μ.οναχιχο φύλλο μ.πιγ­

χόνιας. Ό λαιμ.ος χα( οί λα{)i:ς περι{)ά.λλοντα ι μ.i: τl.ς γνωστi:ς παρά.'J.ληλες γραμ.μ.ες.

2. Ααyήνα:

4. Αεχάνη:

[Στά.μ.να]. Ή λεπτότητα τής κατασκευής οφείλεται στην 1δεα τοϋ

Ό διά.χοσμ.ος εδω &χολουθεϊ διαφορετιχη διά.ταζη. 'Ένας

χαλλιτεχ'Πj να δώσει τη φόρμ.α γυναικείας σιλουετας . Είναι -~ tδια γραμ.μ.η

κόλουρος κώνος χι ί:να ορθογώνιο συνδυάζονται. επιτυχημένα. Δύο φ ιδοειδεϊς

ποu ακολουθ είται χαι στιζ μ.εγά.λες χατασχευi:ς τών χουμ.αριών , οπου ή λε­

ταινίες,-~ μ.ία στο σώμ.α τοϋ αγγείου χα/. ή &λλη χά.τω &πο το χείλος, μ.πλε ­

πτ{ι {)ά.ση εΙναι το χαρακτηριστικό τους . Το στόλισμα τής λαγήνας εΙναι

χονται σi: χά.ποιο σημ.εϊο δημιουργών τας θηλια σε κίνηση , ποu επαναλαμ.­

τρία μ.οτίbα aσbεστωμ.ένα ποu χά.θε ενα &πο αuτα καταγράφ ει τη ρυθμ.ιχη

{)ά.νεται ταχτικά..

'

τών γραμ.μ.ών lδιοτελεια.

ΠΕΡΙΟΧΗ

ΜΑΝΤΑΜΑΔΟΥ

ΣΤΑΜΑΤΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ

6.Κοuμάpι:

s.Κανάτι: [Μονοχεφο] . Ραμ.φο-

[Δ ίχειρο]. 01 λαίJi:ς παίρ-

ειδi:ς χεϊλος μ.i: δίπλα χα\ λαίJη ποu

νουν μ.οργη πεταλούδας aνοίγοντας

χαμ.πυλwνει, καλύπτοντας τα

2/J

στη paχη. Στη μέση ή μεγαλύτερη

περίπου τοϋ χεpαμ.ιχοϋ. Στην επ ι ­

ενταση εΙναι ομ.οια περίπου μ.' αuτfι

φaνεια ε!ναι α1σθητο το aγγιγμ.α τών

τών λαίJών. Ό λαψος ξεχινaει χυ-

-

-

'

χεpιων του τεχνιτη .

λινδριχος χα\ χαταλΊjγει τpιγωνιχος,

γιa νa δεθεί" τελιχιΧ μ.i: το σφφιχο σώμα χα( τ(ς λαίJές.

7.Κοuμάpι: Γυμ.νο κεραμιδένιο &γγεί"ο, μ.i: δύο λαίJi:ς &σύμμετρες τpιγω -

νιχi:ς χα\ σώμα ίJολίJοειδές . Ή ενταση εΙναι στ·f-ι piζα τών λαίJών, οί μειw σεις δημιουpγοϋν χωνιχη ίJαφΊj.

89

90

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΜΑΝΤΑΜΑΔΟΥ ΣΤΑΜΑΤΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ

8. Τηyάνι: Χαpαχτηριστιχο χεpαμιχο στον χώpο αuτό, εδώ χα\ έκατο χρό­ νια. Ή λύση τΥ)ς ταινίας μl τ\ς οδοντώσεις ποu επαναλαμ6άνονται διασκε-

δάζει τη γυμνη επιφάνεια. Οί λα6ες πλατιές, ενσωματώνονται ι.ιl την ταινία.

I

9.

Τουμπελέκι:

Κεραμικό, ποu ή πάνω επιφάνειά του καλύπτεται με μια μεμ-

6pάνη (πpο6ιά). Ή μορφη περίεργη , a:τοτελείται aπο 6άση κωνική, ενα πόδι ψηλο με φόρμα ήμισφαφική, ί:νώ τα χείλη προεξέχουν χαι πάνω σ' αuτα δέ­

νεται το δέρμα ζώου ποu εΙναι 6αμμένο με κίτρινη μπογιά. Ί-f λειτουργικό­ τητα τοϋ επέbαλε να πάρει τΟ παράξενο αUτΟ σχήμα τοϋ δισχοπότηpου . ΤΟ παιχνίδι τών εντάσεων χαι μειώσεων δηι;.ιουpγεί τη μορφή του . Το

1975 ο

Σταμάτης aποκτa το ποΘητο χαμίνι (Ίjλεχτpικό) και τερματίζει την περίοδο τής διακόσμησης μl πΧu.στικa χρώματα. Πολλa aπο τα Θέμ.ατα τϊjς οlκιακΥjς χεpαμ.ιχΥ)ς γίνονται μ.ορι:pf:ς διαχοσμ.ητικf:ς για νa Θυμίζουν στοuς πεpαστι­

κοuς aντικείμενα τΥ)ς χαΘημερινΥ)ς χp·ησης τών παλιών κατοίκων.

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΜΑΝΤΑΜΑΔΟΥ

10. Ααδόμπpιχο: ' Η δεύτερη περίοδος ηταν κυρίως τα διαχοσμ:ητιχα &yγεl.α (1975-1982-1992) . Προστίθεται τwρα ενα νέο στοιχείο στη δημ.ιαυργιχη εξέλιξη τοϋ τεχν!.τη , μ1 την παρουσία τοϋ fιλεχτριχοϋ φούρνου χα( τών νέων uλιχών

χρωμ.ατισμ.οϋ χα( διαχόσμ.ησης (&.λοιφωμ.άτων, σμ.άλτου, aλχα­ λ!.νης) ποu χορήγησε ό Όργανισμος 'Ελληνικής Χεφοτεχν!.ας . Ό Σταμάτης μ.i: τη γυνα!.χα του Θέμ.η χα( την χόpη του Μαρία aνανεwνουν πρώτοι τ(ς παλιi:ς μ.ορφi:ς χα( την τ εχνιχη τ ών aλοι­ φωτών χα( τα δ!.πυpα στο fιλεχτριχο χαμίνι. ''Αν χα( ό ΕΟΜΜΕΧ

τοuς παρέχει ετοιμ.α μ.οτί6α γιcΧ aντιγραφή, ό Σταμάτης προσπαθεί να δημ.ιουpyήσει δικά του aντλwντας aπο την παράδοση τοϋ χωριαϋ . Κάποτε πουλιόταν μ.i: τ-fι λεκάνη, χα( το ονόμαζαν σύνθετο, ε6αζαν μέσα το «νεpο τής aγάπης» . Το εριχναν στον γαμ.πpο καλοδε ­

χούμενο aπο την κόρη , για να νίψει τα χέρια

στη λεκάνη (aργότερα aντικαταστάθηκε μ.i: μ.εταλλιχό). Στ·fιν Άγιάσο uπάρχει χα( σήμερα ενα κατάλοιπο τοϋ Εθιμ.ου αuτοϋ. [Βε6α!.ως το λεγε νόμ.πριχο σήμ.ερα πουλιέται μ.όνο ώς διαχοσμ.ητιχο στοuς του ­ ρ!.στες ] . Ή διαχόσμ.ηση, φύΛλα χα( μ.αργαρ!.τες aσ6εστωμ.ένες χα(

συνθεμ.ένες μ.αζ!., δίνουν στο χαφετ!.-χόχχινο φόντο μια σύνθετη εχφραση. Ή λεκάνη μ.Ε: χυμ.ατοειδi:ς χείλος συνταιριάζει μΕ: τον έλιχοειδή διάχοσμ.ο.

91

92

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΜΑΝΤΑΜΑΔΟΥ ΣΤ ΑΜΑΤΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ

11. Τσαyιέpα:

12. Φοuφού:

Ό τεχνίτης όιαχοσμεϊ μi: πρωταρχιχο στοιχεϊο τον aσbέστη.

Παλιο σχεuος, ποu τώρα παίρνει διαχοσμητιχfι aξία. Τά πλου­

Μαργαρίτες χαι φύλλα &ποτελοuν το συνεχi:ς μοτίbο -τΥjς διακόσμησης .

μιά δένονται μi: επιτυχημένο τρόπο , f:νώ ό aσbέστης άπλώνεται σ-το κερα ­

Το σώμα μοιάζει μi: τά σφυριχτpάχια , &/:Μ. το χέρι εiναι μικρό, χωρις τfιν

μιδένιο φόντο. οι μαργαρίτες χα ι ,,χ φύλλα χινοuνται μi: ενα/J..n.σσόμενο pυ­

πλαστικότητα χαι τfιν εuαισθησία ποu "έχει δώσει aλλοτε αuτος ό τόπος ,

θμ.ό, πεpιbάλλοντας χυχλιχά το aνω χείλος. οι Λαbi:ς &χολουθοuν τον γνωστο

1διαίτερα στά χουμ.άρια (J.i: τfι σοφία μιάς μ.αχρόχρονης παράδοσης , μονα­

διαχοσμητιχο χαραχτήρα . ΕΙναι μιά προσπάθεια σύνθεσης χεραμιχοu οlχιαχΥjς

διχΥjς στfιν χεραμιχ+ι [στορία τοu νησιοu.

χρήσης μi: στυλιζαρισμένα διάκοσμο.

ΠΕΡΙΟΧΉ

93

ΜΑΝΤΑΜΑΔΟΥ

ΣΤΑΜΑΤΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ

1]. ΜοpφΎ; yυναί.χας: Περίερyη χα.ρι τωμ.ένη σύνθεση. τα χέρια. τfjς φιγούρας λιγνα μ.i: Ι:ντονη χινητιχότητα. τής δίνουν α.fσθηση ζω·fjς. τα μ.ιΧτια. χα.μ.ογελα.στα χα.:. το ροϋχο πολύχρωμ.ο , μ.α.ζ:. μ.i: το γρα.μ.μ.ωτο χα.πέλο χα.:. τα πλα.τια στή ­

θια. προδίδουν τη χα.ρωπη οψη τοϋ χόσμ.ου , τfjς yfjς, τοϋ Ύ]λιου.

14. 'Α νθοδοχεϊο: [Κα.νιΧτα.] . 'Έ χουμ.ε την uπέpbα.ση τής γνωστής φόρμ.α.ς . Το aσπρο φυτομ.οpφιχο σώμ.α. &γχα.­ λιιΧζετα.ι &πο φυλλώμ.α.τα. χα.:. χα.ρ­

ποuς &χα.θόριστα. . Το φυτιχο παι ­ χνίδισμα. τονίζουν χα.:. οί γρα.μ.μ.ώσεις στα axpα. τοϋ χεpα.μ.ιχοϋ. Οί χα.ρπο:.

είνα ι bα.μ.μ.ένοι μ.i: μ.ωb ια χρώμ.α.τα. χα.:. πριΧσινο το φύλλωμ.α.. Στη t; ιΧ­ ση πλαταίνει, ενω

b λα.ιμ.ο ς

χα.τα.­

λήγει σi: ριΧμ.φος χα.:. &ντ:. για λα.bi:ς

δύο α.1χμ.ηρi:ς προεξοχi:ς προσδίδουν στο &γγεί"ο οψη περίεργου πουλιοϋ .

94

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΜΑΝΤΑΜΑΔΟΥ ΣΤΑΜΑΤΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ

15. Ί\{πουχ.άλt

δcαχ.οσμητιχ.ό :

Το σώμα χαι ο λαψ.ος κυλινδρικός . Ή λαίJη χαμπυλωτη δέ ­ νει το σώμα επιτυχημένα . Σεψήηα, δύο στον λαψ.ο χαι δύο χάτω στη ίJάση, φοντάρουν μαζt μi: το λευχο χρώμα τοu σwματος, ροζ λουλούδι μi: χαμπυλο uπερο χαι φυλλwματα &ντιχρυστa ολοχληρwνουν το σύνολο. Το χείλος μπλi: εναρμον(ζεται μi: το χεντριχο μοτίίJο.

16.Κανάτc: [.λι.α.χοσμητιχό]. Πρωτόγνωρη χωνιχη μορψή, το σώμα λευκό , λιοχΛ!ι..δι

χα( χαρποt το γυροφέρνουν. Το λιο ­ χΛ!ι..δι , σύνηθες μ.οτ(ίJο στον χόσμο τής χεραμιχΥjς , τον(ζει το ζωτιχο αuτο

&γαθό. Ή λαίJη λεπτή, wοειδής , προσδίδει χομψότητα στο χωνιχο κανάτι. Το χείλος παλλόμενο δη ­

μιουργεί" στον λαψο τη μείωση ενώ ή ενταση ίJρίσχεται στη ίJάση .

ΠΕΡΙΟΧΉ

95

ΜΑΝΤΑΜΑΔΟΥ

'

1. Κοuμαpάχι: Λίγο πιο χιΧτω χα:. σi: συνέχεια μi: το εργαστήρι τοϋ .λημήτρη

t;ρίσχεται, στην axpη τοϋ δρόμου , το εργαστήρι τοϋ Στρατή Σταμ.ιΧτη, aδελ­ φοϋ του . Ή γραμμη τών χεpαμιχών του aχολουθε"ϊ το τοπιχο σχ(jμ.α . ΎπιΧρχει

μια συγγενιχη τεχνιχη μi: αuτη τοϋ Δημτ1 τρη, aλλα χα:. διαφορα στον

τρόπο διακόσμησης. τα θέματα τοϋ διακόσμου εΙναι φυτιχα χα:. διατυπw ­ νονται μi: τρόπο ελεύθερο . Στο aσπρο φόντο τοϋ χεραμιχοϋ προt;ιΧλλει aν ­

θοδέσμη μ.i: πλαστιχα χαχότεχνα τριανταφυλΊiνια μπουμ.πούχια. Στον λαιμο Ένα γραμμιχο παιχνίδι μi: δύο δυνατοuς τόνους τοϋ χόχχινου χα:. σχούρου

πριΧσινου (ψαροχόχχαλο) συνδυιΧζεται μi: τ~ν ύπόλοιπη σύνθεση. Το θαυ ­ μιΧσιο αuτο χεpαμιχο χουμιΧρι "Εντυσαν μi: πανηγυριwτιχη ενδυμασία, "Ετσι "Εχασε τον λιτο χα:. λειτουργικό του χαραχτήρα. Το χεlλος χεpαμιδ:. aτονεί,

aχολουθεl

b λαι.μος

χα:. ενwνονται μi: το wοειδi:ς σώμα. Οί λαt;i:ς "Εντονα

aνοιχτi:ς ελαφρύνουν το aγγε"ϊο. Ό διιΧχοσμος στον λαιμό, οί μπλi: γραμ ­

μwσεις δουλεύονται μi: το χόχχινο . τα μπουμπούκια μi: χρώμα πλαστιχο bαμμ.ένα δi:ν δίνουν την δαντελωτη ω"Jτη αrσθηση τοϋ ονείρου, οπως τη δi­

νουν τα aσbεστωμένα. ΈξιΧλλου το πλαστικό aπομονwνει το χεραμιχό, δi:ν το aφήνει να αναπνεύσει. λειτουργιχα "έχασε την χρησιμότητα του χα:. κατέληξε σi: διαχοσμη τ ιχη φόρμα .

96

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΜΑΝΤΑΜΑΔΟΥ ΣΤΑΜΑΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΣ

2 . Γλάστpα: Σi: 9όντο λευκο χpωματιστα μοτίbα κοσμοiJν τ·fιν Επιyά ­ νεια. Τpείς μίσχοι χpατοuν λουλοuδια. Το μεσαίο aνοιχτό, τα aλλα δuο μπουμ­

ποuκια. Σi: σκοiJρο πράσινο χρώμα, στfιν πpοεζοχη τής κεψλής, μια (σια κόκκινη ταινία και μια φιδίσια. Δύο ταινίες, μια χυματιστη μπλi: και μια tpιδίσια κόκκινη, καλύπτουν το χείλος τoiJ πιάτου και τής γλάστρας. Το σuν­ ολο τής χρωμ.ατικ·fjς σuνβεσης 'έχει χαρούμενο γιοpταστικο τόνο.

3.

Γλάστpα μi ()άση:

Σi: σχήμα κανάτας. Στο κυματοειδi:ς χεϊλος πεpι9C:pεται κόκ­ κινη ταινία Χαl στο σώμα της τpιαντάφυ)λα. 'Υπάρχει μια 'έντονη κίνηση,

τα χpwμ.ατα Εμ.yανίζουν Εσωτερικότητα, γιατt τwpα η τεχνιχη τών πλα ­ στικών aποδίδει πληpC:στεpα μi: την aποtpυγη «πλακάτων» Επιφανειών. τα

τριαντάtpυλλα εΙναι δοσμC:να μ.i: 'έντονο κόκκινο χρώμα, Έντονο εΙναι και το πράσινο τών φuλλων, μ.i: μικpi:ς χpωματικi:ς διαyάνειες χα[ ήμιτόνια. Οί

δαντελοειδείς aκpες του πιάτου τής γλάστρας εΙναι t;αμ.μC:νες.

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΜΑ

ΤΑΜΑΔΟΥ

ΣΤΑΜΑΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΣ

4. Κοuμ.άpι: τα χόχχινα λουλούδια Οσο χα ι τα πpάσι.να yύΛλα '.J"την επι.9άνει.α

τοϋ &γγείοu &ποtQάλλοuν τη μονοτονία., &ποχτοϋν πΝι.στιχότητcι. xcι.t τρισδιά­ στατη οψη. Στον Νι.ψ.ο Ε'νcι. πολύχρωμο ψcι.pοχόχχcι.λο πλουτίζει τη σύνθε()'η, ενω το ΧCΙ.yετι χρώμα τοϋ χεf:λοuς την προεκτείνει . Ή διάταξη τών χpωμ.άτων χcι.ι σχημάτων ι.J: τις τονιχες ενcι.λλο.γες οημωupγεΤ Ε'νcι. cι.1σθητιχο aποτέλεσμα.

97

98

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΜΑΝΤΑΜΑΔΟΥ

5. Κοuμαράχι: [Mi: πώμα (χάλυμμα)]. Μι.ά άπο τtς χαλύτεpες χατασχευές. Φόpμα χα/. διαχόσμηση συνταιριάζονται. μi: τρόπο τέλειο. Ή χομψότητα τwν λαbwν χα/. τοϋ περιγράμματος όλοχληpώνεται. μi: το άσbεστωμένο yυτομοp­

φι.χο μοτ ίbο . Φύλλα μπι.γχόνιας σχηματ!.ζουν μι.ά φανταστιχΥ] μαργαρίτα, άνάμεσα στοuς μίσχους μi: aσπpες 6οϋλες. Τόσο στον λαιμο οσο χα/. στl.ς λαbi:ς παράλληλες πινελιές (το γνωστο ψαpοχόχχαλο). 'Επίσης στον λαιμ.ο δύο συμ.6ολι.χά πέταλα δένονται ι.ι1 δύο ψευδόχεφα (ψευδολα{)ές). Άpχίζει νά εlσάγεται ή χρήση τwν ψευδολα6wν στον χόσμο τής χεpαμιχής. Το άγγείο

θυμίζει. μοpφΥ] τής πpώιμ.ης εποχής τοϋ οpεiχαλχου (W Lamb, Fίg. 28,

Vases, Class Β, Col/ar Necked amphora, page 8ο, Vases, Ear!γ Bronze Age, Plate VIII, Νο 285). Παρόμοιο χατασχεύ.χζε χα/. ό Δημ·ήτpης Σταμάτης. Έδw το σώμα εΙναι τραπεζοειδές, το λουλούδι «μπιγχόνια» επηρέασε τοuς αγγει­ οπλάστες. Οί αuλi:ς χατάφορτες μ.i: λουλούδια χα/. xupiως «μπιγχόνιες» , Ε:δωσαν στοUς τεχνίτες την D:yopμη ν' Clναζητοϊίν να τα &ποτυπώσουν.

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΜΑΝΤΑΜΑΔΟΥ

1. Μαyχάλι :

[Φοντανιέρα]. Το πουλ:. στ(ιν χορυι;:ι·Γι τοu καλύμματος εΙναι μια μετα­ φορα &πο το παλιο πώμα τοu Μανταμα­ διώτιχου χουμαριοu. Μαργαρίτες πολύφυλ­ λες pόζ χα:. σχοuρες μπλi: δημιουργούν

χρωματιχα εφψέ. ΕΙναι δείγμα δουλειάς τής Β

' Περιόδου διακοσμητικών κερα­

6. Δίδuμο χοuμάρι παιχνίδι:

μικών τοu Στέλιου Σταμάτη (1983-1992) Ό Στέλιος Ι:χλεισε το πατρικό του

Άνήχει στην Α ' Περίοδο Διακοσμητικών κεραμικών τοu

εργαστήρι τέλος Άπριλίου

1983. Αuτο χτίσθηκε πρ:.ν χρόνια στην ε"ίσοδο τοu

Στέλιου Σταμάτη (1975-1982) . Ό Στρατής Σταμ.ά.της ·fιταν ί:νας δημιουρ -

χωpιοu, δίπλα στοu θείου του Δημήτρη. Το νεώτερο , σύγχρονο, f>ρίσχεται

γος ποu εi.χε να προσφέρει πολλά., δυστυχώς δi:.ν πρόλα6ε να χαρεί τα νέα

στην ε"ίσοδο τής πρώτης πλατείας τοu χωριοu. Δούλεψε μi: &γά.πη τον πη­

τεχνιχα uλιχα γιατ:. πέθανε λίγο πρ:.ν το εργαστήρι του aποχτήσει -fιλεχτpιχο

λό, 6οηθός του fιταν η μητέρα του ποu &νέλα6ε τόν στολισμο τών αγγείων .

9oupνo. Εuτυχώς ό γιός του, ό Στέλιος Σταμάτης, συνέχισε την τέ χνη

Άργότεpα με τα μέλη τής οlχογένειάς του δημ.ιούρyφε πρότυπες μορφες χα:.

τοu πατέρα του. Δοκίμασε για πρώτη φορά. , μi: δική του πρωτο6ουλία, τα

διάκοσμο. Ί-Ι τελευταία δουλειά του εΙναι &ξιόλοyf). Μέσα &πο τ:.ς συνεχείς

πλαστιχα χρώματα σε συνδυασμο μ.ε 6ερνίχια χα:. aργότερα την τεχνιχη τών

αναζητήσεις του κατόρθωσε να πλησιάσει τον δαντε)iνιο διάκοσμο τής &σf>ε­

σμάλτων 0Jλεχτριχο χαμίνι) . Θα fιταν wφέλιμο να περάσει στη νέα τεχνιχη

στωμένης μπιγκόνιας τοu παλιοu Μανταμ.αδιώτιχου &γγείου (κουμάρι) μ.i:

φοιτώντας προηγουμένως για ί:να διάστημα σε κάποιο lταλιχο εpγαστ·ήρι

l:γχρωμ.ο τρόπο. Στην όλοχλ·ήρωση νέων &γγείων δανείσθηκε κάποια πρό­

(μ.έσψ τοu 'Οργανισμού Έλληνιχής Χειροτεχνίας) για να γνωρίσει τ(ιν &χρι6ή

τυπα παλιά. (οπως π.χ. μεταμόρφωσε το παλιο μεταλλιχο μ.αγχάλι σε μια

τεχνιχη τών σμ.ά.λτων στο χαμίνι, οπως πολu πιο πρ:.ν εΙχαν χάνει ό Πανταζίjς

κεραμιδένια φοντανιέρα μi: διάκοσμο χρυσάνθεμα· ό κίτρινος uπερος, με χα­

χα:. ό Χατζηγιάννης. Στο θέμ.α μ.ας , η σύνδεση τών δύο λαιμών μ.i:. μιαν άψι­

φετιες τελείες χυχλιχα f>αλμ.ένες , δίνει νέο αlσθητιχο εuρημα). Ή διαφά­

δωτη λα6η δημιουργεί &Χλόχοτη εμφάνιση. Το &νε6οχατέ6ασμα τοu ψευδο ­

νεια στο χρώμα (εφι.pέ) εΙναι το χαpαχτηριστιχο στοιχείο, μια προσπάθεια

σώμ.αΊος χα:. τών )VJ.bwν προσδίδει πλαστιχη γελοιογραφιχη α"ίσθηση.

προσέγγισης μέσψ τοu χρώματος τής δαντελένιας μπίγχόνιας.

100

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΜΑΝΤΑΜΑΔΟΥ ΣΤΑΜΑΤΗΣ ΣΤΕΛΙΟΣ

I

2 'Ανθοδοχείο: Άσυνήθιστο ayγεϊο· ό διάκοσμος , aνθη σ.-αυροειδwς δοσμένα εμπλου-

.-ίζονται μi: χιασ.-ο yύλλωμ.α. Το χυματισ.-ο χείλος δημιουργεί χινψιχότητα.

Q

3

Κpuαντήpι:

~ ιαχοσμος λουλουοενιο σπyανι που αγχαλιαζει χυχλιχα .-ο χε I

""'

ραμιχΟ πάνω σε ασπpο φ όντο.

'

\

")

I

I

I

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΜΑΝΤΑΜΑΔΟΥ

ΣΤΑΜΑΤΗΣ ΣΤΕΛΙΟΣ

i

4- Κουμάρι: Σi: φοντο λευχ.ο το μ.οτί6ο παίρνει aπρ66λεπτη αlσθητιχ.-fι Ε:χ.φ pαση

(σταυpοειδ·ίj σχημ.ατισμ.ο), τa φύΛλα &πλούστεpα δημ.ιουpγοuν χιαστ-fι γpαμ.μ.ι\.

5. Κανάτα -Βfχα: 'Άνθη πολυπέταλα, χοσμ.οuν τις τpείς ζwνες, aχ.ολουθεΤ fνα μ.ο τί6ο γεωμ.ετριχ.ο ποu θυμίζει παλιi:ς αlσθητιχ.i:ς λύσεις τοu Ν. Κουpτζή.

101

102

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΜΑΝΤΑΜΑΔΟΥ ΣΤΑΜΑΤΗΣ ΣΤΕΛlΟΣ

•

6. Φοvταvιέpα: ΓνωστΟ χεραμιχΟ ποU δουλεύτηκε χατα εποχές, πότε με χρώ-

t

7. Δ ιχεφη

Ι

I

καvατα:

Τέσσερει.ς tαμμ.ένες ζώνες στολίζουν την επι.φάνει.ιΧ της. Στην

μα"α πλαστιχά, χα\ πότε μi: πuρί.μαχα . Το aγγείο εiναι aποτέλεσμα τής

πρώτη λουλούδια , aχολοuθοϋν την χuχλιχη yοpΓι. τοϋ καλύμματος, τfι

νέας τεχνι.χής. Το σώμα λεuχό, εγχρωμ.ες μ.αργαρί.τες πεντά9υλλες μ.πλέ­

δεύ τερη aγχαλι.ιΧζοuν λουλούδια ροζ χαι μπλέ, οί παύσεις εiναι yυλλώ ­

ρόζ, μi: ροζ χλαδιΓι. χαι πράσινα ενδιάμεσα , aλλάζοuν τον ρυθμ.ό, χαπάκι.

μ.ατα. Σ -ην τρί.τη κυριαρχεί ή εναλλα'Jσόμ.ενη ροζ χα\ ή μ.πλi: μ.αpγα ­

ογχωτο δi:ν ταφιιΧζει, πράσινη φι.δί.σι.α γραμ.μ.η μ.i: τελείες προσπαθεί να

pί.τα , ενδιιΧμ.εσα yuλλώμ.ατα, στην τελευταία το p ιπιδωτο μοτί.bο επανα­

συνταφtcl.ξει τΟ σWμ.α χαί χαπάκι .

λαμtιΧνεται χuχλιχιΧ .

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΜΑΝΤΑΜΑΔΟΥ

ΣΤΑΜΑΤΗΣ ΣΤΕΛΙΟΣ

8.

~Μπουκάλι :

Λεuχο ζωγραyiζεται ι.ιΖ μπόλιχα λουλούδια πότε σl:ι.ν τριαντιΧφuΛλα , πότε σαν χpινάχια η μαργα ρίτες .

0[

μεταμοpt,?ώσεις αuτi:ς χα(

τl:ι. διιΧσπαρ-cα φυλλώματα aγγίζουν τΟ Ονεφο.

9.

Κουμάρι διαχοσμητιχό:

ΕΙναι συνθεμένο μi: δυο λα6i:ς χαι πέταλα aντιχρυστl:ι. κολλημένα στο χρώμα. Το χόχχινο χεpαμιδ( χpώμ.α στ(ς λα6ές, στl:ι. πέταλα χα( στον

λαιμ.ο προσθέτουν α1σθη-;;ιχΥ] χιΧρη στο πλουμισμένο !.ι.γγείο. Το aγχαλιιΧζει λουλουδένιος κόσμος, μ.αργαpiτες f:ναλλl:ι.ξ μπλέ, ρόζ. πτουν το πέταλο αuτής , Ε:Έη μ.ιχρi:ς λα6ές.

01 φυλλωσιi:ς καλύ­

103

104

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΜΑΝΤΑΜΑΔΟΥ ΣΤΑΜΑΤΗΣ ΣΤΕΛΙΟΣ

10. Bpaxaς: Χαριτωμένη λαΊ'χΥι μ.οp φη στολισμένη γιοpτινα μ.άς ιJλέπει πεpί.εργα. τα χέρια στ(ς τσέπ ες μ.i: καπέλο χαpw χα( μ.αuρος γιακάς . Κολα ­

ριστο πουχάμ.ισο χουμ.πωμ.ένο συνταιριάζει μ.i: τ{ιν aνθοστόλιστη φορεσιά.

I

11. Βά ζο: Λουλουδένια οψη , λz υχο το σώμα μ.i: χυμ.ατ ιστο χεϊλος χα:. πλού -

σιο διάχοσμ.ο. Έξάφυλλες μ.αργαpίτες χατα ζεύγη μ.i: το (δια χρώμ.α εναλ­ λάσσονται μ.i: ροζ aνεbαί.νοντας για να καταλήξουν χάτω aπο το χείλος . Πλατu φύλλωμ.α, πράσινο στυλιζαρισμένα μ.i: γέμ.ισμ.α χί.τpινο χα( γpαμ.μ.w ­

σεις πράσινες εΙναι η πηyη ζωής τών λουλουδιών.

ΠΕΡΙΟΧΉ

105

ΜΑΝΤΑΜΑΔΟΥ

ΣΤΑΜΑΤΗΣ ΣΤΕΛΙΟΣ

I

'

φ οντανιερα-φρουτιεpα: I

I

12 Καπαχωτό:

lj .

Ή νέα αuτη χpωματι.χη παρουσία δείχνει το ανήσυχο πνεϋμ.α τοϋ

Φόρμα χομψή, οί λαt;i:ς χαμ.πυλωτi:ς χαi. το σώμα χωρισμένο

Στέλιου. Ί-Ι μορ9ή, γνώριμη απο το παρελθόν, ανανεώνεται αi.σθητιχά.

σε τρεϊς ζώνες. Ί-Ι πρώτη λουλούδι μ.πλi: Ε:τ.αναλαμbάνεται. γύρω απ ο το

Χωp~ς να χ!ι.σει την πατροπαράδοτη γενετική του Οομη ταινlες μαUρες , μια

χείλος . Ή μεσαία pιπιδόμ.οpyο μοτίbο μi: χόχχινες χαρώ χαi. πράσινες bοuλες

αuλαχιa στ(ιν χοιλιa χαi. δυο μικρότερες χαi. 'άλλες τέσσεpεις στον λαψ.ο χαι

στο κύρτωμα χάνει παύσεις σi: μπλi: λουλούδι χ.αi. αναποδογυρίζει. την τρί τη,

στο χάλυμμα τοϋ δίνουν χάρη.

την περιζώνουν μπλi: ακαθόριστα 'άνθη χ.αi. χ.λαδιa μ.i: πλούσιο φύλλωμα.

106

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΜΑΝΤΑΜΑΔΟΥ ΣΤΑΜΑΤΗΣ ΣΤΕΛΙΟΣ

~ ~

14. Πιάτο

διαχοσμr;τιχό:

15. 'Α νθοδοχείο :

Λοvλοuδια και -:r.οvλιΓι. γεμ.ίζοvν το aσπρο φόντο . Στο γείσο χ6χ-

Μικρο λεπτο IΥ.γγεϊο οlχιαχοϋ στολισμοϋ, μi: λα()i:ς ΙΥ.νεπτvγμέ -

χινα μποψποuχια και λαδι,z φvλλώματα ποu εμπλοvτίζοvν το χαφετι και

νες παντοϋ , σi: ώοειδi:ς σώμα. Βαμμένο σχοϋρο χαφετι και διακοσμημένο

ροζ· Ε:να ποvλι ξένοιαστα γεuεται τών λοvλοvδιών τη χά.ρη, το aΧλο παρα ­

μi: λεπτεπίλεπτα λοvλοuδια, μ.πλi: και μ.ω6ιά.. Ό λαιμ.ος χωνοειδής , μi: ηό. ­

τηρεί. Οί μαργαρίτες σi: χvχλι.χη φορά., παίζοvν δίχρωμα μέσα στΓι. λεπτε ­

χιστο χείλος και -η χvλινδριχη 6ά.ση δίνοvν 1διαιτερ6τητα χα( όρ ίζοvν τη

πίλεπτα χλαδιΓι. και φωJ...α.

μορyη τοϋ IΥ.γγείοv .

ΠΕΡΙΟΧΉ

107

ΜΑΝΤΑΜΑΔΟΥ

ΣΤΑΜΑΤΗΣ ΣΤΕΛΙΟΣ

Ι6.Κανάτι μi λεχάνr;: ΠαραΊ-λαy~ σuνθετου &γγείου. Το γνωστο «νυφτιάτιχο». Το χί-

ί

17. Καπαχωτό: [Ζαχαριέρα]. Άτραχτοειδi:ς σώμα bαμμένο χίτρινο, ο[ χ6χχινες

τρ ινο χάλυμμα επανέρχεται με τ& &πο 60 χρονια στην επιφάνεια τών χερα­

μαργαρίτες &aσπαpτες μi: φuλλωμα χι αuτο χόχχινο σi: χίτpινο φοντο λaμ­

μιχών. Παλι6τερα διαχοσμοuσαν μi: χαρποuς χα( χλαδιa ελιiiς η χερασιiiς.

πουν. Στο χaλυμμα δ διaχοσμος &χολουθεί.' την ιδια διaταξη. 01 χόχχινες

Τώρα δ Στέλιος χρησιμοποιεί τ(ς μαργαρίτες . Το χεϊλος τής χανάτας ριπι­

τελείες στην "έπαρση τοu χαπαχωτοu συγχpατοuν τα μοτίbα χα( το εναρ­

δωτο συνταιριάζει μi: το χεϊλος τής λεχaνης, ποu εΙναι "έντονα αναπτυγμένο.

μονίζουν. Ή λαt;·~ σφαφιχη χα( appυθμη παραφωνεί.'.

108

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΜΑΝΤΑΜΑΔΟΥ ΤΠΙΓΑΡΗΣ ΣΤΡΑΤΗΣ

ι

1. Κουμάρι [ Στιiμνα]. ~ ι.αχόσι.α {:;ήματα πι.ο χάτω {:;ρίσχεται το τελευταίο

εpγαστ·~pι., τοu Σψατ~ Τιτι.γιipη (η Τι.τγάρ'ς) πού , οπως μaς πληροφορεί ο (δι.ος, aρχι.σε το 192!1 πρώτος την χατασχεuη aγγείων οi.χι.αχής χp-fισης, μi: χύρι.ο το γνωστο χουμιiρι.. Στο aγγείο τa τρι.αντιiφυλλα "έχουν μιa μο ­ ναδιχη κίνηση . Ό aσbΕ:στης γιa μ.ιa aχόμ.η φορa γίνεται πηγη "έμπνευσης

στa χΕ:ρι.α τοu τεχνίτη, &ξαuλwνοντας τρόπον τινa την επιφάνεια. Οί δύο λα{:;i:ς χα( οί Εξη CΊ.Χλες ψευδολα{:;i:ς μi: τa δύο χολλημ.Ε:να πΕ:ταλα στον λαι.μο

"έχουν την (δια λεπτότητα , ποu χαρακτηρίζε ι. χα( την ολη μορφη χα( τον δι.ιiχοσμο. Στο σώμ.α οί &ντάσεις στη μ.Ε:ση χα( οί ταυτόχρονες μειwσεις δη ­ μι.ουργοuν τραπεζοειδi:ς σχήμα, τροπη μ.οναδιχη τών μανταμ.αδιwτιχων εργα­ στηρίων . Μι.a χαραχ-:ηρ ι.στιχη καινοτομία παρατηροuμε στ ον λαιμ.ο τής

στάμνας, ποu τον περιbάΧλουν φύΛλα aσbεστωμ.Ε:να . ΠοΧλi:ς φορΕ:ς, ο aγγειο ­ πλιiστης τa επιχρίζει. μ.i: λαδομπογιιi.

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΜΑΝΤΑΜΑΔΟΥ

ΤΠΙΓΑΡΗΣ ΣΤΡΑΤΗΣ

'

2. Κουμαpάχ.ι: 'Έχουμε τ{ιν ιδια τ εχνική,

ή {)άση εΙναι λεπτότερη, f.νώ στον λαιμ.ο &χολουθείται ή παλια διάταξη τοϋ μ.οτίbου. Οί διαγwνιες χιαστi:ς χατεbα!.νουν προς το σώμ.α. τα τρία φύJ.:λα δεμ.ένα στον μίσχο καλύπτουν τ~f-ιν επιφάνεια, σ' Ενα τονιχΟ πα~ χνίδι , ποu γίνεται μ.i: τη bοήθεια τοϋ πινiλου. 'Γο φόντο τοϋ χεpαμ.ιχοϋ

εΙναι σχοϋρο, πρόσ9ορο σi: πλούσια δια{)άθμ.ιση. Ή {)άση πεpιbά):λεται &πο μιαν &σbεστωμ.iνη &διάφανη λου ­ ρίδα .

0[

λα{)i:ς "έχουν μ.εγάλο aνοιγμ.α χα( &νάλογο διάχοσμ.ο.

J . Κοuμ.άpι: .λ ιατηpεί τ{ι λεπτη φιγούρα, f.νώ ό χρωμ.ατισμ.ος φαίνεται aταί­ ριαστος. Ί-Ι προσφυγ·(ι στα πλαστιχα "έγινε για να &νταγωνισθοϋν τη δου­

λεια μ.i: τα aλοιφωτα τοϋ Κουpτζή, ποu εΙχαν μ.εγάλη ζ-~τηση.

109

110

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΜΑΝΤΑΜΑΔΟΥ ΠΠΓΑΡΗΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ

4-5.

Πιάτα διαχ.οσμητιχ.ά:

Άνήκει σ7ή Β' Περίοδο 7Wν aλοιyω7wν τοϋ Παναγιώτη Τιτιγι:Χρη (1975-1982). Ό Τιτιγι:Χρης, γέρος πιι:Χ, 6λέπει τή νέα μορ9ή τέ ­ χνης να παφνει τ·~ θέση τής παραδοσιακής κεραμικής μ.i: τή 6οήθεια 7Wν νέων uλιχwν, 7ou -f)λεκτρικοϋ yοuρνου χα( τή χρησιμοπ οίηση σμι:Χλτων και ?χλκαλικwν χpωμι:Χτων . Ό γιός του Παναγιώτης δουλεuει τώρα τον τροχό. Ό πατέρας του ώστόσο 1:δωσε πολλa στ-~ν κεραμική τέχνη , aξιόλογες σεφi:ς aγγείων, κουμι:Χpια, γλι:Χστpες, 6ίκες κ.λ.π. ποu 1:γιναν γνωστa σ' ολο τον χwρο τοϋ νησιοϋ κατα 7ο πρwτο μισο τοϋ α1ώνα μ.ας . Το πρώτο σi: 9όντο καyέ , το γνωστο φU/Jω τής μπιγκόνιας, ή μαργαρίτα μi: το στυλιζαρισμένα μοτίbο μπαίνει στήν κυκλική ΕΠιyι:Χνεια προσyέροντας χρωματική ποικιλία . Στο

κέντρο κυριαρχεί μια μαργαρί•α μi: 7ο κί•pινο και ροζ χpwμα. Το δεtπεpο , ποu είναι μικρόπρο, 1:χει ,ή διακοσμψιχή του σύνθεση σi: 9όν7ο λευκό . Σ,ο δεuπpο π ιι:Χ•ο •ο χρwμα καλύπ,ουν μαργαρίπς και yύ)λα μi: διι:Χ,αξη κυκλική, σ•ο κέντρο •ής σύνθεσης προ6ι:Χ)J,ει μια γαλι:Χζια μαργαpί•α χωp(ς μίσχο.

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΜΑΝΤΑΜΑΔΟΥ

ΤΠΙΓΑΡΗΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ

'

6.

Είχα:

[Πάπια]. Πρωτ ό γνωρη

μορcp·(ι σi: χεpαμιχό. 'Άσπρη , bαμμένη φέρει διάκοσμο cpυτιχό . 'Η λα()Ύj πλεΕουδωτ·~ , δ[χpωμη. Ή ()άση χα(

το ρύγχος μπλέ , το cpύλλωμα μοιa­ ζει μi: φτεpa πουλιών .

~

W

7. Καλαθάχι:

Χαριτωμένο χεpαμιχο

aπο το πανηγύρι τής Ί-\γιάσου. Ρι πιδοειδΊjς μορcpη μi: χείλος οδοντωτο και λα()·(ι πλεξουδωτη κρατά το σwμα.

Ί-Ι ()άση χωνιχΊj εlναι bαμμέγη μπλέ . Ίετράcpυλλη

μαργαρ!.τα μπλi: ροζ

Εναλλάσσεται χα( πράσινο cpύλλωμα.

8. Είχα : [Ζωόμορcpη]. ' Η μ!.μηση τwν χλασιχwν pυ0μwν χα( τa μουντa

χρώματα δίνουν ανεπιτυχή aποτελέσματα.

111

112

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΜΑΝΤΑΜΑΔΟΥ ΤΠΙΓΑΡΗΣ ΠΑΝΑΓΙ ΩΤΗΣ

9. Κανάτι:

10. Ζαχαpιέpα:

ΈπιτυχημένΥ; aναγωrfι aρχαίου aγγείου. Το σφαφιχο σώμα δη­

Οί έλιχοειδείς λαbές, οί μαίανδροι , το σχήμα τοϋ aγγείου θ ιJ­

μιουργεί λαιμο χωνιχό , με χείλος ρομ6οειδές. Ί-Ι λα6-(ι εΙναι uπεpυψωμένη

μίζουν aρχαίες μορφές , μν-fΊμες aπο το παρελθόν. Το χωνιχο χαπaχι , μi: το

χα( το σώμα δημιουργεί καινοτομία . Στο λεuχο σώμα τοϋ aγγείου ζωγρα ­

λοφίο, τ-1-j λα6·1-j εναρμονισμένη μi: το φύλλο, το χαφi: χαι aνοιχτο μπλε τριαν­

φίζει , μεταμορφώνει τ(ς μαργαρίτες σi: ονεφιχi:ς μορφές , τpιανταφυΧλένιες ,

τaφυΧλο Έχει σaν παύση λοξή γραμμή. Ή μαργαρίτα στο χωνιχο χαπaχι

χα( aπόηχους εξωτικών λουλουδιών.

δημιουργεί aντίθεση.

ΠΕΡΙΟΧΉ

113

ΜΑΝΤΑΜΑΔΟΥ

τΙτΙΓΑΡΗΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ

11. Κανάτα:

12. Άμφοpοειδές:

Ή επίδραση τi')ς χλασιχής σχέψης ε!ναι επίσης εδω. Άγγί­

[Καπαχωτο]. Το έλιχοειδi:ς σχήμα τwν λαbwν θυμίζει αlολιχο

ζει τ(ς παpαδοσεις στη μοpφη χαι εν μέρει στον διά.χοσμο. Δύο χοσμοι συν­

χιονοχρανο. 0[ ταινίες , η πρώ τη μi: τον ελιχα συνεχΌμενο χαι η μεγάλη μi:

αντιwνται. Το στυλιζαρισμένα έλιχοειδi:ς μοτίbο χαι η ελεύθερη μαργαρί τα.

τη μωbιa χα\ μπλΕ: πεντά.9υλλη μαργαρίτα εναρμονίζονται . Το χά.λυμμα

Το pαμφοειδi:ς χείλος χαι η bά.ση ε!ναι μπλέ , ενω το σwμα wχpοχοχχινο.

χωνιχο χαταλ·ήγει στ·fι μυτεpη λαbή. Το χείλος xαpw μπλΕ: δένει μi: τη μω ­

Ένw το λουλούδι χίτρινο , μi: πρασινωπΌ , μwb φύλλωμα.

bιa μαργαρίτα.

114

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΜΑΝΤΑΜΑ ΔΟ Υ ΤΠΙΓΑΡΗΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ

13. Κανάτι: Λεπτος λαιμ.ος χωνιχος μΕ: χεϊλος κυματοειδές, σώμα σφαιριχο

ι

14. Κανάτα: Ή ενταση στο Ε:να τρίτο τοϋ σώματος, ή μείωση στον λαιμό , το

χα( μπλΕ: οupανος μΕ: φυτ ιχο διaχοσμο. Πορτοχαλιa μαργαρίτα πλαισιώνε ­

χεϊλος χοχχινωπο γίνεται α1χμηpο χα( προεξέχει . Κλαδιa (λιάς , ρ ιχτa πaνω

ται μΕ: π ολύχρωμα φύΛλα. Ή 6aση χυλινδριχη χα( ·~ λα6·fι μακρό στενη .

χα( χaτω στη λευχη Επιφaνεια μΕ: χρώματα πρασινωπa - χοχχινωπa χαί χαρποι ομορφαίνουν τη λεπτη σιλουέτα τοϋ αγγείου.

ΠΕΡΙΟΧΉ

115

ΜΑΝΤΑΜΑΔΟΥ

ΜΕΤΑΒΑτΙΚΉ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ ΤΩΝ ΑΓΓΕΙΟΠΛΑΣΤΩΝ ΤΟΥ ΜΑΝΤΑΜΑΔΟΥ (1975-1982)

0[ τεχνίτες τοu χωριοu τώρα περνοuν σΕ: μετα6ατιχη περίοδο. Άσχολοuνται χα( ο[ τρείς μΕ: τη διαχοσμητιχη χεραμιχή, χρησιμο ­ ποιώντας τα δίπυρα &λοιφωτα χρώματα στο Υjλεχτριχο χαμίνι (Δ. Σταμάτης, Σ. Σταμάτης , Π. Τιτιγάρης) .

'Έξη χιλιόμετρα &πο τον Μανταμάδο χα( χοντα στη θάλασσα, είναι χτισμένα διάσπαρτα τα εργαστήρια [Άσπροποτάμι, τα Σχίδια, τα Τρούπια , το Κουνουστάσι, ό 'Άγιος Στέφανος, ό Καλαφάτης, ό Άνοιχτός, το Μυριαντρί, ή Πεδή] , τής ο1χιαχής τέ ­

χνης. 'Απο τον περασμένο α1ώνα uπήρχε έ:νας όλόχληρος χόσμος ποu &νθοuσε χαι πρόσφερε χρήσιμα πήλινα &ντιχείμενα για την

χαθημερινη ζωή. Τρία είναι τα μεγάλα χέντρα παραγωγής: Ό Άσπροπόταμος, το Ε1χονοστάσι χα( ό 'Άγιος Στέφανος.

ΑΣΠΡΟΠΟΤΑΜΟΣ

66

ΤΟ ΧΩΡΙΟ

Στον Άσπροπόταμο uπήρχαν πάνω &πο 40 εργαστήρια, &πο τα όποία το 1980 είχαν μείνει μόνο τέσσψχ. Ή μεγάλη παραγωγΊι χουμαριwν, ποu uπήρχε στην περιοχη αuτή, οφείλεται στη ζήτηση ποu είχαν στο εσωτεριχο χαι εςω­ τεριχό (Πειραιά, Χαλχιδιχή, Αrγυπτο, 1910 - 1946). Γυρολόγοι , &χόμη χαι aτσίγγανοι "έρχονταν μΕ: χάρρα, γriι"δούρια η μουλάρια, για να αγοράσουν τα χεραμιχ~ , ποu ή φήμη τους ζεπερνοuσε το νησί. Κάθε τεχνίτης τότε χατασχεύαζε τουλάχιστον 100 χουμάρια την ήμέρα. Ό Βαγγέλης Εuστράτιος ζεπερνοuσε τα 200. Πο­ 67

λύχρωμα χουμάρια μΕ: "ένθετα διαχοσμητιχα "έχανε χατα χαιροuς χαι ό Ραφαήλος Άλέχος, ενω ό Λουχάς Κωνσταντίνος τα "έ6αφε

μΕ: λαδομπογιά, για να πάρουν γυαλάδα. ΠολλΕ:ς φορΕ:ς μΕ: τη 6οήθεια ένος χτενιοu γέμιζαν τις επιφάνειες μΕ: πολυσύνθετες εγχά-

'

ραχτες μορ φ ες.

ΣΕ: ολη την "έχταση τής παραλίας 6λέπουμε πολλα εργαστήρια , ένωμένα μΕ: τα χαμίνια τους σΕ: ενδιαφέρον &ρχιτεχτονιχο σύνο) ω

68

.

l\llf l

I

'

.ιια μαχροστενη απο

θ ' λ Ι \ "~ I ηχη χατα ηγει σε ε<,αpση πυργοσχημη.

co

?

\

-

-

'

I

;"

'

I

εσωτεριχος χωρος του εργοστασιου ειναι ευρυχωρος.

116

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΜΑΝΤΑΜΑ Δ ΟΥ ΒΑΒΟΥΔΗΣ ΚΩΣΤΑΣ

1. Κουμάpι : Το iργαστήρι τοu Κώστα Βα6ουδή παράγει κυρίως κουμάρια. Το παιχνίδι τών εντάσεων και τών

μειώσεων μi: τ'ην ρυθμικη εναλλ.σ.y'η δημιουργοuν &γγείο μi: 6ολ6οειδ·ίj

μορyή . Ό διάκοσμος περιορίζεται σi: μοτί6ο άπλο μi: &σ6έστη. Μια σεφιχ yύλλων ξεκινιi διαγώνια &πο τον λαιμο και συναντιi μιαν όρ ι ζ6ντια

σειρα 9ύΛλων στη μέση τίjς κοιλιιiς. Στη λαιJη &κολουθείται ή (δια pυ ­

θμικη &νάπτυξη τοu μοτί6ου. Ή κί­ νηση , κάθετα και όριζ6ντια &ξι6λο ­

γη, ομως παίζει p6λο σ' αuτο και ή a)J,αγ·'η μεγέθους τών yύ)J...ων .

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΜΑΝΤΑΜΑΔΟΥ

ΒΑΒΟΥΔΗΣ ΚΩΣΤΑΣ

t

2. Κοuμάpι: 'Έχει μC:γεθος συνηθισμiνο, με τl.ς "ίδιες αναλογίες μειwσεων χα!.

εντάσεων. Το διαχοσμητιχο θέμα όλοχληρwνεται απο τiσσερα διαφορε ­

τιχa σύμbολα: το φύΛλο στον λαιμο χα!. στη λαbή, τa φύΧλα τής μπιγκό­ νιας ποu πατοϋν με τοuς μίσχους τους στl.ς σπείρες χα!. τl.ς μιχρες κυμα­ τοειδείς ταινίες μ' ί:να σχηματισμΌ πτερωτών πουλιών . Οί μεγάλες σπείρες περιbάλλουν το κουμάρι. Στa κουμάρια χα!. στl.ς στάμνες τοϋ Βαbουδή, bλε­

πουμε συνεχείς μεταμοpφwσεις, πότε ό λαιμος μακραίνει χα!. το σώμα τοϋ αγγείου γίνεται bολbοειδές , aΛλοτε πάλι μικραίνει ό λαιμος χα!. ό χορμος

διατηρεί την ίδια ;;όρμα. Στl.ς στάμνες ό λαιμος εΙναι αδύνατος χα!. ό χορ ­ μος wοειδής . Ό διάκοσμος εΙναι ασbεστωμiνο μοτίbο πάνω σε χόχχινη μπα­ ταναδιασμένη Επιφάνεια, έ'λιχες με κυματοειδείς ταινίες, η πιτσιλωτες γpαμ ­ μwσεις , συνδυασμένες παράλληλα μi: ανθούς . Στl.ς στάμνες το pιπιδωτο απολήγει σΕ: έ'λιχα μi: διαγwνιες η παράΛληλες στον λαιμό. Ή ασbεστω­

μένη μπιγκόνια ·'ήταν το αγαπητο μοτίbο τών αγγειοπλαστών. Ή ονει ­ ριχη διαφαν·9ς φόρμα . 'Όταν πC:pασε στa πλαστιχa χάθηκε η εuαίσθητη αuτη ε1χόνα, γιa νa ξαναbρεί τον εαυτό της, εγχρωμη πιά , στο Υιλεχτpιχο χαμίνι με τa δίπυpα χρwματα .

117

118

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΜΑΝΤΑΜΑΔΟΥ ΑΝΔΡΕΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΣ

'

1. Ααyή νι: Το Εργαστήρι τοv Γεωpγίοv

Άνδρi:α. χα.τα.σχεuάζεr. χοuμ.άpια.

χα. ι στα. μ.νr.ά . Κομψ·fι ή μ.οp φή . Άνθοδi:σμ.η aπο μ.πιγχόνιες σuνδi:ον­

τα.r. άpμ.ονιχιΧ μ.Ε: τα λεπτεπίλεπτα. φύλJw. χα.( τtς τελείες , ποu πα.ί.ζοuν

χύριο ρόλο στον εμ.πλουτισμ.ο τοv aγγείοu. Οί σπείρες χα.λοσχεδr.α. ­

σμ.ένες aφήνουν μόνο χεν.:Χ στtς Ε:πι­ φάνεr.ες. Οί γρα.μ.μ€:ς χα. ι οί λα6i:ς χα.­ λύπτοντω. aπο τον yιωστο σχψα.τισμ.Ο τwν διαγώνιων γpα.μ.μ.wν , μ.εpιχi:ς φοp€:ς δημ.ιοupγοvν χιαστί. .

ΠΕΡΙΟΧΉ

119

ΜΑΝΤΑΜΑΔΟΥ

ΑΝΑΣΤΆΣΙΟΥ ΣΤΕΦΑΝΟ Σ

1. Κουμάpι: Το εργαστήρι τοv Στέφανου Άναστασίου παρουσιάζει aξιό ­

λογα δείγματα χεραμιχ·Ιjς τέχνης : Πολu χομψό, 6ασισμένο πάνω σi: πα­

ραδοσιαχα πρότυπα. Ή διακόσμη ­ ση uπαχοuει στα ιδεογράμματα χαι ενσωματώνεται μ.i: επιτυχία . Γραμμ.i:ς χιαστι επαναλαμ6άνονται ρυθμιχα στον λαιμό. τα φuλλα χρωματίζον ­ ται μi: χα/\λιτεχνιχ-'η εuαισθησία, θυ ­ μίζουν ζωγραφιχή,

b aσ6έστης

με ­

ταμορφώνεται για να δώσει μορyi:ς εξαϋλωμένες, ο[ aσπpες bοuλες χα ­ λuπτουν τοuς ελεuθερους χώρους.

120

ΠΕΡΙΟΧΉ Α

ΜΑΝΤΑΜΑΔΟΥ

ΔΡΕΟΥ ΚΩΣΤΑ

τΙΝΟΣ

&

Ν ΙΚΟΛΑΟΣ

l.Κοuμάpι: Το τελευταίο εργαστήρ ι στον Άσπροπόταμο τοϋ δεύτερου ομί ­

λου εΤναι τοϋ Ν ικολάου χα:. Κωνσταντίνου 'Ανδρέα, ποu aσχολεϊται μi: τa (δια aντικείμενα παραγωγ·f)ς Ή φόρμα προσεγμένη, το διαχοσμητιχο μοτί-

6ο εlναι γνwpιμ.ο. τα φύλλα δεμένα σε μακρόστενο μίσχο φθάνουν wς τη {)ά­ ση. Οί σχληρο:. τόνοι εμποδίζουν τη διαφάνεια . Στη λα6η χα:. στον λαιμο

διαγwνιες γραμμwσεις, χυματοειδης γραμμ·f] χα( σπεϊρες εlναι σχεδιασμέ ­ νες χωρ(ς bοϋλες, μi:: aφαφετιχ·f] διάθεση.

ΠΕΡΙΟΧΉ ΑΝΑΓ

121

ΜΑΝΤΑΜΑΔΟΥ

ΩΣΤΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΣ

ΕΙΚΟΝΟΣΤΑΣ1

69

ΤΟ ΧΩΡΙΟ

Το Ε1χονοστάσι (Κουνουτσιiς) εΙναι τοποθεσία aνάμ_εσα στον "Α

γιο

Σ

I

I

I

'I

I

τεφανο χαι τον Λσπροποταμο.

π

I

I

I

-

ρος τη μεpια της

θ

I

α-

λασσας λειτουpγοϋσαν μέχρι το 1970 δύο Ε:ργαστήρια: τοϋ Νι ­ χολάου Άναγνώστου χα( τοϋ 'Ιωάννη ΠανiΧ. Ό πρώτος aσχο­

λήθηκε χuρίως μΕ: την χατασχευη μονοχεφων κουμαριών.

1. Ααyήνα: 'Έχει δύο λα6Ε:ς και εξη ψευδολα6i:ς ώς διακοσμητικa στοι.χεία , χωρ(ς πέταλο στον λαιμό. Ό διάκοσμος παρουσιάζει καινοτομία , στο aνω μέρος τα γνωστα φύ),λα τής μ;τιγκόνιας δένονται συνθετικα με τ(ς aσπρες

6οϋλες, ακολουθώντας ρuθμικα τα περιγράμματά τους. Στη 6άση τών μί­ σχων ενα τραπεζοειδi:ς δοχείο γραμμωτό, σuνθεμένο 'έσωτεpικα 1.1-i: γραμ­ μώσεις χιαστί. , παρουσιάζει το ύποθετικο 6άζο λουλουδιών. Αuτο το τρα­

πεζοειδi:ς σχήμα &νακαλεί πανάρχαιες μορφές (TG.E.PoWELL,Prel1ίstoJ'ίc

Art, An Anthι'opomoYphίc FYom Po!'tugal, σ.Jο8) 'ένώ κάτω , 'έπαναλαμ6ά­ νετω το τρ ίφυλλο της μπιγκ όνιας.

122

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΜΑΝΤΑΜΑΔΟΥ ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΣ

'

2. Λαγήνα: 'Υπάρχει 1σορροπία φόp-

μας και δr.άχοσμ.οu. Το ψαροχόχχα ­

λο χαλuπτεr. τον λαr.μ.ό , ενω παράλ­ ληλες γραμ.μlς &.χο/'-Ωuθοϋν τ{ιν πορεία

τwν λα6 wν. Το σwμ.α χρ ωματίζετα ι μ1 άσπρες ταινίες τοποθετημένες ρι­

πιδοεr.δwς. Ή πρώτη εfναr. χαμ.πu­ λωτή , ή δεuτερη χuμ.ατοεr.δής , μ.ε μ.r.Ο: σuνεχή επανάληψη. Δ uο &.ντιχρuστΕ:ς σπεtpες Ο:γγίζουν τΟ: χriτω άχρα τW'I λαbW'I τΟU σώμ.ατος, (j"ΙJν ­ θεση &.σuνήθr.στη.

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΜΑΝΤΑΜΑΔΟΥ

ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΣ

Jl. Κουμάρι: εντάσεις χα( οί μειώ­ J.

•

01

σεις κλιμακώνονται ρυθμιχa δη μι ­

ουργώντας ι)π ερ6ολΕ:ς (περιγραμμ.α­ τιχά). Πολλi:ς φορi:ς οί μειώσεις τοu

σώμ.ατος 'έχουν σχΕ:ση 1 προς 2 (στην aνω ·fι πρώτη χα( στην χάτω 6άση

τοu χορ μοu η δεύτερη). Το δι:χχο ­ σμητιχο σύνολο κρατά τη γνωστ-η ίεpάρχηση τwν μοτίbων , μ.i: τfιν πα­ ράΛληλη γpαμμη στον λαιμο χα( την

παρουσία δύο φύλλων μπιγκόνιας , ποu aχουμ.ποuν στ(ς σπ είρες (θΕ:μ.α

ποu το 6λεπουμ.ε συχνά).

123

124

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΜΑΝΤΑΜΑΔΟΥ ΠΑΝΑΣ ΙΩΑΝΝΗΣ

1. Κοuμάpι : Και το aλλο εpγαστΥjpιο, τοϋ Ίω6:ννη Πανα: , ενδιαφέρθηκε επι ­

σης για τf-ι μαζιχη χατασχεuη κουμαριών. Ό τεχν(της είναι λ6:τρης τής μπ ιγκόνιας, γι' αuτο φορτwνει την χυpτη επιφ6:νεια τών χεραμιχών, στα σταμνια οσο χαι στα χουμ6:pια , στις στ6:μνες , ()(χες, γ/..ό.στες χαι στις λε ­

χ6:νες το ομοpφο αuτο λοvλούδι. Καταμεσής χτισμένο το εpγαστΥjpι του στον i-Ί.σπpοπόταμο χαι στον " Αγιο Στέφανο aγχαλι6:ζε ι τον χόσμο τοϋ πη ­

λοϋ. Γενιχα το aγγειο αuτο εΙναι χομψο μi: το 6ολbοειδi:ς σώμα φορτω ­ μένο μi: μίσχους λεπτεπίλεπτοvς χα( φύλλα ποu aνεμ.(ζοvν pvθμιχα με aντ( ­ στpοφη φοpα και δημ.ιοvργοuν χιvητιχότητ:Χ . Το σχήμα φέρει τα χαραχτηpιστιχα τής μανταμαδιwτιχης κεραμικής. οι λα6i:ς χα( ό λαψος "έχοvν πλούσιο δι6:χοσμο μi: γpαμ.μi:ς πτεpοειδείς σi: δι6:φοpες παρα),λαγές. οι δύο ψεuδο ­

λα6ές ,μi: τις aσ6εστωμένες επιφ6:νειες , τονίζουν τη μοpφολογιχη δομη . Οί μπιγκόνιες aφθονες, γεμίζουν μi: επιτυχία τf-ιν επιφ6:νεια. Στο aγγείο αuτο ή σψbολιχη μπιγκόνια aποτελεί το πιο χατ6:λληλο κόσμημα για την α1σθη­ τιχη τοv όλοχλ·ήpωση . Ό Πανaς μaς πληροφόρησε οτι στ ο δι6:στημα τοϋ μεσοπολέμου ύπήpχαν εχει aχόμη 2-J Ε:pγαστΥjpια, ποu Ε:παψαν να λειτουpγοvν.

ΠΕΡΙΟΧΉ

125

ΜΑΝΤΑΜΑΔΟΥ

ΑΝΑΣΤΑΓΚΑΣ ΕΥΣΤΡΑΠΟΣ

ΑΓΙΟΣ ΣΤΕΦΑΝΟΣ Ό 'Άγιος Στέφανος 7' εtναr. περιοχη ποu εχει πάρει το ονομά της '

\

'

("

I

Ρ

απο το ομωνυμο ου

'

ζαντινο ει,ωκχ 'Ί: λ' Σ' ησι.

' '

'

\

αυτη τη γυμνη πε-

τραδιασμένη λουρίδα τής γής, ποu μπαίνει στη θάλασσα, συν­ εχίζεται &πο γενr.a σε γενιa η δημιουργία uλικών σκευών για ο ' I οικr.ακη χρηση.

Πρ(ν &πο 30 χρόνια τρείς οlκογένειες, λείψανα μιaς μεγα' ι:: ι~ θ ι ' ' " 'C ' ' ' ομαοας τεχνr.των, φ ανουν κατα την ανοιι,η απο το χωλυτερης

''''ζ '~)'Σ'''ι'επιστρει ριο και αρχι ουν τη οου ,εια. τις αρχες του χειμωνα

φουν στ(ς έστίες τους . Πρώτος δ Εuστράτιος Άναστάγχας

ασχολείται κυρίως μΕ: την χατασκευη τών κουμαριών.

1. Κοuμάpι: Πλησιάζει μοpφολοyιχa τ(ς άyιασώτιχες χατασχεuΕς. ΣχΥjμα

Ε:λλειπτιχό, ποu δf:.ν φτ άνει σi: ύπεpbολΕς. Ό διάκοσμος ιΧχολουθε"ί τη yνωστη διάταξη - διαγώνιες χα( ψαpοχόχχαλα, φύλλα χα( σπε"ίpες.

126

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΜΑΝΤΑΜΑΔΟΥ

ΚΟΥΒΔΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ

1. Κουμάpι : Ό Έλεuθέριοc; Κοu6 δήc; και ό Ει)στράτιος Κοu6 δής ποu δοu­ λεύοuν μαζι στο Ε:ργασηΊρι τοuς 1.ι.ας δίνοuν, Χαl αuτοί , Χupίως ΧΟuμά ­ pια. Στο ayyεϊ.o γίνεται σuγχερασμος -

των

<::-ι

ouo

-

-

(

τεχνοτpοπιων , της αγια -

σώ τ ιχηc; χα:. μανταμαδιώτιχης. Ό διάκοσμος γνωστος κα ι δuναμι.χος

μ.ε Ε:ντονη νεupι.χότητα , ποu εκδη­ λώνεται με τ/.ς πεpιτuλίξει.ς τών -

I

I

'

I

'/"'

-

σπεφων χαι την αναπτuςη τοu χτε -

νοειδοϋς φυλλώματος ποu το περι6άλλει..

&

ΕΥΣΤΡΑτΙΟΣ

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΜΑΝΤΑΜΑΔΟΥ

ΣΑΜΑΡΑΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ

1. Βί:χ.α: Ό Παναγι.wτης Σαμαpiiς ασχολείται. περισσότερο μi: τΎ;ν χα­ τασχεuη χουμαρι.ών χα( χανατι.ών. Μετα το 1972σταμάτησε να παράγει χε ­

ραμι.χά , τον αντικατέστησε ό γι.ός του Εuστράτι.ος Σαμαράς ποu μi: τΎ; σει ­ ρά του χα( αuτος ασχολή&ηχε μi: τ{ιν χατασχευ·(ι φορητών aγγείων. Άχολουθεί

τ(ς παραδοσιαχi:ς γραμμές. Χαραχτηριστιχο είναι πwς διατηρεί τα aσbε­ στωμένα μ.οτίbα , τοuς έ'λιχες χαι τις μ.πι.γχόνιες χα\ εΙναι rσως ό τελευταίος μαζι μi: τον ιλημήτ pι.ο Κουbδή χα( τον Νίχο , ποu συνεχίζουν να πλάθουν

στον πηλο τις παpαδοσιαχi:ς αuτi:ς μορφές . Είναι. ή aναλαμ.πη μιiiς χοι.­ νωνίας χλειστής, aνθρwπων ποu επλαθε μi: τον πηλο τής γραφι.χής αuτής γήινης προεξοχής μοpφi:ς κατάΛληλες για να χαλύψουν τις aνάγχες γενι.ών. 'Εδώ, το παλιο πρότυπο απαράΛλαχτο, εχφpάζει ελλειψη μi: λαbή , ποu χα­

ταλαμbάνει περίπου το μισο τοu σwματος. ' Η διακόσμηση είναι ά.πλή, παράλληλες πινελιi:ς aχολουθοuν τον ρυθμο τής επανάληψης , φθάνουν πε­ ρίπου λίγο πιο χάτω &πο το μ.ισο τοu σwματος τοu &γγείου, lνώ γύρω στο

χείλος το περι.bάλλει aσbέστης ποu 'έχασε τη χpωματιχ·η δύναμη.

127

128

ΠΕΡΙΟΧΉ ·

ΜΑΝΤΑΜΑΔΟΥ ΚΟΥΒΔΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ

1. Κοuμάpι : Γίνεται μ.ιι:Χ aποπεφα μ.ε­ τά6ασης σε νέα φορμα. Ή γραφιχΥj

διαχοσμητιχη εΙναι χοινοτuπη. Το πιο εχφραστ ιχο σημείο το τετρά ­ φυλλο, ποu aλλοϋ προσεγγίζει τις σπείρες, aλλοϋ διαλύεται μέσα σε

σπεφοειδΊj σχεδιαγράμματα . Ό Νι­ χολαος Κοu6δΊjς aσχολείται, οπως χαι οί aλλοι , με τα. χ οuμάρια, τις γλάστρες χαι τις διάφορες στάμνες.

ΠΕΡΙΟΧΉ

129

ΜΑΝΤΑΜΑΔΟΥ

ΚΟΥΒΔΗΣ ΣΤΕΦΑΝΟΣ

1. Βfχα: 'Επιμελημένη χατασχευη με προσεγμ.έvrι διακόσμηση. rια πρώ­ τη γοpα 6λέπουμε τα φuλλα τΥjς μπιγκόνιας να τοποθετοuνται διά ­ πλατα στην επιφάνεια τΥjς κανάτας.

Δuο μεγάλα φuλλα σi: γωνιώδη σχη­ μ.ατισμ.ο «χάβονται» πάνω σi: σειpα

μ.ιχpwν φuλλων, φιλοτεχνημένων μi: ελεuθεpη πινελιά, ενw στο χενό, με­

ταξu τwν φuλλων, συμ.πληpώνουν το σuνολο δuο κυματοειδείς γραμμές .

130

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΜΑΝΤΑΜΑΔΟΥ ΚΟΥΒΔΗΣΣΤΕΦΑΝΟΣ

2. Ό ayyειοπλάστης σi ωpα δημιοupyίας: Ό Στέφανος Κου6δής χάνει χουμ.άpια χα:. κανάτια. Οί χατασχευές του εΙναι επιμ.ελημ.ένες μ.ε προσεγμένη διαχόσμ.ηση.

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΜΑΝΤΑΜΑΔΟΥ

ΨΕΥΤΕΛΛΗ Σ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ

1. Κουμάρ ι : 'Ο Χαράλαμπος Ψευτέλλης aσχολείται με χου μάpια χαι γλά ­ στρες . 'Εργάζεται μαζι με τη γυ­ ναiχα του, Παpασχευη . τα &γγεϊα του εξάγονται παντοu, σ' ολες τ ις

&γορές (Δωδεκάνησα, Πεφαιii χ.a.) . Το χουμάρι του, ομορφο σχήμα πα­ ραδοσιαχο με δύο λαbες χαι δέχα

ψευδόχεφα. Ό λαιμ.ος στ·{ιν &ρχ·f-ι χωνιχός, μεταμορφώνεται πάνω &πο

τις λαbες σε χυ)-J.νδριχο στέρεο U',(ήμ.α, χωρις διάχοσμο φ αντάζει το yήινο ύλιχό .

131

132

---

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΜΑΝΤΑΜΑΔΟΥ ΨΕΥΤΕΛΛΗΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ

J. Γουδί: ["Η γλάστρα]. Κεpαμιχο διαχοσμητιχο μl σχήμα χυλινδpιχο χα/. ενταση στο χεί.λος. 'Η 'Οάση αναδιπλώνεται δημιουργώντας χονψfι ανά­ γλυφη ταινία. Ό χόχχινος μπατανiiς πpο 6άλλει εντονα τ-fι σιλουέτα τοv αγγείου.

2. Γλάσψα:

4. Βίκα:

Άξιόλοyη σύνθεση , μi: στοιχεία ανατολικά. 'Ένα παχ,) στρώμα

καλύπτει τa τοιχώματα , ποu εΤναι πεpασμενα μi: ασπpοχίτρινο μπατανii . Το

Βαμμένη μi: χόχχινο

χυματοειδi:ς χείλος εμπλουτίζουν ανάγλυφες πpοεξοχες. Ζώνες απο διπλi:ς

μπατανii χωρl.ς διάκοσμο, θυμίζει

ταινίες χα/. προεξοχi:ς τριγωνιχi:ς περι'Οάλλουν το αγγείΌ , ποu το κυλινδρι ­

πρότυπα αpχετυπα. ' Η λα6η χαμ.­

κό του σχήμα καταλήγει σi: αντεστραμμενο τpαπεζιο. Γιa 'Οάση γραμμιχο

πυλωτη συνεχίζεται στ-fιν πpοεξοχη

πιάτο μi: κυματοειδή ταινία.

τοv χε,'Jωuς.

ΠΕΡΙΟΧΉ

133

ΜΑΝΤΑΜΑΔΟΥ

ΨΕΥΤΕΛΛΗΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ

Γλάστpα:

5. Γλάστpα :

6.

[ 'Ή λεκάνη]. Άπλο τραπεζοεr.δi:ς σχήμα, η Ε:νταση στο

Το σώμα χυλr.νδριχο φ έρει λαίJi:ς στά πλ!ι.για , ποu στηρίζουν

χεϊλος ποu εΙναι καμπύλο χα( μείωση στη 6άση. 'Όλες σχεδον οί κατα­

χαι ομορφαίνουν τον κορμό. 'Ανάγλυφες κυματοειδείς προεξοχές κυκλώνουν

σκευές του ηταν γυμνές, χωptς διάκοσμο .

το άγγεϊο ποu aποχτά μr.ά πλαστιχη άξία χαι κινητικότητα.

134

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΜΑΝΤΑΜΑΔΟΥ ΣΑΜΑΡΑΣ ΕΥΣΤΡΑτΙΟΣ

ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΜΑΝτΑΜΑΔΙΩΤΙΚΑ ΚΕΡΑΜΙΚΆ ΑΓΓΕΙΑ

- ΑΝΑΚΑΤΑΤΑΞΕΙΣ

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΩΝ

(ΣΤΟΝ ΑΣΠΡΟΠΟΤΑΜΟ, ΕΙΚΟΝΟΣΤΑΣΙ, ΑΓΙΟ ΣΤΕΦΑΝΟ, ΠΕΡΙΟΔΟΣ 1972-1992)

Μια νέα μορφη τέχνης, η ωΧλο ιφωτή», χαταλαμ~άνει τη θέση τής παλαιάς, μΕ: τα σύγχρονα πια uλιχα μέσα στη δεκαετία

' εποχη ' ' αυτη ' ' 19 82. Σ την

'

) ' ("η

χ λει νουν πα ,ια

-

τροποποιουνται

) εργαστηρια ' '

' ")'

'

1972-

'

χα ι α v,α ανοιγουν .

Ό Εuστράτιος Άναστάγχας επαυσε να εργάζεται aπο το 1969. 'Επίσης ό 'Ελευθέριος Κου6δής χαι ό 'Ιωάννης Πανάς (πέ ­

θανε) . Νέα εργαστήρια aνοίγουν: τοϋ Σταύρου Σαμαρά (1973) χα( τοϋ Στρατή Σταμάτη. Άναχαινίζονται τα εργαστήρια τοϋ Δη ­ μήτρη Σταμάτη χα( τοϋ Παναγιώτη Τιτιγάρη.

Ό Εuστριl.τιος Σαμαράς (γιος τοϋ Παναγιώτη Σαμαρά) χατασχεuάζει γλάστρες χα( κουμάρια. Ή γυναίκα του (Μαρία) επι-

'

'

'

νοησε μια πpωτοτυπη

'

δ ιαχοσμηση .

I

1. Είχα: Άγγεϊ.ο κατάλληλο για το πήζ ιμ.ο γιαοupτιοϋ . Το χεραμ.ίδι τpαtά την ύγpασία καf. την &ποtάλλει &πο το

γιαούρτι , ποv ετσι διατηρείται σε στέρεη κατάσταση. Ή ενταση εiναι στο μ.έσον , μ.ε rσες μειώσεις πεpίποu στο χείλος χαf. στη tάση .

ΠΕΡΙΟΧΉ

135

ΜΑΝΤΑΜΑΔΟΥ

ΣΑΜΑΡΑΣ ΕΥΣΤΡΑΠΟΣ

2 . Τέστο μi λα6ή: Το aγγείο, γνωστο χεραμιχό, ·/]δη aπο τον aρχαίο χόσμο τής

3. Τέστο: ------------------------------------------[Καπαχωτό- δίχεφο]. Το περίγραμμ.α δημιουργεί. χυματισμ.ό,

Λiσbου (Wlamb,Fίg.28, Vases,C/assB,Bow/sNol,lO,PageSo). Mi: μ.ειω-

συμ.ι)άλλει α1σθητιχa μαζ( μi: τ(ς λαι)i:ς χα( το χάλυμμα. Κατάλληλο γιa

μένη χυρτότητα στο παρελθόν, φθάνει σi: συνεχόμενη χαμπuλη χωρ(ς πλα-

μαγείρεμα λαδερών φαγητών σca χάpbουνα , σοuπες cpαχανά χ.α.

στιχi:ς εναΧλαγές.

136

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΜΑΝΤΑΜΑΔΟΥ ΣΑΜΑΡΑΣ ΕΥΣΤΡΑτΙΟΣ

4.

Κοuμ.άpι:

Συνεχiζεται ή χατασχεuΊ] του χεραμ.ι.χου αuτου τύπου μ.i: μ.ι.χpi:ς

ι

5. Κοuμ.άpι: Το λουλούδι , τριαντάφυλλο χόχχινο, μi: εντονο λευχο χρωμ.ατιχο

παραΛλαγές. Ό δι.άχοσμος ιΧχολουθεί τΊ]ν τεχνι.χΊ] τ ών πλαστικών χpωμά-

τόνο , συνθεμένο μέσα σi: φύλλα μπλi: χαt 6ίχ ες Cί.σπρες , ποu cpαντάζουν

των, ποu δiνει. καλύτερα aποτελέσματα. Καφi: πράσινοι. τόνοι. γλυχαiνουν

χα/. τpυπουν τον χώρο , ιΧποτελουν aπροσδόκητες ί'πινωΊσεις . Το χείλος ε!ναι

τον λαψ.ό. " Ασπρο δένει στο σπείρωμα του μπλi: χα/. το δι.πλανο χόχχι.νο.

κυματοειδές.

ΠΕΡΙΟΧΉ

137

ΜΑΝΤΑΜΑΔΟΥ

ΣΑΜΑΡΑΣ ΕΥΣΤΡΑτΙΟΣ

ι

6. Κουμάpt:

7. Κουμάpt:

Άγιασώτιχη παραΛλ.αy'η μ1 ενθετο διάκοσμο. Κομψη μορψή . Το πε -

Όλοχληpωμένη διαχοσμητιχη σύνθεση με κάποια ε!-λιπή διάταξη

ρiγραμμα aχολουθεί τtς μειώσεις ποu ενα)J,άσσονται ρυθμικά . Ή διακό ­

τοu aσπρου χρώματος . Ό aσbέστης διαbαθμισμένος ενσωματώνεται τέλεια

σμηση τwν αναγλύφων χαι το {)άψιμ.ο δημιουpγοuν στην επιφάνεια εντονη

με τ·'η μορφή. Κόχχινο χαt πράσινο ύπεpbολιχa τονισμένα. Το ψαpοχόχχα­

χρωματιχη χλίμαχα. Το aσπρο , οuδέτερο χρώμα φαίνεται σaν ξένο μαζt

λο σbήνει στον b Ολbοειδή λαψο , aντίθετα ο ί διαγώνιες κυκλώνουν Εντονα

με το μπλε φύηωμ.α. Ή γραμ.μωτη διακόσμηση , περιορισμένη χι αuτη στa

το &.γγείο. Στη {)άση aσπρες γραμμές.

axpα, δεν bοηθάει στη μείωση τής αrσθησης αuτής.

138

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΜΑΝΤΑΜΑΔΟΥ ΣΑΜΑΡΑΣ ΕΥΣΤΡΑτΙΟΣ

8.

9. Γλάστpα :

Φοuφοϋ:

ΜιιΧ παραλλαγη ποu δημιουργείται aπο τη σύνθεση κό ­

Μορφη άπλή, σaν χεραμιχ.ο χωνί, uψηλόσχημη aνετη φόρ ­

λουρου κώνου χαι χυλίνδpοtJ, μi: έvωτιχ·Ι] καμπύλη. οι λα6i:ς στο μέσον

μα, μ.i: χυματοειδi:ς χείλος χα( με ι ώσεις ποu προχωροϋν προς τη 6άση

"έχουν τριγωνιχ.ο aνοιγμ.α , π οu συνεχίζεται χ.αι στη 6άση. Πάνω aπο τη

σi: ρυθμιχ.·Ι] "Εναλλαγ-ή . Ή 6άση χάνει τη μετά6αση στο σώμα μ' "Ελαφρο

6άση τpιγωνιχο aνοιγμα δηλώνει, μαζι μi: τις τρύπες στον κύλινδρο , τ·Ι]ν

χ.υρτωμα.

Ι.διότητά του.

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΜΑΝΤΑΜΑΔΟΥ

ΚΟΥΒΔΗΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ

&

139

ΝΙΚΟΛΑΟΣ

1. Τέστο: Στο εργαστήρι τοϋ Παναγιώτη Κου6δ·f), ποu πiθανε το 1978, συνεχίζει να πλάθει τα Ε:ργα ό γιός του Νιχόλαος, ποu εργάσθηκε &πο το 1946 ώς 6οηθός του χαt Ε:μ.αθε τα μυστιχα τής τiχνης. Το σχεϋος &χολουθεϊ την aνατολίτ ιχη γpαμ.μ·ι] . Λα6ες μ.ιχρές, ποu συγχωνεuονται στα πλάγια τής χοιλιάς του , μ.ε 1:νταση στη μ.έση, δίνει σφαφιχη δομ.ή. Το χεϊλος Ε:χει Cίνοιγμ.α μ.εγάλο χαι χλίση προς τα Ε:ξω.

140

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΜΑΝΤΑΜΑΔΟΥ

ΚΟΥΒΔΗΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ

&

ΝΙΚΟΛΑΟΣ

2 . Κουpούπι: Μεγάλο, μ1 &πλο διάκοσμο στον λαιμό (φιδωτό). Το χείλος εΙναι ύπερuψωμένο χα:. η ενταση στο μέσον. Ή μείωση μικρότερη στο χείλος χα:. μεγαλuτερη στη tάση . Ή 'έναλλαγ-fι αuτη 'έπηpεάζει την οπτιχη αι'σθησ·η.

'Ήταν κατάλληλο γι& τη σuνη\ρηση τής 'έλιiiς χα:. τοϋ λαδιοϋ· σuντηροuσαν Ε-.πiσης και τΟ τυρί , «τα κεφαλάκια».

3. Τσαyιέpα: Περtερyη buσσινιCι φόρμα, "έχει μίσχο στΟ διάκοσμο , ιΧσπρο , το χάλuμμα "έχει το 't'διο μ.οτί.tο στολισμένο . Το στόμιο χα:. η λαί5η &δuνατα : πpοσδί.δοuν παλαiι'χό της χαpα χτ-fιpα.

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΜΑΝΤΑΜΑΔΟΥ

ΚΟΥΒΔΗΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ

&

ΝΙΚΟΛΑΟΣ

4. Κουμάρι μi 6 ψεuδόχεφα: Μον6χpωμο, δύο λα()i:ς χρατοϋν το χεραμιχ6 , εvw εςη ψευδ6χει-

pα το πεpιζwνουν σαν ταιν(α διαχοσμητιχή .

5. Σαποuνιέρα : Άπλο χεpαμ.ιχ6, μοιάζει μ.i: μιχpο τέστο . Ή λαbη εΙναι χpεμαστάρι , χαι ή τρύπα μπαiνει σi: χαρφι για να χρατά το σαπούνι.

141

142

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΜΑΝΤΑΜΑΔΟΥ ΚΟΥΒ Δ ΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ

ι

6. Κοuμάpι: [Μιχpό]. Ώοειδ~ς εuθείος

διάκοσμος μιι:Χ μαργαρ ίτα, μi: φύλλα τυρχουι:Χζ χα( μπλέ. Τρ ιγύρω γpαμ­ μi:ς φιδοειδεr.ς, aσπpες χαι πρασι ­

νωπi:ς γυροφέρνουν. "Ασπpο χαλα ­ Θά χι χpατιi το λουλούδι , ενώ στο ν

λαιμ.ο κάθεται λουλούδι πολύχρω ­ μο γύρω &πο φύλλα πράσινα.

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΜΑΝΤΑΜΑΔΟΥ

ΚΟΥΒΔΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ

7. Βpuσάχ.ι : Βαμ.μ.ένο τυpχουαζ μ.οιάζει το γνωστο κουρούπι. 'Ένθετα σ τά πλάγια οί χεραμ.ιδένιες σαπουνοθ·ίjχες χα( στη bάση ή bpύση . Στη Λέσbο Ι:χουμ.ε πο)J,ων ε1δwν bpυσάχια , στη Φίλια χα( την Άγιάσο. Γνωστα

ε!ναι τα Τσαναχχαλλιώτιχα ποu ι)pίσχονται χάμ.ποσα διάσ;αpτα στο νησί. τα bαpελοειδΊj το μ.ονο χαι τα διπλά, επiσης ενα &λλο ποu μ.οιάζει μ.i: στάμ.να μ.i: λαb i:ς χα( ανάγλυφο διάχοσμ.ο.

143

144

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΜΑΝΤΑΜΑΔΟΥ

ΣΑΜΑΡΑΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ

1. Τηyάνι: Άσ1Jεστωμ,bχ; σώμ.α μi: λαf)·(ι χαι χαπάκι . Ή λαf)η χαι

το χεϊλος σε χεpαμιδι χρώμα. Ή ενταση στ(ι μέση χαι η μείωση στο χεϊλος χαι στη f)άση δίνου·ι σχήμα bαpελοειδές.

2. Κ6άpα: [Στοιbαγμ.ένα χε-

ραμιχά]. Δείγματα τής τελευταίας

f:.ργασίας (JgS0-1982) τοϋ Εuστρά­ τιου Σαμαρά , γιοϋ τοϋ Παναγιwτ.η Σαμαρά. ' Η τελευταία δουλειά του παρουσιάζει σύνθετες τεχνικές . Βί­ χες σε μιaν ιΧπόμεpη γωνιa δίπλα σ,

ί:να φοϋρνο (χαμίνι). οι μοpφi:ς κε­ ραμικές , f)γαλμ.ένες ιΧπο τtς μνήμες τής παλιάς οlχιαχής τέχνης . Το ψη­

μένο κεραμίδι δείχνει f:.δw τις δυνα­ τότητες τής aνθρwπινης επινόησης χαι την aναγωγη σε χpΎ]σιμες χα-

'

τασχευες.

& ΕΥΣΤΡΑΤΙΟΣ

ΠΕΡΙΟΧΉ

145

ΜΑΝ Τ ΑΜΑΔΟΥ

ΣΑΜΑΡΑΣ ΕΥΣΤΡΑΠΟΣ

J. Κοuμάpι : Άπιοειδi:ς σχήμα, λαιμος μαχpuς μi: μια λα6-fι χα( διaχοσμο , ελιχες χαι φύλλο. στον λαιμο παρaλληλα , ενδιaμεσα πτεpοειδi:ς σχ·ίjμα.

4. Κοuμάpι: Μιχρος λαιμός, λα6·(ι χυματιστ·ι] , σώμα 6ολ6οειδi:ς, διaχοσμος

aσbεστωμlνος έ'λιχας πιτσιλωτi:ς ypαμμi:ς παρaλληλες το ayχαλιaζουν .

146

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΜΑΝΤΑΜΑΔΟΥ ΣΑΜΑΡΑΣ ΕΥΣΤΡΑΠΟΣ

'

5.

Κανάτι:

Ό διάκοσμος

πράσινος μίσ"',(ος, χρχtιi Λεuκη

μαργαρίτα . Φόpμα κομψη, λα6η και χείλος λεπτά.

6. Κουμάpι: Ρομαντικη μοpφη, aπόηχος τής μεγάλης εποχής τής ονειρικής

μπιγκόνιας και τοϋ λεπτοϋ aγγείοu . ΕΙναι η σuμ.6ολικη μοpφη τής παλαιάς

φαμίλιας. 01 λα6i:ς εΙναι ο[ γονείς και γuρω τά Ε:ξη παιδιά οί μικρότερες ψεu­ δολα6ές. Ή μπιγκόνια το φuτικο αuτο μοτί6ο εκrpράζει τον συναισθηματικΌ κόσμο τοϋ τεχνίτη. Κιν·ήσεις νοσταλγικi:ς μιiς aγγίζοuν τον κόσμο μ.ιιiς εuαίσθητης εποχής .

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΜΑΝΤΑΜΑΔΟΥ

ΣΑΜΑΡΑΣ ΕΥΣΤΡΑτΙΟΣ

ι

7. Κουμαpάχι:

Νι.6-Ι] χαι χεϊλος ραψ-;:>οειδές . Το σwμ.α γυμνό, wοειδές .

8. Κοuμάpι: Μια Ίί.λλη παpαλλαγ-1] τοϋ παλιοϋ &γγείου, μΕ: δύο λα6i:ς χα(

έ'ξη ψευδολα6ές . Ό διάκοσμος έ'λιχας μΕ: 6άση , χα( δύο πελώριες μπιγκό ­ ν ιες, ενω στα πλάγια έ'να μεγάλο ελλειπτιχο μοτί6ο. Τpεϊς ψιδοειδεϊς ται­ νίες διαπεpνοϋν τ(ς δύο μπιγκόνιες. Γpαμμώσ εις στ(ς ψευδολα6ές. Το ψόντο

τwν &γγείων μi: χόχχινο μπατανα 6οη0α στ"fιν i!ντονη προ6ολ-Ι] τοϋ &σ6ε ­ στωμένου μοτί6ου.

147

148

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΜΑΝΤΑΜΑΔΟΥ ΣΑΜΑΡΑΣ ΕΥΣΤΡΑΠΟΣ

9. Κουμαpάχ.ι : Το χεϊkς pαι..ιφοειδές, λΧιμ.Ος χανονιχός, μ1: λα6η τριγωνιχη χα( ο διάχοσμος φύ!J'll.. ασbεστωμ.ένα,

3./J'll..

παράλληλα προς τη 6άση χα( 3./Jν:ι. χάθε τα. 'Ενδ ιάμεσα φιδο ε ιδεϊς

γραμμές. Ή ενταση στο μέ σον τοu aγγείου , χα( ή μεί­ ωση στον )'ll..ψό.

10. Κιούπι: Ή ενταση στο πάνω μέ ρος χα( ή μείωση στη 6άση δημιουργεί 6ολ6οειδΎj μοp9ή. Το χείλος aνοιχτο μαζ( μi: τον διάχοσμο , τ(ς aπανωτi:ς τtς ρίγες χα( τtς ενδιάμεσες παρά)J,ηλες γραμμώσεις δίνουν ενα χεpαμιχο α1σθητιχη προέκταση.

ΠΕΡΙΟΧΉ

149

ΜΑΝΤΑΜΑΔΟΥ

ΣΑΜΑΡΑΣ ΕΥΣΤΡΑΠΟΣ

I

11 - 12. Κουρούπι

- τέστο:

Το κουρούπι aρχίζει κωνικο για να καταλήξει κύλιν­

13. Κουμπαpaς:

δρος . Μείωση στ·f-ι 6άση, i!νταση στο χεϊ.λος. Σ' αuτο πήζουν το γιαούρτι ,

Βολ6οειδες σ'X.'i'Jil-.α μ.ε εγκοπ-f-ι για να ρίχνουν τα μικpα παι­

·Γι aποθηκεύουν λάδι και ελιές. Στο τέστο, το σwμ.α σφαφικο και οί λα6ες

δια τοuς μπουναμ.άδες τΟΙJς. ΕΙναι πολu παλια μ.οpφή, τοuς πουλοuσαν

σιγμοειδείς . τα καμ.πυλοσχημ.α τέστα, κατασκευάζονταν κυρίως στη Φiλια,

(τοuς κουμπαράδες) στα πανηγύρια τής Άγιάσου, τοu Μανταμ.άδου και

κυριαρχεί ομ.ως και εδω η καμπύλη στις μ.ορφες τwν aγγείων.

στην Πέτρα.

150

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΜΑΝΤΑΜΑΔΟΥ ΚΟΥΒΔΗΣ ΣΤΕΦΑΝΟΣ

1. Τέστο: 'Έμπειρος τεχνίτης μΕ: στα.θερο χέρι, ποu επεξεργaζετα.ι κα.θα.ρi:ς φόρμες μΕ: γεωμετpιχ-f] aπόκλιση . 'Όπως μΕ: πληροφόρησε , παίρ ­ νει παραγγελίες aπο τ-f]ν Άθήνα. για σκεύη μ.i: κλα.σικi:ς κα.ι μετα.6υζα.ντινi:ς

φόρμες. Ό τεχνίτης εδωσε λίγα. δείγματα. aλοιφωτa μ.i: την τεχνικη τής πυρίνα.ς, ίκα.νής να προσφέρει uψηλi:ς θερμοκρασίες, wστε τα aλχ.α.λικα κα.ι τα aλοιφωτα να στερεοποιοuντα.ι. τα α.lσθητικa aποτελέσματα. ομως δi:ν

εΙνα.ι ί'νθα.ppυντικa. Ή &γοpα ηλεκτpικοu φούρνου Θα 6οηθήσει aσφαλώς τον aξιο α.uτο δημιουpγο νa πα.pουσιaσει ποιοτικη δουλειa. Το συγκεκριμένο

σκεuος εΙνα.ι το μισο aλοιφωτό, το aλλο εΙνα.ι σκέτη κεραμιδένια. ί'πιφa ­ νεια.. Οί λα.6i:ς δένονται επιτυχημένα. μi: το κυλινδρικο σώμα..

2. Κ6άpα aπο χεpαμιχά: Άνήκουν στ·f] Β' Περίοδο

1992-1993 δημιουργίας τοu

Στέφανου Κου6δή. Δίπλα. σi: καμίνι «λιaζοντα.ι» κιούπια. μi: λα.6i:ς μπα.τα.­ να.δια.σμ.ένα., μ.i: διaκοσμ.ο σειρήτια. φιδοειδή κα.ι τέσσερα. γυμνa κα.νaτια. .

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΜΑΝΤΑΜΑΔΟΥ

ΚΟΥΒΔΗΣΣΤΕΦΑΝΟΣ

J. Τέστα: [Κα.πα.χωτά ,

σφα.φιχά , μi: λα.ί)ές - δλα. εiνα.ι μπα.­ τα.να.δια.σμένα. aσπpα.]. 'Ένα. τέ ­ στο μεγάλου μεγέθους χα.( Ε:να. μα. ­

χpόστενο (δημιουργεί' &.ντiθεση). Παρουσιάζουν μιa ε1χόνα. σuνθε ­

τη , στοιbα.γμένα. πάνω σi: πυργόσχημο χα.μινι.

4.

Φουφοϋ:

[ΜΕ: λα.6ές] . Ά πλή-χρηστιχ-Γj χα.τα.σχευή. Ή μοp­

φ-Γj · εΙνα.ι χωνιχή , οί λα.6i:ς δuο , το aνοιγμα. τετραγωνικό.

151

152

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΜΑΝΤΑΜΑΔΟΥ ΚΟΥΒ ΔΗ Σ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ

1. Βfχα: Ό ..:l ημήτpιος Κου6δής , γιος τοϋ Στεr;ιάνου , (Jυνεχίζει τα πα -

"

\

,

'

-

'

ραοοσιαχα σχευη οικιαχης χpΥj5ης.

Γνω(Jτο θέμα , το χείλος καταλήγει

σε pάμr;ιος , ή λα6η εΙναι. τριγωνιχη χαf. τΟ σWμ.α bαρελοειδές .

2. Κουpούπι: 'Έχε ι παρόμοιες διασ-τάσεις με τη σr;ιίδα καt το κιο•Jπι. Ή i'νταση στις ρίζες τών λα6ών, τpιγωνικi:ς λα6i:ς δένουν επιτυχημένα σ-το

σώμ.α . ' Η διακόσμησ-η εΙν:χι άπλή, ταινίες &.νάγλυyες πεpι6άλλουν τον λαψ.6. Το κάλυμμα, 6αpv κ:χι κωνιχ6, καταλήγει σε πώμα, ποv λειτουργεί

σaν λαt;η για το aνοιγμ.α. ('Ανάλογα με το μέγεθος του το κουρούπι μπο ­

ροϋμ.ε νa το κατατάξουμε σε διάr;ιορους τύπους . Ό πρώτος εΙναι το κουρούπι χωp (ς λα6ές, χρήσιμο γιa τό πήΕιμο γιαουρτιοϋ , ό δεύτερος χωρ(ς λα6ες γιa &.ποθήκευ(Jη τυpιοϋ καt λαδιοϋ ολιγόχρονης χpή(Jης, ό τρίτος για r;ιύλαξη &.γαθών μεγάλης διάρκειας. Στον 'Άγιο Στέr;ιανο τa περισσότερα χεραμιχa

εΙναι οi.χ ιαχής χpή(Jης δοσμένα σ-το πνεϋμ.α τής χαθαρής παράδωης. τα δούλεψαν wς τον ..λεύτερο Παγχο(Jμιο Πόλεμο. Ή μετέπειτα χpψψ.οποί ­

η(ίη τών πλα(Jτικών χρωμάτων δεν i:δωσε τα αναμενόμενα &.ποτελέ(J[J.ατα).

ΠΕΡΙΟΧΉ

153

ΜΑΝΤΑΜΑΔΟΥ

ΚΟΥΒΔΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ

J. Λα[ήνι: Το πτεpοειδες 9ύΧλωι.w.. χαι το ?ύλλο τής μπιγχονιας δίνουν στο χεpαμιχο χαρούμενη ο ψη .

4. Τέστο: Μιχροϋ μεγέθους, το σώμα πεταλοειδες 6αμμένο με λευχο

5. Κοuμαpάχι:

μπατανιi. Ή λα6·f-ι χαι το κάλυμ ­

Γνωστ-{ι μοp?'f-ι με διάκο­

μα με &λοί9ωμα χα9ετί .

σμο aσ6εστωμένες πινελιές.

154

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΜΑΝΤΑΜΑΔΟΥ ΚΟΥΒΔΗΣ ΣΤΕΦΑΝΟΣ

1. Κουμάpι: Παλαιο αγγείο, μ.i: λεπτεπίλεπτο διάχοσμ.ο. Φυλλώμ.ατα θυμί­ ζουν πετούμενα. Ό μίσχος λευχη γpαμ.μ.Ύ-1 μ.i: γύλλα πράσινα, λεπτi:ς 6οϋλες σuν7αιptcl.ζοuν Ε:νδιcl.μεσα.

2. Κουμαpάχι: [Δίλα6ο]. Στο σώμ.α, ανάγλυφη μαργαρίτα πολύχρωμη μi: λευχο uπερο, την lι.γχαλιάζουν δύο μίσχοι χατάγορτοι λουλούδια. bοϋλες aσπρες.

01

μίσχοι πλαισιώνονται μi:

ΠΕΡΙΟΧΉ

155

ΜΑΝΤΑΜΑΔΟΥ

ΚΟΥΒΔΗΣΣΤΕΦΑΝΟ Σ

ιι

3-4. Κοuμαpάχ.ια:

s.Κουμάpι:

[Δίλαt: α] . Στο πρwτο , ί:να φύλλωμα 9τάνε ι στον λαιμό,

Το γνωστο παpαδοσιαχ ο aγγεϊο. Μίσχοι aνεt:αίνοuν ?ορτωμέ­

μίσχοι χρατοίίν τa γνωστa ροζ χα! χόχχινα λουλούδια . Στο δεύτερο, δύο

νοι μ.i: ροζ χα ( χόχχ ινα λουλούδια ποu θuμ.ί.ζοuν μαργαρίτ ες χα( τριαντά ­

μίσχοι aνεt:άζουν aντιχpυστα τα χόχχ ινα χα ( ροζ λουλούδια. Στο μέσον μί ­

φυλλα. 'Ενδιάμεσα φιδοειδΥj ς πράσινη γραμμη πλαισιώνεται μi: aσπρ ες

σχος ,πράσινος , γυμνός (μ.i: aσπρες bοuλες) φθάνει στα χείλια τοίί λαιμοίί.

bο ίίλες.

156

ΠΕΡΙΟΧΉ

Η ΚΑΤΕΡΓΑΣΙΑ ΤΟΥ ΠΗΛΟΥ ΚΑΤΕΡΓΑΣΙΑ ΤΟΥ ΠΗΛΟΥ'' ΜΕ ΤΟΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟ ΤΡΟΠΟ (ΠΕΡΙΟΧΉ ΚΕΝΤΡΩΝ ΜΑΝΤΑΜΑΔΟΥ)

1) Το χώμα. Ο[ τεχνiτες bασiζονται στην &νάμειζη δύο διαφορετικών χωμάτων , το μέλαγγα (μέλας+γή) χα( το μπόσικο (λινόχωμα η ψιλόχωμα). Το πρ ώτο εiναι το παχu χώμα (t)ρiσχε ­ ται στον γύρω χώρο), ποu χαθαρiζεται πρώτα &πο τ(ς πέτρες (για να fην πιάσει «λύχο»), χα( &μέσως μετα μΕ: φτυάρια ρiχνεται σΕ: πέτρινο η τσιμεντένιο λάχχο. 'Ακολουθεί ενας δεύτερος

λάχχος, συνήθως εiναι κολλημένοι στο ντουbάρι τοϋ μαγαζιοϋ χα( συγχοινωνοϋν μεταξύ τους

'

με

'

'

μια τρυπα

λ

I

\

ασπενια στην

ι:

I

'

'ζ

οποια εφαρμο

<'

'

ουν ενα συρματινο τε

λ '

I

"

αρο, σουρωτηρι η

I

χοσχινο.

Ό πρώτος λάχχος εΙναι ρηχος χα ι φαρδύς, €.νώ ό δεύτερος t)αθuς χα( στενός , χα( παίρνουν δύο χυ bιχα νερό. Μέσα στον πρώτο ρίχνουν νερο μΕ: ντενεκέδες για να λειώσει το χοντροκομμένο

χώμα Uι &ναλογiα 2 νερο + 1 χώμα) . Το ανακατεύουν μΕ: φτυάρια, μΕ: ξύλα η τσαπια για να γi­ νει ό πολτός, να λειώσει στο νερο το χώμα. Περνά στη συνέχεια &πο το σουρωτήρι (ποu γίνε ­ ται πολλΕ:ς φορΕ:ς &πο ρεiχια). Στον δει)τεpο λάχχο κατασταλάζει ό χυλός. Το νερο πηγαινο­ έρχεται στον πρώτο χαι στον δεύτερο, γυρίζει πίσω ενα μέρος , χα( το ύπόλοιπο γiνεται μέρος

τής λάσπης Ή λάσπη αuτη εiναι το προζύμι η ό «σοσμές», οπως τον ονομάζουν οί χουμαρά­ δες. Την (δια μέθοδο χpησιμοποιοϋσαν χα( πάνω στο χωριό (1930-1970) ό Σταμάτης Δημήτριος, ό Στρατής Σταμάτης χα( ό Παναγιώτης Τιτιγάρης. 'Υπήρχαν δΕ: παλιότερα εtχοσι €.ργαστή-

'

'

'

ρ ια μεσα σ το χωριο.

2) Το μπόσιχο χώμα [λινόχωμα- ψιλόχωμα] ποu t)ρίσχ εται &φθονο στον δημόσιο (χοινο ­ τιχό) δρόμο (στον Ξεpόχαμπο χα( στον 'Άγ ιο Στέφανο) , το μαζεύουν σχάbοντας μΕ: τσαπιά

(φτυάρια), t)αθια γιατι δΕ:ν εiναι στην επιφάνεια. Ό χουμαρiiς ξέρει ποu &χριt)ώς θα το t)ρεί, εiναι δΕ: χοχχινωπό. Παiρνουν το χαθαρο μόνο χώμα μΕ: φτ υάρι, το ψιλό, γιατι τα χάρρα (πα­ λιότερα) χα( τ' αuτοχίνητα σήμερα το χάνουν λεπτο μΕ: το πάτημα τών τροχών (χωματόδρο-

ΜΑΝΤΑΜΑΔΟΥ

ΠΕΡΙΟΧΉ

157

ΜΑΝΤΑΜΑΔΟΥ

μος). 'Ό-ταν -το χουbαλήσουν σ-τα μαγαζιά (χαμίνια) -το ά.πλώνουν πάνω σ-το «σφγί», [ Το μαν­ -ταμαδιώ-τιχο λινόχωμα 'έχει -την lδιό-τψα να -τραbά μέσα -του πέ-τρα , ποu χαθwς ψήνε-ται -το

'

'

'

'

'

'

'

'

' '

~ 'ζ ει απ χουμαρι αφηνει πορους σ-το μερος -της, που ρεuμα-τι'ζ ει και οαχρυ

"'C εr.,ω.

-Γ .

Λ . Π ΑΡΑ -

ΣΚΕΥΑΙΔΗΣ, Μαντriμάδος Λέσι?Όu, θεσσαλονίκη 1987], για να ξεραθεί'. Άφού -τραbήξει: α) -το κοπανίζουν μΕ: κόπανο για να γίνει ψιλό, η b) -το ά.λωνίζουν μΕ: -τον γά'ι'δαρο σε χώρο χυχλιχό,

χωμά-τινο η πέ-τρινο. γ) Ό -τρί-τος -τρόπος εiναι νεώ-τερος και lδιόρρυθμος. Χρησιμοποιούν -την '

χοσχινισ-τρα

' Ι~ ) η χουσ νιοα

( ''

I Ι Ι Ι που τη συνανταει χανεις

Ι Ι Ι ' Ι I ' ' I I μονο στον τοπο αυτο, και αφαφει απο το

λεπ-τόχωμα τοuς bόλους.

3) Το λασποτζίδιχ.ο . Άφού γίνει σαν aλεύρι -το λινόχωμα το παίρνουν και το ά.πλώνουν χα-τα χbάρες. Δίπλα στο μαγαζι εiναι Ε:νας χλειστος χώρος ποu σκεπάζεται aπο τρεϊς μερι€:ς και στέγη.

l\lιr:ιπροστα\

,.

'

ειναι χατανοιχτος.

Σ

I

I

''

το τσιμεντενιο η

I

I

'

~

πετρινο πατωμα του απ

λ '

' ), ινοχωμα '

ωνεται το

(ποu εiναι -το κύριο συστα-τ ιχο -τής κατασκευής τών κουμαριών). Κυχλιχα στη μέση 'έχει -το χενο ποu δέχεται τον χυλο μέλαγγα. Άναχα-τεύονται ό σουσμ€:ς μ€: το λινόχωμα και γίνε-ται λάσπη

ζύμη (σ€: aναλογία 1 σοσμ€:

+ 2 λινόχωμα).

Τον πατούν και τον ξαναπατούν ξυπόλυτοι για να ζυ­

μωθεί' χαλά. Μετα aπο κάποια wρα aφού γίνει κατάλληλο δπως aχριbώς το θέλουν, το χόbουν σ€: τετράγωνα ποu παίρνουν τελιχα Ε:να σχήμα bόλου. Τοuς bόλους τοuς με-ταφέρουν μέσα στο

εργασ-τήρι σε σαχια καμωμένα aπο κα-τσικίσια τρίχα για να μην ξεραίνονται (rδια σαχια χρησι­

μοποιούν στα ελαιοτριbεϊα), τα aχοuμπούν πάνω σε πάγκους, πέ-τρινους. Ό πηλος εiναι -τώρα Ε:τοιμος για χ'μάρια και λαγήνια. Το εργαστήρι εiναι Ε:νας ορθογώνιος χώρος μΕ: σ-τέγη χεραμιδένια.

' Η εσωτεριχη ' ' οιαταςη ~' ι::

'

' ειναι με λ ετημενη .

4) Ό τpοχός. Ή ρόδα στηρίζε-ται σ€: σύστημα μονοαξονιχό (Στέφανος Κουbδής και -το 'έργο του). Πάνω δ χυχλιχος δίσκος κρα-τιέται (ξύλινος η μεταλλικός) στην χορυφη τού ιΧξονα. Ό

πάγκος κρα-τά τον ιΧξονα, ενώ ή κάτω ιΧχρη -του αlχμηρή , καταλήγει στο πάτωμα (σφγί). ΣΕ: '

!

αποσταση

So

ι: ' \ I I \'f I ""-' "t: Ι I I ,. (' I (' εχατοστ ων απο -τον πανω οισχο , στον ιοιο αr.,ονα , προς τα χα-τ ω ειναι η χοπανα, η

μεγάλη ροδάνα, η δίσκος ποu τον χλωτσούν για να δώσουν κίνηση μέσψ αuτού στον πάνω δί-

ΠΕΡΙΟΧΉ

158

σχο.

' "

'Ο

'

'

' 1970

~ τροχος ηταν ποοοχινητος μεχρι το

' ' '

'

('

'

'

"λ εχτροχαι τον αντιχατεστησαν σταοιαχα με η

'

χινη το.

5) Ή δημιοupyία. Κλωτσοϋν την κοπάνα χα( γυρίζει ό πάνω δίσκος. Άπο τον πέτρινο πάγ­ κο ό τ εχνίτης παίρνει τον πηλό, τον χτυπά πάνω στον δίσχο , χα( με bοηθητιχα Ε:ργαλεϊα τον

σηκώνει (χτίζει) χα( δημιουργεί με τον aμορφο πηλο &γγεϊο. Ή μεγάλη λεκάνη , ή «γιαλάχ» , ή γεμάτη νερο χρησιμεύει για να bρέχουν τα χέρια τους οί πλάστες , για να μη γλιστροϋν. Το

ζυλομάχαφο , η «ζ'λουμάχφου» , εiναι Ε:ργαλεϊο πολu χρήσιμο. 'Έχει μορφη τετράγωνης σπά ­ τουλας, εiναι ό όδηγος τΥjς καμπύλης φοράς ποu Θα δώσει τελιχα το σώμα τοϋ χεραμιχοϋ. τα χερούλια χάνουν &πο τα περισσεύματα (γλείδια) ποu πετιοϋνται &πο το σώμα του. τα πλάθουν τα κομμάτ ια αuτα οί γυναϊχες τα bράδια χα( οί aντρες ξεκουράζονται , αuτες χολλοϋν στα χ'μά­

ρια τ(ς λαbές . τα ετοιμ..α στο δίσχο τα ζεχολλοϋν με ενα σύρμα ψιλο χα( μαλακό (το τέλ') .

Εiναι σπάνιες χα( μοναδιχες οί στιγμες να bλέπει χανε(ς τ(ς κινήσεις τοϋ τεχνίτη πάνω στον Ι

I

I

?

"

I

\

0:

I

\

τροχο , χινησεις γρηγορες η αργες , που υπαγορευονται χαι ρυ

θ

'ζ

μι

' \

\

I

ονται απο το συναισ

θ

'

ημα χαι

τη δεξιοτεχνία, την όποία εχει &ποχτήσει μέσα στον χρόνο, στην προσπάθεια για ολοκλήρωση

τΥjς μορφής . ' Η ελλειψη κατάλληλου πηλοϋ (στο διάστημα 1930-1975) καθυστέρησε τη δημι­ ουργία διακοσμητ ικών &γγείων. Βεbαίως δταν &ργότερα &πόχτησαν ηλεχτριχοuς φούρνους χα(

πήραν τον ετοιμο πηλό (τοϋ Άμαρουσίου), τοuς δόθηκε ή εuχαφία χατασχευΥjς . Στην Άγιάσο,

&ντίθετα, ό πηλος εiναι εuπλαστος χα( πρόσφορος στη διακόσμηση. Με τη φιλοτέχνηση Ε:νος ζωομορφ ιχοϋ &γγείου &πο τον ΚουρτζΥj εχουμε μια νέα χαθοριστιχη μο ρφή, ποu περνά στη μανταμαδιώτιχη χεραμουργία. Πρόχεταια για το παπί, τον πετεινο χα( το &λογάκι. Το κου­ μάρι τοϋ Μανταμάδου χα( ή bίχα Θα uλοποιήσουν Ε:μπνεύσεις χι αuτες Θα δημιουργήσουν νέα

πρότυπα, ζωομορφικά (χεραμιχά), ποu eα λάbουν μιαν aλλη γραμμιχη τυπολογία χα( διαχο,

Ρ

,

,

,

Ρ

,

,

,

,

σμητιχη, οασισμενη στην ασοεστωμενη ονεφιχη μπιγχονια.

ι: ο

Δ

,

,,

ημητριος χαι ο

Σ

')

τε \ ιGζ

Σ

τα -

μάτης, χαθwς χι ό Τιτιγάρης , προσπαθοϋν να περάσουν τ(ς lδέες αuτες στη δουλειά τους. Μια

Ε:λπίδα Ε:ζέλιζης εf.ναι αlσθητη στα Ε:ργαστήρια τοϋ Άγίου Στεφάνου, δπου ή bίχα, το τέστο, ή

ΜΑΝΤΑΜΑΔΟΥ

ΠΕΡΙΟΧΉ

159

ΜΑΝΤΑΜΑΔΟΥ

J

'

'

I ' ' θ ονται με τα νεα υΛιχα <='""). ' ' ' γΛαστρα π \α για τη 1

'

-

'

-

'

'

δ ιαμορφωση μιας αισ θ ητιχης με χοσμιχη προ -

'

εχταση.

6) Το ξέpαμα (στον Ύfλιο Ύ; στa pάφια). 'Όταν τελειώσουν τα φρέσχα &.γγεία, τα τοποθετοuν στο πάτωμα η σΕ: ράφια η στον πάγχο. Τον χειμώνα, αuτο χρατά

15 μέρες, το χαλοχαίρι μια εt)δο ­

μάδα περίπου. Για να δέσει το φρέσχο χεραμιχο το t)άζουν τελευταίο να λιαστεί στον Υ)λιο . Πριν ' ι ' '~ ' ι ' ' ι ' \ ' το χαμινιασμα με ειοιχο χοχχινοχωμα που το φερνουν απο τα

'

\ ''

Μ ισ-τε'rJα η τη\Σ τυ'ψ η το μπατα -

ναδιάζουν για να πάρει χρώμα.

7) Το χαμίνι (περιγραφ~). ΕΙναι τρείς κύλινδροι aπανωτοί, ο μεγαλύτερος χάτω , ο μεσαίος δεύτερος χαι ο μικρότερος, ο τρίτος, η στέγη. Χωρίζονται σΕ: δύο μέρη. Το πρώτο μέρος, το πάνω

(το &.ποχαλοϋν χαζάνι), το διαμορφώνει ο τελευταίος επάνω μαζι μΕ: τον μεσαίο κύλινδρο ποu εlναι το bασιχο τμήμα. Το πάτωμά του ( ταμπάνι) εlναι χτισμένο μΕ: πυρότοubλα (νοψέδες) , ενδιάμεσα uπάρχουν στο χέντρο τρύπες στρογγυλές , ενώ στις aχρες εΙναι τετράγωνες. Ο[ χαμάpες (γεφυ ­ ρωτές) &.πο τοubλα χρατοuν τα τοιχώματα χαι διαμορφώνουν το εσωτεριχο τοϋ μεσαίου χαι τοϋ τελευταίου επάνω κυλίνδρου. Το χάτω μέρος τοu φούρνου (ο μεγάλος κύλινδρος) "έχει μια εfσοδο

άψιδωτη ποu ρίχνουν χλαδιά, για να γίνει το πύρωμα. Το πάνω aνοιγμα (τοϋ χαζανιοϋ) ποu εlναι τραπεζοειδΕ:ς δΕ: ν συμπίπτει μΕ: το χάτω πορτί (aξονομετρικά). Αuτο t)ρίσχεται στα πλάγια για να γίνει το ψ~σιμο πιο επιτυχημένο. Σ' αuτο t)οηθά ο &.έρας ποu φυσά χαι περνά &.νενόχλητος &πο τα διάφορα aνοίγματα.

8) Φόpτωμα τών ayyείων μέσα στο χαμίνι. τα χοψάρια, χαμια χιλιάδα στο πάνω πάτωμα, στοιbιάζονται χατα σειρΕ:ς χυχλιχα &χολουθώντας τη διάμετρο τοϋ φούρνου (χωνιχά) εσωτερικά. το

'

' θ

χα

Ι

I

Ι

I

\

\

I

\

\

I

ε χουμαρι μπαινει πανω χατω με το στομιο προς το «ταμπανι».

ι:ο

I

"),

-

-

χυχ ιως των χουμαριων

δΕ:ν χλείνει μπροστα στο aνοιγμα τοϋ φούρνου , γιατι στον τόπο αuτο ο τεχνίτης στέκεται ορθιος t)λέποντας χα ι τοποθετώντας ρυθμιχα χα ι κατάλληλα τα &γγεία για να ψηθοϋν. Στην χάτω σε φα Ρ 'ζ

οα

'

'

'J.

')

I

'

I

\

\

I

\

\).

I

'

'

\

ουν τα μεγαΛα Λαγηνια, αναμειχτα με τα χουμαρια , μετα χανονιχα Λαyηνια με χουμαpια , χαι

'

'

'

' '

')

πανω πανω τα χουμαρια χαι χ μαρε \ ια.

- η'

" Ο ταν ΟΛΟΧ 'Ι ) \ηρω θ ει

'

χουμαρενια

θ ΟΛωτη I '

Ρ' I χοαpα τεΛει -

160

ΠΕΡΙΟΧΉ

ώνει χα( -το φόρ-τ ωμα σ-το καζάνι. Αu-τη σκεπάζε-ται με χεραμμύδια ποu -τα λένε «χα6αλέ». Πήρε δε -την ονομασία αuτf] για-τι δλα -τα κουμάρια ποu &γγίζουν -τα κεραμίδια αu-τά , η ενα μέρος αu-τwν ,

καπνίζον-ται -τόσο, wσπ ο-ταν 6γοϋν &πο -τον φοϋρνο εlναι "άχρησ-τα. Τέλος ολη αu-τη ή χ6άρα σκε ­ πάζε-ται πάνω &πο -το χα6αλε με πλαρωμένες λαμαρίνες (χαπάκια) για να προφυλάσσουν &πο -τον &γέρα -τον «χα6αλέ».

9) Το dναμα τi;ς φωτιάς . Διαλέγουν μέρα πο•J "έχει "άπνοια χα( γύρω σ-το σούρουπο 6άζουν φω ­ -τιά. 'Ό-ταν ό «χα6αλΕς» μαυρίσει δυναμώνουν -τη φω-τιά, ρίχνουν συνέχεια κλαδιά (4-5 ciψες) με τf-) «διχάλα» (χαλούρ '). 'Ό-ταν ό χα6αλες φέγγει χα( -τα κουμάρια κοκκινίζουν, σαν σίδερο πυ­ ρωμένο, -το ψήσιμο -τελειώνει. Με τf-)ν αuριο -τα 6γάζουν, -τα χρα-τοϋν -το t;ράδυ -τής προηγούμενης μέρας για να κρυώσουν σ-ταδιακά, για-τ( ή &πό-τομη π-τώση -τής φω-τιiiς χα( ή bιασ-τιχη με-ταφορα -τwν κεραμικών προκαλεί συσ-τολη χα( σπάνε . Άπο -το 1986 &λλα χα( πρω-τύτερα ό Σ-τέφανος

Κουbοής (1972) &ν-τιχα-τέσ-τησε με πυρίνα "άψη-τη -το ρείχι. Εiναι πιο ο1χονομιχό. Έξάλλου μια φ-τυαρια πυρίνα 1σοδυναμεί με μια &γχαλια κλαδιά.

1ο) Ό στολισμος χαι' το πλούμισμα. τα γυμνα -τα t;άφουν χόχχινα με &σ-τάρι (δ μπα-τανiiς) ,

εlναι χώμα ποu -το μαζεύουν &πο -τα Μισ-τεγνα χα( -το &ποθηχεύουν σ-τα χαμίνια -τοϋ Άσπροπό-τα-

'

-

μου χαι -του

'Α

I

γιου

Σ

I

πφανου .

Τ'

'1'

'

'λ

α οου

'

I

'

I

I

\

'λ

ευαν χαι πανω σ-το χωριο πριν παρουν -τα η

'

I

εΧ'τριχα χαμι-

νια (προ -τοϋ 1975). Σ-το χωριο -τώρα -το σ-τόλισμα γίνεται με πυροχρώματα , ομως στα χαμίνια τής παραθαλάσσιας περιοχής σ•Jνεχίζεται να χρησιμοποιεί-ται ή τεχνιχη τwν πλασ-τιχwν χαθwς χαι το &σ6έσ-τωμα στις γυμνες χεραμιδιχες επιφάνειες τwν κεραμικών. Οί γυναίκες συνήθως "έχουν &να­

λά6ει -το "έργο -τής διακόσμησης , αuτη ή απασχόληση εlναι μια συνήθεια παμπάλαιη ποu συνεχί­ ζεται &κόμη.

π) τα μοτίbα εlναι : τα γαρύφαλα, ο[ μαργαρίτες , ο[ σαλιάγχοι , ο[ μπιγκόνιες , το ψαροχόχχαλο , ο[ παράΛληλες γραμμές, ο[ χιαστές . τα 6άφουν μΕ πινέλα ποu τα κα-τασκευάζουν ο[ fδιες &πο χαίτη γιiι._ '>''

"

I

\

'

' \

- '

"C ' λο λεπ I \ λ ' I 'λ I λε πτομερειες. I Την ' ιc-το, που χατα ηγει σε μυτf) πινε ου για να μπορει να χανει

οαρου οεμενη σε ~υ

περίοδο 1930-1975 ή Ε:'λλειψη κατάλληλου πηλοϋ καθυσ-τέρησε τf] δημιουργία διαχοσμη-τιχwν αγγείων.

ΜΑΝΤΑΜΑΔΟΥ

ΠΕΡΙΟΧΉ

161

ΜΑΝΤΑΜΑΔΟΥ

Τότε το στόλισμα ήταν πολu ά.πλό, τα bαμμ.ένα μ1 χρώμα χόχχινο τα δού)ΙΖυαν περισσότερο πάνω στο χωριό, κυρίως δ Τιτιγάρης, Ε.νω στον Άσπροπόταμο, 'Άγιο Στέφανο χαι στο Ε1χονοστάσι, τα &φηνουν .,

I

\

~I

I

αχομα χαι τωρα χεραμωενια.

π

\ ' \ \ 1930 "

I ' "J. \ " \ \ ') -·~ Ι εχαναν χαι αΛοιφωτα η τα περνουσαν μ.ε Λα.cιομπογιες.

ριν απο το

'ΕΠίσης προ τοϋ 1975 εt;αφαν μ1 χρwμ.ατα πλαστιχα χαι τα γυάλιζαν μ1 t;ερνίχι. Βεt;αίως μετα το 1975 στο χωριο Μανταμ.άδο &πέχτησαν ηλεχτριχοuς φούρνους χαι πήραν τον Ε:τοιμο πηλό (τοϋ Αμαρου­ σίου). 'Έτσι τοuς δόθηκε ή εuχαφία τής δημιουργίας λεπτών χατασχεuών. 12 )

'

')

\

'

'Η νεα τεχνιχη. I Τ ο' η 1εχτριχο χαμινι I " ' ' ' 'λλαχτο σεI ο "λ ους, πε , αν χαι\ απροσωπο χαιI απαρα

ρασε σαν πολu πραχτιχο Ε.ργαλείο τών νέων &γγειοπλαστών. Ή uq;Yj τών νέων χεραμιχών γί­

νεται &λοιφωτη. τα λιγοστα μοτίbα τοϋ διάχοσμου εlναι συν+ιθως &πο το παρελθόν. τα περισ­ σότερα παραλλαγες προτύπων η &ντιγραφες κινδυνεύουν να &λλοιwσουν τη λα·ι·χη χεραμιχ-f]

παράδοση.

13

~ )

I

I

(\

-

1 ο χμα,σ σροστατει.

'

Ε'

'~

I

I

,,

I

~

I

I

'

I

ι ναι μια ιοιοτητα που εχουν τα ι;..ανταμαcιιωτιχα χουμαρια να χρυω -

νουν το νερό. Αuτο οφείλεται στο «λινόχωμα», ποu τραt;ά πέτρα χαθwς ψηνεται. Το κουμάρι &φη,

I

I

I

/ζ

νει πορους στο μερος που ρεuματι

I

\'

'ζ

ει χαι οαχρυ

?

ει απ

''''C

ει,ω .

14) Ή &ppώστια τοu χμαpιοu. Ή φυρά (το πετραδάκι ποu χολλά) χαι το τρίχιασμα εlναι οί &ρρwστιες τών &γγείων. Το «τρίχιασμα» η το σχίσιμο γίνεται στο σώμα του οταν δ Ύ)λιος εΙναι δυνατος χαι ή uγρασία μεγάλη. Τότε το κουμάρι νωπο στο λιάσιμο δεν aντέχει. Κούτρουλας εΙναι ή μορφη ποu παίρνει το κουμάρι οταν σπάσει το χερούλι. Στο στέγνωμα πολλες φορες σχάζουν χερούλια χαι φεύγει δ πάτος στα λαy~νια οταν δεν εχει ξεραθεί χαλά.

8 ΠΕΡΙΟΧΉ ΑΓΙΑΣΟΥ ΤΟ ΧΩΡΙΟ

Εiναι κα-ταπράσινο χωριο 7' με παλαιες παραδόσεις και ζων-τανοuς aνθρώπους. Γι' αuτο εδώ aναπτύχθηκε μια πολύπλευρη δημι­ ουργία, ποu το aνέδειξε σ' Ε:να aπο τα μεγαλ•.Jτερα κεραμουργικα κέντρα στον ελληνικο χώρο. Ή πληθωρικη φύση, ή aρχιτεκτο­ νικη δομη τοϋ χωριοϋ με τ~ς χρωματικες εναΛλαγες και τα πλούσια παραγωγικα aγαθα ενέπνευσαν στον Άγιασώτη τη δημιουρ ­ γία. Δεν aφησε aπαθή και aδιάφορο -τον χωρικό, δπως συμbαίνει σε πολλες aλλες κωμοπόλεις και χωριά.

Ή κεραμική, ώς μορφη δημιουργίας, εiναι (σως ή πιο aντιπροσωπευτική, bασισμένη σ-τις πηγαίες προγονικες ρίζες. Άπο -τα 73

χρόνια aκόμη -τής Τουρκοκρατίας τα εργαστήρια , bαλμένα επίτηδες στις πλαγιες τών bράχων, στριμωγμένα στις μικρες aποθήκες η στα κατώγια τών σπιτιών και πολλf:.ς φορες κολλημένα σ' αuτά, γίνονται χώροι δημιουργίας, δπου οί τεχνίτες οlκογενειακώς πλάθουν κεραμικες μορφές. Κάποτε λει-τούρyφαν σαράν-τα εργαστήρια. Με τον καφο δμως ποΊ\JJχ aπ' αuτα 'έκλεισαν η aνοιξαν

νεώτερα (1850 περίπου ώς το 1976) . Ή Άγιάσο στην ίστορική της πορεία παρουσιάζει 'έντονη θρησκευτικότητα, ποu γίνεται lδιαίτερα αlσθητη μέσα στον χρόνο με την ίερη τέλεση τής μεγάλης γιορτής «τής Παναγιάς τοϋ Λουκa» 7'

•

ΙΣΤΟΡΙΚΉ ΠΟΡΕΙΑ ΤΗΣ ΛΑΪΚΗΣ ΚΕΡΑΜΙΚΗΣ ΣΤΗΝ ΑΓΙΑΣΟ (Sος-190ς ΑΙ.)

Ή uπαρξη ενος θρησκευτικοϋ εθίμου τόσο κοσμικοϋ, δπως το χαρακτηρίζει δ Κολαξιζέλης 7S, ήταν επόμενο να γίνει ή αlτία δημι­ ουργίας πήλινων aγγείων ποu θα συνέbαλαν λειτουργικα στο θρησκευτικο περιbάλλον. Κτίζεται το πρώτο aγγειοπλαστείο στο μο ­ νασ~ήρι τοϋ Άγάθωνα. Ό (διος, γνώστης τής κεραμικής τέχνης, την 'έμαθε πριν 'έρθει εδώ. Μαζι με τοuς καλόγερους κα-τασκεύ ­

ασαν τα πρώτα aγγεία (τον 8ο -9ο αlώνα). Ή «Παναγια τοϋ Λουκa» η «Παναγια τής Καρυaς Σιwν» 'έδωσε κίνητρα ζωής και δημιουργίας. Στο σημείο αuτο δ 'Ηλίας

Κουρτζής παρατηρεί (aρθρο aπο το περιοδικο «Αlολικα Γράμματα» , χρόνος Η ' , Σεπτέμbριος -Δεκέμbριος 1978, τεϋχος 47-48, σελ

331-334): Ή Άγιάσος, Ε:να πανάρχαιο κέντρο κεραμικής στην καρδια τοϋ Αlγαίου. τα aγγεία τών μοναχών ήταν κυρίως τα uδροδοχεία, οί στάμνες και τα πιθάρια . Άργότερα και μέσα στο bυζαντινο παρελθον

164

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΑΓΙΑΣΟΥ

νέες κεραμικες μορφες 6γήκαν aπο τα μετέπειτα εργαστήρια ποu γέμισε δ τόπος: το μετρίδι , κακά6η (ποu αναφέρεται σαν σκεuος 6υζαντινο στο διδακτορικο τοu Χ. Μπακιρτζή, σ. 64 «Τα 6υζαντινα τσουκαλολάγηνα»), το κουτρού6ι, το τσιροκούμαρο, τα λα ­

yήνια (τα σχέδια αuτα τ ών aγγείων τοu Κουρτ ζή "έχοvν ενδιαφέρον για τον μελετητή).

Δύο νέα μουσικα κεραμικα προστέθηκαν. Το πρώτο uπήρχε και είναι το ντοuμπελέκι (είναι γνωστο στο Μψολόyιο τοϋ Παν. Νικήτα, στη σ. 20 χαρακτηρίζεται σάν είδος μικροϋ νταουλιοϋ, ποu το δέρμα εφαρμόζεται aπάνω στο σώμα Ε:νος πήλινου aγγείου - το χρησιμοποιοϋσαν για τα κάλαντα και τα πανηγύρια). Και το δεύτερο (το "έφεραν οί διωγμένοι aπ ο την Πενθίλη το 1964, δταν

μετοίκησαν κοντα στο μοναστήρι τής Άγίας Σιών) ήταν ή πήλινη φλογέρα. Το γιου6έτσι και το κροντήρι ήταν εuχάριστα πήλινα

aγγεϊ.α για τοuς καλοφαγάδες. Το ενα "έδινε νοστιμια στα ψητα και το &.λλο ήταν κρασοκανάτα (το 1701 πήγαν δώρα κουμάρια, λα­ yήνια, κουτρούπια και πιάτα στον Κουμαντάντη για να τοuς χορηγήσει «φιρμάνι aσυδοσίας»). τα λαyήνια ήταν δοχεία μεταφοράς, I ' ........ ' ' χρησ ιμα για ΠΟJV\ους σκοπους

(

' ' εσοηναν " Ρ 1841 ) . ]\!'[' αυτα

-

'

'

'

' ' ' θ ιστουσαν τους γκα ζ οντενεκεοες '~ τις πυρκαγιες και' αντικα μα ζ'ι με τα κου-

'

μαρια.

Το

1864 δημιουργείται πιθανον το συντεχνιακο ταμείο . Αuτο aποδεικνύεται aπο «Ενα κουτι κουμπαράς », ποu 6ρίσκεται στην

κατοχη τοϋ Ν. Κοvρτζή, στο οποίο "έριχναν χρήματα για τ(ς aνάγκες τοϋ σιναφιοϋ . Οί δύο μεγάλες πλευρές του είνα ι εικονογρα ­ φημένες. Στη μία εlχονίζεται δ προστάτης τών κεραμοποιών «Ο 'Άγιος Χαράλαμπος». Στην &.Λλη είναι γραμμένη ή φράση «δα ­ πάνη τοϋ lσναφιοu τών Τσουκαλάδων εν "έτει

1864».

Στα τελευταία χρόνια τής Τουρκοκρατίας (1900-1912) δ 'Ηλίας Κουρτζής εγκαταλείπει την οlκιακη κεραμικη για να περάσει στη διακοσμητική -aντιγράφει κλασικα πρότυπα .

ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΩΝ ΑΓΓΕΙΟΠΛΑΣΤΩΝ (1838- 1992)

τη δημιουργικη Ε:ξέλιξη τών αγγειοπλαστών, τόσο στα κεραμικα τής οlκιακής χρήσης δσο και 'tα διακοσμητικά, την κατα'tάσ ­ σουμε σε στάδια η περιόδους παραγωγής .

Α1 Περίοδος

76

(1890 -1930)

Τέλος 18ου με aρχες 'tοϋ 19ου α1ώνα. τα πρώτα διακοσμητικα κεραμικα ή'tαν aνηγραφες aρχαίων Ε:Λληνικών προτύπων. Α2 Περίοδοξ (1838-1900) Παραδοσιακα κεραμικα οlκιακής χρήσης.

ΠΕΡΙΟΧΉ

165

ΑΓΙΑΣΟΥ

Β1 Περίοδος (1931-1940-1950-1960) 78

Άπόπεφα aπομίμησης τών λεσbιαχών τεφρών χρωματικά (τότε εγιναν χα( οι &νασχαφες τής WίnifrendLamb , 1930-1933) με δια­ χοσμητιχες συνθέσεις , ανάγλυφα λουλούδια, εγχρωμα σταμπτωτα σε λευχο εδαφος, Υjθογραφιχα θέματα, πιάτα ζωγραφιστά, πα­

ραστάσεις ζώων, &ναπαραγωγη στίς μήτρες.

Β2 Περίοδος 79 (19ΟΟ-195Ο) Συνεχίζονται να παράγονται χεραμιχα ο1χιαχής χρήσης. Τώρα σταδιακά (1900-1910) χατα κωμόπολη χα( χωριο ξηλώνουν τοuς πήλινους σωλήνες (ποu χατασχεuάστηχαν χατα χαιροuς &πο τεχνίτες τοϋ πηλοϋ). 'Όταν όλοχληρώθηχε ή εσωτεριχη εγκατά­

σταση ύδροδότησης, οι στάμνες μικραίνουν , χα( στη θέση τους ήρθαν τα κουμάρια ποu ήταν πιο εuχρηστα μεταφοριχα &γγεία. τα σταμπωτα με λευχο εδαφος εγιναν ενδιάμεσα τών περιόδων αuτών.

Γ1 Περίοδος

80

(1960-1970)

Εiναι εμφανείς οι επιδράσεις τών χεραμιχών τοϋ Τσανάχ- Καλέ. Ό διάκοσμος εΙναι παραλλαγες μοτίt)ων ποu γέννησε ή λε­ σbιαχη παράδοση. 'Ιωνιχο χιονόχρανο τα φύλλα τής γής, με &νθη στυλιζαρισμένα χα( μή. οι μορφες &γγίζουν τα τεφρά

(w

Lamb, Fίg. 29, Vases, Class C, Common Shapes,]ugs, Νο η). 81

Γ2 Περίοδος (1950-1970) Λιγοστεύουν χα( χρωματίζονται με πλαστιχα τα «γυμνα κουμάρια», οί γλάστρες, οί φουφοϋδες aσbεστώνονται σε φόντο σχοϋρο κεραμιδί (χυρίως στον Μανταμάδο). 8

Δ1 Περίοδος ' (1970-1992)

\

'

'

' "

-

' "

'

'

χ αραχτηρι'ζ εται σαν «α 'λοιφωτη». Τ'ο χ λασιχο, πια, ασπρο των οα Ρ I ζ ων με εγχpωμο οιαχοσμο, <;, I I λ ουμε' στυ λ ι ζαρισμενα, χαι μη,

λούδια, εΙναι πιθανόν μια προέκταση τοϋ διάχοσμου τών σταμπωτών . Δίνονται χρωματιχες παραΛλαγες στο εδαφος χα( σιγεί ό διάκοσμος.

Ό χρωματισμος σε μεγάλα πιάτα επανέρχεται με μοτίbα ποu φέρνουν μνήμες Κιουτάχειας (Χατζηγιάννης). Πλακίδια με θpη­ σχευτιχο περιεχόμενο χαθwς χα( ζωγραφιχη με διάθεση Θεοφιλιχη παρουσιάζει ό Κουρτζής.

Δ2 Περίοδος (1972-1981)

83

τα παραδοσιαχα ο1χιαχής χρήσης φτάνουν στο τέλος τους , η περιορίζονται στα κουμάρια, &λλοι πεpνοϋν στη διαχοσμητιχη η κλεί­ νουν.

166

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΑΓΙΑΣΟΥ

ΤΑ ΚΕΡΑΜΙΚΆ ΕΡΓΑΣΤΉΡΙΑ ΣΤΗΝ ΑΓΙΑΣΟ Το 1968 λειτουργοϋσαν οχτώ (8) εργαστήρια διαχοσμητιχής χα ( τέσσερα (4) οlχιαχής.

ΤΑ ΕΡΓΑΣΤΉΡΙΑ ΔΙΑΚΟΣΜΗτJΚΗΣ ΚΕΡΑΜΙΚΗΣ

Βασισμένος πάνω σ' ενα σχεδιάγραμμα, όδηγο τής διαδοχής τών Κουρτζήδων, δ νεώτερος Ήλ Κουρτζής καταγράφει (ΗΛΙΑΣ ΚΟΥΡΤΖΗΣ: Νίχος Κου,οτζijς , [vας π,σωτομάστο,οας τijς λαίχijς ayyειοπλαστιχijς , Μυτιλήνη 1890): «Ό πρώτος Κουρτζής 84 χαμένος στο παρελθον χωρ(ς ονομα, πιθανολογείται πwς ηταν aγροφύλαχας (182ο ; ) , χατασχεύασε τα πρώτα χεραμιχα ποu ~φεραν aσgεστωμένο διάκοσμο. Συνέχισε δ γιός του Νιχόλας (1850 -1920) με συνεργείο bοηθών (σχεδιά­

γραμμα). Άχολούθησε δ 'Ηλίας (1872-1957) ποu εfναι πατέρας τοϋ Νίχου (1907-28/2/1998)». 8

Ό Κολαξιζέλης bλέποντας τη νέα aναζήτηση τοϋ &γγειοπλάστη τονίζει ' : « ... Πρ(ν &πο τον 'Ηλία Κουρτζή ή τέχνη αLιτη ηταν bαpια χα( &καλαίσθητη. Αl.ιτος πρώτος τη μεταμόρφωσε σε λεπτη χα( εχφραστιχή, &φοϋ πήρε ώς πρότυπο τ(ς μορφες τής χλα σιχης

' Ε'' '" ιv\αοας ... ». ' Η

I I " ,,, ' παρατηρηση παντως , οτι «πριν απο τον

ΙΤ '' ""ουρτ ζη η τεχνη

' θ ητψ>, οεν ειναι ορ ' θ η. i'Αλ' ηταν αχα λαισ π ως η

'

'

"'

'

χεραμιχη τον περασμένο αlώνα στην Άγιάσο, χαι πολu πιο πρίν, ηταν ώς επι το πλείστον οlχιαχής χρήσεως , δημιουργημένη για τις &νάγχες τοϋ πληθυσμοϋ χα ι aπ ο την 1δι.οσυγχρασία τοϋ ντόπιου τεχνίτη. 86

Βεb αίως ή προσφυγη τοϋ Κουρτζή στα &ρχαία πρότυπα χα( ή σύζευξή τους με την τοπιχη τεχνοτροπία δεν aπέδωσε bι.ώσι­ μα aποτελέσματα, γιατι ή χλασιχη χατανομη τοϋ τριαδιχοϋ συστήματος , ποu χάνει τα χεραμιχα τέλεια σε μορφη χαι συμμε­

τρία , δΕ:ν επιτεύχθηκε εδώ. Έξάλλου το μακρόστενο aγγείΌ δΕ:ν ηταν καλοδεχούμενο &πο το παρελθον. [WLAMB, Antίssa (reprίnted

jrom the annual oj the British School ojAthens, Vol. ΧΧΧΙΙ), plate 20, 21, 22, 23, 24]. Άπο το

1900 χατασχεύαζε aπομιμήσεις aρχαίων έΧληνιχών &γγεί.ων , δπως &μφορείς , λύχνους , χρατήρες , ύδρίες , χύλιχες, λή­ 87

χυθους , χυάνθους μΕ: παραστάσεις &πο την aρχαία ΈΛJ\άδα χαι την πλούσια μυθολογία. ΜΕ: τ(ς παραλλαγΕ:ς αl.ιτΕ:ς πήρε μέρος σΕ: διάφορες εχθέσεις, ποu συνεχίστηκαν με τ(ς μετέπειτα aνανεωμένες χεραμιχΕ:ς μορφΕ:ς &πο τον Νίχο.

ΠΕΡΙΟΧΉ

167

ΑΓΙΑΣΟΥ

ΚΟΥΡΤΖΗΣ ΗΛΙΑΣ

1. Καπαχωτό:

2. Κανάτα:

Βαpελοειδi:ς σ-χ-ίjμ.α μ.i: wχpωπο γλυχο χpώμ.α, χαπάκι ξένο

Γνωστο χεραμ.ιχό , ή μείωση στο λαιμο χαι στη t;άση δημιουρ ­

προσπαθεί νa συνταιριάσει. Διάχοσμ.ος λαδιi:ς μ.αpγαpίτες σi: χοινο μ.ίσχο ,

γεί χείλος τpίλοt>ο. Το rδιο i:δα?Οζ οπως το παραπάνω , μια. σχούpα wχpα

τa 9ύλλα &νοιχτa λαδιa συνταιριάζουν μ.i: τα. άπλωμ.ένα λουλούδια , ποv πε ­

χαι διάκοσμος aνθέμιο μi: aνάπ τυξη χpωματιχη στα. τρία ζεύγη ?ύλλων .

ριτριγυρίζουν το χεpαμ.ιχό.

ΕΙναι t>αμμένα λαδιά (λευχο περίγραμμα πλουτίζει τη χρωματιχη αrσθη­ σή τους). Οί μίσχοι έλιχοειδεϊς (παpαΛλαγη aρχαίου aνθέ μιου).

168

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΑΓΙΑΣΟΥ

ΚΟΥΡΤΖΗΣ ΗΛΙΑΣ

4. Καπαχ.ωτό: Χρήσιμο γιa φρο uτα , γλυκά , ελιές . Ή φόρμα του f)yi')xε &πο το λd.ι.χο &γγείΌ, το «τέστω>, χα( πήρε μαζ( μi: το χαπάκι νέα οψη μ.' ί:ναν

εξοχο δι.άχοσμ.ο. "Ανήκει στην wρι.μη περίοδο τών σταμπωτών (1930-1950). Ό διάκοσμος προσεγμένο μ.οτίbο , δημιουργείται &πο ί:να γεωμετpι.χο παι­ χνίδι μιιiς σύνθεσης φύλλων χα( λουλουδένιων μπουμπουκιών. Χρώματα λαδιCι. σχοupα χα( χοχχ ινοχα9έ. Έπαναλαμ.bάνεται γύρω &πο το χάτω μέ­

ρος τοu χε ίλους τοu σώματος, μ.i: μ.ιCι. γpαμ.μι.χη παύση (τέσσερεις παράλληλες γραμ.μ.ές) . Το σκέπασμα εΙναι χωνιχό, μi: δι.άχοσμ.ο δύο ζευγάρια λου ­ λουδιών &ντιχρυστa σi: 9οντο wχρωπό.

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΑΓΙΑΣΟΥ

ΚΟΥΡΤΖΗΣ ΗΛΙΑΣ

].Βάζο: Σφαφιχο aγγίζει yεvε ­ τιχa όpαμ.ατα. Άvαyλυφο χpυσαvθε­

μο χίτpινο (η Ίiλιος) δίνεται με εντο­ νη χινητιχοτητα χαι δημιουργεί aπο μαupο φοντο τοu ayyείου πpασινες α1σθητιχες λύσεις.

169

170

ΠΕΡΙΟΧΗ

ΑΓΙΑΣΟΥ

Η ΓΕΝΕΣΗ ΤΩΝ ΜΟΡΦΩΝ

Στις &ρχες τοϋ αlώνα (1900) συναντάμε: στο χωριο χεραμιχα οlχιαχής χρήσης, πανομοιότυπα τοϋ περασμ.ενου αlώνα (18οο). ΕΙναι μορ­ φες άπ)J:.ς χωρις διάκοσμο, μ.Ε λιγοστα χρώματα.

Ό Ήλ Κουρτζής (πριν το 19οο) δούλευε: πάνω σε θεματα οlχιαχής χρήσης (κουρούπια, χοuμ.άρια , χουτρούπια, λε:χάνε:ς, ~ίχε:ς,

στάμνες , τεστα, γλάστρες, πιάτα χαι γε:νιχα χατασχε:υες χρήσιμες για τις &νάγχε:ς τής καθημερινής ζωής). ΕΙναι αuτα ποlι επεχρινε: δ Κολαξιζελης χαι τα χαρακτήρισε: ~άρ~ αρα . τα πρότυπα ποlι επηρεασαν τις πρώτες μορφες θα -ijταν τα ξύλινα γα~άνια (χαστανιες), οί χολοχύθε:ς, γαλιες, χαθwς χι aλλα πολλα θεμ.ατα τοϋ φυτιχοϋ κόσμου, &πο τα τόσο πλούσια ποlι προσφερει η Άγιάσο. Οί aλλε:ς γε: ­

νε:τιχες μορφες ποlι Ε:δωσαν λύσεις δημιουργιχες -ijταν τα τεφρά, ποlι γίνονται πρότυπα δημιουργίας (1935-1950), χαι τελος το Ύ-βογρα­ φιχο σχήμα ζωής, μ.Ε το &νθρώπινο γίγνεσθαι (1945-1950). Ή εμμονη πιστής &ντιγραφής (1900-1935) η μ.Ε χάποιε:ς παραλλαγες χαι η με:ταφορα χλασιχών προτύπων (τών χορινθιαχών χαι &θηνα"ιχών εργαστηρίων) Ε:δωσε: μια φόρμα χωρις τοπιχο ~ίωμα. Άργότε:ρα (το

1935) δ &μφορεας, κατάλοιπο &ρχαίας φόρμας, κατάμαυρος θα προσπαθήσει να δεθεί με το παρελθόν (τεφρά). Ή σύζευξη τοϋ μαύρου ~άζου μ.Ε το λα"ιχο ε:uρημα (τετράφυλλη μαργαρίτα με παραΧλαγες) θα δώσει μορφες περίεργες. Στις σφαφιχες φόρμες τοϋτο το lδιό­ μορφο πάντρεμα θα δώdε:ι επιτυχημ.iνε:ς λύσεις . τελος , η δημιουργία νεων μορφών , ποlι &ντιχαθρεφτ ιζαν τα πρότυπα τής πρώτης γεν ­

νησης

(Lamb,

τής Θερμής, τής Τροίας, τοϋ Τσανάχ-Καλε), aρyφε: να εμφανιστεί, γιατι τα τε:φρα δε συγκίνησαν μορφιχα νωρίτερα

τοlις τεχνίτες (1960-1980). 'Επίσης, μια &πο τις πιο γόνιμες στιγμ.Ες δημιουργίας , τοποθετείται δ τύπος τών σταμπωτών χε:ραμιχών

88

στην περίοδο με:ταξlι ενδιάμεσων εποχών (1900-1950-1955). Είχα την τύχη να εντοπίσω σε λιγοστες ~ιτρίνε:ς με:ριχών συλλεκτών τής Άγιάσου δρισμ.iνα θαυμαστα δείγματα τής τεχνης αuτής, χυρίως δουλε:ια τοϋ Χατζηγιάννη Άναστάσιου. Βε~αια ύπάρχοuν χάποιε:ς

χρωματιχες προτιμήσεις &πο τον χόσμο τοϋ Τσανάχ - Καλε, γιατι οί τεχνίτες μεταχειρίζονται Ε:να παρόμοιο κίτρινο χαι πράσινο, δια­

τηροϋν ομως μιαν οργανιχη δλοχλήρωση, ποlι ε:Ιναι γεννημα τοϋ τόπου χαι μεχρι σ'ήμερα δεν ξεπεράστηκε: . 'Όταν ρώτησα τον γερο Χατζηγιάννη, δύσκολα θυμήθηκε: να μοϋ δώσει στοιχεία &πο τη μεγάλη εχε:ίνη εποχή. Ή τωρινη προτίμηση κεραμοποιών τοϋ τόπου

με:τα &πο α.ναζήτησ'f] 40 ετών, χατεληξε: σε καμπύλα ·σχήματα, εκφράζει δε την επιστροφη στις προαιώνιες γονιμοποιες δυνάμεις τής

φύσης. ΕΙδαν τώρα μ.Ε aΛλο μάτι το τοπιχο χουμ.άρι, τη ~ίχα χαι γε:νιχα τα θεμ.ατα τής οlχιαχής χε:ραμ.ιχής, οπως το τεστο, τη λε:­

χάνη, το κουρούπι, ποlι Ε:χουν τις προγονιχες ρίζες στον χόσμο τής

Lamb. 'Έτσι

διαμορφώθηκαν διαχοσμητιχα θεματα με ζωομορ­

89

φιχες παραστάσε:ις • Ή γενε:ση ζωομορφικών χε:ραμιχών ξε:χινά &π' τις μαχρινες πολιτείες τής Συρίας , τής Βα~υλώνας , τής &ρχαίας

Μεσης Άνατολής χαι τής Περσίας σε μια εποχη ποlι η θε:"ιχη δύναμη δροϋσε: με μορψf] ζώων. Τότε: Ε:γινε: μια χοσμογονιχη με:ταμόρ-

ΠΕΡΙΟΧΉ

171

ΑΓΙΑΣΟΥ

φωση, ποu εiχε σaν αποτέλεσμα τη δημιουργία τεράτων , δπως δ φτερωτος λέων χαt δ ανθρώποχέφαλος ταϋρος τής Περσέπολης. Ή 90

χεραμιχη ήρθε μ1 τη σεφά της νa μεταφέρει σε μιχρΕ:ς χατασχευΕ:ς τa μοτί6α αLιτa μ1 θε"ιχΕ:ς 1διότητεζ • Ή πάπια 6y(ιχε απο το άγιασώτιχο κουμάρι, προσλαμ6άνοντας χαt μεριχa πρόσθετα στοιχεία απο τa γνωστa τσαναχαλιώτιχα

εrδη. Ή κανάτα Ε:παιξε 6ασιχο ρόλο στη διαμόρφωση τής σιλουέτας τοϋ αγγείου (περιγραμματιχά). Το πτηνο αLιτο ήταν ενα απο τa αγαπητά, τa 6λέπαμε νa χυχλοφοροϋν παντοϋ (1940-1966) μαζt μ1 τa λερωμένα γουρούνια. Γενιχa χατa το διάστημα

1940-1950 τa χεραμιχa πήραν μοpφΕ:ς μικρών ζώων : λιοντάρι, πάπια, γα"ι"δουράχι, σκύλος, γουρουνάκι.

Η ΔΟΥΛΕΙΆ ΤΟΥ Ν. ΚΟΥΡΤΖΗ ΚΑΙ ΤΟΥ Χ. ΠΑΝΤΑΖΗ ΠΡΟ ΤΟΥ

1960.

Το πρώτο έργαστήρι (στον «κήπο τοϋ Γλεζέλψ>) ήταν τοϋ Παναγιώτη Κουρτζή (182ο- ), ακολούθησε δ γιός του Νικόλαος (1807-

1957) χαt αργότερα δ 'Ηλίας Κουρτζής (1872-1957). Συνέχισε δ Νικόλας Κουρτζής (1907-1998) μΕ: τον εξάδελφό του 'Οδυσσέα Κουpτζή. Το 1941, δταν εγκαταστάθηκαν στο Σταυρί

91 ,

Ε:φυγε δ 'Οδυσσέας χαt παρέμεινε δ Κουρτζής μΕ: τον Πανταζή. Στtς ανθρω ­

πομορφιχΕ:ς συνθέσεις, παρατηpοϋμε χαt μιa περίεργη προσπάθεια απεικόνισης μοναχικών ζώων - ψαριών- φυτών, αΛλa χαt σΕ: συν­

θέσεις: τζιτζίκι μΕ: κλαδί, ψάρι σΕ: 6άση, σταχτοθήχη μΕ: πουλt σΕ: κορμό. 'Επίσης φρούτων, ποu αφθονοϋν στην Άγιάσο (δπως ροδάκινα, αχλάδια, κεράσια , μ·ίjλα , κάστανα). Ί-Ι εικονογράφηση φρούτων πολu λίγο απασχόλησε τον Κουρτζή. Το 1960 χτίστη­ χε στο εργαστήρι τοϋ Κουρτ ζή ενα σύγχρονο χαμίνι. Το σχεδίασε ενας Ί ταλός

(Vittore Cecont)

εlδιχος στtς χατασχευΕ:ς αLιτές, μΕ:

τη 6οήθεια τοϋ Μιχάλη Γούτου (την περίοδο 1960-65 διηύθυνε τον 'Οργανισμο Χειροτεχνίας), ποu ενίσχυσε ο1χονομιχa οχι μόνο τον Κουρτζή, αιJ.Jι.. χαt το~ς 1lλλους τεχνίτες γιa την απόκτηση αLιτοϋ τοϋ πολu σημαντιχοϋ μέσου δημιουργίας. Ή αλλαγΥj τών μέσων συμ6ά/J\ει αποφασιστιχa χαt στην αΙJ\αγη τών μορφών τής τέχνης. Βέ6αια το χαμίνι προοριζόταν νa χρησιμοποιηθεί απο δλους τοuς τεχνίτες, χατα:τχευάστηχε δμως στο εργαστήρι τοϋ Κουρτζή, γι' αLιτο προκάλεσε διαμάχη, μΕ: αποτέλεσμα νa μειω­

θεί η παραγωγη χαt νa ζημιωθεί η ποιότητα τών 1lλλων κεραμοποιών (aν χαt αLιτο εiναι πολu αμφί6ολο, γιατt οί νέες αλοιφωτΕ:ς μορφΕ:ς Ε:χασαν τη γήινη επαφή). Άντίθετα δ Κουρτζής προχώρησε μΕ: επιτυχία στην τεχνιχη τών αλοιφωτών (τa πυρίμαχα) μΕ: σμάλτο χαt αλχαλίνα, ενώ οί uπόλοιποι περιορίστηκαν στην τεχνιχη τών πλαστικών χρωμάτων χαt τοϋ αλοιφώματος με 6ερνίχι .

Στη δουλειa τοϋ Κουρτζή (1960-75) εiναι Ε:ντονες οί επιδράσεις τοϋ Τσανάχ-ΚαλΕ: χαt κυρίως οί ζωμομορφιχές. Ή μεγάλη εν τού­ τοις προσφορa τοϋ Κουρτζή οφείλεται στο γεγονος δτι, aν χαt επηρεασμένος απο τa χεραμιχa τοϋ Τσανάχ- Καλέ, κράτησε ζων -. \

\

I'

\

I

\

\

I

f? )

τανη τη ν παραοοσιαχη φορμα, με γραφιχα συμοο \α, χα

θ

\ '

I

αρα εγχωρια.

π

α

λ

'/'

\

' \

\

\ I 5:' ' λlθ λ ια οιαχοσμητιχα σχεοια αναπ α ονται απο π ουμια

172

ΠΕΡΙΟΧΉ ΚΟΥΡΤΖΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ

&

ΑΓΙΑΣΟΥ

ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΝΤΑΖΗΣ

aραμπάδων, γραφιχιΧ σύμ.6ολα τοϋ εσωτεριχοϋ διάχοσμ.ου πα­ ραδοσιακών πύργων, οπως το γνωστο τής Βαρελτζίδενας 9' , aπο

'

')

'

πορτ ες , χασε \ες , χα θ ως

' ' ' ' '

- Θ- εο' φ ιλου (γορ-

χαι απ ο ειχονες τ ου

γόνες), ύφαντa χα ι παλιες συνθέσεις χεραμ.ιχwν . Ή γνωστη μαργαρίτα, το διαχοσμ.ψιχο μ.οτί6ο ολων τwν χεραμ.οποιwν , πήρε

' '

απ

' \

'

'

\

'

~' αυτον μ.ια χαινο :Jργια οιασταση χαι π λ ουτιστηχε.

11

1-2. Βάζα: [ Μαϋpα , μ.ιχpά]. Μιa σύγχρονη παpαλλαγΎ-ι aρ χα ίων πpοτύ-

πων . Ταινίες χpυσi:ς περικλείουν πεντάφυλλο λουλούδι μ.i: μ.ίσχο χαt φυλ­

1

'

3. Άμφοpέας' ' : Γχριζόχρωμ.ο &γγείο σε φόντο σχοϋρο, χρυσi:ς γpαμ.μ.i:ς το πεpι-

λώματα πράσινα. Το φόντο μ.αϋρο μ.i: iνθύμ. ιση τwν τεφρών (τής Lamp).

κυκλώνουν , μ.i: λουλούδι μ.πλε &νάγλυφο στο σwμ.α. Το φύλλωμ.α πανομοιό­

'Έχουμ.ε το τpιαδιχο σύστημ.α χατασχεuής (6άση, χορμ.ος χαι στέψη) .

τυπο , οί λα6i:ς ύπεpυψωμ.ένες &γγίζουν &pχαίες μ.ορyές.

ΠΕΡΙΟΧΉ

173

ΑΓΙΑΣΟΥ

ΚΟΥΡΤΖΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ

& ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΝΤΑΖΗΣ

4. Κυνηyός: Καλοσχεδιασμενο μ1 χpwματα πl-ι.λ τυpχουάζ, ή φορεσιl-ι. μwb , πουκάμισο, χαπελο fδιο μi: το ροϋ χο. Ή bάση ποu πατεί το πράσινο χορ­

τάρι χα( ό σκύλος καφετής. ΕΙναι ·fι στιγμη ποu aφουγκράζεται μαζι μi: τον σκύλο (στιγμη &ναμονΥjς). Το οπλο εlναι σπασμένο μαϋpο. Ή μιχp·f] αuτΊj φ ιγούρα εfναι εpγο πολu παλιο τοϋ Κουpτζ·η χαι bpεθηχε στο μαγαζi τΥjς κόρης τοϋ Κουpτζέλλη.

s. Bpaxou σΠ; bpuση: Στο ολόγλυφο παρουσιά­ ζεται ή χαpαχτηpιστιχΊj bραχοϋ.

Εfναι ή στιγμ·f] ποu λούζεται , Ε:νώ στη γούρνα πο/v'.Jχpωμ.ο ύφαντο ά.πλω­ μενο πλi.νεται. Ή χiνηση χαpαχτη­ pιστιχή , πολ•J &νθρwπινη, χαθαpl-ι.

Άγιασwτιχη . Το ροϋχο εfναι μιl-ι. bpά­ χα pιγωτ·ι] , χόχχινη χαι μπλέ. Ή

μπλούζα θαλασσιά. Ή bpύση στο γνωστο σχ·ημα μi: γείσο τpιγωνιχο μΕ: δυο κολώνες χαι καμάρα, ή bpύ­

ση, ή γούρνα χαι τα πεζούλια.

ΠΕΡΙΟΧΉ

174

ΚΟΥΡΤΖΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ

7.

&

ΑΓΙΑΣΟΥ

ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΝΤΑΖΗΣ

Ή ()pαχού διακοσμεί χουμάpια με aσbέστη :

Χαραχτηριστιχη χίνηση τής συντρόφισσας τοϋ &γγειοπλάστη

6. Βοσχός - τσολιάς:

χαι μ.όνιμ.ης οιαχοσμ.ήτριας. Ή μ.πλούζα εΙναι μ.ω6ια χαι ·ή 6ράχα χαρώ . τα

[Ίσέλιγχας]. Βουνίσια μ.ορφή· ή χάπα , ·ή γχλίτσα , τα τσολιαοί-

χμ.άρια μ.πανταοιασμ.ένα χόχχινα παίρνουν οψη χαpούμ.ενη , &σbεστωμ.ένη.

στιχα ροϋχα , τα τσιpbούλια χαι ή μ.ουστάχα φέρνουν μ.νήμ.ες τα)Jςηχαpί ­

τα μ.άτια της δείχνουν χαλλιτεχνιχη εμ.πνωση, ενώ τα χέρια ζωγραφίζουν

σιας εποχής.

γραμ.μ.ιχο οιάχοσμο .

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΑΓΙΑΣΟΥ

ΚΟΥΡΤΖΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ

& ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΝΤΑΖΗΣ

8. Πιάτο: Το γείσο 1:χει 1:να. μο­ να.δικο καμπύλο γαλάζιο μοτί6ο χα.ί

το σώμα. (κέντρο) πλούσιος μ.α.ρ ­ γα.ριτα.ρένιος κόσμος μi: φύλλα. κα.ι μί­ σχους.

01

μα.ργα.ρίτες κόκκινες , μπλέ ,

μω6ιές , κ ινοϋντα.ι κυκλιχα κα.ι εναρμονί ­ ζονται μi: το πλουμιστΌ γείσο για να δώσουν

θα.υμ.α.στη ζωγραφιά .

01 πράσινες σταγόνες ενδιά­

μεσα. στο κα.ρw μ.πλi: μοτί6ο τοϋ γείσου εΙνα.ι χα.ρα.­ κτηριστικη δια.κοσμητικΥ] πα.pέμ6α.ση τοϋ Κουpτζ·ϊj. Γενικa το μπλέ, το κίτρινο κα.ι το κόκκινο χρώμα..

175

176

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΑΓΙΑΣΟΥ

ΚΟΥΡΤΖΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ

1. Άλοyάχι: [Κανάτα]. Άγfιχει στο στάδιο τίjς χλασιχής χεpαμικίjς τοϋ Κουpτζή

(1982-1992) Το εργαστήρι τοϋ Ν. Κουpτζή γράφει το ίστοριχο μιάς μεγά λης γενιάς αγγειοπλαστών. Είναι σvγχpονο μi: παpαδοσιαχi:ς ιJ.νήμες μέ ­ σων δημιουργίας. Ό διάκοσμος γινόταν κυρίως απο τις γυναϊχες χαι τα

παιδιά , rνw στον τροχο δημιουpγος 1ιταν ό αρσενιχός. Οί επιγραφές, κολ­ λημένες στον τοίχο, πάνω απο τη μεγάλη ζvλινη πόρτα η στο πλα.ι· μi: τα χαρούμενα διαχοσμητιχα σύμGολα , κεντρίζουν τον θεατή. Μαζι μi: το χανάτι, την χουχουGάγια, τ(ιν πάπια , το ψαράκι, τ·(ιν χολοχύθα χαι τα πο ­

τήρ ια πρωτοεμφανίσθηκαν στον χwpo τίjς χεραμιχής μετα το 1960-65 ηταν περίοδος τής «Α1ολιχής aνθησης» οπως τη χαραχτfιpισαν, χαι πράγματι

εΙχε τότε το νησι μια μεγάλη χαΛλιτεχνιχ·(ι αχμη στ(ιν ποίηση, λογοτεχνία , στη ζωγpαφιχ·fι , χεραμιχη χαι θέατρο , ποu Ί:δωσαν περιεχόμενο μιάς πνευ­ ματικίjς ανάτασης διαχρονιχα ανεπανάληπτης. 'Έχουμε μια αναγωy(ι απ ο

το γνωστο τσαναχαλιώτιχο αλογάκι ποu ·fιταν κατάφορτο . Έδw η φόρμα άπλοποιείται, η λαGη μπουχλωτή, το σwμα απιοειδi:ς χαταλήγει σε αλογί ­ σιο κεφάλι. Στην χοιλια το γνωστο στυλιζαρισμένα μοτίGο, η «μαργαρίτα», μi: τις νευρώσεις, χαι διάσπαρτες γραμμώσεις. Δυο σωληνοειδείς προεκτάσεις

τα πόδια τοϋ αλόγου. Α1σθητη εΙναι η επίδραση τής χεραμιχής τοϋ Τσανάχ­ Καλέ" .

ΠΕΡΙΟΧΉ

177

ΑΓΙΑΣΟΥ

ΚΟΥΡΤΖΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ

2.

Κανά~ι:

'Ηταν μοpψl] πρωτόγνωρη ποu πλάσθηχε στον πηλο πολu πιο πρ(ν &πο το 198σ. Δiνει α[σθηση γυναiχας ποu κρατιέται &πο τ-1] μέση.

Ό λαιμος χορωνοειδΊ]ς "έχει διάκοσμο σχοϋρο μπλέ , χαμπυλωτa σεφι1τια χα( σιαγwνες ενδ ιάμεσα. Το [διο μπλΕ: χρwμα κοσμεί τ(ς λα6Ε:ς χαι τ·Ι] 6ά ­

J. Κουχου6άyια:

ση. Το σwμα γεωμετρικό, στυλιζαρισμένα λουλούδι (μαργαρiτα) , "έχει ενδιά­

Μάτι πεpιεpγάσιμο &χτινωτό , χα( στην χοιλιa fνα δεύτερο , πιο

μεσες νευρώσεις γραμμιχi:ς ποu καταλήγουν σε aνθέμια. τα πέταλα εΙναι

ελεύθερο , μοτi6ο τής τετράφυλλης μαργαpiτας μΕ: νευρώσεις. Το 9τέρωμα

6μμμένα χόχχινα. Το πόδι λεπτό , στη 6άση πλαταiνει χα( δημιουργεί μορ­

μΕ: xαpw διάκοσμο. Ή μαpγαρiτα χiτpινη μΕ: πεpiγpαμμα χαφέ , χα( μΕ: φτέ -

φi:ς πιάτου κατάΛληλα διαχοσμητιχοϋ.

Ι ' ι , ρωμα χαρω χαι χιτρινες γpαμμωσεις.

178

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΑΓΙΑΣΟΥ

ΚΟΥΡΤΖΗΣ Ν ΙΚΟΛΑΟΣ

4. Γαλιά: [Κεραμικό]. Το σχήμα τwν χεραμιχwν εΙναι ό διάκοσμος στο Ε:.πάνω

, μερος

'

-

'

' ' '

'

'

- Lam b'5 (Vιases, Ε ar9' l

που μας ειναι γνωστος απο τον χοσμο της

Bronze Age, Plate ΙΧ, Νο 422,506, Plate ΧΧΧ, Νο 9).

Στον λαιμο γραμμi:ς

χιαστ:. δημιουργοίίν pόμ6ους μi: "έντονο 6αθu μw6 χpwμα. Ίο σwμα στολί­ ζεται μi: πράσινα φύλλα ( τρίφυλλα) ποu πατοίίν πάνω σi: σχοίίρες μω6 ιi:ς «Χαμιipες», αuτi:ς περικλείουν ροζ έ'λιχες. Μια τυpχουaζ λεπτ{ι γpαμμ·η χωρίζει τον λαιμο aπο το σwμα τοίί aγγείου. Πιθανον το φυτι.χο αuτο θέμα "έγινε ή aρχη τής γένεσης της κανάτας.

s.

Μ~ιχ.pο διαχ.οσμητιχ.ο χ.οuμάpι:

Παραλλαγη λαδόμπριχου . Ή μαργαρίτα σχηματοποιείται μi: 'έντονα χpωματιχα περιγράμματα, ενω στα ενδιάμεσα τwν φύλλων τέσσε­

'

pεις μίσχοι θυμίζουν aόριστα αlολιχο χιονοχρανο. τα χρώματα πριiσινο λα­ δί, τυρχουάζ, χαφi: χα:. χίτρινο , μi: ύποτυπώδη διάκοσμο στον λαψο χα:. γpαμ.μi:ς χιαστ:. ποu δημιουργοίίν pόμ6ους , πλουτίζουν το aσπpο φόντο.

ΠΕΡΙΟΧΉ

179

ΑΓΙΑΣΟΥ

ΚΟΥΡΤΖΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ

6. ΣταχτοθΎ;χη: 'Απλο χεpαμιχο σi: aσπρο φοντο, μi: τρία θέματα: το πpάσινο χλαδ( μi: τa φuΛλα σ' fνα χυχλιχο σχηματισμό, τa φτεpa τοu πουλιοu , τέλος το tδιο το πουλt ποu πετά. τα φτεpa σχοupα λαδιά , τa συνθέτουν συν ­ εχόμενες τεθλασμένες μπλi: χα! 6οuλες ποp":οχαλιές.

180

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΑΓΙΑΣΟΥ

ΚΟΥΡ'ΓΖΗΣ Ν Ι ΚΟΛΑΟΣ

-

•

7-8- 9. Φοντανιέpες - σταχτοθf;χη:

•

Χρώματα, λουλούδια χα(

•

μ.οτίbα παίρνουν οψη λυ ­ pιχη.

ΠΕΡΙΟΧΉ

181

ΑΓΙΑΣΟΥ

ΚΟΥΡΤΖΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ

I

10. Πλακίδιο: 1\Ιε χρώματα μαγικά, χρώματα ονείρου (μπλε χαι γλυχο χ!.τρι -

I

11. Πλακίδιο: Γυναικεία μοpψή, χλωμ-fι μi: f.ντονα μαϋpα μάτια χαι χοτσο στά.

νο), πα!.ρνει τη μορψή της η παραμυθένια γοpγονα, χύμ.ατα i:λιχοειδή, σχοϋρα,

μαλλιά, σε ψοντο γλυχο χαψέ, περιεργάζονται μωbί, σταψυλένιο τσαμπί. το

μαζι με το πλεούμενο ολοκληρώνουν το σχηνιχο.

ψοντο σοχολατ!. .

182

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΑΓΙΑΣΟΥ

ΚΟΥΡΤΖΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ

12. Βάζα: Θυμίζουν χλασιχi:ς παρα/Ιλαγf.ς, μi: τ(ς !ι.νάγλυ7ες παραστάσεις, το θf.μ.α πανηγύρι, λουλούδια, στιγμi:ς !ι.γροτιχής ζω·~ς . Ή χε-

pαμιδf.νια επιφάνεια χαι το &νάγλυφο !ι.πο το 'ίδιο uλιχο δίνει «πρωτόγνωρη α1σθητιχη παρουσία». ΓεvικιΧ χαpακτηpισ-τικιΧ τi;ς τέχνης τοϋ Κουpτζi;: ΣΕ:

μια λευχη επιφάνεια αποτυπώνονται σύμtολα γραφικά. τα μπλi: χρώματα τοϋ Κουρτζή είναι τα πιο επιτυχημ.f.να στη σύγχρονη χεραμιχ·η τοϋ νησιοϋ, χα( αuτο οφείλεται στη μεγtl.λη πείρα ποu διαθf.τει ο τεχνίτης. 'Έδωσε μεγtl.λη σημασία στη διακόσμηση πιάτων, μιχpών t;άζων , σταμνιών , στις tίχες (χα ­

νtl.τες) , ζαχαριipες, σταχτοθ·~χες, ποτήρια, γαλατιf.pες χα( κηροπήγια , ποu "έχουν την ξεχωριστη προσωπιχη σφραγίδα του. Τ(ς ζωομοpφιχi:ς κανάτες τ(ς παραλλάζει μi: &ναγωγιχο τρόπο , "έχοντας για πρότυπο την !ι.νατολιχη φόρμα (Ίσανtl.χ-Καλε). Ή !ι.φαφετιχη ί.χανότητα τοϋ Κουρτζή θυμίζει Θεό9ιλο χα( "έχει τη δροσια παιδιχοϋ σχεδίου.

ΠΕΡΙΟΧΉ

183

ΑΓΙΑΣΟΥ

ΚΟΥΡΤΖΕΛΛΗΣ ΟΔ ΥΣΣΕΑΣ

1. Κοuμάpι: [ Με κάλυμμα και 6άιτη ξεχωpιστ~] . Ό 'Οδυσσέας Κουpτζέλ­

λης η Κουρτζής εlναι συγγενης τής οlκογένειας τών κεραμοποιών καt

εΙναι εξάδελφος τοϋ Ν. Κουρτ ζή. 'Εργάστηκε κοντά του το

1931 και

aργότερα στον Παpαμ.υθέλλη. Το

1936 aνοιξε δικό του εργαστήρι στην πεpιοχη τής Πεpασιliς . Σ-~μεpα "έχει μαγαζt και εργαστήρι στ-{ιν εtσοδο τοϋ χωριοϋ . Εlιτυχώς 1:μεινε πιστος στην παράδοση . Βε6αίως οί νέες τε­

χν~χες τΟν G.vησυχοVν, δμως δΕν Ο:πο-

φάσισε νά περάσει στά σύγχρονα aλοιφωτά, τά δίπυρα . Το aγγεϊο πουλιέ ­ ται ώς διακοσμητικό. 'Οριζόντιες ταινίες, πολύχρωμες , με διάταξη παρά))ςηλη, παίζουν με το γυμνο σώμα. 'Ένταση aνοιχτή. Φύλλα κόκκινα , μπλέ , με

2 . Κοuμάp ι :

αποχρώσεις πορτοκαλιές, συμπληρώνουν εντονα στον χώρο , τον διάκοσμο

Σε σκοϋρο μπατανά κόκκινος διάκοσμος ανθέμια (παραλλαγμένα)

σάν πέταγμα πεταλούδας , ποu γυρο9έρνει το δοχείο. Στο κάλυμμα μπλε

ασbεστωμ.ένα. Το σώμα τοϋ αγγείου ()ολ6οειδές. Ό λα.ιμος ανοίγει στο χείλος

bοuλες , το πιάτο τής ()άσης κεραμιδί.

και η λα() η τριγωνική.

184

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΑΓΙΑΣΟΥ

ΚΟΥΡΤΖΕΛΛΗΣ ΟΔ ΥΣΣΕΑΣ

3. κοuμαpι I

I

πανr;yupιωτιχο:

4. Κοuμάpι:

Κόχχινο μi: λαδομ.πογια ίJαμμένο "έχει στο σώμα &νάγλυφη μαρ­

Το φόντο χόχχινος μπατανιiς · στολίζεται το σώμα μi: χόχχινες

γαρ\τα. Το χρώμα τών ψ)λλων χρυσό, χόχχινο χαι μπλέ . Δ ύο λαίJi:ς χα:.

χαι μπλέ μαργαρίτες ενώ μίσχοι μ.i: φύλλα διάσπαρτα χαι γύρω στα λου ­

λεπτος λαιμ.ος μi: χείλος κυματιστό .

λούδια το ομορφα\νουν. Χαραχτηpιστιχο εΙναι. το λεuχο πεp\γραμμα ποu φοντάpει τα μοτ(bα.

ΠΕΡΙΟΧΉ

185

ΑΓΙΑΣΟΥ

ΧΑΤΖΗΓΙΑΝΝΗΣ Α

ΑΣΤΑΣΙΟΣ

Ο ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΧΑΤΖΗΓΙΑΝΝΗΣ 96

Ό Άναστάσιοc; Χατζηγιάννηc; γεννήθηχε aνάμεσα στο

1890-1895, στην κωμόπολη Βίγα τοίί Τ σανάχ - Καλε τήc; Τουρχίαc; . Πρώτοc;

aπο την οlχογένεια , ποu ηρθε στο νησί, ηταν δ θεϊοc; 'ίΟυ Δημήτρηc; Χατζηγιάννης (1912) , δ δποϊοc; Εφυγε μετα aπο ενα χρονιχο διάστημα στην f.\μεριχή. 'Ακολούθησε δ Γεώργιοc; Χα"ζηγιάννηc;, Εμεινε πολu λίγο χα( στη συνέχεια πήγε στην Πάτρα 97 , δπου δ

'

γιοc; 'του

('ο

Ά

.

χ

ατ

'

ζ

ηγιαννηc;

)

\

\

\ ")/

' '

I

με τον χαφο εχτισε χεραμιχο εργαστηρι.

Έγχαταλείπονταc; "ην πρώτη πατρίδα (Βίγα), aφηναν πίσω το εργαστήρι τοίί πατέρα τουc;, δπου εiχε ζήσει μια δλόχληρη γε ­ νια κεραμοποιών. Στην περίοδο 1913-16 συνέχισαν τf.c; παραδοσιαχεc; φόρμεc; 'tήc; Άνα'tολήc;: πανέρια, λεγενόμπριχα χα/. κηροπήγια.

Ό Άναστάσιοc; , πλεuταϊοc; , Εφυγε για μιαν aλλη πατρίδα , ηρθε σ'tη Λέσ6ο το 1912 η 1913 (χατα τον Άσημάχη Χα"ζηγιάννη

'ίΟ 1914), δπου παρέμεινε σ' δλο το διάσ'tημα τοu 6ίου του χα/. δημιούρyησε μια θαυμασ'tη 'τέχνη. Το πρώτο εργασ'tήpι 'ίΟυ η'tαν

' '

' ' \ οου ~ 'λ ψ μια' παραγχα· σ ' αυ'tη ε αν με 'ίον

' '

I'

'

Γ

'

(I " I " ' .,, ιωργο ενα διασ'tημα , ωσπου οc οευ'tεροc; εφυγε. ( I

'

' Σ το υιαστημα !:' ' που τοσο χα \α γνωρι ζε στην 'Άνατολη. νει

' ' τιc; ' απο

'

'

' πω λησειc; τα μισα. Το'

1925

191 6-35 ο'

' '

-

'

' πρωτη I I ~ " 'την πεpιοοο εχανε τα' α' λοιφ ωτα' ,

Τζ ινηc; ' !:' ' ' Χ ατ ζηγιαννη, ' ' συμφ ωνια ' να' παφ ' χρηματουοτησε τον με' τη

' )\ιγο

νοιχιασε ενα χωρο στο Σ ταυρι, I

Σ

I

' I ' ' \ χ ωροφυ λα χη, I ' ' πιο χατω απο τη χαι\ συνεχισε την χα -

τασχευη χεραμιχών , οlχιαχήc; χρήσηc;. (Στον Κουρτζή δούλεψε, χατα τον Άσημάχη Χατζηγιάννη, πρf.ν το 1920. Παντρεύτηκε το

1917, aπέκτησε εςη παιδιά, τρεϊc; χόρεc; χα/. τρεϊc; γιούc;. Το πρώτο παιδf. ηταν χόρη, ή Βασιλική (1918), ή Άμερσούδα (1928), ή Μα , (!:-'!:' ' Γ ιαννη ' , 1933 ) . 'Ο τριτοc; ' ' του- 'Άνασταση ' ' Κλεαν ' θ ηc; (1925 ) , εφυγε " ' Γ ιουγχοσ ),αοια. Ρ' Ο 'ι ουο !:'' " ΙΙ ' ριτσα οιουμη με' τον γιοc; ο σ'tη αιvωι, ο ' ''Γ' ι \ ' ι '~ ' 'θ αυμαστη ' τεχνη ' ). χαι ο ιαννηc; , παρεμειναν χοντα στον πατερα 'toυc; χαι υημιουργησαν μια Ά σημαχηc; \" ι 'ίΟυ εργασ'tηρι, ' ι \ "~ θ ' \p Ι ι Τ' \ ' ι ζ \ ι \"' το' 192 6 χ'tι'ζει 'ίΟ\ οιχο σ'tην ιαια εση που ορισχεται χαι σημερα . α χεραμιχα που χα'tασχευα ε 'την περιοοο '

αu'tη ηταν φλιτζάνεc; , χοίίπεc;, χανάτεc; με ντόπιο χρώμα· "α χεραμιχα αuτα ονομάζον'tαν δίπυρα aλοιφω'tά. Ό Χα"ζηγιάννηc; γνώριζε πολu χαλα "ην τεχνιχη αu'tή , ποu την Εμαθε στο Τ σανάχ- Καλέ , lδίωc; το πράσινο χα/. χίτρινο χρώμα (τα aγγεϊα 'tήc; πε ­ ριόδου αu'tήc; "α χαραχ'tηρίζω σαν «ενδιάμεσα», γιατf. χατα χαφοuc; τα ζαναδημιουργοίίσαν, 1926-1950-1955) . Πολλα τα Ε6αφε με λαδομπογιές.

Οί χυριό'tεροι aν'tιπρόσωποι 'tήc; περιόδου αu'tήc; (1926-1950) ηταν δ Χατζηγιάννης, δ Κο•Jρτζήc; χα/. δ Ήλίαc; Λαμπρινόc;. Στη διάρκεια 'tou Δευτέρου παγκόσμιου πολέμου δ πρώ'tοc; εργάστηκε ενα διάσ'tημα χηπουροc; χα/. συγχρόνως χα'tασχεύαζε χεραμιχά.

Το 1930 η'tαν περίοδοc; 'ίών aνασχαφών τήc; W. Lamb στη Θερμή , ποu τα εύρήματά "ηc; επηρέασαν 'touc; τεχνί'tεc;. Ό συν­ έ'tαφοc; τοίί Χατζηγιάννη τό'tε , δ Τζίνηc;, δταν πληροφορήθηκε για τα τόσο ενδιαφέρον'tα εύρήματα πήγε στην περιοχη 'ίών aνα -

186

ΠΕΡΙΟΧΗ

ΑΓΙΑΣΟΥ

ΧΑΤΖΗΓΙΑΝΝΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ

σκαφών, πήρε κάποια σπασμένα κομμάτια κεραμικών aπο <ψαuρα τεφρά», τα Ε:δωσε στον τεχνίτη χα( τον παρότρυνε να δημι­

ουργήσει aγγεία bασισμένα πάνω στα aρχαία πρότυπα. Πράγματι εκείνος Ε:χανε μια μεγάλη σεφα μαύρων aγγείων (1930-1950), χρησιμοποιώντας την τεχνιχη τοu μαυρίσματος ποu γνώριζαν ο[ γυναίκες τής Άνατολής .

Ή μεταφορα τοu μαύρου χρώματος στα aγγεία, ποu μιμ.οuνταν τα aττικά, δΕ:ν aπέδωσε α1σθητιχο aποτέλεσμα . τα λεσbιαχα τεφρα Ε:χουν μιαν 1διότυπη καινοτομία, ό χορμος χα( ή bάση ενώνονται σΕ: ενιαίο σ(;νολο, για να δώσουν τη μορφη τής bίχας, τής γραγούδας, μΕ: γραμμιχα διακοσμητικά.

Τόσο οί Κουρτζήδες δσο χα( ό Χατζηγιάννης χατα χαφοuς προσπάθησαν (1930-1950) να επαναφέρουν στον πηλο τ(ς παλιΕ:ς

μαυρισμένες μορφΕ:ς

Buccl1ero, [Bucchero:

Λέξη ποu τη χρησιμοποιοuν ο[ aρχαιολόγοι. Εtναι τεχνιχη ορολογία μΕ: την όποία χαρα­

κτηρίζουν μια μορφη πήλινων χεραμιχών (γκριζωπών χα( μαύρων)], η τεφρά. 'Ήταν μια τεχνιχη ποu μάς εξιστορεί ό Χατζη­ γιάννης. Πρ(ν aπο χρόνια ο[ γυναίκες στην Άνατολη κατασκεύαζαν στο χαμίνι τα λεγόμενα γιουbέτσια (μαuρα τέστα), μΕ: την τε ­ χνιχη τοu καπνίσματος, ποu Ε:δινε το μαuρο χρώμα στην εξωτερική τους επιφάνεια. Τον (δια τρόπο κράτησαν ο[ νοιχοχυρΕ:ς χα( στο νησ( για λόγους πρακτικούς, Ε:τσι aπέφευγαν το ξύσιμο τής καπνιάς ποu «Ε:πιανε» μετα aπο χάθε μαγείρεμα το χεραμιχό. Ό Χατ ­

ζηγιάννης, bασισμένος στΎ]ν τεχνιχη αuτή, Ε:bαζε παρτίδες κεραμικών μέσα σε δοχεία (τενεκέδες) χα( aχυρο στα ενδιάμεσα κενά, μετ α τα τοποθετοuσε στο χαμίνι, τα χεραμιχα ψήνονταν χα( ό χαπνος aπ ο το aχυρο γέμιζε τοuς πόρους. 'Έτσι τα aγγεία Ε:παιρ-

\

'

\

'

'

'λα.

ναν την χαπνια, που μετατρεποταν σε μαυρι

Για το μαuρο αuτο χρώμα ή Wlambι στ(ς σσ . 73-78 γράφει: «Το μαuρο χρώμα τών aρχαίων χεραμ.ιχών (τεφρών) εtναι aπο­ 98

τέλεσμα προμελετημένης aνθραχοποιήσεως , την όποία επιτ•'.;γχαναν δια τής καύσεως χλωρών φύΛλων στην χαρδια τοu χερα­

μιχοu. Γενιχα ή χρησιμοποίηση aνθρακούχων uλών δίνει το μαuρο χρώμα στα aγγεία. Ό δΕ: πηλος εtναι χαλής ποιότητας χα( ή εξωτεριχη οψη εtναι σκούρα χα( συχνα λουστραρισμένη. 'Εν τούτοις ή γυαλιστερη επιφάνεια τών χεραμ.ιχών, τουλάχιστον σε με­ ριχα aπ, αuτά, aποτελεί ενα ερώτημα για τον τρόπο χατασχευής.

Μελετώντας τ(ς παραλλαγΕ:ς αuτΕ:ς bλέπουμε πwς ό Κουρτζ·fjς οσο χα( ό Χατζηγιάννης, δΕ:ν εκδήλωσαν bαθύτερο ενδιαφέρον,

wστε να πάρει το aντικείμενο οργανιχη μορφή, δΕ:ν εtδαν τα σχήματα τών «επίκαιρη περίοδος τών aνασχαφών». 'Έπρεπε να περάσουν

Bucchero.

Πfjραν μόνο το χρώμα χι αuτο γιατ( ήταν

30 χρόνια για να γίνει α1σθητη ή aναγχαιότητα αuτή.

Το 1935-36 ό Χατζηγιάννης δοκιμάζει τον κίτρινο πηλο τής Αrγινας χα( παρουσιάζει λιγοστα δείγματα. Μετα το

1942-1950 δούλεψε τα διαχοσμητιχα χα( τα aγγεία ο1χιαχής χρήσης. τα κουμάρια του Ε:χων λεπτα κοσμήματα. Για

ΠΕΡΙΟΧΉ

187

ΑΓΙΑΣΟΥ

ΧΑΤΖΗΓΙΑΝΝΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ

μοτίbα χρησιμοποιεί θαλασσινΕς μορφές. Τα γουδιά,

Ol

γαλιές,

Ol

σταχτοθήχες, χαθως χαi

Ol

φιγοuρες χωρικών aπο την καθημε­

ρινότητα aποτελοϋν θέματα δημιουργίας. Παρουσίασε επίσης χεραμιχα μΕ: πλούσιο ενθετο διάκοσμο. Το

1979 aποχτά ηλεχτριχο φοϋρνο χαι μΕ: τοuς γιούς του δίνει μια νέα εχφραση στη διαχοσμητιχη χεραμιχή, ποu φθάνει στο

πιο uψηλό της επίπεδο. Δυστυχώς, γέρος πιά, ό Χατζηγιάννης (1981) δΕ:ν μπορεί να συνεχίσει μΕ: τα νέα uλιχά (τον ετοιμο πηλο χα ι το ~ηλεχτριχο χαμίνι) ο

Ό Χατζηγιάννης κατασκεύαζε τα aλοιφωτα δίπυρα (1919-1950) μΕ: τον εξής τρόπο: Μετα το πρώτο ψήσιμο χαι το μπατανά­ διασμα τών χεραμιχών, πλασμένων aπο χώμα τ·ίjς Αrγινας , ποu εχει μεγάλη πλαστικότητα χαι aντέχει σΕ: δυνατΕ:ς θερμοκρασίες,

τα χρωμάτιζε μΕ: πυροχρώματα. 'Όταν στέγνωναν, τα &λειφε μΕ: γυαλί CΕτοιμο aλοίφωμα - η το κατασκεύαζε ό 'ίδιος) . "Υστερα

τα εbαζε για δεύτερη φορα στο χαμίνι για να πάρουν γυαλάδα ( επι 6-8 ri>ρες). Ή νέα εποχη τοϋ Χατζηγιάννη aρχίζει το

1979. Τον bοηθοϋν οί γιοί του , Άσημάκης χαι Γιάννης ο δεύτερος παρακολούθησε

τρείς μήνες την τεχνικη τών aλοιφωτών σΕ: εργαστήριο τής Ί ταλίας (οπως και ό Πανταζής). Αuτοι uπόσχονται πολλα χα ι συν­ εχίζουν την οlχογενειακη παράδοση.

Ό γέρος Χατζηγιάννης πέθανε σΕ: bαθια γεράματα το

-

1983 σΕ: ήλικία 98 ετών aφήνοντας πίσω μια νέα α1ολιχη φόρμα στον χό-

-

σμο της χεραμικης.

Οί Χατζηγιάννηδες δούλεψαν τα χεραμικα επι σειρα ετών και ή εργασία τους καλύπτει μαχρu χρονικο διάστημα : 1. Ή δουλεια τοϋ Άναστασίου Χατζηγιάννη:

Α' Περίοδος

(1910-1950)

Β ' Περίοδος

(1950-1979)

Γ' Περίοδος (1979-1982)

2. Ή περίοδος τής κλασικής εχφρασης τών Χατζηγιάννηδων (1982-1992): Ή δουλεια τοϋ Γιάννη Ή δουλεια τοϋ Άσημάκη Ή δουλεια τοϋ Κλεάνθη

Ξεχασμένος στη Γιουγχοσλαbία. Φάνηκε τα τελευταία χρόνια στο χωριό του. Ή ζωγραφιχη στα πιάτα εtναι το θέμα τής δου­ λειάς του. Ή διάταξη τ ών μοτίbων φανερώνει την ξενική του παραμονή.

188

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΑΓΙΑΣΟΥ

ΧΑΤΖΗΓΙΑΝΝΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ

1. Ααδόμπpιχο: [Κουμάρι. μ.i: στομ.α]. Άνήχει στην Α ' Περίοδο (1910-1950). 'Έχει τ·(ιν εvταση στο μ.εσον. Χρ ·ήσιμ.ο για λάδι χα! κρασί, παραλλαγη aρχαίου

&γγείου

(W Lamb, Fίg. 29, Vases, C/ass C,]ugs Νο 10 Page 81) . Πήρε

χατα

χαφοuς διάφορες μ.ορφε ς , για να εξυπηρετήσει. τ!ς &νάγχες ποu ύπαγορεu συν οί χαφοf.

2. Κοupούπι: [Μι.χρο για τ υρί]. Άπιοειδ·(ις μ.οpφή . Ό διάχοσμ.ος: &r.pηpη μ.ε -

να σχήμ.ατα , χοχχινα τριαντάφυλλα. Κυχλι.χο χα! ενδιάμεσα , μ.πλε , πιτσιλωτi:ς γpαμ.μ.ές.

ΠΕΡΙΟΧΉ

189

ΑΓΙΑΣΟΥ

ΧΑΤΖΗΓΙΑΝΝΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ

J. Πιάτο:

4. Πιάτο :

Στο εσωτεριχο τών χuχλων δημιουpγοϋνται χόσμοι χινη­

'Ίδια τεχνιχη μi: το πpοηγοuμ.ενο . Ό δι!ι.χοσμ.ος μ.i: γεωμ.ε ­

τι.χοί. 'Ένα πιτσιλωτο μοτίbο , μπ)-ε aνοιχτό, περιστρiφεται στον πρώτο με­

τpιχιΧ μ.οτίbα. Τετρ!ι.γωνα χαt ρόμbοι σχηματίζουν το ένιαϊο σταupοειδi:ς

γ!ι.λο χuχλο μ.ε aσπρες λεπτi:ς γλώσσες, σi: aλλοuς τρείς χuχλοuς μi: wχρω­

σuνολο.

πο φόντο περικλείεται μιa μαργαρίτα.

190

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΑΓ ΙΑΣΟΥ

ΧΑΤΖΗΓΙΑΝΝΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣ ΙΟΣ

·e ·· '

'

·".,_)..

5.

6. Είχα:

Πιάτο:

[Κανάτα ]. Π ινελιi:ς πράσ ινες χα( μπλΕ: χι f:να Πολυπέταλο

ΠιτσιλωτΊ] wχρα ριγωτ·(ι φοντάρει ζωγραφιχΊ] παράσταση

τοπίου. Το γείσο στεφανωμένο μi: 9υτ ιχο διάκοσμο .

μυθιχο μπλi: λουλούδι δένονται στο σwμα στερεά. ('Ίδιο μοτί6ο χρησιμο­ π οιοuσε χι

b Κουρτζής).

ΠΕΡΙΟΧΉ

191

ΑΓΙΑΣΟΥ

ΧΑΤΖΗ ΠΑΝ ΝΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ

8. 7- Είχα : ''Αν κα:. μακρόστενη, uψηλή, δΕ.ν ενοχλεί α1σθητικά . Ί-1 σύ;ιθεση:

μια μπλΕ. μαργαρίτα κα:. μια δωδεκάφυ/Jσ; κόκκινη, 6αλμενες χιαστί. τα κλαδια δίνουν κίνηση προς τρείς διω?ορετικΕ.ς κατευθύνσεις.

Είχα:

[Κανάτα]. Άνατολικής επιρροής. Χρησιμοποιεί τον πηλο τής Αrγινας. Το σχήμα τής κανάτας εΙναι γνώρι μο στον aρχαίο κόσμο τής

Θερμής κα:. τής Τροίας

(W Lamb, Fίg. 29, Vases, C/ass C,]ugs Νο 1-6 - Vases, Eaι-ly Bronze Age, Plate VIII, Νο 253, 207) . 'Εγχάρακτη κα:. ενθετη δια χόσμη'Ίη σε φόντο &νοιχτΟ Wχpωπ.ό.

192

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΑΓΙΑΣΟΥ

ΧΑΤΖΗΓΙΑΝΝΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ

9. Κανάτα:

10. Φοντανιέpα:

[Είχα] . 'Άσπρη επι.φανει.α με χίτρι.νο χεϊλος. Το δι.πλο φόν ­

Φυτιχος δι.ακοσμος μΕ κόχκι.νη μαργαρίτα χ:χ( πυκνο κι.νητιχο

το καλύπτουν pεαλι.στι.κες μ:χργαρίτες μi: δι.αφοpες aποχρώσεις. τα φύλ­

φύλλωμα σε aσπρη aλοιφωτη επιφανεια. Το καλυμμα ακολουθεί την (δια δια­

λα μοιαζουν με πεταλοuδες, δημιουργώντας κίνηση σε φυσικο περίγυ ­

ταξη. τα θέματα αuτα εΙναι τα «σταμπωτά.», τα όποία ή Gδniil Oney &να­

ρο. Ή μείωση εΙναι. α1σθητ-ι'J στο επανω μερος, ενω ή Ι:νταση δίνει στο

φέρει πώς 'έγιναν στον α1γαiιχο χώρο χα( aσυνήθιστα για το 'Γσανακ - Καλέ

κατω σφαφικ·fι μορφή .

(1892-1900) [Βλ ΟΝΕΥ GδNiiL, Turkίsh perίod Canakkale ceramίcs,

Ankara, 1971 ].

ΠΕΡΙΟΧΉ

193

ΑΓΙΑΣΟΥ

•

11. Φλιτζάνα : Γνωστη παpαλλαγΎj μ.i:

ζωγραφιχa στοιχεία. Ίο σώμα , aσπρο, πεpιbάλλεται f.ναλλaξ μ.i: μ.πλi: χα( χοχχινες μ.cφγαpiτες, συνθεμ.ένες aπ ο χηλiόες πράσινες. Ή γpαφιχη αuτη λύcτη όiνει χινητιχοτητα στο τpαπε­ ζοειδi:ς σχΊjμ.α .

12. Φοντανιέpα: Μοp9η f.χλεπτυσμ.ένη,

μ.i: aνάπτυξη τwν 9ύΛλων στο σwμ.α χpατά στο μέσον οχτάφυλλη μαp ­ γαpiτα. Στο κάλυμμα τa τέσσερα μπλi: χα( χοχχινα aνθη αγκαλιάζουν

φυλλώματα.

194

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΑΓΙΑΣΟΥ

ΧΑΤΖΗΓΙΑΝΝΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣ ΙΟΣ

14. Ποτήpι : Λουλούδια χα( φύλλα γεωμ.ετpιχa χαλύπτοuν aσπpο χα:. κίτρινο 9όν το . Σ το χεpαμ.ιχο χu­

pιαpχεϊ το σχοϋpο πράσινο χαι -η

χαpμ.ίνα

(W Lamb, Fίg. 28, Vases, ClassA, Tumbler- Vases,Ear~ Bronze Age, Plate VIII, Νο 194).

13. Είχα:

15. Φλιτζάνα:

Στη λεμ.ονιa επιφάνεια, το aγαπημ.ένο μ.οτίt;ο τοϋ χωpιοϋ , τa

Ό τεχνίτης πpωτοτuπεϊ,

χερασια. Ή μείωση δημ.ιοuργεϊ t;άση τραπεζο ειδή, το σώμ.α π~ραμ.ένει

μετ αφέροντας την ενταση στη μ.έ ­

χuλινδριχό . Το φόντο δένεται γραφιχa μ.' Ε:να τσαμπί, τρία κεράσια χα( φύλ­

ση. Δ ιάχοσμ.ος: bοuλες καφετιές , χυ-

λα (διατύπ ωση χubιστιχή !). Ή πράσινη χλίμ.αχα καταλήγει σi: σχούpοuς

χλιχές , με μαύρη ται.νία καL &σπρο

χα:. aνοιχτοuς τόνους , ή λαt;η σχούρα μ.αύρη μ.i: πράσινο τόν ο .

φόντο . Στο χείλος χιτpινωπη ταινία.

ΠΕΡΙΟΧΉ

195

ΑΓΙΑΣΟΥ

ΧΑΤΖΗΓΙΑΝΝ ΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ

16. Φλιτζάνα: ΚυλινδριχΎ] μ.Ε μει­

ώσεις "έ/.U.χιστες . Το ~αθu πρό:­ σινο χρώμα τwν φύλλων aγχα ­ λιh.ζει τtς δύο μ.αργαρiτες μ.Ε λι.γοστa πέταλα, ποu δημιουpγοϋν aντίθεση τονική (χόχχινο , μώ~).

17- Φοντανιέpα Ύ; ζαχαpιέpα: [Κουρούπι σε μικρογραφία]. Το παιχνίδι τwν μειώσεων χα! τwν l:ντaσεων δίνει ~αpελοειδή μορφΎ] στο χεpαμιχό. Άρμονιχος διό:χο ­

σμος, ε7ναι συνθεμ.ένος aπο δύο μαργαρίτες χρώματος λαδt aνοιχτοϋ χα( σκούρου , με φύλλα δίχρωμα χα! ~οϋλες δίπλα σε γραμμώσεις . Το χaλυμ­ μα διακοσμείται με ταινίες, ποu ι:Χχολουθοϋν το χρωματιχο παιχνίδι τοϋ ·σώματος, στο οποίο πάνω χα( χό:τω μαργαρίτες χα( ταινίες λαδιi:ς δένουν άρμονιχa το σύνολο.

196

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΑΓΙΑΣΟΥ

ΧΑΤΖΗΓΙΑΝΝΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ

1. Γυναίχα διαχ.οσμεϊ aσ6εστωμένα χ.ουμάpια: Ή σύζεuξη τής παλιιiς και τ·f)ς νέας τεχνικής εοωσε για πολu

καφο (πεpίποu επι 25-30 χpονια, aπο το 1930 wς το 1960) μιaν 1οιοppuθμη διακοσμητικ·f] κεραμικ·f] εκφpαση, ποu aπαιτεί 1διαίτερη aνάλuση και

ερεuνα. Ή σύζεuξη κεραμικών , διάφορων πεpιοδων , εΙναι εργο δύσκολο, γιατι aπαιτεί, εκτος aπο τ·f]ν aφομοίωση, και ένιαία οpγανικη φοpμα. Κατα τη

Β ' Περίοδο (1950-1970) δημιουργίας τοϋ κεραμοποιού το μεταναστεuτικο ρεϋμα aποκορυφώνεται. Οί νέες ανακαλύψεις, το νάi3λον aντικαθιστούν πολ­

χα εrοη κεραμικών ο1κιακής χp-ι]σης και αuτο κλονίζει τοuς τεχνίτες, ποu μi: aγώνα κρατ-ι]θηκαν και δi:ν εφuγαν, εγκαταλείποντας τα ί:ργαστ-ι]ριά τοuς. Εuτuχώς ό τοuρισμος aποτέλεσε στο νησί, μαζ( μi: τ(ς λιγοστi:ς γιορ ­ τές, κίνητρο για ν, aΊχοληθοϋν και πάλι οί τεχνίτες ποu aπομειναν. Ή δια­

κοσμητικη κεραμικη εΙναι ·ή μονη τέχνη ποu επέζησε μετa την τεχνολο­ γικη aλ.kι.yf] και τf] μετανάστευση. Στη σύνθεση αuτf] ό τεχνίτΎ]ζ μεταχειρίζεται τα άπλα χρώματα , το bασ ικο κοκκινο . Ή ()ράκα σi: aσπρο φοντο εμπλου ­ τίζεται μi: καρw γραμμώσεις " χα( κάθε τες καφετιές. Ή κίνηση χαρακτη­

ριστικη τη στιγμη τής σύλληψης τοϋ aσbεστωμένοu μοτίbοu .

ΠΕΡΙΟΧΉ ΧΑΤΖ ΗΓΙ Α

197

ΑΓΙΑΣΟΥ

Ν ΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ

2 . Πιάτο: Σχην-fι χαθημ.ψνότητας , μ.ια γuναίχα λούζεται. Ή c/λη της ρίχνει το νερο τής στάμ.νας πάνω στο χεφάλι της. Στο φόντο προbάλλοuν δύο

ήμ.ιχuχλιχο:. θόλοι, ή bpύση χα:. το πλυσταριό (πρ ώτο πλάνο) χα:. ό εσωτε­ ριχος τοίχος (δεύτερο). τα χpwμ.ατα τΟU φόντΟΙJ στΟν τοίχο παλ Χαl Ε:ντονα

3. Πιάτο:

στη bρύuη, οι τόνοι στtς φ ιγοupες ανοιχτο:. χα:. μ.όνο στις bpάχες παρατηροuμ.ε

Στην χuχλιχ-fι επ ιφάνεια ε1χονίζεται άγ ιασwτιχο &.ρχοντιχο

τ:.ς γνωστες xαpw γραμ.μ.wσεις . 'Η πλούσια Ε:ντονη χρωμ.ατιχη Ε:νότητα δη ­

μ.ε buζαντινη τεχνική. Χαραχτηpιστιχος είναι ό τρόπος aπόδοσης , τόσο τοu

μ.ιοupγεί μ.ια χωριχη πριμ.ιτιbίστιχη φόρμ.α (μ.ε i:ξπρεσιονιστιχη διάθεση) . Το

πλαχόστρωτοu χα:. τ ών χεραμ.ιδιών, οσο χα:. τών τοίχων χα:. τών ξύλινων

πλακόστρωτο wχρωπο φοντάρει στα &.ντιχείμ.ενα ποu το σuνθετοuν.

επιcpανεtών.

198

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΑΓΙΑΣΟΥ

ΧΑΤΖΗΓΙΑΝΝΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ

5. Κοχύλι: [ Μπουροϋ]. Προσ-

πάθεια aπεικόνισης μορ φ ών τ·fις θά­ λασσας, γίνεται μΕ: λεπτότητα χα( περιγpα­

φιχ·fι δεξιότητα. Συνεχόμενες κόκκινες, πορτοκαλιές , χ•Jματιστi:ς γpαμμi:ς I

περι6άλλουν το κεραμικό , ενώ σχοϋρες, πρασινόμαυρες bοϋλες (σaν μάτια) , ρυθμ.ιχα pιγμ.ένες, aχολοuθοϋν παιχνιδίσματα γραμ.μ.ών.

6. Γαλιά : [ Κολοκύθα] . Μιa φυτιχ-fι

μορψfι πολu γνωστfι στον aρχαίο κό­ σμο . Χρώμα χ ιτpινοχpέμ, δένονται

4. Ψάpι:

μi: δύο ταινίες χόχχινες. Άπαλfι λα­

Δuνατ·fι φόρμα , ή ouρa καταλήγει σΕ: στόμ.α 6άζοu , τa πτε­

δια διακόσμηση χα( μ.αϋpα στίγμα ­

ρύγια δημιοuργοϋν τη 6άση. Το σώμα εΙναι σχοϋρο μ.αuρολαδι μ.i: ελάχιστες

τα περι6άλλουν την χωνιχη επιφά ­

μπλΕ: γραμμώσεις, f:νώ το διαπερνοϋν aλλες aσπρες χαμπυλωτi:ς χα( εuθύ­

νεια τοϋ επάνω μ.έpους τοϋ σώματος.

γραμμες . Ή οuρα χαι τα πτερύγια 'έχουν χρώμα χόχχινο γλυχο μi: κίτρι ­

Μαϋpες γpαμ.μ.ές ενισχύουν τ(ς χόχ -

νες παρενθέσεις .

χινες

ταινιες.

ΠΕΡΙΟΧΉ

199

ΑΓΙΑΣΟΥ

ΧΑΤΖΗΓΙΑΝΝΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ

7. Λιομάζωμα: Πλούσια σύνθεση σi: μορφi:ς χα( χρώματα, χαραχτηριστι.χη 1:χφραση τΊjς λεσbιαχ·ης ζωής . Άνάγλυφα χρωματιχα θέματα παρουσιάζουν μια χίνηση πολυσύνθετη, οπου χάθε φιγούρα εχει μια ξεχωριστη λειτουρ­ γιχη παρουσία . τα ζwα aμέpιμ.να bόσχουν γύρω στην πράσινη γη, ενω bραχοφόρες χα(

b pαbδιστης

oi.

f:.χτελοuν f:.ργασί.ες. 0[ λιομαζwχτρες συ/-λέ ­

γουν τον χαρπό. οι ντοσι.μ.έδες (μιχpα πέτρινα τοιχία για τη συγκράτηση τοu νεροu χαι τwν χωμάτων), χρωματισμένοι f:.ναλλαξ χαφετιοι χαι χοχ ­ χινωποί., εναρμονίζονται. μi: τ(ς fδι.ες χρωμ.ατιχi:ς aζί.ες τwν ενδυμάτων τwν σχuμ.μ.ένων γυναιχwν . τα ροuχ'Χ τοu pαbδιστΊj χαι το σύνολό του γενιχα δέ ­

νεται μi: το φόντο τοu οuρανοu χαι τwν δένδρων, γιατι εΙναι t;αμ.μ.ένος μ.πλέ.

8. Λιομάζωμα: Παρόμοιο θέμα ε1χον!.ζει. π ελwpι.ο δένδρο f:.λι.iί.ς χα( Ε:να μι.χρο στο t;άθος . Ό ραt;διστης ραt;δί.ζει, στο t;άθος t;όσχει. το ζwο . Οί λιομαζwχτρες

aντι.χρυστi:ς συλλέγουν f:.λιές. Οί t;ράχες εΙναι χαρώ, χαι χαι χοχχινες .

oi.

μ.πλοuζες ροζ

200

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΑΓΙΑΣΟΥ

ΧΑΤΖΗΓΙΑΝΝΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ

9. Καλούπι πιάτου:

10. Καλούπι πιάτου:

τα τεσσεpα αuτα γκρίζα καλούπια κιτpινιασμ.ενα και κοκκινωπα

Στο δεύτερο αuτο καλοuπι καλαθοποr.ος τελειώνει ψάθινο κα­

δείχνουν το μ.ακpu παρελθόν τους (1940-Jg6o). τα &ριστερα σκιαγpαφοϋν στιγμ.ες ζωής τής καθημερινότητας η εlκονίζουν γραφικα λd.ι·κα σπίτια μ.ε σχημ.ατικη aφαίρεση. Στο πρώτο πωλητης ζυγιάζει τοuς καρποuς τής yής ποu θa &γοράσει ή t;ρακοϋ Άγιασώτισσα.

λάθι και δίπλα ή γυναίκα t;οηθa.

ΠΕΡΙΟΧΉ

201

ΑΓΙΑΣΟΥ

ΧΑΤΖΗΓΙΑΝΝΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ

11. Καλούπι πιάτου:

12. Καλούπι πιάτου:

Το τρίτο καλούπι τής σεφιiς ε1χονίζει την iχχλησία τ·ίjς Πα­

Στο τέταρτο καλούπι γpιa στο τζάκ ι μ.αγεφεύει. Το γείσο τοϋ

ναγίας τής Άγιάσοu. Το χαμ.παναριο μ.προστa δίνει τη γενιχη οψη .

τζαχιοϋ καλύπτεται μ.ε το γνωστο ?όντο, ενω πιάτα χα( λάμ.πα στολίζουν την σκεπή , στον τοίχο ενα χαμ.πύλο τόξο φοντάpε ι.

202

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΑΓΙΑΣΟΥ

ΧΑΤΖΗΓΙΑΝΝΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ

1. Φοντανιέpα: Κατa την Γ' Περίοδο (1979-1982) στην κεραμικη τών αδε/>tpών Χατζηγιάννη (ό πατέρας τους Άναστάσης γέρασε και σταμάτησε το 1981) , στη νέα καλλιτεχνικη δουλειά, η &νατολικη τεχνοτροπία'", ποu τόσο κυ­ ριαρχεί στο πνεϋμα τών Χατζηγιάννηδων , 6ρΎjκε τ(ς κατάλληλες συνθ·ίjκες

2. Πιάτο :

γιa νa περάσει μ.έσα σi:. μιa σύγχρονη πραγματικότητα. Βε6αίως, τοuς aγγι­

Σi:. φόντο aσπpο γεωμετpικa σχέδια τετράγωνα προσεγμένα

ξαν οί πανάρχαιες φόρμες, τa «τεφρa». Στο σκεuος σχήμα Ε:νδιάμεσο, λd.ι'χ.ο

και ζωγραφισμένα με χρwματα: καφi: ομπρα, μπλε aνοιχτό, κίτρινο και πpa­

μi:. κοσμ.ικη προέκταση. Στο κάλυμμα δύο μαργαρίτες γαλάζιες &ντικρυ ­

σινο λαδί . Ή τετράφυλλη μαργαρίτα, τ:Χ τυποποιημένα λουλούδια και οί

στi:.ς και δύο ποpτοκαλιi:.ς μi:. λαδιa φύλλα . Στο σώμα εχει μεγάλη μαργα­

γραμμικi:.ς και καμπυλόσχημες ταινiες δημιουpγοuν γεωμετρικο κόσμο γε-

ρίτα μπλi:. μi:. φύλλα μακρόστενα, aνa δύο aντικpυστά.

μriτον Οπτ~χα ερεθίσματα.

ΠΕΡΙΟΧΉ

203

ΑΓΙΑΣΟΥ

ΧΑΤΖΗΓΙΑΝΝΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ

101

J . Κόχορας :

4. Γορyονα

[ Είχα]. Στολισμένος μ1

[ Κηροπ-ήγιο]. Έχ;:ψάζει

μαργαρίτες ο χόχορας , εί.ναι στη­

νέα μηνύματα στ(ιν χεpαμιχ-ή. Το θέ­

μένος πάνω σε κολοκύθα, σ' fνα

μ.α παίρνει ζω·(ι tιάση μ.ιιiς γλυπτ ικής

παράξενο σύμπλεγμα.

διάστασης. Το σώμα τ·ίjς γοργόνας

Μαργαρίτα μιση με

κοσμεί fνα λο,Jλούδι σε σχήμα pόμ ­

δύο φύλλα δίνουν το

bου . Καφ ετιά , κίτρινα χα( χόχχινα

φτ εpω το

-

τμημα

I

-

:

σε λευχο φόντο την στολίζουν.

του

χοχοpα.

6. Αλοyάχι: Άνατολιχής προελεύσεως , με νέα τεχνιχ·ή. Βάση σφαφιχ·ή.

Το &λογάκι με τη χαίτη καταλ-ήγει σε λαtι·ή. Πλούσιος διάκοσμος το πε ­

5. Παπί:

ριtιάλλει : μcφγαρίτες με δίχρωμες

[Κανατούλχ]. Σχήμ.α πε-

χιτρινοποpτοχαλιες χα( μπ)J. περί-

ρίεργο με σατφιχη ε1χονογράφηση.

γραμμα, ?'Jλλωμα μΕ: κόσμημα γε-

Γνωστη φόρμ.α, ποu "έχει πάρει χατa

ωμετpιχό. τα. χρwματα εί.ναι πρω-

χαφοuς πάρα ποΛJ.Ξς μορφές .

τότυπα .

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΑΓΙΑΣΟΥ

ΧΑΤΖΗΓΙΑΝΝΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ

ι

7. Χωpιάτισσα: [Φοντανιέρα- χανάτα] . Νέα φορμ.α, ποu προαναγγέλει την aπαρχη

μ.ιιΧς μ.εγάλης σειράς. 'Έχει πολύπλευρη χpησιμ.οτητα , μ.ποpεl να γίνει φοντανιέpα , η κανάτα γι& χpασi. Ή χpωμ.ατιστη λεπτοτητα μ.i: τονους σύν ­ θετους aνοιχτούς, ή Ε:ζυπνη διάπλαση τoi.i πώμ.ατος σi: μ.οpφη γυναικείας χεφαλΎjς, μ.i: «τσιμ.πέpι» χα( ή Ε:λλειπ τ ιχη φ ορα τoi.i σώμ.ατος προσθέτουν

νέα στοιχεία στην aνθρώπινη φ ιγούρα. Ή λύση τwν χεριών μ.i: τ(ς ελικο ­

ειδείς (το Αlολιχο σύμ.()ολο ζωΎjς) χαφετιi:ς γpαμ.μ.ές aποτελεί νέο τροπο δια­ χοσμ.ησης, στ(ς διατυπώσεις τών μ.οpφών.

Είχα:

8. \

,

I

Σε ασπpο φον τ ο,

'

'

μ.αpγαριτα χοχχινοχα φ ετια .

' φ ύλλα μ.i: "έντονα π εpι ­ τα γpάμ.μ.ατα , λαb η μ.πουχλωτή

( W. Lambι Fίg. 29ι Vasesι Class ζ }ugsι Fίg. 6).

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΑΓΙΑΣΟΥ

205

ΧΑΤΖΗΓΙΑΝΝΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ

1. Γuνα!χ.α: .1είγμα της Δ

' περιόδου της χλασιχής εχφρασης τwν Χατζη­

γιάννηδων (1982-1992) . Καθισμένη χαταγής με τα χέρια πάνω απο το κεφάλι , τα οποία σχηματίζουν "έλλειψη, τα πόδια σταυρωτά. Στη μπλούζα ο[ μαργαρίτες uπα­ χούουν στην πλαστιχ·(ι τοϋ

σώματος. Ή π ο δια σε τόνο κίτρινο πάλ. τα πόδια σχηματίζουν χΝ:.iνοντας τ{ιν ένια(n. φ6pμα, τη σταχτοθήχη .

---2. Φιyούρα: 3ωτιχο ποu δημιουργείται aπ ο το παιχνίδι δύο ταινιών (γ αλά -

ζια χα/. χαφέ), πατά σε σφαίρα, τη γή . Κουλουριαστες ο[ ταινίες φθάνουν στο χεφάλι, τα χέρια εΙναι οί προεκτάσεις τους.

206

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΑΓΙΑΣΟΥ

ΧΑΤΖΗΓΙΑΝΝΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ

t

J. Ζεuyάpι:

4. Σταχτοθ/;χΎ):

Χρwμα.τα μi: λυρικ-Υj διάθεση περνοϋν τις μορφi:ς σ' Εναν lδεατο

[Mi: πόδι και &ντικpυστα παπια στο χεϊλος (θ-~κες για τσι-

κόσμο τοϋ γίγνεσθαι . Το &γαπημiνο &ντpόγυνο i:ζησε τον χρόνο στο ζiμα­

γάpα η για πίπες φίλτρου εuθuγραμμες)] . Στη 6άση το πόδι φέρει διάκοσμο

κρο αuτο χωριό. Άζιόλογη εiναι ή πλαστικ-Υj προσπάθεια τοϋ καΛλιτέχνη

φuλλα και χωνιά. Το χείλος πλεζοuδα. Ο ί λαιJi:ς στρογγυλές , το κα9ετι

&γγειοπλάστη ν' &γγίζει τον ρεαλισμο χωρtς &κραίες χρωματικi:ς ύπεκ ­

χρώμα συνταιριάζει μi: τα μπλi: και πράσινα στολίδια στον λαψο τwν

φυγές. Το iκφραστικο uφος του μaς διαπερνά.

πουλιών. Το κίτρινο (στο ράμφος) δημιουργεί λιγότερη &ντίθεση.

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΑΓΙΑΣΟΥ

ΧΑΤΖΗΓΙΑΝΝΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ

5. Πtάτο: Θαuμ.άσια σύνθεση χαι

χρωμ.ατισμ.οι ξεχοupαστοι χωpις εvτο­

να πετάγματα τονικά (Κιουτάχεια). τα λd.ιχΟ: σuμ6ολα εχοuν τοπιχη ρί­

ζα. Αuτο εΙναι το μεγάλο επίτευγμα τών Χατζηγιάvvηδων, δπως τόνισα παραλληλίζοντας τΟ: πιάτα το:Jς μ'

αuτΟ: τοϋ Μηνά Ά6pαμίδη.

207

208

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΑΓΙΑΣΟΥ

ΧΑΤΖΗΓΙΑΝΝΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ

6. cO

Βοσχός:

[ Με το κατσίκι]. Το aγαλμ.ατίδιο αuτο μ.οιaζει σaν ζω­

γραφιa. τα χρώματα τών ρούχων

εΙναι πaλι οί JJχρες, τa καφετ ιa, τa γκρίζα και μ.ελανιa. Το κατσίκι εΙναι 6αμ.μ.iνο γκρι μ.πλi , ή γaτα ώχρο ­ κοκκινη. Δiνεται επιτυχημ.iνα ·fι

δλη σύνθεση. ' Η μ.ορψf] ρομ.αντικ-f] αγναντεύει μ.ε ορθaνοιχτα τa μ.aτια τις πρaσινες bουνοκορφες τΎjς

Άγιaσου . Κρατά ρα6δί., ενώ το Cί:Λλο χiρι χri.ι'δεύει το ζώο ποu τον 6λέ­

πει μ.ε συμ.πaθεια. Ί-Ι κaπα και ή γκλίτσα χαρακτηρισ τ ικ-ή, τονίζει

τ·f]ν 1δι6τητa τοu.

ΠΕΡΙΟΧΉ

209

ΑΓΙΑΣΟΥ

ΧΑΤΖΗΓΙΑΝΝΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ

7. Πιάτο: ΕΙναι ενα &πΟ τα Wρα~­ ότεpα πιάτα. 'Ήλιος χiτρινος λάμπει. στον χόσμο τής uπαίθρου. Βοσχος

μi: μπλε bpaxα χαι μαϋpο γιλέχο χpατά χίτpινη γχλίτσα, χαι οδηγεί τα ζωηρa , τα γχpιζωπα χα( χοχ­

χινωπα χατσίχια. Ένδιaμεσα ζε­ πpοbaλλουν ΟVεφι.χα δένδρα, λΟ ΙJ­

λούδια χα( πουλιa. τα φύλλα χυματίζουν ενω το γείσο το πεpι­

baλλει ί:να λουλούδι σταυρωτό. Σi:

τέσσερα σημ.εία παλεύουν τα &pσε­ νιχa. Οί μοpφi:ς δημ.ιο'Jpγοϋν &νοδιχη πpοοπτιχη.

210

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΑΓΙΑΣΟΥ

ΧΑΤΖΗΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝ

ΗΣ

~ 8.Κανάτα:

τ [Ζωομ.οpφη]. 'Η πάπια, ενα ποuλ( ποu εχει μ.σ.χpινη παpάδο­

σ·~ (την t'δια μ.i: τοuς πpwτοuς χω ­ pιχούς) ζεϊ χα0ημ.ερινα μ.εσα στα πο­ δια τους , μ.αζ( μ.i: το γουρούνι, τη χήνα χα( τον γά"ι."δαρο δημ.ιουργο>Jν γραφ ιχη εiχονα . Χαρ ιτωμ.ενη χανα­

τcύ/..n., &σπρο το φοντο , ή λα.bη ροζ aνοιχτή , χα.( λουλούδια. μ1: εντοvη χι­

ν-~τιχοτητα. , οί φτερωτi:ς μ.α.ργα.ρί­ τες χα( τα μ.πουμ.πούχια. το εμπλου ­

τίζουν , στη 6άση ταινίες μ.πλi: χα( χοχχινη , το μάτι χαρούμενο (aνοι­

χτο ροζ το πώμ.σ. ε1σοδου, ή Ι:ζοδος

κίτρινο ράμ.φος).

ΠΕΡΙΟΧΉ

211

ΑΓΙΑΣΟΥ

ΧΑΤΖΗΓΙΑΝΝΗΣ ΓΙΑ

ΝΗΣ

((ι 9. Κανάτι-πουλί:

9

Σώμ.cι ycιλιάς (χολοχύ­

θcις) χcιτcιλΎπει σε χεφcl.λι ποuλιοu. Λcιbες δύο , φοντο λεuχο, wχpωπος

λcιψ.ός. Στ·(j baση τcιινiες, πολύ ­ χρωμες &πcινωτC:ς, το aνοιyμ.cι εiσό­ δοu λοuλοuδC:νιο. ' Η μ.cιpycιpίτcι στην χοιλιa τοϋ ποuλιοϋ εχει uπεpο ντcι­ μ.ωτο, xcιt φύΝ>ΙJ. τC:σσεpcι τpιyωνιχa xcιt aλλcι τόσα ελλειπτιχcl. , ypcιμ.μ.ες

ποu χcιτcιλήyοuν σε bοϋλες εlνcιι οί νεupwσεις. Το "ίδιο μ.οτίbο στον λcιιμ.ο

τοϋ ποuλιοϋ. Το φτC:pωμ.cι δημ.ιοup ­ yοϋν χcιμ.πύλες μ.ε τtς διπλες λcιbC:ς.

212

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΑΓΙΑΣΟΥ

ΧΑΤΖΗΓΙΑΝΝΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ

•

10. Κανάτα :

11. Ποuλιa aντοφuστά:

Στολισμένη μi: φόντο λευκό, πουλι σi: κλαδια ρουφά τη ζωΎj

Μια σταχτοθήκη, ό κατάλληλος χώρος για καρπούς

τών λουλουδιών . Πιο πάνω μαργαρίτες ξένοιαστες pόζ, μώt) , φύ)),ωμα φω ­

(φοντανιέpα) και για rί.λλες χρήσεις. Έκφpαστικα μi: τpιγωνικο διάκοσμο

τεινο πράσινο ποu καταλήγει σi: κόμπους (δύο) , λαt)Ύj aνοιχτή , τρίλοt)ο

(το γεωμετpικο σχήμα μπλέ , ό μέσα κύκλος λευκός) . Κάτω &.πο τη λαt)Ίj

χείλος.

περιστρε φόμενο μοτίt) ο.

ΠΕΡΙΟΧΉ

213

ΑΓΙΑΣΟΥ

ΧΑΤΖΗΓΙΑΝΝ ΗΣ ΓΙΑΝΝ ΗΣ

ιfy Τσαyιεpό: 12.

W Εuγενiς, ο[ λαί)i:ς πλε­

ξουδωτiς , τρίχρωμες (μπλε σχοϋρο,

μπλi: aνοιχτό , λαδί) . Πώμα τρ ιγω­ νικό, ή μισφαφι χη λαbή, το φόντο μiσα σi: λουλουδiνιο ροζ χα( μπλΕ: διaχοσμο . Στ·~ baση ή πaνω ται ­ ν ία μπλε , ή χaτω λευχη χυλινδρι­ χ ή . οι μαργαρίτες σ το ν λαιμ.ο μi: χαμπuλωτο μίσχο να aγγίζει τη

ba-

ση τ ου , στο σwμ.α το tδιο πιο φορ ­ τωμiνο μοτίbο , μi: aντίστροφη χί­ νηση προσδίδει χινητι χ ότητα στο λευχο Ε:δαφος τοϋ χεραμιχοϋ. Το στόμα μ.αχpu χαι χωνιχο δiνεται παρatενα μ.i: τη λαbή , εχει χα ι αuτο

διaχοσμ.ο έλιχοειδεϊς μίσχους χαι

φuλλα. Ό λαιμος στο πaνω μipος πλαταίνει γίνεται χυλινδpιχος μ.i: γpαμμ.ιχο διaχοσμο. Το πώμα τρι ­ γωνιχο χατα)ς~γει σi: λαbή.

214

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΑΓΙΑΣΟΥ

ΧΑΤΖΗΓΙΑΝΝΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ

13.Πιάτο: Τοπίο χα( οιαχοσμη­

τιχi:ς ταινίες , ή εξωτεpιχ·η μπλΕ: μπουμπούκι ενα/J/ι.σσεται μi: χόχ­

χινο μισοφεγγαpο, ή εσωτεpικη τα

γνωστα μοτί6α aνθεμιο κλεισμiνο σi: 9υτικο σύνολο , στη 6άση λου ­ λουδένια μπλi: παπιγιον επαναλαμ-

6άνεται πάνω σi: διπλη γραμμή . Προσπαθεί να συνταιριάσει παρα­ θαλάσσιο τ οπίο. Οuρανος lμπρεσιο­ νιστιχος πpοχαλεϊ pομαντιχΊ] διάθε­

ση , ψαράδες' δίχτυα, 6άρχες' το εξωχκλ·ι]σι, ό μύλος , τα λιγοστα σπί­ τια 6αλμένα πάνω σi: νησιώτικους λόφους , μ.άς ξαναφέρνουν την αtσθη­ ση ένος ξένοιαστου κόσμου ποu ξεμαχραίνει στο παρελθόν.

ΠΕΡΙΟΧΉ

215

ΑΓΙΑ ΣΟΥ

ΧΑΤΖΗΓΙΑΝΝΗΣ ΓΙ ΑΝΝΗΣ

&

ΑΝΑΣΤΑΣΗΣ

14.Πιάτο : Ό Γιάννης Χατζηγιάννης στον εσωτεpικο κuκλο τοϋ πιάτου

ζωγραφίζει τον πατέρα του , aφ ιέρωμα στ-Ι] μνήμη τ~ϋ μεγάλου Άνατολίτη πλαστουργοϋ. Ό τρόπος αuτος aπόδοσης θυμίζει πορταίτο Ί ταλικόϋ με­

(fkJ) .•

15.

Πιάτο:

-,-Ε_ρ_γ_ο_~-,ο-ϋ_Γ_ι_ά_ν,-ιη-Χ-ατ_ζ_η_γ_ι_ά_ν_ν_-η_κ_α_ι_~-,ο-ϋ_γ_ιο_u___,ο_υ_Ά_ν_α_σ_τ_ά_σ_η_.

ταλλίου. Σi: φόντο μπλΕ: τυρκουaζ μιa μορφ-1] γεμάτη εσωτερικότητα και

'Απο τ·Ι]ν τελευταία δουλειά τους. ΕΙναι θέμα ηθογραφικό . Ε1κονίζει το

καλλιτεχνικη aνησυχία καταγράφεται μi: χρώματα ψυχρά, σκιαγραφεί το

α1ώνιο ζευγάρι ποu μέσα στο χρόνο γίνεται ρομ.αντικη μν-~μη, σ' εναν πε ­

ροuχο · το καπέλο, ·fι γνωστη ρ εποuμπλικα ολοκληρώνει τη φυσ ιογνωμία.

ρίγυρο λουλουδένιο.

216

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΑΓΙΑΣΟΥ

ΧΑΤΖΗΓΙΑΝΝΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ

& ΑΝΑΣΤΑΣΗΣ

16.Πιάτο:

η. Πιάτο:

'Έργο τοϋ Γ. Χατζηγιάννη ε1χονογραφιχο σύμιJ ολο , χαράιJι

Ε1χονίζει μιa παλιότερη ολόγλυφη φυσιογνωμία (εργο

μi: πολύχρωμα πανιά , ξεχασμένη μορψl] τής θάλασσας , ζεί ξανa στο χε ­

τοϋ Α. Χατζηγιάννη) ποu περνά τwpα στον χώρο τής ζωγραcριχής. Ό

ραμιχό. Ή χ\νηση τών χουπιών εναρμον\ζεται μi: τον ρυθμο τών χυμάτων

cρουστανελάς χαbαλλάρης χαλπάζει πάνω στο χαφετί-χόχχινο, γεμάτο

ποu παίρνουν μορφ-1] νότας, το ψάρι χρυσαφένιο σaν ν' &χούει τον μουσιχο

χίνηση, aλογο μi: την παράθεση χρωματιστών παραδείσιων πουλιών χαι

'

λουλουδιών.

-

ηχο των

' χυμ.ατων .

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΑΓΙΑΣΟΥ

ΧΑΤΖΗΓΙΑΝΝΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ

& ΑΝΑΣΤΑΣΗΣ

18.Πιάτο: 'Ένα πράσινο λαδ(

χρωμα κυριαρχεί (εργο το,:J Γ . Χατζηγιάνγη) στον οργασμο τίjς φύ ­ σης. Μουσιχη ρυβμιχη κίνηση συ­

νταιριάζει τη χρωματιχη μi: τη μορ­ φιχη αrσβηση. Μοτίbα aντιχρυστά, bυζαντινa μi: aνατολιχi:ς μνήμες, συνθέτουν ί:ναν κόσμο πουλιών χα( λουλουδιών.

217

218

ΠΕΡΙΟΧ Ή

Α Γ ΙΑΣΟΥ

ΧΑΤΖΗΓΙΑΝΝΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ

..

& ΑΝΑΣΤΑΣΗΣ

· -τς:

-

19 . Πιάτο : Ε iχονίζει χαpι'ϊωμένη

λια &πΟ πάνω &.ντι.χpυστά , τ' &χολοuθοuν μποuμπούχι.α λοuλοuδιwν

μuθι.χcΧ. Ή μαργαpί'ϊα σ'ϊο μέσον δη­ μιουργεί ένιαίο σύνολο μαζ( μi: "ί Ον χίψι.νο poμbo χα\ 'ί'Ο pιπιδοειδi:ς φύλ­ λωμα χpα'ϊa iσοppοπία σ'ϊον γραφιχο αl.ηον χοσμο. Χpώμα'ϊα σχοupα, ζε­

σ'ϊa χα\ ψuχpcΧ, δημι.οupγοuν σύν ­ θε'ϊα σuναισθ-ι]μα'ϊα.

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΧΑΤΖΗΓΙ ΑΝΝ ΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ

t

219

ΑΓΙΑΣΟΥ

& ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ

(ΓΙΟΣ ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΗ)

20 . Άλοyάχι μi φιyούpες: Το Τσαναχχαλιώτιχο αuτο &γγεϊο π-ίjρε μορφΕ:ς περίεργες, ποτε

άπ)nποιήΟηχε χα:. ποτε πά)>~- εγινε συνθετ6τεpο. Τέσσεpεις μ.οpφΕ:ς Άγιασώτισσες

χα:. Άγιασώτες ντυμένοι μέ τ:.ς ()ράχες, τcΧ γιλέχα, τ:.ς ζώνες χα:. τcΧ μαupα

φέσια (σχοuφοι) γιορτάζουν χα:. χορεύουν πάνω στο φτ ερωτο &γαλματάχι. τα. χρώματα ζωγpα φ ιχα. ροζ πcΧλ χα:. χίτρινες ο[ ()άσεις ποu π ατο uν ο[

()ραχοφοροι, Ε:νώ το π6δι μ.αuρο φέρει διάχοσμ.ο γραμμωτ6 (ρ6μ()οι). Το χοχ ­ χινο στεφάν ι, το φύλλωμα, ο[ Ε:νθετες μαργαρίτες , το πέτρινο &λογάκι δη­ μιουργοuν aντίθεση.

Α_ ""

21.

Φοντανιέpα:

"Ορθιος χαbαλλά­

ρης οδηγεί &μαξα μΕ: &λογα. Τρία ποδια χρατοuν το &γγεϊο. Κυριαρχοuν στα. &λογα τcΧ χοχχινωπα χρώματα , στον

άμ.αξci, μαuρα στfι φ6ρμ.α χα:. το χαπέλο, χοχχινο στη μπλούζα. Ή

λα()·fι Ενσωματώνεται μέ τ"fι φιγούρα.

220

ΠΕΡΙΟΧΉ ΧΑΤΖΗΓΙΑΝΝΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ

23 .

τ_Τ

I

ΑΓΙΑΣΟΥ

& ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ (ΓΙΟΣ ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΗ)

I

Λpυαντηpι-παπια:

Εiναι. σύνθετο θέμα, το χεφάλι τής πάπιας χα( ό λαιμος της χολ­ λοϋν στο χυλινόριχο aγγείο, ποu γυρο ­

φέρνει μοτί6ο, ·(ι μπλε μαργαρίτα χα( Ενα φύλλωμα Ε:να)J-.άξ . Το χείλος yέρει γpαμμώσεις μπλε χα( χοχχινες. Ή 6άση χωνιχ-f]

ε!ναι κίτρινη με 6οϋλες χα( γpαμμώσεις.

24. Φοντανιέpα: ~ύο χύχνοι δημ.ιουp-

γοϋν ρυθμιχ-f] κίνηση , 6λέπουν στ·η λίμνη η καθαρίζουν τα φτερά: τους. Το χείλος

22. Κα6α)Jιάpης:

ομ6ριΧ κυματοειδές, λευχο

ΜορφΎ] ντυμένη στα γαλάζια, 1ππέας χα( ζwο. Φορεί χα -

1'δαφος, με χυχλιχα μο­

τσούλα μαύρη . Ή 6ράχα εΙναι ριπιόωτ-f] χαι στο σwμα τοϋ γιiιοουριοϋ Ε:χει

τί6α χ6χχινα χα( μπλε

για διάκοσμο μαργαρίτα έ1Ξάφυλλη με τ(ς γνωστες νευρώσεις χα( 6οϋλες .

χαL κίτρινα.

ΠΕΡΙΟΧΗ

221

ΑΓΙΑΣΟΥ

ΧΑΤΖΗΓΙΑΝΝΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ

& ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ

(ΓΙΟΣ ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΗ)

25.Πιάτο: Μιa οψη τοϋ χωριοϋ, σπίτια aπανωτa φθaνοuν στις χορ­ φες τών λόφων μ., ενα εχχλησaχι

στο επaνω. Μπροστa στο rσιωμ.α 6ραχaδες περπατοϋν, ζώα 6όσχοuν

χαι μ.ιa 6ραχοϋ είναι πaνω σε γli.ι"­ δαρο, ό σκύλος, ή μ.aνα χαι παιδl χαι τa δένδρα δίνοuν ζωΊj χαι κίνη­ ση, φρaχτες πιο πέρα , μ.ιχρος δρο­

μ.ίσχος όδηγεϊ σε εξωχχλι\σι. Στοuς λόφοuς χuπαpίσσια δημ.ιοuργοϋν ανα­

ταση . τα χpώμ.ατα χιτρινωπa , aνοι­ χτa, στέγες χόχχινες, παρaθuρα πολuχpωμ.α. Οί 6ρaχες μ.πλε χαι οί μ.πλαϋζες χόχχινες. Στο γείσο μί­

σχοι χα( λουλούδια π ερίεργα , aνθέ­ μια χαl πιτσιλωτες μαργαρίτες.

222

ΠΕΡΙΟΧΉ ΧΑΤΖΗΓΙΑΝΝΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ

ι

& ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ

ΑΓΙΑΣΟΥ

(ΓΙΟΣ ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΗ)

26. Άλοyάχι χα·ιάτα:

27.Bpaxaς:

Το γελαστο μi: 1:ξuπνα μaτια aλογaχι ποζaρει μ' έ:ναν πλούσιο

Ντυμένος μi: ενόυμα παλιό, ο μιχρος Άγιασώτης ποζaρει μi: τa

όιaχοσμο . 'Ένα φύ)λο στην χοιλια κίτρινο μi: γραμμώσεις μπλi: χαι περί ­

χέρια στη μέση· 6ρaχα ριγωτη , μαuρο γιλέκο μi: χόχχινο ζωνaρι , χα( χα ­

γραμμα aνώνυμα φύΛλ.σ. συνταφιaζουν μi: ιΧνθινο πτερωτό. Το λοφίο κίτρι­

τσούλα στο χεφaλι .

νο χα( μπλέ, μi: το i:όιο χρώμα είναι bαμμένη χα( η μπουχλωτη λαbη .

ΠΕΡΙΟΧΗ

ΑΓΙΑΣΟΥ

ΧΑΤΖΗΓΙΑΝΝ Η Σ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ (ΓΙΟΣ ΤΟΥ ΓΙΑΝ Τ Η)

28.Κανάτα: [Mi: /-εχάνη].

Άπο

τfι bάση τίjς χανάτας ορθώνεται δια­ χοσμητιχο μοτίbο χαλαθιΧχι, γε ­

μιΧτο μίσχους, σχοupα πράσινα φύλ­

λα και μαργαρίτες κόκκινες με uπερο

κίτρινο . Στ·fιν κοpυψfι εΙναι δυο aντι­ κρυστa παραδείσια πουλιa μi: πολύ ­

χρωμα φτερά. Ή λεκάνη μi: κυ ­ ματοειδi:ς χείλος μπλi: εναρμονίζεται μi: τ·fιν κανάτα. Μιa ταινία τής κα­ νάτας f.χεr. έλr.κοεr.δi:ς επαναλαμbα ­ νόμενο χρωματr.στο μοτίι)ο μωbιa

κρινάκ ια στο μέσον διάσπαρτα.

223

224

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΑΓΙΑΣΟΥ

ΧΑΤΖΗΓΙΑΝΝΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ & ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ (ΓΙΟΣ ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΗ) I ΧΑΤ'ΖΗΓΙΑΝΝΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ (lS90-l 985)

29. Γοpyόνα :

3σ.Γέpος:

[Καντηλέρι -κηροπήγιο ] . Έχφράζει νέα μηνύματα στην χε-

Καφενόbιος φορεί' μπλi: σχοuρο ροuχο , χαι ριγi: μπλούζα, ζυ -

ραμιχή. Το θέμα παίρνει ζωη μέσψ μιiiς γλυπτιχΥjς διάστασης . Σi:

πόλητος, με χαραγμένον στο πρόσωπο τον φθοpοποιο χρόνο. Πίνει χρασι για

φόντο λευχο πτερύγια μπλέ, μi: χiτρινο ριγωτο σαν λαί)i:ς στον λαιμο

λησμονιά, φορεί' χαπέλο ριγωτό .

aντιχρυστα χαι δύο aντίστροφα πιο χάτω , δίνεται με μίσχους φύλλω -

ραχτηριστιχά του.

μα, μαργαρίτες χαι χρινάχια.

Σχληρη ή στάση του, μi: εντονα τα χα -

ΠΕΡΙΟΧΉ

225

ΑΓΙΑΣΟΥ

ΧΑΤΖΗΓΙΑΝΝΗΣ ΑΣΗΜΑΚΗΣ

1919-1998

(ΓΙΟΣ ΤΟΥ ΑΝΑΣΤΆΣΙΟΥ)

1. Άνάyλuφο:

2. 'Α νάyλuφο:

Λουόμενη μi: φόντο μαντρότοιχο· γυναίκα καθιστ·f) πλi.νει

Ε1κονίζεται γυναίκα ποu τυλίγει στην aνέμη, μαζεύει στο ρο ­

μi: τη bο-Jιθεια μιιiς &Χλης τα μαλλιa της . 01 bpaκες εfναι bα μμενες κα ­

δaνι και γνέθει την κλωστη στ' aδρaχτι. τα χρwματα παλ σi: Ε:ναλλαγη μi:

ρw-μπλi: και ο1 μπλοuζες μ.αbιές. Χαρακτηpιστικη εΙναι η κίνηση τής γυ­

πολu σκοϋρα. Ή μπλούζα μωbια και ·(ι bpaκα γκpιζομπλi. . Ό Ε:σωτεpικος

ναίκας ποu την πλένει .

διaκοσμος, ξύλινα ρaφια μi: πιaτα· το πaτωμα σανιδωτό .

226

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΑΓΙΑΣΟΥ

ΧΑΤΖΗΓΙΑΝΝΗΣ ΑΣΗΜΑΚΗΣ (ΓΙΟΣ ΤΟΥ ΑΝΑΣΤΆΣΙΟΥ)

].Κανάτα: Χαρούμενα χρώματα , το γνωστο λουλούδι, οί έξά.φυλλες μαργαρίτες , οί χόχχινες χαι μπλέ,

το φύλλωμα τις εyyρά.φει. Ή λα6·fι πλεξουδωτ-fι μ.Ε ταινία δίχρωμη (χόχ­ χ ινη χαι μπλέ ) .

5. Πετεινός -κανάτα: Ζωόμορφο aγγείο· το σώμα "έχει διά.χοσμο έξά.φυλλες μαρ­

4 . Δεχάνη:

γαρίτες. Οί δύο χόχχινες χαι μιa μπλέ , μ.αζι μi:. το φύλλωμα , δημιουργοuν

Εαθιa μέσα σi:. aσπpο φόντο φαντάζει ό λουλουδένιος

σi:. φόντο aσπρο χινητιχο παιχνίδι. Το μά.τι τοu πουλιοu μέσα σi:. χύχλο χόχ­

χόσμος της μi:. τις ομοιες μi:. το Ν ο

3 μαργαρίτες.

χινο τονίζονται , ή χοιλιa εΙναι γραμμωη'J .

ΠΕΡΙΟΧΗ ΧΑΤΖΗΓΙΑ

227

ΑΓΙΑΣΟΥ

Ν ΗΣ ΑΣΗΜΑΚΗΣ (ΓΙ ΟΣ ΤΟΥ ΑΝΑΣΤΆΣΙΟΥ)

6.Πιάτο: Ί-Ι μαργαρίτα ή Χατ­ ζηγιαννέ'ι"χη στον Ασημ.aχη παίρνει

μ.ιa διαφοpετιχ-1] οψη . τα φύλλα

εγγpcΧφοuν τa στυλιζαρισμένα μ.Πλέ.

228

ΠΕΡΙΟΧΗ

ΑΓΙΑΣΟΥ

ΧΑΤΖΗΓΙΑΝΝΗΣ ΑΣΗΜΑΚΗΣ (ΓΙΟΣ ΤΟΥ ΑΝΑΣΤΆΣΙΟΥ)

W" Μορφ-1]Κpασοχούμαpο: πaπιας, ό λαψ.Ος στο σwμ.α μποuχaλι 'Η λαt.η μl γραμ6.

•

μώσεις μπλε και &σπρες , το σwμ.α στ ολ(ζεται με πράσινα φuλλα χαι μαρ ­ γαρίτες. Το στόμιο paμφος τοv πτηνοv.

7. Κηpοπήyιο: Ή t.άση πλατια χαι σwμα κuλινδpιχο καταλήγει σε θήκη για κερί. Ή λαt.Ύj πλεξοuδωτ'i] μπλε χαι &σπpη. Λοuλοuδια στον κοpμο και bοvλες μπλε στη baση .

I

8. Ζαχαpιέpα: [Β ατρaχι ]. Στο σwμ.α έ'λιχας χόκχινος χα( μαvpος χαι γu ­

pω μαργαρίτες μπλε καταλήγει σε μοpφ-1] t.ατpaχou πpaσινη. Το χaλuμμα

φεpει aκτινωτο διάκοσμο.

tJ [Γaτα]. Κανάτα: Σε φ6ν- το ροζ διaχοσμος μαvpος σαλίγκαρος, φUI\λα 9.

•

στα πλάγια χα( στ·Ι]ν κοιλια pόμt.ος με γpαμμώσεις. Λαt.η γίνεται ή oupα τής γaτας, το χείλος καταλήγει σε αuτιά, στα π)..άγια τα μaτια.

IΙ ΠΕΡΙΟΧΉ

229

ΑΓΙΑΣΟΥ

ΧΑΤΖΗΠΑΝΝΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ (ΓΙΟΣ ΤΟΥ ΑΣΗΜΑΚΗ)

11 2. 'Ελάφι: Χαριτωμένη μ.ορψή, ή λα6-fι τι:Χ κέρατα, στο σώμ.α μ.αργαρίτες διάσπαρτες χα:. φuλλα.

1. Γυναίκα μi καλά θι:

~ J . Κανάτι:

Ή φοuστα λευχ·(ι μi: διάκοσμο μπλΕ μαργαρίτες χα:. uπεpος χ(­

•

τρινος , ή μπλοuζα κόκκινη χα( καλάθι κίτρινο μi: ρίγες μ.αϋρες.

Ραμφοειδi:ς χεϊλος, λα6-fι πλεξουοωτή, στο σώμ.α ό διάκοσμος

εlναι επαναλήψεις μ.οτίbου στυλιζαρισμ.ένου μπλΕ μ.i: γpαμ.μ.ώσεις, στον Λαιμ.ο κόκκινο λουλοuδι, μ.i: τρία φuΛλα .

230

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΑΓΙΑΣΟΥ

ΧΑΤΖΗΓΙΑΝΝΗΣΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ (ΓΙΟΣ ΤΟΥ ΑΣΗΜΑΚΗ)

cC 'Αλοyάχι μ . i 6pαχά χα6αΜάpη: ~ Πρωτότυπη σuνθεση. Το ζwο καλπάζει χα( ο bpαχάς aντέχει. 4.

s. Πάπια :και' bpα:x.aς: Χωυμοpιστιχ-fι ε1χονα, το φοντο τ·ίjς πάπιας «το σώμα» δίδεται μi: σχοϋpα χαμπuλα χα( γαλάζιο γέμισμα. Κα( εναρμονίζεται μi: τ(ς μεγάλες δuο φτεpοϋγες. Χpωμ.ατισμ.ένος μ.έ τa (δια περ ίπου χρώμ.ατα. Βάση

Ό διάκοσμος μαργαρίτες, ή {)άση χαμπuλο σχήμα, εΙναι στολισμένη μi:

χωνιχ-fι μi: διάχοσμο μπλi: ελιχες, f:.νw μία κίτρινη γpαμμη aχολουθεί. Ή

1διοppυθμη μαργαρίτα, δuο κηροπήγια προεξέχουν στα πλάγια.

λα{)-fι μπουχλωτ-fι μπλi: χα:. &σπpη.

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΧΑΤΖΗΓΙΑΝΝΗΣΑΣΗΜΑΚΗΣ

t

231

ΑΓΙΑΣΟΥ

-----------------------------------------------------------------------1967 (ΓΙΟΣ ΤΟΥ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ)

6.Βραχaς:

7. Βραχaς :

[Καθισμένος]. Ί-Ι στάση

('Όρθιος]. Μιχρη φιγούρα,

χωμιχή , τα χέρtα τοϋ bpαχά ο[ χu -

φορ εί στολη παραδοσιακ-ή, το 6λέμ­

χλιχi:ς λαbές.

μ.α εζυπνο χα( περίεργο.

9. Πιάτο: S. Βραχού:

Ό bpαxaς, ή χεντριχΎ] φιγοϋpα, φορεί μπλΕ: 6ράχα χα(

[ΚαθιστιΊJ. Ί-Ι 6ρ:Χ-

μαupο γ ιλέκο, χόχχ ινη μαντήλα στη μέση χα( κατσούλα μαύρη στο κε­

χα ριγωτη χα( ·ή μπλούζα μ.πλέ,

φάλι . τα χέρια , μεταμορφωμένα σi: φυτιχi:ς Ε'ννοιες , γεύονται το ονεφιχο

χόχχινη πο >Jχαμίσα. Π ρόσωπο

θέαμα . Το γεϊσο πλουμίζεται μi: συνεχόμενα μοτί6α μ. ιaς μαργαρίτας χα(

bουνίσιο.

ένος διφύλλου .

232

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΑΓΙΑΣΟΥ

ΧΑΤΖΗΓΙΑΝΝΗΣ ΚΛΕΑΝΘΗΣ

l.Πιάτο :

2.Πιάτο:

Κουκουί)άγιες &ντιχρ:;στi:ς θυμίζουν bυζαντινο διακοσμητικό.

Τοπίο τοί.i χωpιοί.i τής Άγιάσου και το bουνο 'Όλυμπος.

Το γείσο δίχρωμο μοτίbο, καμπuλο μi: μπλε κυματισμό, f:.νw σi: φόντο λεuχο

Μπροστα παραδοσιαχα σπίτια μi: σαχνίσινια Έ,uλινα , μi: πλακόστρωτη αuλή,

μορ φΎ] χαλαμποκC:νια f:.παναλαμt;άνεται. Στο κC:ντρο τα πουλιά μi: μαί.iρο

πίσω &πο τiς στC:γες κυπαρίσσια και αuλi:ς μi: δC:νδρα. τα χpwμ.ατα παλ

πτC:ρωμα πάνω κάθονται σi: έλικοειδi:ς χλαδi . Γuρω τους τC:σσεpεις μαργα­

σi: f:.ναΛλαy~ μi: πολu σχοί.iρα πεpιγpάμ.μ.ατα και λεπτομέρειες , το γείσο μπλΕ:

ρίτες πολυπέταλες &να δuο χρωματισμένες μωί;;ιές -τυ ρκουαζ &γκαλιά­

μi: φuλλα καφετιά.

ζουν μ.i: φuλλωμ.α.

ΠΕΡΙΟΧΗ

233

ΑΓΙΑΣΟΥ

ΧΑΤΖΗΓΙΑ ΝΝ ΗΣ ΚΛΕΑΝΘΗΣ

l

J. Φιyούρα: [Πήλινη]. Μοναχιχος περιπατψ:Υjς χpατά στο aριστερό του χέρι

καπέλο και στο δεξt μπ ουκ6:λι κρασί. Στα πόδ ια iiνα μικρο ζώο ποu τον πε ­

ριεpγ6:ζεται. Εlναι ντυμένος γιορτινό:, φορεί κουστούμι και γραι)6:τα . τα χpw ­ ματα σκο τ εινό: , εντείνουν το αfσθημα τ-fjς μοναξιάς.

4. Φιyούpα: [Π ·ι)λινη-καθιση\ ] . Με 6λέμμα aπλανf.ς ποζ6:ρει καθιστός ,

τι:Χ γόνα'Ία είναι τΟ εvα πάνω στΟ

aXAo

και το ροϋχο γκρίζο με aνταύ­

γειες κίτρινες και γαλ6:ζιες, ·(ι φα ­ νέλα pιγωτη σε κ6:ποια σημεία. τα δεμένα χέρια , ή στ6:ση τών ποδιών και το άπλο'ιχο ϋφος σκιαγραφοϋν

τύπο Επαρχιώτη.

234

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΑΓΙΑΣΟΥ

ΧΑΤΖΗΓΙΑΝΝΗΣ ΚΛΕΑΝΘΗΣ

Γνώριμη φιγοuρα, μaς φέρνει μν·ϊϊμες aπο το παρελθόν. Ό πολυτραγουδισμένος μιaς wρα[ας ρομαντιχΊjς εποχΊjς, ορθιος κρατιέται aπο το γνωστο φανάρι , χαπνiζει πίπα χαι bαστα μπουκάλι. Ό σχuλος, το φανάρι, το παγχάχι ε1χον[ζουν μια 'άλλη εποχή .

6.Πιάτο: Το εργαστήρι τwν Χατζηγιάννηδων, παρόμοιο μ1: τοϋ ΚουρτζΊj , χρατa τη νέα του χαι παραδοσιαχη μορφή. Έργαλεία σuγχρονα χαι ξέμα­ κρα συνυπάρχουν στον χwpo. οι χαριτωμένες νταμπέλες λουλουδάτες χεν­ τρ[ζουν το α1σθητιχο ενδιαφέρον. Το Ε:ργο τοu Κλεάνθη. Τοπiο τοu χωριού τΊjς :Δ.γιάσου χαι το t;ουνο 'Όλυμπος.

ΠΕΡΙΟΧΉ

235

ΑΓΙΑΣΟΥ ΝΗ)

7. Το ζευyάpι: [Ί'οu χωpr.ou]. Άνοι­

χτa γχpιζοκίτpινα χpwμ.ατα περι ­ λούζουν το Άγιασwτικο ζευγaρι .

Βpακιiς και bρακοu πιασμ.iνοι χipιχέρι ιirJαντεύοuν τΟν ι,....οόνο ποU φεύ­ γει. και 'έρχεται, τον λιγοστό. Γενικa οί μ.ικρi:ς αuτi:ς καλοόουλεμivες

ανθρώπινες συνθέσεις, εχουν πέρα aπο το λεσbιακο χpwμ.α και μ.ιa ξi ­

μ.ακρη αrσθηση τοu κόσμ.ου, και αuτο

είναι εuννόητο, γιατt ό ταλαvτοuχος αuτος πλάστης τοu πηλοu πipασε ί:vα μ.εγaλο χροvιχο όιάστημ.α τής ζω·~ς του στη Γιουγκοσλαbία, πήρε

-rfιv εuρωπιΧιχη αrσθηση και -rfιv συν­ ταίριαξε μ.i: αuτη τής πατρικής του yης.

236

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΑΓΙΑΣΟΥ

ΠΑΤΡΑΚΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ

2 . τίyρης: Ζώ ο περίεργο στη

διατύπωση. Το κα;οετ:. χρώμα δια ­ κόπτετα ι. &πο γραμ.μ.ές. Άγpι.ωπη ή

οψη, bpυχάται. . .1υνατα τα πόδια δεί­ χνουν τη δύναμη.

J . Σχύλος: Ό ΠατριΧχης επλασε στον πηλο ποΛJ.Ζς μ.ορcpi:ς ζώων. Το

1. JJιfήτρα:

γκρίζο μ.πλi: σώμ.α τοu σχύλου μ.i:

Ό ΊωιΧννης ΠατριΧχης εργιΧζεται. &πο το

χατασχευ­

γραμ.μ.ώσει.ς , φέρει ταινίες μ.αuρες

1950 περνά στα διαχοσμ.ητιχα . Το χα­

ποu γυροφέρνουν το σώμ.α του. Χα­

λούπι. δείχνει τ ον τρόπο χατασχευΥjς μ.ι.άς σύνθεσης: «Γέρος χα( γιiι."δούρι.

pακτηρι.στικη εΙναι. ή κλασιχη aπο­

στη 6pύση».

τύπωση τ·ίjς στιΧσης τοu ζώου.

ιΧζοντας ayyεί.α ο1χιαχΥjς χρΎ)σης. Το

1928

ΠΕΡΙΟΧΉ

237

ΑΓΙΑΣΟΥ

ΠΑΤΡΑΚΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ

ί

s.Bpaxou:

6. Πωλητής :

Άπλ·f] &ναπαρaσταση τής

[Κουμαριών]. Βρακάς φο -

Άγιασώτισας , φορεί xαpw μπλε 6ρa­

ρεί πρcΧσιvη μπλούζα , γι/.έ.χο καf.

χα χαf. μπλούζα χόχκιvη . Κρατά κα­

κα μ.αύρη, μ.i: κατσούλα στο κεφa ­

λaθι χρήσιμο για το μaζεμ.α τής

Ν. . Φορτωμ.±νος τα «χμ.cΧpια» διαλαλεί

ελιάς .

την πpαμ.aτεια του .

7. 'Q

ι φαpος:

Χρυσαφ±νιος λaμπει , ν±ος στον 6ρaχο καθισμ.±νος φορεί τη

4.

'Α ετός :

γνωστη παραδοσιαχη στολή . Μια

Άρπακτικο πουλί . Δυνατα πόδια γαντζώνουν σi: πέτρα ,

6αp εια κόκκινη χαf. aσπpη 6αρχού­

το χρώμα πρωσιχο μπλε καταλήγει σi: διαφανi:ς πρασινοκίτρινο . τα t,?τερα

/-u.. εΙναι &ραγμ.έvη. 'Ένας μοναχικος

&νοιχτα και τεντωμένος ό λαψος δείχνουν την προετοιμασία τής επίθεσης

6 paχος , &ριστερα τοϋ νέου δίνει τό­

για το &.pπαγμα τ·(jς λείας.

νο στη σύνθεση.

6pa-

238

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΑΓΙΑΣΟΥ

ΚΑΜ Π ΟΥΡΕΛΛΗΣ ΚΛΕΑΡΧΟΣ

Ι . Γυναfχα: [Mi: χανάτι ] . Παράστα ­ ση άπλη μi: λιτο χρωματισμό : χόχχινο

χαι μπλε. Ό Καμπουρελλης δου ­ λεύει στην χεραμιχη aπο το

1950 μi: τ·η γυναiχα του. τα θέματά του παίρνει aπο τη ζωη τοϋ χωριού. Έp­ γάσθηχε χοντα σ τ ον Χα ­

τζηγιάννη , στον Κουρτζή χαι χατα χαι­ ροuς στον Κωνσταντίνο Στεφανή . Το χ6χχι.νο κυρίως χ α~ τΟ πρG:σινο Εχ -

φράζουν χεραμιχα μi: Ι:ντονη χρωμα ­ τιχη α(σθηση την α1σιοδοξία χαι τη

νεανι.χη σχέψη τοϋ τεχνiτη (Jg6o-

1970). Ό νεώτερος καλλιτέχνης είναι προσεχτ ικός, ί!νας σύγχρονος στο­

χαστής. οι μορφές του ρεαλιστι­

κές. τα θέματά του : α) Παραστά ­

2. Γυ ναι χ α

σεις ζωομορφικές -aνθρωπομορ­

τη λriιχη φορεσια χαρακτηρίζει ή χόχχινη ()ράχα μi: τ:.ς κί ­

I

1

Ρ

I

στη αpυση:

φικές, ())Βάζα χαι γ) Διάφο ­

τρινες μαργαρίτες χαι τον μαuρο uπεpο , ή τυρχουαζ μπλούζα , το γpαφιχο

ρες σταχτοθήχες χαι χρω -

τσψ.πέρι χα:. ή άπλοΊ·χη χίνηση. Ή ()ρύση άσπρη μi: πιτσιλωτο χαναpινι

' ματιστα

' χουμ.αρια.

χρώμα δημιουpγεϊ aντίθεση μi: την χόχχινη μουντη στάμνα .

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΑΓΙΑ Σ ΟΥ

ΚΑΜΠΟΥΡΕΛΛΗΣ ΚΛΕΑΡΧΟ Σ

J. Τζάκι: Γρωριχη γωνιh. μi: ζε στfι &τμ.όσφαφα . Σ' αuτο χοντa γεν­

νήθηκαν παpαμ.ύθια, ίστορίες &γά ­ πης και ονεφα. Στην επάνω ()άση

και στην κάτω (πεζούλι) , εκεί ποu κάθεται ή bpακοφόpα, κυpιαpχοuν εντονα χpw μ.ατα. Ή καρπέτα pι ­ γμ.ένη , μ.Ε: κάθ ετες ταινίες, κόκκι '

'

'

νες, πpασινες, κιτρινες, που συνται -

ριάζονται μi: το κόκκινο χαι μ.wb τ~ς tpακοφόρας . Στέψη &ψιδωτ-Ιj μi: &δύ­ νατους τοuς τόνους. 'r'\χολοuθεϊ το καpw σκέπασμ.α της επάνω ()άσης

στο γείσο μ.Ε: χpwμ.α κόκκινο και μ.i: επαναλαμ.bανόμ.ενα στίγμ.ατα, ποu θυμ.ίζουν μ.αργαρίτες μ.Ε: μ.αuρα πε ­ ριγράμ.μ.ατα. 'Υπάρχει χρωμ.ατικη aν τίθεση τοu aσπpου τζακιοίJ μ.Ε: '

-

'

το μ.αυρο τεστο.

.

239

ΠΕΡΙΟΧΉ

240

ΑΓΙΑΣΟΥ

ΚΑΜΠΟΥΡΕΛΛΗΣ ΚΛΕΑΡΧΟΣ

4.Παναyί.α τi;ς

cA yιάσοu:

Ε1χόνα χαΊ"tΧ μέΊ"ωπο , ί)αμμένη μi: χόχχινο, πράσινο χαι οuδέΊ"εpο.

0[

μοpφi:ς Ί"οϋ ΧpισΊ"οϋ και τ~ς Παναγίcις "έχουν λriιχιΧ χαραχΊ"ηpισΊ"ιχά.

ΠΕΡΙΟΧΉ

241

ΑΓΙΑΣΟΥ

ΚΑΜΠΟΥΡΕΛΛΗΣ ΚΛΕΑΡΧΟΣ

~ 5. ΠωλΎJτΎ;ς :χ.οuμαpιών :χ.αι' yαiδούpι:

B::::i

Φοpεϊ πράσινη μπλούζα, χ6κχινο ζωνάρι και 6ράκα

6. Μήτpα: ' μ.αυ-

Έσωτεpιχη οψη επιτυχημένου χαλουπιοϋ. Άνήχει στη

ρη. Πατά σε i:δα9ος μπλε γχρί . Το ζώο ς.>ορτωμένο με σταμνιa aσbεστω­

Β ' Περίοδο τοϋ Κλέαρχου Καμπουρέλλη. 'Έως το 1982 δουλεύει την τε-

μένα φέρει χρώμα γκρι και λευκό .

χνιχη τ ών πλαστικών . ~Αν χα( aπόχτησε Υιλεχτριχο φοϋρνο, δf.ν τον χρησι ­

μοποίησε, aπο Ε:λλειψη ρεύματος.

242

ΠΕ ΡΙ ΟΧΗ

ΑΓΙΑ Σ ΟΥ

ΚΑΜΠ ΟΥΡΕΛΛ ΗΣ ΚΛΕΑΡ Χ ΟΣ

7. Δ ιαχοσμ..ητιχο I

I

χοuμ..αpαχι:

Σε μπλε σwμα μαργαρίτα χαι φύλλωμα "έχουν φόντο aσπρο περίγραμμα, τα χρώματα, χόχχινο χαt πράσινο δημιουργοuν με το aσπρο

1διόμορc,?η λύση .

I

8. Φλι τζά.να: Στο σwμ.α, "έδαC(Οζ aσπpο, μ;τλε γαλ/.ι.ζιο , πολυπiταλο λου ­ λούδι μ.i: χί.τpινο ίίπερο . Ριχτα στα πλάγια μίσχοι με 9ύλλα πράσινα σχοupα ,

στη λαbη κηλίδες πράσινες ομορφαίνουν .

ΠΕΡΙΟΧΉ

243

ΑΓΙΑΣΟΥ

ΚΑΜΠΟΥΡ ΕΛΛΗΣ ΚΛΕΑΡΧΟΣ

10. Γυναιχα

ι

1

/'

ι

στη ορυση :

Περιμένει νa γεμ.ίσει ή στάμ.να. 'Η κίνηση τής &ναμ.ονής γί­ νεται α(σθητη μ.i: τη στάση της . Ή bpάχα πεpιγpα9ική, κίτρινες γραμ.μ.i:ς

μ.πλέχονται μ.i: μ.αϋpες οριζοντιες (uφαντο). Μπλούζα τupxouaζ και τσιμπέp ι χιτpινωπο δένονται fι.i: το κpεατι χpώμ.α τοϋ σώμ.ατος. Ή 6pύση σi: τονο

9.Πιάτο:

&νοιχτο. Γpαμ.μ.i:ς και 6οϋλες ταφιαστa 6αλμ.ένες. Μιa στέγη χεpαμ.ιδένια

Κηλίδες χρωμ.αηχi:ς δψιοuργοϋν το 6άθος . Οί μ.ορφi:ς &ντί­

χι f.να χοuμ.άpι στη λεκάνη τής 6ρύσης πpοιJάλλονται μ.έσα σi: πλούσιο διά­

θετα παpαμ.iνοuν δισδιάστατες. 'Έντονα πpοιJάλλεται το μ.αϋpο, το χοχχι­

κοσμο. Το σύνθετο αuτο δημ.ιοupγεϊ τρία πλ7.να, ποu 6λέπονται μ.εμ.ονωμ.έ -

νο , το πράσινο χαι το μ.ώιJ . Το θέμ.α οί μ.οuσιχάντες πανηγυριών.

να χαι σuνολιχά .

244

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΑΓΙΑΣΟΥ

ΠΑΡΑΜΥΘΕΛΛΗΣ ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΣ

ι

l.Βάζο: τα θέματα είναι παρμένα aπο την καθημερι.νη χωριάτικη ζωΥj .

τα Εpγα Χ'Jνονται σΕ Καλούπια. τα baζα "έχουν ενα ξεχωpιστο διaκοσμο, κυριαρχεί το έλικοειδi:ς σχήμα , Ε:νώ ή φόρμα θυμίζει apχaιxi:ς συνθέσεις. Άτρακτοειδi:ς σχ·fιμα , γνώριμο και στον κεραμικο κόσμο τής aρχαιότητας. 'Έδαφος μαuρο, ή σύνθεση λουλουδένια. Κάτω τρία πολυπέταλα λουλού ­

δια και ροζ μπουμπούκια (πότε μ.οιaζουν μ.i: μαργαρίτες και πότε μ.i:

τpιαντaφυλλα) δημ.ιουpγοuν μαζι με το φύλλωμα διαχοσμητικο σύνολο , ποu συνεχίζεται για να δέσει με το μικρότερο μπουκέτο aπο τρία χολλητa. Στην

χοpυφη μπουμπούκι χαι δύο στα πΛαγια, περίπου στο μ.έσον τής σύνθεσης. Το φίδι ()αλμ.ένο παρaΛληλα τοu aνθους Ε:χει μiί.λλον σuμ()ολικ·fι σημ.ασία.

ι

2 . Βάζο: Μαuρο aγγείο, παpαλλαyfι

aρχαίου. Μπουκέτο aπο λουλούδια καλύπ τουν τfιν Ε:πιφaνεια, μω()ιές, κί­ τρινες καt χόχχινεc; μαργαρiτες. ΔUο μ.ποuμ.πούκια φτaνουν στον λαιμό. τα φυλλώματα aγχαλιaζουν τα aνθη.

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΑΓΙΑΣΟΥ

ΠΑΡΑΜΥΘΕΛΛΗΣ ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΣ

J.Βάζο: [Σς?αφι. χ ό ].

Γνώρι.μ.ο

σχημα, Ο:γαπητο στον χώρο τής α1ολι.χής γής, παίρνει. οψη λουλου ­ δiνι.α . Μπουχiτο μi: διaσπαρτες μαργαρίτες χα( φύλλωμα . Ή το ­

νιχΊ] μουσι.χΊ] δια6άθμιση τοϋ χόχ­ χινου, στην Ο:νοιχτη γχάμα το χά ­ νει 0:)Jωϋ να μω6ίζει., να χοχχινίζει

·/] να γίνεται πορτοκαλί , μαζ( δi: μi: το μαϋρο εοαφος δίνει μια α1σθη­ τιχη aπόλαυση.

245

246

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΑΓΙΑΣΟΥ

ΒΑΛΕ ΝτΙ

-~ _ΙΙ ω_ ) ~ ι η ~ τ ~ η ~ ς _χ _ ο _ υ ~ μ _ α ~ p _ ι ω _ ν _ : ~ 'Ο Μιχα·fιλ Βαλεντίνος, εχει το εργαστήρι του σi: μ.ιαν aπό_1 _ .

__

__________________

κρημ.νη πλευρά, aπέναντι aπο τοu Χατζηγιάννη. Άπο το 1954 έ:ως το 1962 δούλευε στοu Γιάννη Πατράκη, aργότερα πήρε τον δρόμ.ο τ-ίjς ζενιτιιiς ,

για τfιν Αuστpαλία . Άπο 18 ετών εΙχε δικό του εργαστήρι , δούλευε ομ.ως κατα περιόδους κοντa σi: εμ.πεφους τεχνίτες . 'Όταν γύρισε πίσω συνέχισε

τfιν κεραμ.ικ-{ι τέχνη . Ό τεχνίτης αuτος εΙναι aπο τοuς καλύτερους κατα­ σκευαστi:ς ηθογραφικών παραστάσεων. Ή φόρμ.α εΙναι στεpεομ.ετpικ·ή , το χρώμ.α μ.i: ζωγραφικi:ς προεκτάσεις. τα σχέδια καλα δουλεμένα 6οηθοuν στfι

ρεαλιστικ·fι aπόδοση τ ών μ.ορφών. Στο i:ργο ·ή κίνηση τοu πωλητή εΙναι γε­ μ.άτη σφρίγος. Το παλιο κιούπι δίνεται πειστικά . Το τυpκουαζ και το μ.πλi:

μ.αζι μ.i: το γκρι τής 6άσης ένwνουν το σύνολο.

ΟΣ ΜΙΧΑΗΛ

ΠΕΡΙΟΧΉ ΒΑΛΕΝτΙ

247

ΑΓΙΑΣΟΥ

ΟΣ ΜΙΧΑΗΛ

J. Γαλιά:

1

4. Γαλιά: [Κολοχuθα.] . Το φόντο τ vp-

[Κολοχuθα.] . Στο χιτρ ινωπο

χοvαζ χα.λuπτετα.ι &πο ενα. aσπpο

φό ντο τής ()άσης εlχονίζετα.ι σπίτι.

χα.pάbι , σχεδι.α.σμένο μ.Ε: πα.ιδιχ-fι διά­

Για πρώτη φοpα ()λέποv με σε μιχpο εlδώλιο τ-fιν 1:χφpα.ση

με δένδρα., πα.ιδι.χ·ίjς τεχνοτροπίας ,

θεση, ποu εlνα.ι &νεμ.οδα.pμένο . Στον

μιaς εσωτ εpιχ.ότητα.ς. Ί-Ι ενδυμασία. χλα.σιχrι το χα.pα. χτηpιστιχο γιλέχο

ψηλα στον λα.ιμο γα.puφα.λο σ xoupo

λα.ιμο τής χολοχuθα.ς δuο γα.puφα.λα.

χα.! το παντελόνι μπλέ , το ποvχάμισο τpια.ντα.φvλλί.

μπλέ , δίφv/Jω , σπάζει τ~ μονοτονία. .

δίνοvν α.lσθητιχο περιεχόμενο .

2.

'Εpyατης: ι

248

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΑΓΙΑΣΟΥ

ΒΑΛΕΝτΙΝΟΣ ΜΙΧΑΉΛ

5. Πιάτο: [Λιομ.άζωμ.α]. Τα Ί2ω­ μ.ατα θuμ.!.ζουν Φwb ζωγραφική, κα­ θαρcΧ το κόκκινο, κfτρινο, πράσινο, μ.αζt

μ.i: τα οuδiτεpα μ.αϋpα και λιγοστο λευκό. Μια μ.αγικ·Ι] εlκόνα , το πιο

oμ.opq;o λιφ.άζωμ.α ποu "έχει διατυπωθεί μ.i: τόση ζωγpαφικ·Ι] δύναμ.η. Οί μ.οp ­ φi:ς στατικi:ς θuμ.iζουν Ίζιόττο · ύπάp­ χει ενα πpιμ.ιτιφ στοιχείο, (ι)).Q. ξε ­

πεpνιiται. Ό Βαλεντ!.νος είχε τα/i.ντο πολu ποu δi:ν πpοσiχθηκε στα νεανικά του Ί2όνι.α . Το κίτρινο ζεστο δημιουργεί τ(ς φόρμ.ες τής ί.ίλης (καλάθι , τσου­ ι)άλι , τσιμ.πipι, σαμάρι). Οί φορεσιές , ή μ.αύρη τοϋ pαbδιστfι, ή ροζ μ.πλούζα,

ή κόκκινη bpάκα ή στολισμ.iνη μ.i: boUJ<ει:, κα( γpμ.μές (κίτρινες χαl μ.αϋpες) τής 6ρακοφόρας, κλεiνουν τ(ς ροδο­ κόκκινες ζωντανi:ς μ.οpφiς. τα δiνδpα συγκλiνουν προς το κiντρο ρυθμ.ικά,

μπερδεύονται οί φυλλωσιiς τους. Οί κορμ.οι μ.i: τα σχοϋρα καφετια δiνουν

τον &νθpwπινο μ.ε τον φυτικο κόσμ.ο.

ΠΕΡΙΟΧΉ

249

ΑΓΙΑΣΟΥ

ΒΑΛΕΝτJΝΟΣ ΜΙΧΑΉΛ

6. Πιάτο:

7. Πιάτο:

Βο>Jνiσια σχην-fι . Ό ξωμάχος χρατά ρα6δ( χα( ή γυναίκα κα­

Ζευγάρι 'Αγιασώτιχο χορεύει σi: στιγμi:ς &νάπαυσης. Το φόν -

θισμένη στο ζώο σιωπά. τα χρώματα εiνω. i:ντονα δοσμένα . Ό οuρανος μπλε ,

το είναι i:ντονο μπλέ, δένδρο πράσινο μi: καρπούς. 'Η 6ράχα ροζ μi: &νθος

πράσινο το δέντρο, χαι οί χαpποι κίτρινοι, χόχχινα χα( ποpτοχαλια τα pοϋχα

στολισμένα χα( ή μπλούζα χόχχινη. Ή φοpεσια παραδοσιαχη μi: πουχα ­

τής 6ραχοϋς , μαϋρα τοϋ 6ραχά, ή γνωστη φο pεσια μi: πορτοχαλια πουχα­

μισα χοχχινη.

μίσα. Ό σχύλος μαυpόασπρος συμπληρώνει τ-{ιν εl.χόνα.

250

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΑΓΙΑΣΟΥ

ΤΖΑΝΝΗΣ ΕΥΣΤΡΑτΙΟΣ

1. Είχα: Το Εργαrπήρι του Εuστράτιου Ίζανν-(j Gρί­ σχεται στα δεξιά, πΝι.για χα ­

θwς μπαίνεις στο χωpιο αuτό. Τpεϊς γενεi:ς δοuλεψαν εδω

την τέχνη του πηλου . Ό παππους του Εuστράτιου , δ θεϊος του Άντwνης χα:.

I

δ [διος, ποu δοuλεψε τα πρwτα δέχα χρόνια χοντά

του χα:. aργότερα εχτισε διχό του εργαστήρι. Άπο το

1981 χρησιμοποιεί" -fι/.zχτρ ιχο χα ­ μίνι χαt περνά στη νέα τεχνιχη

τwν πυρίμαχων χρωμάτων. Άχο­ λουθεϊ τ:.ς aναζητήσεις τwν Χατζηγιάννηδων χα:. τwν Κουρτζήδων. (Τον νε -

wτεpο Εuστράτιο τον υίοθέτησε δ Γιάννης Παπαθεοφpάστου ποu ε!χε εργα­

I

2. Είχα: Βάθος χρi:μ χα:. χαφΕ: , πάνω του τpιαντάφυλ/'[1. . Κάθε λουλοuδι εχει

στήριο χα:. στην ΊΌυρχία , λέγεται πwς εpγάσθηχε σ ' αuτο χα:. δ 'Α .

διχό του χpwμ.α, τα φuλJ'[/. τους ε!ναι λαδιά. Οί χρωμ.ατιστi:ς εντυπwσεις στις

Χατζηγιάννης). Δεϊγμα μ.i: σμ.άλτο (πυpοχpwμ.ατα) χαμωμΕ:νο σi: ·f-ιλεχτριχο

χεpαμιχi:ς επιφάνειες δίνουν ξεχωpιστη γοητεία , πλησιάζουν προς τον aσbε­

χαμίνι.

Το δίχρωμο φόντο πλουμίζεται μi: δuο λουλοuδια, χόχχινο ροζ χα:.

στωμ.ένο διάχοσμο τwν παραδοσιαχwν μ.ανταμ.αδιwτ ιχων χουμαριwν . 'Η φόρ­

Ε:να μποuμ.ποuχι μi: φuλλωμα . Το χεϊλος καταλήγει ραμφοειδές. τα σφαιρ ιχα

μα τής Gίχας ε!ναι χομψή, το χεϊλος χυμ.ατοειδi:ς χαφετί, ή λαt;η λεπτη χα:.

χρόσσια "έχουν aφαιρεθεί" aπο την χαφετια ταινία του λαιμ.ου.

δίχρωμη , τα σφαφιχα χρόσσια γαλάζια χα:. χαyετια διαδοχιχά .

ΠΕΡΙΟΧΉ

251

ΑΓΙΑΣΟΥ

ΤΖΑΝΝΗΣ ΕΥΣΤΡΑτΙΟΣ

3. Πιάτο:

4. Πιάτο:

Το θέμα, Ε:να συνηθισμένο επεισόδιο δοσμένο ρεαλιστικά. . Το

Λιομαζwχτρα και ραbδιστης με γpαφικες στολές, πλαισιωμέ­

πράσινο, γαλάζιο, σιέννα εναρμονίζονται για να δwσουν το αuγινο τοπίο.

νοι aπο ονεφικο φ όντο. Το κόκκινο τής bpά.κας τή ς γυναίκας και ·(ι γκρίζα

'Ηταν το καθημερινο σταμά.τηιJ.α στη bρύση για να ποτίσει το ζώο , πριν

μπλούζα της , το μπλε παλ τής πουκαμίσας τοϋ pαbδιστή και το μαϋρο

πάρουν μαζ( τον δρόμο τής aνηφοριάς για να τοuς φέρει στον τόπο τής δου ­

χρώμα τής bpά.κας του, τέλος ·(ι κοκκινωπη μαντίλα ποu δένεται στη μέ ­

λειάς τους.

ση, δλα εναρμονίζονται με το γαλάζιο τοϋ οuρανοϋ.

252

ΠΕΡΙΟ Χ Η

ΑΓΙΑ Σ ΟΥ

Τ ΖΑΝΝ ΗΣ ΕΥΣΤΡΑτΙ Ο Σ

6. Βpαχaς : ι

5. Z αχαpιεpα-

ι

[Δiπλα σi: σ9iδα] . Ή χρω -

χαφετιεpα:

J

7. Βpαχοφόpα : Άνfιχει χα:. αuτο στην ένό -

Άπλη σύνθεση, στο ζεστο 6άθος ί!να ροζ παλ τριαντάyυλλο μi:

μ.ι:ι.τ ιχη χλίμι:ι.χα στηρ(ζετι:ι.ι στα bα ­

πράσινα φύ)J..α. ο ι λα6ές (κολλημένες στο σwμα) παiζουν ρόλο συνθετικό ,

σιχα ι οώμ.ι:ι.τα ανακατεμένα μi: οuδέ­

τ:.ς τον ιχi:ς ε ναλλαγi:ς χα:. τη γυα ­

το κάλυμμα χαταλfιγει σi: λι:ι.6Ύj σφαφιχfι, δλο μι:ι.ζ:. μοιάζει μi: χωνi. Ό διά ­

τερο . Αυτη axpι6wς η ανάμειξη δiνε ι

λάδα τοϋ ρούχου aποχτά αuτόνομη

κοσμος εΙνι:ι.ι μαργαρiτα διάφανη ρόζ, μi: uπερο χα:. ί!ξη φύλλα. Στο χαπά ­

ν έα δ ιάσταση. Τό ν ος ενδιάμεσο ς

ύπό j'ταση, χ ιν ε~τα ι ανεξάρτητα &πΟ

κι αναγράφεται το περιεχόμενο για το οποίο προορiζετι:ι.ι το δοχείο .

τΟ χpέ μ , « εl.σ!ιγε t» στα σχοUpα .

το σ wμ.α .

..

τητ:χ Ίjθ ιχογpα9ιχwν θεμάτων .

Mi:

ΠΕΡΙΟΧΉ

253

ΑΓΙΑΣΟΥ

ΚΑΤΖΗΛΛΕΛΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ

ΤΑ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΕΡΓΑΣΤΉΡΙΑ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ ΑΓΓΕΙΩΝ ΟΙΚΙΑΚΗΣ ΧΡΗΣΗΣ (1968-1975)

, _,

/ ./

~~_/. _;;,;-

i!'

(.;

1. Κουμάρι - 2. Σφυpιχτpάχι:

Ό τεχνίτης κατασκεύαζε κουμάρια ποu εΙχαν 'έναν προ­ σωπιχο χαραχτήρα . Ή φόρμα τοu χουμαριοu θυμίζει &.νατολιχa πρότυπα,

ό διάκοσμος &.χολουθε"ϊ 'έναν ξεχωριστο ρυθμό. Άπο τa ώραιότερα τοu

εl'δους , 1:γινε μεταξu 1950-1970. τα καμπύλα περιγράμματα εΙνω εντονα στη μέση χαι στο χείλος. Ό &.σ6έστης χρησιμοποιείται μi: εuαισθησία, χύχλοι ΧΙΧl φύλλα πτεpοειδή γράφονται Επίσης μi: μεγάλο χ.αλλιτεχνιχο

γοuστο. 'Ενδιάμεσες γραμμώσεις παράληλες. 'Γο κάλυμμα χωνοειδές, μi:

διαγώνιες γραμμώσεις . Το σφψχτράχι , θέμα &πλό (το πτέρωμα το &.χο ­ λουθεί χιαστί) , μέ διάκοσμο φυτιχο «στυλιζαρισμένο», Επαναλαμ6άνεται.

μετa μιa παύση γρcψμιχοu (χιαστί) καφέ.

Ρ""":

254

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΑΓΙΑΣΟΥ

ΚΑΤΖΗΛΛΕΛΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ

3. Κουμάρι: [Δίχειρο] . Κεραμ.αο πΊ-Dύ­ σια · διακοσμ.ημ.ένο μ.Ε: σχήμ.α !ι.νάλrι.­ φρο. Κάλυμμα τριγωνικό, πιτσιλωτi:ς γραμ.μ.ώσεις και δuο χαμ.αρωτi:ς λα{)i:ς

το συμπληρώνουν. Κύκλοι aσbε ­ στωμ.ένοι ένώνονται μ.έ το πτεροειδi:ς φύλλωμα, στις πλευpi:ς τοu !ι.γγείου

αναπτύσσονται φuλλα κάθετα σε σχήμ.α ψαροκόκκαλου. Γραμ.μ.ές χια­ στι !ι.κολουθοuν την κλίση τών λα6ών και τη φ ορ!ι. τοu λαιμ.οu .

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΑΓΙΑΣΟΥ

ΚΑΤΖΗΛΛΕΛΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ

4. Κουμάpc: ΜΕ: οξu χεϊλος χα( λσ. -

6-ή ( W. Lamb, Fίg. 29, Vases, Class C,

]ugs Fίg. 5).

Το στολiζουν μ.πουχέ ­

τα φuλλων &σ6εστωμ.ένα. Ένδιάμ.εσα πινελιi:ς χιαστi. Στον λαιμ.ο χιαστi:ς &χολουθοϋν pυθμ.ιχa τ(ς ενδιaμ.εσες

πινελιi:ς τοϋ σώμ.ατος.

255

256

ΠΕΡΙΟΧΗ

ΑΓΙΑΣΟΥ

ΑΡΒΑΝΠΕΛΛΗΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ

2. Θυμιατό: 1. Κοuμάpι: Ό Άρ6ανιτέλλης εlναι λάτρης τής δημιουργίας χεραμιχwν ο1χιαχής χρήσης.

Ή λα6η δένει το σw μα μi: τη G:Χση, το χείλος δημιουργεί

προεξοχή . Το διαχοσμητιχο εΙναι μαργαρίτα ποu πεpιστρέ<;>εται χυχλιχa χα(

Το χεραμιχο λεπτο μi: μιaν Ε:ξίσου λεπτη διαχοσμηση.

παράλληλα προς τη Gάση. Τρία χρώματα - πράσινο , κίτρινο , χοχχινο , μαζ(

Κύχλοι χα( φύλλωμα δένονται χα( aποτελοϋν ένιαίο σύν ολο, ποu δίνει την

μi: το aσπρο χα( το μαϋρο - δημιουργοϋν οπτιχο παιχνίδι ανάμεσα σi: δύο

αrσθηση συμ6ολου, ε~ω γραμμώσεις χιαστi:ς δημιουργοϋν α1σθητιχο aπο ­

φύλλα. Σ το ποδ ι επανάληψη τοϋ φύλλου χα( τής μαργαρίτας .

τέλεσμα.

περίγραμμα aσπρο , πράσινο σώμα χα( 6οϋλες μαϋρες ριγμ.ένες πάνω σ' αuτο .

Ta φύλλα μi:

Γ ΠΕΡΙΟΧΉ

257

ΑΓΙΑΣΟΥ

ΛΑΜΠΡΙΝΟΣ ΗΛΙΑΣ

1. Κοuμάpι: Το εpγαστ-ι]pι τοϋ Λαμ.πpινοϋ (1945), κολλημένο σi: μικρο λοφίσκο, δυσκολει)εται νa το 6pεί" κανείς . Άπο το 1960-1965 κατασκευάζει κεpαμικa

οlκιακής χp-fισης. Παλιότερα δούλευε τa aλοιφωτά, οπως φλιτζάν ες ,

I

2. Κuλιν~σιχΎ; χανάτα: Ή λα6-fι μικρ-fι, το ράμφος προεξέχει. Σi: φόντο καφετ( γpά -

6i-

φονται λουλούδια, τριαντάφυλλα pόζ, γαλάζια, πράσινα λαμ.περa φύλ­

κες κ.λπ .. Το κουμάρι, κόκκινο πανηγυριwτικο. Το δiχpωμο τριαντάφυλ­

λα, ενώ ενα λευκο φαρδu περίγραμμα ακολουθεί τ-(ιν τpοχιa τών πετά ­

λο μi: μπλi: γεμ.iσματα και πράσινα σκοϋρα φύλλα (σi: φόντο λουλουδένιο

λων. τα κέντρα τών λουλουδιών κiτpινα, εναρμ.ονiζονται μi: το πράσινο

λευκό) σuμ.πληpwνουν τ·fιν εlκόνα τοϋ γνωστοϋ εμ.ποpικοϋ aγγεiου.

τών φύλλων.

258

ΠΕΡΙΟΧΉ ΛΑΜΠΡΙΝΟΣ ΗΛΙΑΣ

ΑΓΙΑΣΟΥ

I ΔΑΓΙΕΛΛΗΣ

ΚΟΜΝΗΝΟΣ

J. Βfχα:

1. Κουμάpι:

Άγγεϊο μi: χρώματα χαρούμενα, χείλος ραμφοειδες , λαίJη aνοι­

Ό Κομνηνος Δαγιε)λης (1935) aπο τη δεκαετία 1960-1970 κατα-

χτή. τα λουλούδια κόκκινα μi: κίτρινο uπερο, τa φύΛλα πράσινα μi: f:.λικο­

σκευάζει κουμάρια. Mi: μιa λαίJη και ραμφοειδi:ς χείλος . Σπειροειδείς κύ­

ειδΥj διάκοσμο μαίίρο (ποu γυροφερνει στο κεραμικό) δημιουpγοίί~ εuχάριστη

κλοι, ποu ενώνονται μi: μίσχο και καταλήγουν σi: πτεροειδi:ς σχΥjμ.α. Πινελιi:ς

αlσθητικη προεκταση πάνω σi: φόντο κίτρινο.

χιαστί, ποu Ε:παναλαμίJάνονται στον λαιμό.

Γ ΠΕΡΙΟΧΉ

259

ΑΓΙΑΣΟΥ

ΔΑΓΙΕΛΛΗΣ ΚΟΜΝΗΝΟΣ

J . Κοuμάpι διαχοσμητιχο πανηyupιώτιχο: Κεpαμιχο ποu 'το συναντάμε χυρiως τ(ς ήμέρες τοu πανηγυpιοu.

2. Κοuμάpι:

Στο χεραμιχο αuτο παρατηρείται ή σuνθετη τεχνιχ-1] τοu aσ6έστη χα( τοu

Ό λαψ.ος είναι ψηλος χαι ή λα6-Ι] aνοιχ"η, μi: πλρuσιο aσ6ε-

πλαστιχοu , μi: παράθεση πάνω στο χiτpινο το aσπρο , ο μπλi: χuχλος χα( ο

στωμένο διάκοσμο. Ή Επιφάνεια χαλuπτεται μi: φuλλα, στη 6άση Ε:λιχες,

γαλάζιος δημιουργοuν τα χαροuμενα λουλοuδια. τα πλαισιώνουν φuλλα μιάς

μi: γραμμi:ς χιαστ( Ενδιάμεσα.

Ελεuθερης πινελιάς, ·fι παράθεση τοu aσπρου δiνει εuαiσθητη νότα συνόλου.

260

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΑΓΙΑΣΟΥ

ΔΑΓΙΕΛΛΗΣ ΚΟΜΝΗΝΟΣ

I

&

ΓΕΩΡΓΙΟΣ

4. Είχα: Στο &γγεlο αuτο uπάρχουν στοιχεία τής μεγάλης i:ποχής τwν

κεραμικών (1900-1950). Ή 6ίκα περι6ά)J\εται &πο μια κομψ-η γραμμή . Λεπτος διάκοσμος το καλύπτει: 1:yχρωμα λουλούδια, uπερος δίχρωμος και πέ­ ταλα ποu περιστρέφ ονται ριπιδοειδwς , 6αμμένα μώ6 , ποpτοχαλιcΧ χα( μπλΕ:

χρώματα, μίσχοι σi: πλήρη κίνηση συνδυάζονται μi: τα γύλλα. Τρία λουλού ­

δια δημιουργοϋν εναν τριγωνιχο σχηματισμΌ. Ή κατασχεvη εΙναι &λοιφωτ·(j.

1. Κανατaς - πωλητΥ;ς χοuμαpιών: Άπο το 1975 το 'έργο τοϋ Κ. Δαγιέλλη συνεχίζει ό γιος του Γεώργιος Δαγιέλλης , ποu το μετατρέπει σi: i:ργαστήp ι διακοσμητικής κε ραμιχής. Μια. γραφ ιχη &πειχονισ·(j του, τοϋ bpακοφοpου μi: κατσούλα μαύρη στο κεφάλι , λαδιcΧ φανέλα χα( χοχκινο ζωνάρι . Το ζώο πολυφοpτω­

μένο &γχομαχii. Ή 6άση &νοιχτη γκρίζα.

ΠΕΡΙΟΧΉ

261

ΑΓΙΑΣΟΥ

ΤΑΚΙΔΕΛΛΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ

ΝΕΩΤΕΡΑ ΕΡΓΑΣΤΉΡΙΑ (1975-1992)

Κατα τΎ]ν περίοδο αuτΎ] σημ.ειώνονται ποΛλf:.ς aΝw..γές, εργαστήρια 'έκλεισαν χα( aλλα aνοιξαν, πολλο( μ.αστόροι σταμ.άτησαν να εργάζονται λόγψ ήλιχίας, aλλοι πέθαναν π.χ. δ Παραμ.υθέλλης, Ε:νας aπο τοuς μ.εγάλους τεχνίτες τής παλιάς γενιάς. Ό Χατζη­

γιάννης, μ.έσα σf:. ()αθια γεράμ.ατα (1885 -1983) , σταμ.άτησε πια το 'έργο του, για να το εξακολουθήσουν ο1 δυο γιοί του, Άσημ.άχης

(1925-) χα( Γιάννης (1933-). τα εργαστήρια τής λεγόμ.ενης οiχιαχής χεραμ.ιχής φαίνεται να 'έχουν πια φθάσει στο τέλος τους: ή τουpιστιχη ανάπτυξη aφενος χα( ή bιομ.ηχανιχη παραγωγΎ] τwν πλαστικών aφετέρου τα aνάγχασε να στραφοϋν aλλοϋ.

1. Πιάτο: 'Ένας Cιπο τοuς ξενιτεμένους, ο Δημ:ήτριος Ταχιδi'λλης, uστε ­

ρα Cιπο εζη χρόνια παραμονής στη Γερμανία (1961-1967), επεστρεψε για να ξαναστ·ήσει το ξεχασμενο εργαστήρι, μαζ( μ.ε τη γυναίκα του Βικτωρία.

Χρησιμοποιεί χαμίνι μi: ξύλα. Πεθερός του εΙναι ό 'Ηλίας Λαμπρινός. Το

1990 εγχατεστησε -ljλεχτριχο χαμίνι, Cιλλα εiναι σε πειραματισμό. Στο πιά­ το του, Cιπο ενα χαφε φόντο ξεπρο6άλλει ενα μ.πουχετο «lμπρεσιονιστιχό», μαργαρίτες με ονεφιχα χρώματα . τα μπουχετα , τρία-τρία, επαναλαμ6άνον ­ ται ρυθμιχα σε χρώματα: χόχχινο , μώ6, τυpχουάζ, μώ 6. 'Όλα 'έχουν κί­

τρινο uπεpο. τα φύλλα Cιποχτοuν διαφάνεια. Μαupοι χύχλοι μέσα σε χαφi: φόντο 6οηθοuν στην προ6ολη τοu διαχοσμητιχοu.

262

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΑΓΙΑΣΟΥ

ΤΑΚ Ι ΔΕΛΛΗΣ ΔΗΜΉΤΡΙΟ Σ

ι

2 . Βαζάχι: Χαριτωμένη μορψ/] σε φόντο λευκό. Μαργαρίτες έφτά.φυλλες,

t

J. Κουμαpάχι: [Πανηγυριώτικο]. 'Ίδιας τεχνικής με το προηγούμενο. Το σwμα

κόκκινες, με μίσχο καf. φύλλωμα κοσμοϋν τη b ολbοειδή επιφάνεια. Ή bά.­

ωοειδές , λευκό , εχει διάκοσμο λουλουδένιο , κόκκινες μαργαρίτες δ•.Jο , uπε­

ση είναι μπλε και το χείλος ραμφοειδες μπλέ.

ρος κίτρινος χαf. μίσχος με φύλ:λα.

ΠΕΡΙΟΧΉ

263

ΑΓΙΑΣΟΥ

ΤΑΚΙΔΕΛΛΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ

i

4. Αάμπα : 'Ανανεώνει τη γνωστη φόρμ.α τ·ίjς λάμ.πας. Σε σχήμ.α 6ολ6οu το

σwμ.α ένώνεται μ.ε ποδαρά.χι μ.ε χυμ.ατοειδες μ.οτί6ο. Στο aνω χεϊλος

εφαpμ.όζει ή 6ά.ση τής λά.μ.πας για να 6ιδωθεί. Το χά.λυμ.μ.α μ.οιά.ζει λεχά.νη. Στο λευχο σwμ.α μαργαρίτες ροζ χα( μ.πλε &νοιχτο συνταιριάζουν μ.ε μ.ίσχους

χα( φuλλωμ.α. Το χά.λυμ.μ.α φέρει το rδιο μ.οτί6ο . Το πόδι στη 6ά.ση "έχει μ.πλε τριγωνιχο μ.οτι6ο μ.ε τελείες στ ο μ.έσον λουλοuδια χα( φuλλα ενω στο πά. ­ νω μ.έρος τοu ποδιοu uπά.ρχουν γραμ.μ.ώσεις.

5. Καλαθάχι: Σφαφιχο σχ_ήμ.α κα­ ταλήγει σε χείλος οδοντωτό . Ή λα6η χαμ.αpωτη ένώνει στα π).α­ γ ια το &yyεϊο . Το φόντο σοχολατ ( "έχει διά.χοσμ.ο χρυσες γραμ.μ.ιχες μαρ­ γαρίτες μ.ε έ'λιχες φuλλωμ.α.

264

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΑΓΙΑΣΟ , Υ

ΤΑΚΙΔΕΛΛΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ

6. Πtάτο: Ή διακόσμηση τοϋ πιά­

του εΙναι ί:να φ υτομ.ορφικο στυλι­ ζαρισμ.ένο μ.οτί6ο. Στο γε"ίσο κίτρι­ νο &νθος μ.i: φύλλωμ.α, πιο μ.έσα δύο ταινίες καμ.πυλωτi:ς και στο κέ­ ντρο ί:να σύνθεμ.α λουλουδιών δημ.ι­ ουργε"ί ρόμ.t;ο χα ( ί:να χεντ pιχο χυ­

κ)v.κο μ.οτίbο. Στο κέντρο σταυpοειδi:ς θέμ.α φυτ ικό . τα. αγγεία αuτά. aνή ­ κουν στη συλλογη τοϋ Χατζά.χη

Χ~η· εΙναι ί:νας Κpητιχος ποu aγγί­ ζει μ.i: πολu aγά.πη τον χώρο τ-fjς χε-

l

-

-

pαμ.ιχης τεχνης του νησιου.

Γ

ΠΕΡΙΟΧΉ

265

ΑΓΙΑΣΟΥ

ΠΑΠΑΘΕΟΦ ΡΑΣΤΟΥ ΕΥΣΤΡΑτΙΟΣ

~~

Το avτpόyuvo: 'Η γυναίκα κοπανά στο γουδ1 πιπι'ρι, ά.λάτι χα1 φύΧλα κανι'λας . 2.

1. Πωλητ);ς χ.οuμαpιών - Νεpοχ.οubαλήτpα:

-

Ό πωλητ·f-ις φορά μπλούζα μωtια. και μ.αύpη φορεσιά. τα

Ό tρακάς τρώγει τον χρόνο παίζοντας χομπολό'ι'. Είναι ντυμι'νος μΕ: τ-fιν

μ.άτια εκφραστικα aναζητοϋν aγοpαστι'ς, κρατά στο δεξt χι'ρι κουμάρια , το apι­

παpαδοσιαχ-fι φορεσιά, ή πουκαμίσα λαδιά. ' Η γυναίκα φορεί μωtιιΧ μπλού­

στεpο aγγίζει ιΧσtεστωμ.Ενο κιούπι . Ή tpακοϋ φορά κόκκινη tpάκα με διάκο­

ζα χα[ tpάκα χόκχινη μ.i: μοτίtο τέσσερεις κίτρινες tοϋλες, ή μεσαία μαύ­

v» επαναλαμ.­

ρη. Το μάρμαρο η τ-fιν πέτρα (γουδιά, κοπάνια, σκάφες, πινακωτές) δού ­

σμο μ.αϋρες ταινίες με aριθμούς ' ενδιάμεσα το μοτίbο κίτρινο «

bανόμ.ενο, μπλούζα μ.ωtιά· κρατά κανάτα κόκκινη με διάκοσμο aσbεστωμiνο .

λευαν οί «πετράδες» κα1 οί «γιουρούκηδες»"" .

266

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΑΓΙΑΣΟΥ

ΣΑΒΕΛΛΗΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ

~'-!

1. ΊΊσαμπι

1

Ι

I

I

λ

I

με χεpασια χαι που ια:

~ Πρασινοχtτpινο φύλλωμα δι.άσπαpτο μ€ χόχχ~να χεράσια. Ί-Ι χiνηrτη δημιουργείται aπο τrιν aντiστροφη διάταΕη τών φύΛλων, τών κε ­ ρασιών χα! τών πουλιών . Ώραi.z λaι·χη εlχόνα .

2. 'Η

I yopyoνα:

Ό τεχνiτης 'έχει το εργαστήρι του χοντα στον χήπο τής Παναγιάς , aχρr.bώ ς στο επάνω μ.έρος. Πp!ν aπο

δύο χρόνια lί.pχισε να δουλεύει στον πηλό. Mi: δεξιοτεχνiα πλά­ Θει τ!ς μ.οpφές, συνεχiζει aχόμ.η να δουλεύει τα πλαστιχα

ypwιmτα μ.i: τα bεpνiχΙΠ. . ΜιΓι. πεpiοδο δούλευε στοϋ Χατζηγιά.'Νf) . Το 'έργο aποτελεί μ.ια lί.λλη aπόδοση τής μ.υθιχής αuτής μ.οpyής. Χρυσο χα! μ.αϋpο π εριπλέκ ονται χα! δημ.ιουpγοϋν πεpiεpγη α(σθηση. Ή 'έκφραση τοϋ πpοσwπου aπόχρυφη. Ί-Ι χ1νηση τών 9τεpών χα! οί λαt;i:ς εντεivουν τ-{jν αΖσΘηση τοϋ χόσμ.ου τών μ.ύθων.

Γ ΠΕΡΙΟΧΉ

267

ΑΓΙΑΣΟΥ

ΣΑΒΕΛΛΗΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ

J. Ποuλί-χανάτα: Ντυμ.ένο χρυσοκίτρινο γίνεται μ.υθι.χό. Το πτερύγιο aνάγλu9ο μ.ε διπλες λαbες χαt ό λαιμ.ος χυλινδριχος ποu καταλήγει. σε aνθος aνοι ­ χτό. Ή 6άση τοϋ πουλι.οϋ, οί λα6ες μ.ε τον λαιμ.ό, το σώμ.α τοϋ ayyείου, θυ­ μίζουν χα( πρότυπα τής 'Ανατολής .

4. Τσαμπί: Φύλλα συχιάς χρατοϋν τρεϊς Wρι.μ.ους χαρ­

πούς. Το που λ( μ.αϋρο poυφii τη ζωη τοϋ χαρποϋ. τα φύλ­ λα χαραχτη ριστι.χά φέρουν

χρώμ.α τσαγαλ( μ.ε νευρώσεις !:ντο ­ να χαραγμένες.

268

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΑΓΙΑΣΟΥ

ΣΑΒΕΛΛΗΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ

6. Κολοκύθα διακοσμητική: 5. Πέταλο και' κλειδί: ΕΙναι συνθεμ.ένα μ..έσα σε λουλούδια. Σύμ..6ολα ζω·(jς χα\ χαpiΥ.ς δημ..ιουpγοϋν μαζ\ με τα aνθη χαρούμενη εντύπωση.

[ Γαλιά]. ΣΕ: φόντο κίτρινο χόχχινες γραμ..μ..Ε: ς aχολουθοϋν τ·{ι

σφαφιχ·{ι φορά. Το χόχχινο λουλούδι χα\ το φύλλωμα δίνουν στο περίεργο φυ το ζωγpαcpιχη οψη .

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΑΓΙΑΣΟΥ

ΣΑΒΕΛΛΗΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ

?.Πεταλούδα: σwμα γραμμωτο και χαραγμένο κα­ φεχοκκινο μΕ: λιγοστο λευκό . Φτεpιχ

πεντάχρωμα (wχpα , κόκκινο , μπλέ , πράσινο, λευκό). Εοϋλες και λευκi:ς διαχωριστικΕ:ς γραμμΕ:ς aσπρες δί ­ νουν α1σθητικο συμ.πληρωμα. Auτa

τa ζωόμορφα Niιxa μοτίbα ποu στην

περίοδο 1950-1970 εΙχαν "έντον~ παI

I

I

I

I

ρουσια, για πpωτη φορα, πεpασαν

στη νέα τεχνικη τwν πυρίμαχων

χρωμάτων και τοϋ ηλεκτρικοϋ 9oupνοu, &τόy~α, γι' αUτΟ χαι τΟ εpγο τοU

Σαt;έλλη εΙναι &.ζιολογο · μιa λaι·κη πέρα wς πέρα δημιουργία.

269

270

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΑΓΙΑΣΟΥ

ΣΑΒΕΛΛΗΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ

S.Ποuλιά : [Άντιχpυστa]. Θυ ­ μίζει bυζαντινο &νaγλυφο. Στο χέν ­ τpο aπροσδιόριστο χόχχινο λουλού ­

δι χαι δύο χλωμi:ς ελιi:ς πιο χaτ ω, ποικίλουν το α1σ0ητιχο ενδιαφέρον .

ΠΕΡΙΟΧΉ

271

ΑΓΙΑΣΟΥ

ΣΑΒΕΛΛΗΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ

9. .'1' 1 σαμπι

1

' 'λ ου: αμπε

Δuο φuλλα χα( ποuλ( χαθισμ.ένο σ' αuτά, μ.ια λαΧχΥj παpοuσ[α

10.

rr

Ι

?

I

Ι

1

1 σαμπι απο χερασια χαι που

λ

I

ια: .

μΖ χαθαpα χρwμ.ατα χα( &.φαφετιχο σχέδιο κατάΛληλο για &.πειχόνιση πλοu ­

τα χpwμ.ατα δuναμ.wνοuν τ·~ λιiι"χη αrσθηση , το πράσινο τwν

σιοu διάχοσμ.οu. Το χόχχινο i:ντονο, πράσινα τα φuΛλα μ.i: νεuρwσεις τονι ­

φuΛλων, τα χόχχινα χεpάσια, τα πολuχpωμ.α ποuλια μ.i: τ(ς λεuχi:ς ί5οvλες

σμένες. Το ποuλ( χοupνιασμ.ένο χα[ρεται τον πλοvτο τΥjς ζω·(jς .

&.pαδιασμ.ένες παράΛληλα δημ.ιοupγοvν εlχαστιχο λιiι"χο τpαγοuδι.

272

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΑΓΙΑΣΟΥ ΓΑΒΒΕ ΑΝΤΩ

1. Πιάτο: Ή Άντωνiα Γα66i: γο-ι­

νηΘηχε στη Μυτιληνη το 1962 χα/. σπούδασε τ-Iμ τέχνη τοϋ σχεδίου στη Ν υρ εμ.6έργη τής Γερμανίας , στο

τμ.Υjμα

Ellagen τέσσερα "'/Ρόνι.α .

'Όταν

επέστρεψε στην 'Αγιάσο μαΘΥιτε-J ­ σε στον Χατζηγιάννη. Κοντά του

Ε:μαθε να πλάθει τον πηλό, aγγιξε τη λαι·χη παράδοση μ, ολο τον πλοϋτο

τον ·χ,οωματ ιχο χα/. τα διαχοσμη τιχα σύμ6ολά της. Το Θέμα μορφi:ς Θεόφ ιλου, στον πρ ώτο χύχλο ζευ­

γάρι ντυμένο μέ χρώματα ψυχρά (τοϋ 6ορρil), γαλάζια , πράσινα . Μαϋρο το κουστούμι τοϋ νf:ου , η γυναίκα στα γαλάζια . Ή κουρτίνα ροζ φοντάpε ι χα/. ο μορ φα ίνει. Στο χενο τ ών ΧΙ.J­ χλων μοτίbο γ εωμετpιχο επανα ­ λαμ6άνεται, δύο φύΛλα δημιουpγοϋν α(σθημα πεταλούδας.

ΙΑ

ΠΕΡΙΟΧΉ

273

ΑΓΙΑΣΟΥ

ΓΑΒΒΕ ΑΝΤΩΝΙΑ

2. Καπαχ ωτό : Ζώνες με πλούσιο διάκοσμο, στυλιζαpισμi.να φυτιχα μοτί~α. ' Η

μεγαλύτερη 'εχει στο μέσον χυχλιχο θi.μα (χωριανi:.ς aντιχρυστα αναπαύο ­ νται, χαθιστi:.ς σταυροπόδι πίνουν χαφέ). τα χρώματα πάλ 'Όμπρες, σιi.ν­ νες , pόζ, χίτpινο , μπλέ . Το χάλuμ.μα χαταλΎπει σε πλούσια γλυπτιχΊj σύν ­ θεση , δύο πουλια πίνουν νερο σi:. σιντρι6άνι . Σuμ6ολα 6υζαντινα συνταιριάζουν με τοπιχα Ίjθογpαφιχα επίχαφα, ενω παραλλαγμένα 'εγχρωμα aρχαία aνθέ ­

μια δημι.ουpγοuν ταινίες. Εuδιάχριτα εΙναι τα σύμ~ολα ποu χpησψ.οποι.οuν ο1 Χατζηγιάννηδες.

t

'Α μφοpεας ι :

J.

Ό διάκοσμος λουλούδια σε

χορμο μi:. ~άθος xpi.μ. Άνοιχτi:.ς γα­ λάζιες, μw6 χαι σχοuρες μπλi:. μαpγαρίτες, aνε~αίνουν μ.i:. μίσχους χυμ.α­

τιστούς. Ποpτοχαλι λαιμος δημιουργεί χείλος aνορθόδοξο. Ή 6άση στο (δια μ.i:. τον λαιμο χpώμ.α , φi.ρει ρίγες μαu­

ρες για διάκοσμο. Φύλλα χυι.ι.ατιστα ξεφυτρώνουν aπο την χάτω 6άση

-

-

του χοpμου.

274

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΑΓΙΑΣΟΥ ΓΑΒΒΕ ΑΝΤΩΝΙΑ

4. Βάζο: [Καπαχωτο ]. ΣιλουC:τα εuρωπα'ι·χη. Ό στολισμος κατάφ ορτος

(μπαpοχ) φυτομ.οpφικa χα ι χιαστi:ς γραμμi:ς σΕ: τέσσεpεις ζώνες . Ί-Ι τpίτη πλατιa ταινία κλείνει θέματα ηθογραφικά , «το ελιομάζωμα» , θυμl.ζοvν

το πνεuμα τοu Θεοφιλου. Το καπιΧκι χωνικο καταλΊ]γει σΕ: λοyία (κορώνα).

5. Πιατέλα : Έλλειπτικο σχήμα, το θ~μα Έρωτοκριτος , λα'ι·χη πα ­ ραλλαy'η ζωγραφικής . τα χρώματα πaλ ροζ, γαλάζιο το εδαφος , σπίτια δο ­

σμένα μΕ: τροπο 6υζαντιν6 (&ντεστpαμμένη πpοοπτιχΊ]) , tουνο πιο πίσω δια ­ φορετικής νοοτροπίας. Το χείλος καμπυλωτο , τεθλασμ.iνη γραμμ·'η ακολουθεί

ελλειπτικη φορά, ενδιιΧμεσα φύλλα δημιουpγοuν μοτίbα .

ΠΕΡΙΟΧΉ ΓΑΒΒΕ ΑΝΤΩΝΙΑ

ΑΓΙΑΣΟΥ

275

276

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΑΓΙΑΣΟΥ ΓΑΒΒΕ ΑΝΤΩΝ ΙΑ

6. Πιάτο:

7. Πιάτο:

Στον πρwτο κύκλο φοντά:ρουν πουλιa aντ ι.κρυστa μi: πλούσιο

Πορτραϊτο γέρου χωριάτη , σ' ί:να φοντο θολο κ6κκι.νο , aναπο-

στολισμα. Στο μέσον παράξενο λουλούδι «μπουμπουκι.ασμένω>, aπο τον μί­

λεϊ χρ6νους ξεχασμένους. Το γεϊσο Ε:χει. μοτί6ο κυματι.στο μω6έ, τονίζει. και

σχο του φυλλώματα κpατοuν στις κορυφές τους ονεφικa πουλιά:.

'fa

χρώ ­

ματα πολλά (ροζ, κίτρινο , μπλέ , σκοupο aνοιχτ6 , μώ6 , λαδί) πει.θαpχοuν μ6νο σi: σχήματα (γεωμετρικά:) στυλιζαρισμένα, (aραδιασμένα) στο κενο τwν δμοκεντρων κύκλων.

επικεντρώνει το φευγαλέο ονεφο τοu γέρου. τα aκpα aδύναμ.α , λεπτά: , το ­ νίζουν τη yήι.νη φθορά:.

ΠΕΡΙΟΧΉ

277

ΑΓΙΑΣΟΥ

Τελειώνοντας την iΥ.ν!ι.λυση τών 'έργων τwν χεραμοπλαστών τοϋ δημωυργιχοϋ αuτοϋ χώρου, αuτο ποu μάς Ε:ντυπωσι!ι.ζει εi.ναι ή πλού-

\

' \ .,

σια παραγωyη χαι τα αισ

Θ

'· '

ητιχα αποτε

λέ

\

'

-

c ' I ., \ \ 'λ ~I ' ζ c \ σματα, η χαταγρ αφη μεσα απο το πινε ο σε μια χεραμιοενια φ ορμα της ωης ενος χωριχου,

Ενα aγγιγμα ξανα στα iΥ.ρχέγονα πρότυπα. CΈνα &Λλο στ!ι.διο Cίξιο iΥ.ν!ι.λυσης εi.ναι χα( δ τρόπος χατασχευής τής uλης χα( τοϋ iΥ.γγείου.

ΚΑΤΑΣΚΕΥΉ ΤΩΝ ΑΓΓΕΙΩΝ ΜΕ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟ ΤΡΟΠΟlΟ] Το χώμα: Χρησιμοποιοϋν δύο εfδη χωμ!ι.των: α) το λιb δόχωμα (γχριζωπό), ποu εi.ναι το iΥ.δύνατο, ' Ρ ) τ ο' χοχχινοχωμα αν Θ εχτιχοτερο. 'Γ1α' δ υο χωματα στο χω ριο αφ Θ ονουν - . Άνα ωγα με τι Θ εχαι ο I

'

I

I

I

'

' ι ' '' .,, ' '' ) I ) ω υν να χατασχευασουν χρησιμοποιουν το ενα η το α

v\0

'

-

χωμα .

'

Σ

I )

ιΘ

υνη

'

" λ ι οου ευουν

ως

'

'

'

χαι τα

I

δι

υο

μαζί. Τρεϊς λ!ι.χχοι περίπου 3Χ4, δ ενας δίπλα στον Cί/Cλο, χρησιμεύουν για την iΥ.ν!ι.μειξη χαι δημι­

ουργία τοϋ ρευστοϋ πο)"οϋ. Ο[ λ!ι.χχοι χτιστο( συγχοινωνοϋν μΕ: τετρ!ι.γωνη τρύπα, χαμωμένη μΕ: τοϋbλα . Ρίχνουν στον πρώτο νερό , λιbδόχωμα χαi χοχχινόχωμα σΕ: iΥ.ναλογία 4 προς 3. Ία iΥ.να­ χατεύουν μΕ: φτυ!ι.ρ ια χα( τα πατοϋν μΕ: γυμνα πόδια, τα ζυμώνουν. Άνοίγουν τήν τρύπα χα( περνά

δ ρευστος πηλος στον δεύτερο λ!ι.χχο , Ε:.νw μένει στον πρώτο (iΥ.φοϋ χλειστεϊ το aνοιγμα) το χαΙ Θ

ταχα

'Ε

ι.

πανα

λ

p ι

' "δ

αμοανουν το ι

'

ι

)

ιο στ ον τρ ιτ ο

ι

cι

'

)

ιζ

\αΧΧΟ, ·οπου χαι χαταστα \α

_

c ) ι ζ ει η χα ωτερη μα α τ ου 1

πηλοϋ. Κλείνεται το δεύτερο aνοιγμα χα( τον iΥ.πομονώνει (πο/J\Ε:ς φορΕ:ς στ(ς τρύπες εgαζαν ενα τενεχε

'

δενιο

\ .,,

I

11'

-

'

'

\

I

'

"),

I

-

τρυπητο η σουρω τηρ ι , χρησιμοποιειται ποιv\Ες φ ορες για το τεΛιχο φ ιmραρισμα του

πο-τοϋ). Τον gγ!ι.ζουν χα( τον ά.πλώνουν π!ι.νω σ' εναν τελαρωμένο μΕ: σανίδια χώρο, το δ!ι.πεδο εi.ναι ι

τσιμεντενιο.

Σ τρωνουν ι

'

'

'

ι

'

'

).

ι

σ-το -τσιμεντο τσουπια χαι ριχνουν «α χΛια».

'

Α υτο '

ι

'

'

'

λ

γινεται για να μην χο

-

λήσει δ πηλός . Με-τα 1-2 μέρες τον χόbουν σε φέτες χα( τον iΥ.ποΘηχεύουν σε ν!ι.uλον η τρίχινα

\

ρ' ") \ ' ' I.' 'ζ I τσουοαΛια χαι τ αραοια συν στο χατωγι.

cQ

ι τpοχος:

Β ΟΛΟι 'Ι

CIE1 να '

I

-

'

\

\

"

λ'

I

'

I

μερος χpατουν για να το οου εψουν στον τ ρ οχο.

{'

" χυΛιν I δ ριχοι στοιοαι ζ ον-ται σφαφιχοι' η

π!ι.ρουν -τη μορφη ποu Θα δώσει δ iΥ.γγειοπλ!ι.στης.

δ ιπ ' λα

'

'

'

ι ' σ τ ον -τpοχο χαι περιμενουν να

ΠΕΡΙΟΧΗ

278

rr• t: ' Τα ' 1 ο c,εpαμα:

'

'

' .,

'

' 3-4

'

' ζουν στη σεφα νωπα χεραμιχα τα αρα δ ια

'

'

'

'

'

μερες το χα λ οχαφι σε σχιερο με-

ρος (η τα λιάζουν) για να χρυώσουν. Τον χειμώνα τα χρατοuν 5-6 μέρες σε ράφια η στο πάτωμα. τα « χαλουπωτα» μπιμπελο χαt

Ol

συνθέσεις γίνονται στtς μήτρες. Χύνεται αραιωμένος πηλος

στα αρνητιχα κομμάτια, αφοu προηγουμένως τ' αλείφουν με λάδι. Το χαμίνιασμα χατΟ: τον παpαδοσιαχο τpόπο: τα ξερα αγγεία τα περνοuσαν μπατανa χαf. τα τοποθετοuσαν στο χαμίνι χατα σεφες απανωτές. Στα δίπυρα πρf.ν να τα ξαναφουρνίσουν Ε:τρι~αν

τα χείλια τους για να φύγει το γυαλί (για να μην χολλοuν). Ή θερμοκρασία Ε:φτανε στοuς 1οοοο, χρησιμοποιοuσαν ποΧλες φορες διαφορετιχες θερμοκρασίες για να δημιουργοuν ποικιλία χρωμάτων. <ο

<'

'

οιαχοσμος:

τ\

α

δ

\

I

\

I

\

λ 'ζ

\ '

\

I

ιαχοσμητιχα χεραμιχα, τα προορισμενα 'iα στο ι ουν τους εσωτεριχους χω-

ρους, τα ζωγράφιζαν με χρώματα πλαστικά ( τtς ~αρελίσιες σχόνες τtς μεταχειρίσθηκαν παλαιότε ­ ρα), ποu Ε:διναν Ε:ντονα τη λιiιχη οψη (1950-1979). 'Όταν ε~αφαν με πλαστιχα χρώματα χαι τα περ­ νοuσαν με ετοιμο ~ερνίχι δεν χαμίνιαζαν για δεύτερη φορα τα αγγεία. Το ~ιομηχανιχο γυαλf. ~οηθοuσε εuχολότερα να χατασχευάζουν δίπυρα. Πολλες φορες χρησιμοποιοuσαν χαf. διχό τους διάλυμα. τη

χρησιμοποίηση καθαρών χρωμάτων (πλαστικών) Ε:πι~άλλει η (δια η φύση τοu uλιχοu. (Την τε­ χνιχη αuτf-ι υ1οθέτησε δ συνθετιχος χυ~ισμος με διαφορετιχο πνεuμα). Άργότερα, πρώτος δ Κουρτζής, το

1961, δ Χατζηγιάννης το 1979 χα( δ Τζαννής το 1987, θα ανοίξουν το δρόμο τών νέων α1σθητιχών

αναζητησεων στη φόρμα χαι στον διάκοσμο τών αγγείων μέσα απο μιαν αξιόλογη παράδοση. Οί συν­ θέσεις Χαt

Ot χεραμιχες

μορφες αναπλάθονται μέσα απο τον πλοuτο τής λιiιχής τέχνης Χαt προσαρ­

μόζονται στtς νέες τεχνικές , τα θέματα (φύλλα , λουλούδια, ανθρωπάκια , χαράbια, ζώα χλπ.) παίρ­ νουν Ε:ντονες τονιχες χαf. χρωματιχες Ε:ναΧλαγες χα( αναπτύσσονται μέσα σε μια πλούσια χλίμαχα.

ΤΟ: δίπυpα (1913-1979): Δίπυρα Ε:χαναν χατα περιόδους. τα αγγεία με aσπρο Ε:δαφος χαf. τα

στυλιζαρισμένα μοτίbα, μαργαρίτες , τριαντάφυΧλα εlναι δίπυρα. τα Ε:χαναν με τον παραδοσιαχο τρόπο . Χρησιμοποιοuσαν τον γνωστο πηλο με τη διαφορα πwς περνοuσαν μπατανa aσπρο χρώμα. Πρf.ν το δεύτερο χαμίνιασμα τα χρωμάτιζαν με πυροχρώματα χαf. τα ~ουτοuσαν σε γυαλf. ποu

ηταν ενα ετοιμο χημιχο μείγμα , πο/::Αες φορες το Χατασχεύαζαν

Ot (διοι.

ΑΓΙΑΣΟΥ

9 ΠΕΡΙΟΧΉ ΦΙΛΙΑΣ ΦΙΛΙΑ Ο ΑΓΓΕΙΟΠΛΑΣΤΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ

Το aπομακρυσμένο αuτο χωριο 1 04 είναι χαμένο σ' Ε:να 6αθούλωμα. Γύρω στα 1781 μια ομάδα τεχνιτών παρουσίασε εδώ μια aξιό­ λογη χεραμιχη τέχνη (μαρτυρία προφοριχη &πο τον Δ. 'Αθανασιάδη) . Οί ντόπιοι χωριχοι 6λέπουν τον χόσμο διαφορετικά , δεν "έχουν τ(ς aνησυχίες τοϋ Άγιασώτη, οlίτε τοϋ θαλασσινοϋ Μανταμαδιώτη. Κλεισμένοι σε μια χατηφοριχη πλαγια εμπνέονται ' υιχο ~ Ρ ' )) απο το τους περιοα \ ων.

'

'

'

Τον '

'

'

'

' ' ) \ες ' ' ' )\\ες ) ' ' τοπο ομορφαινουν οιc γραφιχες αυ με' τις παμπο γ ) \αστρες , γεματες

λ ου

)ωυοια, '"

'

στις

σχάλες τών σπιτιών, δίπλα σε πόρτες, στα περ6άζια, στα μπαλκόνια. Ή αlσθητιχη τής αuλής συντέλεσε στη γένεση aξιόλο­ γων μορφών αγγείων χα-:άλληλων για τον σχοπο αuτό, ποu "έπαιξαν 6ασιχο ρόλο στη διαμόρφωση τής ολης αlσθητιχής τοϋ

'

τοπου.

Στη Φίλια "έζησε Ε:νας μεγάλος δημιουργος τής τέχνης, ο Γεώργιος 'Αθανασιάδης. Κατα τα τέλη τοϋ περασμένου αlώνα κα­ τασκεύασε χαμίνια χαι "έπλασε aξιόλογες μορφές.

Ε,ιχε

ζησει ,

'

προηγουμενως

, , '

'

'λ ια , στα απεναντι αχρογια

,

σ-rο

'

τ σαναχ - κ α λε'

, χα θ ως

'

'

'

χαι στη

μαχρινη

'

'

κ ιουταχεια. ' Ε χει- λοιπον

μυήθηκε στα μυστιχα τής &νατολιχής τέχνης.

,

την

,

, ,

,

,

,

,

,

~ ζ! c 'Άθ 5.:' , , θ 5.:' ) , -, θ cι , , , , Ι\ ιr περιοοο αυτη, οπου ο ανασιαοης εγχαταστα ηχε στο χωριο χι αρχισε να οου \ευει, ηρ ε ενας μαστορας απο τον 'lα-

νταμάδο για να -rouς δείξει τον τρόπο χατασχευής τών περίφημων μανταμαδιώτιχων χεραμιχών: είναι τα κουμάρια, οί γλάστρες χα( οί σφίδες. Ί-Ι περιοχη γύρω &πο το εργαστήρι πήρε το ονομα «Τα χαμίνια» χα( παρέμεινε &πο τότε (δια.

Ό 'Αθανασιάδης aπέκτησε τέσσερα &γόρια χαι Ε:να κορίτσι: τον Φώτη (1881) , τον 'Οδυσσέα (187ο) , τον Παράσχο (1872), τον Χαράλαμπο (1874) χα( την 'Ελπινίκη (1889-1984). Μια προσωπιχη "έρευνα ποu "έχανα (το 1968) το χοινοτιχο γραφείο για την οlχο­ γένεια χαι το δημιουργιχο "έργο τοϋ 'Αθανασιάδη δεν aπέδωσε στοιχεία γιατι πολλα χειρόγραφα χάηχαν εξαι-rίας μιάς μεγάλης πυρ-

-

χαγιας.

Ά

' '

πο τον

Δ

'

ημητριο

'Άθ

'~

'

ανασιαοη , τον τε

λ

-

\ '

I

'

'

c

I

I

I

-

-

,

\

c ξ-

)

ε.υταιο που απεμεινε για να υπηρετησει -cην τεχνη της γης, εχουμε τις ε ης π \η -

280

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΦΙΛΙΑΣ

ΑΘΑΝΑΣΙΑΔΗΣ ΔΗΜΗ ΤΡ ΙΟΣ

1

ροφοριες :

'

περαστη.

\

'' ' ) \ ι \ \ ) ' ζ ~ ι ι~ p ) ι ' \ \ "~ \ ~ \ ι 't εψηαχναν α ωιφωτα χουμαρια χαι τα π ωυμι αν με οιαφορα σχεqια ογα ψ.ενα απο τους ιοιους που ειχαν μια χαρη αc,ε -

' )'

τ

I

'jj

I

' λζ

ριανταφυ V\α χαι χρυσα φ υΝ\α στο

ι

1

'

,

αν τ ις επι φανειες.

Μετα τον θάνατο τοϋ πατέρα τους τα παιδ ια συνέχισαν το 'έργο του. Γυρολόγοι χα( τεχνίτες φόρτωναν στα γαΊόούρια τα ')

I

,

)

-

I

,

,

-

τσουχα ,ια χαι τα που ωυσαν στα γυρω χωρια της

'

π αραχοι λα,

'

την

'

Λ'

Ρ

,

εσοου , στην

'Α για ' π αρασχευη. π ολ)ωιI Μ υτιληνιοιI

Π'

I

ετρα , το

" I ερχονταν στη

Φ'λ ι ια

τ

σαχα

I για ν

'

λ

'

I

οχωρι , την

Ι7

""α

λλ

'

,

ονη, την

'Ά

'

'

νεμωτια, τα

' ' ' ' ' I αγορασουν τα αγγεια με την

r:~ε χω ριστη I

μορφη χα( διακόσμηση. Σύμφωνα μΕ: μαρτυρία τής χάρης τοϋ 'Αθανασιάδη 'Ελπινίκης, δ πατέρας της ταξίδευε πολu στα μέρη

τής 'Ανατολής , στην Πέργαμο, το Άδραμύττι, το Τσανάχ - Καλέ. Κάποτε ε[χε φέρ ει μαζί του εναν Τοϋρχο τεχνίτη, ποu εργά ­ στηκε τρεϊς μήνες στα χαμίνια. Ό μεγαλύτερος γιος τοϋ 'Αθανασιάδη εγκαταστάθηκε στην Τσιχράντα, θέρετρο χοντα στη

θ α'),ασσα,

"

~~ ~ I τ Ι " λλ I;' \ '' \ \ I \ ' 1 ι:ι ) I ζ I \ ~ Ι οπου ανοι~ε χαμινι. α α α παιοια εμεινα χοντα στον πατερα τους χαι αφιερωσαν ο 'η τη ωη τους στη οημιουργια

κεραμικών οlχιαχής χρήσης.

τα παιδια τοϋ Παράσχου, τέσσερεις γιοί [δ πρώτος Π. 'Αθανασιάδης (1912) πέθανε νέος 43 ετών], οί τρεϊς συνέχισαν την τέ ­ χνη . ΜΕ: τον χαιpο ομως ο[ δύο , δ Χρήστος (1914) χα( δ Γεώργιος (1919), πήραν τον δρόμο τής ξενιτιάς. Εuτυχώς 'έμεινε δ Δημή ­ τρης 'Αθανασιάδης (1928) δ οποίος χα( συνέχισε το 'έργο τής οlχογένειας.

1. Γλάστpα: Ψηλη χα! χομ.ψή, μJ: λεπτο περίγραμμα χα( μ.ιχρη 6άση . Το χείλος προεζεχει προς τα Ε:ζω χαι δημ.ι.ουpγεϊ χυμ.ατιστο παιχνίδισμα.

ΠΕΡΙΟΧΉ

281

ΦΙΛΙΑΣ

ΑΘΑΝΑΣΙΑΔΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ

J. Τέστο:

2. Φοuφοϋ: Άγγείο μi: λαbi:ς και χρώμα κόκκινο - καφi. Μειώσεις στ-(ι

baση και εντaσεις στο χείλος του. Έpευνώντας τον κόσμο τής

[Γκιουbέτσι]. οι λαbi:ς aκολουθοϋν τ·(ιν κλίση τοϋ σώμα­

Lamb

τος. Ή f:ζωτερικη f:πιφaνεια μi: γκpίζο-μπέζ (μπατανaς), το f:σωτεpικο κα­

ανακαλύπτουμε τις γενετικi:ς pίζες τής μαγειρικής χύτρας. Το τpιγωνικο

λύπτεται μi: καφi: aλοίφωμα. Το κωνικο κaλυμμ.α, ο1 λαbi:ς και το uψος τοϋ

aνοιγμα, παpι:Χ τη λειτουργική του σημασία, παίζει κύριο ρόλο στην

αγγείου δημιουpγοϋν ενα σύνολο μi: lδιαίτεpο ρυθμό.

αlσθητικη διαμόρφωση τοϋ κεpαμικοϋ.

282

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΦΙΛΙΑΣ

ΑΘΑΝΑΣΙΑΔΗΣ ΔΗΜΉΤΡΙΟ Σ

4.Γλάσψα: Κομ.ψη μ.ορφή, γεμ.άτη κίνηση, μ.i: κuμ.ατοειδi:ς χείλος, ποu το

συνοδεύει μ.ια παρά),ληλη ταινία πιο κά.τω. Το σώμ.α εΙναι aπιόσχημ.ο , ενω ενας κοκκινωπος μ.πατανάς καλύπτει την Ε:ξωτερικη επιφάνεια.

5. Θυμιατό: Το κυλινδρικο πόδι ξεκινάει aπο κuκλικη bάση καt ένώ ­

5.'Τηyαvι

νεται μ.i: το σώμ.α, διαγράφοντας καμ.­

["Η τέστο μ.i: λαb·ή]. Μια ξ εχωριστη μ.ορφη στη λε­

πuλωτο περίγpαμ.μ.α , aνοίγει uστερα

σbιακ·Ι] τέχνη. Ή κuλινδpικη λαbη καταλήγει. στο Ε:πάνω &κpο σi: καμπύ ­

για να καταλήξει σi: κuκλικο χείλος.

λη, το χείλος προε ξ έχει μ.i: κλίση χωpt ς διάκοσμο. Σ τη λαbη χα t στο

Ή λαbη aρχίζει aπο το χείλος wς

Ε:σωτερικο uπάp χει aλοίφωμ.α σκοϋpο χαφετί , Ε:ξωτερ ικα το πεp ιbάλλει ί:νας

τη bάση, διαγράφοντας ελλειψη.

aνοιχτος καφετης μ.πατανάς.

I

I σχ.επαστο:

ΠΕΡΙΟΧΉ

283

ΦΙ ΛΙΑΣ

ΑΘΑΝΑΣ ΙΑΔΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ

6. Τηγάνια: Σε διάφορα μεγέθη: μικροu μεγέθους, μεγάλου και μεσαίου . Το μικρότερο τηγάνι εiναι το Ν ο 10. Το σχήμα του δημιουργεί γε -

ωμετρικη οψη τραπεζίου , το Νο 11 εΙναι παρόμοιο με το προηγοuμενο ώς προς τη μορφή, "έχει ομως το μεγαλuτερο μέγεθος. Το Νο 12 εΙναι το μεσαίο ύψηλόσχημο με κupτωμα. Οί λα6ες εΙναι και στα τρία κεραμ.ικα πανομο ιότυπες , το aλοίφωμα ακολουθεί τη γνωστ·fι μέθοδο.

7.1\fπpίκι: Σπάνια μ.ορ'-Ρ'lJ στον κεραμικο κόσμο του τόπου. 01 μειWσεις στΟ επανω μέρος χαl οί iντcl σεις στη 6άση δίνουν στο ayyείo τη χαpακτηριστικη φυ σιογνωμία του .

8. Τηγάνι:

Ή λα6·fι, aτρακτοειδής, προεξέχει

Μεγάλο ayyείo, δημιουργεί στην εσωτερική του οψη μια

με τον l'διο τρόπο ποu 6λέπουμε στα

aλοιrpωτη κοιλότητα. ΕΙναι χρήσιμο για μεγάλη ο1κογένεια . Ή λα6η aτpα­

προηγουμ.ε ν α .

κ-.οειδης δίνει στο ayyείo οψη επίκαιρη.

ΠΕΡΙΟΧΉ

284

ΦΙΛΙΑΣ

ΑΘΑΝΑΣΙΑΔΗΣ ΔΗΜΉΤΡΙΟ Σ

ι

9. Όpνιθοποτιστήpι:

10. Κιούπι -λαyή να:

Μοιaζει χουμaρι χωρις λαιμό (χοuτpουλας). Ή πaνω πλa­

Γραφη μi: χαμπυλωτa περιγρaμματα. 01 εντaσεις εiναι στο μέ ­

για πλευpa εiναι &.νοιχτη, χαλuπτεται μi: το χομμ.ένο χομμa.τι ποu 'έχει εζω-

σον, ενώ στη 6aση χαι στον λαιμο ο1 μειώσεις. Χαραχτηpιστιχο εiναι το δι­

τεpιχη λαt.η χαι ψηνεται ζεχωpιστa .

πλο χεϊλος χαι

oi. χοντpi:ς λα6ές.

Το σuνολο δείχνει χαταtολi:ς παλιών προ ­

τuπων. Ό γχpiζος -χαφi: μπατανιiς χαλuπτει την εζωτεpιχ·~ επιφaνεια, ενώ

το εσωτεpιχο μέρος εiναι &.λοιφωτό.

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΦΙΛΙΑΣ

ΑΘΑΝΑΣΙΑΔΗΣ ΔΗΜΗ ΤΡΙΟΣ

-

11 . Τηyάνι: Μεγάλο &γγείΌ, δημι.ουργεί στην εσωτερική του οψη μιaν

aλοιφωτη κοιλότητα. Εiναι χρ·ήσιμ.ο γιa μεγάλη οlχογένεια. Ο ί δύο λα6i:ς προεξέχουν.

12. Κοuμάpι: Προσωπιχος χαραχτήρας στον διάκοσμο χα:. στη μορφή. Λαιμ.ος χυλινδριχος μi: χεϊλος 6ολ6οειδές . Το μοτί6ο aσ6εστωμένο δένει την κερα ­

μιδένια επιφάνεια μi: επιτυχία. Ί-Ι γυμνη επιφάνεια 6άφεται μi: χοχχινωπο μπατ ανά . Έλιχο ειδείς σχηματισμο:. καταλήγουν σε χύχλους. Γραμμi:ς δημιουργοϋν χιαστί , πτεροειδή διακοσμητικά, ποu χινοϋνται σ' ολη την επι ­ φάνεια κάτω χα:. πάνω aπο τον δαχτύλι.ο τών έλίχων . Το χεϊλος διακοσμείται

μi: λεπτi:ς γραμμi:ς μi: ρυθμιχη διάταξη .

285

286

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΦΙΛΙΑΣ

ΑΘΑΝΑΣΙΑΔΗΣ ΔΗΜ Η ΤΡΙΟΣ

14. Θυμιατό : Μοναόιχη σuνθεση . Το πόδι, χωνιχό , κρατάει μi: aνεση το

σwμ.α μ.έ τον πλοuσιο όιάχοσμ.ο. Το σώμα χαλuπτ εται lι.πο μαργαρίτες χαι φιJλλα ποU Ενα)J...άσσον"Cαt γιΟ:. να χαταλr1 ξουν σi: aνθινη ταινία. Το

χεϊλος , ?ι.νοιχτό, φέρει γpαμμώσεις, ενω «πιτσιλωτi:ς» χωρίζουν το πόδι lι.πο το σwμ.α , κυματοειδείς στ{ι ()άση .

15. Κο uμαpάχ. ι : [Μιχρό -διαχοσμητιχό] . Παράλληλες γραμμi:ς χαλuπτουν τf.ς

χαμπυλωτi:ς επιφάνειες τwν λαbwν, χιαστf. στον λαιμο χα( στο χάτω μ.έ ­ ρος τής ()άσης . την χυχλιχη φορa τwν ελλείψεων τ{ιν lι.χολουθεϊ Ε:να

πλαγιαστο φuλλωμ.α . Το χεpαμιχο

lj. Κιούπι:

καμπυλωτό, μ.i: πλοuσιο διάχοσμ.ο ,

Θυμίζει χpητιχa πρότυπα μi: μιa παpαλλαyΓ1 • Οί εντάσεις lι.να ­

ή χόχχινη μ.παταναδιασμ.ένη επι ­

πτuσσονται στο πάνω μέρος , i:νw σταόιαχa μειώνονται φθάνοντας στη ()άση,

φάνεια i:μ.πλου τίζεται μ.i: τa γνω­

ποu εiναι 6αpιlι. χα( πραχτιχή. Τpείς ταινίες δένουν τr1ν περίμετρο. Το χεϊλος 'έχει

στa σlιμ.()ολα ποu εΙνα ι προσωπιχη

μιχρη πpοεζοχη , οί λαbές , ήμιχυχλιχές, ένώνονται μ.i: το σwμ.α στα δuο aχρα

δημιουργία τής οlχογένειας 'Αθα­

του. Το χ.οwμ.α τοϋ μπατανά ζεθωpιασμ.ένο lι.πο τον 'ΙJιόνο εΙναι γχριζομπεζ.

νασιάδη.

ΠΕΡΙΟΧΉ

287

ΦΙΛΙΑΣ

ΑΘΑΝΑΣ ΙΑΔΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ

ΠΑΛΙΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ΑΓΓΕΙΟΠΛΑΣΤΩΝ ΑΘΑΝΑΣΙΆΔΗ (1900-1920) ΚΑΙ ΤΟΥ ΔΗΜΉΤΡΗ (1930-1950).

'Έξη δείγματα &.γγείων, ποu t)ρέθηχαν σε σπίτια τοu χω­ ριοu, δείχνουν πολu παpαστατιχιΧ την επίδραση τής τέχνης τής Άνατολής. ΤιΧ χεραμ.ιχιΧ "έχουν χατασχευασθεϊ" πptν &.πο

so-6o χρόνια (παλιΕ:ς χατασχευΕ:ς 1900-1920):

1. Κιούπι: "1-\γγεϊο στ-fι γνωστ"fι τσαναχχαλιwτιχη φόρμα χρωματισμένο

(το κίτρινο aλοίφωμα εΙναι μοναδιχο σε ποιότητα, οπως χα\ το πράσινο).

2 . Γλάστpα:

Καμπύλες χα\ εuθεϊες δένονται με 1σόρροπη aναλογία . Οί λαtες εΙναι τέσ­

Το φόντο, γχριζοχαφέ, πάΛλεται aπο τ"fιν επιτυχημένη σύ­

σερεις, δύο σε χάθε πλευρά, συνεχόμενες, χαταλ.Υπουν σε χpίχους. Το ύπερ­

ζευξη τοϋ aσbεστωμένου διάχοσμου χα\ τwν aναγλυφιχwν κοσμημάτων . Οί

υψωμένο χείλος διαμορφwνετω με διπλες ταινίες. Οί εντάσεις tρίσχονται

αuλαχωτες ταινίες , οί χαμ.πύλες, ή επιτυχημένη ταινία τοϋ χεΟωυς, ή ομ.οια

στ·fιν πεpιοχ"fι τwν λαtwν, οί με~wσεις στη tάση χα:. στο χείλος. Στο κίτρι ­

εσwγλυφη χα\ το τpαπεζοειδες σwμα aπαρτίζουν τ"fιν τελιχη μ.οpψfι τοϋ

νο φόντο τοϋ χεpαμιχοϋ πpάσιν~ς σταγόνες εΙναι ριγμένες ελεύθερα.

aγγείου .

288

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΦΙΛΙΑΣ

ΑΘΑΝΑΣΙΑΔΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ

"/ 3. Ι1αοομπριχο : Έξυπηρετοuσε τ(ς G:νάγχες τής καθημερινής ζωής (1935). Ή σπιτονοιχοχυρα εbαζε σ' αuτο λάδι . ΕΙναι χαθαρα σχεuος τής χουζ!.νας. Ό τύπος του προερχεται &π ο το Τσανάχ - Καλε. Γνωστο σχεuος G:λοιφ ωτο μi: πραχτιχη εφαρμογή.

4. Λαδόμπριχο: Το στόμιο εΙναι σπασμενο, η λαb·{ι ομως σi: χαλ-(ι κατάσταση. Το χρώμα , σi: λαδ( τ6νο, διατηρεί G:χόμη τη γυαλάδα του . Διαφέρει &πο το πρώτο λαδόμπριχο, γιατι το σώμα του "Εχει σχήμα boλbou, ενώ το προη-

γούμενο εΙναι ελλειπτικό . Ί-Ι λαbή, ποu εΙναι καμπύλη , χαι ό χοντος λαιμ.ος "Ε χουν χομψη γραμμή. Το στόμιο καταλήγει σi: λεπτο χείλος μi: δύο δ!.πλες . Πράσινο χρώμα περιbάλλει την εξωτεριχη επιφάνεια, ποu σi: μεpιχα σημεία

χοχχιν!.ζει λόγψ τής φθοράς . Ό διάκοσμος aνύπαρχτος, γιατι δi:.ν εΙναι &ναγ­ χαίος στtς χατασχευi:ς αuτες, ποu γ!.νονται για να εξυπηρετήσουν &νάγχες τής καθημερινότητας .

ΠΕΡΙΟΧΉ

289

ΦΙΛ Ι ΑΣ

ΑΘΑΝΑΣΙΑΔΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ

5. Κιούπι: Mopψlj μ1 λα(:;i:ς χαi. πεpiγpαμ.μ.α σi: σχήμα bαpελιοϋ. Καφετi. aλοiφωμ.α καλύπτει τ-Ι]ν Ε:ξωτεpιχ·Ι] l'πιyάνει:χ. οι μειώσεις bpiσχονται στη bάση χαi. στο χείλος , οι εντάσεις στη μέση.

290

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΦΙΛΙΑΣ

ΑΘΑΝΑΣΙΑΔΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ

6. Βpυσάχι: Μοι&ζει. μΕ χι.ούπι. μ.ι.­ χpο η μ.ε στάμ.να. Το χείλος χλει.στο

μ.i: χάλυμ.μ.α, δύο λα6i:ς τpιγωνιχi:ς χαταληγουν στη μ.έση τοu χεpαμ.ι­

χοu. Ή 6pύση 6pίσχεται περίπου στ·~ tάση χαι στον χεντpι.χο aξονα τοu αγγείου. τα δι.αχοσμ.ητιχa Ε:νθε ­

τα: μ.ι.α μαργαρίτα μΕ δύο φύ/J.ο., Ε:χει -τη ρίζα της στη 6ρύση χαι περι -

6άΛλεται. απο ανάγλυφη ταινία , μ.i: Ε:νθε-το διάχοσμ.ο. 'Ένα μ.οτί6ο επα­

ναλαμ.6άνεται σi: σχήμ.α 8, γύρω απο το ανάγλυφο λουλούδι.

ΠΕΡΙΟΧΉ

291

ΦΙΛΙΑΣ

ΑΘΑΝΑΣΙΑΔΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ

7.

'Λ

I

Λpμεyος:

Περίεργο σύνθετο aγγείο χρήσιμο στοuς κτηνοτρόφους. Καλύπτεται aπο πάνω χα( μ.προστα με μ.ια τριγωνιχη προσθήκη , για να μ.η φ αίνεται το χέρι τοu apμ.εγοu χα( για λόγους αlσθητr.χ·f)ς. Συνδέετ αι μ.Ε:

ενα σωλ·fινα η στόμ.r.ο, μ.Ε: το οποίο εpχεται σε επικοινωνία μ.Ε: τοuς μ.α­ στοuς τής aγελάδας . Δύ ο λαι)i:ς ι)pίσχονται δεξια χα( aριστερά. 'Ένα χο­

ντpο χείλος aποτελεί συνέχεια τοu χαλύμ.μ.ατος .

8. Κιούπι: Μια &.Λλη παpα/Ιλαyfι. Το σώμα Ω-λειπτιχό, οί λαι)i:ς •)πεpυ ­ ψωμ.ένες, χείλος ποu προεξέχει. Ί-1 bάση καταλήγει σi: ποδαράκι, το χρώμα

στο σώμ.α πράσινο εΙναr. χαθαpο χαι στο πόδι &.σπρο .

292

ΠΕΡΙΟΧΉ

Η ΚΑΤΑΣΚΕΥΉ ΤΩΝ ΑΓΓΕΙΩΝ Ό Δ. Άθανα.σιάδης "έχει δημιουργήσει μια προσωπιχη φόρμα, χαθαρα παραδοσιακή. Τόσο δ διά­ κοσμος , σύμ6ολο ξέμακρο τοu αlολιχοu φυτιχοu εύρήματος, οσο χαι τα σφαιpιχα aγγεϊ.α ποu αγγί­

ζουν την παμπάλαια (τεφρά) σχηματιχη αfσθηση , μάς 6οηθοuν να 6ροuμε το εuγενιχο παρελ­ θόν.

Ή aναζήτηση τοu τρόπου χατασχευής τής uλης χαθwς χα( τwν μορφών είναι aναγχαία για να aγγίξουμ.ε τη σαφη γνώση 'twν !ι..γγείων.

α)

-

' '

"

7'' Τ' θ I I I ~' ) ' ., I 1 ο χωμ.α: ο χ ωμα που ει ναι αφ ονο μεσ α σ'tο χτημα του χαι οι π \α στο εpγαστηρι, ' )

«με \αγγα» ,

1

'tO

Ι

Ι

\

Ι

Ι

μεταφερει με φτυαρι σε χαροτσι,

Ι

'tO

Ι

I

I

I

'

Ι

'tO I

I

I

γνωστο I

ριχνει σε μια πετρινη επιφανεια για να

λ

ια-

σ'tεϊ. χα( να φύγει ή ύγρασία . Μετα 'to χοσχινίζει. Δίπλα στο εργασ'tήρι δύο λάχχοι χρησιμεύουν για να !ι..ναχαπυτεϊ. 'to χώμα με το νερό, σ'tόν πρώτο σε fση δόση με νερο 1+1, γίνεται πολτός,

περνά στον δεύτερο μέσα aπο φίλτρο ποu 6ρίσχε'tαι στο ενδιάμεσο χώρισμα τwν λάχχων (τούλι, πήλινο σουρωτήρι) . Περνώντας σ'tον δεύ'tερο aφήνει πίσω 'τΟυ μιχρα ξύλα χαι πετράδια, χαι aφou κατακαθίσει σ'tερεοποιεϊ.ται. Ί"ον

'

)\ '

- '

'

I I ' ' ι:: ) I ' \ I Ρλ I I \ νωπο πη ω τον περνα απο σουρω'tηρι χαι 'tΟν απ \ωνει πανω σε τουο ινη επιφανεια για να

' ' ' 3-4

Ρ ' "C τραοηι,ει. 1l\ιΓ ·1.ε'tα απο

'

'

'

'

'

'

'

' χαι' τους ' σ'tοιοα Ρ ' ζ ει σε σα μερες 'tΟν μα ζ ευει , τον χανει f'" οο) ωυς μιχ ρ ους

χους νάuΛον. Παλιόπρα χρησιμοποιοuσαν τοuς τρίχινους για να χρατοuν "η σχε't ιχη ύγρασία (για

να είναι νωπός).

6) Ό τpοχός: Πάνω στην πέ'tρινη 6άση χτυπά τον πηλο πολλες φορές, τον πα'tά για να γίνει πιο εuπλαστος (στο πάτωμα). Ό τεχνίτης δουλεύει 'tον πηλο στον '"'ροχό, μετα τοποθετεί. τα aγγεϊ.α ποu δημιούρyφε σε ράφια για να τρα6ήξουν.

y) Το ξέpαμ.α: Το χαλοχαίρι τα aγγεϊ.α μένουν 8 μέρες στο uπαιθρο για να τρα6ήξει ή ύγρασία !ι..πο πάνω τους. Τον χειμώνα χρειάζον'tαι 15-20 μέρες.

ΦΙΛΙΑΣ

Γ ΠΕΡΙΟΧΗ

293

ΦΙΛΙΑΣ

ΑΘΑΝΑΣΙΑΔΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ

δ) Το χαμ.fνιασμ.α: Ή παρτίδα τών αγγείων μετα το ξέραμα εiναι ετοψη για το χαμίνια­ σμα . 'Ένας μιχρος ορθογώνιος χώρος καμωμένος με τοu6λα χαι σκεπασμένος απο κεραμίδια

εiναι το χαμίνι τοu Άθανασιάδη. Χωρισμένος στα δύο με την πυρόπετρα διαμορφώνει την ανα­ γκαιότητα τής χατασχευής. Στο πάνω πάτωμα τοποθετεί απανωτα τα αγγεία , ενώ απο την

πίσω χαι χάτω μερια μια πόρτα μιχρη εiναι ή εfσοδος για τα ξύλα, ποu κλείνει με μια λαμα­ ρίνα. Στην πρώτη φουρνια απο6ραδις 6άζει λίγ'σ. ξύλα- χλαδια να σιγανά6ουν, ενώ την έπόμε ­ νη τον ντουμανιάζει. τα aφήνει στο χαμίνι δλη τη μέρα για να καταλαγιάσει ή ζέστα χαι τα

6γάζει το aλλο πρωί. Μετα &πο δύο μέρες τα αλοιφωτα τα ξαναφουρνίζει για να πάρουν τη

γυαλάδα (4-5 ιiJρες) . ε)

,.,, '' ' ~, ) 1 ο αι-ιοιφωμ.α \στα' οιπυρα 1

:

'

Το' α ' λοιφ ωμα

' '

'

'

"

'

' 'ζει μονος του η το ο αγγειοπ λαστης το παρασχευα

αγοράζει ετοψο. Μια πέτρα (τον χάλιχα) τη 6άζει για τρείς ιiJρες στο χαμίνι, μετα την αλέθει στο τρι6είο, για να γίνει σχόνη.

Θερμαίνει ενα κομμάτι μετάλλου (μολυ6ιοU) μέχρι να πάρει το χρώμα τής φωτιάς . Το λυω ­ μένο μολύ6ι το ρίχνει στο τρι6είο, για να γίνει σχόνη. Σε αναλογία 3 προς 1

(1 χάλιχας χαι 3 μο­

λύ6 ι) &ναχατεύει τις δύο αuτες σχόνες' &φοu προηγουμένως τις χοσχινίσει . Διαλύει το μείγμα στο νερο χαι με πινέλο &λείφει τις επιφάνειες τών &γγείων δημιουργών­ τας διαχοσμητιχα θέματα .

Το χρώμα τής αλοιφής εiναι χόχχινο , δταν δμως θέλει εναν aΛλο χρωματισμο δ τεχνίτης ρί­ χνει στο μείγμα μια σχόνη ποu περιέχει οξείδιο τοu χαλχοu. Βάζει τα χεραμιχα χαι δεύτερη φορα στο χαμίνι για να πάρουν τη γυαλάδα.

10 ΠΕΡΙΟΧΉ ΒΡΙΣΑΣ ΒΡΙΣΑ 'Αγγειοπλαστεϊο uπήρχε :;τη Βρισα σύμφωνα με την &ναφορα ποu χάνει ό Γαbριηλίδης στον Μέyα δδηyο τijς νήσου Λέσb'οu ,

(1935,]6,]7, σ. 182), ήταν δε του Γουνόπουλου.

ΒΑΤΕΡΑ Στ(ς &ρχες του αlώνα μας ενας aξιόλογος τεχνίτης , ό Γεώργιος

Χαχαδάχης "' , ήρθε στα Βατερά" &πο τη lVΙαινεμένη τής Σμύρνης 16

(πέθανε το 1948). 'Η ταν γνωστος σε πο/:;J. μέρη τής Μυτιλήνης χαι χυρίως στοuς ναυτικούς , &φου αuτοι επαιρναν στα χα'ίχια τους \

,

'

'

\

'

'

'

\

τα ομορφα χεραμιχα του, για να τα μεταφερουν απο

) ,ιμανι '

' ) ,ι-

σε

μάνι χα( να τα πουλήσουν. Εtχε τη φήμη πwς γνώριζε πολu χαλα την τέχνη τwν &λοιφωτwν οσο κανένας &λ/ως στο νησί.

1. Καπαχωτό: Ώpαία σχεδιασμένο μi: λεπτi:ς λαt:i:ς χαt ύπεpυψωμένο χεϊλος. Καπάχι σε σχήμα χων ιοϋ, ΠΟΙJ καταλήγει σi: λαt:·fι ημ.ισφαφιχή , &λοίφωμα σχοϋpο χαφετt στο χείλος χαt στον λαιμό, λιγότερο στtς λα6 ές, το ύπόλοι ­ πο χεpαμιδί , &νοιχτο προς την wχpα .

296

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΒΡΙΣΑΣ

ΧΑΧΑΔΑΚΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ

2. Κοuμάpι: Βολ6οειδi:ς μ.ε χείλος ήμ.ισφαι.pιχο χα( λα6i:ς πτεροειδεϊζ. Διά:χοσμ.ος πιτσιλωτός: ενδιά:μ.εσα τών ταινιών, στο επάνω σφαφιχο τμ.Ίjμ.α χαι μ.εταζu τών λα6ών χα( τ οϋ λαιμ.οϋ.

J. Κοuμάpι: Πτεpοειδεϊς λα6ές, χείλος χυpτό. Σώμ.α γυμ.νό.

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΒΡΙΣΑΣ

ΧΑΧΑΔΑΚΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ

4. Κιούπι: Βολbο ειδές σwμα μέ μιχρές λαbές. 'Αλοίφωμα καφετί, χείλος

aνοιχτό (μέ τον χρόνο "Εχασε το aλοιφωτο επίχρισμα στο μεγαλύτερο μέρος τοϋ σwματος). 'Ένταση στις λαbές , μείωση στο aλοιφωτο χείλος.

s. Κιούπι: Κεραμιδί , ό διιΧχοσμος ε!ναι aνιΧγλυφη όδοντωτfι ταινία ενδιιΧμε­ σα στο σwμα, χεϊ.λος χλειστο χυλινδριχό (ή φθοpa τοu χρόνου aΛλοίωσε χαι εδω τ·fιν εμφιΧνιση τοu χεραμιχοϋ). Ή "Ενταση στfιν ταινία χαι ή μείωση στο πόδι χιΧτω χαι στο χεϊ.λος δημιουργεί αtσθηση σχήματος αuγοu.

297

298

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΒΡΙΣΑΣ

ΧΑΧΑΔΑΚΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ

ι

2-3.

'Α χροχεpαμα: I

Κλασιχa πρότυπα.

ΠΕΡΙΟΧΉ

299

ΒΡΙΣΑΣ

ΧΑΧΑΔΑΚΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ

1. ΚουπαστΎ; σf: μοpφΎ; yυναίχας: Ό γιος τοu Χαχαδαχη , Νιχολαος, χα( η γυναίκα του Μυρσίνη συνέχισαν την χατασχευη &γγείων Χ'Jpί.ως διαχοσμ.ητιχών . Το θέμ.α, ζω ­ γpαφιστο γυναικείο χεφaλι χpατaει την κουπαστή .

11

4- Γλάστpες: Θυμίζουν μ.αχρινa προτυπα

(Lebes Gamίkos).

Μποροuν νa

χpησιμ.οποιηθοuν σaν t.;ιiζα. Ό διaχοσμ.ος στα δύο axpα: aνθη γαλaζια χα( πpaσινα φύλλα σε φοντο χοχχινο -χαφέ. Το uπολοιπο κεραμιδένιο.

11 ΤΣΑΝΑΚ-ΚΑΛΕ ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ

Ύπήρζε Ε:νας χώρος , το Τσανάχ - Καλέ, οπου φοίτησαν χα( δημιούργησαν χατα διαστήματα ολοι σχεδΌν ο[ πχνίτες τοu νησιοu.

107

Πέρασε στοuς λriι.χοuς θρύλους χι εγινε χάτι σαν τόπος προσκυνήματος τών δημιουργών, ποu πήραν τ(ς γνώσεις, τον τρόπο δου ­

λειας τής φόρμας χα( τα μυστιχα τοu θαυμάσιου κόσμου τών χρωμάτων. Στην περίοδο τής μεγάλης cαμής (1850-1920) το κέντρο αuτο αποτέλεσε το χωνευτή ρι τών μεγάλων εργαστηρίων τής Κιουτάχειας, τής Νίκαιας, τής Δαμασχοu, για να εμπλουτιστεΊ" για ι: μια αχομη φορα η

' " '

'

),αμπρη'

'

'

'

αυτη τεχνη.

'

'Ά πο

'

το

'

Ά χρωτηρι

-

του

' Ελλησποντου '

-

'

' ' e

'Ρ ' στενο. ' περνουσαν τα π λοια που ανεοοχατεοαιναν το

Γυρολόγοι, πωλητες κεραμικών , πλησίαζαν με bάρχες τα μεγάλα πλο"ία, ποu δεν μποροuσαν ν' αράζουν στο Άχρωτήρι, χα( πουλοuσαν τ(ς πραμάτειες τους.

'Υπήρχαν τριάντα εργαστήρια, ποu κατασκεύαζαν διαχοσμητιχα αγγε"ία, αλΑα χαι χεραμιχα για οlχιαχη χρήση με ομορφα πλουμιά, κυρίως ενθετα, χαθwς χα( ζωγραφιχες παραστάσεις , χάτι ποu αποτελοuσε χληρονομια τοu lσλαμιχοu κόσμου. Βεbαίως,

ή παρουσία 'Ελλήνων αγγειοπλαστών στον χώρο αuτο εδωσε πολλα στη δημιουργία τών μορφ ών με σύνθετο πνεuμα . 'Εδώ συγ­ κεντρώθηκαν παραδοσιαχες χαταbολες παλαιών χα( μεγάλων καλλιτεχνικών σταθμών (σχυθιχές, φρυγικές, παρθικές, χετταίιχες αχχα χα( νεώτερες οπως τής Νίκαιας, Δαμασχοu, Κιουτάχειας χ.λπ.).

τα δείγματα ποu αχολουθοuν εf.ναι επιλεγμένα απο τ(ς συΧλογες τoiJ Έθνιχοu Λriι.χοu Μουσείου Λέσbου χα( τοu Γυμνασίου Άρρένων Μυτιλήνης, οπου εχουν ενσωματωθεί απο το 1984. Πολλα δείγματα τής περίφημης αuτής σειρας bρίσχονται στα σπίτια τοu νησιοu, ενώ fι..λλα τα εgγαλαν στο εt;ωτεριχο γυρολό ­ γοι χα( παλιατζήδες χι fι..Χλα στολίζουν τα αθηνriιχα σαλόνια. Ό θαυμαστος κόσμος τής μιχρασιάτιχης αχτής χα( ή τοπιχη φόρμα

δ ιαμορ φ ωσαν I

'

I

.,

μια νεα αισ

\

θ ητιχη

I

'

'θ ηχε

μορφη, που γεννη

' ' ' "

I

'

I

πριν απο ειχοσι χρονια στο νησι.

' απ ' λ'α

Σ τα

'

δ ιαχοσμητιχα θ'εματα

"

εχουμε

αφαίρεση τ ών ενθετων κοσμημάτων , χαθwς χα( μια μεγαλύτερη εμμονη στη γραφιχη διακόσμηση . Ό πλούσιος διάκοσμος ενθε ­

των , ανάγλυφων κοσμημάτων χαι χρωμάτων εΙναι χαραχτηριστιχο γνώρισμα τής τεχνοτροπίας τών δημιουργών στα μεγάλα κέ ­ ντρα, οπου ή προbολη εΙναι αναγκαία, ό αγοραστης διαρκώς ζητάει χεραμιχα με φορτωμένο διάκοσμο (μορφες συνθεμένες με wραιο­ τάθεια, Ε:να γέννημα του σύγχρονου εχλεχτιχισμοiJ).

1 302

ΚΕΡΑΜΙΚΑ

•

ΤΟΥ

ΤΣΑΝΑΚ - ΚΑΛΕ

1. Παyούpι: Δύο Ε:νθετοι Ί)λιοι χαλύ -

πτουν την επιφaνεια. Πιτσιλωτi:ς bοuλες ενα/::Νι.σσονται σΕ: φόντο χρέμ, μΕ: aπόχρωση κίτρινη. Ύπapχουν τέσσερα πόδια χα( προεξοχi:ς σΕ: μορ ψη ψευδολαbwν. τα γραφ ιχα σύμ-

,.

bολα, τα aνaγλυφα χα( οί χρωμα­ τιχi:ς bοuλες χινοϋνται εχρηχτιχa.

2. Πάπια: [Κανατα 6ίχα] . Μοτίbο μi: μαχρινi:ς ρίζες . 'Ηταν λατpευτιχο χεpαμιχο ποu εξέπεσε μΕ: την πaροδο τοϋ χρόνου χαt κατέληξε σΕ: χαθημε­ pινο σχεϋος . ΣΕ: φόντο χρi:μ χιτρινωπο άπλwνονται διαχοσμητιχa φύλλα χα( λουλούδια. Το χοχχινοχαφi: χρώμα συνθέτει, μαζ( μΕ: το πpaσινο σχοϋρο,

ενα θαυμaσιο χρωματιχο παιχνίδι . Χαpαχτηριστιχο στοιχείο εΙναι ή διά ­ σπαση τwν μοτίbων σΕ: μικρότερα, ΠΟΙJ φθaνουν σΕ: aφηρημένα σχηματα .

τα περιγράμματα τΥjς μοpψ~ς εlναι καμπύλα ιδεογράμματα, ποu χατα ­ ληγουν πολλi:ς φορi:ς σΕ: παράλογη ε1χόνα , μΕ: τΥιν aντιχατaσταση τΥjς λο ­ γιχ-~ς θέσης τ·~ς εuθε ίας .

ΚΕΡΑΜΙΚΆ

ΤΟΥ

ΤΣΑΝΑΚ - ΚΑΛΕ

3. Κpυαντήpι: Παλια φόρμ.α. ΆγγείΌ χρησψ.ο για τη φuλαξη χρασι.οu . Το στό-

μ.ιο εΙναι γνωστο aπο τα λαδόμ.πριχα. Το χείλος σε μ.ορφη f)oλf)ou δίνει οψη ξεχωριστη. Ή λαf)·Ι] σε σχήμ.α Ε δένεται μ.ε το σώμ.α χαι «1σορρο ­ πεί» το aγγείο, χυχλιχό , εχει για f)άση ποδαράΚι. Ό διάχοσμ.ος aχολουθεί

την fδ ια τεχνιχη: σε χρεμ. φόντο. Πράσινο χρώμ.α διαχέεται σ' ολη την Ε:πι ­ φάνεια, Ε:νώ χοχχινοχαφε φuΛλα μ.ε πράσινες Ε:ναλλαγες χαι λουλοuδια μ.ε ­ ταξu γαρuφαλοu χαι μαργαρίτας aχολοuθοuν χuχλιχη διαδρομ.η. 'Ένα γα­

ρuφαλο εΙναι χάτω aπο το χείλος τοu λαιμ.οu.

4. Μπόλ: [Δι αχοσμ.ητιχό ] . τα

ενθετα (μαργαρίτες χαι θήχες χολ­

λημ.ένες πλαγιαστά) μ.αζι μ.έ τα y,pώ­ μ.ατα (σοκολατί, χpέμ., χω+'ε χαι πρά­ σινο) δίνουν παλμ.ο στο χεpαμ.ιχό. Οί α1χμ.ηpες φόρμ.ες δημ.ιουpγοuν 1μ.πεσ­ σιον ιστιχη οψη .

303

304

ΚΕΡΑΜΙΚΆ

ΤΟΥ

ΤΣΑΝΑΚ - ΚΑΛΕ

6. Βάζο δίχεφο:

ί

[Mopψf] ποu προέρχεται πιθανον aπο τ-f]ν τέχ'ΓΙJ τών Έτpούσχων] .

5. Βάζο :

'Ένα λαμ.πεpο aλοίφωμ.α περι6άλλει το χεραμ.ιχό . Ό Χαιμ.ος εχει μ.εyάλο l.ί.νοι­

Το yνωστο χαραχτψιστιχο φοντο : χαφετί -μ.πλέ , μ.i: yεωμ.ετριχο

yμ.α , ποu μ.i: aνοιχτi:ς λα6ές, πλησιcΧζει τa διχά μ.ας προτυπα. Σi: φοντο σοχο­

διcΧχοσμ.ο, χίτρινο-ροζ χα( πράσινο - yαλcΧζω. Το σώμ.α 6ολ6οειδές.

λατι εναλλάσσονται φύΛJν:ι. χρwμ.ατος wy,pou χαφέ. Ό /ν:ι.ιμ.Ος εΙναι χυλινδριχος μ.i: yεωμ.ετριχο διάχοσμ.ο χίτρινα τρίγωνα χα( χαμ.πύλες μ.i: χεραμ.ιδ( y,pώμ.α, μ.ο ­ τί6ο σύνθετο πιο πάνω aπο τρεϊς λευχi:ς ypαμ.μi:ς χαμ.πύλες χα:. τελε'ίες.

ΚΕΡΑΜΙΚΆ

ΤΟΥ

305

ΤΣΑΝΑΚ-ΚΑΛΕ

8. Καλαθάχ.ι ω: 1

Μορψη μi: δυ1:ιχi:ς επιδρaσεις. Το χεραμιχο "Εχει ψαθω'ϊ:a χα­

7.

Τ/

I

I

Δανατα-παπια

/08

:

λύμμα'ϊ:α,

Σύνθετος διaχοσμος aνθέμια χρυσa χαι &νaγλυφα, μαργαρίτα πο-

λυπέταλη σ'ϊ:ην χοιλιa μi: μίσι.ο χαι φύΛλ.α. χαι μια rδια φος. Ή λαbη μπουχλω'ϊ:η χαι το φόν'ϊ:Ο πρaσινο.

Xa'i:W &πο το paμ­

1:a φύλλα μi: χρυσο λουλούδι. 01 πpοσθΊjχες δίνουν 'εναν σύνθε1:ο

παpασ'ϊ:α'ϊ:ιΧΟ χόσμο.

01

θΊjχες δένον1:αι μi: 1:ην εσω'ϊ:ψχ·η baση 1:0ϋ χαλα­

θιοϋ. Το πρaσινο χρώμα χαι μενο πολυπλοϋς χρ·ήσης.

1:a

χρυσa χοσμήμα1:α το χαθιστοϋν aντικεί ­

r 306

ι

ΚΕΡΑΜΙΚΆ

9.

Τ7

I

I

ΛtΟUΠ! μιχpο:

ΤΟΥ

ΤΣΑΝΑΚ-ΚΑΛΕ

10. Είχα:

Άγγεl.ο μl τέσσερε~ς λαtές, tαλμένες &να δuο, ?ι.ντιχρυστά . Λαιμος

[Πaπια]. Γνωστ ο χεραμιχο στη Λέσtο. Κοχχινωπα λουλοuδια

χυλινδριχος μi: τpεl.ς πτυχwσεις, το χρώμα πράσινο, συνδυάζεται μi: το χα­

μi: aσπρο περίγραμμα δημιουργοuν το χεντpιχο μοτίtο, τα φuΧλα χαταλΥj ­

φετι τής taσης . Το σώμα στο aνω μέρος "έχει τ(ς μεγαλuτεpες εντάσεις χα'.

γουν σi: απροσδιόριστα σημεl.α. Πλοuσιο χρωματιχο παιχνίδι. Δuο φυ)-λω­

τ'.ς μειwσεις στη baση χαι στον λαιμό.

σιi:ς επιχοινωνοuν μεταξu τους μi: τη tσήθεια γαλaζιας μαργαρίτας, Ενώ ?ι.πο πάνω tρίσχεται ενα "ένθετο επίχρυσο λουλοuδι.

ΚΕΡΑΜΙΚΆ

ΤΟΥ

307

ΤΣΑΝΑΚ-ΚΑΛΕ

11. Είχα : [Πάπ ια] . Ζωομ.οpφιχη παράσταση, ά.πλοuστε­ ρη σi: διάχοσμ.ο . 'Έχει τa γενιχa χα­

ραχτηριστιχa τής κατηγορίας τών κεραμικών αuτών . Ή μ.πουχλωτη λα{)ή

(πλεζοuδα) , τa i:νθετα στολίδια μαργαρίτες (μ.i: τ-(ιν τεχνιχτι τής σφpαγf­ δας), μ.ιχρi:ς χα/. μεγάλες, bαλμένες μi: τη γνωστη ίεράρχηση στο σώμ.α χα/.

12. !lαδόμπpιχο -μπpίχι:

τον λαιμό , δίνουν α1σθητιχη προέκταση στο μ.ον όχρ ωμ.ο πράσινο θέμ.α. Το

Κατάλληλος χώρος γ ιa χρασl. χα/. γιa rί.λλες &νάγχες τής χα -

στόμ.r.ο πλάθεται μ.i: τρόπο σuνθετο , μαργαρίτες i:νθετες π ερ ικλε ίουν το

θημ.ε ρινής ζωής τοϋ σπιτr.οϋ. Ή συμ.bολιχη παράσταση ένος τσαμ.πιοϋ

χάλυμ.μ.α , ενώ πάνω στο χείλος {)ρίσχ εται ενα πτερuγιο. Ή {)άση, μ.ιa χυ ­

σταφυλιοϋ σi: δίχpωμ.ο φόντ ο (wχρωπο χα/. χρέμ) δείχνει την χpησ ιμ.ό -

λινδριχη επιφάνεια, χάνε ται μ.έσα στl.ς εντάσε ις τοϋ σwμ.ατος .

τητα του .

ΚΕΡΑΜΙΚΆ

308

lj . Μιχpο I

I

xoupouπι :

Σπaνια μορφ~. Το συνθέτουν δuο κόλουροι κώνοι. Δi:ν uπaρ ­

χει διακόσμηση , η χατασχεuη είναι μονόχρωμη, σε χρώμα λαδί.

ΤΟΥ

ΤΣΑΝΑΚ - ΚΑΛΕ

14. Δαδόμπpιχο: Χρ·ήσιμο γιa χρασι χαι νερό , γνωστη φόρμα με διαχοσμητιχο

χαραχτ-ήρα. Άπο τη μέση wς τη 6aση είναι καλυμμένο με χρώμα γλυχο καφετί , το επaνω μέρος , ό λαιμός , το στόμα χαι η λα6η χρέμ. Έλεuθερες πινελιi:ς χαφε και γκρίζες παιχνιδίζουν.

ΚΕΡΑΜΙΚΆ

ΤΟΥ

309

ΤΣΑΝΑΚ - ΚΑΛΕ

ι

16. 'Α)ιοyαχι

110

:

'Αξιόλογο χεραμ. ι χό. 'Ένα πτεp ωτο aλογο κρατιέται πaνω στον χορμ.ο ποu εχει. Το σώμ.α εχει στο κέντρο μ.εγaλη aνaγλuφη μαργα­ ρίτα Ή gαση ποδαpaχ ι χαφετί.

15. Καλαθάχι: Λεπτεπίλεπτ ο διαχοσμ.ητιχο χεραμ.ιχό. Δαντελένιο προ ­

καλεί εντύπωση για την τόσο προσεγμένη επεξεργασία . τα πρασινωπα χαι aσπρα χρώμ.ατα ποu διαχέονται χαι σgήνοuν το ενα μ.έσα στο aλλο

μ.έσα στο δaσος τών πλαστικών ψαθωτών λουρίδων προχαλοuν θαuμ.ασμ.ό.

J7. Λ.άμ.πα χαpάbι: Φέρει aνaγλuφο διaχοσμ.ο. Τ(ς μ.ορφi:ς αuτi:ς aποτuπώ νοuν ο[ aγγειοπλaστες τον χαφο ΠΟU τα μ.εγaλα πλοία περνοuσαν aΠΟ το

aχpωτήpι τοu 'Ελλήσποντου χα( aνεgοχατέgαιναν στο στενό

(1850-1 920).

12 Η ΑΓΙΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΉ ΤΟ ΧΩΡΙΟ

< Η <Αγία Παρασχευη εΙναι ενα ομορφο χωριΟ

111

χτισμένο στο bορινο μέρος τοu νησιοu, στην χορυφη ένος λόφου. Έδw

Ε:ζησε μια χλειστη κοινωνία aνθρώπων , ποu σέt;εται τtς πήλινες μορφΕ:ς ποu γέννησε ό τόπος. Άφημένες στο κατώγι,

aραδιασμένες στα ράφια, κρεμασμένες στον τοίχο, οί μορφΕ:ς αuτΕ:ς εΙναι aντικείμενα ίερά, ποu τα αγόρασαν χαι τα πήραν για μιαν aνάγχη η χαρα η aγάπη. ΡυθμιχΕ:ς σεφΕ:ς γεμίζουν τοuς ιΧσπρους τοίχους, aΝ.α χαι το ταbάνι. Έδw

bιώνουν ολα μαζί: κεραμικά, μπακίρια, aγροτιχα εργαλεία.

< Ο Παρασχευα"ίοης εΙδε πρwτος τον κόσμο αuτής τής λciιχής Ε:χφρασης χαι κατανόησε τtς σκέψεις τοu χωριχοu, την aγάπη του aπέναντι στην τέχνη. Γι' αuτο μ.άς περιγράφει τον τρόπο τοποθέτησης τwν χεραμιχwν μαζt μΕ: παραπλή­ σια σκεύη οlχιαχής χρήσης: α

)κ

'

ρεμασμενο

'

'

'

' "

χαλ'θ α ι για πατατες, φαναρι, σαχου λ' αχι, που εχει

'

'

'

' '

'

'Ρ μεσα μαγια για τυρι απο ου ζανιαpιχο

«χατσ χα-

δέλ» , ψωμοσανίδα, γαλιΕ:ς ποu aπομακρύνουν aπο το ψωμοσάνιδο τοuς ποντιχοuς για να μην μποροuν να χατεbαίνουν aπο το ταbάνι, ψωμια κρεμασμένα στον τοίχο τής σκοτεινής ισόγειας aποθήκης.

0[ οψεις χατωγιwν δείχνουν τη ση ­

μερινη τελευταία παραδοσιαχη εlχόνα.

t;) Στοuς τοίχους χαι κάτω aπο τtς σκάλες χεραμίχα κρεμασμένα , t;ίχες, κουμάρια aπο πανηγύρια , χαλίτσες, δρεπάνι, τρουbάδες.

γ) Στο δάπεδο σφίδες γχιοuρbες, κιούπια. < Ο 'Ιγνάτιος Χαζημουτάφης διατηρεί το κατώγι ώς Ε:ναν χwρο ζωής \

'

χαι τεχνης.

τα τελευταία χρόνια οί μετανάστες (εφυγαν πολλοι aπο εδw) τής Δύσης, τής Άφριχής χαt τής Άμεριχή ς , γυρίζον­ τας πίσω, τροποποιοuν τα σπίτια, χαλοuν τοuς μιχροuς αuτοuς χώρους, οπου επιbιώνει ή παράδοση τής τέχνης, για , ν

., ι ., ι ~ ι αποχτησουν ευρυχωpα οωματια .

312

Η

ΑΓΙΑ

ΠΑΡΑΣΚΕΥΉ

ΔΕΙΓΜΑΤΑ ΚΕΡΑΜΙΚΗΣ ΤΕΧΝΗΣ ΣΕ ΚΑΤΩΓΙΑ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ

Ή σεφ& τwν κεραμικών ποu ι)ρέθηκε στο κατώγι τοϋ 'Ι γνά­

τιου Χατζημουτάφη aποκαλύπτει το μεγάλο ενδιαφέρον ποu εχει για το παρελθον τής λiιχής τέχνης.

ι

1. Κουpούπι

2. Β!χα:

J. Κουpούπι:

ριγωτi:ς aσπρες γραμ.μ.ές, ποu δένουν

[Μονόχειρη]. Μορφη

[Γραμ.μ.ιχό -σi: σχΥ)μ.α tαρελιο~] . Δύο μ.έρη όλοχ"λ:ηρώνουν το χε-

μi: το χαφετι χρώμα τοϋ σώματος.

παλαιότερη &πο την προηγούμε-

ραμιχό, το χαπaχι χαι το σώμα. Το χaλυμμα τριγωνιχο μ.i: διaχοσμο λευχi:ς

Το χείλος χαι το χαπaχι ιδιόμορφο.

'Tf) , ή ενταση στfι baση , γλυχο μπλi:

γραμ.μώσεις, χaθετες, ποu γεννήθηκαν &πο χυμένο χρώμα , στο σώμα ορι-

Το tαθουλωτο μέρος τοϋ χαλύμμα-

χρωμα.

ζόντια λεπτa περιγρaμματα μπαίνουν στην χαφετιa επιφaνεια γιa νa σι;ν-

[Βολtοειδές]. lVIε χaθετες

αντηθοϋν μ.i: τ(ς λευχi:ς γραμ.μ.ές.

Η

ΑΓΙΑ

4.

Είχα:

Με γραμμιχο διάκοσμο χα( χεντριχο μοτίbο τη μαργαρί­

τα. 'Ανήκει στα χρόνια χαινοτομια.

313

ΠΑΡΑΣΚΕΥΉ

1950-55.

Ή τετράγωνη λαb-fι aπο τ ελεί μια

1

5.

Είχα:

Το Ε:δαφος μπλε σχοϋpο μΕ φυλλώματα χρυσαφί , με χόχχινο aλλα

μ.ιχpα χα:. aλΑα μεγαλύτερα φθάνουν στο χεϊλος. Στ-~ν χοιλια aνθος περίεργο ψιχαλωτό, bαμ.μ.fνο μ.ε το (διο χpwμ.α , ή λα!)-~ μπουχλωτή.

314

Η

ΑΓΙΑ

ΠΑΡΑΣΚΕΥΉ

6. Κουμάρι 6ολ6οειδές: [Άπο λεσbιαχο σπίτι]. Ή επανάληψη τοϋ Ε:λλειπτιχοϋ σχήμ.ατος στο χόχχινο - χεpαμ.ιδι σώμ.α χαι στον λαιμ.ο χαι ο διάχοσμ.ος aπο ταινίες

aσπpες μ.i: pιγμ.ένα φύ/.J,α χαι aνθη σ' αuτές, δίνουν μ.ιa ζεχωpιστη α(σθη ­ ση στο χεpαμ.ιχό.

7.

Είχα:

Mi: πλεζοuδωτ{ι λαbη χαι Ε:λεuθεpο διάχοσμ.ο.

Στο aσπpο φόντο πράσινες πι­ τσιλωτi:ς χpωμ.ατιχi:ς γpαμ. ­ μ.ώσεις. Λοuλοuδι wχpωπό, πιο πάνω ενα aλλο γχpιζωπό.

Η

ΑΓΙΑ

315

ΠΑΡΑΣΚΕΥΉ

8. Καπαχ.ωτό:

9. Λαδόμπpιχ.ο:

[Φονταν ιέρα , ζαχαριέρα, γιa καρύδια κ.λ.π . ]. Ξένη μ.ορφή.

Το χρησιμ.οποιο::Jσαν στa ()αφτίσια τών παιδιών . Το 'έδαφος πρά­

Στο σώμ.α ό οδοντωτος διάκοσμος 'έχει στοιχεία εγχwρια , οί πιτσιλωτi:ς κα ­

σινο και ό διάκοσμος 'ένθετη μαργαρίτα, χρυcτ{ι στ{ιν κοιλιa και γύρω τa ζω­

φετιi:ς γραμ.μ.wσεις δμ.ως εΙναι ξενόφερτες (πιθανο νa 'έγινε στον Μανταμ.άδο

γραφιστa μετάλλια. Ή μ.πουκλωτ·(ι λα()ή , το στ6μ.ιο μΕ: τΊjν aπιοειδή προ-

η τ{ι Σίφνο).

εξοχή, ή σφαφικ-{ι κοιλιa μΕ: το περίεργο και συμ()ολικο σκάλισμα μιiς δίνει τ-{ιν ε1κ6να τοu αγγείου.

r

316

Η

ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΓΙΑΣ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ

' Σ την

τε

λ

~

I

I

' θ

f

ευταια οεχαετια γινεται προσπα

\

\ \ \'

εια στα χωρια να οη -

μιουρyηθοuν μιχρα λαογραφιχα μουσεία. Εiναι μια σημαντιχη προσπάθεια διάσωσης τοu λr.iι.xou πολιτισμοu. Το Λαογραφιχο Μουσείο τής 'Αγίας Παρασχευής ιι' t;ρίσχεται στο στάδιο τής

συλλογής uλιχοu (χεpαμιχών, ξύλινων εργαλείων, μεταλλικών σχευών χ.λπ.) .

.

.

ι

1. Κουμάpι: [ Λεγενόμπρικο]. 'Αγγείο

μ1 άπλο διcΧκοσμο. Μια καφετιa ι)ού ­ λα και πράσινο τpιγωνικο φ ύλλω-

μ.α επαναλαμbάνονται σε φόντο Μπρο.

2. Τουμπελέκι: ΛαΊ.κο μουσικο οpγανο. Σπάνιο δείγμα, κατασκευασμένο στ-fΊν

Άγιάσο , μi: "έντονο κόκκινο φόντο. Όκτw aσπρες μαργαρίτες μi: κίτρινα στίγματα σi: χρυσa καλάθια περιτρέχουν το aγγείο. Το δέρμα εφαρμόζεται στο επάνω χεϊλος και δένεται μi: τον σπάγγο, ποu περνάει μέσα aπο τ (ς τ ρυ πες τ ου.

ΑΓΙΑ

ΠΑΡΑΣΚΕΥΉ

Η

ΑΓΙΑ

ΠΑΡΑΣΚΕΥΉ

3. Λαδιχό: Λεπτο aγγε'.ο "έχει χαφετfι διaχοσμ.ο . Το "έδαφος ροζ χαι στ-fιν χοι-

λιa wοειδ-1]ς aσπρη φόρμ.α. Το χει.λος χαι το στόμ.ιο 6αλμC:να aσπρα συν­ ταιριaζουν μi: το χpwμα τής κοιλιάς .

4. Λεχάνη: Γνωστο aγγεiΌ , εΙναι i:pγo τεχνiτη τοu Μανταμ.aδου , μ.ιa φόρμα ποu γενν-fιθηχε στο χωριο αuτό . Το χατασχευaζουν χαι στον 'Ί-\γιο

ΣτC:φανο, 'έχει λα6i:ς aνοιχτC:ς, μ.i: οδοντωτ-1] ταιν[α στο μC:σον τwν λα6wν. Το σχ·ίjμ.α τραπεζοειδC:ς , εξυπηρετεί τ(ς πολλαπλi:ς aνaγχες τοu aγοραστΥj.

317

13 ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΑΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ••

ΛΑΙΚΗΣ ΤΕΧΝΗΣ (ΑΓΙΟΥ ΙΓΝΆΤΙΟΥ ΚΑΛΛΟΝΗΣ - ΤΟΥ ΛΕΙΜΩΝΟΣ)

ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΤΗΣ ΣΥΛΛΟΓΗΣ

Άπο το 1969

b πατηρ

Νικόδημος Παυλόπουλος ι ;J ΊΧρχισε τη συλλογη παλιών κεραμικών &πο τη 1

γύρω περιοχή. Στ(ς επισκέψεις ποu πραγματοποίησε wς 1ερέας στa σπίτια τών πιστών, συζητοuσε και γιa το θέμα ποu τον &πασχολοϋσε: τη δημιουργία σε μιa πτέρυγα τοϋ Μοναστηριοϋ ένος μου­

σείου λciιχής τέχνης. Ί-Ι προσπάθειά του εΙχε wς aποτέλεσμα την προσφορa διάφορων κεραμικών ε1δών. Σήμερα το μοναστήρι εχει ' θ ηκη

'

'

13 πτέρυγες εκθεμάτων: Βυζαντινο μουσείο , πινακοθήκη, ~ι~λιο-

'

)'

'

'

' εντυπων, αι"θ ουσα χειρογραφων, σκευοφυ \ακιο, αι"θ ουσα πινακων, ιεροφυ λακιο,

λ εσοιακο Ρ '

σπίτι (παράσταση), εκθεση νομισμάτων και κεραμικών, ~ι~λιοθήκη μητροπολίτη 'Ιακώ~ου, μουσείο μητροπολίτη Ίακώ~ου και συλλογη πετρωμάτων. Στa ράφια τoiJ χώρου τής λciι"κής τέχνης ύπάρχουν διάφορα κεραμικa τών δύο τελευταίων

''

αιωνων.

' ανηκουν ' ' ' απωτερο ' ' σε

l\ι'r J.ερικα

διαφορετικής τεχνοτροπίας.

παρε

)\θ'ον.

Σ'ε Ρ ' οιτρινες

s:-'

'

'

"C ' οιπατες, κατα παραται,η, κεραμικα

.ι~

.g_

1-2.

Καλοuπωτά:

Σώμα λεuχ.ό , μi: εγ­

χρωμες λεπτομέρειες το πρώτο , εντu­ πωσιαχ.-1] ή απόδοση τών δuο ζώων μi: aπλi:ς φ όρμες.

ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΑΚΟ

320

ΜΟΥΣΕΙΟ

ΛΑΪΚΗΣ

ΤΕΧΝΗΣ

]. Χαμου,σyιέpα: [Μπανιέρα]. Έδώ γι­

νόταν

4. ·Μελισσοφάγος: Καπνιστήρι μελισσών , μια σπάνια μοpψη με στοιχεία apχαiou λuχνα ­ ριοu . Χpησψ.οποιοϋνταν για το «τpύyημ.α» τοϋ μελιοϋ &πο τοuς μελισσοκόμους.

το ζυμάρ ι τής ελιiiς.

ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΑΚΌ

ΜΟΥΣΕΙΟ

ι I

στο

ΛΑΪΚΗΣ

s.Βάζο: [Δ ιαχοσμ.ητιχό] .

I

μ.εσον

I

χαι

Mi: λα6i:ς

-

σωμ.α

I

μ.αχροστενο

χόχχινο , διαχοσμ.ημ.ένο μ.i: γαpύ ­

φαλα γpαμ.μ.ιχα σε apγupo χρώμ.α.

6. Ααδόμ.πptχο: Mi: πλούσιο διάχοσμ.ο , στο σώμ.α, στην χοιλιa Ε:νθετο λου­ λούδι, χα( λα6·f-ι μποuχλωτή, το χαφi:

xpi:μ. χpώμ.α 'έναΧλάσσεται.

ΤΕΧΝ:ξ-ΙΣ

321

••

ΜΟΥΣΕΙΟ ΛΑΙΚΗΣ ΤΕΧΝΗΣ

ΑΓΙΑΣΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΙΔΡΥΣΗΣ

Ίδρuθηχε το 1985, με τ·f] φροντίδα τοϋ Εuστράτιου Ίζίνη " 4 • Στεγα'ζεται

σ

'Cf

.,

'

\

f

'

Ρ

'"J."J.

\

'

)

εναν απο τους χωρους που περιοαιvωυν την εχχ \η -

σία (στα χελλιά).

ΣτΥjν εσωτεpιχΥj 6ιΧση τσαμ.πι σταφυλιοu , στο χείλος τpιγω νιχος όιιΧχοσμ.ος. Φόντο wχpωπό.

[Κουρούπι]. ΣχΊjμ.α wοειόές , φόντο λευχο μ.i: όιιΧχοσμ.ο χεpαμ.ιόι χαι γχpί-μ.πλi: μ.οτί6ο, σi: σχΊjμ.α πλατύφυΛλο.

ΜΟΥΣΕΙΟ

324

3. Λαδόμ.π,σιχο: Πιτσιλωτa σχήματα σο-

χολπιa , διaχvτα , περιθέοvν τη σφαι­

ριχ+ι επι φ aνεια , ποu εΙναι λεvχ+ι χα:. στη έJaση πορτοχαλιa.

4. Πιάτο: Εuρωπα'ι·χη χαταγωyή. 'Αγγείο άπλο lμπρ εσιον ι'J'τιχΥjς τε­

χνοτροπίας, μ1 χpωματιχ+ι aφαίρεση.

ΛΑΪΚΗΣ

ΤΕΧ~ΗΣ

ΑΓΙΑΣΟΥ

15 ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΤΖΙΝΗ ΕΥΣΤΡΆΤΙΟΥ (ΠΡΟΣΩΠΙΚΉ ΣΥΛΛΟΓΉ)

'Ο 'Γζ'

ινης

115 '~'

,

'~'

,

,

,

-

οημιουρyησε «το παραοοσιαχο σπιτι της

' Ί.

,

&γάπη χα( μεράκι ο μάζευε χατa χαιροuς aντικείμενα, μορ-

cρες δημιουργίας ποlι 'έγιναν γιa νa εξυπηρετήσουν τ(ς j

Ι

-

I

-

-

ι:ι

\

αναγχες των χατοιχων του χωριου οπως τα κε -

ραμικά , aγροτιχa εργαλεία, 'έπιπλα χ .λπ.

~ _l_._Ι_Ιι_ά_τ_ο_:_________ ~ "Ενα aπο τιΧ γνωστιΧ πιάτα του Γιάννη Χατζηγιάννη, ·ή πιατi.λα δη ­ μιουργεί εναν χρωμ.ατιχο κ6σμ.ο μ.i: ύψηλη

καΧλιτεχνικΎ] αΤσθηση . Ί-1 διακοσμ.ητικΎ] γιρ­ λάντα, το « Χατζηγιαννέ'ι'κο λουλούδι μ.i: τ(ς

πολυποίκιλες προεκτάσεις (πτεpοειδείς)» συν ­ δi.εται μ.i: το θi.μ.α της στιγμ.ης , χαρά6ι , μ.ια πα -

λιιΧ γαλερα χρωμ.ατισμ.i.νη μ.i: τ.:Χ aγαπητιΧ χρώματα του

Γιάννη περνά σε ενα είδος ονείρου, ε1κονίζει ενα γίγνεσθαι μ.ιιiς στ ιγμ.·(jς στη θάλασσα ενώ ό Ί]λιος bασιλεύει.

,

1:' γιασοω> μ.ε

326

ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟ

ΜΟΥΣΕΙΟ

ΕΥΣΤΡΆΤΙΟΥ

ΤΖΙΝΗ

2. Πιάτο:

μέσ-ον χαι (J..)J\[J. τέσ-σερα ποuλι.Q.. χαi-

1

"

ι

~

,,

ι:

ματιχη πα νόαt'J"~ α εινα~ εντονη , Ίj

J. Πιάτο : :πγει , μαζε~εται στΟ κέντρο δημιοupγώντας wοειο·i') μopr.;rή. τα πέτα­ λα. τών λοuλοuοιών yJpω aτ:ο τον χί-

ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟ

ΜΟΥΣΕΙΟ

4. ':Α yyεϊο: [Καπαχωτό]. Χpησιμο-

τ:οιοuνταν τ:pοπολεμ.ιχa χα( τ:pογενέ­ στερα γ~α να oUroUν . ι:'Οταν ι.Jk τΟν χαφΟ χαλοϋσαν τα πετοUσαν σέ μtα

λαr.ι..αΟιά, ποU τ~ν ΟνόιJJ:Ι..ζαν περασιά . Τό σ·-..,<έπα(ηJ.α παράξενο, χεραμtΟέν~ο.

5. Ααδεχό: Το avοιχτο χωνιχο χείΝχ. μοιάζει μ1 )/;σεις παpόμ.οιες ποu εδω­

σαν σ-τ·~ γνωσ-τ·~ κανάτα &λογάκι 7το Τσανά:χ-Καλέ. Άλοί?Wμ.α τ.ι.:οϋpο "έντονο πράσινο, πWμ.α χωνιχό .

ΕΥΣΤΡΆΤΙΟΥ

ΤΖΙΝΗ

327

ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟ

328

ΜΟΥΣΕΙΟ

ΕΥΣΤΡΆΤΙΟΥ

ΤΖΙΝΗ

6. Πιατέλα. ΕΙναι φανερη μ.ια θαλασσινη μ.υθιχη ίστοpία ποlι συνταιριάζει μ.i: μ.ιa πpαγμ.ατιχ·~ χαι f:νας διάχοσμ.ος στις δύο lλλειπτιχi:ς ταινίες, ή

πρώτη μ.i: θαλασσινα ζwα, ή εζωτεριχη μ.i: γεωμ.ετριχο διάχοσμ.ο. Το i:ργο θuμ.ίζει Εupωπιiιχη σχέψη χαι οπωσδήποτε εΙναι !:ργο χαλλιτέχνη-χεραμ.ο ­ πλάστη , ποlι πέρασε aπο ζενιχa lργαστ·ήρια (τής Γαbbi: '1-\ντωνίας).

16 ΣΥΛΛΕΚΤΕΣ Κεραμιχa τwν σύγχρονων aγγειοπλαστwν τής Λέσbου χαι χυρίως τοu Ι. Χατζηγιάννη, Ν. Κουρτζή, Άσημάχη

Χατζηγιάννη, 'Ηλία Κουρτζή, Άναστασίου Χατζηγιάννη χαι Πανταζή Χαράλαμπου t;ρίσχομε σε lδιωτιχες συλλογες χαι σε Μουσεία. ΣΤΗ ΛΕΣΒΟ

Κεpαμιχa τοu Ν . Κουρτζή χαι Άναστάση Χατζηγιάννη, Ι. Χατζηγιάννη, Χαραλάμπου Πανταζή, Ήλ Κουρτζή σε lδιωτιχες συλλογές:

Tou

Τ. Έλευθεριά:δη , Πέτρα Λέσtου, τής Μαpίχας Βλάχου,

Μυτιλή'ΙfJ, τοu 'Ηλία Κουpτζή (χεpαμ.ίστα χημιχοu), τοu Εuστpά:­ τωυ Τζίνη, Άγιά:σο Μυτιλήνης, τοu Μciιcrτρέλλη Παναγιώτη, Άγιά:σο Μυτιλήνης, σε Μουσεία: Μουσείο Λciιχής Τέχνης Άναγνωστηpίου Άγιά:σου, Άγιά:σος Λέσtου, Μουσείο Λciι·χης τέχνης Μυτιλήνης.

1. Άλοyάχt : [ΣuλλογΎj Πασι>ά:ντη]. Σέ λεuχο φόντο, aντι.γpα9η Τσα ναχχαλι.ώτι.χοu 7ψότuποu, μ.έ μι.χpές παραλλαγές χupίως στο χ,σώμα.

330

ΣΥΛΛΕΚΤΕΣ ΠΑΣΒΑΝΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝτΙΝΟΣ

ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ

σε lδιωτικες συλλογές :

τ~ς Μ. Ψαpοπούλου, τϊjς Μ .. Γούτου, τοϋ Πασbάντη Κωνσταντίνου, τοϋ Εuαγγελινέλλη Γρηγορίου, τοϋ Χρήστου Άδαμόπουλου, τής

Α . Χαριτωνίδου στη συΛλοy'η

world crqfts Councίl Hellenic Sectionι

σε Μουσεϊα: Μουσεϊο 'Ελληνικής Λciιχής Τέχνης , Μουσεϊο Κέντρου 'Εpεύνης τής 'Ελληνικής Λαογραφίας τής Άκαδημίας Άθηνών, Μουσεϊο Παν/μίου Άθηνών, Μουσεϊο «Άγγελικής Χατζημιχάλη».

ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

Σε lδιωτικες συλλογές : τοϋ Β. Κυριαζοπούλου, τ~ς Μιλένας Βα6υλοπούλου, τής 'Όλης

Μ. Άνδρονίκου, τοϋ Άστερίου Γούσιου, σε Μουσεϊα: Λαογραφιχο Μουσεϊο Θεσσαλονίκης, Μουσεϊο Παν/μίου Θεσ ­ σαλονίκης.

2 . Κανάτα: [Συλλοy{j Πα.σbaντη] . Δικέφαλο aλογακι μ.Ε: aνα.bατη bpα.-

κοφόpο: στο aσπρο φόντο στυλιζαρισμένα. λουλούδια. , α.1σθητ(j εΙνα.ι ή χpω ­ μ.α.τικη γκαμ.α. τwν Χα.τζηγιaννηδων (ομ.πρα., τupκοuαζ, σκοϋpο πράσινο, μ.πλε πρα.σινίζον η κοκκινίζον). Ί-Ι φιγούρα. στέκει συνθετικa i:ξοχα..

331

ΣΥΛΛΕΚΤΕΣ

ΣΤΗ ΛΑΡΙΣΑ :

σΕ: Μουσεία: Μουσείο Λαογραφικής < Εταιρείας Λάρισας.

ΣΤΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ :

σΕ: Μουσεία:

Μουσείο Παγκόσμιας Καλλιτεχνικής Βιοτεχνίας, Μόναχο.

Η ΣΥ ΛΛΟΓΗ ΤΟΥ ΠΑΣΒΑΝΤΗ

<Ο Πασbάντης (απο εργα Ι. Χατζηγιάννη και Ν . Κουρτζή, Χ. Πανταζή) εχει μία όλοκληρωμένη σεφcΧ πιάτων. <Η πλού ­ σια εικονογραφία μας όδηγεί σε μια καταγραφη τwν θεμάτων κατcΧ αντικείμενο: 1.

ΔιακοσμητικcΧ γεωμετρικά.

2. Δ ιακοσμητικα'

'

φυτομορφικα.

J. Σύνθετα διακοσμητικά, μΕ: ζωόμορφα μοτίbα, μΕ: φυτικcΧ θέματα, φυτικcΧ μΕ: ανθρώπινες φιγοϋρες πλαισιωμένες στο περι6άλλον τοϋ χωριοϋ.

4- Ζωγραφ ικά: < Η ανθρώπινη ηθογραφικη παρουσία -το lv:i.ιxo Άγιασώτικο ζευγάρι- και

Ot επίκαιρες

στιγμΕ:ς τής κα­

θημερινής απασχόλησης τwν κατοίκων .

Ol όλόγλυφες γλυπτικΕς κεραμικΕς συνθέσεις ε!ναι αξιόλογες και τελείως πρωτότυπες , οπως

Ot ζωό_μορφες

δικέφαλες

κανάτες μΕ: ανα6άτη bρακοφόρο .

Το κεραμικο αuτο ε!ναι μιcΧ προέκταση τής κανάτας αλογάκι. <Η αγάπη τwν θαυμάσιων αuτwν συνθέσεων ε!ναι γνω­ στη απο το παρελθόν. Στη συλλογΎ-ι τής ε1κόνας uπάρχουν μικρcΧ &χρωμα μπιμπελο τοϋ Πανταζή , κανάτες και λιγοστcΧ

πιάτα τοϋ Ν . Κουρτζή. (Δείγματα τής συλλοyf)ς του στις σσ. 227-228). Η ΣΥΛΛΟΓΉ ΤΟΥ ΜΑΪΣΤΡΕΛΛΗ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ

Στις επόμενες σελίδες παρουσιάζονται δείγματα τής συλλογής του.

332

ΣΥΛΛΕΚΤΕΣ ΣΥΛΛΟΓΉ ΜΑΪΣΤΡΕΛΛΗ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ

l.Πtάτο: ΤΟ yόντο ζεστΟ πορ7οχα/J.. Το πλουτίζουν 9ιδοειδείς χοχ'

'

'

'

\

χινωτ:ες γραμ.μες και σποpαeιιχα

.... ,

ouo

μπλΕ: όμόχεντ;;α χυχλάχια.

2.Πtάτο: τέσσερεις πράσινοι Ομόκεντρο~ Χ'Jχλοι 90ντάροuν τό χεντριχΟ μ.οτibο , ποU

είναι τρε"ϊς πολ'Jπ.έταλzς μ.αργαpiτες, δυΟ χαyετιες y.α( ή τ;;ίτη p,ωu;;a μπ/-έ, με φύλλωμα μαυpοπ;;άσινο χαι μίσ'ι..ους. Στο γείσο πινελιες άσπ;;ες χαι

μαuροπράσινες επαναλαμ..bάνονται. 'Ενδιάμεσα τών χύχλων φιδοειδ-~ς γ;;αμμη σuνταφιάζει με το γέμισμα .

ΣΥΛΛΕΚΤΕΣ ΣΥ ΛΛΟΓΗ ΜΑΪΣΤΡΕΛΛΗ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ

J. Πιάτο: Ίεσσερεις μαργαρίτες χοχχινωπές, μ.i: παρομ.οιο φύλλωμ.α δημ.ιοuργοϋν μ.έσα σε χuχλιχο σχη ­ μ.ατισμ.ο χινητιχοτητα . Το χεϊλος το

σuμ.πληρwνει γραμ.μ.·η γαλαζοπrάσι­ νη ζιχζαχωτή .

4. Καπαχωτό: Κuλινδpιχο lmuvήθιστο, το

χεϊλος σaν ξέχωρο &.γγεΤο (δίνει εντύ­ πωση δύο χολλημ.ένων) . Ό διάχο­ σμ.ος χλωμ.Ες γραμ.μ.i:ς λεuχΕς χαλύ ­ πτοuν το χαφετί του σώμ.α ρuθμ.ιχά .

333

334'

ΣΥΛΛΕΚΤΕΣ ΣΥ ΛΛΟΓΗ ΜΑΪΣΤΡΕΛΛΗ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ

I

s.Βίχα:

χινο στο μέ:rον ("εντά:9uλλες μ.αργαρiτες). Σχοtίρα τφά::rινα ?'Jλλώματα ")v:ι.ι­ σιώνοuν το ραμyοειοi:ς χεϊλος.

I

6.Βίχα: Περιγράμματα λοuλΟ"Jδιών a:rπρα μi: γέμι:rμ.α εyχρωμοuς χ•.Jχλοuς

δύο ρΟζ χα~ ενας μτ:λΕ σχο~pος, οί Uτ:εpοι χfτρινο~. τα ?!Jλλώματα αχολοu ­

θοtίν τ·fιν fοια -;:εχνιχ-fι τών λεuχών περιγραμμάτων μi: "Fά::rινο γέμισμα, ό μίσχος λεuχος μi: λιγνο :rώμα.

335

ΣΥΛΛΕΚΤΕΣ

ΣΥΛΛΟΓΉ ΜΑΪΣΤΡΕΛΛΗ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ

7. Καvάτα-πάπια:

λοVΟια , άσ-προ y~λλωμ.~ μέ 6έλη Wχρωπά. ΓενιχCι δημιοuρyε~ εtχόνα &να:τολi7ιχη .

8. Καvάτα - πάπια: Τ-(ιν πράσ-ινη κανάτα 'J'!O-

/~ζουν /ιεπτιi:ς ι.ιονάχιχιΞ:ς Ε:νθετες μαρ­ yα.ρiπ~. Στ-fιν χοιλιa τοv ayyεiou,

μεγάλη μα.pyα.piτα. ιJ.ιi: οιτ.λή σ-εφa

χοειΟΕς y.Jλ). .ωμ..α .

9.Καvάπ

πέ7α.λη. ?.'.Jλλο aπο πάνω θuμiζει , μτ=αpοχ, χοχκινες ι

, , σ-ταμ~ες πα~ -

πάτ.ια. (pα.μ?οειο-fις χα.νάτα.) πήρε 7"η μορ?η -:ή ς κανάτας &λογατάχr. .

Γ

336

ΣΥΛΛΕΚΤΕΣ ΣΥ ΛΛΟΓΗ ΜΑΪΣΤΡΕΛΛΗ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ

'

10 . Κουρούπι: Σχήμ.α aπιοειδές, ό διάκοσμ.ος δίχρωμ.ος, εf.ναι χρήσιμ.ο για τη

φύλαξη λαδιοϋ, τυριών και aλλων προι'όντων. Το χεϊλος &νοιχτο και λαt;i:ς

πτεροειδεϊς. ΛευκιΧ aπροσδιόριστα πιτσιλωτιΧ σχήμ.ατα είναι ριγμένα στην πράσινη επιφάνεια τοϋ λαιμ.οϋ. Το σώμ.α καφετt θολό.

t

11.

Κουρούπι:

Φέpει λαbi:ς πτεpοειδεϊς , ό

λαιμ.ος καφετης ώς το μ.έσον τοϋ αγγείου , το uπόλοιπο σκοϋρο κανε -

λί. Ένδ ιάμ.εσα τοϋ λαιμ.οϋ ρίγες καt ;τιτσιλωτες ελεύθερες bοuλες δίνουν

περίεργη αισθηση στο σύνολο.

12. Κουρούπι: 'Έχει σχήμ.α aπιοειδές, ό διάκοσμ.ος δίχpωμ.ος ελεύθερο πρά­

σινο μ.οτίbο σε φόντο κρεμ. καt κά­ τω &π, τtς ρίζες τών λαbwν σε φό ­

ντο καφετί, πινελιες πιτσιλωτες κρεμ.

δημ.ιουργοϋν παιχνίδια αlσθητικιΧ μ.Ε: την παράθεση τοϋ φόν του .

337

ΣΥΛΛΕΚΤΕΣ ΣΥ ΛΛΟΓΗ ΜΑΪΣΤΡΕΛΛΗ ΠΑ ΑΓlΩΤΗ

lj. Κοuμ.αpάχι: Κατάλευκο , χομ.yο, ό διάχοσμ.ος μ.πλi: πινελιi:ς γυpο<:,?έρνουν

χυχλιχcΧ το σwμ.α τοϋ aγγεiου . Λουλούδι &χαθοpιστο (γαpύφαλο; ) , πτεροειδείς λα6i:ς χα ι λαιμ.ος τραπεζοειδης στο πάνω μέρος, χυλινδριχος χάτω aπο τtς λα6ές. Φύλλα χαι χηλtδες χρωματίζουν χάΠΟΙJ χάπου τtς λα6i:ς χαι τον λαιμ.ο. Ή μεγαλύτερη μ.εiωση στη 6άση , ή Ε:νταση πιο χάτω aπο το

μέσον τοϋ σώματος εχει ψευδολαbές.

14. Κοupούπια: Φέρει λα6η χαλαθοειδή,

(ποu περνii πάνω aπο το χείλος χαt ενσωματώνεται μ.' αuτο στα δύο σ-η­

μεία). Το σwμ.α aπιοειδές, ό διάχο ­ σμ.ος άπλ6ς, ρίγες χαφετιi:ς σπiiνε

τη μονοτονία στο xpi:μ. φοντο . Κάτω aπο το χείλος πράσινες σχοϋpες γραμ.­ μ.i:ς aνάχατα δημ.ιουργοϋν α1σθητιχa παι.χνiό~α στΟ φόντο .

338

ΣΥΛΛΕΚΤΕΣ

ΣΥΛΛΟΓΉ ΜΑΪΣΤΡΕΛΛΗ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ

15. Βάζο: [Σφαιpr.χό]. Άπο την πpοπολφ.r.χη δου).zιfι. τοu 'Ηλ Κοψτζή

(1925-1940) . Άγαπητο σχήμα τοu αloλr.xou χόσμου. 'Έρχεται &πο το παρελθον για να ντυθεί μi: τη σύγ­ χρονη ηθογpαφiα . Χωpιχός,

b bpα-

χοφόpος μi: τη γχλiτσα, τον &χο­ λουθει οlχιαχο ζώο, «η χατσiχα».

Μπροστά του δέν τρο φουντωτο χα(

πιο μπρος η bpαχοφόρα πάνω στον σαμαρωμένο γά'r.'δαpο. Το 1'δαφος μια σύνθεση γαλάζιου χα( ροζ πάλ, δημιουργοuν την αuγr.vη στιγμη . τα

ζώα εΙναr. bαμμένα χαφετr.α χα( σχοupα προς το μαupο (χα( μόνο προς την χοr.λια το χρώμα ξανοi ­

γει). Ί-Ι bpαχοφόρα φορεί bpάχα χαρώ, χόχχι.νο τσιμπέpι χαι μπλούζα χρασολι.ά. Στον t;ραχοφόpο το

γιλέχο μαupο, φοντάρεr. την χόχ ­

χινη μπλούζα, η bpάχα εΙναι μπλέ. Οί χινησεις δεiχνουν τον χαθημε '

'

ριvο προορισμο τους.

ΣΥΛΛΕΚΤΕΣ

339

ΣΥΛΛΟΓΉ ΜΑΪΣΤΡΕΛΛΗ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ

16. Βpuσάχ.ι: [.:.lιπλ6]. Σπaνιο χφψικ6 , χολλημ.ένα 6αpελοειδή 6pυσaκια μ.ε την ενθετη, f:.ννιaφυλλη μ.αpγαρίτα στην κψτη f:.πιφaνεια χαι μ.ιa πaνω στην

κυκλιχ·ή (ποu 6pίσκονται ο1 uποδοχες γιa τις μ.ιχρες χaνουλες) τa ομορφαίνουν. Ή κυχλικη 6aση, τa κρατά σφιχτοδεμένα . 'Εξαίρετο aλοίφωμ.α.

17 ΑΡΧΕΙΟ ΚΕΡΑΜΙΚΩΝ ΣΧΕΔΙΩΝ

ΤΗΣΛΕΣΒΟΥ

342

ΑΡΧΕΙΟ

ΚΕΡΑΜΙΚΩΝ

ΣΧΕΔΙΩΝ

ΤΗΣ

ΛΕΣΒΟΥ

Α. ΜΟΡΦΙΚΗ ΣΥΓΓΕΝΕΙΑ ΑΡΧΑΙΩΝ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΌΝΩΝ

ΑΓΓΕΙΩΝ ΚΑΙ ΣΥΓΚΡΠΙΚΗ ΑΥΤΩΝ

J.\πο τ+, δι. ατpι.6fι τής

W.Lamb: Excava-

tίon at Therιnί ίη Lesvos, Cambl'ίdge 1936. Π ίναχες σχεδίων (Α, Β,C σ.σ. 75,80,81 )

ΑΡΧΕΙΟ

ΚΕΡΑΜΙΚΩΝ

ΣΧΕΔΙΩΝ

ΤΗΣ

ΛΕΣΒΟΥ

343

344

ΑΡΧΕΙΟ

ΚΕΡΑΜΙΚΩΝ

ΣΧΕΔΙΩΝ

ΤΗΣ

ΛΕΣΒΟΥ

Α. ΜΟΡΦΙΚΗ ΣΥΓΓΕΝΕΙΑ ΑΡΧΑ.ΙΩΝ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΌΝΩΝ ΑΓΓΕΙΩΝ ΚΑΙ ΣΥΓΚΡΙτΙΚΉ ΑΥΤΩΝ

Άπο τη διατριt:η τ-ης W. Lamb: Excavatίon at Thamί ίη Lesvos, Can1brίdge 1936. Θέματα διαχοσμ.ητιχwν παραλλαγών

εγχάρακτα χα/. μ.ή

(A,B,C).

ΑΡΧΕΙΟ

ΚΕΡΑΜΙΚΩΝ

ΣΧΕΔΙΩΝ

ΤΗΣ

ΛΕΣΒΟΥ

345

346

ΑΡΧΕΙΟ

ΚΕΡΑΜΙΚΩΝ

ΣΧΕΔΙΩΝ

ΤΗΣ

ΛΕΣΒΟΥ

Β. ΑΓΓΕΙΑ ΒΥΖΑΝτΙΝΗΣ

ΠΕΡΙΟΔΟΥ

ΑΡΧΕΙΟ

ΚΕΡΑΜΙΚΩΝ

Γ. ΠΑΛΑΙΑ ΑΓΓΕΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ

1880-1950

ΣΧΕΔΙΩΝ

ΤΗΣ

ΛΕΣΒΟΥ

347

348

ΑΡΧΕΙΟ

ΚΕΡΑΜΙΚΩΝ

ΣΧΕΔΙΩΝ

ΤΗΣ

ΛΕΣΒΟΥ

Γ . ΑΓΓΕΙΑ ΤΗΣ

ΜΕΤΑΒΑτΙΚΗΣ

ΠΕΡΙΟΔΟΥ

1950-1970

l-4: ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΥ ΜΙΧ.ΑΗΛ

5-9:

ΣΤ ΑΜΑΤΗΣ

ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ

10-13:

ΣΤΑΜΑΤΗΣ

ΣΤΡΑΤΗΣ

ΑΡΧΕΙΟ

ΚΕΡΑΜΙΚΩΝ

Γ. ΑΓΓΕ Ι Α ΤΗΣ

ΜΕΤΑΒΑτΙΚΗΣ

ΠΕΡΙΟΔΟΥ

1950-1 970

14-16:

ΚΟΥΡΤΖΗΣ ΝΙΚΟΣ

17-20:

ΧΑΤΖΗ ΓΙΑΝΝΗΣ

ΑΝΑΣΤΑΣΗΣ

20-23: ΑΘΑΝΑΣΙΑΔΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ

24-26:

ΣΤΑΜΑΤΗΣ ΣΤΕΛΙΟΣ

ΣΧΕΔΙΩΝ

ΤΗΣ

ΛΕΣΒΟΥ

349

350

ΑΡΧΕΙΟ

ΚΕΡΑΜΙΚΩΝ

ΣΧΕΔΙΩΝ

ΤΗΣ

ΛΕΣΒΟΥ

Δ. ΑΓΓΕΙΑ ΤΣΑΝΑΚ-ΚΑΛΕ

27-31

Ε. ΣΦΙΔΕΣ ι(

•

'

&

ΚΙΟΥΠΙΑ

32-35

ΣΤ ΣΥΓΧΡΟΝΑ

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑ-ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΚΛΑΣΙΚΗΣ ΚΕΡΑΜΙΚΗΣ

1960-1994

36-40:

ΚΟΥΡΤΖΗΣ ΝΙΚΟΣ

ΑΡΧΕΙΟ

4 1:

ΚΕΡΑΜΙΚΩΝ

ΚΟΥΡΤΖΗΣ ΝΙΚΟΣ

42-47:

ΣΤΑΜΑΤΗΣ

ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ

48-49:

ΧΑΤΖΗΓΙΑΝΝΗΣ

ΓΙΑΝΝΗΣ

50-54:

ΚΑΜΠΟΥΡΕΛΛΗΣ

ΚΛΕΑΡΧΟΣ

ΣΧΕΔΙΩΝ

ΤΗΣ

ΛΕΣΒΟΥ

351

352

ΑΡΧΕΙΟ

ΚΕΡΑΜΙΚΩΝ

ΣΧΕΔΙΩΝ

ΤΗΣ

ΛΕΣΒΟΥ

Δ. ΠΙΑΤΑ ΤΗΣ ΚΛΑΣΙΚΗΣ

ΛΑΪΚΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ

55:

ΓΙΑΝΝΗΣ

ΧΑΤΖΗΓΙΑΝΝΗΣ

''Παρα.δεισένr.ος χΟσμ.ος''

ΑΡΧΕΙΟ

56:

ΚΕΡΑΜΙΚΩΝ

ΓΙΑΝΝΗΣ

ΧΑΤΖΗΓΙΑΝΝΗΣ

"Γοργόνα"

ΣΧΕΔΙΩΝ

ΤΗΣ

ΛΕΣΒΟΥ

353

354

ΑΡΧΕΙΟ

ΚΕΡΑΜΙΚΩΝ

ΣΧΕΔΙΩΝ

ΤΗΣ

ΛΕΣΒΟΥ

57 : ΓΙΑΝΝΗΣ ΧΑΤΖΗΓΙΑΝΝΗΣ

•

"Ό χύχλος τΊjς ζωής"

ΑΡΧΕΙΟ

58-6 1:

ΚΕΡΑΜΙΚΩΝ

ΓΙΑΝΝΗΣ

ΧΑΤΖΗΓΙΑΝΝΗΣ

58. "Σuνομ.ιλί.α πουλιών" 59. "ΆντιχρuστcΧ ποuλιcΧ σε λοuλοuδέ ­ νιο ανΘοδοχείο"

6ο . "Ποuλι σε λοuλοuδένιο κλαδί"

61. " Δεμένη γuναί.χα χαt &ντιχρuστοt όράχοι"

ΣΧΕΔΙΩΝ

ΤΗΣ

ΛΕΣΒΟΥ

355

356

ΑΡΧΕΙΟ

ΚΕΡΑΜΙΚΩΝ

ΣΧΕΔΙΩΝ

ΤΗΣ

62-65:

ΛΕΣΒΟΥ

ΓΙΑΝΝΗΣ

ΧΑΤΖΗΓΙΑΝΝΗΣ

62. "Παραδε ίσια πουλιά"

63.

"Πλοίο χαι ψάρι"

64.

'"Ανθοδοχείο "

65. " Π ο ~λιa σ-i: λοuλοuδένιο χόσ-μο "

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1. Βλ. Σ. Ι. ΧΑΡΙΊΩ:'\Ι..ΙΗΣ, Ή [δiομοpφία τοίί ι1εσ6ιαχοίί πολιτισμού στ'fιν ά,cχαiχι)

Έ)J,άδα, τοu Μηνά Ά6ραμiόη ποlι i:γχαταστάθηχε crτη Θ εσσαλονίκη , χαt τοϋ Δημ·ήτρη

iποι.ή, Λεσ6ιαχά, τ. 5 (1966), σ.σ. 161-168. Ό Χαριτωνίδης παρατηρεί: <<Στ-Ιjν apχaι·x·lj

Μυγδαληνοϋ crτον Π ειραιά (σ . 'J. 329-330). r-ljν ίδια διαπίστωση χάνει Χ!Χl ό ΒΑΣ. Δ .

Εποχ·η κατCι: περίεργο τρόπο (χι Εκεί ίσως ιiνάγ ε ται Ολος δ μετέπειτα προσανατολι ­

Κl'ΡΙΑΖΟΠΟΥΛΟΣ, Ό μ.υθιχος χόσμος τοu παpαδοσιαχοu χεpαμί<Jτα Μψά Ά6ραμ.ίδΎJ,

σμός του) τΟ ν-~σι δέν &.νοίγεται στΟν μηχuνiι.ΧΟ πολιτισμό , τΟν Οιαμ.ορcι>ωμένο στ-fι ΝΟτtα

Πραχτιχα τοϋ Ε ' Συμποσίου Λαογραqίας τοϋ Βορειοελλαδιχοϋ Χώρου , (Θε<Jσαλονiχη

'Ελλάδα πολπισμο τής vστεpης , χαλχ.-ής i:ποχ·(ις (Js5o -1050 π.Χ.) ποu στην wρψη

20-22 Νοεμ6ρίου 1987), Ι ΜΧΑ. Θεσσαλονiχη 1989, ποlι προσθέτει i:πιπλέον, δτι ό

9άση τοv τόν 14ο αl.ώνα και προπαντΟς τΟν 13ο αlώνα π . Χ . , χuριαρχεί σ' _δλη σχεδΟν

Δημήτριος Μυγόαληνος ήταν aπο το Τσανάχ- Καλε τοϋ Έλλησποντου , δ Μακάριος

τ·fιν &νατολιχ·fι λ1εσ-όγεω μέ μι.Cι:ν όμοιομ.ορ9ία στl.ς Εκ9άνσεις τοu, ποU μόνο vτ·fιν

Βαρδαξ·(ις aπο τ-Ιjν Προύσα και ό Μηνάς Άbραμiδης aπο τ·fιν Κιουτάχεια (σ.'J.

έλληνιστιχη i:πoχ·lj θα ξανασυνανη]σωμε χα ι γι' αuτό (κατ' aναλογίαν τ-(ις Άλεξανδριν-(ις

Στην aντίστοιχη μελέτη του για τον Μυγδαληνο, Ό Θαψαcrτος χόσμ.ος τοίί λαiχοίί χε­

Κοιγ(ις) bω,?τίστηχε <ψ;χηνaιχή» (...). Ή Λέσtος μένει προσχο)·λημένη μια όλόχληρη

pαμ.ίστα ΔΎJμ.ήτpΎJ Μυγο'αλφοiί, Π ραχτιχα τοϋ Γ ' Συμποσίου λαοyραqίας τοu

111-112).

χιλιετία (χαθWς χαt τCι: Ο:γγεία χαt δλος γενιχα δ πολιτισ-μός .της) στην πλατ,Jτερη πο­

Βορειοελλαδιχοϋ Χώρου, (Άλεξανδpο,.Jπολη 14-18 Όχτω~ρiου 1976), ΙΜΧΑ, Θεσ<Jαλονίχη

λιηστιχ-η ένότητα. τοϋ Βορειρανατολιχοϋ Αlγαίοu, μ1 Επίκεντρο καθWς cpαίνεται τ-fιν Τροία ,

1979, aναqέρει: <<οπως εtναι yνωστο μαζt με τοvς άλλους πpοσqυγες ·Ιjρθαν το 1922 στ!)ν

·I] χαι

'Ελλάδα και οί " Ε)J,ηνες χεραμι<Jτές , ποv διατηροϋσαν τα ονομαστα i:ργαστήρια τοϋ

νωρl.τεpα w ς το 2000 π.Χ.)», και καταλήγει: <<'Η Λέσβος δηλαόη i:μειν ε για πολu (wς

είδους αuτοu στ·Ιj Μ. 'f\σία, τον 'Ελλήσποντο και την Άν. Θρaχη . τα εiχαν 1δρύσει

so τουλάχιστον αLώνα π.Χ.) εξω &πΟ τΟν χαθα.uτΟ έΛληνιχ.Ο κόσμο καλλιεργώντας

πρΙ. ν &π Ο αlώνες ο! πpοπάτορές τους. ~Ένας &π Ο τοUς καλύτεpοuς αVτοUς αγγει.οπλά­

ποu Ε:qθασε σε ~ψηλο επίπεδο τ:iJν πρώτη περίοδο τ(ις Χα),χ·(ις 'Εποχής (26οο

τΟν

εναv τοπικό, κλειστό , μΕ lι.χνΕς μόνο Ο:ντα.νσ:χλάσεις τοV έλληνιχοϋ, γι' α.UτΟ και περι ­

στες ·)jταν και ό Δημήτρης Μυγδαλην6ς, aπο το Τσανάχ-Καλε τών Δαρδανελλίων , ποlι

qερειαχο πολιτισμό.» (σ.

lymταστάθηχε τελι.χα μαζt με τοlις οραματισμοuς του, Ηην Κοχχινια τοu Πειραιά».

163. 165). 1972 , σ. 20: <<'Η

(σ.σ. 357-358). Ό 'Αναστάσιος Χατζηγιάννης, χεpαμίστας, ·)jpθε το 1912-13 aπο τ-fιν

Μυτιλήνη δέχεται το,jς πpόσqυγες τής Μιχρασiας. Με την aντα)λαyη τών πληθυσμών

Βίγα (Πηyη η Πηγαί) τής Μικράς Άσίας στη Λέσ6ο και l:γχατα.στaθηχε στ+ιν 'Αγιά'Jο

παραμένουν μόνιμα στΟ νηα-1. 37.804 άστοt χαι γεωpγοl. πpό79υγες , Ενώ τΟ 1923 μΕ τη

(κατά μ.ιCι. εκδοχη τοϋ 'Αναστασ-ίοΙJ Χατζηγtάννη, εyγονοϋ τοV γέρου). Προ<Jωπι.κιi , Οταν

2. Μ. ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ..ΙΗΣ , ιlέσ6ος: 'Ιστορία, Τουpισμός , Μυτιλήνη

συνθ·ήχη τ-ϊΊς Λωζάνης ή Λέσ6ος παραχωρείται δpιστιχα στ!)ν 'Ελλάδα . >> Βλ. χαt Ι .:,.

τον i:πισχέqΟηχα το

ΚΟΧΤΗΣ, Λεσ6ιαχο Πολύπτυι.ο, (άπο τ'fιv Ίστοpία , τ'fιν Τέι.νΎJ χαι' τ'fι Λογοτει.νία) ,

του, μοϋ εiπε: «.~ε θυμάμαι. aχρι6ώς, aλλιΧ πρέπει να ήταν γύρω στο 1914-1915», (πα­

'f\θήναι

1967 χαι aργότερα, το 1968-69, ό 'ίδιος μιλώντας για τον ερχομό

230 : <<' Η Λέσ6ος, ξανάγινε για τελωταiα qopα το κέντρο τ·ϊΊς Αlολιχής

ρόμοια τοποθέτηση χρονολογίας Ε:χανε και ό γιος του , δ 'f\σημάχης , οταν τον ρώτησα

περιοχής (1919-1922) . Άπο τ-Ι] Μυτιλή·ιη κατευθυνόταν ή προσπάθεια για τ·Ιjν aνασ,.Jστα<Jη

πpό79ατ~)' δποως χαί να είναι δ χρόνος τής α9ιζης ΊτΟ νησt &.π Ο τις δίιο χpΟ'JΟλο ­

τών δtαλuμένων χα~ χατεστραμ.μ.ένων πόλεων χα/. τών χωριών τ~ς Αlολίδος, πού ξαναζων­

γίες, ό Χατζηγιάννης ήρθε πολu νωρίτερα aπο το•Jς Μυγδαληνο, Άbpαμίδη, Βαρδαξ·(ι.

1973,

'7.

τάνεψαν με ταχύτητα πραγματιχα aξιοθαύμαστη . "Υστερα ·)jλθε το τέλος τοu δράματος,

3.

Για τ·Ιjν οlχι.αχ·fι χεραμιχ·fι {ιπάρχει άqθονη 6ι()λιογραqία: ΒΛΣ. Δ. ΚηιΑΖΟΠΟl'ΛΟΣ,

ποu άρχισε πριν aπο χιλιετηρίδες , με την χαταστροq·Ιj τοϋ έλληνισμοu τ-(ις Μικράς

ΈJJ,φιχa παpαδωιαχa χεpαμ.ιχά. Άθ·ήνα

Άσiας». Ή Μ Α ΡΙΛΧ:'\Α ΜΥΛΩΧΟΓΙ Α :'\ΧJ-1 , Ό ΆγγειοπλάστΎJς Μψάς χαi τa πουλιά

λογα με την aναγχαιότητά τους) : ι) τα aποθηχευτιχα πιθάρια , ίι) τα π-ήλινα παραδο ­

1984, σ.σ. 61-71, (τα ayyεία τα χωρίζει aνά ­

του, Πραχτιχα τοu Β' Συμποσίου Λαογραql.ας τοu Βορειε)Jλαδιχοu Χώρου, (Κομοτηνη

σιαχα qωτιστιχα σώματα χεριοu και λαδιοϋ, ίίι) τα λατρωτιχα χεpαμιχα τ·ης ορθοδο ­

19-22 Μαρτίου 1975), Ι ΜΧΑ Θεσσαλονίκη 1976, πληpοqορεί για τον i:ρχομο δύο μεγά ­

ξl.ας 'Jτ-Ιjνl:χχλησία χαt το σπίτι , ίv) τα παpαδοσιαχα χεραμιχa. τ-ϊΊς aγροτιχ·ης ζω·(ις , ν)

λων χεpαμοποι.ών πο,J μετανάστευσαν μ.ετα τ·f-ι Μι.χpασtατι.χ-fι (1922) χαταστpο9η στ·f-ιν

τα aρχιτεχτονιχα crτοιχεία, X'Jpl.ως ο1 καμινάδες τ-fις -ηπεφωτιχ·ϊΊς και γησιώτιχης Έλλάδας,

Γ 358

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

τά πήλινα παιχν( ­

θέσεις ο ιαπισ τwνεται οτι ή Λέσ6ος τής i:ποχ·ης τ·ης πρwιμης χσ.λκ ο κρατίας aνήκε

δtα xa:t παράλογα μασ-χαρομ.παρδιiκtα κ .λ.π .. Τά yωτtvτtκά παραδο~ηαχά ιjώμ.ατα χεριοϋ

στΟν ΒορειοδυτιχΟ πολιτι'Jμικό κι)κλο τ·~ς l\1ιχpα':ϊiας ποιJ συνήθως παίρνει τΟ Ονομ.α

χαl λαδωϋ, τα καντ-ήλια, ο~ λύχνοι χαl τά κηροπ·{ιytα εfναt λατρεvτtκά , &νώ τ·iiς

aπό τό σπουδαιότερο κέντρο τ·ης Τροίας». Έξάλλοu ό Χαριτωνίδης στηριζόμενος

οlχιαχής χαl &γροτtκής χρ·ήσ-ης: ο! ποτίστρες ποvλεριχών, τά μελtι:Jσοχομικά, ό μελtι:J­

πάνω στις διαπιστwσεις τής

:rο9iiς η το τσφοκοuμαρο, τα γαλακτομικά, ό αρμεγος η aρμεός, τα πήλινα μέτρα, τα

σ.σ. 73-78) γρά9ει (τό περιοδικό Λεσ6ιακά , τ. 5, 1966, σ. 163): ,, τα aγγεϊα α!πα οπως και

π·ήλtνα €:πtτοί.χtα (ι:Jταupoi), ύδpοppοΕ:ς τών νη·:ηιVτtκων ~Πtηών ,

Vt)

Lamb

(Excaνatίon

at Thermί ίn Lesbos, Cambrίdge 1936,

π-~λινα δοχεία , ποu aποτελοuν μέτρα γεωργικών πpι'όντων)· Χ. ΜΠΛΚΙΡΠΗ~, ΒυζαντινιΧ

ολος ό πολιτισμος τ·ης Λέσ!)ου καθwς και τ-ης Λήμνου aν-ήκουν σi: μια πλατύτερη πο ­

τσουχαλολάγηνα , Θεσσαλονίκη 1984, (σ.σ. 45-102 , 103-168, 161-184 , 185-267). ΜΙΛΊΌ~

λιτιστιχ-fι ένότητα , τοιJ Βορειοανατ ολι κού Alyαioυ , με επίκεντρο χαθWς yαiνεται τ·fιν

Π ΛΡΑΣΚΕ1Ά Ϊ..ΙΗ Σ. Ή Άyιοπα,;α:rχεuιώτιχr; σχάλiz , Λεσ6ιακον 'Ημερολόγιον 1956,

Τροία». Αο:ιτο το ι~πο:rτηρίζει και ό C. Frίedrίch

Μυτιλήνη 1956, μεταξύ σελίδων 86-87 (aρίθμη τ ες , κείμενο , σχέδιο) , τοu 1δίου, Άy;;οτιχο

ό όποϊος λέει πwς «-~ Λέσf>ος "έμεινε προσκολλημένη στον πολιτισμό μια ολόκληρη

χατώ9λι μi σχαλομπάpδαχα, Λεσf>ιακόν 'Ημερολόγιον 1958, JΊ1Ιυτιλ~νη 1958, -~ , μεταξu

χιλιετία». τα κεραμικα ποu 6ρέθηκαν στοuς χwροuς αuτο•)ς (Θερμή, 'Άντισσα , Πύρρα),

88-89, σ. aρiθμητη (σχέδιο) , οί 89-90 aριθμημένες (κείμενο, σχέδιο). ΗΛΙ Α~ ΚΟΥΡΤΖΗ~,

καθwς_ χαι στο σπ·~λσ.ιο τοu άγίοu Βαρθολομαίοu (Σ. ΧΛΡΙΊΏ:\Ι..ΙΗ , ΑΔ 16, 1960:

(Lemnos, I.Athen,Mίtt, 31, 1908, Ss),

(Αy!ά::τος: ('Ένα πανάpχαω κέντpο χ.εpαμeχ.ής στ-f-ιν και;δαΧ το;; A e'yaι'ou, Σvλλiκτης,

χρονικά , σ. 235, εlκ. 206-207, και

Θεσσαλονίκη 4:37 , Άπρίλιος, 1978, σ.σ. 156-157. τα 8 σκίτσα ποu aνα9έρει ό Κοuρτζ·ης

ρiοοο τών πρwτων οlκισμών ( Θερμ·ij Ι, ΙΙ, ΙΙΙ, rv; V) και στ·ij :rυνέχεισ. τών μετέπειτα

5CHACHERMEYER,

ΑΑ , 1971, σ. 403, aνάγονται στ-ijν πε­

είναι ώς επl τΟ πλεϊ.,.τον &yγεϊα μεταyοράς εχτΟς &π Ο δύο bαριά: i) χούμ.α~ος, ίί)

(28οο π.Χ. -5ο π . Χ. αlωνα). ΓενικlΧ τα &γγεtα αUτα παρο'Jσ'tάζοvν μ.ιιΧ tδιομ.ορ9iα ποV

9'fινα, ίίt) )αy~νι, ίν) γραγοuδα, ν) κμάρ, νι) πθάρ, νίι) χμαρ γαμπριγιάτικου, νίίι) ()·ηκα.

δεν εΙναι σ'υνηθισμ.έν-η ':ϊτοVς l.ί..Λλοvς έλληνικο~ς τόπους. Φέροvν τ·fιν Ονομ.ασία λεσ6ιαχιΧ

Τό (διο κείμενο 6λ. στα Α1ολικα γράμμιηα, τ. 8: 47-48 (1978), σ.σ . 331-334. Πpοσωπικ·ij

«τεyφά» (Λεσbεαχά, τ 5, 1968, σ.rJ. 162-163) , &;:0 τfιν επι9άνεtά τους, ποV εfναι. 7κούρα

->υ)J..oyij τοu γρά9οντος μέ 9ωτοyρα9ικό και σχεοιαστικο ύλικό , επιλεγμένο aπό τα κα­

γκριζωπ·ij και συχνα μαύρη , ό πηλος μi: abα9η και aστόλιστη ΕΠι9άνεια. Ό διάκοσμος

τwγια τών σπιτιών και τα εργ;στ-~ρια aγγειοπλαστών τοu νησιοu ('Αγιάσου , Φίλιας ,

σπανίως -~τ σ.ν πλοι)σιος, σuχνα "έχοuμε αuλακωτi:ς γ?αμ:.ι.ές. Ή εuρεση ένός κεpαμι­

Μανταμάοου, Άκρωτ-~ρι , Γέρα , Θερμή) τ-ijν ;:ερiοδο μεταξu 1967-1972.

κοV μl επιγραψfι χα?αyμ.ένη με τΟ Ονομ.α ΕUμαχος σ ' έ:ναν &μ9ορί.:;χο &πΟ τ·fιν ''Ανηι:;σα

4.

LAMB WιNΙFREND, Excaνatίon at Thermί ίn Lesνos, Cambrίdge, 1936. 'Η Άγγλίδα

(WLAMB,Antίssa , l:κθεση της πρwτης aνασκα9ικ·ίjς περιόδου, στο περιοδικό Annua/ ιif

aρχαιολόγος πραγματοποίησε &νασχα9ές (1930-1933) στα παράλια τ-ίjς Θερμ·ης, '7τ·~ν

the Brίtίsh Schoo/ at Athens, νο/. 31, 1930/31 , 178, πιν. 28, Jα-3ε) , bε6αιwνει οτι τον 6ο α1wνσ.

'Άντtσ-'Jα καl στ·ην ΠUρpα. Ot σπουδαιότερες οtκ~στικες εγκαταστάσεις 6ρέ&ηχαν 'Jτην

π.Χ. μιλοuσαν έ)J..ηνικα στο νησι τ·ης Σαπ9οu;. T·ijν aξιόλοy~ αuτ·η aρχαιολογικ·ij πα­

πεpιοχ-ij τής Θερμ·ίjς , πόλεις μικρi:ς οργανωι.ι.ένες , aνετες, ποu κατέχουν ξεχωριστ-ij

ρατ-~?ηση aνα9έρει ό aρχαιολόγος Χαριτωνίδης σ τό aρθρο τοΙJ <<'Η lο ιομορ 9ία τοC

θέση στ-ijν [στορ ία τής παγκόσμιας ο1χιστικής. Ο[ κατόψεις τών οlκισμών τής Θερμ·ίjς

Λεσ6ιακοu πολιτισμοu στ·ijν Άρχα"ι·κη i:ποχ-~ », Λε:r6ιακά, τ.

(LAMB, ToΙvni: σ.σ.11 -18, Townii: σ .σ . 18-24 , ToΙvniiiA: σ.σ. 24-29 , TowniiiBandiVA: σ.σ. 29-35, Town IVB: σ . σ. 29-35, Town V: σ.:r. 43-52) δείχνουν τ·ijν i:ξσ.ίρετη πολεοδομικ·ij

τονίζει πώς τα &ρχα~α αιJ τα &γγε-ία &.γηχοvν ()ε μtιΧ πλατύ τ ερη πολtτt'Jηχ·fι ένότητα

διάταξη . Έξά)Jωυ ό aρχαιολόγος Σ. Χαριτωνίδης :rτό Α Δ 16 (1960): χρονικά, σ. 237,

τών κεραμικών αUτών εγινε &.πΟ τ-fιν

τονίζει: «τΟ &ποτέλε.:;μ.α τών &.να.σκαyών ποlι Εyιναν yενικιΧ στΟ ν-rρί, επιτρέπει τfιν εtκα ­

Carl Blegen (C.BLEGEN, Troy and the Trojans, London 1963): καταγρά9ει χρονολογικα τοuς

σία γιιΧ τfιν tίπαρξη κατοίκων &.κόμ.η &πΟ τfιν Οψιμη νεολιθική περίοδο , Οπως τΟ νησι πα­

προ'tΊ:ϊτοFtχοUς οtχισμοUς και &.ντιrJτοίχως τΟ ιΧνασκαyιχΟ κεραμικό Uλιχό τους, με .:;vμ-

ρωσιάζει εξελιγμένο πολιτισμΌ τό 28οο-2οοο μ.Χ . , δηλ στ-ijν r.ερίοδο τοu ορ ειχάλχοω>.

6ολικα γράμματα:

Ό Κοντ-ίjς aνα9έρει τη θέση τΟ'J (Λεσb'ιαχο πολύπτυχο, 1973, σ.σ. 7-8) , F.SCHACHERMEYR

5, 1966, σ. 163. Ό (διος

τοu ΒορειοανατολικοC Αlγα ίο υ (Σάμος, Λ·ημνο ς , Χίος). Ή χpονολογικ·ij τοποθέτr;σ·r,

w. Lamb Υ.ατα τΟν rοιο τρΟπο πού εργάστηκε ό

c/ass Α, Β, C.

ΣτΟν σvνοtχtσμΟ

Ι &νη.:;τοtχεt: ·ί; class

Α

(Dίe Altesten Ku/turen Grίechen/ands, Stuttgart, 1955) , 159 εξ. Κατ' αuτόν «-~ εξερεύνη­

π

Α

ση τ·ης Θερμής και ol επφανειακi:ς παρσ.τηρ;\σεις ποu "έγιναν σi: διά9ορες πpο"ι6-τορικi:ς

πι

Β

359

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

IVa

Β

IV

c c

v

Troy ΙΙΙ : 2200 - 2050 b. C. Νέα iγκατaσταση Ε:γινε το 2οοο π.Χ . (το 1400 π.Χ. χατασχεvαζαν aγγεία μ.i: ντο ­ 7 ..

πι ες aπομ.ιμ.-ήσεις χαι μ.υκηνιiiχa) χαι χρά.τησε μ.έχρι τ-~ν χαταστρο9·~ τ·ίjς Θερμ.·ijς το

73

1200

π.Χ .

Troy IV: 2ο5ο- 1900 b.c. Troy v: 1900- 18οο b.c. Troy VI : 1800 1300 b.C. Troy VIIA: 1300- 1260 b.C. Troy VIIB1: 1260-1190 b.C. Troy VIIB2: 1190 - 1100 b.C. Troy VIII: 700 b.C.

~Επε ιδ·fι κατα ··r-fιν παροϋ~α. Ε.ργα~iα γίνεται σuz.νCι. &να9οριΧ χα~ σε χεραμιχ€:ς μορ9€:ς

τοϋ παρελθόντος , κρίνεται (JΧόπ ιμ.ο να ΟWσ-ω εοω μtιΧ ':JUνοπτιχ·fι ανάλuι:;η τών πινG:­

χων ττ1 ς

Lamb.

~) 'Η μεθόδ'ευcπ; τού &ρχαιολογιχοϋ ~λιχοϋ τijς

Lamb. Οί avασχα9ές τής

Wίnifrend

Laιnb (1930-1933) στη Θε~μ:ή , 'Άντισσα χαι Πtιp?α i:9εpαν στο 9ώς μ.ιa ο?γανωμiνη χαλ­ λιτεχνιχ-{ι δημ.ιοuργία, συνέπεια ένΟς μ.αχρινοϋ προη)'μένοu πολιτισμ.οV σ' ενα τέτοιο aπwτε?Ο παρελθον .

Σέ μ.ιa σuνεpγασία ·ή

Lamb

μ.έ τον

R. W: Hutchίnson συμπέραναν οτι

ο aποιχισμ.ος

στ·~ Θερμ.·~ ύπaγεται στη οuτιχ·~ προέκταση τοϋ Τρωαδικού πολιτισμού. Στο ει~λίο τ-ίjς

Lamb, κψ σ.

14

(Chapter XIV, Conc/usίon, Summary and Abso/ute Chrono/ogy), χαι στ~

221 ή aρχαιολογος ορίζει χρονολογιχa τ·~ οιaρκεια ζω·ίjς τών aρχαίων οlχισμ.ών ώς

έξ·ίjς:

Τlιerιιιi Ι - ΙΙ:

Thermi ΙΙΑ ί-d ΙΙΙΒ: Tlιerιni IV f-d V:

3200 b. C. - 3000 b. C.

j 31οο b.c.- 2900 b.c. 3000 - 1800 b.C. j 2900 - 2700 b. C. 28οο- 2400 b.c.j 2700-24οο b.c. j 28οο-235ο b.c.j 2700-2350 b.c.

Το 2οοο εχοuμ.ε μ.ιa νέα εγχατaστασ-~, ενώ το 1400 (ποlι εΙναι μ.έσα στην uστερη πε­

Ή Lamb στηριζομ.ενη στο πνεuμ.α α•) το τ·ijς ταξινομ.ησης (σ .. 73 -78, Χε9. v; Ear~ Bronze age- the potterJι aπ ο το 6ι6λίο τής όιατρι6·ijς τ-~ς: Excavatίon at Thermί ίn Lesvos,

Cambrίdge 1938) , μ.iiς εοωσε μ.ιa θαuμ.ά.σια χαι μ.εθοοεuμ.ένη εργασία , πν~··;μ.ατιχ·fι ~ρο­ σ9ορa στον χώρο τής χε~αμ.ιχ-ίjς τέχνης. Οί σχεοια'ψένοι τ.ίνακες (σ.σ. 75, 8ο·, 81) Α, Β, C, aλλιi χα ι οί 9ωτογρα9ίες τών προτύπων (pl. Ι- XXXVII) δείχνουν μ.ιa ξεχά.θαρη σχέ­ ψη , μ.ιa ταξινόμ.ψ~ χατa χατηγορίες , aνά.λογα μ.έ τη μ.ορqr1 χαι τ~ν aναγχαιότ~τα. ΆνσJ.;,ει μ.οp9ολογικa το χεραμιχο χαι τις οιαχοσμ.ητιχi:ς προ : ιμ.ήσεις τών πε~ιόδων, χαθwς ετ.ί­

σης όf.ν παραλείπει μ.ιa σ•ηχριτιχ·~ και πα~α)λ~λία τών μ.ορ9ών μ.έ τ:.ς γειτονικές. Οί.

τ~είς πίναχες ορίζουν τα aγγεία χα τα εΙοος' εποχ·~ χα ι χρ·ήση' Ενώ ορισμένοι 9ωτο­ γρα9ιΚΟl πίνακες εlχονίζοvν τa όιαχοσμ.ητιχa θέματα (Ρ/. Ι, ,Xi, ΧΙΙ, Xlllι XIV, XV, XVI,

xvii) χατά.λληλα γιa νa προσδιορίσουν

τον χαλλιτεχνιχο χαραχτ·ή~α τών περιοδων

καi τί.ς πσ.~σ..)J.ο.γές αUτών .

1) 0[ πίvαχες

?ίοοο τοϋ χαλχ οϋ 1550-1050 π.Χ.) , κατασκευάζονται ΙJ.UXψαixa και aγγεία μ.έ ντόπιες

Π!vαχας α (7.

aπομ.ιμ.-ήσεις

(red andgray waves). Το 1200 ολοχληρwνεται ή χαταστρο9ή. Κατa τον B/egen χαι την Lamb οί aρχαίοι ο1χισμ.οι τής Τροίας και τ-ίjς Θερμ.·ίjς aντιστοιχούν Χ?ο­

=ε\ψ)ο-,ομα δοχεία (s-8 λεκανίδες) 1 Tumb/er =(ψηλο χωνιχο τ:ο,(,pι (Ο:γγείο)

ν ολογιχά.:

1- 4

Troy Ι : 3000 -1500 b.C.]-->> Thermί fι Il, Ι ία, IIIb, IV, V Troy ΙΙ: 25οο- 2οοο b.c.] --» v Προς το τέλος τ-ίjς 2ης Τροίας (2400) ό σuνοιχισμ.ός (τής 5ης Θε~μ.·ίjς) i'γχαταλεί­ ι.;*}ηκε.

75)

1-8 B ωv/s

Pyxίdes = τ:uξίοες

]ugs =Π pόχως-τ:pόχοι Cups = κ•)τ:ελλα 1-2 Terίpod cookίng cups =μαyεφικzς χvτpες-μαyεφικά ,-κεtίη (·;;pίτ:οοα, τε-φάτ:οοα) 3 Cookίng cup = μαyεφικο ο-κεCος 1- 9

J-2

1- 4 Amphoι·ae =

Ο:μ?οpί,-κος (z, 3 , 4 πιθόη_ημα Ο:yyεία)

360

Σ ΗΜΕΙ ΩΣΕ Ι Σ

Π!ναχας

συν·fιθως το•)ς ρόμί;ους . Σ τα t;άζα τής οiκ ιακής τέχνης (μαγειpικα Ίκ εuη), δi:ν f.χο•;με

b (7. 80)

στοιχεία διακόσμησης, μόνο πλαΊτιχες προεξοχές (Ί. 78).

1-10 Bow/s= χύτcεΧJ-ο. l.ι.νωι.τά (,upύ::rτομα l.ι.γγεiα) 1Tumbler =ίιψηλο χωνιχο ποτ-ljρι 1Pyxoίd bow/ = τ:uξοειδi:ς l.ι.yγεiο 1-3 Collar meckejars =Πιθόσχημα l.ι.yγεiα 3 (3 τcόδια, 2 λα6ές) 1-5 Cups =Κuτcελλα 1-9 ]ugs =Πpόι.οι (8-91διότuπες μορ;οές , το 8μi: 3τ:όδια το 9J.Wf'lζ τ:όδια)

b χατηyο,;ία: Στο στάδιο αuτο

τα aγγεία Εμ?ανίζοuν μια προχωpημι'νη αlσθητιχ-fι

παpουσiα , τα χαραγμένα δtακοσμ:ητικΟ:. θέματα συν·fιθως καλ!lπτονταt μ.ε α.σπpο χρώμα ,

ε7.ναι οε περίτεχνα και ποικίλα , τριγωνικα χαpάγμ.ατα δiνοuν εμcpαvη σ-τα χείλη τών σ-πά ­ νιων αuτών Κ'Jπι'Χλων (PI.XVI). Μια νέα Επινόηση τώρα εi.ναι το i'νθετο κόσμημα (Ρ/.

1Collar necked amphora = l.ι.μ;οορέας μi: ψηλο τcόδι

XVII -a,c,d,j), παρατηροίίμε μια κάμψη Ίτίς ρα6δώσεις χαί χψατοειδεϊς σχηματισμοuς. Στο Ενθετο κόψημα , το χρώμα ΊΠανίζει στ·fιν α και b κατηγορία (Ί. σ. 79 , 8J). c χατηyοpiα: Το κόσμημα Ίυνεχίζεται σε μοφότ εpες κλίμακες aπ ο τις &.Λλες περιό­

Πίναχας C (σ-.

δους,

1-2

Amphoroίd cookίngpots

=μαγεφιχa σχεuη (&μ;οοροειδεiς y_,Jτρες μετa )-n.tών)

81)

1-5 Bow/s = εuρύ::rτομα &yγεiα 1Tumbler =ύψ-ηλο χωναο ποτ-Ιjρι 1-2 Pyxίdes = π•;ξίδες 1Pyxoίd boιv/ = τcuξοειδi:ς &yγεiο 1Collar neckedjars = &yγείο με ψηλΌ λαψ.ο 1-π ]ugs

χαρακτες δ ιατuπώα-εις δια9οροποιοϋνται, Ο:ντι τοϋ τvπικοϋ vχεδiοu ποι.J με ­

Ίτtς πυξίδες χα( Ίτα κανάτια (Ρ/. ΙΧ- 387, 356), aργότεpα Επαναλαμ6άνο'ιται (Ρ/. ΧΙΙΙ) . Π ολu άπλα μοτί6α και κάθετες γραμμi:ς διατυπώνονται στα χείλη τών χυπεfλων (Ρ/. ΧΙ). Στο Εσωτερικό τους τα πιθάρια εiναι aλοι9ωτά. (Toιvn V). Τα κανάτια 9ι'ρουν σει­ ρήτια Ο:v 1J'Γήθιvτα (Pl.XVII 5). Ot πλασ-τικες πpοεξοχΕς α-πανiζοuν , οί ραbδώ'J"εtς και οί κυματοειδείς γραμμες χαταλαμ6άνοuν μικρότερο χώρ ο πάνω Ίτ ο χείλος τών κυπέλ­

=τ:ρόχοι

λων και τών λn.6ών (Pl. XVII,g,P) , ποu είναι χφψι'ς ( Fίg. 30-31)» Εiνω. χαραχτ-ηριστι.χ·(,

1Cup jug=χύτ:ελλο 1-6 Cups=κύπελλο 1Pedestal cup = χύτcελλο μi: πόδι 1-2 Deep jugs =ίιψηλ& &yγεiα χωνιχοϋ σχήματοc 1Dίpper =::rχεϋος ()αθu ι.ιε )-n.f>η τ:οu i:ξέχει 1-2 Trίpod cookίng cup =τpίτcοδο μαγεφιχο :;χεϋος

·ή Επανάληψη τοϋ μοτίbου (σ. "· 84-85).

()) Τό χpώμα: Τα κεpαμιχα τής πρώτης κατηγορίας χαρακτηρίζονται ιΧπο μια χρω­ ματικ·fι διάθεση, το μαϋρο 6ασιχο aλλα και κόκκινο (σ. 73). Τα σύνθετα (A+C) χαρα­ κτηρίζουν τ·f-ι δεuτερη (μαϋρο+κοχκινο+γκριζοκα?έ+κοχκινοχα?έ , ". 78) . Στην τρίτη κα ­

τ-ηγορία Ύ~~ψιμοποιοϋσαν χα9ετί , χοχχινοχα?έ. γκριζοχα9ε χαt κόκκινο (σ. 82).

y) Πpοσ-εyyiσ-εις xai τ:αpαV,ηλισ-μός μi: κε,:αμιχά τών rJ,;ω τ:φοχών: Κατα τ-fιν W Lamb τα

2) Δ ιαχοσμ:ητιχiς πα,σα)>λαyf:ς τών κατηγοριών Α, Β, C. α Υ.ατηγοp/α : ~ ο εγχάρακτος δtάχοσμ.ος χαρακτηρiζει τα κεραμ.ι.κιi και τών τpι.ών πε ­

ριόδων . Κατα την

ot

ταχειρίζετα ι -~ πρώτη και δεύτερη κατηγορία: , i'χουμε aσυv-fιθη σχέδια, δ πως αuτα

Lamb το σχήμα και ό διάκοσμος

καταγρά?ουν μια περίοδο ποu 'έρχε­

ται και 9εuγει. Στην πρώτ-η περίοδο τα διακοσμητικα θι'ματα εΙναι: Γpαμμώσεις κυ­ ματοειδείς και pαGδωτi:ς διαγώνιες , τρίγωνα (Pl.XIV). Πολλα κύπελα 9ι'pοι;ν μόνο στο χεϊλος τι'τοιους σχηματισμούς (Ρ/. ΧΙ, 64,56). ΊΊς γραμμικi:ς αuτi:ς συνθέσεις τις πpαγ­

ματοποι.οίίσαν μi: τη Gο·fιθεια κοκχάλινων 'ι\ ζuλινων Εργαλείων (PI.XII,

12, 116).

Αlχμηpα Εpγαλεία χρησιμοπ οιούσαν για τα f.ντονα χαράγματα . Τις γραμμες πολλες 90pi:ς τις γι'μιζαν με &.σπpο χρώμα. Τρίγωνα, pόμGοι , ψαpοχόχχαλα και ζίγχ -ζαγχ γραμ­

χεραμιχα τής

C/ass Α

όμοιάζουν με αuτα τ·ης Ίpοίας Ι (ιΧπο το aνασχα9ικο •)λικο τοϋ

Sch/ίemann και τη μετέπειτα χpονολογιχη ταξινόμηση τοίί

Blegen) και με ενα μι'ρος κε­ Yortan, Candar/ί, Ba/ίkesίr, Erdek, Akhίsar, Soma, Thyteίra, Toumba ojProtesίlaos (σ.Ί. 85, 86). τα χεpαμιχα τ·ης class Β εναρμονίζονται με το aνα<JΚα?ιΚο uλικο τοϋ οlχισμοϋ ΠΙ (Yown ΠΙ) , και Ί'Jγχρόνως Ίυγγενεuουν με τα aγγεία τ-ης Yortan , τα όποϊα ό fι'anlifort .τοποθε τεί μεταξ•) τής Troy Ι και Troy ΙΙ, Ίυνεχί­ ραμικών aπ ο τίς περιοχi:ς

ζουν να εfναι μαϋρα χα( κόκκινα (Ί. , . 88).

τα χεραμιχα τής

c/ass c i'χουν μορ?-fι και διάκοσμο περισσότερο ανεξάρτητα (ποu δυ­

μi:ς ·'ίjταν τα aγαπητα μοτίbα τών κατασκευαστών τής Εποχής αuτ-ης. Πολλες ?Οf'Εζ

vκολεUει τη σ-Uyκptση μΕ αU τα τ-ί)ς yUpω πεpι.ογ,}ις), παρα ταϋτα ~ροσεγγiζοvν στ·f-ιν

χρησιμοποιοίίσαν στίγματα (τελείες) για να πλουτίσουν τα άπλα γεωμετρ ικ α μοτίbα,

πρώιμη περίοδο τής Τροίας ΙΙ (Τροίας ΙΙΑ , σ. 90).

361

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

:νlνημονε•jω ά:ι.όμα το Ιίρθρο το.J Β. Κ\ΛΛΙΓΙΟΛΠΗ , Ή a,;χαίχ-ι) χψzμ.ιχ~ τ-i;ς Λέσ6ω:

λινο Ξ:χκλ·~,-ια:ϊτιχΟ μανουάλι (εtχ . 35) . Ένδια9έpοu~α πληpο?οpiα είναι αVτη ποU Οiνεt

lνα πpό6λημ.α, Α1ολιχa Γριiμματα, 4:21 (Μιiης-Ίούνης 1974) , σ.σ. 199-205. Ό ΚαΛλιπολίτης

ό Κuριαζόποuλος γιa τ-f, δημιουργία χεραμι.χών i:ργαστηρίων στο Μοναστ·ι\?ι. τ·ίjς

&μyι.σbητεί τ·ην άποψη πο•) 'έχοvν Οιατ•Jπώvε~ όpι.7μένο ι. Ο η ·(1 τεχνι.z:f1 τ·fις προ"ι..ι::ϊτοι;ικής

:Vluτι.λf1γης , για τη δι.ω:ι.όλυ'πη τών προτ,ι•Νητών (σ.

χεραμι.χ-fις 'Jτ·fιν ϊ:αpctδοvη τοίι 'Πjι::ϊωV με τιi γ:;,φι.ζόχρωμ.α &γγεία 'J'Jνεχί.ζε -:αι. χα t 'J-:·ή

J(εραμ.!χ.d μ.έ θpη7χε'.Jηχές παρα7τά7εες τοC Νlr;νά 'Αbραμ./δrι , Πρακτιχα το;:ι Γ '

41). Βλ ciχόμα.: Μ. ΜΥΛΩ\Ο ΓΙΑ\\Η ,

Σuμποσίου Λαογ?αc;ιίας το Ο Βορειοελλαδι.:ι.οϋ Χώρου (Θεσσαλονίχη 20-22 Ν οεμf.;ρίου

γεωμετρι:ι.·η i:ποy:η ώς τ-l]ν χλασι.χ+, χαι ciργότερα .

J{ατ' αUτόν , ι::ϊτΟν 70 αl.ώνα , Ε:ποχfι ·τ-fις «&νατολiζοvσας» τεχν οτρ οπίας , ·Γι Λέι::ϊ6ος ήταν &ΟVνατον νΓι.. μ:ήν τ.ροχWρηvε κα t vτόν τομέα α·Jτό. ~Ας μ:fιν ξεχνάμε πWς τότε 'έζη­

1987), ΙΜΧ Α , Θεσσαλονίκη 1989 , σ . σ. 531-536, Cεlχ. 1-4 πιιiτα με θρψχωτιχα σύμ6ολα, 5 χαντήll!., 6-8 χαράξεις πάνω ι:;τΟ Χαντήλι , 9-10 προ~τατειιτι.κ€:ς 79αίρες καντηλι.ών, 11-

σαν οί μεγάλοι i\'Jpιxoi , χαl έπόμ.ενο εfναι. να Cιναζητοίιμε σ-τα {;λιχlι. τεκμ.·ήρια τΟ &νά­

12 χαμπαναριο χαι i:πιμiρους ciναλύσεις, 13-23 πιιiτα με θρψχω τιχες παραστιiσεις).

λογο γοϋστο. Ί-1 περίοδος ποu uμν-ι]θηχε ·ή c;ιύση ciπo τ·η Σαπc;ιw χαι τον Άλχαίο πε­

~Όπως θυμάμαι, γUψι.νες θpη:ϊχευτtκ€:ς παpα~τάσεις C( tλοτ εχνοU'Jαν πp/.ν

ραvε &παραί.τητα &πΟ τούς &yγεωπλά7τες.

C('Jλαχες τ-ης Λέσ6οu. Στ-ην περίοδο 6i6αι.α αvτ-η χα( πολ~ πιο πρίν (1945-1950) στό

JO χp6νtα 7τlς

41 , άνα ­

πανηγ~ρι τ·ης ~Λγιά,-οu πο'J τότε ·~ταν πι.Ο γtο~τιν6 , γι.ατl ό χόσμ.ος Ξ:ρχ6ταν μέ περι.'J­

C(ipει. τα παλιά &γγεϊα ΠΟ'J ό Ήλiας J(ο~~τζής ίστο~εt (και στΟ πε~ιοΟtκΟ Συλλέκτης,

σότερη θρψχεuτι.χ-1] χατaν'Jξη στο•)ς τόπ οuς λατρείας , ο1 ciγγει.οπλιiστες "έδιναν ι.J: ).ri.ιxo

5.

Ό ΒΑ~. Δ. ΚΥΡΙΑΖΟΠ ΟΥΛΟ ~, Έ}ληνιχά πα,;αδοσιαχά χεpαμιχά, ο . π . , σ.

Θεσσαλονίκη , 4:37, Άπρίλι.ος 1978, σ.σ. 156-157): «διασώζονται. στ-Ι]ν Ί\γι.aσο τ,.Jποι χε­

τρόπο τ-η μοpc;ι-Γ1 τών Άγίων και τ-iΊς Παναγίας . Ό Χατζηγιάννης τότε χατασχε•.Jαζε μια

~αμικών , πο,J ~ηταν σΕ: χρ·~σΎJ &πΟ τα 6vζαντινιi &κόμ:η χ~όνια Οπως: t) Λ1ετρt0ι, τ.·fιλι­

μορc;ι·η σc;ιραγίοας πο~ fδι.νε τ·ην ciνιiγλ'J?η οψη τ·ίjς Παναγίας χαι άγίων στον πηλο χαι

νο δοχείο με το όποίο uπολόγι.ζαν στa b'Jζαντινα χρ όνια ο1 ΙJ-'Jλωνιiδες χατα τφοσiγγι.­

στον γύψο (τέτοιες μ·ητρες •)πιiρχων στο i:ργαπι]ρι. τών Χατζ·ηγι.ιiννηδων). Ό ΚΧέαpχος

ση τa ciποοι.δόμενα στο•)ς <<άπαλiτ-ηοες» ciλεστι.χιi, ίί) Καχχιi6η , π-i-ιλι.νη χ,.Jτρα τών

Καμπο'Jpiλλης το 1966 (ε1χ. 5) εfχε Gγιiλει. στο i:μπόρι.ο μι.ιi (χαλουπωτι\) Παναγία ciνιi­

Βuζανηνών γιιi τΎ-jν τ.αpασκεv·fι yαγητών 90U~νo'J. Εfναι τΟ μετέπει-:α rιω7τ0 «γωv-

γλ•Jc;ιη, 6αμμiνη με χόχχι.νο , πpιiσ ι.νο χα:. ο•)δiτερο. Ό ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΊ"Η~

6έτ-Jυ>, ίiι) l{o~τρoU6t , εΤναt 6'Jζαντιν0 κοντ6χοντρο δοχείο 'J'ι;ντ·ήρη,.ης τρο9iμων , Υ'Jω­

ΙΑΚΩΒΟ~, Ή χεpαμ.ιχ -ι) τέχν"Ιj Η-ι)ν Άyιάσο τi,ς Λέσ6ου, Μαχεδσνιχο Ήμεpολόyω ,

στΟ σ--fιμ.εpα σαν «ΧΟuτροUπt» ,

:Vl \"ΊΊΛΗ\Η~

Τσ-φοκοίιμαρο: ι:σ-ως να 'έχεt πα~αyθαpεί ή Ονομ.α'J"iα

Θεσσαλονίχη 1969 , σ .σ. 273 -274 , ciνα9iρει.: <<εtχα το εvτ•.Jχημα νa i:πι.σχεc;ιθώ ώς πνευ­

το•J. Εfναt σκεϋος xt α'JτΟ πο'J χρη,.ίμεuε για τΟ μάζεμα τοV χερtοC τών μελt7σών, V)

ματικός πατέρας τ·Γις l\1u -: ιλ·{ιντ,ς την εχθε'Jtν τ-fις Χε?αμ.ι.χ·ης πλάκας ποU Οpyάνω7ε :ϊτΟ

Λαy~νtα: είναι ot &pχαίες λάyηνοt ποV 7τα 6vζανηνα χρ6νια ΕχτΟς &πΟ τ·fι μετα9ορcΧ

C(Ο'Jαγ ιε τοv Δ η μοτι.χοϋ θειiτροu τ·ης πόλεώς μας i:c;ιiτος τον Σεπτέμ6ρι.ον, το

iv)

τών ~γρών , χpησtμ.οποωUνταν εtδιχΟτεpα για τΟ μέτρημα τής ,-οδειάς τοU λαδtοC (σ.

Έργατο;jπαλΧηλιχο Κiν τρο με τα πλούσια i:χθiματα τοv Κοuρτζ·fι . Όμολογώ ο-;ι i:μει.­

156-7)

να χατιiπ),ηχτος. ' Η Φ')Ί:ι\ μου γέμισε άτ:ο τ-Γι χαρα τίjς άληθι.ν-fις χαι χα/J~-;εχνι.χ-1,ς οη­

6. Έιιόει.χτι.χα ciναc;ιiρω: ΠΑ\ . ΝιhΗΤΛ~ , Ί'ό Λεσ6ιαχ ο μηνολόγια, Λεσ6ι.αχιi (~ελτiον τfις Έταφείας Λεσbι.αχών Μελετών) , 1:1 (1953) ό ΒΛ~ . Δ . ΚΥΡΙΛΖΟΙΙQ)"ΛΟ~, Έ)J,ψιχά παραδοσ,αχ.ά χ.ε1~αμ.!χ.ά, Ο . τ. . , σ-.7.

67-68 «&πΟ τα λατρεuτιχιi χεpαμικα τ·f1 ς όρθοδοξiας

,.τ·fιν Εχχλησί.α χαι '3τ0 ,.πίτt » χάνει λόγο για

μιοuργίας χαι cΧΠΟ τον C(όbo μ·ήπως δεν τ:pοc;ιτaσω

'ICt

τα θαuμaσω Οιότι. τ·ην ίοι.α μέ?α

επρεπε να ταξι.Οείι'J'ω 'Jτό Ξ:ξωτεp ικό. Έπ·ηρα &μ.έ,-ως δUο &πΟ τα 'έργα το~, τΟν Άπ6ι:;τολο Παϋλο χα( τ·η Σταύρωση το::ί Χpι.στοϋ >> . (Στα χεραμι.χα τοϋ Κο'Jρτζ·ί'1 όuο πλακίδια

τα χεραμα.α πιάτα μέ θpη,.χεuηχ.ό πε­

ποu ε1 χονίζσ •Jν τόν 'r\τ:όστολο Πα::ίλο χα:. τ·ην Παναγία). Ό Στέλιος Σταμάτης σ:ον

ριεχόμενο ( τοv Μηνά 'Α6ραμίδη) καθώς χα( πλιiχες ζωγραc;ιιστες γι.a i:ντοιχι.σμο σε

Μανταμιiοο i:πι.χεφεϊ νa άποτ•Jπώσει μορc;ιες τοϋ άγίο•J Ταξι.ιiρχη στον πηλό (1990-93).

t)

i:χχλησίες χαι σπίτια Cεlx. 313 , 314, 312), ·ή ε1χ. 257 ε1χονίζει τον &γιο Κωνσταντίνο χαι τ-Ι]ν άγiα ( ΕλΕΥη ,

it)

π·Α,λινα &γγεtα , «τί.ς κανάτες», ποU

ot Πt'3το:. τίς 9έ~νΟ'Jν ι:;το~ς -ά ­

7. Μ. ΕΛΕΥΘΕΡΙΛ.ΗΙ~: Λέσ6ος: Ίστσpiα, Τσυ,;ισμός, Μuτι.λfιιrη 1972, σ.σ. 97-100, &!ΥJ.­ c;ιέρει. το 1στορ ι.χο τίjς γiνεσης τοϋ μεγιiλο'J παιrηγ'Jρι.οv τής Παναγιάς της Ά γιaσΟ'J (ciπo

c;ιοuς τών νεκρών , γεμιiτες νερό , ίίί) τα χανιiτια άγι.ιiσματο ς (ε 1χ. 128) με ονομα σ ί ες

τ·ην ·ήμiρα τοϋ i:ρ χομοv τοv Ίερώνuμο·.ι Άγιiθωνα τ οv Έc;ιεσίο'J , το

τών τόπ ων τοv Ο?ψχεuτι.:ι.οv χέντpοu , ίν) π·ι]λι.νες χpεμαστες χανο·η/-ες Cε1:ι.. 315), ν) π·ή-

l:ymτιi στατης το;:; σχηνώματος στ-f, θiση <<Κ αρ'Ja >> τής πψοχ·ίjς Άγιιiσου, τ:ο~ γίνε-

803 μ.Χ. χαι τ·ίjς

362

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

15 Αuγοuστοu χαt στ-Γι σuνέχεια. rχνα)~)ει το τεkτοupγιχο μ.έpος ). ΝΙ. Έλευθφιάδης,

Εν τ ψ μέσ ψ μiαν Οπ·fιν ε/.χονίζεταt πτερωτ-fι μο??·fι παι.όός , ciτ;O τ·fιν προτεταμένην χε i­

δ.π . , σ.σ. 89-91 (γίν εται λόγος για το μεγάλο πpοσχ~νημ.α το u Ταξιάρχη) . Γ ΕΩ ΡΓΙ ΟΣ

ρα τοU όπο i οu ραμ9ίζεt yρuποειδες ζώον , 'έχον 5ηλ. ΧΕ9αλ·fιν και π τ εριi πτηνοV, π όδας

Α\ΔΡΕΟΥ Δ Ο \ΧΑΚΗΣ , Ό τουpισμ.ος τής νήσο υ Λέσ6ου, J.\θ·ίjναι

ΟΕ και σώμ.α λεόντος (;). Δια στιγμών οηλοϋται ·ή ΚΟ[J.η τοu ερωτιδέως και το τpιχωτον

ται στtς

1959, σ.σ. 290-296, (πε­ pιγρα?-fι τών πανηγυριών): α) τ·ίjς Κοιμ·ήσεως τ-ίjς Θεοτόχοu τ·ίjς Ά γιάσοu (τ-ήν 14ην χαt

δέρ μα το V ζWou. ~" Η ατρη τος μ.ε αUλαχ.Wσε tς επt τ·fις ρ!J. χεως λαb·f1 λήγει. Ο π ί.ι:;ω ε lς

15ην Αuγο•)στοu) , 6) τ-ίjς Σταuροπpσ:πω-τήσεως τ-ίjς Άγιάσου (τ-fιν 13ην χαt14ην Σεπτεμ6pίω) ,

διχαζόμενον οupαν με αω\ΙΧκ ώσεις. Έ'ιτος τοϋ διπλοϋ Κ'JΚλοu τ·ίjς ~άσεως πι'λμα π ο ­

γ) τής Παναγίας τής Γλuχο9ιλο•Jσης τ·ίjς Π έτρας ( τ-fιν 14ην χαι 15ην Αuγοuστου) , δ)

δ ιοu rχνθpώποu . Έκτος τ-ίjς 6άσεως δεξιά , εγχάpακτον το γράμμα Κ , rχριστερα μικpα

τοu Ταξ ιάρχη τοu Μανταμ.άδοu (λαμ6άνει χώραν χατα τf-ιν Κupιαχ·fιν τ ών Μυρ ο9όρων) ,

εντuπος σ9ραγίς, εκατ έ ρωθ εν τοu μ•Jκτήρο ς δύο γραμμ.αί»).

ε) τοu 'Αγίοu Χαράλαμπου (τ-fιν 10~ν Φε6ροuαpίου) , στ) Ή παν-ήγuρις τοu Άγίοu Ίγνατίοu

9. ΠΑ\. ΝΙΚΗΊ'ΛΣ, Το Λεσ6'ιαχο μηνολόγιο, ο .π. , σ. l.J8 . 1939

τ·ίjς μ.ον-ίjς Λειμ.ώνος (τ-f-ιν 14ην Όχτω6pίου), ζ) Πψ9έ ρεια χαί , τοπικής σημασ ίας, πα ­

Μ. ΕΛΗΘΕΡΙΛ..ΙΗΣ, Λέ:τ6'ος: Ίστοpία, 1Ό'Jpισμ.ός , δ .π . , σ.

νηγύρεις , η ) Ή λιτανεία τοu Άγ ίου Θεοδώρο •J ε 1ς λ1υτιλήνην ( τ ·fι ν Κυ ριακ·fι ν τοu

10 . ΠΑ \.

Παραλύτοu). Βλ και το &ρθpο τοu Ν. Κο\ .ΗΛ Η, Το μ.εγαλvτεpο Θpφχωτιχ ο πανη ­

Ν ικι·ΙΊ'ΛΣ, Το Λεσ6ιαχο μηνολόγιο, σ.

χαι' lθψα τής .lαiχής λατpεiας , Ά&ήνα

151

1963 , σ . 'J . 32-33.

γύρι τής Λέσ6ω. Παναγία fι Άγιασώτισα fι Μεγαλόχαρη, ε9 . 'Εξέλιξις (Μuτ ιλ·ήνη) &.9.

11 . Πυ. Ν ΙΚΗ ΤΛΣ, Το Λ εσ6ιαχο μ.ψολόγιο , δ.π. , σ.

22, 19.8.19401 , σ.σ . 1, 4 (σuppσfι πpοσκ•Jνητών, μέσα μετα9οράς , rχpχιεpατιχ-fι λειτουργία ,

12. ο" .π. ,

πεpι9οpα τ·ίjς θαυματουργοu ε1κόνας κ.λ.π.). Στ·Ιjν ίδια ε9ημερίδα, rχρ. ?· 21, 12.8.1940 , σ. 1 οιαbάζουμε: <<Ίό τε ΠΟU πήγαιναν ο[ πpοσκuνητf:ς μονάχα μf: τα rχpχέγονα μέσα [J.ε­

σ.

l.J. ο .τ:. , σ. 24. Γ ια τα εθιμ.α τ·fις Πρω τοχρον ιάς yενικα 6λ. Γ. Α. ΜΕΙ'Λ Σ , ΈJJιηνιχαi έοpτα!' χαi lθ!μα τής λα!Χής λατpε!ας, Ο .π., σ.

14.

νεχίζει «ΊΌ αuτοκίνητο δμως ήλθε να επηpεάσε•. πολu τ ον παλιο αuτο ρυθμο τής λε­ 6αθuπράσινα χάν τρα , οί ν ταλίκες ο[ ypεσκο6αμμένες Χ!Χl παμπάλαιες με τα γραμμένα

15. Π Α \. Ν ΙΚΗΤΛ Σ , ο.π. , σ . 25. 16. 'Ό.π., σ. 25. 17. ~"Ό.π. , σ. 54.

στις πλε'..φές τοuς μεραχλiει.χα λα'ιΧά τpαyοVδtα ,

18. 'Ό .π. , σ. 278.

ot νταλίκ ες μ.έ τά &9θονα στολtδια χαt

224

20.

τα9οpάς , νταλίκες χcippα, μουλάρ ια χ.λπ. , οί. Οpόμ.οι εrχανε περισσό τερη χ ίνη'Jf) » καl "jΙJ­ σ6ιακής ζωής . 0[ νταλίκες μ.f: τtς καμπυλωτf:ς ολόλευκες τέντες Χαt μ.έ τα γαλάζια Καt

127.

Γ . Α. ΜΕΓΑΣ, Έ)J-ηνιχαi έο,σταi

68.

ΠΑ \. Ν Ι Κ Η ΊΆΣ, Το Λεσ-6ιαχο μηνολόγιο, δ .π. , σ.

216.

I

τα πάμπολλα <ψπεχλεμπίδια» aποτρα6·ήχτηκαν. Άλλα και τα γaιοουράκια χαι τα &λσ -

6ρακο9όρους χωpιανοuς πανηγυριώτες , είναι τώρα τόσο λίγα και ·ή πανηγυριώτικη κί­

19. 'Ό.π., σ. 67. 20. 'Ό. π . , σ. 63. 21. 'Ό.π. , σ. 68.

ν-φ-~ στούς δρόμοuς πού ?τάνοuν στ·Ιjν Άγιάσο π ερ ιορ ισμένη>>. Βλ rχκόμα ΕΥΣΊ'Ρ.ΗΙΟ ~

22. 'Ό.π. , σ. 71.

ΔΙ·ΙΣΣ ΟΣ , πpωτοπρεσ6uτερος , προΊ'στάμενος Ίεp οu να οu Παμεγίστων Τα ξιαρχών

23. 'Ό.π. , σ. 72.

Μανταμάδου , Το ίστοpιχο χαi τa θαύματα τοίί Ταξιάpχη Μανταμ.άο'οu , Μuτιλψ~

24. 'Ό.π., σ. 187.

γα ποV ιΧνέt;αιναν στολ~σμένα τΟν (ιγήc;>ορο τ·ης « Πατωμένης» για να με τα9έpουν τοVς

1982 ,

σ .σ. 11-17 (rχναt,?οpα στο πανηγύρι).

8.

25. 'Ό.π. , Σ. 182. Για το εeιμ.ο 6λ. Ν ΙΚΟΣ Κ. ΜΟΥΕΟΠΟ\ Ί\0~-Γ. ΔΗλΙΗΊ"Ρ ΟΚΛΛΛ ΙΕ ,

Β Λ Σ. Δ. Κ\'ΡΙ ΛΖ ΟΠ Ο\ΊΙΟΣ, Έ)J-ηνιχa πα,~αδοσιαχa χε,~αμ.ιχά, ο. π. , κε9άλαιο <<τα

πή)~να παραδοσια.κα 9ωτιστιχιi σώματα χεριοϋ καt ).σ.διοu» (σ.

66). Ό ΔHll. ΕlΆΓrΕΛΙΔΗΣ

Κσυpέλια χαi χλωσ τiς σ-i θάμ.νο'Jς χαi σ-i ο'έν τpα γιa τ-fιν ίαση apρώ:ττω v, Ζuγός, τ.

35,

(ΜάΊος-Ίο•)νιος 1979), σ.σ. 74-79. Ε1δικα ώς Π?Ος τ-1] Λέσ6ο 6λ. Γ .Α. ΜΕΓΛ~, 'ΕJJιηνιχαι'

στο Άp χαιολογικον δελτίον 13 (1930 -31) στf-ι σ. 29-33 παραθέτει, στο Κε?άλαιο 4ι οιάt,?ο­

έορται' χα! lθιμ.α τής Λαiχής λατpείας , σ.σ.

ρα εύρ·ή μ.ατα : τι.Jπο 1Jς πpωτοgυζαντtνών χptσηανtκών λυχνιών , (στ·fιν εlχ. 21 περιγpci-

Λέσ6'ος , : ' Ιστσp ία , Το'Jpισμ.ός, 1972 , σ.σ. 95-96 γρά9ει: <<'Έ χει 9η μισμένο κάμπο , το

9ει: <<ο Πηλος •:Jπώχpος (ε1κ . 21) μήκος 0.095, διάμ. ο.ο65, uψος ο.οη. Έπι τ·ίjς πεpι-

δΕ: ονομ.α το τ:-i)ρε aπο τα πo)J.Q, aλογα πο.J ψi.φι ταν εκεί στα χρόνια τ-ίjς ΤοuρκοκFατίας

9εpεiας σεφιi &vαγλι)πτων και περι.γεypαμμiνων 'J'<(αφιδtων . Έπt τοV όi'J'ΚO'J, Οστις 'έχει

'η στον rχ?χαίο οlκισμο πού Ε \)εp ε τ-fιν ο νομα'Jία <<'Ήπιον » . Ό &γιος Χα ράλα μπος

89-90. Για το 'Ίπ πειος b Μ. ΕΛΕl"ΘΕΙ'ΙΑ..ΙΙΕ ,

363

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

ε:Ιναι προσ-τάτης τών κεραμοπ οιών τ·f1ς rΑγιάσ-οιJ. ΊΌVτο &.ποδειχνVεται &:πό τό χοuτι

σες κσ.t στιγμές ζω·ϊjς (aπο τ·Γιν περιοχη τής 'Αλυσίδας , τa πφίχωρσ. Μσ.κρu Γισ.λοu ,

χοuμ.παpά τοU vuνας? tοϋ τών ~Αγtασωτών τσ-οuκαλάδων τΟ όποίο 't.χω Οεt προσωπιχιi

Άπάνω Σκάλας , τ-ίjς Συράδσ.ς χσ.i τα Τσσ.μάχισ.)· Ε.Μ.Π. τμ.·ίjμσ. 'Αρχιτεκτονων ,

στα χέρια τοu Ν. Κωρτζ-ίj ποu εuλσ.6ιχα το προσέχει. ΆΧλlι. κσ.1 ή Μπετιτ ΨΑΡΟΠΟΥΛΟ\.

Σπουδαστ-ήριο aρχιτεκτονικής , μορ!pολογίσ.ς χσ.t ρυθμολογίας <επιμέλεια Π ΛΠΛΪΩΑ\ ­

1984,

\0) Ι., ΣΠΛΙΑ\01" Ρ.). Οί πύpγο! τijς Μ~τιλ-ήνης , Άθ·ήνσ. , 1989, σ. J, ε1χ. 4-7. Βλέπε

206, ενώ στη σ. 207

χσ.t Ε.Μ.Π. , Τμήμα Άρχιτεχτόνων, Σπουδαστήριο aρχιτεκτονικής , μοp!(ολογίσ.ς χσ.i

δείχνει εlχονογpα9ημ.ένες επι9άνει.ες μ1 τΟν &γιο Χαριiλαμ.πο &πΟ τη μ.iα πλεuριi χαί &:πό

ρυθμολογίας (επιμέλεια Π Λ\ΑΓΑΚΗΣ Π. , ΧΛΊΊΗΑ\ΑΓ\ΩΣΊΌi") Βλ Ή 'Αpχ!τεχτον!χι)

στο t>ι6λίο της Οι' τελε~ταίο! τσουκαλάδες το ~ &:νατολαοu Alya ίou, Ναύπλιο Πελλοποννησισ.χο Λσ.ογρσ.?ιχο 'Ίδρυμ.σ., το εχει δημοσιεύσει στη σ.

την &λλη γραμμένη .-ην προτσ.ση: <<Δσ.πά:νη τοϋ Σ•Jνσ.?ιοu τwν Τσουχσ.λά:δων εν i:τει

τού έχλεχτ!χ!σμ.οC στa πpοά7τε!α τής Μ~τιλf;νης, 'Αθ·ήνσ.

1863».

ραπομπές σ.σ.

26. ΠΑ\. ΝικιπΑΣ, Το Λεσt>ισ.χο μηνολογιο , δ .π. , σ. 107

1988 [κείμενα σ .σ . 1-27, πα­

28-29 , 6ιf>λιογpσ.!pίσ. σ . σ. J0-]1, Ε1χ6νες aπο σ . σ . 32-58

<43

?ωτογpσ.!pίες

28. ΠΑ\. ΝΙΚ ΗΤΑΣ, ο.τ.. , σ. 254. 'Όπως σημειώνει κσ.i ο ΜΕΓΛΣ , ο.π. , σ.c:; . 219-220

4 ?ωτογpσ.!(ίες σχεδίων]. Βλ. κσ.i Νομαρχία Λέσ()ου , Βιομηχαν!χa χψια 7τ-fι Αέ7b'ο (Ιgος xai &:ρχiς τοC 20oC αΙώνα), Έλαωψb'εϊα , Σαπωνοποιεία, Μ•Jτιλ·ήνη 1986, σ. 15. τα δυο aρχοντιχα τής Σουμάδας Μvτιλήνης <ε1χ. 9-10), aγήχουν στ-ην [δια μορ?ολογίσ.

στ·ην Πέτρα τ-ίjς Λέσ6ου τα ξημ.εpώμ.σ.τσ. τοu άγίου Γισ.ννιφj πηγαίνει με έ'νσ. κουμάρι

μ.ε αUτα τ·~ς Βόρει.ας ΕU~ώπης (Τα 'Jχέδι.ά το'Jς μ.ετέςπραν οί εμποροι καΙ. 6ιομ:ι)χανοι.

ενα χορiτ.,.ι 'Jτη θάλασσα χαί παίρνει νερό &:πΟ τιi Jα ράνΤα κύματα, δΕν πρέπει. να τ·fι

χι εΙναι ενα δεtyμα τής οtχονομιχής &νθησ-ης τ-ης εποχής α~τ-ης) . Βλ χαι 0[ π:lρyot τής

δεϊ χσ.νε iς χσ.i να ι;.·ην τ·ίjς μιλήσει. Με το νεpο σ.uτο aλείψιτσ.ι για να μορφ)νουν (σα­

Μυτιλ-ήνης <ετ.ιμ.έλεισ. ΠΛΠ Λ ΙΩΑ\\0) Ι. , ΣηΊ\!Α\ΟΥ Ρ .) , σ. 3, ωχ. 4-7).

27. Π Α\. ΝΙΚΗΤΛΣ, ο.τ.., σ. 228.

ράντα Ομ.οpφ tές).

χσ.i

34 . Ή Άννοuλσ. Πεσμσ.ζογλου (η Πεσμ.σ.τζόγλοv) ποu κρατά μτ.ουτiχ με aντίκ ες

ΠΑ\. ΝΙΚΗΗΣ, ο . π., σ.

109.

έλληνιχ·ίjς λiιχ·ίjς τέχνης (Antίques Popu/ar Art) χσ.i σειρα επίπλων παρμένα aπο τα

]Ο. ΠΛ\. ΝΙΚΙ-ΙΊΆΣ, δ.π., σ.

29.

255.

Άρχοντιχα νεοχλσ.σικα στuλ μπσ.ροχ, ροκοχο, οτ.ως aνθοστ·ϊjλες Σσ.μπάτ, μπο•J?έδες

31. ΠΛ\. ΝΙΚΗΊΊ\Σ, ο.π., σ. 131.

Γχσ.πέ η Λούπα, f>ιτpίνες Βερνί - Μσ.ρτέν (στuλ Γσ.λλιχο), Μάι - Μσ.ρχετερί, aνθοδοχεία

32. Βλ. ΓΙΩΡΓΟΣ ΓΙΛ'\\ΟΥΛΕΛΛΗΣ, Δύο πεpω&ϊες στ-fι Αέ7b'ο y!a τ·ι) μελέτη τijς

πσ.λσ.ια οπάλινσ., Κινέζικα Θσ.τσούμσ. (1οο Ι:τwν περίπο•J), σσ.λονισ. Λουi χ.λ.π .. Αuτα χο­

λαίχijς &:pχπεχτον!χijς, Λε76ισ.κά , τ. 10 (1987),

7.7. ψ-152. Με Ι:ντολ+, τοu ' Υπουργείου Συγκοινωνίας aνέλσ.6ε μ.σ.ζi με τ·ην Μαρ ία Ζσ.γορ·ήσιου τ-ην aποτuπωση (1942-43) πσ. ­

σμοuσσ.ν τοuς εσωτεριχοuς χώρους τών μεγάλων aρχοντικών τής Λέσf>οu.

ρσ.δοc:;ισ.χών σπιτιών τ-ίjς Μuτιλήνης, Χ ίου κσ.1 Σάμου. Στο κείμενο παρουσιάζει μερικα

καλλιτεχνία) , Λεσ6ισ.χον Ήμερολογιον (1958) , Μυτιλήνη, ·ή μετσ.ξu 68-69 σελίδα aρίθ ­

σκ ίτσα παραδοσιακών σπιτιών. Βλ. χσ.1 Σ. Β. ΣΚΟΠΕΛΙ ΊΉ , 'Αpχοντιχa τ-ής Λέσb'οu,

μητη (σχέδιο) , οί 89-90 aριθμημένες (κείμενο, σχέδιο).

('Γοιχογρσ.!(ίες) , Ά&ίjνσ.ι 1977 (aρίθητο)· ΒΟΠΑ\Η ΚοηιπΛ ΕΙΡΗ\Η Λέσb'ος: ΈJ.λψ!χ-fι παpαδοσ-!αχ -fι &:pχ!τεχτον!χ-ή, Άθήνσ.

1982· ΓΙΩΓΓΟΣ Ν. ΓΙΑ\\Ο)Ί\ΕΛ.\1-ΙΣ , Πλωμάp!

Αέσb'ου Ι . Οί τοπωνυμίες, Ι!. Ή κσ.τσ.γωγ·η τwν Πλωμσ.ριτών , Άθ·ίjνσ.ι 1983 , (τοπο­

35. Μ. ΠΛ ΡΛΣΚΕΥΛ ΙΔΗ Σ, 'Αγpοτιχο χατώyλ! μi σχαλομπάpδαχα , (λσ.ογρσ.!pικ·η

]6. Μ. ΠΛΡΑΣΚ ΕlΆΊ".ΗΙΣ , Ίl γ!οπαρασΥ.ευ!ώτιχη 7χάλα (λσ.ογpσ.!pικη καλλιτεχνία),

Αεοb'!αχον Ήμεpολόγ!ον (1956): Μυτιλήνη , μετσ.!;•) σελίδων 86-87 aρίθμητες (κείμενο, σχέδια)· ΒΛΣ . Δ. Κl"ΡΙΑΖΟΠΟl Ί\ΟΥ , ΈJJ,ψιχa παραδοσ!αχa χεpαμιχά, δ.π. , σ.σ. 68-69,

γρσ.!(ιχ·η aνάλ•Jση συνοικιών). Για το aρχοντιχο τ-ίjς Βσ.ρελτζίδενσ.ς 6λ Σ. ΧΛΡΙ'Ι'Ω\ΙΔΗ ,

ΚΕ9. «Τα παραδοσι.ακά κεραμικά τής &γpοτιχ·ί)ς ζω·ης», επισημαiνεt τtς ~~ηpεσiες ποU

'Λpχοντιχο τijς Βαρελτζ(ο'ενας lν Πέτpq, ΑΔ 20 (1965): χρονικά, σ. 488· Β. Χ. ΠΕ'ΙΊ'ΛΚΟΣ,

προσέ!pεpσ.ν στ·Γιν σ.) γσ.λσ.χτοχομίσ. , g) μελισσοκομία, γ) uδροδοτηση χ .λ. π. τέτοια

Πέτpα, olxίa Βαpελτζ(δενας , ΑΔ 23 (1968) : χρονικά , σ. 372. Για τtς aνσ.χσ.ινίσεις γενιχα

εΙνσ.ι: - Το χσ.πνιστ·ήρι μελισσών: το χρησιμοποωuσσ.ν στη Μυτιληνη για το μάζεμ.σ. τοC

6λ Χ. Κοιλάχου, ΑΔ 34 (1979): χρονικά , σ.σ. 358-360.

κερωu aπο τiς χερ·ίjθρες <εlκ. 354 , 358 , 360 , 361 - απο τη σuλλογη Ψσ.pοπο>.)λου χσ.i

ΛΙΖΑ ΜΙΧΕΛ Η , Αlγαϊο: Νεοχλασιχiς Πόλεις χαι' Λψάνια τον 190 αlώνα, Άθ·ήνσ.

Χσ.ριτωνίδου). 'Ά/J..n. aγροτικα χερσ.μικα aγpοτιχ·ίjς χειροτεχνίας ·i]τσ.ν: -Το π·ήλινο σι­

1990, Μuτιλήνη , σ.σ. 107-112. Άποτυπι~νοντσ.ι σ τη 9 ωτογρσ.!(ίσ. πσ.λιες πσ.ρσ.δοσισ.χες

?ώνι. (ε1κ. 95). -Π οτίστρες πουλερικών (εtχ. 351 - Μο•ηεϊο Κυρισ.ζοπούλου) , ό aρμεος

&ρχιτεχτονιχες μορyές , νεοχ).ο.σιχές , εχλεκτιχι-::τμ.οV, και τοU μιχτοϋ ρuθμοV , καθώς 6ρύ-

ωχ. 359- σul:λοyη Ψσ.pοπούλοv). - τα πήλινα μέτρα (ε1κ . Λίτρα 347, Νεμ.ποτης 348 -

JJ.

r ι

364

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

Λαογ?α9ιχό Μο'Jοείο Μ'Jχόνο'J) . - Π ·ηλινος μ.ΙΧγγανΟΧΟ'Jbaς (ε1χ. 350 , aπό τ·~ Μ•Jτιληνη ,

νtκε~Jθηχε τΟν 1 7ο αtώνα. ,.ε ποΝJι. μέρη τοV έλλαδιχο~ χώ~Ο'J , καθώς χα.t 'τrιΧ νη,.tcΧ τοU

σ•Jλλοy~ Ψα?οποuλΟ'J).

ΑlγαίΟ'J. Στ& το'Jρχιχ& ονομ.άζεται KOULA. Άργοτε?α επιχ?άτ-φε ·ή ).έξη ΙJΖ aλλr, ΕVνοια.

37. Π Α:\. ΝΙΚΗΙΛΣ, Το Λε7Cιαχο μ:ηνολόyιο, ο.ϊ.., σ. 190. 38. ΒΑΣ. Δ. ΚΙ"ΡΙΑΖΟΠΟΥΛΟΣ , Έ/J,φιχιΧ πα,;αδο7ιαχιΧ χεριχμ.ιχά , σ. 71. 'Όπως aνα ­

Κοuλα ήταν μι& εξοχιχ·fι ο1χία (aπό Τσαρν-:άχα μέχ~ι aγροιχία), ο . ο. 4, 5 (ε1χ6νες 11 ,16).

45.

ΜΑΤΟΥΛ Α Χ. ΣΚΛΛ Ί"ΣΛ , Κοινωνιχ); ζω}, χαί δ'"Ι)μ.ό7ιοι ι.ώρο ι χοινωνιχών 7:J•ια­

ς:ιέ?εt, παραθέτοντας τριών εlδών κουμπαράδες , τΟν &νθρωπόμορyο τ·ης Σάμ.ο'J (ε lχ.

θρο[πων 7τΊ;ν 'rlθ-ήνα τοίί

331) , τόν οξ'Jχόρur,?Ο τ·ης Λ·η μ.νο'J (εlχ. 330) χα( τόν &πιοειδ·η τής Πάτρας ωχ. 329) , τό

ο. 517, ο . 522 , ο. 535, (Ν ο 480) , ο . 540 (Ν ο 492) . ΑrrΕΛΙΚΗ ΧΛτzΗλΙΙΧΛΛΗ, 'Ε)J,ψιχΎ;

&ντιχείμ.ενο αVτΟ π·fιρε πολλες &ναμ.ορ9ώ(jεtς χαl μετασχημ.ατισμοUς και εcτιτασε Wς

λαίχΎ; τέι.νrι, Σχu,;ος , Άθήνα,

τLς μ.έρες μ.ας.

39. ΒΑΣ. Δ. ΚΥΡΙΑΖΟΠΟ\"ΛΟΣ , Έ/J,r;νιχιΧ παραδ'ο7ιαχιΧ χεραμιχά , 7.σ. 68-69, (εlχ. 351).

Jgo:;

αiώνα, Θεσσαλονίκη

1983, σ . 497 -3 .3.8

χαφιεία , ο.

516,

1925, 7.ο. 162-166. 46. ΒΛΣ. Δ. ΚΙΊ'ΙΑΖΟΠΟ\"ΛΟ~. Έ)J,r,νιχΎ; πα,;αο'ο7ιαχ-l; τέχνrι, ο.τ. . , σ. 51. «Πολu χαλ&

rJω~τσ. εΙναt !ι.χόμ.α τα τptα 'J'"ιιμ.αντιχα &yγειοπλα,.τικα κέντρα. τ~ς 6ορεωδvτικ·~ς Μι.χ~άς

354,

Άοίας. Ή παλαιοτεpη ΝίχαιΙΧ (15ος-17ος αlι~νας) , ·ή Κιουτάχεια Cl?oς-JOoς αlώνας) ο τό

358, 360, ]61 . 41. Μπππ Ψ'ΑΡΟΠΟ1"ΛΟΥ , Οί τελευταίοι τ7οuχαλάό'ες τοu aνατολιχ ο C Α!yα[ο:;,

έ7ωτερι.κ0 χαt τΟ Τ~α.νάκ- Κα.λΕ ( τΕλος τοV 18o'J α.lώνα μ.έ !ι.ρχες 19o'J) ,-τα 1 α.ρδσ.νέΑΛtα.

Ναύπλιο 1984. Λέ76ος , στο Χεr,?άλαιο 'Άγιος Στέr,?ΙΧνος , Μανταμ.άοο (μ.οpr,?Εζ πο.J 6yηχαν

χp·fι μtκ~α'1tατικ·η τ:.όλη , πο~J 6pi7χετα.ι 7τ0 σ-τενότερο ιτημείο

aπό το .Μανταμ.αοιώτιΧΟ ΧΟ'Jμ.άpι η το λαyηνι, το bpuσάχι ,

&πο το 1923 ·ή πόλη α!ιτ~ ε(χε 10.000 χατοίχοuς &πο το.Jς όποίο'Jς ο[ 5.000 ήταν "ΕJ,ληνες

40.

ΒΑΣ. Δ. Κl"ΡΙΑΖΟΠΟ\"λΟΣ , ΈλληνιχιΧ παραδο7ιαχιΧ χεραμ.ιχά, ο.

7.

68

χΙΧ( εlχ.

J6g).

το•) Έλλψπόντω. 'Όσο γι& τό Τ7ανάχ-Καλi: μ.ιiς τ.λη?ο9ορεί πwς ήταν τότε μι& μ.ι­

:oV ~ Ελλιy:rπόν τοv . Π ρtν

42. ΒΑΣ . Δ. Κl"ΡΙΑΖΟΠΟΥΛΟΣ , Έ/J,φιχ-1; παραδ'ο7ιαχΎ; τέχνrι, Άθ·ηνα 1984. α) <<Ia π·ηλινα παραδοσιαχ& 9ωτι7τιχ& οώμ.ατα χεριοϋ χαt λαοιοϋ- έλληνιχ& "Νη_νάρια 7. 66 (εlχ .

χαί 1.οοο Άpμένωι.. ~Ένα &τ:.Ο τιΧ κιJρι.α br.ο~ορ ισ-τικα επαγγέλματα. τών κατοίκων το·j

306,307,305, 310 , 311) 6) «1'& Έλληνιχ& πιθάρια, ο . ο. 61-63 (εlχ. 289, 290, 291, 293 , 294 ,

ραμ.ίστα». Βλ. χαι

τ~ανάκ-Κα.λε &πΟ τΟ όποίο προέ ρχεται και ·fι Ονομα'7iα τοV 'Αyγειόκασ-τρο, -~ταν τοV χε­

ARTHUR LA NE, Later ίslamίc pottery, Persίa, Syrίa, Egypt, Turkey, London 1971, μ.εταγενέοτερη lσλΙΧμιχfι χεραμ.ικη. Ό Lane, ανα9έρει μι& όμάοα χεpαμ.ιχwν

295, 296, 197, 298, 299, 300 , 301 , 302 , 303 , 304). 43 - ΒΟΣΤΑ:\Η ΚΟΠΙΠΑ ΕΙΡΗ:\Η , Λέ76ος: Έ/J,r;νιχ); παραδο7ιαχΎ; apχιτεχτονιχή,

τοϋ Τσανάχ - Καλi: μ.ε χαλλιτεχνιχ·~ χωριχη οψ·r, ΠΟ'J χατασχεuάσΟηχαν Ηlζ aρχΕς τοϋ

Άθ·ηνα 1982, σ. 46, εlχόνες, 77, 78, 8ο ( οημ.όσια 6ρuση στό Λιμ.άνι τοϋ Μόλu6ο'J , σχα­

πpώτοv μισοC τοC 19ov αlώνα. lVΙεταξV α'Jτών τιΧ τ:ιά.τα , 7τάμνες χσ.t τιΧ χ~JπεΛλι:ι. εfνσ.ι

λιστη μ.αρμ.άρινη 6ρι.)τη πfιν πλΙΧτεία Παπάοοu , οημ.ο7ια f>ρuοη σε ορόμ.ο τοϋ Μόλ•J60'J).

ΧΟΧΧtνωπά. , με όtαχοσμ.ο χρώματος χvρiως ΠO?:('J(O~'J . ΤΟ Εδα90ς κιτρινωτ:ό (μ.πανά.­

Βλ χα( ΧΡΗΣΊ"ΟΣ Ι. ΤΡΑΓΕΛΛ ΗΣ, τα λαοy,;α9ιΥ.a τής Κα)Jιονής Λέ76ω, 1\&ηνα

νας) . τα π ιάτα εlχονiζο•Jν τ'.JΠΟ'Jζ εμποpιχwν πλοίων τ-ης ϊ.εpιόοο'J

1982,

Trcifalgar, ΟΕν λεί­

7.σ. 40-45. Τό 1909 εγινε 7τ-~ν Καλλο'Ι"rι το νέο 7uοτημα uορεuτης (ο . 43). Ό Τραγέλλης

ποvν Ομως κσ. i.

οίνει μ.ιa ·Ιjθογρα?ιχ·lj οΧηνη ΤJνθεμένη μέσα aπο την πραγμ.ατιχότητα της Εποχης α•Jτής

γεωμ.ετριχα η r,?Uτιχα μ.οτί6α. τα χρώμ.ατα χοχχινωϊ.ά , ΕΟαr,?Οζ λετ:το wχpωϊ.ο. τα ενδιά ­

ot &ϊο-:vi:ώσ-εις χ·f,πων , κ r.όσχια μΕ δέντρα , ποU .ο:Ο: όλοκληρώνο'Jν άτ.λιΧ

(πρΟ τοϋ 1909). «Έχε~νο τΟν χαφό γίνονταν χαi χαvγciδες r;τ~ ~ρUση, &ς:ιοV μ.ε τόση δ'J ­

μεσα χρώματα εΙναr. τΟ λεϊ.τΟ μ.πλέ , α~προ, ντοματί. ''Αλλο εΙδος τVποv πολU χαρα­

σχολία επαφναν τΟ νερό. Δέν εΙναt Vπε~~ολ·η &ν ποϋμ.ε γι.ιΧ τΟ ποι.Ος εΙχε ,.εφά (νιμπέ)

χτηρ~~τιχΟ τιΧ ψηλά και μl μαχρV λαιμ.Ο Ο:γγετα , ϊi.0 1J κατσ.λ·fιγο'Jν ,.ε χείλος ζωομ.ορ?t­

ν& γεμ.ίσει, είχαν γίνει τέτοιοι χα6γάοες ποu 1:φασαν μ.έχρι χαι τ& οιχαστ-ηρια» . 'Ένα τέ­

κό , bαμ.μένα σ-vνήθως πράσ-ινα. (εδσ.9ος) και μ1: Ε:νθετσ. λο'Jλο~Οι.σ. , μi'J'χοvς , χρωματισμένα

τοιο, θεατριχο ομως, iπειοόδιο μιiς &9ηyηθηχε ή χ. Νίτοα Φα9οu τέλλη, πο.J δεν απέ­

χp'Jσά (ο. 66). Για το Τοανάχ-ΚαλΕ ,jτ:.άpχει εξαφετιχ& μεγάλη 6ι6λιογρα9ία. Περιορίζομ.αι

χει ομ.ως χαθολοu aπ' τ·~ν πραγματικότητα χαt παίχτηκε οτfι Μuτιληνη μΕ τ-~ν χαθο­

εοω π~ν παράθεοη τίτλων τwν εργαοιwν ΠΟ'J ε'"λα6α &κόμη uπόψη μ.οu. CiiNiίL ΟΝΕΥ,

ο·ηyητη τοϋ χαθηyητ·η χ. Σαμ.α~ιi · εχει χαταγρα9εί οτο Λεοf>ιαχόν Ήμ.ερολογιον , 1950,

Publίcatίon ο/ Canakkale, Cerarnίk Fabrί kalarί A.S. (Canakkale,seramίk Fabrίkalarί A.S.-

ο .7.

Yayίnί),Ankara 1971 , CΕχοοοη δίγλω7η : aγγλιχά-τοU?Χιχα) , ο. 64-65. Στο χε9άλαιο ΧΙ

ΠΛΠΑΪΩΑ:\:\0\" Ι. ΣηΛΙΑ:\Οu Ρ . ) , Οί πύργοι τής Μuτιλ-ήνrις . Ό π.Jρ γο ς κατοικία γε-

;.r.ατα'J'Χε 1Jάσθηχε έ'νας τVπος ζωόμορ9ων κεραμικών (Τσσ.νάκ-Κα.λέ). Τ ' &yγε~α α.VτΟ: yέ-

175-178. 44 . Σπο'Jοαοτήριο 'Α~ χιτεχτονιχ·η; , μο~ 9ολογία ς χα( ?uθμ.ολογiας ('Επιμέλεια

Vessels ίn thejorm ο/anίmals and Humans (Fίg.

101-107), ο. 64 , ·ή

Oney παρατηρεί:

,(Εδώ

Γ 365

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

μ.r.ζαν νεpΟ &πΟ μ ι.α τpUπα ποV bρίJχεται στΟ πίσω μέρος το~ ζώου , Ενώ τΟ &.νο~χτΟ

50.

Χ. ΜΠΛΚΙΡΤΖΗΣ, Βυζαντινa τσουχαλο.Ιιάyr;να, Θεσσαλονίκη ,

1984,

ΗλlΛΣ ΚΟl'ΡΤΖΗΣ,

στόμα Ενεργεί σαν χείλος Εξαγωyης τοϋ ύγροV. τα πρότυπα είναι παρμένα χυpiως G:πΟ

(Αytάσος: (Ένα πανάρχαω κέντρο κεpαμ.εκ'ής στ-fιv καpδtα τού Α/yα/ου, Σuλλεχτης ,

το ζωιχο 6ασίλειο (ΊCι πο•;λιa , ο[ χαμ:ίjλες, "άλογα χα/. λιοντaρια χ.λ.π.). Ή λεπ το­

Θεσσαλονίκη,

μ.εpΎμ; πεpιγpαψ{ι ματιών, μ'~της , στ6μ.ατος εΙναι &λοι9ωτη . Τά χρώματα τών 96ντων

4:37,

Άπρίλιος

1978, σ-.σ. 156-157.

51. ΚατιΧ χαφοUς και xvpiως στοUς τοupισηχοUς όδηγο,Jς 'J"έ εκδόσ-εις τοV ΓεωργικοU

εfναι X'Jpiως τΟ χα9Ε α-χοϋρο, σχοϋpο ϊ:pάσινο , τ Ο κίτρινο, τΟ bιολετί, κpέμ, ποpτοκαλi.

'Επιμελητηρίου Λιiσ6ου

ΓιCι τΟν όιιiχοσμο χpησιμ.οποιοϋν τΟ μ.αϋρο , πράσινο, κόκκινο χαt χρυσό. 'Ένθετα

(1961-1962) χαταγρayηχαν τCι διayορα i:ργαση]ρια χεραμιχ·ijς τέχνης. Βλ. χ•;ρίως Γ .

(1929-1936) χα/.

&ργότερα τοίi Έμποριχοίi χα( Βιομηχανιχοίi

Cιvaγλuya (λοuλουδιi•ιια) , ροζιiτες χοσμ.οίiν το σώμα, σε στuλ baroque (jίg.1o1)». Τl.ς

Χ. ΓΑΒΡΙΗΛΙΔΗΣ Όδηyός, Μέγας όδηyος τής νήσ-ου Λέσflου,

&νθpώϊ:ινες μ.οp9€:ς τις χpηι:τ~μ.οποωϋσαν συν·ήθως για να δημ.ι.οupγι) σοuν ~να σύνθετο

σuγyραyέας χαταγpa9ει χατCι χωριο χα/. κωμόπολη τ(ς διa9ορες δραστηριότητες (γα ­

1935, 1936, 1937.

Ό

σuνολο. 'Γιiτοιου εfδοuς χεραμιχCι i:χοuμε προς το τΕλος τοίi 19ου αlώνα. 'Όμως ό

)u..κτοπωλεί.α , εΛ.αιοτpιbεί.α , καπνοπωλεία, κεραμοποιεία, αγγειοπλαστεί.α χ.λπ . ): απΟ σ .α-.

Κl'ΡΙΛΖΟΠΟ1 Ί\ΟΣ στl.ς σ.σ.

57-239.

51-53, 0[ 'Έ),λψες

Jvlιχ,σασ-ιάτες Άyyειοπ.Ιιάστες στ-fιν Toupx[α

Βλ. Cιχόμα (μεταξu "άλλων): ΜΠΕΠ\' ΨΆΡΟΠΟΥΛΟl', Οι' τελευταίοι τσ-ουχαλά&ς

κω' τf;ν ('Ελλάδα, ύποστηρίζει. την έλληνιχ6τητα τών ζωόμ.ορyων κεραμικών τοU Τα-ανάκ­

τού Άνατολιχού A[yαiou, Ναύπλιο

Καλε χαf. tδίως τά τετράποδα αλογατάκια καt τ·ην αλογατiα-ια χαν!:ι..τα. ΆναλuηκΟτεpα

γραyiας κάνει μια προσπάθεια νά εντοπiσει το 1Jς αγγειοπλάστες κατά περωχη, χωρι6,

γιCι το θέμα bλ. χαι Δ . Β. ΚΥΡlΑΖΟΠΟ1 Ί\ΟΣ , Ή σ-υμflολ-fι στ-/ι σπουδ-fι τής πα,σαδοσιαχής

κωμόπολη, σ .σ.

&:yyειοπλαστιχής τής Θ,σάχr;ς χαi τού Έλλφπόντου , ΠραχτιχCι ΣΤ' Συμποσίου

Αέσ-flου (Ίστοριχά , Λαοypαφιχa χεiμενα χαi φωτοyραφ[ες), Θεσ-σαλονίκη

Λαογpαyίας τοίi Βορειοελλαδιχοίi Χώρο•; (Κομοτψfι- )\.λεξανδροuπολη

Παρασχεuα'ϊδης χaνει i:πίσ-ης μιCι ολοκληρωμένη χαταγρα9η τών τσουχαλaδων τοu

7-10

Μαίοu

1987),

ΙΜΧΑ, Θεσσαλονίχ-η

1991, σ-.σ. 211-212. FEHERVARI GEzA: Islamίc Pottery,A Comprehensίve Study Based on the Barlow Collectίon. London 1973. BASSILIOS D. KYRIAZOPOYLOS, «The contrίbutίon oj the Chrίstίans ίn Asίa mίrιor Pottery», στο περιοδιχο Ba/karι Studίes, 19 (1978), σ.σ. 77-103· Arthur Larιe, Later Islamίc Potteιy, Persίa, Syrίa, Egypt, Turkey, London 1971. Τοίi lδίο•;, Ear~ Islamίc Pottery, Lorιdon 1971. 47. Στο bιbλίο τοίi ΣΤΛ\'ΡΟ\' ΚΛΡUΩ:"Η , τα εν Καλλοviι τής Λέσb'ω [~ca Σταυpοπηyιαχa

165-229·

1984, Πελοποννησιαχο ΛαογpαςJιχο 'Ίδρυμα.

ΓΕΩΡlΊΟΣ ΛΕΠ. ΠΑΡΛΣΚΕlΊ\1..\ΗΣ, στο 6ι()λίο του. Μανταμ.άδος

Μανταμciοοu χατCι περιοχιiς (σ ..

477-482).

1987.

Ό

Γεωργιχο Έπιμελητ(ιριο ΛΕσ6οu , :Clyyειοπλάστες,

(ΧΙ Διεθνης 'Έχθεσ-ις Θεσ-σσ-αλονίχης) , Νομος Λεο6ο•; ,

52.

Ή συγ­

1936, σ. 24

(λεuχωμα).

Ό ΒΛΣ. Δ. ΚηιΑΖΟΠΟlΊ\ΟΣ, Έλληνιχ&: πα,cαδ'οσιαχ&: χε,cαμ.ιχά, ο.π., σ.σ-.

11-15,

ανασύρει απΟ τη μυθολογία τΟν αρχαίο ΆττικΟ -f1pωα Κέραμο, γιΟ τοU Δωνύσοv χαί

Άpιάδνης , ποU είχε καθιερωθεί. ώς προστάτης τ·fις χεραμ.ιχ-fις (ανάyλuyο παpιΙJτά τΟν Κεραμ.iα, ενω σ-έ αττιχΟ χρατ·fιρα τοU

5ou α~ώνα π .Χ. εf.χονiζε ται. &γγεωγράyος &π Ο τΟ

τCι i:πίσημα i'γyραyα ποu χα­

Asmo/eum Musem Oiford, σ. υ-υ). Στ·Ι]ν περίοδο τοίi Χριστιανισμοίi προστaτης τών κεραμοποιών -ηταν ό &γιος Σπυρίδωνας χα/. σ-υνεχίζει σήμερα (σ. 14). Βλ. δμως ό ΔΗJ!. Σ. ΛΟl'ΚΛΊΌΣ (ΕΚΕΕΛ, 20-21, σ . 98) θεωρεί τον &γιο προστaτη τών χρυσοχόων χα/. δη­

ταγpayοuν τCι πεpιοuσ-ιαχCι στοιχεία τ·ijς μονής , χαθwς χα/. το κτηματολόγιο τ·ijς [εράς

μιουργών , χα;, επiσ-ης τών κεραμουργών. ~σπωσδ·fjΠΟτε στ·ην Άγιάσο προστάτης τών

J\!Ioγijς (σ.σ.

κεραμοποιών εΙναι δ &γι.ος Χαράλαμπος.

Πατpιαρχιχa μονΜτ-ήpια τού Άyiou Ίyνατiου, &:pχιεπισ-χόπου Μr;θύμνr;ς (εlς δ •.Jο τόμους), i:ν Κων/πόλει

1900, σ-τl.ς

σ.σ.

144-184, &ναyέρει

167-173).

Σ. Ι. ΧΑ ΡΠΏ'\'lΔΗΣ, Ή [ο'ιομοpφ[α τού λεσflιαχού πολιτισ-μού σ-τ-fιν &:pχαiΚ-fι !:πα­

5 (1966), σ.σ. 162-163. << ' Εδώ τ' &γyεία αuτa , οπως δηλώνει χα/. τ' ονο­

53. ΜΙΛΊΉΣ ΠΛΡΑΣΚΕlΆΪΔΗΣ, Ή Άyιοπαpατ..ιευιώτιχη σ-χά)α, Λεσ6ιαχον 'Ημερολόγιον 1956, <Εχδ. Π. Ι. Σαμαρά) , Μυτιλ·Α,νη 1956, μεταξu σ-ελίδων 86-87 (Cιρίθμητες, κείμενο ,

μ.ά τους , εΙναι απΟ γχρiζο , σxoUpo συχνά , σχεδΟν μ.αUpο πηλΟ μέ &bαyη χι αστ6λιστη

σχιiδιο). 'lΌiJ 1δίοu, Άι;σοτιχο χατώφλι μi σχαλομπάpδαχα, Λεσ-f>ιαχον 'Ημερολόγιον,

48.

χ-ή, Λεσ6ιαχa, τ .

την επιyιάνεια, &ν εςαφiσει κανεtς μιαν αδι6pατη σχεδΟν διακόσμηση μέ αUΛ.αχωτές γpαμ­

μιiς, τιiλεια, ποu περιορίζεται σε μ.εριχCι &γyεία». Βλ.

w. LAMB, Grey wares from

Lesvos, "άρθρο στο περιοδιχ.ο ]ourrιal ojHellerιίc Studίes, LII (1932), σ- .σ. 1-12 (Fίg. 1-5). 49. Σ. Ι. ΧΑΡΠΏ:"Ι.ΗlΣ ο.π., σ.σ-. 163-164.

Μυτιλ(ινη

1958, ή

μεταξu

88-89

σελίδα (σ-χιiδιο) &ρίθμητη, ο[

89-90

&ριθμ.ημΕνες (κείμε­

νο, σχιiδιο). Χ. ΜΠΛΚlΡΖΗΣ: Βυζαντινa τσουχαλολάyr;να, Θεσσαλονίκη

1984,

σ . σ.

45-

63 [ή λεζη «τσουκάλι» εΙναι ύποχοριστικΟ τής «Τσούχκας» ποU κατ α τΟν Κορα·η πα-

366

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

pάγετο:ι aπο την 1το:λιχη λέξη

zucca (χολοχ•.Jνθη) χο:i cι•Jcιχετίζετο:ι με τ-~ν <<cιιχuο:» εΙοος

χολοχύνθης. Ό cιucιχετιcιμ.ος ο:uτο; τοC μο:γεφιχοu cιχεύοuς με τ-~ γνωcιτ·fι χολοχuθο: rηείλετο:ι cιτ·fιν ομοιότητα τοu cιχήμο:τος ]. Στ·~ Λεcιgο π ολλοi τεχνίτες ονομάζον ται «τΙJ"οuχα.λάόες η Τσχαλάόες» l:ι.ΧλCι. χαL όλ6χ):ηρο χωpιΟ εχει τέτοια Ονόματα Οπως τό

Τcιοuχο:λοχwρι 'η Τcιχο:λοχwρι τ·~ς Λεcι6οu. Το cιuνηθιcιμ.ένο εξάλλω 6uζο:ντινο επwνu­ μο <<Ιcιοuχο:λaς» cιημο:ίνει ό χερο:μiο:ς , ό χuτοπλάcιτης.

54. Στ-~ν Άγιάcιο πρiν το 1926, το νεpο το μάζεuο:ν aπο τ iς .λ ημοτιχες 6ρύcιες ποu

Σπ,Jρος ΤΙJο 1;χαλάς -ηρθε μ.αζl με τΟν πατiρα τοu ι:ττ(ι Λiι:τbο. Γεννήθηκε περiπο'J τΟ

1858, πέθανε ')"ε Ύjλιχία 92 ετών το 1950. ΕΙχε fνα γιο χα Ι τicιcιεpεις χόpες. 62 '1.'1.

Βλ χο:Ι ΒΛΣ. Δ. ΚΗΙΛzοπω·ι~ο~ , ΈJJ,ψικα παραο'ο7ιακα κεpαμικά , Άθ·Γ1 νο:

1984,

64-65.

63-

Μ. ΕΛΕΙ"ΘΕΡΙλ.lΗΣ, Λέσ6'ος: Ίστοpiα, 1Όupι7μος ΜυτιλήνJί ,

1972 , σ.cι. 88-89.

Ε(νω χωριο χτ-ηνοτρο9ιχό. ("JΥγτιαχνο:ν τέστα γι& γιαο•.Jpτι). Ό Μο:νωλάχο:ς Χο:ρά:λcψπος (Ετών

82 -μένει στ& Πάμ9uλλα) θψaτο:ι πwς οτο Μπο:λτζίχι χο:το:')"χε..Jο:ζο:ν μαγχά)~ο:,

~ρiσχονται τWpα π ιά Q"τεpεμ.ένες γιJρω σ-τf.ς μεγάλες χαl μ.ικρΕ:ς πλατε~ες, (πληρο9οpiα

χοUπες πο~ Εbραζαν τΟ γα.λα, χαθWς χαι τiι:τ τα Οχαδ~άριχα χ.αι μι()οχαδιάpιχα για τΟ για -

aπο τον Δήμο Άγιάcιοu). Άπ& το 1928 aρχιcιο:ν οί πο:ροχiς , cιτην aρχ·~ 200 μiχpι το

Ο'Jρτι .

1970, aργότερο: 18οο. Στη Μυτιλήνη το 1928 εγινε η πpwτη δεξο:μενη με cιωλήνες aπο ψεuτοcιίδηρο , (πληpο9ορίο: aπο τον Δήμο Μ•Jτιλήνης).

55- Pub/ίcatίon ojCanak.ka/e, Seramίk Fabrίka/arί A.S. δ.π . , cι. 65 (τύπος <<cιτο:μπωτών» χερο:μιχών ποu aνο:πτύχθηχε cιτο Α1γο:ίο aπο τον 18ο ο:1wνο:, δ-ηλ χερο:μιχών ποu εχοuν

διάχοcιμο cιτuλιζο:ριcιμ.iνο μοτί6ο γεωμετρικό , λουλούδια χο:i 9ύΛλο:),

56. Γι& το Άχρωτήρι gx. JΙιι ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ.lΗΣ, Λέσ6'ος: Ίστφiα, Τω?ισμός , Μυτιλήνη,

64. Βλ xo:i Μ. ΕΛΗΘΕΡΙΛ.lΗΣ , Λέ76ος: Ί;τορiα, Τουpισμός, Μ•Jτιλήνη 1972, cι.cι. 102-107. 'Ένο:ς θpύλος aνο:9έρει δτι ό πο:τipας τοu τ:εpιfJόητοu πεφο:τή BαpfJαpόcιcιo: -~το:ν εργάτης

'j,

Ε:να E:ρyoΙJτci'Jιo &yyειοπλαι:ττιχ-fις τfις Γiρας ι:ττΟν Παλωόχηπο δταν τΟν &ρτ.α­

ξο:ν οί. Άλγερινοi πεφο:τές (cι. 103)_

65. Γι& το χωpιο 6λ Μ. ΕΛΗΘΕΡΙΑ1ΗΣ, Λέσ6'ος : Ί7το,;[α, ΊΌu,;ι7μός , δ.τ:. , σ. 89. ΓΕΩΡΓΙΟΣ Α:χ:.rΕω· Δ ο ι-κΑΚΗΣ , Ό τοuρισμος τijς νήσω Λέ76'οu , 1-\θήναι

1959, σ. 236.

66. ΓΕΩΙ'ΓΙΟΣ ΛΕlΤ. ΠΛΙ'ΛΣΚΕlΆΊ.lΗΣ , 1\ιlανταμάο'ος :lέσ6'ου, Θεcισαλονίχη 1987, cι.

1972, σ.σ. 70-71. 57. ΒΑΣ. Δ. ΚΥΡΙΑΖΟΠΟΥΛΟΣ, Έλληνικα παραο'οσιακα κεραμικά, 'Λθήνα 1984, σ. }6.

461 (καταγρά9ει τΟ: χwρι.οuδάχι.α τ·fις γ'Jpw πεpι.οχής τοV 1\ΙΙανταμάδο'J, ι:ττΟ: όποία εΙχαν

'Λyyειοπλάστες τijς Σ/φνοu 6λ. τwρα τη οιδο:χτοpιχ-~ διο:τpι6η τ-~ς ΕΛΕ:'\ΗΣ ΣΠ Α ΘΑI'Η

χτισθεί χφμι.χΟ: εpγαr;τήρv:ι. χσ:-:α περι.ΟΟο'Jς δπως ε~Jαι τα Σχ~δια, ή Πέδη, ό ΆΙJπpοϊ.όταμος,

ΜΠΕΓΛΠΗ, Οί 'Λyyειοπλάστες τijς Σ[φνοu, κοινωνικ;, σuyκ?ότr;ση, παpαyωyή, μετα­

δ 'Άγιος Στi9ο:νος , δ Κο:λο:9άτης, το Μupιο:ντ?ί , τ& Τpο •.Jτ: ιο: , δ Άνοιχτός).

κινήσεις, Άθήνο: 1989 (μ.Ε cιχετικ~ gι6λιογpο:9ίο:).

58.

Γι& τ& Πάμ9uλλο: f)λ. Μ. ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ.lΗΣ , Λέσ6'ος: Ίστοpiα, Τοupι7μός , Μυ-.:ιλήνη

67.

Ό ΚουfJδ·~ς Στε90:'ΙΟς, δ ότ:οίος aχόμη εργάζεται ')"ϊa τσχο:λο:pι& τοv 'Αγίοu

Στε9άνοι; μοV Εδωι:τε α~~-Γ~ τfιν ϊ.),:rιρο?οp[α: Τ·(ιν ·~μέρα, δπως εΙπε, μποροUι:τε Ζνας τι:το'J ­

1972, cι .σ. 80-81. 59. Ό Δημ. Κο:τcιιάνος aπο τ& Πάμ9uλλα με πληpο9όρηcιε πwς, τόcιο δ πο:τiρο:ς

χο:λaς νl:ι πλάθει

του ΆπόΙJτολος , Οσο και ό εξάόελ9ος τοV πατέρα του Βαγγέλ·~ς Κατσιάνας χατασχεU­

«'Αρκεί να 'JΧεyθεϊ κανεlς πWς Ζνας καλός τεχνίτης ε?τιαχνε 100 ιττάμ.νες τ·fιν ήμέpα χα(

ο:ζο:ν χ•Jρίως π-fιλινο•Jζ σωλ-~νες γι& ύδροδοτή')"εις. 'Όμως παλι ότεροι θυμ.οuνται πwς

ό πολι) χο:λος 130>>. 'Ένο:ς τέτοιος τ εχνίτης ητο:ν

ΟοUλευαν και στΟν τροχό, χuρfως τα πιθάρια.

60 . ΒΛ. J\II. ΕΛΕΥΘΕΡΙΛ.lΗΣ, Λέ76'ος: Ίστο,;[α, Τουpισμός , Μ•Jτιλ·ήνη 1972, cι.cι. 8182.

68,

χο•Jμάριο:, χο:θ' δλη ~η διάρχειο: τής Ύjμέρο:ς χο:Ι τ-ijς ν..Jχτο:ς

ΜΠΕΊ'Π 'ΓΛΡΟΠΟΙ'ΛΟ\·,

Ν ο:•.Jπλιο

0[

6 Εlιάγγελος

184:

Ε•Jcιτpα--:ίου.

τελεuταiΌι τσουκαλάδ'ε:ς το~ ανα-.:ολιχο~ Λlyαiου ,

1984, Πελοποννηcιιο:χο Λαογρο:9ιχο 'Ίδρuμο:,

7.'1 ,

165-167, 184-191. Γ. Λ.

ΠΑΡΑΣΚΕ\ΆI.lΗΣ, Α!ανταμάδος Λέσ6'ου , Θεcιcιο:λονίχη

1987, cι. 464, 466 , 467. Μ. ΒΟΓΙΛΊΊΟΓΛΟΙ" , Παραο'οσιακΎ, κεpαμικ'fι στη νεώτψr; Έλλά&χ. Το παpά&ιyμα το~ 'rlylou

61. Γ. Χ. ΓΑΒΡΙΗΛΙ.lΗΣ, Όδηyοl, Μέyας δδr;yος τijς νfισου Λέσ6'ου, 1935-36-37, ')". 228 (')"τ-Γ,ν χο:το:νομ·~ ποu γίνε ται χο:τ& επάγγελμα cιε χάθε χωριό , ')"τήν πεpιοχ·η τής

Στεφάνοu

Θερμ-~ς (Πύργοι Θερμ·~ς) aνο:9ipεται πwς ~πήpχε fνο: μόνο aγγειοπλο:στείο , xo:i ο:uτο

44 , 45-

-η τ ο: ν τοu Σπ..Jρο•J τ ')"QUXαλa)' Ό aνιψιός τοu Στpατής Παρής μaς πληpο9οpεί πwς ό

100-120

διο:χό')"ιο: (2οο). Τ-~ν πληpο9οpίο: αuτ-~ δίνει χο:l·ή ΜΠΕΤΙΤ ΨΑΡΟΙΊΟ\.ΛΟ\·, δ .τ:. , σ.

69. 478.

7TOV Μανταμάο'ο τiις Μυτιλήνης, Έθνογpο:9ιχά, τ.

2,

(1979-80), ')".σ. 39 , 40,

ΓΕΩΡΙΊΟΣ ΛΕlτ. Π ΑΡλ ΣΚΕ\'λΊ.lΗΣ , Λ!ανταμάδος Λέσ6'ου , δ.τ: . ,

')".')". 461, 464 ,

367

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

70 . !ΈΩΡΓΙΟΣ Λητ . ΠΑΙ'ΛΣΚΕΥΑΪ..ΙΗΣ, Μανταμ.ά.δος Λέσ-ι>οv, Θε7σ-α:λονίχη 1957, δ.τc . ,

1947, 'Jπ. 396: «ΆπΟ τΟν χαφΟ ποU ίδp ιJθηχε ε~ς τ-fιν Άγ~α:~ον τΟ εις τ·fιν Παναγiαν το~

7.7.461. 465, 473 , 474, 478 · Μ. ΒΟΓΙΑΤΖΟΓΛΟΥ , Παραο(ηιαχ-Ιj χε,:αμιχ}, σ-τ-ή νεώτε,~Ύj

' Ί\ Ο 1JΚά " C ΙερΟν πpο7Κύ'ΓΓjμα εεημtοuρyήθη εtς α~τ·fιν μέ'1α εtς τΟν κ-fιπον τοV Γλεζέλ·rι

Ί\y. Στε9ά.νοv σ-τον Λfανταμ.ά.δο τi;ς ΛΙvτιλήνΎjς , δ.π.,

χαt λα'ιΧη Ο:γγειοπλα>Jτιχή, διότι Ολοι οί προσ-χιJν-~ ται Εχpεtάζοντο ~~Οροδοχεί.α , Εχpεtά ­

7.7. 37-46· ΜΓΙΕ"ΙΠ ΨΛΡΟ\10\"ΛΟ Υ. Ο! τελευταϊοι τσ-οvχαλά.δες 70 ~ iνατολιχο~ A?yαi­ ov, 7.7. 165-201· ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΛΕη. ΠΛJ'ΛΣΚΕΥΛI...ΙΗΣ , Ο! 17ωχαλάδες, Α1ο/~χσ. Γpciμμα:τα,

ζοντο χα:( ll.λl-u. δοχεία: oιti νti 6ciζovν μέ7α: το 'Αγία:7ι.ι.α 7·ης Ζωοοόχοv πηyης, Έ9ημεpίδα:

4:23 (1974), 7.7. 388-393. 'Αναλύει την τεχνιχ-~ κα:τα:7χεu·ης τών &γγείων μi: fνa: χα:θα:?)

9ει: </Η Επι.σ-·ήμ.ανι:;η τ·ί}ς Wθη.,-ης τ·ί}ς &ργι.λοuργiας ι:;τΟν χώρο ·6)ς 1-\γtά'Jo!J Κ!Jpίως

)-u.ογpα9ιχο ·φότcο. Ka:τa πα:pόμοιο τpότ.ο το δια:τ.pα:γμα:τε•Jετα:ι ό Γ . Λ. ΠΑΡΛΣΚ.ΕΥΛΪ..ΙΗΣ

Οyε[λετσ.ι , 7τfιν Vπό τοV f\γάθωνος , μ.εταχομιΟ-~ τfις θαuματοupγο~ εtχόνας 7fις Παναγίας .

Έλλά.δα. Το τ:αρά.ο'ειyμα τού

Ηο GιGλίο τω, Μανταμά.ο'ος Λέσ-ι>ου, σ-το χε9ciλα:ιο <<Οί Τσ-'χα:λciοες» , σ-.7.

461-482 , χα:­

<<Πολιτιχci» ,

28-2-1977, ap. 9· 741, Μvτιλήνη, 7. 3. Ό Στpα:τ-ης Χα:τζηπα:να:γιώτης , γpci -

~ Η οtχογένεια τοC Κοuρτζ-~ πpωτοσ-τατοϋσε σ-τ·ην εξέλιξη τ·fις χεραμ.ιχ-fις , η όποiα εΙχε

ταγpΟ:c,πι τό ί'Jτο~ιχό χα~ &pιθμ.ε~ τιΧ χαμtνι.α '1'τ0 χωptΟ χα~ σ-τα &χpογι.άλι.α, τΟν τpOr-o

fνα παpελθΟν έχατΟν πεγΑιντα ετών». ΣΕ: χάποtο τημ.είο (στ-η

χατα'Jχευ·fις τών &γγεiων: τΟ χώι.ι-α, ό πολτός, ·ή πλά'1τpα , δ τpοχΟς , τό 9όpτωμα

7τ·ή? ι τοσ Κο•Jpτζ·η οο•)λεψε ό μεyciλος ζωγ?ci9ος Θε69ιλος. Φ ιλοτέχνψε 6ciζa:». Στ-ην

σ-τΟ καμiνι., τΟ ψή'1tμ.ο, δ όιάχοσμ.ος , ·ή yύpα.

(δια: i9ημεp ίο α: , &pιθ. Φuλλοu 780 , Πα:?α:σ-χεv ·ή 18 Νοεμ 6ρίο•J 1977, 7. 3, ll.pθpo

'J .

3) &ναςιέFει.: «ΣτΟ f.~γα -

71. ΜΠΕΠΥ ΨΑ J'ΟΓΙ Ο ΥΛΟΥ , 0 [ τελευταϊοι τσ-ο'.Jχαλά.δες το~ iνατολιχοϋ Myαiov, δ.π.,

Λντωνtοv Πέτ'JtΟV «ϊφο7χι)γημα 'J'-:-η ΛiιΚ·η τέχ'rη , -~ χεpα.μι.χ·η τοC Κοuρ -:-ζΥ.; Πανταζή»,

7.7. 178 , 191· Μ. ΒΟΓΙΑΤΖΟΓΛΟΥ, Παραδοσ-ιαχ-ή χεpαμιχ}, σ-τ-ή νεώτερη Έλλά.δα. Το παράδε,γμα το C 'Ay. Στεφάνου 7τό ν Αlανταμάδο τής Jlluηλήνr;ς, Ο.π., 'J .'J. 37-46·

'jε μια Εχθε'J"η στη Λάρισα χαpαχτηρiζοuν τα Λε76tακα χεpαμιχα σ-άν Εργα πο•J Ε:χ9ρά: ­ ζοvν τη ζω·ή ..

1987, 7.7.

?6. Ί'οvτο το 7ψπεpαίνοψε: α:) &πο τ(ς Π?Ο9Ο?ιΥ.Εζ a9ηyι\7εις τών χφα:μοποιών τ-ίjς

461-462 . 72. Μ . ΕΛΕ\"Θ ΕΙ' ΙΑ .ΗΙΣ , .\έσ-ι>ος: Ίσ-τοpiα, Τουpισ-μός , Μυτιλήνη 1972 , 7.7. 97-102· ΣτJ>ΧΓΗΣ ΚΟΛΑΞΙΖΕΛΗΣ, Θpύλος χαi Ίσ-τοpiα τής 'Αyιά.σ-ο'.J, 1947, 7.7. 15-34· Οικο'Ιωιω·

Ί\yιciσ-ov (ΠΟ'J π·ηpα: aπο το 1968-?ο) , 6) aπο τον ΔΟ\"ΚΑΚΗ , Ό ΤΟ'.Jpισ-μος τής νήσ-ο'.J Λέσ-ιSΌ!.i, δ.π . , σ. 236: «εtς τα εpγαστfιpια. &γγεωπλα'.7τtχής τ·fις ~Αγtά:'J'οιι χατα7χεuάζονται

Σ. ΤΛ ΞΗΣ , Σ'.Jνοτ:τιχfι Ίσ-το,~iα χαi Ί'οτ:ο yραyiα τi;ς Λiσ-ι>Ο'.J, Εν Κα:"ίpψ

1909, 7.7. 94-98·

λι.κες, λήχuθοt , χ~ανθοt», &π' τΟν ΚΟΛΛΞ ΙΖΕ.\Η , δ .π. , σ. 398 (τονiζε ι τΟ ίδιο πράγμα ,

ΓΕΩJ' ΓΙΟΣ Α\..ΙΡΕΟΥ ΔΟΥΚΑΚΗΣ, Ό 1Ό ~.~ισ-μος τής νήσ-ου ιlέσ-ι>ο'.J ,

90 οημοσ-ίεvμα:,

μιλά γιa τ-~ν aνα:μορ9ω7η ΠΟ'J εχα:νε ό Ήλία:ς ΚΟ'Jpτζής). Ό ΟΙΚ Ο'ΙωΙΟΥ ΤλΞΗΣ,

1959, 7.7. 236, 241 , 291· ΣΤΜΙ'ΟΣ ΛΛΓΚΛ..\ΙΛ'ΙΟΣ , Άyιά.σ-ος, Α1ολιχti Γρciμμα:τα:,

Σ!.iνοπτεχfι ~']~Γropfα xcιi 10πογpαφ!'α τής Λέσ-6ο!J, Ε: ν Κα1Fψ 1909 , στΓ1 σ. 96, γρά9ει: «(;χ,

ΓΕΩΙ' lΊΟΣ ΛΕΥ"Γ. ΠΛl'ΛΣΚΕΥΛ Ϊ..ΙΗΣ , Μανταμά.δος Λέσ-ι>οv, Θε77α:λονίχη

"Άθ·ηνα:ι

' · 13 :74 (1983) , 7.7. 109-112. 73. ΗΛ . ΚΟΥΓΤΖΗ~ , rrly,ά7oς:

~τ' &πομiμησ-tν τ--fις &pχαiας τέχνης π-fιλι.να δοχεία, &μςιορεί.ς, •Jδραίοt κρατήρες , χ•.J­

χα~ π·ήλινα &γγεϊα τών πρώτων Ολως διά9ορα , χατχσχεuαζόμενα ν~ν χατΟ: μ.iμησ-ιν τών rΈνα πανάρ-χαω χiντpο χεpαμ,χi;ς 7τ-f;ν χcφΟ'εά τοC

Ε:ν Άθ·ήναις τοιο•.Jτων &τινα &ρi~-τ-ης τuγχάνοu7ιν Ε:χτιμ.-fισ-εως σ-ήμερον Ε:ν τε τ·η Μ·Jτιλ-Αιγη

Αι'yαiου, Α[ολιχa Γpάμμα:τα: , τ . 8:47-48 (1978) , π~ 7. 334 aνα9έpει: «Πp(v λίγα: χ;όvια:

και &Λλα.χο'V». Για τΟν !νΙ α.ν ταμ.άδο Ο:να9έρει: « Παράγ ει Ελαιον, γενν-fιματα, σά;:ωνrι , τ'Jρ0ν χαt τα y-Jω'7 τα πανταχοC xouμ.cipια , τα χοtνώς χαλοUμενα «Μανταμαόιώτικα»,

77{ιν Άγ ~α.ι:;ο ~~π-ί}pχαν περir:οu τpιάντα καμ.i'Jtα».

74 . ΣΤJ'ΑΗΙΣ ΚΟΛΛΞ Ι ΖΕΛΗΣ , Θpuλος χα:( Ί7τοpία: τής Άγιciσ-ο•J τής ν-ή7οv Λέ76οu 1947, 7.7. 103-126· ΓΕΩΡΓΙΟΣ A'i..Ιl'EOY ΔΟΥΚΛΚΗ~ , Ό Τωpισ-μος τής νήσ-ο'.J Λέσ-6ω , (9ο δημ.ο7ίωμα:) το~ Kέvτpou ΊΌvρισ-τιχών Μελετών, Άθ·ηνα:ι 1959, 7.7. 290-291· Μ. Ε.ΙΕΥΘ ΕΙ' Ι Λ..ΙΗΣ , Λiσ-ι>ος: Ίσ-τοp iα, ΊΌυpισ-μός, δ.π. , σ-.7. 97-1οο· Ι. Δ. Κονι·ι , Λεσ-ι>ιαχο

Πολύτ:τυι.ο , "ΆΟ·ήνα: 1973, 7.7. 200-201 (χciτοψη της Εχχλφία:ς τής Πα:να:γία:ς), 7. 204,

κείμενο Ι. Κλεομ6pοτοv (Μητροπολίτω Μuτιλήν-~ς) ,

Sacra Mytίlena, τ. 2ος. Θεσ-7α:λονίχη

1974, 7.7. lj-20. 75. Σ"Ι"ΡΑΗΙΣ ΚΟΛΛΞΙΖΕΛΗΣ, Θρύλος χαi Ίσ-το,~iα τi;ς Άyιά.σ-Ο'.J τi;ς νήσ-ου ι\έσ-ι>ου,

7. 129 (ε(να:ι τvπωμένο το 1909 γι' α:~το ·ή πα:ρα:;tciνω πληpο9ο;;ία: εiνα:ι aξιόλοy~). 77- ΗΛΙΛΣ KOYJ'"I"ZHΣ , Ί\ yιά.σ-ος: 'Έvα τ:αvά.ρι.αιο χέντ,~ο χεpαμιχi;ς 7ΤΥ)Υ χαρδιa το~ Alyαio'.J, Α1ολιχti Γpciμμα:τα: τ. 8:47-48 (1978), 'Α&Α,να, 7.7. 331-334.

78

ΗΛΙΑΣ KOJ"Pl"ZHΣ , Γχρι ζόχpωμr; λεσ-ι>ιαχ-Ιj χε,~αμιχ-ή, Κεpα:μιχti Χρονικά ,

13:58

(1991), 7.7. 9, 10. Ή χρονολογ ία: Εμ9ciνισ-ης τοποθετείται μετα:ξu 1929-1933· Μεγciλη Έλληνιχη Έγχvχλοπα:ίοεια:, <<' Ελλάς (Λα:"ι"χ·~ ζω·ή)» , τ . 10 (1934) , 'Α&ηνα:ι , σ-. 840 (γίνε­ ται λ6γος για τCt στcχμ.πωτci, μ.ε ~τuλtζαpt7μένα μ.οτtbα, χεpαμtκCt με 'Εόα90 ς λεuχό, κα­

'ι.iτες, ςJλtτζciνe:ς χαπακωτci, πιciτα)· Γ. Δ Ο1'ΚΛΚΙ-Ι , Ο.π., σ. 2]6 , γί.νεται. λόγος εκ τΟς &π Ο

Γ

368

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

τtς &7tομ.ιμ.·f}'1εtς τ ών &~χαί.ων τφοτύπων , τΟ: όποία μ-άλλον θΟ: ήταν τα 6άζα , για71. Wς το 1930 αi.ιτa εr,πpαν ζωγpαyιχ-1] μ1 θέματα ιΧπο τ-Γ,ν ιΧpχαία μυθολογία (ποu πιθανον ο'Jν­

(1905-6/3/69), ε. Tou Κλέαρχου Καμτ:ουpέλλη (1937-) , 'J"τ. Ίοu Χpιστόyοpου Παραμ'Jθέλλrι (1928 -14 J.\πpιλ. 88) , ζ . Tou Μιχα·Γ,λ Βαλεντίνου (1924-), η. ΊΌv Εu-οτpάτιου 'Γζανν-η

εχί.-;θηκαν μέχρι τΟ 1950) , χα/. yιcX ζωγρας:ιικΕ:ς &ϊ.εtχονi'::ϊεις πιάτων μΕ διάκοσ-μο τοπί.α,

(19J7).

πύργοvς , λεσbιαχΕς ηθογραyιχΕς παpα7τάσεtς, νεροχοvbαλfιτpα, τΟ λοι)ι:Jι.μο χciτω G:πΟ

τ+, bpύ<Jη χ.λ.π. Τέλος όμιλεί x:xl. yιcX τα μ.ιχρΟ: μ.πψ.πελό , ποV είχαν τΟ τοπικό

83. ΒΛΣΙΛΗΣ ΠΛΛΤΛ'ΙΟΣ, 'Η χε,cαμιχ"fι τής Άyιάσου, ο. τ.., σ. 299 ιiναyέρει τa ο ια­ :l.c, ?tγo ~pεc, , ή ά.γι.ασώηχη ΧΕFαμ.ιχ·Γί Εχει να μ.άc,

κοσμ.ητικιΧ κεραμικά: «ΈκτΟς Ο:πΟ

χρώμα . Οί ιΧπειχονίσεις τ·ίjς καθημερινής ζωής τοu χωριοu i:δωσαν ξεχωρι-οτο λα·ι·χο

δεί.ξει χα/. πολλα τσανάκια, πιάτα, 6ίχες πλο•ψιομ.ένες με πpωτότυτ:α σχέδια χα/. λου ­

-:όνο. Το rοιο θέμα ;τραγματεύεται (με λυpιχ-1] διάθε-οη ό Βα-οί.λrις Πλάτανος <<Κεραμιχ·Γ,

λοUΟια η &κόμη παFαστά.,.ει.ς Ο:νάγλu9ες χρωματισμένες Ο:πΟ τ·fι ζω·fι τοV χωpιοV ϊ:οU

τής 'Αyιά-οοω>, aρθρ ο -οτο περιοδιχο Α1ολιχa Γράμματα, 5:28 (1975), σ.σ. 297-299.

79. Δυ-οτυχώς ΟΕν "έγινε χαμιa χαταypαy-1] τών χεpαμοπλαστών τ-ίjς χεραμιχ·ίjς τέχνης τ-η ς περιόδου

1900-1950. Αi.ιτο οyεί.λε ται οτ-Γ, μ·Γ, i:yχαιpη ιΧξιολόyηση τοu λriiχou λε­

ε(ναι &πλa δοσμένα με μιa ξεχωριστ-1] ομορr;>ιά». Το 1975, σε μιa &πλf, /:;τί.-οχεψη ποu πpαγμ.ατοτ:οiησα στην ~Αγι.άσο , 6ρ·f1χα τρία πρό,-θετα ipγαστ·fιρια χεραμtχΥις διαχοσμ.η­ τιχ·ίjς: α. Το l:pyαστήpι τοu Νταyιέλλη Κομνηνού το ιΧνέλα6ε ό yιός το'J Γεwρyιος

!Jbιακοϋ πλούτου. ΣτΟ: μοu-;εtα τ·~ς λt:iι'χής τέχνης "έχοvν συγκεντρωθεί πο)::J.Jι. Ενδιαyέ­

Νταyι.έΛλrιζ

ροντα παραδοσ-ιαχr:Χ θέματα , δμ.ως, &ν αUτΟ γινόταν νωρίτερα, θά ε1'χαμ.ε καl τη '19pα­

στ-ι]ρι τοu Δ ημ. Τα χιδέλλη (7 -4-1938), ί:να παλιο l:ρyαστήρι. y. ΊΌv Ε·~σ-:ρατί.ο'J

yίδα τοU δημιοvργοU , ΠΟ 1J είναι τ:ολU &ναyχαtο. το ι:Χνώνuμο εFγο ε7.ναt δ'J'Jt'Jχώc,

Πα~αθεο9ράστοv

&πpοσΟιόF ιστο γενετικά , 'άσχετα &πΟ τ·(ιν αlσθητιχ-fι τοu &ξiα.

80. Μ Η ΤΡΟΠΟΛΠΗΣ l\1ΥτΙΛΗ'iΗΣ !ΑΚΩΒΟΣ, Ή χεpαμ.ιχη τέχνη στην 'Αyιάσο τ"iJς Λέσ6Όυ, Μαχεοονιχο ' Ημερολόγιο, Θεσσαλονίκη

1969 , σ . σ . 273-275. Ta χφαμιχa ποu ιΧνα­

(1921-21/8/'87) ποu ιΧσχολήθηχε μ1 τ-Γ, διαχοψ·~τιχ·Γ, χεpαμιχ·Γ1 . 6. Το l:ρyα ­

(1936) , μ.έ χpόνtα ~άνω tJτΟν πηλό , τΟ ταξiΟι. του Ομ.ως χαt ·~ παpα­ μον-Γ, -οτη Γερμανία έπτa χρόνια (1968-1975) τοu ιΧνέχοψαν τ·ήν χεραμικη οημιουρy(α το•J. δ . 1Όϋ Γρηγορίου Σα6έλλrι , ϊ:οU προ;j·π·~ρχε , εfχε Εpγαστ·fιρια :1έ Οtά9οpες τ.ερtοχές χα/. χατa περιόδους . Μετa το

1975-78

'i.χλειοαν τa l:pyαστ-ήρια τ-f;ς οlχιαχής χεραμιχ·ης

λ~ει. «Οί πανέξυπνες κοuκοubάγιες, τα &τiθα,.α 'άλογα, τιΧ Οι.ά9ορα σε~6ίτσια μΖ τfιν ά.πλ·f,

(4) !:pyαστήρια : α. τοu 6. Δημ.ητρί.ου Ταχιοέλλη (1938-). y. Tov Στpατίj ΊΥ.,cι.•Νίj (1937-). δ. Γp-~yοpί.ου (Γιωpyαν:ή) Σαf>έλλη. (1939-). Άπο τον χuχλο τών Κο'J ρτζ·ήδων , πέθανε ό Χαράλαμπος Πανταζής (1914-14 Άπ? . 88). Το 1956 τ.εθαί.νει οΕ ·fιλιχία 85 Ι:τών ό Ήλί.ας Κωpτζ·ης . Ό Ν. Κοuρτζ·ijς τ:οu yενν-ψηχε το 1907 τwpα δεν !:ρyάζεται.

γραμμή, οί ο ιά r;>ορες πλάκες τοu τύπου χα/. τ-ίjς τέχνης τοv λα"ι"χοu ζωypάyου τ·ίjς

Ό γιος τοu Νί.χο•J Κοupτζή (χημιχος χεp αμiστας), οοuλεuει τ·Γιν τέχνη τοv π ηλοu

Μ 'Jτιλήνης Θεόyιλου » . Έπί.-οης i:yινε χα/. &λλη εχθεση το

1969, μi; τη 6οήθεια τοv

τl.ς Ι:λεuθερες ιi.,ρες (yενγήθηχε το 1944). 'Ατ:ο τοuς Χατζηγιάννηδες: Ό Γιάννης (1933) ,

Έλληνιχοv Συμ6ουλίου της Παγκόσμιας 'Οργάνωσης Καλλιτεχνιχ·ης Βιοτεχνίας , χαθwς

ό μ.ιχρ6τερος γιΟς τοϋ Άνασ- τά,-η εργάζεται στη Ν . Ε.Λ . Ε . ΟποΙJ Οι.διitJχε ι την τέχνη τοϋ

χα/. μιa ιΧτομιχ·Γ, στ-Γ,ν <<ΩΡΑ>>. Ta Ι:χθέμ.ατα ·"ήταν ί>ίχες ζωόμοp9ες, χανά-:ες , τ:λαχί.δια.

πηλοu. Ό Ά-οημάχης (1920) ό ;τρώτος γιος τοC Άναστάση ε(ναι -ουνταξιοuχος, δμως

Βλ Ι. lΩ Λ'i'iO l ", Κεραμιχa Χpονιχά, τ. 13:57, (1990), σ.σ. 10-11.

οεν παύει νa δημιουργεί, τον 6οη0ά ό yιός του Άνα-οτά-οιος (1944). Οί γιοΙ. τοv Γιάννη:

r;>έρονται Ι:οώ ιΧvήχουν στΓ,ν πεpί.οδο

1960-1970. Βλ χα/. ΗΛΙΛΣ ΚΟΥΡΊ"ΖΗΣ , Νίχος Κουpτζi;ς ,

Ενας πpωτομάστοpας τής λαiχής &yyειοπλαστιχής, Μυτιλήνη

1990, σ.σ. 20-21. Το 1968

ό Ν. Κουρτζής πpαyματοποί.ησε ιΧτομιχ-1] εχθεση στο Δημ.οτιχο Θέατρο Μυτιλήντ,ς , ·ή

δο'Jλειά του -~ταν αuτ·~ ΠΟ'J δ Μητpοπολiτης Ίάχω6ος Ι:χθει.άζει χα/. συγχρόνως ιΧνα­

η ίΧΙJ..u.ξαν θέμ.α (διαχοσμη-:ιχή). Το 1992 i:μειναν μόνο τέ-οσεpα Κλέαρχου Καμποuρέλλη (1937-).

81. Προσωπιχa Ι:χω χαταyράψει τ-Γ1ν περίοδο αi'.ιτ-ή (1968-1975) τέσσερα (4) l:pyαπή­

Ό Άναστάσ-ης Χατζηγιάννης (1963) , δι κηγόρος aσχολείται ;τεpιοδιχά, ζωypαyί.ζει χυ­

pια οlχιαχής χεpαμικίjς τέχνης: α . Δημητρ ίου Κατζηλέλλη (1905-17/8/74), 6. Παναyιwτ-η

pίως πιάτα , l:νώ ο aλλος του ιiδελr;>ός , δ Δημητράχης (1971) τ:ο ,) 9οιτά σ το ΊΈΦΑΑ

Άρ6ανιτέλλη (1924-),

Θεσ-tJαλονiχης εlχονογραyιεϊ μΖ ~πtτυχiα ϊ:άνω σέ πήλινες Ορθογώνιες ϊ:λάχες ΧΙJpίως θέ­

δος.οlχιαχ·ης

y. 'Ηλία Λαμπpινοίί (1912-), δ) Κομνηνοu Νταyιέλλη (Α ' περί.ο ­ χεpαμιχ·ης , 1890-2 Ίαν. 71).

ματα Ύjθοyραr;>ιχά. Ό τρί.τος yι.ος τοv γέρου Άνα-οτάσ-rι μένει στ·Γ, Γιο,;γχοσλαιJία, εΙναι

82. Περίπου τfιν ί.δ ι.α πεpίοδο κατέγραψα χα~ τα εpγαστ·fιρι.α Οιακοσμ.ητιχ·f1 ς χαi κε­

ό Κλεάνθτ,ς Χατζηγιάννης (1925) οεν τ:λάθει -οτ ον τροχό , δμως ζωypαyίζει Ι:πιτ'-'Χ"'ι ­

ραμικής τέχνης. Auτa ήταν οχτw: α. Tov Ν. Κουρτζ·ij (1907-), 6. Tou Όουσ-οέα Κουpτζέλλτ, (1913-) , y. Τοίί Άναστασί.ου Χατζηyιά:wrι (1885-1983) , δ. Tou 'Ιωάννου Πατpά:χη

μένα θέματα στις πήλινες Ι:τ: ιyάνειες (πιάτα).

84.

Βλ ΗΛΙΛΣ ΚοΥΡ"Ι"ΖΗΣ, Νίχος Κουρτζi;ς: Ενας πpωτομάστοpας τ-ίJς λαiχi,ς ayyει-

369

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

οπλα,;τιχΊ;;, l\ΙΙ'Jτι.λήνη 1990, 7 10, (γενεαλογι.χο δένδρο χαi χvχλος, μ.εταξv 7ελiδων 22-

ιiϊϊ:ό τtς y ι.γοVpες , ή άγια7ώτtκη κεpαμικ-fι εχει. νά μάς δείξει. καί πo)JJ τ'J"ανάχι.α , πιά­

27 &piθμ.ητες). Γι.& την ο1χογένει.α Κο'Jρτζ·~δων χαi γενι.χ& γι.& την χεραμ.ι.χ·η της Άγι.ά7Ο'J

τα , 6ίκες, πλοuμι.,.μένα μΕ: προτι.Jπα σχέδια χαt λο•.;λο•.Jδι.α, η &κόμη και μΕ: παραστά­

"έχο'Jν γρα?εt πο):λά άpθ~α, σχόλtrι.. , κρι.τι.κες ~ε ε9·ημ.ερtΟες κ.λ.π. ΣτΟ bι.bλίο τoiJ Η.

'Jεtς &νάγλvyες χpωμαηΙJμένες &πό τ-ή ζω-ή τοV χωptoV τ.:οV είναι. παλι.ά l.ι.Χ:Λά δο'J"μέ­

ΚΟ'Jρτζ·η παpαχολωθοCμ.ε την χαΧλι.τεχνι.Χ''η δι.αδρο μ.·η τών Κο•;ρτζ-~δων χαθwς χαι τοC

να μ.Ε: μια ξεχωρι.στ·η Ομορyι.ά. "Αξι.α άναyοpάς εΙναι. επί,.ης ·ή παpατ-f}pη7·r, ποV χάνει.:

ϊ:ατέ ?χ τοu &πΟ τό

«ΣΕ: κάμ.πο'1α τσανάκια bpί.ι:ϊκοι;με γραμμένες καt μεpι.κΕ:ς λέξεις 'J"τ0v πάτο

1907 μ.έχρι. '1ή μερα. l-\ πΟ τΟ '7τclδι.ο τ·ηc; &πομίμ:~'1ης τών χλα-

(Yj

ΙJτά πλά­

7ι.χών προτύπων (1900) 7τ·'ην &ναγωyη τών τε<,?ρών μ1 δι.αχοψητι.χ& ερεθί7μ.σ.τα &πο τον

για)\ 7τ·'ην πpό7οψη) δπως εfναι.: <<'Ενθ·~μιον Άyι.ά7ο'J>> , «Καλη ορεξψ> , «Εlς •)γεί-

<,?vτι.χο χό7μ.ο (1930) 7τ& 7ταμ.πωτά (1930 -1950), 7τ-ην &πει.χόνι.7η -Γ1 θογρα9ιχών θεμά­

αν» , ~ϊ:ανι.α το ονομα το•; τεχνtτη και. 7πανι.ωτατα καιJ.(J.tα παροιμια οπως ει.ναt το,.; -

των

(1950-1960): μπιμπελό , κανατάδες , πλέχτρες , νεροχο•;~αλητές, λι.ομ.αζώχτρες. Και

J

\

"JI

-

J

\

τη: «Ίγώ κρασέλι μ' σ' &γαπώ τ7t

I

\

7'J μ.ι. χτ'πάς

I

~~

~

I

7τόν ντοίχοu» (,.. 299). ( Ο Στ.Αι·pο~

τέλος '1τά ζωόιJ.ορyα &γγεtα μ€ λευκό 9όντο χαt Οι.άχο'1μο γεωμετ~ι.χό , παρμένο &πΟ τά

ΛΛΓΚΑ..ΙΙΛ\ΟΣ , 'rl.yιά7ος, Α1ολιχ& Γρ:iμματα , τ. 13:74 (1983),

,.,.Jμbολα τ·fις λcίι)<"ηc; παράδο7·ής μας (&ραμ.πάδες , τοι.χογpα9iες παpαδοΙJι.αχών αϊttτιών ,

ποι.ητι.χ·'η διάθε7η περνά το l:ργο 7τον χώpο τοu oνεipo'J χαi τοu 7'Jναι.7θηματι.ψοC:

χα7έλες) .

« v Ερχονταt καi ot ιΑγtα'1ώτt'1ΙJες καί 9 τιάχνοuν τόν κόι;μο τοuς μΕ: τ iς ?ΟΨyο;:;λες καi

85. ΣΤΡΑΊΊ·ΙΣ ΚΑΛΟΞΙΖΕΛΗΣ , ΘpJλος χαi 'J,;το,;[α τής Άyιά7ω, ο.π., 7. 398. 86. ΠGλ Γ. ΚοηοηΙΗΣ, Ί-f χε,;αμιχlj τέι.•πΊ πfιv a,;ι.αία Άθ-ήvα, ΈΧληνι.χ·η Λiι.χ·η τέχνη , τεuχ.

120 (1973), 7.7. 141-148· Α. Τζο6άρη-Γιαννοπούλοv , <<Άγγει.ογρα<,?ι.χ·η ~ ι.ο­

τεχνiα χατ& τf-ιν 'Αρχαιότητα>>, Έ),ληνι.χ-'η Λiι.Κ·(ι Τέχνη, τε•~χ. 140 (1974),

7.7. 19-23.

\

I

I

I

I

I

I

I

I

I

7.7. 110-111 μi: τ:.λο\ηι.α

I

I

τtς ποuκαμι.σες τοvς και. τα χpωμα τα tO'Jς και με τα χερι.α τοvς πεpασμενα -:ϊταuρωτα

-;-τη μ.έι:rΙJ , να χαμ.αpώνο'JV , να δίνοuν ?ιπό τΟ πf}λινο κανάτι ,.πiτt τους νεp0 7το~ς rlνόp ες το vς.» ('7 . 111) και 'jε κάποι.ο 'ά/:Αο σ-ημείο:

</0 τόρνος 9έpνει εvα 7ωp0 θαι;μα7ηχά

ΙJτΟ yώς να λαμ.πvptζοι;v , τά ζώα παγιόεUονται. ΙJτόv πηλό χ.αt ζε,-ταiνονται ζωνταvα

87. Λε•~χωμα (ετ:ι.μέλεια Γεωργι.χοC Έπι.μ.ελητηρίο•; Λέ7bΟ'J) , ·fι ΧΙ Δι.εθ'Ι''ης Εχθε 7ις θε77αλονiχης, νομ.ος Λέ7bο'J 1936, 7. 24: « Ε 1ς Άγιά7ον, Μανταμάδον χα ι οι.α9ό ­

7τα μάτια μας. 'Έρ χονται τα ποvλιά , τα κοκόρια , οι π6:πι.ες να μεθ'.J7ο'Jν &π Ο τόν Υ1 λι.ο

pοvς ΓJ.λλας κοινότητας, λει.το'.φγοϋ'1t εργο-;-τά>Jtα &γγειοπλαστικfις, ·ή παpαγωyη τών ται ε1ς Πεφαι.ά χα( &λλαχοC . Ή &γγει.οπλα7τι.χ-'η α~τη δι.αφείται. ε1ς τ·'ην χαλλι.τεχνι.­

88. GδNiiL ΟΝΕΥ, Turkίsh perίod Canakkale Ceramίcs, δ . τ:. , 7.7. 64-65 , (Fίg. 1ο8115). ΑιJτ-η Οiνει. μ.ια ενΟια9έpοv7α ϊ.ληροyοpία : «Οί κανάτες τοϋ Αtγαίο ι; είχαν ( τ·fιν περiοδο 1So•; -2ooU αιώνα) μ.ι.ά yόρμ.α &,.υνήθt7τr; yι.α τΟ Τ'J"ανάχ- Καλi. Στα r1'1τ-pα

χ·ήν (6άζα πολ'Jτελεiας χ .λ τ:.- Εr,Jάμ.ιλλα τ·ης παραγωγ·fις χεpαμι.χ·ης τών Άθηνών)

r:ιόντα τ:ρο6άλλο'Jν τ& οτ•;λιζαpι.7μένα μ.οτί6α τών λωλο•;οιών χαι ?')λλω•ι>>. Βλ Και

όποί.ων f.κανοτ:οtεί τάς &νάγχας όλοχλfι( Ο'J τ·ί)ς ν·ή'JΟ'J καl 7Ο6αpόν ~πόλοtπον εξάγε ­

χα;. να πι.οVν &τ;' τcΧ κανάτια Ορο,.ερό νερό» (σ. π ο).

χα( τfιν 7'JΥ~θη. 'Γ-'ην μ.εγαλ'Jτέραν πωότητα χαλι.τεχνι.Χ'fις παράγει ό οiχος Ήλiα Κωpτζ·fι

Μεγάλη Έγχ'JΧλοπαiδει.α , δ . τ:.,

Άγι.ά σο'J , ό ότ:οίος Οι.ατ-ΙJ~εί καταστήματα πωλή7εως καi π~ακτοpεία εtς Λ1•.;ηλf1 νην ,

εpγαοτηpiο'J τοC Ν. Κο•;ρτζ·η <<'έχο•;ν τ-fιν μάζαν ·ήμ.iλεvχον, χαλ•;τ:τόμενον μi; δι.α ­

7.

840. Περι.γρά<,?ει. ·(,Χατζημιχάλη τ& πpο'ι'όντα

70'J

1-\θ·f}vας καt ΘεσΙJαλονiκην. ~Έτ ερα &γγεωπλα7τεία εfνα~ τών κ.κ. Παν. l(οvρτζ·ί) ,

?ανΕ:ς μ.ο)ωbδοVχον ι)άλωμ.α , •JπΟ τοϋ όποiου δι.α9αiνεται ·Γ1 πολUχρωμ.ος δι.αχόtJμη-

Άνα7τα7iοv Χατζηγι.ά'Ι'rη χαί Ι. Πατράχη. Σ'J'Ι'ήθοvς &γγειοπλα7τι.χ·fις εργο7τά7ι.α εfναι.

7ίς των &ποτελο~μενη ες &νθέων χαι δια9όpων ?JΧλων ?'Jτών>>. Ό 'Ηλίας Λαμπρι.νός ,

τών: 1. Στε9:iνο'J Χ.Εμμ.ανο•;·~λ , Άγιά7ο , .

ενας &πό τούς πολ,J καλούς τεχνtτες τοV πηλο~ , πpοσ-δι.οpiζει τη χρονολογία τών

2. Κων. Στεφ'Ι'rι, Άγι.ά7ος, 7τάμναι. χλπ. ,

J. ΕUστpό:τι.οu J(ovτ7o'Jpί.Oη , Παλαι.όκηπος , 4. Β. ΊατpοV , Παπάδος , 5. ΕUστp. Σοv6ατζ·~ ,

7ταμ.πτωτών γ·)ρω 7τ& 1950-55. 'Όμως &τ:ο τiς δuο αλλες πηγi:ς α) χαι 6) δι.α9αi ­

Παπάδος ,

7- Βα7. Κο'Jτ7ο'Jρίδη, Παπάδος , 8. Ε~7 .

νεται, πWς ό τUπος τών κεραμικών α.Uτών "έπσ.νε?χόταν κατG: περιόδους , είναι. πολι'j

10. 'Αp6ανι.τέλλη , Πάμ9vλλα . Το χεiμ.ενο χα­

πιθανό πWς -~ α~πpη Ε:πιyάνεια η τΟ εοαyος τών πιάτων τής κανάτας πέρα'Jε &Fγό ­

6.

Σπ·~ροu Έλεuθερι.:iδη, Παπάδος ,

Χ. Χpή7το'J , Παπάδος .

9. Χ

Άπο7τόλο•J ,

ταλ·f}γει.: «εi.ς Νl ανταμ.άδον λει.τοuργοVσι. πεp~ τCι τεΙJσαpάκοντα ιΧγγει.οπλαστεία χατα­

τεpα 7τ& ζωομορ<,?ι.χά

ι:ϊκεuάζον'7α &ποχλεt7τι.χώς τα πεpiyημα τοV Μαvταμάδο'J χοuμάpι.α». Βλ. καt προη­

ωμ.ετpι.χ·'η μο?9ή, Ι:γι.νε &ρχα'ι.'χό. Ό Δ. ΒΛΣΙΛΕΙλ..ΙΗΣ, Θεώ,;φ'fί τής Αlyαιοπελαyίτι ­

(1960 -80) μ.i: τ·η δι.α<,?οp& ΠWζ το δι.αχοψητι.χο μ.οτί()ο π-η~ε γε­

γοvμ.ενες παραπομπές. Γι.& τ·'ην χεpαμ.ι.χ·'η τέχνη τ·ης Άγιά7ο•; ό ΒΑΣΙΛΗΣ ΠΛΛΤΛ\ΟΣ

χr;ς 'ΛpχιτεχτοvιχΊ;ς ύπο &νή,;υχr; οπτιχlj γωνία, Άθ·ήνα

δ .π. , μΕ: τρότ.:ο λupι.χό r;εpι.γράyει τά εtδη κεpαμι.κ·ί)ς τέχνης τ·ί)ς 'Αγι.ό:σοu: «Έκτός

ιiδρά, ·ή Λέ76ος, ·ή οι.αχο7μητι.Χ'ή, ·fι 'Αγι.ά7ος, ό &yγει.οτ:λα7τιχος μ·~θος, ·f-ι 7'Jνέχει.α

1973 , 7. 84, γρά9ει: «Σ χέδια

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

370

τοV τpοχοU, τής πλαστιχ·~ς τοϋ χαμ.ινιοϋ της. ιΌλα ι:1Ε: cΧχiνητη πεpίπτuξη τοϋ εμc;ιια ­

94 . ΒΛ~. Δ. ΚΥΡΙ ΛΖΟ ΓΙΟ1Ί\Ο~ , Έ)J,φιχιΧ παραδοσιακιΧ χε,:αμ.ικά, εlχ . 274, 275, (και

λωμένοu σα. σμάλτο καl τοϋ πολίιχpωμ.ο 'J σΕ: ενταση χpαuγ·(ις, &pχα't'σμός, πρωτό ­

<rχετ~χη &νάλuτ~), σ. 52. Γpά9ε~ : <<'Έχοuν Χε9άλι aλoyo•J χαι σώμα κανάτα, το χε­

γονος pεαλ~σμ.ος».

ροιJλr. στΟ πί.σω μ.iρος παίζει. τόν ρόλο οUράς τοιj ζώοv. ΈκτΟς &π Ο τΟν διαχοσμ.η­

89 . ΤΖΟΒΑ\\ 1 ΓΚΑΡλΙΓΙΙ\1 (Gίovanί Garbίnι) , Παγκόσμιος Ίστοpι'α Τέχνης, Ό

τιχΟ πλοϋτο ,. τα ενθετα ΚΟ'J'μ.Ύjμ.ατα (ροζέτες), c;;εροvν δ'JΟ σημαίες α'Ι'~Ι.Χ?Jστές, τΟ

'ΑpχαίΌς Κόσμος, τ .Β', Pau/ Ham~n /ίmίted 1974, (y~α τ-ην Έλλάδα, I: χ δ. opy. Χρu<rος

274

Τύπος Α. Ε,

αuτά (τοϋ πρώτοu) θuμ.ίζοuν τ·ην περίοδο τοϋ Κρψαϊχοϋ πολεμ.οu

1967, σ. 57 ωχ. 33) , σ. 59 ωχ . 35, 36) , σ. 105 (εlχ . 75, α, t:). Και στο χλα ­ σιχο t:ιt:λίο τοϋ HEΙNRICH ScHLΙEMMAN: «Ilίos the cίty and country oJ the Tri!fansι New York-London 1968, σ. 376. << Στ·f-ιν τ.ολη III (22οο-2ο5ο) , τ-ην χαμ.μ.ένη, ορ~σμ.ένα &yyεία (μ.ε τα νούμερα 335, 336, 337) είναι ζωόμ.ορφ. Το πρώτο τρίποδο t:άζο "fχε~ μ.οpψf-ι κα­

μ.~α Έλλην~χ·fι χαι μ.ιά 'Αγγλική, ~ σ

275

δ•)ο aντιχρuστες Έλληνιχές. Τά σuμ.gολα

1853-1856». (ΊΌ

ϊ:pώτο &,γfικει στό Μοuσείο Κυριαζοπούλοu , τΟ όειJτερο εΙναι &.πΟ τ·fι λα.ογρα.r;ικ-{ι σΙJλ­ λογ-fι Πανετ.ιστημ.ίοu Θεσσαλονίκης). Στη σελίδα

56 &να9έρει το &λογάκι (221-232), ·ή << Horse jug>>, είναι κανάτι μ.ε σώμ.α &λoyou τετpάποδοu χα ι χείλος Χε9άλ~ αλογίσιο .

λοθρεμμένης γοupούνας, τΟ δεύτερο πpοbάτοu (τετράποδο) και τΟ τρίτο χoipov , iπi­

Γεμiζεt &πΟ πίσω, στ-fι ραχη τοϋ ζώοu Vπαρχεt Οπ·ή, τΟ χεΤλ.ος το ϋ κερα.μ.ικοU εΙναι

σης τα δύο χεpαμ.~χα τής " · 375 (χε9άλαι.ο Chap. VII) anίma/-shaped vesse/s, το Ν ο 333 σ9αιpιχο τρίποδο μ.ε Χε9άλι ( ι-am 's head) χριαριοϋ , χαι το Ν ο 334 ()άζο μ.ε τρία

το στομ.α τοϋ &λόyοu. (α•)το ·iιταν το μοντέλο "fμ.πνεuτης χαι aναyωy~ς τών Χατ'C;rrr./r.Νηδων,

ποδια χαι χε9άλ~ σχατζοχοφοu (Headgehog).

χpο<rτεγ~ κανάτα μ.i: χε9άλ~ aλοyίσιο). Βλ aχομ.α: VASS/L/05 D. K YRIAZOPOULOSι The

90. ΤΖΟΒΛ\\1 ΓΚΑΙ'λ!ΓΙΙ\Ι (Gίοναnί Garbίnι) , Παγκόσμιος Ίστορ[α Τέχνης, δ .π. , σ. 78 Cεlx. 58) , (λεοντομ.ορ 9ο ρuτο &πο το Κοvλτεπε , 18ος αlώνας π.Χ., .Μοuπίο Λo.Jt:ρou). 91 . ΗΛΙ ΑΣ ΚΟΥΡΤΖΗΣ , Νίκος Κουpτζ-ής: Ενας πpωτομάστοpας τ-ής λαίχ-ής ayyειο ­ πλαστιχ-ής , Μuτ~λήνη 1990, σ. 18, <<Με:α τ-Ιjν οπ~σθοχώρηση (1941) Ι:π~στpέ9ε~ ξανά στο

Contrίbutίon oj the Chrίstίans ίrι Asίa Mίnor potteryι Balcan Studίesι vol. 19 (1978) , pl. VII, α , ε. ΚαΙ. τά δύο είναι ερyα τοu Μuyδαληνοσ . Παρό μοια με "fντονα τοπικά

νησt για νCι.. Οργανώσει κάτω &πΟ ε~~σχολες συνθήκες τ-(ις Κατοχ-f1 ς, «τό τελευταίο προ­ γονιχΟ εργαστήρι».

92. ΧΛΡ ΓΙΏ\Ι.ΗΙ~ Ι. ΣΕΡΛΦ Ε! λ!. Ά,:χαιότητες καi μνημεία ν-ήσων Αiγαίου, Μuτ~λήv~. 620, 621,

τΟ χρηΙJ"tμ.οϊ":οiη'J"ε χα~ ό Κουρτζ·ης , &λλα περtσσότερο γt' α.Uτόν Επαtξε ;.όλο -~ μ.α ­

στο~χεία χατασχει)αζε χαι ό Χατζηγιάννης Cεlx. 23, y ' περίοδος Χατζηy~άννη 19791982). 95. Πt: . W. LAMB1 Excavatίon at Th erm ί ίn Lesvosι Cambrίdge 1936. 96. Ή Μπέττu Ψαpοποuλω. (ΜΓΙΕΠ\' ΨΑΡΟ ΓΙΟ1 ΊΙΟ Υ, Οί τελευ7αίΌι Τσοuκαλάδ'ες

τού &νατολ!κοϋ rlι.'yα/ου, δ.π.,

'7.1J.

220-229)ι κclνεt μ.tcl ενόιαf.(i:pο'J'Jα πα.ρο'JΙJiαι:Jη τοϋ

Β. Στεpέωσ~ς μ.νημ.είων: Ι . Άpχοντιχον τ·~ς Βαρελτζίδενας Ι:ν Πέτpψ> (π~ν.

ε;:.you και τ·ίjς ζω·ίjς τ-ίjς οlχοyένε~ας Χατζηy~άνγη μ.ε 9ωτοy;:.α9~ΧΟ vλ~χσ χαι yραμ.:J.ιχά

623 , 624, 625) , Άpχαιολοy~χον Δελτίον 20 (1965), σ.σ. 488-495 (χείμ.ενο) . Σ.σ.623 (πίνα­ κες). Βλ και Σ. Β. Σχοπε)Jτης , 'Αp χοντ~χά τ-ης Λέ<rt:ou το~χοyρα9ίες, Ά&ήνα 1977 (aρίθ­

σχi:όtα ποιJ χαταγράt.(οuν τ·f] δομ:Γ1 τοU τότε 9οLιρνοu.

μ.ητο).

τ·η 1\1ιχρασ ια:ιχ-fι χατασ-τροψf] ό &γγει.οπλάστης Κτενόποuλος Ο:πΟ τΟ Ίχόνι.ο Εστη'1ε τΟν

97- ΒΑΣ.

Δ. Κ!"ΡΙΑΖΟΓΙΟΥλΟ~, ΈλλrινιχιΧ παpαδοσιακιΧ χεpαμιχά, ο.τ.., σ. )7: <<Μετά

Ή σύγχ,;ονrι χεφοτεχν[α χαι' δ ,:όλος τού σχεδι'ου στ-fι νέα

ποόοτροχό τοv '1τ-fιν πpωτε,.Jοvι:Jα πόλη τ-ης Πελοποννήσου (Πάτρα), ενώ ό ΙJuνάΟελ9ός

iξέλιξ-ή της, aπο το Χε9. <<'Η Σuμ.6ολιστιχ-η τοϋ Μεσοyειαχοϋ Χαpαχτ-ήpα», Έ)J,φικ-fι

τοu Ά. Χατζηγιάννης ·i-ι;:.Οε το 1929 &πο τη Μuτ~λήνη οποu ό πατερας του Γιώργος ΙJ.Ε

93 . ΕΠΟRΕ SOCCIA , Λαiχ-fι Τέχγη, τ .

11 (1973) , 'Αθ-ήνα,

σ.

106.

Σi: κάποιο τημ.είο χάνε~ aνα9οpά στ-η σχέτ~ τοϋ

τ-{ιν οtχογi:νεtά τοu εΙχε χατα9ύγεt εκεί &π Ο τΟ Τ σα.νάχ- J(αλε του ~ ΕλληΙJπόντοu με τ·f]ν

χεραμ.ιχοϋ μ.ε τ-ην &ρχιτεχτον~χ·ή . <<Σuναντοuμ.ε i.δώ στοιχεία χαι είδη σχ-ήμ.ατος πολu

Π(O<r9uy~a τοu 1922>>.

Cφχιτεχτονιχα. μ.ιιΧ χαί lJ.Λλωστε ό μ.ε'J'ογεια.κΟς κόσμος είναι &pχιτεχτονιχή, μ.έ: puθμ.ικέ:ς ω~εtς καΙ. εντάσεις εi.ναι τα μ.ετρα<i στοιχεία τ·ης &ρχα.ίας ά.ρχιτεχτονιχ-ης (σrήν κολώ ­

98. W. LAMB1 Excavatίon at Thermί ίn Lesvosι Cambι-ίdge 1936. Σ .σ. 73-76. 99. ΚΩ~Τλ~ ΤΣΕΛΕΚΑ~, Β,:άχες καi Βpακούσες τ-ής Βpισάς, Αlολ~χά Γράμματα , τ. 10:58 (1g8o), σ. 229. Με νοσταλy~χη aψήyφη ίστο;:.εί την ομ.ο;:.9η αuτf-ι λεσ6~αχ·f-ι 9οpε ­

να , στΟ Ι.Όιο τΟ χτiριο,

σιά: </Η χαθημ.εptν-f] C(ΟρεΙJtα_ τ·fις bραχο9όρας -:ότε ώς επι τΟ πλείστον -ηταν ί.Η,fJα.ν :·{j

δι.σ.δοχέ:ς πολV σα9είς , Uπεp6ολικιΧ συνεπείς χαl Οχι &κούσr.ες σ';μ.πτωματιχές». Οί μει­

χοpμός -σ τέψη) .

ot δέ: δtαφέσεtς α.Uτών &χολοιιθοVν τΟ τριαδικό 'J'Jσ τημα, 6άση ­

μ.έ ν·~μ.α χεφοποίητο , τό crάΟι, πολιJχρωμη ι:_ε xtlpια χρώματα τΟ α.σιφο, τό χνιχάτο

371

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

(κόκκινο) και το γεpα.νi (c;κovpo μπλέ) και με διάγοpα. σχέδια. rχνάλογα. με την ήλικiα. ποu

κατόρθωσαν νG.. περάσο'Jν καλλι.τεχνι.κα 7ύμ.6ολα. :·ί} ς λε(ϊbtα.κής tδι.ο μ.οpς?fας , Ο πως ή

θα το γοροϋσε. Μια γοpεc;ια l;pα.κοc;-όρα.ς , pοuσικο και ε>pα.κια rχπα.ιτοϋσε

γοργόνα,

13-14 πΥ)χες

b 9οuστανελάς ,

·ή 6ρακος?6ρα. ,

b bρα.χο9όpος,

τα α.Ιολι.χα δι.αχο(ϊμητικα και

πανι γ~α να γί.νει και για να Χ'JΧλο;:ισρ·~~ε~ Εξω &πΟ τΟ ~πι. η επ~επε νά c;;opέ7ε t &πανωτΕ:ς

τα σuγχρονα. μετα.b•Jζα.ντι•ιά· ΒΛΣ. Δ. Κl"Ρ Ι ΛΖΟ ΓΙΟJΛΟΣ, Ό μυθικος κ όσμος το;; πα ­

τρείς b;;άχες γ ιά νCι. σχηματισθεί «ή σiλα» δπως λέγεt χαL τΟ λεσbιαχ.Ο ()ατφtχΟ τρα­

pαδοσιακο;; κεpαμίστα Λιfr,νi Ά6pαμίδη, Πρα.κτικα τοσ Ε ' Σ•ψποσίοu Λαογρα.γiας

γο~δι. «'Η θεiα. μ' -η Άμφσο~δα. τρία. 6α.τσια γοpεί ώς ΠΟ'J να λύσ'τοu ί:να. τ ' &λλα. τα

τοϋ Βορειοελλαδικού Χώρου , Θεσα.λονίκη 20-22 Naεμ6piou 1987), Ι ΜΧΑ, Θεσσαλονίκη

χα.τοuρεί». ' Η σκολιάτικη γινόταν ώς rχγοpα.c;το uyα.σμα. rχνάλογα. με την ήλικία. ποu θα

1989, σ.σ. 111-136 . Ό διάκοσμος τών πιάτων παραμένει rχνα.τολικός. τa μοτί6α. πότε είναι 6uζα.ν-:ινά (πιν. III , εlκ. 8), πότε 1σλα.μικά (πιν, VI , εlκ. 27) και πότε θvμίζοvν

τ-fι yοpοϋσε χαt τfιν οtχονομ.tκ-Γ1 χαt οl.χογενεtαχ·~ χατάστατη

- λινό, μπάσμ.α, 9ανi/~α, με­

ταξωτό, τσα.μγέ - ·)jτα.ν τα ξα.κοvστα c;α.λ6άpια. και Ε:πα.ιpνε τον τίλο «σα.λ6α.pογοpοvc;α.» .

rχνα.τολίζοντα. ρυθμο (πιν. VI , εlκ. 32, 34). Ό Χατζηγιάννης πάνω στην επιγάνεια τών

Μετα τfιν rχπελεuθέρωση το

apχισα.ν ν' rχλλάζουν τι ς ι>ράκες με γοϋc;τες>>. Βλ.

πιάτων περνά μΕ: ε πι.τv χία. τό λεσbι.ακό παραόοσιακΟ μοντέλο, «τΟν bραχος?όρο, τή

και Π .Δ. Π Λ:'\ΤtΙΖ ΗΣ , 'Η Λεσb'ιαχt) φοpεσιά, Λωbια.κον Ήμεpολόγι.ον (εκδοση Π.Ι.

bραχος?όρα», ενω γ'Jρω Uπάρχει ενας πλούσtος 9uτικΟς κόσμος μΕ: &μ'JΟρα στοιχεία

1912

Σα.μα.ριi), 1958, Μυτιλήνη , μετα.ξu σελiδων 165 και 167, κείμενο και γωτογpα.γi ες rχpiθ­

τοv rχνατολικο.:i κοψο•J (Κιο•Jτάχεια.). Θuμίζει περισc;ότερο λεσ6ια.κο κέντημα.· ΜΛΡΙΛ

μητες: οι &νορες γοροϋσα.ν 6pάκα. ποu ζωνόταν στη μέση το•) κοpμιοv με ζωνάρι μα.ϋpο

Αχ . Α'ΙΛΓ:'\ΩΠΟΠΟl"ΛΟ\" , τα Cφαντa τής Λέσb'ω, 'Αθ·ήνα.

μ.εταξω~ό , &πΟ πλΓJ:ι· εbγαινε καμια 9oρti λαbΎj μαχαφιοϋ. Πάνω &πΟ τΟ ζωνάρι πρό-

Νο

50 , σ. 35 ,

Νο

1990, σ. 68, Ν ο 52 , σ. 64 ,

J7.

6αλε στ·(; μέση του ή γωνiα μαντηλιοV μΖ χαρ εδάχtα , χρώμ.α bvσσtνi. Κάλτσες &σπρ ες

101. Ν. Γ. Π ΟΛΓΓΗΣ , Παpαδόσεις Β ', σ .

συνηθίζοvν σε &Χ:λα. νησιά, στ·η Μvτιλήνη c;-οροϋσα.ν μα.ϋpες. Πουκάμισο με γα.pδια μα­

102.

ΣΤΑ\" ΡΟ~ ΠΑΡΛΣΚΗΛΙ.lΗΣ,

1164 . 0[ yιουpο;;κοι , Λεσ6ιακον

'Ημερολόγιον, Μuτιλήνη

νiκtα πο'J χοVμ.πωναν στό κάτω μέρος. Πάνω &πό τΟ ποuχάμ~σο εpχετα.ι. τό <οιοuμ­

1956, (σ.σ. 71-74), κάνει μόνο μια rχνα.yο~α στη θρησκωτικότ-r,τα. και έ)J..ηνικότητα. τών

πούp t », εΖδος γι.λέχοu, σταuρωτΟ μ.Ε: χεντ·ήμ.α.τα. (' Η πατατούκα είναι. ενα εΖδος σακα.χωV

Γιουpούκηδων. Ώς παράδειγμα. rχνα.yέpει πwς σε κάθε γιορ τ-η τοϋ Ταξιάρχη, τοϋ άγiοu

ανοιχτό μπροστά.

Χα.pάλα.μποu, τοϋ άγίο•J Γεωργίου στη Φίλια. οί ΓιΟ'Jρο•.Jκηδες π·ήγα.ιναν μi: θρησκευ ­

«The Contrίbutίon oj the Chrίstίans ίn Asίa Mίnor pottery», Balkan Studίes, Vo/.19 (1978 ), plate ΙΙ (three vίeιvs oj the Horse jug α, b, c). Ίο &.λογάκι κανάτα., μολονότι δ Κοvpτζ·ης 6α.σiστηκε στο μοτίt;ο α.uτό, το

και ΣΤΑΥΡΟΣ ΤΖΟΑ:'\:'\ΟΣ ,

100. VASS/L/05 D. KURIA ZOPOULOS,

μ.ετα.μ.όρ9ωσε «7€: κοντόχοντρο κανάτι. &λογατάκι.» γι.ατι τ Ο πέpα.7ε μ.έ-:Jα. &πό τ-fι

τικΌ ζΊjλο. Στοuς ναοuς πpοσγέpα.νε και θυσiες ζwων , πpό6α.τα., οpνιθες κ.λπ .. Βλ

0[ Γιου,;ο;;κοι, Αlολαa Γ~άμμα.τα. , 5:28 (1975), Ά&ίjνα. , σ.σ.

317-320. 103. Πεpιγρα.y·η τοϋ τρόπου προετοψ.α.σiα.ς τοϋ πηλοϋ , την κα.τα.σκωη τοv ψησ ί­

Λεσ6ια.κη ί>iκα.. Ό Χατζηγιάννης aντiθετα. κpάτφε (1980 -82) τ·η c;-όpμα. οπως "Εχει,

ματος τών &γγείων στα καμίνια. , δiνει δ Β. ΠΛΛτ Α :'\ΟΣ, ο.π., σ .

πρόσθε()ε δ~.Jο ytγoVpες &vτι.κρu(ϊτΕ:ς στ·f-ι θέ(ίη πο:J είναι. τα μ.ιχpα &νθοδοχε~α. , τοUς

λα."ι"κος τεχνίτης εργάζεται σε rχρχέγονα. κεpα.μοvρyεία., χωρις μηχανήματα., κλιl;άνοvς

6ρα.κογόρους και στο μέσον τ·η 6pα.κοc;-όpα. , στ-η στέψη το γτεpωτο &.λογάκι , (εlκ. σε­

καΙ. τ~ς σUγχρονες τελει.οπο ι.·~ 7ει.ς ποU χ?η-:Jψ.οποιοϋν οί. κεpαμ.οποι.οι σ τ lς πολιτείες.

λiδος

297, <<0 'Αγιασώτης

«Τό aλογοκανα.τάκη> rχπο το bι6λίο της Μ ΠΕ"ΓΙΤ ΨΛΡ01101ΛΟ\ Ο[ τε­

Σ' fνα. κομμάτι γ·ης άπλώνει τ·fιν &pγιλο , ποu f>pέχοντάς την μi: γυμνα τa πόδια. π ερ ­

λε!Jταίοι τσουκαλάδες το;; aνατολικοϋ Α[yαιΌυ). ΒΑΣ. ~. ΚΥΡΙΑΖΟΠ01ιΙΟΣ , Ό

πατιi &.πάνω της δώθε - κείθε και τ-fιν ζυμώνει για να γτιάξε ι λάσπη. 'Αyοϋ ζυμωθεί και

226

θαυμ.αστος κόσμος τού λαiχο;; κεpαμ.ίστα Δημ ήτpη 1vl!iyδαληνο;;, Πρακτικα Γ·

γίνε! ενα πράγμα Ολη α'~τ-ή ή μάζα, χωρίζει τ-~ λtiσπη σΕ μι.χpοUς σωροUς καl το!lς

Συμποσίοu Λα.οyρα.γία.ς τοv Βοpειοελλα.οικοϋ Χώροu , ('Αλεξ ανδρούπολη 14-18

σκεπάζει μΕ: 6ρεμμένα τσοubάλια για να Οι.ατηρε~ ό πηλΟς τΤ1 9pεσκάΟα χαl τ·~ν πλα ­

Όκτω6pίο•J 1976), ΙΜΧΑ , Θεσσα.λανiκη 1979, σ.σ. 357-381. Ό Μυγδα.ληνος κpάτφε

στικότητά τοu. ΑUτσ. ποU πλάθεt τα bάζει. κάτω &πό μ.ί.α σάγ~α για να στραγγίξοuν

τ·ην rχνατολικ·η αίσθηση τοϋ

4 κο•.Jπα.,

και νa στεγνώσουν και rχγοσ γiνει κι α.uτό, τοποθετεί στο κα.μiνι γιa νa ψηθοϋν. Το κα. ­

7 πεντάκηρο κηροπ·ήγιο και εlκ. 33 το Άλογάκι τοϋ Δημ·ήτρη , εlκ. 19 γα.ι"δουρά ­

μ.ί.νι εΙναι. χτισμένο μΕ: ειδιχΕ:ς πέτρες ψημ.ένες πλάκες σαν πηγάδι. 'Έχει τή σκάρα ,

κι και ·ή κοuπα. rχπο τη Νέα. Κα.pι>άλη). 'Αντίθετα. ό ΚουpτζΊjς και δ Χατζηγιάννης

το κα.μινωτ·ήρι δηλαδή, ποu εκεί πάνω 6άζουμε τον πλασμένο πηλο γιa ψ·ήσιμο. τα

εlκ .

baroque (εlκ.

1

πανεράκι, ε1κ.

3 καλαθάκι,

εlκ.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

372

τζrlχι.α ποU τα"ίζοuνε τ·fι yωηά και κάμ.ϊ:ο7ες τpύr:ες γιφω - yVpω πο.J Χ?Ίl"' '!~ε ,Jο'Jν

μαζί με lί./:Αα διαχοσμηταα "έχο 'Jν ,-τολ~7θεt χα;. με έλληνι.χα σ~μ6ολα , δϊ:ως ό 7ταΙJpός,

y~ά «ποu χάpηδες » , χαπνοδόχο'.Jς &π' Οποu μπαί.νεt ό &yέ?ας χαt δ'J'Jα μώνει τ·fι C(W-

7τέμματα , έλλ~νιχες ,.ημαtες , έλληνι.κες επ ~γpα9ες πο·J G:ποτελοVν αφε~Οεtς μαρτup ί. ες

ηCι χα~ byαiνει. ό χαπνΟς τοU χαμι.νιοV. ~ Η cιωηcl 7τ·~ν &pχ·fι εΙναι .,.ιyαν-1; χαί δι.Jνα­

τ·ης εθνtκότ·~τας τών χατα:J"Χε'J α7τ ών της» .

111. Βλ χα/. Μ. ΕΛΕ!'ΘΕΡ!λ..ΙΗΣ , Λέσb'ος: Ίστο,:ία, Τουpισμ.ός, 1972, σ . 119.

μ.ώνει &γάλια-&γάλια , Εrαμ.ε νa 9τάπι τοuς 500 6αθμ.οι)ς ,, .

104. Βλ χα/. Μ . ΕΛΕΥΘΕΡ ! λ..ΙΗ2: , Λέσb'ος: Ίστοpία, Του,:ισμ.ός, Μ~τιλ·ήνη 1972, σ .σ.

112. Ό Γρηγόρης Γκιζέλης ποu μέ τ·Ι]ν εpε~νητιχ·f, όμ.άδα τω χατέγpαψε τa λαο ­ ΎFαyι.χιΧ μο'J7εtα 7τ0ν εΑΛαόιχΟ zώpo , στΟν δεύτερο τόμο, 7.7. 73 -76, &να?έpει. τα Ctκό ­

1]6-1]7. 105. Γ. Χ. ΓΑΒΡ ΙΗΛΙ..ΙΗ Σ, Μέγας δο'ηyος τής ν-ήσου Λέσb'ου, δ. π . , σ. 182: σ τa Βατερa

λο•;θα μ.οuσε~α τοϋ νομ.οu Λέσ6οu:1. ' Ιδι ωτ ιχ·Ι] σuλλογ-fι Εvστ. Τζiνη, 2. Λαογρα9ιχο

·~π-ηρχε το &γγειοπλαστε~ο τοϋ Χαχαδάχη Γ., ενώ στ·!] Βρ ισa το aγγειοπλαστε~ο τοϋ

.Μο~σείο τοϋ Άναγνω σ τηρiοu Άγ ι ά σ οu, <<'Η Άνάπτ~ξις», J .Λαογραyιχ ·fι σ•;λλογ·(ι

Π. Γομ.όπ ο uλο•;. Βλ χα/. Γ. Α . Δ ΟΥΚΑΚ Η, Ό Τουpισμ.ός τής ν-ήσο~ Λέσb'ου, 'Αθήναι

τ·~ς μ.ον·ης &γ. Ί γνατ ίο•;, 4.. Λαογpα9ιχ·Ι] σuλλογ-f, τ·ης 'Αρχαιολογιχ·ης Ί'π-rιρεσiας ,

1959 , σ. 2]7: <<'Έτερα δύο &γγειοπλαστε~α λε•;χών εlδών (πιάτα, 9λιτζάνια χ.Gi. ) ε(ναι

5 .Λαογρα9ιχ·(ι σu)J..oγ-i-1 το ϋ Γ uμ.νασ iου Άρρi.νων Μ~τιλήνης,

εtς τά Βατε pά (Σκάλα Βp i:1ας) εύ~ι.σ-χόμ.ενα, &τινα έξάγοuν τοια~τα καί εlς τcΧ έκτός τ·ης

τοϋ Λεσί>ιαχοv Όργανισμ.οϋ Λα'ιΧ-~ς τέχνης,

6. Λαογρα9ιχ-iι σ~λλογ·(ι

7. Λαογρα9ιχο σπiτι , 8. Μο~σε~ο Λεσ6ιαχ-~ς

Λέσ6οu χαταναλωτιχa χέντpα». Ή χ~pa Μuρσiνη 1στορε~ γιa τ·!] ζω·fι τοϋ πεθεροϋ της:

ενδυμασtας , ύyαντο~ χαl Λεσ-6ι.ακο~ κεντ·ημ.ατος τοV συλλόγου Γ υνα~χών Λέσεο•,;.

·Ιjρθε λέει &πο τ·!] Μαινεμ.ένη , πpό σ9•;γας το 1917, πέθανε το 1948. Μετa το &γγειοπλα­

Σήμ.ερα (1992) Έ χο~ν προστεθε~ περισσ ότ ερα , ενο ειχ τιχa &να;:ιέρω το μοuσείο Ί\ γ.

στε~ο το π·ηρ ε ό γιός τοu Νικόλας, ποu δο•;λεύε ι σε ξuλιν ο τρο χό . Τ·!] διαχόσμ.ητ~ τ-Ι]ν

Παρασχωίjς.

113. Κατa μ iα πληρο9ορiα &πο τον πατέρα ~ιχόδημ.ο , στl.ς aποθ·ηκες :o.J μ.ονα­

χάνει ·ή χ. Μυρσiνη.

Ta χατασ χε~αζαν Ot μ.ο•ια χοt ,

106. Μ. ΕΛΕΥΘΕΙ'ΙΑ..ΙΗΣ, Λ έσb'ος: Ίστοp ία, Τουpισμ.ός , Μ~τιλ-Γ1 -r~ 1972, σ. 117-119 .

στηpιοu ~πάρχο~ν 25 τεpάστια πιθάρ ια πολv χοντρά.

107.

VASS/LIOS D.KuRIAZOPOULOS, The Contrίbutίon of the chrίstίans ίn Asίa Μίnσr pσttery, πέρ . Balkan Studίes 19 (1078) , σ.σ. 77-103, plate Ι - VIII. ΊΌϋ lδio•; , ΈΛλψιχά πα ­

χpονολογοϋνται &πο τον J?o α1ώνα. Σ' έ'να aπο α•:ιτσ. ε(ναι χαραγμένο το ονομα τοϋ

pαΟ'οσ-!αχ.α χεραμ.αά , δ.π. , σ . σ.

ΚΑΡ\'..\Ω\Η Τά έν Κα/J,ον-Q τ-ίjς Λέσb'ου Ίεpά Σταυpοπ<;yιαχά Μοναπ-ή,;ια τoii Ίl yίου

51 -52.

108. ARYHUR LANE, Later Islamίc pottery, Persίa, Syrίa, Egypt, Turkey, London, 1971 , 66. Περιγpά9ει μ.έ οχ ι χολαχε~τιχο τρόπο: « Thesame potterίes contίnued to make some very ug~ brazίers andjugs whose long necks tennίnate wίth an anίmal headί these are glazed green or braιvn, have clumsy applίedjlowers and stems, and are often paίnted wίth jlowers ίι1 u'!fired gold σr σther colσurs».

σ.

109. Σ το Giρθρο τοϋ ΒΛΣ. Δ. ΚΥΡΙΛΖΟΠΟΥΛΟ\ Ό Ό Θαυμαστος χόσμ.ος τo ii λαίχοu χε­ pαμ.ίστα J r;μ-f;ψr; Μ~yο'αλψοu, δ.π ., 6piσχοu μ.ε παpόμ.οια καλαθάκια , δπως aχpι6ώς

τa περιέγραψ ε ό Χατζηγιάννης , ποu εΙχε χάνει πο)J.Ο. γι)pω στο 1913-16, α.υ.σ. δ~στ~χώς

μ.οναχοϋ «Κων σταντ~νΟζ» ωχ.

12), Έργο 170U α l ώνα. Στο 6ι6λiο τοv ΣΤΛ1Ί'Ο\'

'Ιyνατίου apχ ιεπισχόπου Μ<;θ~μ.ν<;ς (ε 1 ς δύο τομ.ο•;ς) , εν Κων/πόλε ι 1900, στ-f-ι σ . 144 &να9έ.pεt τα επi7·ημ.α εyγpα9α 7τα όπο'tα χαταγpά 9ονταt τΟ: πεptΟ'J7 ιακά 'J'!Ο tχεtα τ·Γ,ς Μ ον-ης.

114. Ό Ε·)στράτιος Τζiνης ε(ναι ό Χ'JFιότεpος ΠαFάγων τ·ης ο·φιΟ'Jργiας τών τ?ιών μουσείων τοv 6~ζαντινοϋ καΙ. τοv )v.iιχοϋ σ•;γχροτ·ήματος τής Παναγιάς τ-ης 'Αγιάσω,

χαθwς επίτ~ς και ένος lδιοχτ-ητο~ . Ό Μα'ι~τpέλλης Δημ.·Γ1 τριος, παλαιοπώλης, εχει aνα­ λάbεt να ξεναγεί τοVς επ~7κέϊ":τες 7τά. μοΙJ7ε'tα τοV χώpο'J τ·ijς εκκλ-rρίας.

115. Ό ΕvστFάτιος 'Γζiνης, }ιλεχτρολόγος χα/. λάψ~ς τ·ίjς λα'iχ·ης τέχνης , ι.ι.ε τa &πο

οε bpέθηχε οV - ε Ε:να στΟ &pχεtο τοv. Καταγρά:yει. δ ΚυptαζόποΙJλος &νηπpο σωπεuτιχα

μιa Π?οσπάθεια χρόνων περισ•;λλογ·ης λαογρα9ιχοϋ •)λικοv (δουλειάς

στ-Ι]ν εlχ. 1 το πανεpάχι (6,οΧ24,0 εχ . ) , εlχ . 3 καλαθάκι (29 ,0Χ16 ,ο εχ.).

ροuσiασε το εργοτο~ σε μ.ιa lδ ιωτιχ·Ι] εχθε ση Ηο χοινο τ·ης 'Αγιάσο:.ι το 1990. Το

110. ΒΑΣ. Δ. Κ!Ί' Ι ΛΖΟΠΟ\ΊΙΟΣ, Ό Θαυμαστός χόσμ.ος τoii λαiχοiί χεpαμ.ίστα Jημ.-ήτ,:<; Μυyο'αλr;νοiί, δ . π . , σ. 365. Άνα)/.ι οντας έ'να πανομ.οιότuπο χεραμ.ιχό Cεlχ.

36) προσθέ ­

τει: «Εlδ ιχa σε πο)J.Ο. &πο αuτa τ-ης έλληνιχ·ης, θa λέγαμ.ε, περιοδω :οϋ Τσανάχ-Καλi ,

JO χρόνων) πα­

πλαt7tώνο'Jν πίνακες , ,-χεVη χεpαμ.αά οlχιαχ-f1 ς Ί. .:/~της, εργαλεtα , ξ!Jλόyλ·Jπ. τα, ύyαντά, εpyα μεταλλοτεχνίας , Οεpμ.άτtνες χατα7Χε'Jές , &κόμη χα~ κ tνημ.ατογpαytκ-~ μηzαν·'rJ -:oV

bO!.JbOV Χινημ.ατογpάφ; κα ι μηχανη λ-~ψεως 100 i:τών Πε?tΠΟ~.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ [ΜΟΝΟΓΡΑΦΙΕΣ- ΕΛΛΗΝΙΚ Ή ΚΑΙ ΞΕΝΗ

Δ Ο\'ΚΑΚΗΣ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ]

AN.lPEO\" Γ ΕΩΡΓΙΟΣ, Ό Τουpισ-μος τfις νήσ-ου Λέσ-b'ου, Κέντρον

Τουριστικών :\1ελετών, 1\θ·Γινα,

1959.

'Έκδοσις 'Ενώσεως Λειτοvpγών Μ .Ε. , Έθνιχον Λα·ι·χον Μουσείον ΛέσίJου ,

ΑΝΑΓΝΩΣΊΌΠΟΥΛΟΥ Α. MAP IA, Τα ύφαντα τής Λέσ-b'ω, Δήμος Μ v τιλήνης , Λεσ-bιαχος Όpγανισ μος Λciι"χ·ί)ς Τέχνης , Άθήναι,

1990.

ΑΝΔΡΙΩ"Ι'ΗΣ Ν.Π . , 'Ετuμ.ολογικο Λεξικο τής κοινής Νεοελληvικfις ( 'Ίδρυμα Μανώλη Τpιανταφυ)J,ίόη), Θεσσαλονίκ-η,

1983.

1972. BLEGEN W. CARL, Troy and Trcjans, Thames and Hudson, London, 196]. BLOCH RAYMOND, The Etruscans, α) C/ub Francaίs du Lίvre, Parίs 1956,- Thames and Hudson, London 1958, σ. 123, Fίg. 21, Bucchero emphora 7th century, B.C. from Cerveterί, Vίlla Gίulίa, Museum Rome, plate μ) . BossERT Α. ΤΗ., Grίechίsche Arbeίten der Dardanellen (Ornamente der Volkskunst), «Newe Folge», Keramίk, Tubίngen, 1962. ΧΊί ό πτικ}, γωνία, 'Έχόο:;η3η , Άθ-ήνα ,

ΒΟΣτ ΑΝΗ -ΚΟΥ:Ι<ΙΠΑ Ε Ι ΡΗΝΗ, Λέσ-b'ος, Έ)Jι-ηνικ-f; Παpαδοσ-ιακ-f; &pχιτεχτο νιχ rj,

1982. 1935-1936-

'Ισ-τοpία Τέχνης: Ό &pχαίΌς χόσ-μος , τ όμος

1974 .

1972.

Μυτιλήνης , Μυτιλι]ν·'ί

1918

(εχ τοu εγγράφω τ-ίjς Νομαρχίας Λέσbου).

1934.

ΚΑΡΛΒΑΣ Ι ΛΗΣ Ε . ΘΕ~ΠΣΤΟΙ-:.\1-ΙΣ , 'Ασ-ώματος (πτυχiς τής Ίσ- τοpίας του &πο ~~ύλους , ΠCΧ1~αδό;;ε,ς

xca' ypαπτiς πr;yές), 'Έκδοση ΣυΛλόγο!J 'Ασω ματιανών ,

ό Νίχωνας , Μυτιλήνη ,

1990.

ΚΑΡ\"ΔΩ!\ΗΣ ΣΤΑΥf'ΟΣ , τα εν Kα/J,ovij τ-l,ς Λέdο~ [ε;~ Σται.φωrrιγιαΥ..α Πατpιαpχικα μοναvτήρεα τοC '"Ay[ov Ίγνατ!οι..ι &ρχ εεπε~-χόπου Μηθύμνr;ς (εlς μ.έρ η Ο~ο

-

εχ τοu Πατpιαpχιχοϋ τυπογραφείο•J, δαπιΧνΊJ εχ τής Ί εpaς Μον-rις Λειμώνος

χα\ εγχpίσει τής Π . Κ. Έχχλησ-ιαστιχής 'Επιτροπής) , εν Κωνσταντινοuπόλει,

ΚΛΕωΙ ΒΡΟΤΟΣ Γ. Ι ΑΚΩΒΟΣ (Μ ητp . Μυτιλήνης) ,

1982.

ΓΙ ΑΝΟJ"ΛΛΕΛΗΣ Ν . ΓΙΩΡΓ ΟΣ, Πλωμάpι Λέσ-b'ου, Ι. Ο[ τοπωνυμίες ,

Ί-Ι χα ­

ταγωγ-f; τών Πλωμαpιτών, 'Εκδόσεις Στέφ. Δ. Βασιλόπουλος, Άθ·ι]να,

Μ•Jτιλήνη

1947,

ό Γ ' τόμος Μvτιλι]νη

1948, ό δ'

τόμος Μυτιλήνη,

1950, ό

Ε'

1953).

Κο:-<τι-ιΣ Δ . Ι. , Λεσ-G'ιαχο Πολύπτυ χο (&πο τ-f;ν Ίσ- τοpία, τ -f;ν Τέχνη χαi τfι

Λογοτεχνία) , 'Εκδόσεις 'Έσπερος, Άθήνα

1973. The Troad: An Archeologίcal and Topographίcal study, Oxjord and the Clarendon Press, London, 1973.

Cοοκ. Μ.].,

1983. Γωτοy Μ. ΑΡΓΙΝΗ , ΑΙιχα-f;λ Γοϋτος, Γιώργος ΠαπανιχολιΧου , Άθήνα ,

τόμος 2ος ,

ΚΟΛΑ"Ξ: ΙΖΕΛΗΣ Π. ΣΤΡΑΊΊiΣ, Θpύλος χαι' Ίσ-τοpία τής Άγιάσ-ου τής νήσ-ου Λέσ-b'ου,

τόμος Μυτιλήνη,

11.

Sacra Mytίlena ,

1974.

τυπογραφείον Φο"ίνιζ, (Α' τόμος , aνευ εχδοτο •J χα\ χρονολογίας , ό Β' τόμος

ΓΙ ΑΝΟΥΛΛΕλ Ι-ΙΣ Ν. Γ ΙΩΡΓΟΣ , Νεοε)Jιψιχές [διωματιχi:ς λέξεις, δάνειες aπο ξέ­

1989 .

ΔΗ ΣΣΟΣ ΕΥΣτΡΛΠΟΣ (πρωτοπp εσbύτ ερος) , Το [σ-τοpιχο χαι' τα θαύματα τοϋ Ταtιάpn Μανταμάδου, i:χοοσ-η ΓραφιχΕς τέ χνες Πασπάτη , τ. Α', Μ •Jτ ιλήνη,

1988.

- Μ. Κελciι"δί τ ο υ , Μυτιλήνη,

ΚΛΛΛΟΝΑΙΟΣ Μ., Το νψi τfις &γάπης χαi τfις άρμονίας , Άθ·ήνα ,

Θεσσαλονίκη ,

Β , Έχόοτιχος Ό~γανισμος <<Χpυσος Τύπ ος>> Α.Ε., Άθήνα, νες γλώσ-σ-ες. Κείμενα , 1\ θήνα ,

Καριωτέλλη

1900.

ΓΑΒΡΙΗΛΙΔΗ Σ Χ .Γ . , )\ιfέγας όδηγος τfις νήσου Λέσ-G'ου (Μυτιλήνης),

1937, τύποις ΦΙΛΚΟ , Άθ·ίjναι. GABRINI GIOVANNI, Πα γκόσ-μια

1962.

Η Λ ΙΟΠΟJ"ΛΟΣ Η . , Πp όσ-φυγες χα! το ζ-ήτφα αύτών, εχ τοu πpοσφυγιχοu κέντρου

ΒΛΣΙΛΕΙΛ .lΗ Σ Δ. , Θεώp φη τfις Αiγαιοπελαγίτικης Άpχιτεκτονιχfις ύπο &νήσ-υ ­

Έχόοτιχος οΙχος «Μέλισσα>> , 1\θήνα ,

:\1 uτιλήνη ,

ΕΛΗΘΕΡ Ι ΛΔΗΣ Μ. Λέσ-b'ος: Ίσ-τοp ία, Τουpισ-μός , τuπώθηχε σ το τuπογpαφείο Σ.

Κοητzι-Ι Σ ΗΛΙΛΣ , Νίχος Κουpτζi)ς : [νας πpωτομάσ-τοpας τfις ΛαiΥ.Ύ)ς &γγει ­

οπλασ-τιχής, τυπογραφείο Cι.φών Ι. ΠασπιΧτη , Μυτιλήνη,

1990.

ΚΥΡΙΑΖΟΙΊΟl"ΛΟΣ Δ. ΒΑΣ . , Έλλψικα παpαδοσ-ιαχιΧ χε;::αμιχά, 'Έκδοση ΕΟ ΜΜΕΧ ,

374

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Π ΟΛΠΗΣ Ν . , Στοιχεία καi ,;-τοιχειωμ.ένοι τόποι τής θάλασσας, iΊιfελέται πεpι' τού

Άθήνα , 1984. ΚΥΡΙΑΖΟΠΟlΊ\ΟΣ Δ. ΒΑΣ. , Το Λαογpαφικο !ΊΙουσε"iο JΊι[υκόνου καi ο[ Συλλογές

του, 'Έκδοσ-η Λαογραφικ·ίjς Συλλογ·ίjς Μuκόνου , 1971.

LAMB WιNιFRED, Excavation at Thermi in Lesvos, at the University Press, Cambridge 1936. ΛηΙ'ΙΊ..Ι Η Σ Ν. ΓΙΩΡΓΟΣ , Ο[ πpόσφυγες τού 1922 (έξήντα ·χpόνια συμ()ολ-lj στΥjν

οlκονομικ-lj καi πνευματικ)ι aνάπτυξη τού τόπου), εκδοσ-η Έλλψικ-ΙJ Φων-ή , Άθήνα, 1982.

TALBOT D., Art oj the Byzantίne era, Thames and Hudson, London, 1963 . RICE TALBOT D., Is/amίc Art, Thames and Hudson, Londorι, 1965. Rια TALBOT TAMARA, The Scythίans, Thames and Hudson, London, 1957. RιCE TALBOT TAMARA, the Seijuks in Asia Mίnor, Thames and Hudson, London, Rια

1961.

LANE ARTHUR, Ear~ Islamic Pottery, Faber and Faber 3, Queen Square, London, 1971 . LANE ARTHUR, Later Islamίc pottery, Persia, Syrίa, Egypt, Turkey, Faber and Faber 3, Queen Square, London, 1971. ΜΑΚΡΗΣ ΚΠΣΟΣ, Έλλψικ)ι κα)J,ιτεχνιχ-lj παpάδοση καi σύγχpονη χεφοτεχνία , εκδοση

()(ου καi τής γλώσσης τού Έλλφικού λαού: Παpαδ'όσεις, τόμ. Β ', Έpγά-rfJ, Άθ·ίjναι, 1965.

EOl\IIMEX, Άθήνα , 1981.

MALCOLM Α. R., Colledge, the Parthίans, Thames and Hudson, London, 1967. ΜΕ ΓΛΣ Γ. Α., Έ)J,φικαi έοpταi καi [θψα τής ιlαίχής λατpείας, Λιθογραφείο

Β. και Μ. Ρόδη, 'Αθήνα, 1963. (Έτυπώθη εlς το τυπογραφ είον Σωτηρίου Δ. Σπuρόποuλοu (Σόλωνος 83) τον Δεκέμ.()ριον 1956 . Άνετuπώθη εlς το

5CHLIEMA NHEINRICH, Ι/ίοs Stadt und Land der Trqjaner, Leipzίg, F.A. Brockhaus, 1881.

ScHLIEMANN HEINRICH, Ilios the city and courιtry oj the trqjans, Berιjanim Blom. New York, London, 1968, (πρώτη Ε:κδοση 1881). SποΝ LLOYD, The art oj the ancient Near East, Thames and Hudson London, 1961. ΣΚΛ ι\Ί'ΣΑ Χ. Μ ι\Ί'ΟΥΛ Α, Κοινωνικ)ι ζω)ι καi δημό~ποι χώpοι κοινωνικών συνα­ θροίσεων στ)ιν 'Αθήνα τον 19ο αlώνα, 'Έκδοση Α. Π .Θ., Θεσσαλονίκη, 1983.

Σ ΚΟΠΕΛ ΙΊΉ Σ Β. Σ., Άpχοντιχa τής ιlέ σ ()ου (τοιχογραφίες), 'Εκδόσεις Ι. Ζ αχαρόποuλος, Άθήνα,

1977.

λιθ ογpαφείον Β. και Μ . Ρόδη τον Σεπτέμ.6ριον τοϋ 1963, φωτ ομ.ηχανικώς).

ΤΛΞΗΣ Σ. ΟικοΝω!ΟΥ , Συνοπτικiι 'Ιστορία χαi 1'οπογpαφία τίjς Λέσ6'ου, εν κα:ίpψ,

MEL AA RT HAMES, Earlίest Ciνίlizatίons oJ the Near East, London, Thames and Hudson 1965.

ΤΡΑΓΕΛΛΙ-Ι Σ Ι. ΧΡΙ-ΙΣΊΌΣ , τα Λαοy,Qαφιχa τής Καλλονής Λέσ6'ου , τ ιι πογpαφείο

ΜΙΧΕΛΙ-1 ΛΙΑ, ΑlγαίΟ: Νεοκλασικές Πόλεις και' Λιμάνια τού Jgoυ αlώνα -Δpώμενα ,

i:κ τοϋ τυπογραφείο'J Ι. Π ολίτη , 1909. Π . και Σ. Μάγγος Ο.Ε., Ά&ήνα , 1982 .

Νομαρχία Λέσ6ου , Βιομηχαναa κψια στ)ι ιlέσbΌ (Ιgα; καi Άpχές 2οώ αlώνα),

FEHERVARI GEZA, Islamίc Pottery, Α Comprehensive Study Based on the Barlow Collectίon, London, 1973 . FRANKFORT HENRI, The birth Cίvilization in theNear East, Lorιdon 1968 (Doubleday Anchor Books, Doubleday & Company, Inc. Carden Cίty, New York, 1956).

Έλαιοτρι()εϊα, Σαπωνοποιεία, λιθ ογραφείο Θανάση Πετρουλάκη , Άθ·ήνα,

ΧΛτΖω1 Ι ΧΛΛΗ ΑΓΓΓΕΛΙΚJ-1, Έλλψικiι Λαiχiι Τέχνη , Σκύρος , τ uποις Α.Ε . Β . Ε.

Άθήνα, 1990. ΜΠΕΓΛΙΠΙ-ΣΠΑΘΛΡΗ ΕΛΕΝΗ, Ο[ 'Αyyειοπλάστες τής Σίφνου (κ οινωνικ-lj συ ­

γκρότησ-η, παpαγωγι), μετακινήσεις), δ.δ. 'Αθήνα, 1989 .

Π.Γ. Μακρ-ίjς και Σία , Ά&ίjναι , 1925 .

1986.

oj Canakkale Seramik Fabrί kalarί A.S. Turkish perίod

ΧΑΤΖΙ-Ι ~'ΙΙ ΧΛΛΗ ΑΓΓΕΛΙΚΗ , Έ)J,άς (Λαίχ)ι Ζω ή), Μεγάλη έ)J.φικΥ-; iγκυκλο­

Canakkale Ceramics,Ankara, 1971 (δίγλωσσ-fJ) , η Canakkale Seramίk Fabrikalarί A.S. Yayinί turk Devrί Caιιakkale Seramίklerί.

παίδεια, τόμος 10ος, Π uρσος Α.Ε. (εκδόσεων χαι γραφ ικών τεχνών), Άθ·ίjναι ,

ΟΝΕΥ GδΝiίι, Publίcation

ΠΑΡΑΣΚΕΥΑΪΔΗΣ ΛΕΓΓ.ΓΕΩΙ'ΓΙΟΣ, Μανταμάδος ιlέσ()ου, τυπώθηκε στο

UNIVERSΠY STUDIO PRESS Α.Ε. , Θεσσαλονίκη, 1987.

1934,

σ.σ.

611 - 847.

Ψ'ΛΡΟ Π Ο1'Λ01' ΜΠΕ'ΓΙΤ ,

0[ τελευταίοι τσουκαλάδες τού 'Ανατολικού Λ!γαίου,

'Έκδοση Πελοποννησιακοu Λαογραφ ικού Ίδρuματος, Ναuπλιο , 1984.

375

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

χεραμιχ7; τού οψιμου

[ΠΕΡΙΟΔΙΚΑ]

Jgou αlώνα, 'Αρμός (τιμητιχος τόμος στον χαθηγητi]

Ν . Κ. Μουτσόπωλο γιa τa 25 ι_;όνια πνεψατιχ·~ς προσφοράς στο Πανεπιστήμιο, τ. Α ', σ.σ. 477-490, 'Έχοοση Π.Σ.Π.Θ. , Θεσσαλονίκη 1990.

Α. ΓΕΝΙΚΑ:

Άρχαιολογιχο Δελτίο, πραχτιχa συμποσίων, Ζuγός, Μαχεοονιχο 'Ημερολόγιο,

Λεσ6ιαχες Σελίδες, Αlολιχa Γράμματα , Κεραμιχ·i] Τέχνη, Έλληνικi] Λσ.'ι'χ·i]

Τέχνη, Κεραμιχa Χρονικά,

Ba/kan Studίes, 'Αρμός, Λεσ6ιαχον 'Ημερολόγιον,

Λεσ6ιαχά: Δελτίον τής Έταφείας Λεσ6ιαχών Μελετών, χ.λ.π ..

ΔΕΛΗΒΟΡΙΑΣ ΑΓΓΕΛΟΣ, Στa χνάρια τής παραδοσιακής χεραμ.ιχής τών χρόνων τ-i;ς

Τοuρχοχρατiας, Ζuγός, τ . 21 (Ίοuλιος-Αuγουστος 1976), Άθήνα, σ.σ. 18-27. ΕΥΑΓΓΕΛΙΔΗΣ Δ. , Πρωτο6uζαντινή ΒασιλιχΎ; Μuτιλήνης: 4. Διάφορα εύρήματα,

Άpχαιολογιχον Δελτίον !J (Ι93Ο-3Ι), σ .σ. ι-40. lΩΑΝΝΟΥ !ΩΑΝ Ν ΗΣ, Νiχος Κουρτζής, Κεpαμιχa Χρονικά, 1]:57 (1990), σ.σ. 7-12.

Β. ΕΙΔΙΚΑ : ΒΑΒΥΛΟΠΟΥΛΟl'-ΧΑΡΙΊΏΝΙΔΟΥ ΑΓΓΕΛΙΚΉ, Πολύτιμο aπόχτημ.α το Μοuσεw έ)J,η­

νιχής λαiχής Κεραμ.ιχής στΎ;ν 'Αθήνα, Ζυγός , τ . 21 (Ίοuλιος-Αuγουστος 1976), σ.σ. 28-38 ωχ. 18).

ΒΑΚΑΛΟ ΕΛΕΝΗ, Γιa τον Πάνο Βαλσαμ.άχη: Σπάνιο ε[δος aνθpώπου, Ζυγός , τ. 21 (Ίοuλιος-Αuγοuστος 1976), σ. 57. ΒΑΛΣΑΜΑΚΗΣ ΠΑΝΟΣ, Γιa τΎ;ν Αlγαιοπελαγiτιχη χεpαμ.ιχή, (τέχνες τού Alγαi­

ou), Αlολιχa Γράμματα , τ. 7 (1977), σ .σ. 260-268. ΒΕΝΕΖΗΣ ΗΛΙΑΣ , Καλλιτέχνες τής Αlολιχής yής: Π Βαλσαμ.άχης, Ζuγός, τ. 23

('Ιανουάpιος-Φε6ροuάριος 1979), σ.σ. 33-34 Cεlx. ι). ΒΟΓΙΑΤΖΟΓΛΟΥ Μ. , ΑlσθητιχΎ; χαi Τέχνη, ΚεpαμιχΊj Τέχνη (Άθ·ήνα), τ. ι ('Ιοuνιος

1987) , σ.σ. 26-29. ΒΟΓΙΑΊ'ΖΟΓΛΟΥ Μ., ΠαραδοσιαχΎ; χεpαμ.ιχΎ; στ-{; νεώτερη 'Ελλάδα: το παράδειγ­ μα τού Άγiου Στεφάνοu στον Μανταμ.άδο τής Μuτιλήνης, Έθνογpαφιχό,

τ.

2

(1979-80), σ.σ. 37-46.

Γεωργιχο 'Επιμελητήριο Λέσ6ου , 'Αγγειοπλαστική , (ΧΙ Διεθν-1]ς 'Έκθεση

Θεσσαλονίκης), Νομος Λέσ6ου 1936, σ.σ. ι-54, σ. 3 (&ρίθμητες). ΓΙΑΓΙΑΝΝΟΣ ΑΡΙΣΊΈΙΔΗΣ, Ή δημ.ιοuργiα χαi iξαφάνιση τής λαiχής χεραμοπλα­ στιχής: Δεiyματά τ-r;ς στο λεύκωμα νεοχλασιχa χεpαμ.ιχά, Ζυγός, τ . 42 (Ίοuλιος­

Αuγουστος Ι98ο) , σ . σ. 54-60. ΓΙΑΝΝΟΥΛΕΛΛΗΣ Ν. ΓΙΩΡΓΟΣ , Δύο περιοδείες στi; Λέσι>'ο, γιa τΎ; μελέ τη τής

Ααiχής Άρχιτεχτονιχής, Λεσbισ.χά (Δελτίον τ~ς έταφείας Λεσbιαχών Μελετών),

τ. ιο (ι987), Μυτιλήνη, σ.σ. 141-152. ΔΕΛΗΒΟΡΡΙΑΣ ΑΓΓΕΛΟΣ, Γύρω aπο τi;ν aντοχ); τής παράδοσης στΎ; Νεοελληνιχ);

ΚΑΛΛΙΠΟΛΙ'Ι'ΗΣ Β., Ή 'Αρχαiχi; χεpαμιχi; τής Αέσι>ου: [να πρόι>'λημα, Αlολιχa

Γράμματα , 4:21 (Μάης-Ίοuνης 1974), σ.σ. 199-205. ΚΛΕω1ΒΡΟΊΌΣ ΙΑΚΩΒΟΣ (Μητροπολίτης Μυτιλήνης), Ή χεραμ.ιχΎ; τέχνη στf;ν Άγιάσο τής Αέσι>οu, Μαχεοονιχο ήμερολόγιο 1969 (Θεσσαλονίκη), σ.σ. 273-275. ΚΟΙΛΑΚΟΥ ΧΑΡΙΚΛΕΙΑ, Έφορεiα Βuζαντινών 'Αρχαιοτήτων Νήσων Αlγαiου , Σuντήρψη μνημ.εiων. Νομος Αέσ6οu: Μόλu6ος (olxiα Γιανναχού, ΤουρχιχΎ;

Κρήνη, Κάστρο), Πέτρα (ναος Άγ[οu Νιχολάοu, Ναος Παναγiας), 1~Ιuτιλήνη (Παλιο Λιμεναρχείο), Βατούσα (Άρχοντιχο Γ. Γώγου), Ντiπι (Olxiα

Γpιμανέ)J,η), Άpχαιολογιχον Δελτίον 34, 1979, Χρονικά, σ.σ. 358-365. ΚΟl'ΡΤΖΗΣ ΗΛ!ΑΣ, Γχριζόχρωμ.η Αεσι>'ιαχΎ; χεpαμιχή, Κεραμιχa Χρονικά , υ:s8

(1991), σ . σ. 9-ιο-ιι. ΚΟΥΡΊ'ΖΗΣ ΗΛΙΑΣ, Άγιά.σος: 'Ένα πανάρχαιο χέντρο χεραμιχής στi;ν χαρδιa τού Alγαiou, Συλλέχτης , Θεσσαλονίκη ,

4:37, Άπρίλιος 1978, σ.σ. ιs6-ι57, (=Αlολιχa

Γράμματα, τ. 8:47-48, 1978) , σ . σ. 331-334. ΚΟl'ΡΟlΠΗΣ Γ. , Ή χεραμιχi; τέχνη στf;ν 'Αρχαία 'Αθ-ήνα (Ή σημασiα χα! τa επι­ τεύγματα τής χοινωνιχής πολυτέλειας), ΈλληνιχΊj Λσ.'ι'χ·!j Τέχνη, τ. 12 (1973), Άθ·ήνα, σ.σ. 141-148. ΚΥΡΙΛΖΟΠΟ! Ί\ΟΣ ΒΑΣ. Δ., Αuθαφεσiες σi Έλληνιχa Σπφτόχοuτα , Συλλέχτης

6:59 (Ι98ο) , σ.σ. 75-78 . ΚΥΡΙΑΖΟΠΟΥΛΟΣ ΒΑΣ. Δ., Aαixa χεραμιχa τής Βορεiοu 'Ελλάδος , Μαχεοονιχο

'Ημερολόγιο, 1979, σ.σ. η8-Ι88. Κ!'ΡΙΑΖΟΠΟlΊ\ΟΣ ΒΑΣ. Δ., Ό θαυμαστος χόσμ.ος τού λαiχού χεpαμ.iστα Δημήτρη Μυγδαληνού, Πpαχτιχa Γ ' Συμποσίου Λαογραφίας τοu Βορειοελλαοιχοu

Χώρου (Άλεξανοροuπολη , 14-18 Όχτω6ρίοu 1976), ΙΜΧΑ , Θεσσαλονίκη 1979,

376

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Άb,~αμίδη, Πραχτιχa Γ. Συμποσίο•J Λαογραφίας τοu Β οpειοελλαδιχοu Χώρου

σ.σ. 357-381 , εiχ . 1-36. ΚΥΡΙΑΖΟΠΟΥΛΟΣ ΒΛ Σ. Δ., Ό μuθιχος χόσμ ος τού παpαδοσιαχού λαίχού χε,Qα­

μίστα Μηνά Ίιe,cα,αίδη, Πpαχταα Ε' Σψ.ποσίου Λαογραφίας τοu Βο;;ειοε/J-α:Οιχοu

Χώροu (Θεσσαλονίκη 20-22 Νοεμιipίου 1987), ΙΜΧΑ , Θεσσαλονίκη 1989 , σ .σ.

111-136, πίνακες 1-XVI Cεiχ. 71).

(Θεσσαλονίκη 20-22 Νο εμ.ιiρίου 1987) , ΙΜ ΧΑ, Θεσσαλον ίκη 1989, σ.σ. 531-536 ·

23 εlχόνες. ΝΙΚΗΤΛΣ Π., Το ι1εcτ6ιαχο μψολόyω, Λεσ6ιαχά (Δελτίον τfjς Έταφείας Λεσ6ιαχwν

Μελετών) , [1:1 , 1953, (εlσαyωyή) , 1-280 (κείμενο)].

ΚΥΡΙΑΖΟΠΟl'ΛΟΣ ΒΑΣ. Δ. , Συμ6ολ-fι στ-fιν σποuδ-fι τfjς Πιχpιχδοσιαχi;ς ΊlΎΎειοπλιχστιχi;ς

ΠΛΝΤΛΖΗΣ Δ . Π. , Ή Λεσ6ιαχ-fι Φο,σεcτιά, Λεσ6ιαχον Ήμεpολόγιον, 1958 CΕχδ. Π .Ι.

τi;ς Θράχης χαi τού Έ)λψπόντοu, Π pαχτιχa ΣΤ' Συμποσίου Λαογραφίας

Σαμαρά) , σ.σ. μεταξu 165 χαι 167 aρίθμητες (κείμενο, φωτογραφ ίες) , 167-168

τοίί Βορειοελλαδιχοίi Χώρου (Κομοτηνή- Άλεξανδpοι)πολη, 7-10 Μα'ιΌυ 1989),

(κείμενο).

Ι ΜΧΑ, Θεσσαλονίκη 1991 , σ.σ. 203-228, εiχ.

Π ΛΡΛΣΚΕ\ΆΪ ΔΗΣ Ε. Γ. , Q[ Τσοuχαλάδες , Αiολιχa Γράμματα , 4:23 (1974), σ.σ.

Balkan Studίes,

ΠΛΡΛΣΚΕ\Άi<'>ΗΣ Λ. , 'Αναμνήσεις &πο τ-fι Μιχ,Qαcτιατιχ-fι 'Εκστρατεία,

1-27. Κ YRIAZOPOULOS VASS/L/05, «The contrίbutίon oj Chrίstίans ίn Asίa mίnor pottery», 19 (1978), σ. 77-103, πίνακες Ι- VIII.

ΛΛΓΚΛΡΙΔΗΣ 'Γ. , Ό pόλος τού {ι;.πεpιαλισμού στ-fι Μιχpασιατιχ-fι 'Εκστρατεία, Αiολιχa Γράμματα, 12:68-70 , 1982.

LAMB W., Excavatίon at Thermί,Antίssa, the Acropolίs Tombs, Ciρθpo στο πεpιο­ διχο The annual oj the Brίtίsh Schoool at Athens, vol. ι , 31 , 1930-31, (London 1933), σ.σ.

AioN.xa

Γράμματα, ?:37 (1977), σ.σ. 148-150 . ΠΑΡΑΣΚΕΥΑΪ.lΗ Σ Λ . , Άναμνfpεtς έvΟς φαντάpου .d:π' τ-fι J}[ιχpασeατιχΎ; Έχ~τpατε/α,

Αlολιχa Γράμματα, 12:69-70 (1982), σ .σ. 234-248. Π ΛΡΛΣΚΕ\ΆΪ.:ΙΗ Σ Μ. , Άyιοπαpασχωιώτιχη cτχάi>ΙΧ, Λεσ6 ια χον 'Ημερολόγιον , 1956

(Εχδ. Π . Ι. Σαμαρά), σ.σ. μεταζu 86-87 aρίθμ.ητες (χiιμενο +σχέδια).

148-178.

LANE ARTHUR, Turkίsh Peasant Potteryfrom chanak and Kutahίa, Πεpιοδιχο The Connaίsseur, London, ν ο/. CIV,]ulen- Decem , 1938, p.p. 232-237 (Πολu ενδιαφε­ ρον γιa το Τσανάχ-Καλε χαι iδιαίτερα γιa τοuς 'Έλληνες αγγειοπλάστες). ΛΟΥΚΑΊΌΣ Σ. ΔΗ:\'1 . , Άργίιχι χαi Άγιοι τιμωροί, Έπετηρις τοu ΧΕντpου Ερεvνης

τής Έλληνιχ·fjς Λαογραφίας, 20-21 (Κ ' - ΚΑ ' ) (1967-1968), σ.σ. 55-1 01 (χέιμ.ε ­ νο) , πίνακες ·

388-393·

Resume fως

σ. 105.

ΜΑΊ'ΖΟΥΡΑΝΗΣ Π.Δ., Q[ &νασχαφi:ς στfι Θερμ-fι χιχι' το Μοucτεϊο ι1έσ6οu, Λεσ6ιαχες

σελίδες 1950 (Άθήνα) , σ.σ. 228-232. Μοl"ΓΣΟΠΟlΊ\ΟΣ Κ.Ν. - ΔΗ:VJΗrΡΟΚΑΛΛΗΣ Γ., Κοupέλια χαi χλωcττi:ς σε θά­

μνους χα! σi δένδpα yιιΧ τΎ;ν lαση τών &1cpι(χ;-τωv. Ζuγός , τ. 35 (l\1ciιΟς- ' IοιJνιος

1979), σ . σ . 74-79 (εiχ . ιο). ΜΥΛΩΝΟΓΙΑΝΝΗ ΜΑΡΙΛ ΝΝΛ, Ό 'flyyειοπλάcττης Μηνιiς χαι' τa ποuλιa τοu, Πραχταο

ΠΛΡΛΣΚΕ\'ΑΪ.:ΙΗΣ Μ., Ίιyροτιχο χατώφ}~ μi: aΥ.αλομπάρδαχα, Λεcτbιαχον 'Ημερολόγιον,

1958 CΕχδ. Π.Ι. Σαμαρά). σ . σ. ·ή πρώτη api0μητη (σχέδιο), 89-90 aριθμημένες (κείμενο, σχέδιο). ΠΑΡΛΣΚΕΥΛΪΔΗΣ ΣΤΛ\Ί'ΟΣ,

0[

ΓιοuροCχοι, Λεσι>ιαχον 'Ημερολόγιον , 1956, σ.σ.

71 -74· ΠΕΤΡΛΚΟΣ Χ. Β. , Ίιpχαιότητες χαi μνημε!α νήσων Αlyαίου, ι1έσ6ος, Άpχαιολογιχον

~ελτίον 23 (1968) , σ . 372. ΠΛΑΊ'ΑΝΟΣ ΒΛΣΙΛΗΣ, 'Η χε,σαμιχΎ; τi;ς Άyιάcτ?υ, Αlολιχa Γράμματα, 5:28 (1975), σ.σ.

297-289 .

SOCCIA ΕττοRΕ ,

<<Σuγχρονη χειροτεχνία χα~ δ ρόλος τοu σχεδίοv στ·f-ι νΕα εςε­

λιζ·ή της», aπο το χεφ. Ή Σuμ6ολιστιχ-f; τού μεσοyειαχοC χαραχτι),σα, 'ΕJλφιχ:fι

ιlαίχ-fι Τέχνη, i:χδοση ΕΟΜΜΕΧ, τ. 11 (1973), ~'\.θ·ήνα, σ.σ. 102-109.

Β ' Συμποσίου Λαογραφίας τοu Βοpειοελλαδιχοu Χώρου (Κομοτην·Ιj 19-22

ΣΠ\'ΡΙΔΛΚΗΣ Κ. ΓΕΩΡrΙΟΣ, Ό Δικέφαλος &ετος !δίq. ώς cτύμ6ολον Ύι ώς θέμα

Μαρτίου 1975), IM XA, Θεσσαλονίκη 1976, σ.σ. 329-332 · 12 εiχόνες (= Td ποuλιd

χοσμ-ήσεως χατιΧ τΎ;ν ΒυζαντtvΎ;ν χαε' ΛfεταbυζαντενΎ;ν μέχpι τιVν νεωτέρων

τού Μψιi, Ζυγός, τ. 21, Ίοίιλιος-Αuγουστος 1976, Ά&ήνα, σ.σ. 39-43, εiχ. 11).

χpόνων πεp[οδον, ,Ε';τετΥjpις (' Εταφεiας Βυζαντινών Σπο,Jδών , τόμοι ΛΘ

ΜΥΛΩΝΟΓ ΙΛ ΝΝΗ Μ ΛΡ ΙΛ ΝΝΛ, Κφαμιχa μi: θρησχωτιχi:ς παραcττάcτεις τού Μηνιi

Μ', εν 'Αθ·ήναις 1972-1973, σ.σ . 162-174 ..

'-

377

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΣΤΑ~!ΑlΌΠΟΥΛΟΣ ΤΑ ΚΗΣ , Ή 6ιοτεχνία χαι' -ή χειροτεχνία στι)ν Έ)J..άδα πpiν aπο

[ΕΦΗΜ ΕΡΙΔΕΣ, ΠΟΛΥΓΡΑΦΗΜΕΝΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ,

το Ι82Ι >>, Έλληvικ·Ιj Λiιx·ij τέχ;ιη, τ. Ι4, Ι974 , σ.σ. Ι-5.

ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΑ, ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ]

ΤΖΟΑΝΝΑΣ ΣΤΑl"ΡΟΣ , Q[ Γιωpο:;χοι , Αlολικa η;;άμ.ατα 5:28 (Ι975) . ΤΖΟ ΒΛΡΗ-ΓΙΑ ΝΝΟ ΠΟΥΛΟΙ. Α. , Άyyειογpαφιχ η Βιοτεχνία χατa την Άpχαιότητα

(Γεωμετρικός, Άσιατίζωv , Μελανόμορφος καi Έρυθρόμ.οp φ ος pυθμ.ός), Έλληvιχ-!j Λiιχ-i) Τέχνη , τ. Ι4 (Ι974) , Άθ-ήvα, σ . σ. Ι9-23ΤΣΕΛΕΚΑΣ ΚΩΣΤΑΣ: Βραχάο'ες χαi Βpαχούδες τής Βpισaς , Αlολικa Γράμ.μ.ατα ,

Ι0:58 (Ι98ο), σ.σ. 228-229. ΧΑΙΡΕ"ΓΛΣ Α. ΣΤΑΙ"ΡΟΣ , Ό Γάμος στην Έpεσό, Λεσbιακον Ήμ.φολόγιον, (Δ.Γ.

Βψιαόάκη- Π.Ι. Σαμ.αρά) , τ~πογραφείο . Μαργέλου, Μuτιλ-ήvη Ι950 , σ .σ. Ι79Ι82.

ΧΛΡΠΩΝΙΔΟΥ ΑΓΓΕΛΙΚΗ , Ααiχη πα,:;αδοσιαχη χεραμιχη στήν 'Ιταλία χαι' Έ)J..άοa,

Α. ΕΦΗΜΕΡΙΔΕΣ:

Άvώνuμ.ος, <<'Η Διεθν-!jς 'Έκθεσις Θεσσαλονίκης: Ή σuμ.μ.ετοχ-i) τοu Νομ.οu

Λέσbου>> , εφ. 'Εξέλιξις (Μu τ ιλ-ήνη) , &ρ. φ . 28,7/ΙΟ/Ι940, σ.σ . Ι,4. 1\νώνuμ.ος, Το Μεγάλο λεσ6ιαχο πανηγ(φι, εφ. 'Εξέλιξις (Μ ,Jτιλ·ήνη) , &ρ. φ . 21, Ι2/8/Ι94Ο, σ. Ι.

ΒΕΡΒΕΝΗΣ Σ. , Γιa τι) Λαογραφία τi;ς Αέσ6ου, l:.φ. 'Εξέλιξις , (Μuτιλ-ήνη) , &p. φ.

26, 23!9/Ι940, σ . Ι.

Κο Ν.ΗΛΗΣ Ν., Παναγιa !ι Άγιασώτισα -ή ΛΙεγαλόχα,:;η , σα μεγαλύτερο θρη­ σκωτικο πανηγύpι τί'Jς Λέσί>ου) , εφ. 'Εξέλιξις, (Μυτιλήνη) , &p . φ . 22,Ι9/8/Ι94ο,

Κεpαμ.ικa Χρονικά , 9:44 (Ι987) , σ.σ . 8-Ιο , εlκ . Ι-6. ΧΑΡΠΩΝΙΔΟΥ ΑΓΓΕΛΙΚΗ, Μετα6υζαντινa χαi νεότερα χεpαμιχa aπο τη συ)J,οyή

τού Βυζαντινού Jlιfουσείου Χίου, Κεpαμ.ικa Χρονικά, Ι2:55 (Ι99Ο) , σ.σ. 5-Ι8 , εlκ.

ΠΕΤΣΙΟΣ ΑΝΤΩΝΙΟΣ, Π,:;οσχύνημ.α στη Ααiχη Τέχνη: Ή χεραμιχη τού Κουρτζή­

Πανταζή, l:.φ. Πολιτικά (Μυτιλ-ήνη) , &ρ . φ. 78Ο,Ι8/Ι Ι/Ι977, σ. 3.

Ι-43-

ΧΛΡΙΊΏΝΙΔΗΣ Ι. ΣΕΡ., 'Αρχαιότητες χαi μνημεία νήσων ΑΖγαίου: Άpχαιολογικοv

Δελτίον Ι6 (Ig6o), σ . σ . 235-243 (κέιμ.ενο) , πιν. 2Ο6-2Ι4. ΧΑΡΙΊΏΝΙΔΗΣ Ι . ΣΕΡ., 'Αρχαιότητες χαi μνημ.εϊα νήσων ΑΖγαίου, JVfυτιλήνη, Β.

Στεpέωσις μνημείων: Ι. Άpχοντιχον τής Βαpελ τζίδενας !:ν Πέτ,:;q., (πιν.

Β. ΠΟΛΥΓΡΑΦΗΜΕΝΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ

ΓΚΙΖΕΛΗΣ ΓΡΗΓΟΡΗΣ (κ.&.), Ό,:;yάνωση χαi χωpοχατανομη τών έλληνιχών Λαογραφικών Μουσείων χαι' Συλλογών, Μητpώο Μουσείων, καi Συλλογών

(Έθvιχο κέντρο κοινωνικών εpεuνών), 'Αθ-ήνα, Ι979 , σ.σ. Ι-ΙΟ9.

620, 62Ι , 622, 624 , 625), Άpχαιολογικοv Δελτίον 20 (Ι965), σ.σ. 488-495 (κείμενο),

ΜΠΛΚ!Ρl"Ζ Η Σ Χ. , Βυζαντινa Τσουχαλολάγτ;να, δ . δ., Θεσσαλονίκη , Ι984 .

623-625 (πίνακες).

ΠΑ ΝΛ ΓΑΚΗ Π.

ΧΛΡΓΓΩΝΙΔΗΣ Ι. ΣΕΡ., Ή Ζδιομο,:;φία τού Αεσ6ιαχού πολιτισμού, Λεσbιαχά (Δελτίον τ·~ς 'Εταιρείας Λεσbιακώv Μελετών) , τ. 5 (Ι966), σ.σ. Ι6Ι-Ι68. ΧΑτzΗΥΙΙΧΛΛΗ ΑΓΓΕΛΙΚΗ , Ό φ υτιχος διάχοσμος τής Ααiχής μας Τέχνης,

Έλληνιχ-!j Λiιχ-i) Τέχνη , τ. Ι (Ι97Ο) , 'Αθήνα σ.σ. Ι9-22. Χρονικά (Έο,:;ται' χαi χοροστασίαι), κεφ. Α[ έο,:;ταi τής Άγιάσου, Μηνιαίον Έκκλησιαστικον περιοδικον ό Ποιμ.·ήν, 5:Ι (I9J7), Μυτιλ-ήνη , σ.σ. Ι69-Ι73 ΧΡΙ"ΣΛ ΝΘΟΣ ΧΡΗΣΤΟΥ , Το E,:;ro τού Πάνου Βαλσαμάχη , Ζuγός , τ. 2Ι (Ίοι)λιος ­ Αvγοuστος Ι976) , σ.σ. 44-56.

- ΧΑΤΖΗΑΝΑΓΝΩΣ'ΙΌΥ Β. , Άpχιτεχτονιχη τού f:χλεχτιχισμού στa

π,σοάστια τίjς Μυτιλήνης, Ε.Μ.Π . τμ.Ύjμ.α 'Αρχιτεκτόνων , τομ.έας Ι , Σπουδαστήριο

Άρχιτεκτοvιχ-ί'Jς καi Ρuθμ.ολογίας , Ά&ήvα 1988, σ.σ. Ι-27 (κείμ.εvο) , 28-29 (παpα­ πομ.πές),3Ο-3Ι (bιbλιογραφία) , 32-58 ε[κόνες (47-43 φ ωτογραφίες καi 4 φ ωτο­ γραφίες σχεδίων). ΠΛΠΛΪΩΛΝΝΟΥ

I. -

ΣΤΥ;\Ι ΑΝΟΥΡ., Q[ πύργοι τi;ς Μυτιλήνης, Ε.Μ.Π. τμ.·ί'Jμ.α

'Αρχιτεκτόνων , τομ.έας Ι , Σπουδαστήριο 'Αρχιτεκτονικής καi Ρuθμ.ολογίας ,

Μιiι"ος Ι989 , 'Αθήνα, σ.σ . Ι-Ι5 (κείμενο), Ι-122 (εl;.όνες) , Ι6 αποτυπώσεις πύρ­ γων ,

9 σχέδια).

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΕΙΣΑΓΩΓΙ-1

...... 9

............................ ... ................... ...... .... .

1. ΚΕΡΑΜΙΚΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΠΙΣ ΛΕΣΒΟΥ

Έργαστ·ήρι Στiλιοu Σταμάτη

. 21

'Εργαστήρι Στρατ-ϊΊ Τιτιγάρη

ΤΟ Π ΛΗΘΟΣ ΤΩΝ ΜΟΡΦΩΝ

......... 21

Στο χώρο τοϋ θρησκευτικοί! σuμe>ολισμ.οv

......... 22

Στ(Ν χοσμιχΟ χώρο 2. ΛΕΣΒΙΑΚΑ

..... 26

.............. .. .

')Εργαστf1 ρ t Στρατή Σταμ.άτη ..

........ 17

. 33

... 95 . .. .... 99

..

'Εργαστήρι Παναγιώτ-η Τιτιγάρη

108

..

λ'Ιετα6ατικ·~ περl.οδος τ-iΊς τiχνης τών &γγειοπλαστών τοϋ Μανταμάδο'J (1975-1982) .. 115 ΛΣΓΙΡΟΠΟΤΛΜΟΣ

.................... 115

Έργαστ-ι\ρι Κώστα Βα6οuδ·ϊΊ

. ..... 116

3. Η ΑΓΓΕΙΟΠΛΑΣτJ ΚΗ ΣΤΗ ΛΕΣΒΟ

....... 35

'Εργαστήρι Γεωργίου ΆνΟρiου

4- ΠΑΛΑΙΑ ΑΓΙΈ ΙΑ

....... 37

Έργαστήpt Στεytiνου Άναστασiου

5.

ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΥτJΛΙ-ΙΝΙ-ΙΣ

ΊΌ ΑΚΡΩΊΊ-Ι Ρ Ι

.

........... .... ...... .. 49

...

Περίοδος (1965-1975). Παραδοσιακος κατασκεuος ο1κιαχ-ίΊς ι.;·fισης .

Ε Ι ΚΟΝΟΣΤΛΣ Ι

.. 50

Έργαστfιpt Ν ικολά.οu Άναyνώστου .

ΑΓΙΟΣ ΣΊΈΦΛΝΟΣ

Το χωρι6

··· ···· 71

...... 73

................... ..

..... 73

Ό Κατσιάνος

73

..

. 121 ........... ..... 121 ....... 124 ..... 125

, Εργαστήρι ΕUστρατtοu Άναστάγκα ........ .

. ..... 125

'Εργαστ-ήρι Έλεvθερίω και Εuστρατl.οu Kou6δ·i'j

. ..... 126

'Εργαστήρι Παναγιώτη Σαμαρά .. .. Έργαστ-ήρ•. Νικολάου Κο'J6δή

.... 127

...

....... 128

ΘΕΡΜΗ (ΓΙΥ"ΡΓΟΙ ΘΕΡΜΙ-ΙΣ)

...... 74

'Εργαστ-ήρι Στε9ά•ιοu Ko'J6δ·ij

Το χωpι6

...... 74

Έργα'jτή;.ι. Χαράλαμπου Ψ'εuτΕΧλη

..... 74

ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΜΑΝΊΆΜΑΔΙΩΠΚΑ ΚΕΙ>Λ ΜΙΚΛ Α Γ ΓΕΙΑ

Ό Τσουκαλάς ΒΑΛΊ'Ζ ΙΚΙ (-"ϊj ΝΕΕΣ ΚΠΩΝΙΕΣ)

..

78

... 129 ........ 1]1

('jτOv Άσπ;.οπόταμ.ο, Εtκονο'jτάσ~, ('Αγ~ο Στέιyανο , 1971-1991)

6. ΠΕΡΙΟΧΗ ΚΟΛΠΟΥ ΓΕΡΑΣ

. 79

ΚΑΙ ΛΝΑΚΑΤΑΊΆΞΕΙΣ ΕΡΓΛΣΊΉΡΙΩΝ.

Κiντρα κεραμικ·ϊΊς

. 79

Έpγασ-τ·ήρ~ ΕUστpατiοu Σαμαρά

Ό Κατζοuρl.δης

7

........ ............ ......... .. ·

.... .

. ...

ΠΕΡΙΟΧΙ-Ι ΜΑΝΤΑΜΑ..λΟΥ

............... ..

ΜΑΝΤΛΜΑΔΟΣ

.. 81

....... 81

Περίοδος &γγεl.ων ο1κιακ·ϊΊς ( 1900-1968) Έργαστfιpt Σταύρου Σαμ.αρά

8ο

....

Έργαστ-ήp t Χpήι:1του Καpανιχ.όλα Έργαστ·ήρι Μιχα·~λ Άναγνώστοu

&

διακοσμητικής (1968-1991) ι.;·ήcτης

......... 81

.... 82

...

84 .... .. 86 .... 87

...... 120

................. ...... .

'Εργαστήρι 'Ιωάννη Πανά

56

....... 119

Έpγαστ·fιpt Ναολciου χα~ Κων-J"Ιαντiνου Άνδpέοu

Περl.οδος διακοσμητικών (1975- 1992) ........................ .

ΓΙΑΜΦ1ΆΛΑ.

118

. .. 49

ΚΑ ΊΆΣΚΕΥΉ ΊΏΝ ΑΓΓΕΙΩΝ (τ·ί'jς Α' Περιοδοu 1965-1975) .................. ...... ... ........ .... 55

Άντώνιος 'Άγας: Ή νέα τεχνικ·ή (1975-1991 ) ....... ..... ... ... .

...... 110

. ..... 134

.................. .

. .... 134

'Εργαστήρι Ν ικολάω καί Παναγιώτ-η Κοuι>δή

..... 139

~ Εpγαστ·ήρι. Ε,Jσ-τpατiοu καl Παναγ~ώ τη Σαμαρά 'Εργαστ-ήρι Στi9ανοu Κοu6δ·iΊ

144

.................... ....... ..... ...... ... .. ..

'Εργαστ-ήρι Δημηψl.οu Κοu6δ·ϊΊ Β ' Περίοδος 1992- 1993 τοϋ Στέ9ανω Κο'J6δ·ϊΊ

....... 150 . 152

........ ..•....•.. . ..... 154

Κ ι\'ΓΕΡΓΑΣΙΑ ΊΌΥ ΓΙΗΛΟΥ ΜΕ ΊΌΝ ΓΙΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟ ΤΡΟΓΙΟ

(Περιοχη κiντρων Μανταμάδοu) 8. ΠΕΡΙΟΧΗ ΑΓ ΙΑΣΟΥ .

. 156 . ....... 16]

r 380

Το χωριό

ΠΕΡΙΕΧΌΜΕΝΑ

..... ..... ...... ............. ........ ............. ... .. ... ... .. ........ .. ... ... ............. .... ... ..

Ίσ-τορικΎj πορεία τής λcίιΚής κεροψ.ικής στ-fιν Άγιάσ-ο (sος-190ς αU ...

Καλλιτεχνικά στάδια τών ιiγγε:οπλαστών (1839-1992) ........... ... . ΤΑ ΚΕΡΑΜΙΚΆ ΕΡΓΑΣΤΉΡΙΑ ΣΤΗΝ ΛΓΙΛΣΟ

τα iργασ-τ·ήρια διακωμητικ·~ς κεραμικ·~ς 'Εργασ-τ-ήρι 'Ηλία Κοuρτζή Γένεσ-η μορ<;>ών

.

. .... 166

. ..... ...... .... ....... ..... ...... . .. . 167

....................... , ....................... .

... 170

Δοuλειιi τοu Ν. Κοuρτζ-~ καο Χ. Πανταζή (προ τοu 196ο)

171

Το σ-τάδιο τής κλασ-ικής κεραμικής τοu Ν. Κοuρτζ-~ (1982-1992) . ............... .. . .

Ό Άνασ-τάσ-ιος Χατζηγιάννης

...

Παλιi:ς κατασ-κεui:ς τής οικογένειας Άθανασ-ιάδη(ι9ΟΟ-J92Ο) & το·~ Δημ·ήτρη (J930-1950) ... 287

. 166

... ...... ... .... .... ..... ...... ..... ... ... ..

'Εργασ-τ-ήρι Όδuσ-σέα Κοuρτζέλλη η Κοuρτζ-~

Ό ιiγγειοπλάσ-της Δημ·ήτρης

162 ............. ... 164

.................... .. .

... . . ..... .. . . . ...

162

176

........................ .

. 183

. ..... ..... .... ..... ....... ............................. 185

Λ' Περίοδος (1910-1950) ......... ....... .... .. ........... ..........

........ .. ... ...........

Β ' Περίοδος (1950-1979) .. . .... ........ ... .. ... .... ...... .... ............ .... .... .. ....

188

.. ..... 196

Γ ' Περίοδος (1979-1982) ....

202

'Εργαστ-ήρι Ίωάννοu Πατράκη

..................

.. ....... .. ... ..

.... .. .... .

'Εργαστήρι Κλεάρχοu Καμποuρέλλη

.................. ..

.. ........................................ ..

..

.. .. ........ ..

'Εργασ-τ-ήρι Γρηγοpίοu Σα6έλλη

ΚΛΤΛΣΚΕ1Ή ΤΩΝ ΛΓΓΕΙΩΝ ΜΕ Π ΛΡΛΔΟΣΙΛΚΟ ΤΡΟΠΟ

. 301

12.

...... .. .... .. ................. 301

Η ΑΓ Ι Α ΠΑΡΑΣΚΕ1Ή

Το χωριό

... 311

.......

. .. ... 311

Δείγμ.ατα κεραμικ·fις τέχνης σ-i: κατώγι τ·fις Άγίας Παpασκωής Λαογpα<;>ικο Μοuσείο Άγίας Παρασ-κεu·~ς

... 312 ..... 316

...... ... ..... .. .

.... .. ... ....... .. .............. 319

....

. 266 . 319

(στο ιiρχιτεκτονικο σuγκρότ-ημα τ-~ς εκκλησίας τ·~ς Παναγίας)

.. 250

Τ Ο ίστοριχΟ t'Ορuτηc;

...... 253 .... . 253

.. 261

.. ...... .. ..... .. ......... 266

..

.. ..

.. 246

....... 261

........ .... ..... .. ........

'Εργασ-τ-ήρι Γα66i: Άντωνίας . ... ....... .....

Το Ίσ-τορικό

.. . 301

Δείγματα τέχνης τοiί Τσανάκ - Καλέ

(Άγίοu 'Ιγνατίοu Καλλοv~ς, τοϋ Λειμώ•ιος) .

....... ... ......... ...... .... .. .... ...... .................... 265

.......... ..

. 296

Το ίστορικο τ-~ς σuΧλοy~ς

.. 258

ΝΕΩΤΕΡΛ ΕΡΓΑΣΤΉΡΙΑ (Πεpιόδω 1975-1992) ........... .. ........... ..

'Εργαστήρ ι ΕUστpάτtοu ΠαπαθεοC(ράστοu

.

ΚΕΡΑΜΙΚΑ ΤΟΥ ΤΣΑΝΑΚ - ΚΑΛΕ

236

....... .. ...... 257

'Εργασ-τ-ήρι Κομνηνοu Δαγιέλλη (1935) .. ................... .. .... ... ... .. .. 'Εργασ-τ-ήρι Δημ.·ήτρη Τακιδέλλη

'Εργαστήρι Γεωργίου Χαχαδάκη

11.

205

......... 256

'Εργασ-τήρι 'Ηλία Λαμπρινοu .................... .. ... ......... . ..

.. 266

14. ΜΟΥΣΕIΟ ΛΑΪ ΚΗΣ ΤΕΧΝΗΣ ΑΓΙΑΣΟΥ

τα τελωταία εργασ-τήρια δημιοuργίας ιiγγείων ο1κιακ-~ς χρήσης (1968-1975) ..

.. .... ...

.. 295

ΒΑΤΕΡΛ

.. .. .. .. .... 244

.. ... ... . ..

'Εργασ-τήρι Παναγιώτη Άρ6ανιτέλλη

ΒΡ ΙΣΛ.

Δείγματα εκθεμάτων

'Εργασ-τ-ήρι Εuσ-τρατίοu Ίζανv~ .. .

Έργασ-τ·ήρι Δημ.ητρ ίοu Κατζηλέλλη

....... 292 .... ..... .......... 295

............. 2]8

'Εργασ-τ-ήρι Χρισ-τό<;>οροu Παραμuθέλλη ...... .. ............. .. .............. .. 'Εργασ-τ-ήρι Μιχα·fιλ Βαλεντίνου

ΚΑΤΛΣΚΕ1Ή ΊΏ Ν ΑΓΓΕΙΩΝ

1σ.ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΡΙΣΑΣ

13. ΜΟΝΑΣΊΗΡΙΑΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΛΑΪΚΗΣ ΤΕΧΝΗΣ

Ή περίοδος τής κλασ-ικής εκ<;>ρασ-ης τών Χατζηγιάννηδων (1982-1992), τών Γιάννη , Άνασ-τάσ-η , Άσ-ημάκη, Κλεάνθη

............... . ....... 279

.. .. 272 .. .... 277

9. ΠΕΡΙΟΧΗ ΦΙΛΙΑΣ .................................................................................. ...... 266

. 323

Δείγματα κεραμικών

15.

..... 323

ΛΑΟΓΡΑΦ ΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΕΥΣΤΡΆΤΙΟΥ Ί'ΖΙΝΗ

16. ΣΥΛΛΕΚΤΕΣ .

330

Στ-fιν Άθ·ι\•ια

330

Στ-fι Θεσ-σ-αλονίκη

. 330

....... .

Στο 'Εξωτερικό

.. .. 331

.. ............. .. ...... ...... ..

Ί-1 σ·~λλοyi'j Πσ.σ-6άντη

.. . 331

...... ..

'Η σ-uλλoyi'j Μιiιdτρέλλη Παναγιώτη

17. APXEIO

.... 325 . 329

Στ-fι Λέσ6ο

Στfι Λά~~σα

.................. 323

.... .. .......... .. ................................. 331

......

ΚΕΡΑΜ Ι ΚΩΝ ΣΧΕΔΙΩΝ.

18. ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ- Β Ι ΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ .. . .................... .. ..

. ............. .. ............... 332 .... ................. .. ......... 341 .. ...... ..................... 357

ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ ΣΟΦΟΚΛΗ ΚΟΥΤΡΗ ΚΕΡΑΜΙ ΚΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΤΗΣ ΛΕΣΒΟΥ ΣΕ ΔΙΟΡΘΩΣΕΙΣ ΗΛΙΑ ΜΑΛΕΒΙΤΗ ΣΤΟΙΧΕΙΟΘΕΤΉΘΗΚΕ ΚΑΙ ΣΕΛΙΔΟΠΟΙΉΘΗΚΕ ΣΤΟ ΤΥΠΟΓΡΑΦΙΚΟ ΕΡΓΑ ΣΤΗΡΙ ΤΗΣ ΙΝΔΙΚΤΟΥ ΤΥΠΩΘΗΚΕ ΣΤΟΥ ΘΑ ΝΑΣΗ ΠΙΝΑ ΒΙΒΛΙΟΔΕΤΉΘΗΚΕ ΑΠΟ ΤΟΝ ΓΙΑΝΝΗ ΑΚΚΑ ΤΟΝ ΙΟΥΝΙΟ ΤΟΥ

1999

Η ΨΗ

ΦΙΑΚΗ ΑΝΑΣΥΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟΥ ΑΡΧΕΙΟΥ Ο ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΚΑΙ Η ΚΑΛΛΙΤΕ ΧΝΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΕΓΙΝΑΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΣΤΑ

ΜΑΤΙΝΑ Β. ΒΑΤΑΒΑΛΗ ΓΙΑ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟ ΤΟΥ Ε.Ο.Μ.Μ.Ε.Χ. ΚΑΙ ΤΩΝ ΕΚΔΟΣΕΩΝ ΙΝΔΙΚΤΟΣ

Άpιθμος εκδόσεως:

054

Άντίτuπα Α' εκδόσεως: 2.οοο

Turn static files into dynamic content formats.

Create a flipbook
Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.