Świat Przemysłu Farmaceutycznego 1/2015 by Świat Przemysłu Farmaceutycznego

ISSN: 1898-7710

NR 01/2015 (31) 19 zł (w tym 5% VAT)

EyeC Proofiler Graphic chroni przed błędami

EyeC Proofiler GraphicTM jest systemem inspekcji wizyjnej stworzonym na potrzeby branży farmaceutycznej. Jego głównym zadaniem jest ochrona przed konsekwencjami niewykrycia różnic w procesie akceptacji projektu drukarni. System EyeC Proofiler GraphicTM szybko i precyzyjnie bada zgodność projektu Klienta z projektem do akceptacji drukarni. Porównuje wszystkie elementy projektu opakowania - kartonika, ulotki, etykiety, folii alu. Sprawdza grafikę, teksty (każdy alfabet), kolory, kody kreskowe, kody 2D i QR oraz zapis alfabetu Braille’a (w każdym alfabecie). Stworzony dla farmacji.

Więcej informacji znajdziesz na stronie www.eyecpolska.pl

EyeC ProofilerTM spełnia wymogi cGMP, GAMP4 i CFR 21 część 11

EyeC Polska Marcin Weksler Business Development Pharma t. +48 512 354 354 e-mail: marcin.weksler@eyecpolska.pl

spis treści

8 12 16 20 24 28

34 36 42 46 50 52 56 60

66 68 70

Wyzwania podczas realizacji projektów inwestycyjnych w przemyśle farmaceutycznym. Część 1. Oprzyrządowanie tabletkarki. Zrozumienie znaczenia, długość stempla i głębokość czaszy Proleki – prekursory leków Wymagania pozafunkcjonalne dla systemów EAM w branży farmaceutycznej Produkty do filtracji farmaceutycznej Szybka i czuła analiza śladowych pozostałości leków weterynaryjnych w mięsie, osoczu i mleku przeprowadzona na systemie Q Exactive Focus LC-MS Bezpieczne i niezawodne napełnianie ciekłych iniekcji Listeria monocytogenes Technika NIR – najlepszy sposób potwierdzenia tożsamości substancji. Część 1. Fizyczne cechy chemicznych substancji EyeC. Proofiler Graphic Odzież ochronna dla branży farmaceutycznej Nowe możliwości pomiaru API Żywność specjalnego przeznaczenia medycznego a suplementy diety

Nowe szanse na rozwój System informatyczny zwiększa efektywność produkcji w zakładzie farmaceutycznym Etykiety dedykowane branży farmaceutycznej

Przyspieszenie rynku sprzedaży aptecznej od roku 2015

Zgłoszenie wydzielone w postępowaniu przed Europejskim Urzędem Patentowym Nowelizacja Prawa farmaceutycznego – przegląd zmian

Wymagania pozafunkcjonalne dla systemów EAM w branży farmaceutycznej 20

Bezpieczne i niezawodne napełnianie ciekłych iniekcji Zgłoszenie wydzielone w postępowaniu przed Europejskim Urzędem Patentowym 74

1/2015

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

VADEMECUM TABLETKOWANIA Szanowny Technologu, projektancie formulacji do tabletkowania!

rzekonaj się o zaletach płynących z posiadania inżynierskiej wiedzy n/t mechanicznych właściwości tabletkowanych produktów, nie pozwól by wyprzedzili Cię inni, których nie trzeba było do tego zachęcać.

Nowa wiedza przybywa systematycznie od 2012 roku dzięki Vademecum Tabletkowania, które jest pierwszym,

w pełni inżynierskim poradnikiem materiałoznawstwa dla technologów tabletek. Korzystaj z nieznanych dotąd informacji, pozwalających jeszcze lepiej dopasować Twoje formulacje do realiów nowo-

czesnego przemysłu. Współdziałaj w atmosferze poufności i poszanowania własności intelektualnej. Ciesz się osiągnięciami, w postaci minimalizacji kosztów produkcji i poprawy jakości tabletek.

REKOMENDACJA KATEDRY I ZAKŁADU FARMACJI STOSOWANEJ GDAŃSKIEGO UNIWERSYTETU MEDYCZNEGO.

25 lat badań FARMASERWIS Jerzy Lasota Laboratorium mechaniki materiałów sypkich i formulacji d.c. Grodzisk Mazowiecki, tel. 604 474 152 reklama

Rada Programowa: Grzegorz Cessak – Prezes Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych Andrzej Szarmański – GMDP Services Irena Rej – Prezes Izby Gospodarczej „Farmacja Polska” Daniel Gralak dr Jarosław Jan Hołyński – Doktor nauk farmaceutycznych Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne dr n. farm. Leszek Borkowski – Ekspert UE do spraw leków, były prezes Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych prof. dr hab. Zbigniew E. Fijałek – Dyrektor Narodowego Instytutu Leków Marcin Kołakowski – Wiceprezes ds. Produktów Leczniczych Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych Marek Gnyś – Dyrektor Produkcji Polfa Tarchomin Andrzej Wróblewski – Dyrektor w firmie konsultingowo–szkoleniowej LeanSigma in Practice.

Kwartalnik Wydawnictwa FARMACOM ul. Św. Jana 16 44-300 Wodzisław Śląski farmacom@farmacom.com.pl www.farmacom.com.pl Redaktor Naczelny Robert Miller tel./fax 032 455 31 61 tel. kom. 502 084 101 robert.miller@farmacom.com.pl

Prenumerata i kolportaż Wydawnictwo FARMACOM ul. Św. Jana 16 44-300 Wodzisław Śląski tel./fax 032 455 31 61

Redakcja Teresa Kubsz-Miller, Joanna Korzonek, tel./fax 32 456 60 79, redakcja@farmacom.com.pl

prenumerata@farmacom.com.pl Cena egzemplarza „ŚPF” – 19 zł Cena rocznej prenumeraty – 80 zł Nr konta: ING Bank Śląski O/Wodzisław Śląski 56 1050 1403 1000 0023 2091 8119

Druk: Drukarnia Nowiny

Studio graficzne: Prografika, www.prografika.com.pl

Nakład: 3 500 egz. Partner:

Magazyn kierowany jest do specjalistów ds. utrzymania ruchu, technologów, automatyków, szefów działów produkcji, kontroli i zapewnienia jakości, szefów działów logistyki i zaopatrzenia oraz działów rozwoju produktów w zakładach farmaceutycznych. Odbiorcami czasopisma są również organizatorzy targów, konferencji i szkoleń bran żowych, urzędy, ministerstwa, instytuty, uczelnie wyższe z kierunkami farmaceutycznymi i biura projektowe. Redakcja zastrzega sobie prawo do skracania i redagowania tekstów. Redakcja nie odpowiada za treść reklam. Wykorzystywanie materiałów i publikowanie reklam opracowanych przez Wydawcę wyłącznie za zgodą redakcji. Wszelkie prawa zastrzeżone. Przedruk materiałów lub ich części tylko za pisemna zgodą redakcji. Za treść ogłoszeń reklamowych i artykułów autorskich redakcja nie odpowiada. Artykuły te nie muszą odzwierciedlać poglądów wydawnictwa.

1/2015

www.ispe.org.pl

e-w ydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

8 |

Wyzwania podczas realizacji projektów inwestycyjnych w przemyśle farmaceutycznym Część 1. Rozpoczęcie inwestycji: przygotowanie URS, projektu koncepcyjnego, pisanie VMP i umiejętności realizacji projektu, DQ. Przewodnik ISPE Commissioning and Qualification (Baseline Guide Volume 5)”” wydany w marcu 2001 jest ogólnie uznawany za podstawowy standard odniesienia dla właściwej realizacji projektu inwestycyjnego zgodnie z GMP. Ten przewodnik, z uzupełnieniem kolejnego: „Science and Risk-Based Approach for the Delivery of Facilities, Systems, and Equipment (FSE Guide)” oraz „Applied Risk Management in Commissioning and Qualification (Applied Risk Management Guide)” są bardzo przydatnymi narzędziami w planowaniu, kontrolowaniu i wykonaniu, od początku do końcowego przekazania do użytkownika, zakładów produkcyjnych ale też przy modernizacji istniejących wydziałów w przemyśle farmaceutycznym. Poniższy schemat przedstawia w bardzo czytelny sposób kolejność prac podczas przygotowania, projektowania, budowy i kwalifikacji.

iezależnie od tego, że profesjonaliści z branży mogą liczyć na zestaw solidnych i sprawdzonych wytycznych do uruchomienia projektów farmaceutyczny obserwujemy, że bardzo mało inwestycji prowadzonych jest zgodnie z dobrymi praktykami inżynierskimi i wytwarzania. Jako osoba reprezentująca firmę zajmującą się projektowaniem budową i kwalifikacjami, chciałbym skonfrontować moje osobiste doświadczenia z opinią przedstawicieli przemysłu w tej sprawie. Do rozmowy zaprosiłam Marzio Mercuri, Corporate Engineering Director z Polpharma Group. Przedstawi on swój punkt widzenia na temat kluczowych wyzwań, przed którymi stają specjaliści podczas realizacji projektów inwestycyjnych , aby spełnić wymagania właścicieli firm / akcjonariuszy, ale też wymogów narzucanych przez konieczność pracy zgodnie z dobrymi praktykami wytwarzania. Podczas rozmowy, którą przedstawimy w trzech kolejnych numerach (tak, trzy to magiczna cyfra w farmacji), skupimy się przede wszystkim, w nawiązaniu do przedstawionego schematu blokowego, na: • Rozpoczęcie inwestycji: przygotowanie URS, projektu koncepcyjnego, pisanie VMP i umiejętności realizacji projektu, DQ • Podstawowe fazy projektowania : projekt podstawowy ( w Polsce to często projekt budowlany), projekt wykonawczy; kosztorysy, harmonogram, przygotowanie przetargów • Faza realizacji: budowa, uruchomienie i odbiory, kwalifikacje. W tym numerze skupimy się na pierwszej części.

Słownik skrótów na schemacie: URS VMP DQ FAT SAT IQ OQ PQ CV PV ISPE

– User Requirements Specification – Specyfikacja Wymagań Użytkownika – Validation Master Plan – Główny Plan Walidacji – Design Qualification – Kwalifikacja Projektu – Factory Acceptance Test – Testy Odbiorowe u Dostawcy – Site Acceptance Test – Testy Odbiorowe w Miejscu Przeznaczenia – Installation Qualification – Kwalifikacja Instalacyjna – Oparational Qualification – Kwalifikacja Operacyjna – Proces Qualification – Kwalifikacja Procesowa – Cleaning Validation – Walidacja Czyszczenia – Proces Validation – Walidacja Procesu – International Society for Pharmaceutical Engineering, www.ispe.org

1/2015

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

Małgorzata Matyjek

Czy możesz doradzić kto powinien przygotować URS? Czy zależy to od wielkości projektu i jego skomplikowania? Jak szczegółowy powinien być ten dokument? Niektórzy inwestorzy opisują istniejącą technologię, którą znają, włącznie z wyposażeniem.

Marzio, jak ci się podoba schemat proponowany przez ISPE, opisujący przebieg procesu inwestycyjnego?

Nie ma to sztywnych reguł. Jeśli mogę zasugerować wiodącą zasadę, chciałbym powiedzieć, że URS powinny być przygotowane przez eksperta, który zna te systemy, które mają być wykonane i kwalifikowane. W naszej branży ekspertami mogą być projektanci, inżynierowie procesowi (np. z produkcji) inżynierowie utrzymania ruchu, aż po ekspertów od laboratoriów po specjalistów IT. Złożoność projektu jest na pewno czynnikiem kluczowym. W Polpharmie, gdy projekty są uznane za złożone (ze względu na technologię, skalę, harmonogram, koszty, ale również kulturę kraju gdzie są realizowane), URS są zwykle przygotowywane przez przedstawiciela użytkownika końcowego (inżyniera procesu lub technologa) z podstawowym wsparciem mojej gru-

Marzio Mercuri To na pewno ważne narzędzie do zrozumienia logiki wszystkich kroków niezbędnych przy planowaniu, projektowaniu, budowie, walidacji i przekazaniu do użytkowania systemów i / lub zakładu farmaceutycznego zgodnie z GMP. Obserwuję, po ponad 20 latach doświadczenia zawodowego w zakresie projektowania i eksploatacji zakładów farmaceutycznych, że jest kilka kluczowych zasad: położenie większego nacisku na planowanie i fazę koncepcji (projekt koncepcyjny, projekt podstawowy) niż na dalsze etapy (od projektu wykonawczego do ostatecznego przekazania). W rzeczywistości 80% kosztów skapitalizowanych dla projektów farmaceutycznych zależy od definicji i dokładności URS i kluczowych specyfikacji funkcjonalnych, które są przygotowane w trakcie 20% do 30% czasu poświęconego projektowi.

py, która zyskała w ciągu ostatnich 10 lat bogate doświadczenie w dużych projektach międzynarodowych. Dla bardzo złożonych projektów URS są przygotowywane przez moją grupę przy zaangażowaniu specjalistów od wszystkich systemów technicznych. Kształt, treść i stopień szczegółowości URS muszą być dostosowane do tematu i organizacji. W każdym przypadku należy unikać częstego błędu tzn. zamieszczania szczegółowego opisu w URS sprzętu i technologii, szczególnie jeśli URS nie jest przygotowywany dla zakładu z prawnie zastrzeżoną lub unikalną technologią / procesem. Instalacje w przemyśle farmaceutycznym, zwłaszcza w branży leków generycznych, muszą być zaprojektowane w sposób umożliwiający elastyczność i skrócenie czasu dostarczenia wyrobu do sprzedaży. URS należy opracować mając na uwadze te główne zasady i określając ogólne wymagania, które muszą zostać spełnione, a nie typ maszyny do nabycia.

Czy ten schemat jest użyteczny? Czy stosujesz go w praktyce na co dzień? W całej Grupie Polpharma, niezależnie od wielkości inwestycji, mamy procedury inżynierii oraz zarządzania projektami, które są inspirowane wytycznymi ISPE, w tym tymi o których mowa w tym wywiadzie. Utworzenie systemu zarządzania jakością dla inżynieringu i zarządzania projektami farmaceutycznymi było moim głównym celem gdy 12 lat temu dołączyłem do zespołu Polpharmy. Wszystkie nasze projekty są zorganizowane w trybie: planowanie-wykonanie-kontrola, przygotowanie URS, powołanie zespołu, opracowanie projektu koncepcyjnego (albo przez naszych pracowników lub firmy zewnętrzne) i określenie kosztów (zazwyczaj z dokładnością nie mniejszą niż +/- 10%). Są to czasochłonne fazy, ale jak już wspomniałem odpowiadając na poprzednie pytanie, prawidłowo wykonana faza planowania pozwoli na ograniczenie ryzyka niepowodzenia w harmonogramie i ryzyka przekroczenia kosztów, ze względu na brak zgodności z pierwotnym URS. Gdy mamy cała inwestycję zatwierdzoną przechodzimy do fazy realizacji, która rozpoczyna się projektem wykonawczym a następnie przystępujemy do pozostałych działań (czyli od budowy do ostatecznego przekazania po walidacji). Kluczowy aspekt, który stał się dla mnie oczywisty podczas adaptacji generalnych zasad z przewodnika ISPE, to ten, że DQ i VMP są „żyjącą” częścią projektu i nie mogą być przygotowane (i wykonywane w przypadku DQ) ani za wcześnie, ani za późno. Po przygotowaniu końcowej wersji VMP i DQ można prowadzić działania kwalifikacyjne w uporządkowany i kontrolowany sposób, z minimalnymi i kontrolowanymi zmianami w stosunku do zatwierdzonych projektów.

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

Co myślisz o takim stwierdzeniu w URS: Projekt musi spełnić wymogi EU GMP I FDA. Bezsensowne. Aby to zobrazować dam przykład. USP w rozdziale „woda do celów farmaceutycznych” odnosi się do wody do wstrzykiwań jako wody pochodzącej z „destylacji lub równoważnego procesu w celu usuwania substancji chemicznych i mikroorganizmów”, co sugeruje, że destylacja nie jest jedynym obowiązkowym procesem przy otrzymywaniu WFI (tzn. Wysoko Oczyszczona Woda otrzymana z systemów RO + EDI, następnie ultrafiltracji może być też systemem do produkcji WFI). W UE sytuacja jest inna. Eur Ph i zapis Committee for Proprietary Medicinal Products (CPMP) wyraźnie stwierdza, że „.destylacja… obecnie pozostaje jedynym oficjalnym sposobem wytwarzania WFI”. Wszyscy profesjonaliści z branży projektowania zakładów farmaceutycznych wiedzą, że wymóg z USP jest mniej rygorystyczny niż wymagania określone w przepisach UE. Projekt powinien zawsze być taki, aby umożliwiał wytwórcy elastyczność i dostosowanie do spełnienia wielu rygorystycznych wymogów. Na podstawie mojego doświadczenia, kiedy musimy zaprojektować zakład produkcyjny certyfikowany przez EMEA i związanych

1/2015

10 |

z nią organów kontroli lub inspekcji produktu przez FDA, musimy przynajmniej dodać formułę „co bardziej rygorystyczne”, odnosząc się do konkretnych wymagań.

Krótszy harmonogram, nie oznacza koniecznie dobrego projektu. W rzeczywistości często jest odwrotnie. Oczywiście dłuższy harmonogram, dla tego samego zakresu, nie musi być lepszy. Właściciele firm i użytkownicy końcowi powstających instalacji mają często trudności w zrozumieniu tej podstawowej zasady. Czas jest jednym z wymiarów, które muszą być zarządzane i zrównoważone z innymi ograniczeniami (np. zakresu i kosztów) w trakcie trwania projektu. Kluczem do zarządzania są trzy rzeczy: posiadanie solidnego planu w twoich rękach (lub jeszcze lepiej w swoich głowach), który jest uzgodniony ze wszystkimi zainteresowanymi stronami i zrealizowany z dyscypliną. To wymaga czasu; kurczy się faza planowania, co często zagraża harmonogramowi projektu a wpływa też na zakres i koszty. Cytując Stephen Covey: „kluczem do planowania jest zacząć od końca, mając na uwadze wizję i wzór pożądanego rezultatu”. To jest istota procesu planowania. Biorąc pod uwagę fazy rozwoju typowego projektu, 1 lub 2 miesiące spędzone na projektowaniu koncepcji i projekcie podstawowym to na ogół zmniejszenie ryzyka wielu zmian w trakcie projektu wykonawczego.

Kiedy jest najlepszy moment do przygotowania Głównego Planu Walidacji? Według mnie jak tylko powstanie projekt koncepcyjny. Umożliwia to oszacowanie kosztów na kwalifikacje i uwzględnienie ich w budżecie całej inwestycji. Jakie jest Twoje zdanie? Jeśli byłbym zmuszony, aby dać zalecenie dla przemysłu, chciałbym powiedzieć, że w trakcie stosunkowo złożonego projektu (obiekt nowy lub modernizacja) za sensowne uważam przygotowanie VMP w dwóch etapach: • po projekcie koncepcyjnym, po pierwszej szybkiej ocenie” wpływu ryzyka „ dla wszystkich systemów wchodzących w zakres (jako sformalizowany, uproszczony przegląd GMP), • na końcu projektu podstawowego po formalnym wykonaniu Oceny Wpływu, dla wszystkich systemów wchodzących w zakres projektu, podział na systemy „bezpośredniego wpływu”, „pośredniego wpływu” i „bez wpływu”.

Wracając do innowacji. Przemysł farmaceutyczny jest pod bezprecedensową presją dostarczenia innowacyjnych korzyści zdrowotnych w przystępnej cenie. Oznacza to, że wszyscy specjaliści z branży w ich codziennym życiu zawodowym, pracują aby zmaksymalizować korzyści strategiczne dostarczając produkty, rozwiązania i narzędzia, przy akceptowalnym poziomie kosztów. Innowacyjność i ciągła poprawa powinna być prawidłowo rozumiana jako czynniki przetrwania i konkurowania na rynku farmaceutycznym. Osobiście uważam, że kreatywność i innowacyjność powinny stać się elementami przy rekrutacji nowych pracowników i rozwijać talenty w naszej branży. Dziś innowacyjność i ciągła poprawa to są czynniki różnicujące między liderów i naśladowców. Nie ma produktu wysokiej jakości bez innowacji. Pacjenci domagają się coraz bardziej innowacyjnych systemów przenoszenia (tj np. o określonym miejscu uwalniania lub ekoproduktów), jak również lepszej obsługi. Innowacyjne środowisko musi dać możliwość różnym specjalistom z branży do tworzenia interaktywnych społeczności, aby dzielić się pomysłami, doświadczeniami, sukcesami i porażkami, pielęgnowaniu idei,,które mogą się zmaterializować w nowych inicjatywach i dostarczyć nowych wartości. Od 2006 roku mamy w Polpharmie formalną grupę: Process Excellence Community składającą się z liderów i osób odpowiedzialnych za zmiany w ramach naszej organizacji. Wyniki w kategoriach ekonomicznych spółki i wzrostu morale i zaangażowanie pracowników są imponujące. W ciągu 10 lat wykonaliśmy przegląd ponad 500 nowych pomysłów i mamy w naszej Książce Innowacji ponad 200, które w wielu przypadkach są opatentowane i sprawiły że Polpharma jest liderem w swojej branży. Chciałbym więcej powiedzieć na ten temat i jeśli się zgadzasz możemy zostawić go jako konkretny temat w następnym wywiadzie. Zapraszamy czytelników do przesyłania swoich pytań (na adres m.matyjek@magfarm.pl) związanych z realizacjami inwestycji zgodnie z GMP. Postaramy się odpowiedzieć w kolejnych odcinkach.

To działanie daje podział na systemy wpływające na jakość produktu (stąd wynika zakres kwalifikacji) i nie mające wpływu na jakość produktu (podlegają wykonaniu zgodnie z dobrymi praktykami inżynierskimi od projektu do odbiorów).

Teraz pytanie o DQ. Inspektorzy pytają o ten etap kwalifikacji. Z moich doświadczeń wynik, że robimy często DQ gdy zakład jest już zbudowany, co wydaje się już bezużyteczne. Kiedy według ciebie powinno być to robione? Co powinno stanowić kryteria akceptacji? Kto powinien to robić? Wiem że często robią to projektanci. Czy to jest prawidłowe? Odpowiedź na Twoje pytanie znajduje się w wytycznych ISPE, ale chciałbym powiedzieć, że doświadczenie w branży sugeruje to samo. Zakres i szczegółowość DQ powinny być dostosowane do rodzaju i złożoności projektu. W każdym przypadku DQ powinno być wykonywane przed etapem realizacji. Oznacza to, że w przypadku urządzeń technologicznych typu „włącz i pracuj” (plug and play, takich jak sterylizator, linia do pakowania i etykietowania) DQ powinien zostać wykonany przed rozpoczęciem produkcji. W przypadku projektu dotyczącego modernizacji lub budowy nowego zakładu produkcyjnego DQ powinny być opracowane i wykonane w fazie projektu podstawowego lub zamknięcia tego etapu; innymi słowy, gdy projekt podstawowy jest już zatwierdzony i stanowi bazę dla projektów wykonawczych zgodnie z wewnętrznymi SOP. Jeśli chodzi o odpowiedzialności za przygotowanie protokołu i jego wykonanie, podejście powinno być podobne do tego, co sugerowałem jeśli chodzi o przygotowanie URS. Przygotowanie DQ może być wykonane przez ekspertów z danej dziedziny pochodzących z zakładu lub z firmy zewnętrznej (czyli projektanta instalacji i / lub producenta określonego sprzętu), a wykonanie wymaga jednoczesnego zaangażowania inżynieringu, produkcji i zapewnienia jakości.

I ostatnie pytanie. Dlaczego ten projektant który oferuje krótszy czas projektowania jest zawsze uznawany przez inwestora za lepszego niż inny? Jak zachęcić pracowników farmacji do wprowadzania prawdziwych innowacyjności?

1/2015

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

12 |

Oprzyrządowanie tabletkarki Zrozumienie znaczenia, długość stempla i głębokość czaszy

Produkcja tabletek o jednakowej twardości, wadze i grubości wymaga, aby stemple były o określonej długości. Niniejszy artykuł opisuje sposób, w jaki należy rozumieć długość stempla, jak prawidłowo go zmierzyć oraz, jak zużycie wpływa na proces tabletkowania. Artykuł także podnosi kwestię określenia tolerancji dla głębokości czaszy stempla. Dale Natoli Natoli Engineering Company INC

1/2015

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

życie w tabletkarek rotacyjnych stempli o określonej długości jest najważniejsze, gdyż długość stempla bezpośrednio wpływa na twardość, wagę i grubość prasowanych tabletek. Brak zrozumienia, w jaki sposób długość stempla i głębokość czaszy stempla wpływa na jakość tabletki, może powodować, że problem defektu tabletki będzie przypisany do złego źródła. Zatem, ważnym jest, aby ustanowić program inspekcji oraz konserwacji stempli, który pozwoli na sprawdzenie, czy wszystkie długości stempli i głębokości czaszy znajdują się w granicach dopuszczalnych tolerancji.

Długość robocza Stemple są projektowane i wytwarzane według stałych znormalizowanych długości. Długość robocza stempla to odległość od płaskiej głowy stempla do najniższego, mierzalnego obszaru czaszy stempla. Patrz rys. 1. Rysunek ten dodatkowo pokazuje głębokość czaszy i długość całkowitą stempla, która jest odległością od głowy stempla do końcówki stempla - pola styku. Końcówka stempla składa się z czaszy i pola styku, tak jak pokazano na rys. 2. Zrozumienie długości roboczej stempli będzie prowadziło do stałej, powtarzalnej twardości, wagi i grubości tabletki, a więc powinno być uznane za najbardziej istotny wymiar programu pomiarów oprzyrządowania. Jeżeli długość robocza waha się i nie mieści się w tolerancjach, wtedy twardość, waga i grubość tabletki będą także niestałe. Stała długość robocza jest kluczowa. Standardowo, zakres długość roboczej stempli w produkcji wynosi 0,05 mm. Oznacza to, że w zestawie stempli, różnica między długościami roboczymi najdłuższego i najkrótszego zz nich nich wynosi wynosi nie nie więcej więcejniż niż0,05 0,05mm. mm.Zaleca Zaleca-

Rys. 1.

ne jest, aby okresowo sprawdzać stemple w celu upewnienia się, czy długości robocze nie przekraczają tolerowanej wartości (lub wartości ustalonych przez Państwa firmę). W trakcie sprawdzania,

reklama

14 | Głębokość czaszy Głębokość czaszy jest określona przez odległość od końca krawędzi stempla, do najniższego, teoretycznego punktu w czaszy. Niektóre konfiguracje czasz posiadają zróżnicowane głębokości, np. czasze używane do produkcji tabletek z karbowanymi brzegami. Czasza określa konfigurację i powierzchnię tabletki. Obszar pomiędzy dwoma powierzchniami tabletki, wytworzony przez matrycę nazywany jest ścianką boczną tabletki (Rys. 4). Jakkolwiek ścianka boczna nie jest zwykle sprawdzana lub mierzona, jest ona niezwykle ważna dla kształtu tabletki i jej produkcji. Idealnie jeżeli szerokość ścianki bocznej będzie w dobrej proporcji do całkowitej grubości tabletki. Jest to ważne, dlatego, że tabletka o zbyt grubej ściance bocznej będzie wydawała się grubsza, dając wrażenie, że tabletka będzie niewygodna do przełknięcia. Zbyt gruba ścianka boczna wymaga także użycia większej siły, aby wyrzucić tabletkę z matrycy.

Rys. 2.

czy długość robocza stempli jest jednakowa, ważnym jest, aby stemple górne były sprawdzane niezależnie od stempli dolnych. Ważnym jest także, aby zostały one prawidłowo zmierzone. Obliczenie długości roboczej jako różnica długości całkowitej i głębokości czaszy stempla może dawać błędne wyniki. Długość robocza stempli powinna być mierzona odchyleniem stempla od stempla, a nie przy użyciu wyliczeń matematycznych. Długość roboczą powinno się mierzyć przy użyciu cyfrowego czujnika, zamontowanego na stalowym statywie zamocowanym do granitowej podstawy. Jest to podstawowy instrument mierniczy, w cenie mniejszej niż 500 USD i uzyskuje on tożsamą dokładność, co bardziej wyrafinowane systemy, kosztujące powyżej 50 000 USD. Niezależnie od używanego typu sprzętu, pomiar długości roboczej stempli, które posiadają grawer lub kreskę w najniższej swojej części, pozostaje bardziej skomplikowany. W tych przypadkach ważnym jest aby pomiar przeprowadzać od najgłębszego obszaru czaszy, który jest w zasięgu końcówki wskaźnika (Rys.3). W momencie, gdy zostanie ustalony najniższy obszar czaszy, należy się upewnić, że pomiar całego zestawu prowadzony jest od tego samego punktu. W przeciwnym wypadku, trzeba będzie za każdym razem szukać najniższego obszaru czaszy stempla.

Rys. 4.

Szerokość ścianki bocznej zależy od twardości, wagi i grubości tabletki i jest związana z głębokością czaszy. W miarę zużywanie się końcówki stempla, głębokość czaszy zmniejsza się i grubość ścianki wzrasta. Tak więc porównując dwie tabletki o równej twardości i wadze - jedna tabletka wykonana za pomocą stempla z płytką czaszą, a druga, za pomocą stempla z głęboką czaszą - można zauważyć, że pierwsza z nich ma grubszą ściankę boczną. Jednakże, tabletka płytkiej czaszy będzie w sumie zauważalnie cieńsza od tabletki wykonanej z głębokiej czaszy. Tu natomiast, jej szersze ścianki boczne będą powodować, że będzie miała niepożądany wygląd, niekorzystny dla produkcji. Szeroka ścianka boczna tabletki wykonanej przy użyciu płytkiej czaszy będzie także sprawiała trudności przy powlekaniu, dlatego, że tabletka może erodować na ostrym końcu, gdzie spotykają się promień i pionowa ścianka boczna (Rys. 5).

Rys. 3.

Producenci oprzyrządowania zwykle do nowego zestawu stempli dołączają raport pomiarów długości roboczych. W raporcie, każdy ze stempli górnych odpowiada jednemu ze stempli dolnych, od najdłuższego do najkrótszego. Takie dopasowanie zestawów stempli powoduje, że tabletki posiadają stałą twardość i grubość, a raport daje praktyczną pomoc w trakcie ustawiania tabletkarki. Długość stempla dolnego jest ważniejsza niż górnego. Spowodowane jest to tym, że długość stempla dolnego ma wpływ na wypełnienie matrycy. Odchylenia w ilości produktu wprowadzanego do matrycy mają wpływ na twardość i wagę tabletki.

Rys. 5.

1/2015

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

15 Większość stempli posiada tolerancję głębokości czaszy rzędu ±0.076 mm, która jest podana w Specifikacjach Technicznych Tabletkowania [1]. Ta 0,076 mm tolerancja jest szeroko akceptowana w przemyśle pakowania tabletek i jest używana przez producentów oprzyrządowania na całym świecie. Podczas, gdy podana tolerancja jest odpowiednia przy większości zastosowań, może okazać się zbyt duża przy wytwarzaniu tabletek o małej średnicy, lub zbyt mała przy wytwarzaniu tabletek o dużej średnicy. Aby zrozumieć tę zależność, należy rozważyć tabletkę płaską z fazą. Przyjmijmy, że tabletka ta jest w Wykazie II Substancji Kontrolowanych i wymaga głębokości czaszy ok. 0,25 mm. Jeśli będziemy trzymać się podanej tolerancji głębokości czaszy, to głębokość czaszy będzie wahać się od 0,17 mm do około 0,33 mm. Oznacza to, że będzie można wytworzyć całkowite odchylenie, równe 60 procentom pożądanej głębokości czaszy. Porównajmy, co stanie się przy produkcji większej, zmodyfikowanej tabletki-kapsułki (tj. suplement diety). Dla tej tabletki, załóżmy, że najgłębsza część czaszy wyniesie 1,52 mm. Zgodnie z podanym standardem, akceptowalna tolerancja wyniesie 1,44 do 1,6 mm. Jako, że czasza jest głębszy niż ten, użyty do produkcji małej tabletki, odsetek zasięgu odchylenia będzie znacząco niższy: 10 procent. Jest to ważna różnica, której to znaczenie jest powiększone przez fakt, że dana tabletka o małej średnicy jest farmaceutykiem z Wykazu II.

Długość całkowita Długość całkowita jest najmniej ważnym wymiarem stempla. Długość całkowita to wymiar odniesienia, składający się z dwóch lub kilku znaczących wymiarów, długości roboczej i głębokoreklama_mikro.pdf

06.10.2014

11:57

ści czaszy. Jako, że długość robocza oraz głębokość czaszy są wytwarzane z ustaloną tolerancją, nie ma potrzeby, aby ustalać tolerancje dla długości całkowitej. Tak długo jak jest potwierdzone, że długość robocza i głębokość stożka mieszczą się w akceptowanym zakresie, długość całkowita będzie stała i nie będzie potrzeby sprawdzania jej. Jeśli jednak standardowe procedury operacyjne Waszej firmy wymagają sprawdzenia długości całkowitej, można do tego celu używać tego samego sprzętu używanego do sprawdzenia długości roboczej i głębokości czaszy. Oczywiście, należy ustalić zakres tolerancji i politykę wyniku negatywnego/pozytywnego.

Wniosek Jednakowa długość oprzyrządowania jest niezbędna przy utrzymaniu stałej i bezproblemowej pracy tabletkarki. Najważniejszym wymiarem stempla, związanym z jakością tabletki jest długość robocza, a następnie, głębokość czaszy i dopiero potem, długość całkowita. W celu osiągnięcia najwyższego poziomu jednorodności tabletek, należy te parametry kontrolować.

Dale Natoli Dale Natoli jest Prezesem Natoli Engineering, 28 Research Park Circle, St. Charles, MO 63304. Tel. 636 926 8900, fax 636 926 8910. Strona internetowa: www.natoli.com. Firma produkuje stemple, matryce i inne części oraz akcesoria do tabletkarek. Dale Natoli mam ponad 30 lat doświadczenia z oprzyrządowaniem do tabletkarek. Był przewodniczącym grupy, która prowadziła prace nad trzecią edycją podręcznika IPT, znanym dzisiaj jako „Specyfikacja Techniczna Tabletkowania”.

reklama

Oferujemy badania w zakresie: - czystość mikrobiologiczna produktów leczniczych - czystość mikrobiologiczna suplementów diety - czystość mikrobiologiczna kosmetyków - monitoring środowiska - testy skuteczności ochrony przeciwdrobnoustrojowej Posiadamy zezwolenie na wytwarzanie wydane przez Głównego Inspektora Farmaceutycznego oraz Certyfikat GMP.

www.mikrografia.pl Labolatorium Mikrobiologiczne MIKROGRAFIA sp. z o.o. 30-716 Kraków ul. Przewóz 40 A; tel. 012 341 49 50

16 |

Proleki – prekursory leków Proleki (ang. prodrugs) są to substancje nieaktywne bądź też słabo aktywne biologicznie w warunkach in vitro czyli poza organizmem człowieka, natomiast w pełni rozwijające swoje właściwości terapeutyczne wewnątrz ustroju czyli w warunkach in vivo. Czynnikami wyzwalającymi ten efekt są przemiany metaboliczne, fizyko-chemiczne, zmiany pH czy też reakcje enzymatyczne.

mgr inż. Justyna Urbańska Specjalista ds. Transferu i Walidacji

astosowanie proleków stworzyło szansę wykluczenia wielu problemów obecnych na etapie badań i rozwoju tradycyjnych leków. Zaliczyć tutaj można takie aspekty jak: niestabilność preparatów (np. dopamina), słabą rozpuszczalność w wodzie (np. kortykosteroidy), niską przenikalność, niekorzystne oddziaływanie leku na komórki zdrowe (np. leki przeciwnowotworowe) czy też niepożądane właściwości organoleptyczne (np. chloramfenikol). Ponadto problemy formulacyjne dotyczące danego preparatu farmaceutycznego, nieakceptowalny smak czy też zapach, pojawiające się działania niepożądane lub toksyczne, przypadki podrażnień oraz ból po podaniu miejscowym danego leku.

antynowotworowych, stanowiących 37% wszystkich tego typu leków. Praktycznie wszystkie farmaceutyki wykazują skutki uboczne, jednak ich skuteczność i bezpieczeństwo można ulepszyć za pomocą czynników biologicznych – zmiana drogi podawania, fizycznych – zmiana formy leku lub chemicznych – teoria proleków. Koncepcja proleków została po raz pierwszy zaproponowana przez Adriana Alberta oraz jego współpracowników w 1958 roku w celu opisania związków, któ-

re pod wpływem biotransformacji wywoływały efekt farmakologiczny. Pierwszą, spełniającą kryteria proleków substancją był acetanilide (Antifebrin®). Lek ten został wprowadzony w 1867 roku przez Cahn’a i Hepp’a jako środek przeciwgorączkowy. W organizmie człowieka ulega przekształceniu do aktywnego biologicznie acetaminofenu (paracetamolu). Kolejnym przykładem proleku jest popularna aspiryna (kwas acetylosalicylowy) otrzymana w 1897 roku przez Feliksa Hoﬀmana

Porównanie działania prekursora leku oraz tradycyjnego leku przedstawiono na rysunku 1. Szacuje się, że około 10-14% preparatów leczniczych obecnych na rynku farmacetycznym całego świata oraz jedna trzecia niskocząsteczkowych medykamentów to właśnie prekursory leków. Ponadto cały czas oberwuje się zdecydowany wzrost patentów dotyczących proleków, np. do ponad 20% w 2002 roku w porównaniu do lat 90-tych. Szczególnie trend ten utrzymuje się w przypadku leków

Rys.1. Porównanie działania prekursora leku oraz tradycyjnego leku

1/2015

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

17 z niemieckiej firmy Bayer i wprowadzona do użytku w 1899 roku przez Dresera. Aspiryna jest prekursorem aktywnego kwasu salicylowego, przy czym posiada większą lipofilowość niż kwas salicylowy, przez co jest lepiej wchłaniana z żołądka. Ponadto proces estryfikacji powoduje, że jest mniej drażniąca dla ścian żołądka niż kwas salicylowy. Mimo wcześniejszych odkryć, koncepcja proleków została celowo wykorzystana do-

Typ proleku Typ I

Sposób konwersji proleku Metabolizowane wewnątrzkomórkowo

Podtyp A

Typ II

Metabolizowane zewnatrzkomórkowo

piero w połowie XX wieku przez firmę Parke-Davis. Miało to miejsce w czasie badań prowadzonych nad antybiotykiem o nazwie chloramfenikol, w celu poprawy jego gorzkiego smaku oraz ulepszenia słabej rozpuszczalności w wodzie. W wyniku tych prac stwierdzono obecność dwóch form proleku: pierwszej w postaci bursztynian sodu – o dobrej rozpuszczalności w wodzie oraz drugiej w formie palimtynianu – sto-

Obszar konwersji Tkanki/ komórki

Przykłady proleków Typ IA: Acyclovir 5-Flurouracil Cyclophosphamide Diethlstilbestrol diphosphate L-DOPA 6-Mercaptopurine Mitomycine C Zidovudine

Tkanki metaboliczne (wątroba, komórki śluzówki, płuca)

Typ IB: Cabamazepine Captopril

Płyny ustrojowe

Typ IIA: Lisdexamfetamine

Carisoprodol Heroin Molsidomine Paliperidone Phenacetin Primidone Psilocybin

Loperamide oxide Oxyphenisatin Sulfasalazine

Układ krążenia oraz płyny pozakomórkowe

Typ IIB: Acetylsalicylate Bacampicillin

Bambuterol Chloramphenicol succinate Dipivefrin Fosphenytoin C

Tkanki/komórki

Typ IIC: ADEPs (Antibody-directed enzyme prodrug) GDEPs (Gene-directed enzyme prodrug) VDEPs (Virus-directed enzyme prodrug)

Tab. 1. Klasyfikacja proleków uwzględniająca sposób konwersji

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

1/2015

sowaną w postaci zawiesiny przeznaczonej w szczególności dla dzieci. Prolekami mogą być substancje występujace naturalnie w przyrodzie lub otrzymywane na drodze syntez. Przy czym uzyskiwanie prekursorów może się odbyć podczas zaplanowanego procesu produkcji albo też, jak pokazuje wiele przypadków, może nastąpić w sposób niezamierzony, podczas wytwarzania konkretnej substancji

Zastosowanie proleku

infekcje wirusowe (opryszczka) rak jelita grubego różne rodzaje raka, choroby nerek u dzieci niedobory estrogenów, hipogonadyzm choroba Parkinsona ostra białaczka limfatyczna rak pęcherza, rak trzustki, rak żołądka HIV

epilepsja, nerwobóle inhibitor ACE, nadciśnienie, niewydolność serca, choroby nerek urazy układu mięśniowo-szkieletowego uśmierzanie bólu choroby układu krążenia choroby psychotyczne, schizofrenia bóle, gorączka epilepsja choroby psychiczne, uzależnienia

zaburzenia centralnego układu nerwowego, ADHD przewlekłe biegunki przewlekłe zapalenie watroby, marskość wątroby wrzodziejące zapalenie jelita grubego, reumatoidalne zapalenie stawów

bóle zapalenie migdałków/ płuc/ oskrzeli, zakażenia dróg moczowych, rzeżączka, infekcje skóry astma infekcje bakteryjne jaskra epilepsja, drgawki

choroby nowotworowe

18 |

Stworzenie proleków wynikało z potrzeby poprawy biodostępności typowych leków, w wielu przypadkach pozytywnie wpłynęło na poprawę efektu terapeutycznego, przy jednoczesnym ograniczeniu negatywnych skutków tradycyjnych farmakoterapii. Obecnie trudno wyobrazić sobie leczenie wielu chorób bez stosowania proleków. W wielu przypadkach umożliwiają one użycie substancji leczniczych, które bez określonych modyfikacji byłyby po prostu zbyt toksyczne dla człowieka, nie wspominając o zbyt słabym wchłanianiu czy też przenikaniu przez błony komórkowe. Nie mniej jednak w celu zapewnienia bezpieczeństwa dla pacjenta niezbędne są dalsze badania, zwłaszcza na wczesnych etapach rozwoju tych leków.

Rys. 2. Uproszczony mechanizm działania proleku

leczniczej. Przykładami proleków pochodzenia naturalnego lub będących pochodnymi leków są: aspirina, psilocybin, parathion, irinotecan, codeine, heroin, L-DOPA czy też leki przeciwwirusowe. Z kolei przedstawicielami prekursorów leków, produkowanych w sposób zaplanowany i zamierzony są: sulfasalazine, oseltamivir, niesteroidowe leki przeciwzapalne (ketoprofen, diclofenac), statyny (lovastatin, simastatin), inhibitory ACE (captopril, lisinopril), pochodne peniciliny (bacampicillin, sarmoxicillin). Projektowanie prekursorów leków wykorzystuje endogenne enzymy w celu przekształcenia ich w formę aktywną leku. Mechanizm ich działania polega na zoptymalizowaniu procesów wchłaniania (Absorption), dystrybucji (Distribution), metabolizmu (Metabolism) oraz wydalania (Excretion), przy jednoczesnym zminimalizowaniu toksyczności (Toxicity) wyjściowych leków – tak zwane działanie ADMET. Uproszczony mechanizm działania proleku przedstawiono na rysunku 2.

połączonych ze sobą w jedną cząsteczkę oraz działających na siebie wzajemnie jak prekursory, np. • sulfapyridine – 5-amino-salicylic acid, • indomethacin – paracetamol, • L-DOPA – enthacapone, • ampicilin – sulbactram Najczęściej występujacymi w przypadku proleków nośnikowych są grupy: estrowe i amidowe, ale także reszty kwasu fosforowego, karbaminiany czy węglany, itp.

Wyróżniamy dwie podstawowe klasy proleków:

2. Proleki bioprekursorowe (ang. bioprecursor prodrugs) – nie zawierają typowych prekursorów, a powstają poprzez modyfikację samej substancji czynnej. Ulegają przeształceniom na drodze przemian chemicznych lub metabolicznych do substancji aktywnej, np. hydratacja (statyny), oksydacja (dexapanthenol), redukcja (platinum complex IV). Ponadto uwzględniąc sposób konwersji, czyli jak dana substancja nieaktywna biologicznie przekształca się w docelowy lek, wśród proleków możemy wyróżnić Typ I oraz Typ II. Z kolei wśród wymienionych typów obecne są również podtypy (tabela 1).

1. Proleki „nośnikowe” (ang. carrier - linked prodrugs) – aktywna cząsteczka (lek) jest przejściowo połączona z nośnikiem (prekursorem) za pomocą wiązania kowalencyjnego. Po biotransformacji w organizmie uwalniany jest lek dominujący oraz sam nośnik. Przy czy transporter ten powinien być łatwy do zsyntetyzowania oraz nie powinien wywoływać reakcji alergicznych, ponadto powinien łatwo ulegać biodegradacji do nieaktywnych metabolitów. W przypadku tak zwanych co - drugs prekursor jest utworzony z dwóch substancji czynnych

Ponadto niektóre proleki należą do leków mieszanych (mixed- types prodrugs), łącząc właściwości więcej niż jedej z powyższych klas. Proleki stanowią szeroką grupę preparatów farmaceutycznych, wśród których możemy wyróżnić leki o działaniu antynowotworowym, przeciwwirusowym, antybakteryjnym, ponadto niesteroidowe leki przeciwazapalne, leki działające na układ sercowo-naczyniowy, układ nerwowy, układ pokarmowy czy oddechowy.

1/2015

Literatura 1.

V. Stella, W. Charman, V.Naringrekar, Prodrugs - Do They Have Advantages in Clinical Practice?, Drugs 29:455-473 , 1985

W. Kuei-Meng, A New Classification of Prodrugs: Regulatory Perspectives, Pharmaceuticals, 2, 77-81, 2009

M. Grzybek, P. Wyrozumska, K. Sdebelska, A.F.Sikorski, Prodrugs and their formulations, Review,

S. Patil, P. Shirote, Prodrug approach: an effective solution to overcome side-effects, International Journal of Medical and Pharmaceutical Sciences, Vol 01 issue 07, 2011

Lewodopa – podsumowanie (ang.). PubChem Public Chemical Database.

Psylocyna – podsumowanie (ang.). PubChem Public Chemical Database.

Ketoprofen – podsumowanie (ang.). PubChem Public Chemical Database.

J. Zawilska, J. Wojcieszak, A. Olejniczak, Prodrugs: A challenge for the drug development, Pharmacological Reports, 2013, 65, 1–14, ISSN 1734-1140

A. Mielcarek, Lek w czapce niewidce, Portal Farmaceutyczno-Medyczny

10. K. Huttunen, H. Raunio, J. Rautio, Prodrugs – from serendipity to rational design. Pharmacol Rev, 2011, 63, 750–771 11. A. Bertolini , A. Ferreri, S. Guerzoni, R. Tacchi, S. Leone , Paracetamol: New vista of an old drug. CNS Drug Rev, 2006, 12, 250–275 12. V. Stella, R. Burchardt , M. Hageman, R.Oliyai, H. Maah, J. Tilley, Prodrugs: Challenges and Rewards. Part 1, Springer, New York, 2007 13. B. Testa, Prodrugs; bridging pharmacodynamic/pharmacokinetic gaps. Curr Opin Chem Biol, 2009, 13, 338–344. 14. N. Das, M. Dhanawat, B. Dash, R. Nagarwal, S. Shrivastava,Codrug: An efficient approach for drug optimization. Eur J Pharm Sci, 2010, 41, 571–588. 15. http.://www.drugs.com 16. http://www.ncbi.nlm.nih.gov

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

“y1yyMyMyyMoM“yMkM 05-500xStaraxIwiczna,xNowax6 Tel.:x+48x22x2503951,xFax:x+48x22x2503950 e-mail:xinfo@tradeconsult.pl www.tradeconsult.pl

TRACK1yby yyhInhyhA1gyyy yóyyyy yżyyyyńyM Możyyyyyżyy yębiorstwaM CIShA1gyyęyyyyy yyyąyyM

20 |

Wymagania pozafunkcjonalne dla systemów EAM w branży farmaceutycznej Decydując się na wdrożenie systemu komputerowego klasy Enterprise Asset Management (EAM) do zarządzania majątkiem, należy wziąć pod uwagę wiele czynników oceny: funkcjonalnych i niefunkcjonalnych. Ponieważ w literaturze przedmiotu wymagania funkcjonalne są obszernie opisane, w niniejszej publikacji omówiono pozostałe czynniki.

Robert Zientara Consulting Director, Vetasi Sp. z o.o.

prace. Cena wdrożenia nie może być jedynym kryterium oceny, należy również wziąć pod uwagę historię i plany rozwojowe producenta programu, a także wiedzę i doświadczenie personelu wdrażającego rozwiązania. Warto zapytać o doświadczenia z projektów o większej skali, międzynarodowych – zamawiający może tylko skorzystać na wiedzy z innych wdrożeń. Istotną kwestią są także możliwości wytwórcze firmy (liczba programistów zaangażowanych w produkcję oprogramowania), plany rozwojowe produktu. Wszystkie ww. czynniki warunkują możliwości rozwoju systemu w przyszłości oraz zapewniają ciągłość jego działania. Niekiedy istotna jest także marka producenta – w kontaktach międzynarodowych wiarygodność partnera korzystającego ze znanych na świecie rozwiązań jest większa, ponieważ oznacza poważne podejście do tematyki utrzymania najwyższej jakości produkcji.

łowo wyjaśnienia co oznacza podział wymagań na funkcjonalne i pozafunkcjonalne. Inżynieria systemów i oprogramowania określa opis tego, co system informatyczny powinien realizować jako wymaganie funkcjonalne. Wymagania niefunkcjonalne (lub pozafunkcjonalne) opisują sam system i to jak dobrze wypełnia on swoje funkcje. Wymagania niefunkcjonalne obejmują m.in. dostępność, wydajność, wygląd, niezawodność, bezpieczeństwo, możliwości utrzymania. Poniżej znajduje się lista wybranych wymagań pozafunkcjonalnych, które są istotne z punktu widzenia branży farmaceutycznej: • Kompetencje i rzetelność firmy dostarczającej system EAM • Dostępność wsparcia technicznego • Możliwość współpracy z różnymi platformami sprzętowymi i programowymi • Dostępność różnych form zakupu i utrzymania systemu • Nowoczesna technologia • Możliwość integracji z systemami zewnętrznymi • Ciągłość działania i skalowalność • Możliwości modyfikacji systemu • Rozwiązanie mobilne • Wsparcie dla wielu wersji językowych • Bezpieczeństwo danych • Kontrola poprawności wprowadzanych danych

Dostępność wsparcia technicznego Wybierając system EAM warto zwrócić uwagę na dostępność wiedzy związanej z danym produktem: czy jest oferowany tylko przez jedną firmę, która posiada kompletną wiedzę na ten temat? Czy na rynku (polskim i międzynarodowym) działają inne firmy posiadające kompetencje w konfiguracji systemu? Jaki jest dostęp do wiedzy technicznej na temat produktu – czy można ją znaleźć za darmo w Internecie, czy funkcjonują fora i grupy użytkowników? Im szersza baza użytkowników, tym łatwiejsze znalezienie rozwiązania problemu, ale istotna jest także możliwość zmiany partnera (np. gdy firma wdrażająca kończy swoją działalność). Firma farmaceutyczna, która wprowadzi tysiące rekordów o swoich maszynach do programu, który nagle przestaje działać i nie można znaleźć nigdzie pomocy, może mieć poważne kłopoty z dalszym utrzymaniem majątku, a co za tym idzie nie spełnić wymagań formalnych z tym związanych.

Kryteria te zostały wybrane ze względu na specyfikę branży: rozbudowany park maszynowy, nowoczesną infrastrukturę, regulowany charakter produkcji, innowacyjność oraz konieczność ciągłego rozwoju. Część z powyższych wymagań wynika z obowiązującego prawa (m.in. Dyrektywy Komisji Europejskiej 2003/94/EEC, Rozp. Ministra Zdrowia w sprawie wymagań Dobrej Praktyki Wytwarzania z 01.10.2008 z późn. zmianami, 21 CFR Part 11), inne z zaleceń stricte informatycznych.

Możliwość współpracy z różnymi platformami sprzętowymi i programowymi Wspomniana wcześniej ciągłość działania polega m.in. na tym, że zamawiający może wymieniać sprzęt i oprogramowanie systemowe i bazodanowe na nowsze wersje lub zmieniać platformy ze względu na wygaszanie pewnych technologii (np. producent systemu operacyjnego przestaje oferować wsparcie techniczne dla

Kompetencje i rzetelność firmy dostarczającej system EAM Znalezienie właściwego partnera (producenta i/lub dostawcy systemu) jest najważniejszym czynnikiem wpływającym na dalsze

1/2015

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

22 | starszych wersji). Wskazane jest, aby system EAM nadążał za zmianami technologii oraz wspierał różne platformy, umożliwiając np. zmianę bazy danych np. z MS SQL Server na Oracle bez potrzeby większych nakładów. Również kupując nowy system, Zamawiający może mieć także swoje preferencje, co do systemu operacyjnego i bazy danych, na którym ma działać system (aby zminimalizować koszty obsługi wielu platform), dlatego system EAM powinien dopasować się do istniejącej infrastruktury. Z uwagi na rosnące od kilku lat wykorzystywanie środowisk wirtualnych w informatyce, wskazane jest, aby system EAM potrafił działać również w takim otoczeniu. Pozwala ono lepiej wykorzystać fizyczne zasoby sprzętowe w firmie.

Dostępność różnych form zakupu i utrzymania systemu Do niedawna podstawową formą zakupu systemu EAM był wydatek inwestycyjny (Capex) pokrywający zakup licencji oraz koszty wdrożenia. Pojawiła się jednak nowa opcja polegająca na opłatach miesięcznych za korzystanie z systemu udostępnianego przez producenta/dostawcę w ramach modelu: oprogramowanie jako usługa (Software As A Service – SaaS). Model ten pozwala na księgowanie opłat za korzystanie z systemu po stronie kosztów operacyjnych (Opex). Model, w którym zamawiający dokonuje zakupu licencji oraz instaluje je na sprzęcie we własnej serwerowni, oznacza konieczność zaangażowania zasobów lokalnego działu informatyki do obsługi nowego systemu. Jednocześnie model ten pozwala na zaawansowaną konfigurację oraz wprowadzenie integracji z innymi systemami komputerowymi. W przypadku modelu SaaS, zamawiający nie musi delegować własnego personelu do utrzymywania systemu EAM, ponieważ tym zajmuje się producent/dostawca. Z drugiej strony oprogramowanie jako usługa ogranicza możliwości konfiguracyjne oraz integracyjne systemu. Dostępne są też modele hybrydowe (np. zamawiający płaci za zakup licencji, ale system jest udostępniany w postaci oprogramowania jako usługa). Różnica między powyższymi opcjami leży w wysokości kosztów zakupu, utrzymania oraz otrzymywanej funkcjonalności. Wybór określonego modelu powinien być uzależniony od potrzeb i możliwości zamawiającego, ale także liczby użytkowników systemu EAM. Model zakupu ponownie wiąże się z zagadnieniem doboru partnera – warto znaleźć firmę, która może zaproponować odpowiedni do potrzeb zamawiającego model, ale także pomoże zmienić go w przyszłości (jeśli potrzeby firmy się zmienią).

temami monitorowania maszyn, systemem finansowo-księgowym. W przypadku firmy farmaceutycznej istotna jest szybkość usuwania usterek, dlatego integracja z systemami typu SCADA pozwala zarejestrować ją bezpośrednio po wykryciu i rozpocząć prace zmierzające do jej usunięcia. Dokonując wyboru systemu EAM, należy sprawdzić czy i jakie mechanizmy integracyjne posiada. Czy są to mechanizmy otwarte (pozwalające na integrację praktycznie z dowolnymi programami), czy też dedykowane (opracowane tylko dla konkretnych systemów)? Należy również sprawdzić czy mechanizmy integracyjne korzystają z nowoczesnych technologii np. Web Services. Idealny system zapewni możliwość korzystania także z szyny danych (Enterprise Service Bus).

Nowoczesna technologia Należy zadbać, aby system EAM był napisany z wykorzystaniem nowoczesnych rozwiązań informatycznych. Żywotność takiego systemu liczy się w latach, dlatego powinien być przygotowany z wykorzystaniem najlepszych dostępnych obecnie technologii, aby uniknąć szybkiego moralnego starzenia. Wracając do przykładu, w którym firma farmaceutyczna prowadzi w przestarzałym programie utrzymanie swojego sprzętu, koszt wymiany systemu na nowy będzie znaczący. Obejmie on nie tylko koszt zakupu, ale również migrację danych, a także czasem konieczność pogodzenia się z utratą danych, których nie da się przenieść (ponieważ na przykład nie jest dostępna dokumentacja starego systemu).

Ciągłość działania i skalowalność Wiele wdrożeń systemów EAM zaczyna się od niewielkiej liczby użytkowników. Stopniowo system może obejmować swoim zasięgiem kolejnych pracowników, kolejne obszary utrzymania oraz kolejne lokalizacje (fabryki). System EAM powinien zapewniać możliwość rozbudowy, aby nadążyć za rozwojem przedsiębiorstwa. Należy także pamiętać o tym, że ważność systemu będzie rosła (w branży farmaceutycznej system EAM powinien gromadzić informacje o pochodzeniu części zamiennych, co pozwala odtworzyć przyczyny potencjalnych awarii wpływających na produkcję leków) i dlatego musi on wspierać rozwiązania zapewniające wysoką dostępność np. klastry serwerów, aby zapobiec utracie danych lub brakowi dostępu do systemu.

Możliwość integracji z systemami zewnętrznymi Systemy EAM zawsze stanowią część większej całości: wielu systemów informatycznych zamawiającego. Żeby uniknąć kopiowania danych, system EAM integruje się np. z systemem kadrowym, sys-

1/2015

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

23 mania wymaga dostępu do wielu informacji np. o historii urządzenia. W przypadku branży farmaceutycznej, która posiada tysiące urządzeń, pracownicy nie są w stanie zapamiętać informacji o wszystkich maszynach, wsparcie ze strony aplikacji jest wtedy wskazane. Wydaje się więc naturalne, że system EAM powinien pracować na ww. urządzeniach zapewniając w ten sposób dostęp do potrzebnych danych, ale także dając możliwość szybkiej reakcji na nowe zgłoszenia (pracownik zgłasza usterkę na swoim urządzeniu, ale także otrzymuje powiadomienie o nowych pracach do wykonania). Rozwiązania mobilne dostępne są zwykle w dwóch wersjach: online (z bezpośrednim dostępem do serwera przez WiFi lub sieć komórkową) i oﬄine (czyli potrafią synchronizować dane korzystając z łączności z serwerem, a następnie pracują w trybie bez łączności zapisując dane na urządzeniu). Drugie rozwiązanie jest z reguły bardziej kosztowne. Wybór jednej z tych wersji zależy od wymagań zamawiającego oraz dostępu do sieci w poszczególnych lokalizacjach. Przykładowo, jeżeli siedziba firmy znajduje się w mieście i w większości budynków jest sygnał sieci komórkowej, to nie ma potrzeby zakupu aplikacji do pracy w trybie oﬄine.

Wsparcie dla wielu wersji językowych Z uwagi na szerokie powiązania firm farmaceutycznych z zagranicą (produkcja na zlecenie, eksport produktów, powiązania kapitałowe), coraz częściej pojawia się potrzeba, aby można było zaprezentować w systemie EAM wykonane prace konserwacyjne osobom z zagranicy. Aby uniknąć konieczności tłumaczenia zawartości ekranów, należy rozważyć wybór systemu, który pozwala na pracę w kilku językach (przynajmniej polskim i angielskim). Współpraca z kontrahentami zagranicznymi będzie ułatwiona, a wiarygodność polskiego partnera wzrośnie.

Bezpieczeństwo danych Przez bezpieczeństwo danych w systemie EAM rozumiana jest z jednej strony możliwość skonfigurowania w programie uprawnień, które ograniczają dostęp do informacji lub blokują możliwość zmiany danych nieuprawnionym użytkownikom. Z drugiej, system powinien rejestrować (w sposób uniemożliwiający dalszą edycję), kto i kiedy zmienił zawartość kluczowych informacji w systemie. W ten sposób zabezpieczane są informacje dla celów dowodowych. Przy okazji dostępnych obecnie technologii (aplikacje wielowarstwowe działające w przeglądarce) warto wspomnieć, że przechowywanie danych w jednym miejscu (na serwerze) zabezpiecza je przed kradzieżą/utratą, z kolei brak danych na komputerach użytkowników

Możliwości modyfikacji systemu Czy cena zakupu i wdrożenia systemu EAM to jedyne koszty z nim związane? Oczywiście nie, podobnie jak w przypadku maszyn i urządzeń, zamawiający będzie ponosił koszty utrzymania systemu komputerowego. Obejmują one m.in. tworzenie kopii bezpieczeństwa danych, utrzymanie serwerów, zarządzanie użytkownikami, ale również opłaty za wsparcie techniczne rozwiązania. Ta ostatnia opłata może być podzielona na koszty wsparcia samego produktu oraz wdrożonego rozwiązania. Może obejmować darmowy dostęp do najnowszych wersji produktu, możliwość zgłaszania błędów, ale także prace rozwojowe np. zmianę funkcjonalności lub dodanie nowych funkcji. Wybierając rozwiązanie należy upewnić się, że produkt może być w ogóle modyfikowany oraz jaki będzie koszt takich modyfikacji. Należy także zadać pytanie o to, kto będzie miał możliwość wprowadzania zmian: czy jest to ograniczone wyłącznie do producenta lub dostawcy oprogramowania? Czy jest możliwość wyboru firmy zewnętrznej, która oferuje takie usługi? (patrz punkt Dostępność wsparcia technicznego). A może zamawiający mógłby je wykonywać własnymi siłami? Wybór rozwiązania zależy od przyjętej polityki utrzymania, ale nie powinien być ograniczany brakiem możliwości po stronie programu.

zmniejsza prawdopodobieństwo ich wyniesienia na zewnątrz.

Kontrola poprawności wprowadzanych danych Tysiące posiadanych urządzeń, wielość procedur utrzymaniowych powodują, że rośnie ryzyko niespójności danych poczynając od różnej pisowni nazw samych urządzeń np. rurociąg, rurociag, ruro ciąg. Utrudnia to wyszukiwanie informacji oraz tworzenie zestawień i analizę danych. Odpowiedzią będzie system, w którym bez programowania, można budować słowniki dozwolonych wartości oraz definiować mechanizmy sprawdzania poprawności danych. Przemysł farmaceutyczny stawia przed utrzymaniem ruchu szczególnie wysokie wymagania. Ich spełnienie wymaga dobrania odpowiednich narzędzi. W przypadku wyboru systemu informatycznego dla utrzymania ruchu należy nie tylko rozważyć wymagania funkcjonalne np. możliwość tworzenia planu konserwacji, ale także wziąć pod uwagę inne czynniki, które zapewnią, że system będzie rozwijał się wraz z firmą oraz będzie działał niezawodnie przez wiele lat.

Rozwiązanie mobilne Rozwój technologii teleinformatycznych oraz trend tzw. BYOD (Bring Your Own Device - korzystanie z urządzeń prywatnych do celów służbowych) spowodowały, że pracownicy coraz częściej korzystają w pracy ze smartfonów i tabletów. Praca pracowników utrzy-

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

1/2015

24 |

Produkty do filtracji farmaceutycznej

Usunięcie cząstek stałych, filtracja produktów ubocznych oraz zawiesiny jest ważnym krokiem w otrzymaniu wysokiej jakości produktów farmaceutycznych. Producenci farmaceutyczni muszą przestrzegać najwyższych standardów higieniczności i poziomu czystości podczas całego procesu wytwarzania leków. Czystość wszystkich produktów końcowych w przemyśle farmaceutycznym musi być nieskazitelna, co gwarantuje otrzymanie produktu niestanowiącego zagrożenie dla zdrowia i życia człowieka.

Karolina Lubas HENNLICH Sp. z o.o.

rodukty przemysłu farmaceutycznego poddaje się filtracji praktycznie na każdym etapie produkcji. Doskonała filtracja jest niezbędna, aby spełnić wymogi narzucone przez międzynarodowe przepisy wydane przez FDA i GMP. Przy dzisiejszych rosnących wymaganiach dla bezpieczeństwa leków, higieny produkcji oraz konieczności eliminacji substancji szkodliwych dla środowiska naturalnego, wiele firm farmaceu-

tycznych stosuje proste i opłacalne środki do selektywnego usuwania produktów ubocznych bądź niebezpiecznych dla zdrowia, z szeregu półproduktów farmaceutycznych i produktów końcowych. Metody oczyszczania stosuje się również podczas filtracji hormonów, filtracji ekstraktów witaminowych, filtracji osocza krwi, przecierania i przesiewania laboratoryjnego, oczyszczania potasu, przetwarzania poli-

1/2015

merów, oczyszczania fosforanów i wiele innych. Oczyszczanie ma istotne znaczenie dla otrzymywania wody zdemineralizowanej oraz ultra czystej, produkcji nawozów, granulacji i regranulacji nawozów, przetwarzania chemikaliów, odzysku aktywatorów, odzysku katalizatorów, wymiany jonowej lub napromieniowywania UV. Podstawowe elementy podlegające filtracji w przemyśle farmaceutycznym to obróbka enzymów

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

Źródło: HENNLICH Sp. z o.o.

oraz oczyszczanie i odzyskiwanie białek, oczyszczanie i zagęszczanie aminokwasów, zagęszczanie i demineralizacja osocza krwi, zagęszczanie peptydów, produkcja somatatropiny, bacytracyny, penicyliny, produkcja kwasu mlekowego, kwasu masłowego oraz kwasy cytrynowego, produkty komponentów chemicznych (żywice, lakiery, kleje, produkty petrochemiczne, chemikalia w postaci stałej), filtracja cieczy (kwasy, ługi, woda zabrudzona podczas procesu produkcji, wody wodociągowe, wody odsalane, wody obiegowe), filtracja olejów (olej mineralny, olej syntetyczny, olej hydrauliczny, ropa naftowa). Współczesna technologia w przemyśle farmaceutycznym zna wiele metod oczyszczania produktów, jak np. odwirowywanie, wytrącanie, krystalizacja, destylację i inne. Ostatnie lata sprawiły, że możliwym stało się stosowanie technik filtracyjnych na dużą skalę. Związane to jest z rozwojem chemii tworzyw sztucznych, a szczegól-

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

nie produkcji polimerów syntetycznych, z których zbudowana jest większość nowoczesnych oraz wysoce przepuszczalnych i selektywnych filtrów. Materiały te w żaden inny sposób nie wpływają na filtrowany roztwór. Stosowanie filtrów jest atrakcyjną alternatywą do tradycyjnie stosowanych metod separacyjnych, ze względu na niedestrukcyjne oddziaływanie na produkt i niskie zużycie energii. Filtr, w zależności od kontekstu, może oznaczać pojedynczy wkład filtracyjny lub kompletne oraz samoczyszczące urządzenie filtracyjne, stosowane do pracy ciągłej oraz do automatycznego płukania. Typowy filtr składa się z obudowy filtracyjnej oraz wkładów. Dostępne są obudowy jedno- i wielofiltrowe. Istnieje wiele klasyfikacji filtrów. Niekiedy, szczególnie w przypadku worków filtracyjnych, istnieje możliwość stosowania samego wkładu filtracyjnego bez obudowy. Ze względu na przeznaczenie, budowę oraz funkcję można wymienić proste filtry świe-

1/2015

cowe, wykorzystywane do oczyszczania produktów końcowych, wkłady nawijane, wkłady plisowane, wkłady świecowo-membranowe oraz filtry workowe. W branży farmaceutycznej szeroki obszar zastosowań znajdują filtry workowe i świecowe. Filtry świecowe inaczej zwane wkłady rurowe, świece filtracyjne czy wkłady polipropylenowe, mają bardzo szeroki zakres zastosowania. Filtry świecowe należą do grupy filtrów o działaniu okresowym. Mają bardzo duże zastosowanie do filtracji cieczy zawierających niewielką ilość osadu. Przeznaczone są do czyszczenia cieczy, filtracji cieczy o niskiej lepkości, filtracji kwasów i zasad. Odpowiednie do mikrofiltracji z bakterii i cząstek >1 µm. Można stosować je jako filtry końcowe lub jako filtry wstępne. Filtry te są budowane jako aplikacje jednoświecowe bądź w zależności od potrzeb wieloświecowe. Skuteczność filtrów świecowych przeznaczonych do usuwania zanieczyszczeń, pyłów oraz osadów, określa się tzw. stopniem zatrzymywania zdefiniowanym dla określonej wielkości zanieczyszczeń. Oferta materiałów, z których wykonane są wkłady świecowe, również jest bardzo obszerna. Obejmuje bowiem polipropylen, nylon, mikrowłókninę ze szkła borokrzemianowego, politetraﬂuoroetylen PTFE, PTFE impregnowane mikrowłókniną, polieterosulfon PES i węgiel aktywny. Dostępne są również modele filtrów odpornych na podwyższone ciśnienie i wyższą temperaturę, nawet do 120°C. Wkłady filtracyjne świecowe, produkowane są metodą rozdmuchu włókien z tworzyw termoplastycznych: poliamidowych (nylonowych) i poliestrowych, polipropylenu (w postaci pianki) bez dodatku kleju i innych lepiszczy, co gwarantuje to, że żadne zanieczyszczenie nie przedostaje się do filtrowanej cieczy. Ściany filtrów świecowych charakteryzuje anizotropowa strukturą, tzn. kanały por rozszerzają się od powierzchni w głąb jej struktury, dzięki temu cząsteczki, które są zatrzymywane, zatrzymują się na jej powierzchni. Oferta filtrów świecowych jest bardzo obszerna i obejmuje wkłady jednorazowe (np. polipropylenowe, membranowe) oraz wkłady wielokrotnego użytku. Klasyfikacji pozwalających na podział filtrów świecowych jest wiele. Można je podzielić, uwzględniając chociażby rodzaj materiału obudowy, a tym samym stopień odporności korpusu na agresywne medium. Filtry świecowe cechuje wgłębny mechanizm filtracji (zanieczyszczenia wnikają w strukturę filtra), bardzo wysoka skuteczność działania (0.01µm dla gazów i 0.04µm dla cieczy), wysoka

26 |

wych jest niski koszt prowadzenia procesu filtracji. Jedną z podstawowych różnic dla filtrów workowych i świecowych jest kierunek filtracji: od zewnątrz do środka dla świec filtracyjnych oraz od wewnątrz na zewnątrz dla filtrów workowych.

wkładów wymiennych oraz ciśnienia i temperatury filtrowanego medium. Drugą, bardzo często wykorzystywaną w przemyśle farmaceutycznym gamą filtrów, są filtry workowe. Filtry workowe najczęściej znajdują zastosowanie w procesach związanych z mechaniczną filtracją wody, a także cieczy technologicznych oraz chłodziw. Filtry workowe dobierane są pod kątem odporności chemicznej na dane medium oraz pod kątem wielkości przepływu. Stosowane są w przemyśle farmaceutycznym, ze względu na niewielkie gabaryty i dużą przepustowość, wysoką skuteczność, niskie koszty inwestycyjne oraz eksploatacyjne. Ze względu na zastosowanie, podstawowa klasyfikacja filtrów workowych opiera się na podziale na filtry workowe do filtracji mokrej czyli do filtracji cieczy oraz filtry workowe do filtracji suchej czyli odpylania gazów. Filtry workowe przeważnie wykonane są z polipropylenu, poliestru, teﬂonu, wiskozy lub nylonu. Wkłady workowe po renowacji oraz wyczyszczeniu mogą nadawać się do powtórnego wykorzystania. Wymiana zużytego worka na nowy jest łatwa i bardzo szybka. Worki nie zawierają silikonu. Wydajność filtrów workowych zależy przede wszystkim od wymaganej selektywności worka, rodzaju przegrody filtracyjnej, lepkości cieczy oraz stężenia zanieczyszczeń. Przy wyborze filtra workowego należy przede wszystkim kierować się systemem pracy filtru ciągłej lub okresowej. Dobór odpowiedniego materiału zależny od kompatybilności chemicznej oczyszczanego medium oraz warunków temperaturowych filtracji. Zaletą stosowania filtrów worko-

Obudowy filtracyjne, wykonane z różnych materiałów, dobiera się pod kątem kompatybilności chemicznej ze środowiskiem, w którym obudowa filtra pracuje. Rodzaj materiału obudowy filtracyjnej dobiera się w zależności od rodzaju filtrowanego czynnika. Wielkość stalowej obudowy filtracyjnej jest zależna od ilości worków i żądanej wydajności. Najbardziej popularne są obudowy filtracyjne na pojedynczy filtry jednoworkowy (jednokoszowy). Takie obudowy posiadają wydajność maksymalnie 20-40 m3/godz. dla cieczy o lepkości 1 cP, przyłącze 2” gwintowane lub kołnierzowe. Worek filtracyjny umieszczony jest pionowo w pojemniku obudowy w kształcie cylindra. Specjalnie zaprojektowana klamra zaciskowa wraz z uszczelnieniem zapewnia, że worek filtracyjny jest szczelny i właściwie umiejscowiony. Zamknięcie może być również w formie pokrywy ze śrubami oczkowymi. Materiał użyty do konstrukcji to AISI 304, AISI316L, Hastelloy lub inne materiały na wykonania specjalne. Obróbka powierzchni jest wewnątrz trawiona, zewnątrz piaskowana lub mechanicznie polerowana W przypadku filtracji dużych ilości cieczy stosuje się obudowy wieloworkowe. Ilość worków w jednej obudowie może dochodzić nawet do kilkudziesięciu sztuk. Umieszczenie wielu worków w obudowie skraca czas ich wymiany. Czyszczenie lub wymiana worków jest jednak realizowana ręcznie, co przy dużej ilości worków powoduje wydłużenie czasu przestoju. W związku z tym filtry workowe, stosuje się na końcowym etapie procesu filtracji, jako doczyszczenie finalnego produktu, po filtracji wstępnej.

czyszczeń, bez spadku ciśnienia medium eksploatacyjnego poniżej dopuszczalnej wartości. Wiąże się z tym kolejny parametr, jakim jest przepustowość, czyli ilość płynu eksploatacyjnego, który przechodzi przez daną powierzchnię filtru w jednostce czasu. Na polskim rynku działają firmy wyspecjalizowane w dziedzinie filtracji przemysłowej. Są to zarówno dystrybutorzy mający w ofertach produkty wielu światowych producentów, jak i krajowi producenci wkładów i całych systemów filtracyjnych. Wybierając wkład filtracyjny należy zapytać producenta o możliwość wielokrotnego mycia filtra i ponownego wykorzystania materiału filtracyjnego. Czasami doradza się zastosowanie dwóch lub więcej rodzajów filtrów, które współpracując, potrafią znacznie wydłużyć okres pomiędzy wymianami filtru. Dzięki dobrze dobranemu systemowi, możemy rzadziej wymieniać wkłady filtracyjne. Każda instalacja powinna być traktowana indywidualnie. Daje to pełną kontrole nad skutecznością filtracji, a dzięki temu również nad jakością filtrowanego medium. Montaż filtra jest łatwy, nie wymagane są żadne prace konstrukcyjno-budowlane, oprócz przygotowania odpowiednich przyłączy. Niskie koszty inwestycyjne, brak kosztów remontowych, łatwość użycia, bezpieczeństwo, oraz niski całkowity koszt użytkowania, to kluczowe elementy przemawiające za instalacją systemu filtracyjnego. Dobrze zaplanowany i odpowiednio dobrany system filtracji, przyczynia się do znacznego obniżenia kosztów eksploatacyjnych, wydłużenia żywotności płynów oraz utrzymania ciągłości produkcyjnej.

Źródło: HENNLICH Sp. z o.o.

odporność chemiczna oraz niskie właściwości higroskopijne. Filtry świecowe stosowane są również jako precyzyjna bariera dla mikroorganizmów oraz kontrola zanieczyszczeń stałych. Dobierając filtr i wkład świecowy, konieczne jest uwzględnienie liczby

W zastosowaniach produkcyjnych wymagania dotyczące pracy filtrów są wysokie, a użytkownicy przeważnie szukają rozwiązań tanich, bo ma to bezpośredni wpływ na późniejszy koszt produkcji. Podstawowym problemem jest dobór właściwego rozwiązania, które sprosta oczekiwaniom. Typowe rozwiązania dostępne na rynku nie zawsze są dostosowane do konkretnych potrzeb. Przy wyborze sposobu filtracji w pierwszej kolejności powinno się stosować filtry zalecane przez producenta urządzenia lub wykonawcę instalacji. Gdy takich informacji nie posiadamy podstawowym parametrem dobory właściwego filtru jest jego skuteczność, czyli stosunek masy cząstek zanieczyszczeń o określonych rozmiarach, wychwyconych przez filtr, do masy wszystkich cząstek docierających do filtru. Skuteczność jest wyrażana w procentach. Kolejnym parametrem jest chłonność, czyli zdolność do związania przez filtr zanie-

1/2015

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

System System do do serializacji serializacji opakowań opakowań produktów produktów leczniczych leczniczych

• Serializacja i znakowanie opakowań drukarką atramentową wysokiej rozdzielczości Domino lub laserem Domino • Serializacja i znakowanie opakowań drukarką atramentową wysokiej rozdzielczości Domino lub laserem Domino • Zintegrowany system wizyjny do weryfikacji nadruku • Zintegrowany system wizyjny do weryfikacji nadruku • Sterowanie z jednego panelu (ekran dotykowy 19”) • Sterowanie z jednego panelu (ekran dotykowy 19”) • Intuicyjne i przyjazne w obsłudze oprogramowanie Intrex • Intuicyjne i przyjazne w obsłudze oprogramowanie Intrex • Łatwość integracji z liniami pakującymi • Łatwość integracji z liniami pakującymi • Etykietowanie zabezpieczające Tamper Evident (opcja) • Etykietowanie zabezpieczające Tamper Evident (opcja) Urządzenie służy do nadruku wysokiej jakości kodów GS1 Data Matrix ECC 200, numerów serii, daty Urządzenie służy do nadruku wysokiej jakości kodów GS1 Data Matrix ECC 200, numerów serii, daty przydatności oraz unikalnych numerów na opakowaniach z jednoczesną kontrolą czytelności i klasy kodów przydatności oraz unikalnych numerów na opakowaniach z jednoczesną kontrolą czytelności i klasy kodów zgodnie ze standardem ISO15415 i ISO15418. zgodnie ze standardem ISO15415 i ISO15418.

Urządzenie spełnia wymagania Dyrektywy 2011/62/UE Urządzenie spełnia wymagania Dyrektywy 2011/62/UE

28 |

Szybka i czuła analiza śladowych pozostałości leków weterynaryjnych w mięsie, osoczu i mleku przeprowadzona na systemie Q Exactive Focus LC-MS

Olaf Scheibner, Maciej Bromirski Thermo Fisher Scientiﬁc, Bremen, Germany

DISTRIBUTOR

Analiza leków weterynaryjnych w produktach pochodzenia zwierzęcego jest pracochłonna zarówno na etapie przygotowania próbki jak i samej analizy spektrometrycznej. Stworzenie optymalnych warunków do analizy ilościowej śladowych pozostałości złożonych leków weterynaryjnych w produktach takich jak mięso, osocze czy mleko, często wymaga wielokrotnego nastrzykiwania próbki w celu uzyskania optymalnych warunków dla każdej grupy oznaczanych substancji. Dotyczy to wielu metod chromatograficznych i spektrometrycznych. Otrzymane w ten sposób dane zawierają tylko informację o wybranych związkach i nie pozwalają na dodatkową analizę retrospektywną innych analitów.

tym artykule omówiono metodę oznaczania leków weterynaryjnych w próbkach mięsa, osocza i mleka z wykorzystaniem ultraszybkiej chromatografii cieczowej sprzężonej z tandemowym spektrometrem mas wysokiej rozdzielczości Q Exactive Focus™ z technologią Orbitrap™. Wspomniana metoda jest kombinacją krótkiej, standardowej metody chromatograficznej oraz nowej metody akwizycji danych zwanej vDIA (variable Data-Independent Acquisition). Korzystnymi aspektami tego podejścia jest krótki całkowity czas analizy, wyższa selektywność oraz lepsza czułość. Ta efektywna metoda dostarcza danych, które pozwalają wykonać dodatkowy screening pod kątem znanych lub nieznanych substancji. Metoda vDIA została opracowana i wykorzystana do tworzenia krzywych kalibracyjnych oraz analizy znanych i nieznanych substancji. Istnieje możliwość użycia kilku okien izolacji MS/MS przy użyciu akwizycji vDIA o zakresach od 50Da do 800Da. Okna o mniejszych przedziałach używane są dla małych mas aby zwiększyć zakres dynamiki oraz czułość. Szersze zakresy okien izolacji stosowane są dla dużych mas i zapewniają lepszą efektywność. W omaiwanym przypadku zastosowano typowe ustawienie akwizycji danych polegające na zaprogramowaniu 5 okien izolacji MS/MS tak, aby pokryć cały zakres mas określony poprzez poprzedzający full scan, jednocześnie zachowując szybkość analizy MS/MS. Tabela 1. przedstawia listę 44 weterynaryjnych leków o różnej złożoności, których śladowe pozostałości w mięśniach, osoczu lub mleku poddane zostały analizie. Do oznaczeń ilościowych przygotowano próbki wzorców ze znanymi stężeniami wszystkich z wymienionych 44 pozostałości leków zawierające 8 punktów kalibracyj-

Rys. 1. Stacjonarny spektrometr mas Q Exactive Focus z technologią Orbitrap

nych (od 100 pg/ml (ppt) do 500ng/ml (ppb)). W celu oceny metody przeprowadzono analizę HRAM LC-MS/MS wzbogaconych próbek matrycy (mięśnie i nerki pod kątem antybiotyków, mleko – awermektyn i osocze – nitroimidazoli).

1/2015

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

29 Compound

LOQ (ppb)

Compound

LOQ (ppb)

Wszystkie próbki analizowano w trybie full scan - vDIA (FS-vDIA):

Abamectin*

5.0

Marboﬂoxacine

5.0

Metoda Spektrometrii Mas

Amoxicillin

1.0

Metronidazole

0.5

Ampicillin

0.5

Metronidazole-OH

0.5

Cefalexin

0.5

Moxidectin

0.5

Cefalonium

0.5

Nafcillin

0.5

Cefaperazone

1.0

Oxacillin

0.1

Cefapirim

0.1

Penicillin G

0.5

Instrument

Q Exactive Focus MS system

Full scan: rozdzielczość zakres mas (m/z)

70 000 (FWHM) dla 200 m/z 100 – 1000

vDIA: rozdzielczość okna izolacji (m/z)

17 500 (FWHM) dla 200 m/z 100-205, 195-305, 295-405, 395-505, 495-1000

Napięcie sprayu

4,4 kV

Gaz podstawowy

30,0

Gaz pomocniczy

5,0

Cefquinome

5.0

Penicillin V

0.5

Chlorotetracycline

1.0

Ronidazol

0.5

Temp. kapilary

250�C

Temp. źródła

300�C

RF - soczewki

Energia kolizyjna komory HCD

35 eV

Ciproﬂoxacin

0.5

Saraﬂoxacine

0.5

Cloxacillin

0.1

Sulfadiazine

0.1

Danoﬂoxacin

5.0

Sulfadimethoxin

0.5

Dapsone

0.5

Sulfadimidin/ Sulfamethazine

0.1

Diﬂoxacin

0.5

Sulfadoxin

0.5

Opracowanie wyników

Dimetridazol

5.0

Sulfamerazin

0.1

Doramectin*

10.0

Sulfamethoxazole

0.5

Doxycyclin

0.5

Sulfamethoxypyridazine

0.1

Enroﬂoxacin

1.0

Sulfathiazole

0.5

Eprinomectin

5.0

Tetracycline

0.5

Erythromycine

1.0

Thiamphenicol

0.5

Flumequine

1.0

Trimethoprim

0.1

Wyniki opracowano używając oprogramowania TraceFinder™ wersja 3.2 firmy Thermo Scientific™. Do wyekstrahowania chromatogramów jonowych użyto okna ekstrakcji o wielkości 5 ppm. Screening substancji nieznanych został wykonany z wykorzystaniem wbudowanej bazy związków zawierającej m.in. wartości m/z. Oznaczenie ilościowe analitów zostało dokonane na podstawie informacji otrzymanych w full scanie (jony quasi molekularne). Dodatkowo dla jednego do pięciu jonów fragmentacyjnych przeprowadzono potwierdzenie identyfikacji zgodnie z wymaganiami UE (EC/657/2002) osiągając liniową krzywą kalibracyjną dla zakresu opisanego powyżej.

Ipronidazol-OH

0.5

Tylosine

1.0

Omówienie wyników

Tab. 1. Lista związków użytych do badania oraz ich granice oznaczalności

Opisane zastosowanie akwizycji danych vDIA jest uzupełnieniem analizy FS-ddMS2 (Full Scan data-dependent MS2) i trybu fragmentacji (np. AIF – fragmentacja wszystkich jonów). Na rysunku 2. Pokazano kombinację full scanu oraz kilku izolacji MS2 o szerokim zakresie. Przy takim ustawieniu szerokości okien izolacji (100Da-500Da) pokrywają one cały zakres mas określony poprzez poprzedzający full scan.

Część eksperymentalna Opis metody chromatografii cieczowej Instrument

Thermo Scientific™ Dionex™ Ultimate™ 3000 Rapid Separation LC (RSLS)

full scan

m/z 100–1000

vDIA

m/z 100–200

Thermo Scientific™ Accucore™ C18 aQ 100 x 2,1mm (nr kat. 17326-102130)

vDIA

m/z 200–300

vDIA

m/z 300–400

vDIA

m/z 400–500

vDIA

m/z 500–1000

Faza ruchoma A

Woda Fisher Chemical + 0,1% kwasu mrówkowego

Faza ruchoma B

Acetonitryl Fisher Chemical + 0,1% kwasu mrówkowego

Gradient

6 min. wzrost od 5% B do 95% B

Przepływ

300 µl/min

Cały cykl chromatograficzny

15 min.

Kolumna

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

Rys. 2 Ustawienie typowej analizy FS-vDIA

Eksperymenty typu FS-ddMS2, gdzie skanowanie MS2 wykonuje się pod kątem wykrycia w całym zakresie konkretnych związków, są wysoce selektywne i bardzo czułe oraz dostarczają dokładnych informacji o jonie fragmentacyjnym. Jednakże retrospektywna analiza danych otrzymanych w FS-ddMS2 pod kątem wykrywania dodatkowych związków jest ograniczona do oznaczeń ilościowych z wykorzystaniem dokładnej masy, bez możliwości potwierdzenia poprzez MS/MS.

1/2015

30 | jako najniższy poziom stężenia, przy którym związek może zostać potwierdzony w oparciu o co najmniej jeden jon fragmentacyjny. Dla dokładnego oznaczenia ilościowego i potwierdzenia niezbędne jest, aby jony fragmentacyjne, użyte do potwierdzenia, były dokładnie rozdzielone po czasie i po masie. Pozwoli to uniknąć interferencji związanych z szumem tła lub nakładającymi się pikami. Rysunek 3 pokazuje przykłady jak nałożenie wyekstrahowanych chromatogramów jonu potwierdzającego (prawa kolumna) odpowiada wykresowi oznaczeń ilościowych (lewa kolumna). Materiały dostępne dzięki skanowi vDIA i opracowaniu wyników w programie TraceFinder. Wszystkie jony potwierdzające były wolne od interferencji zapewniając jednoznaczne potwierdzenie, niezbędne szczególnie dla skomplikowanych matryc. Dzięki temu, że tryb akwizycji vDIA generuje kompletne profile wymywania dla każdego jonu, piki chromatograficzne jonów fragmentacyjnych mogą być przedstawione zbiorczo tak, aby ułatwić obliczenie stosunku jonów i uzyskać większą pewność w potwierdzeniu.

Analiza z fragmentacją jonów z całego zakresu mas (np. AIF) gdzie w pojedynczym skanowaniu MS2 oznaczane są jony fragmentacyjne cząsteczek z całego zakresu skanowania, jest bardziej przydatna ze względu na to, że gromadzi wszystkie możliwe informacje dla danej próbki. Z jednej strony jest to bardzo użyteczne w retrospektywnej analizie danych, z drugiej jednak strony zakres dynamiczny, selektywność oraz limity detekcji są w tym przypadku niższe. Wynika to ze złożoności natury tego typu analiz, która pozwala na badanie mniejszej ilości jonów fragmentacyjnych. Podejście vDIA, gdzie detekcja jonów fragmentacyjnych poprzez szerokie okna izolacji pokrywające cały zakres mas odbywa się z wykorzystaniem wielokrotnego skanowania MS2, utrzymuje wysoki poziom czułości i selektywności z kompletnym cyfrowym zapisem próbki. Dodatkowo, wspomniana metoda pozwala na późniejszą analizę retrospektywną danych. Tabela 1 pokazuje zaobserwowane limity detekcji w serii rozcieńczeń dla oznaczeń ilościowych z potwierdzeniem jonu fragmentacyjnego. Limit detekcji jest tu definiowany

Rys. 3. Selektywność wybranych związków w matrycy; A – ampycylina w mięśniu świni (5ppb); B – sulfadiazyna w świńskiej nerce (5 ppb); C – ronidazol w osoczu świńskim (1ppb); D – moksydektyna w krowim mleku (1ppb)

1/2015

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

31 Rys. 4. Liniowość wybranych związków

Rysunek 4. Pokazuje przykłady dynamicznego zakresu liniowego dla wybranych związków analizowanych z wykorzystaniem akwizycji danych vDIA. Dla zakresu kalibracji od 0,5 do 500 ppb liniowość każdego przypadku wynosiła ponad R2= 0,99. Dla abamektyn i doramektyn zaobserwowano ograniczoną stabilność quasi molekularną stąd czułość detekcji w trybie full scan była ograniczona. Wspomniana niestabilność może być wynikiem zastosowania uśrednionych parametrów dla metody ogólnej używanej w badaniu dużej grupy leków. We wspomnianych przypadkach, zastosowanie akwizycji danych vDIA pozwala na oznaczenia ilościowe na podstawie kilku jonów fragmentacyjnych abamektyny i doramektyny określając ilość i potwierdzając tożsamość z jeszcze większą dokładnością niż full skan jonów quasi molekularnych. Po wyznaczeniu krzywych kalibracyjnych, wszystkie związki zawarte we wzbogaconych matrycach zostały oznaczone ilościowo. Do tkanki mięśniowej i nerki zostały dodane antybiotyki na poziomie 5ppb, do mleka dodano abamektyny na poziomie 1ppb, a do osocza nitroimidazol na poziomie 1 ppb. Oprogramowanie TraceFinder umożliwia detekcję związków z wysoką selektywnością (okno 5ppb) podczas skanowania z potwierdzeniem na podstawie czasu retencji. Dodatkowo, TraceFinder posiada 3 opcje automatycznego potwierdzenia. Pierwsza używa do tego informacji izotopowych jonu prekursora wykrytego w Full Scanie. Rysunek 5 pokazuje nakładanie się widma cyproﬂoksacyny (czerwony) oraz teoretycznego rozkładu izotopowego (niebieski). Rozdzielczości rzędu 70 000 umożliwia jednoznaczne potwierdzenie na podstawie rozkładu izotopowego, nawet tak złożonych matrycach. Potwierdzenie może być wykonane używając danych MS/ MS poprzez detekcję znanych jonów fragmentacyjnych. Poniżej znajdują się wyniki analizy próbki tkanki mięśniowej wzbogaconej na poziomie 0,5 ppb. Rysunek 6 prezentuje rezultat potwierdzenia jonów fragmentacyjnych z zastosowaniem vDIA. Widma vDIA otrzymuje się stosując szerokie okna izolacji, co umożliwia detekcję jonów fragmentacyjnych wielu

Rys. 5. Przykładowy rozkład izotopowy cyprofloksacyny. Widmo ekperymentalne pokazano na czerwono, teoretyczny rozkład izotopowy na niebiesko

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

1/2015

32 |

Rys. 6. Dopasowanie fragmentów cyprofloksacyny. Widmo eksperymentalne pokazano na czerwono, masy potwierdzenia na niebiesko.

Rys. 7. Rezultat screeningu pod kątem substancji nieznanych z uzyciem oprogramowania TraceFinder

Wnioski

prekursorów. Wysoka rozdzielczość i duża dokładność mas systemów MS/MS typu Orbitrap pozwala na selektywną identyfikację jonów fragmentacyjnych, co w połączeniu z porównaniem profili RT daje dużą pewność potwierdzenia. Większość rutynowych metod znajduje zastosowanie w analizie ograniczonej liczby analitów. Możliwość ponownego badania próbki pod kątem konkretnego leku już po wykonaniu analizy MS jest korzystna dla laboratoriów pozwalając zaoszczędzić zarówno czas jak i próbkę. W celu przeprowadzenia retrospektywnej analizy danych wykorzystano dane pochodzące z badania vDIA tkanki mięśniowej. W oparciu o wbudowaną bazę danych (1 500 substancji) przeprowadzono screening pod kątem substancji nieznanych składników i uzyskano kilka jednoznacznych dopasowań. Rysunek 7 pokazuje potwierdzenie na podstawie rozkładu izotopowego, jonów fragmentacyjnych i dopasowanie w bibliotece widm na przykładzie analizy kortyzolu.

W celu analizy ilościowej śladowych pozostałości 44 złożonych leków weterynaryjnych metodą akwizycji danych – vDIA, posłużono się spektrometrem mas Q Exactive Focus w połączeniu z chromatografem UHPLC UltiMate 3000. Metoda spełniła wymaganą czułość, limity detekcji oraz zdolność potwierdzenia na podstawie czasu retencji, dokładnego stosunku m/z, stosunku izotopowego czy jonów fragmentacyjnych zgodnie z zarządzeniem UE (EC/657/2002). Stosowanie metody vDIA stwarza nowe opcje potwierdzania zarówno dla screeningu pod kątem substancji znanych, jak i nieznanych utrzymując ten sam wysoki poziom czułości i selektywności. Kompletne opracowanie danych, od identyfikacji do potwierdzenia, zostało przeprowadzone z wykorzystaniem łatwego w obsłudze oprogramowania TraceFinder. Metoda vDIA spełniła oczekiwania co do dokładnej i czułej analizy pod kątem związków nieznanych oraz screeningu substancji nieznanych po zakończeniu analizy.

1/2015

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

ŹRÓDŁO WODY W TWOIM LABORATORIUM

HYDROLAB.PL

Dziewięć Włók 27B 83-021 Wiślina tel. +48 58 341 16 69 tel. +48 58 341 90 00

www.hydrolab.pl biuro@hydrolab.pl serwis@hydrolab.pl fax +48 58 585 86 97

ISO 9001:2009 Projektowanie, produkcja i serwis systemów oczyszczania wody do celów laboratoryjnych i przemysłowych

34 | Macofar VF 18, aseptyczny napełniacz do cieczy farmaceutycznych

Firma Zydus Cadila wykorzystuje Macofar VF, aseptyczny napełniacz płynów, w procesie produkcji

Bezpieczne i niezawodne napełnianie ciekłych iniekcji Nicola Magriotis Dyrektor Handlowy, Romaco S.r.l.

acofar VF 18, aseptyczny napełniacz płynów, został oddany do użytku w firmie Zydus Cadila, największej indyjskiej firmie farmaceutycznej, w maju 2012. Jego zadaniem jest napełniać sterylne produkty iniekcyjne i szczepionki do fiolek. Technologia firmy Romaco przekonuje niezawodnością procesów w przypadku wykorzystywania niestabilnych pojemników. Tworzenie i produkcja sterylnych leków iniekcyjnych to główne kompetencje wiodącej indyjskiej firmy farmaceutycznej Zydus Cadila, z siedzibą w Ahmedabad. Szczepionki, leki żołądkowo-jelitowe i kardiologiczne, jak również środki przeciwinfekcyjne i leki do leczenia chorób układu oddechowego to główne filary działalności firmy Zydus Cadila. Po intensywnych działaniach restrukturyzacyjnych podejmowanych w połowie lat dziewięćdziesiątych, firma Zydus Cadila znacznie się powiększyła w ciągu ostatnich piętnastu lat. Spółka odnotowuje sprzedaż o wartości ponad miliarda dolarów rocznie i zatrudnia obecnie około 13.000 pracowników na czterech kontynentach. Osiem zakładów produkcyjnych: w Indiach, USA,

Brazylii, Południowej Afryce, Hiszpanii, Francji i Japonii, obsługuje klientów farmaceutycznych na całym świecie. W samych latach 2009 i 2010, ten indyjski gigant farmaceutyczny wprowadził na rynek czternaście nowych produktów - w tym osiem leków generycznych.

Indyjski gigant farmaceutyczny stawia na technologię Macofar Pod koniec 2011 roku, firma Zydus Cadila postanowiła zwiększyć swoje moce produkcyjne, inwestując w nowy sprzęt do płynów farmaceutycznych. Aby sprostać temu wyzwaniu, wybrano Macofar VF 18, produkowany przez firmę Romaco sprzęt do aseptycznego napełnienia. Maszyna została wysłana w terminie sześciu miesięcy od złożenia zamówienia i zainstalowana w siedzibie firmy Zydus Cadila w Ahmedabad w maju 2012. Od tej pory, pracuje ona na trzy zmiany, napełniając sterylne zastrzyki do fiolek. „Szukaliśmy szybkiej maszyny, która jest w stanie w bardzo krótkim czasie napełnić produkty pozajelitowe i pomóc nam poradzić sobie z szybko wzrastającym popytem na nasze preparaty

1/2015

iniekcyjne”, wspomina Gaurang Purohit, Generakny Menedżer Projektów i Inżynierii w firmie Zydus Cadila. „Firma Romaco była w stanie niezwłocznie dostarczyć sprzęt, a my jesteśmy bardzo zadowoleni z jakości i ceny technologii Macofar.” Macofar VF 18 osiąga maksymalną prędkość napełniania 18000 fiolek na godzinę. Sterylne produkty obecnie produkowane przez ten napełniacz liofilizuje się bezpośrednio po napełnieniu. Sposób ten jest szczególnie powszechny w przemyśle farmaceutycznym, ponieważ wiele aktywnych substancji farmaceutycznych jest bardziej stabilnych i ma dłuższy czas przechowywania po liofilizacji. Liofilizat rozpuszcza się w sterylnej wodzie przed podaniem, a następnie wstrzykiwany bezpośrednio do organizmu.

Napełnianie produktów liofilizowanych to skomplikowane wyzwanie Płyny farmaceutyczne przeznaczone do liofilizacji są najpierw, w formie płynnej, napełniane do szklanych fiolek 4R w kształcie rurek, spełniających wymagania DIN/ISO. Fiolki o wysokości 68 mm, na

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

35 Obrotowe pompy tłokowe napełniają sterylny płyn do fiolek Seryjne szybkie napełnianie sterylnych płynów

przykład, mają tylko 16 milimetrów średnicy. W tym przypadku objętość napełnienia to tylko 1,8 ml w każdej fiolce. Przyczyną tak niskiego poziomu napełnienia jest dalszy procesem liofilizacji, w trakcie którego produkt zwiększa swoją objętość. Napełnianie tych wysokich, wąskich fiolek z dużą prędkością jest technicznie bardzo skomplikowane. Fiolki muszą być optymalnie stabilne podczas przetwarzania na linii automatycznej. Wszystko to nie stanowi problemu dla maszyny Macofar VF 18. Maszyna firmy Romaco jest również bardzo przydatna w przypadku, gdy wykorzystywane są niestabilne pojemniki: śruba posuwu i podajnik gwiazdowy oddzielają fiolki na drodze do stacji dozującej i korkującej. Dzięki aktywnemu systemowi transportu, niestabilne pojemniki kieruje się bezpiecznie do różnych stacji uczestniczących w procesie aseptycznego napełniania. Kilka systemów serwo steruje transferem, napełnianiem i korkowaniem. Ryzyko, że cienkościenne pojemniki szklane mogą się przewrócić lub stłuc jest wykluczone.

Precyzyjne procesy zostały uproszczone Produkt jest napełniany za pomocą ośmiu obrotowych pomp tłokowych, przy czym cechą charakterystyczną systemu jest bardzo precyzyjne dawkowanie. W przypadku objętości napełnienia 1,8 ml, maksymalny możliwy błąd wynosi nie więcej niż ± 0,5 procent. Fiolki są zamykane

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

za pomocą ząbkowanej gumowej zatyczki. Zatyczka jest wkładana tylko do połowy, w celu umożliwienia dalszego procesu liofilizacji. Fiolki mogą następnie być przenoszone bezpośrednio do liofilizatora. W firmie Zydus Cadila, jeden operator na zmianie jest odpowiedzialny za nadzorowanie automatycznej maszyny do napełniania aseptycznego, Macofar VF 18. To niewielkie urządzenie jest instalowane w czystych pomieszczeniach z klimatyzacją laminarną. Mając obrys jedynie trzech metrów kwadratowych, urządzenie to jest bardzo zwarte i tanie w eksploatacji. „Technologia Macofar jest optymalnie zintegrowana z warunkami czystych pomieszczeń w naszym środowisku”, z dumą informuje Purohit. „Co więcej, bardzo łatwo zmienia się oprzyrządowanie, a urządzenie jest proste w obsłudze – a w produkcji farmaceutycznej, jest kluczowym atutem.” Surowe przepisy dotyczące bezpieczeństwa i higieny, mają chronić konsumentów produktu i osoby podające sterylne preparaty pozajelitowe. Stężenie cząstek stałych i mikroorganizmów, podczas napełniania i korkowania, musi być ograniczone do absolutnego minimum. Projekt Comp, w przypadku maszyny Macofar VF 18, spełnia te wymagania w wielu aspektach. Selektywny przepływ laminarny zapobiega gwałtownym ruchom powietrza w pobliżu otwartych fiolek. Czysta konstrukcja maszyny dodatkowo utrudnia tworzenie się cząstek w krytycznych obszarach.

1/2015

Dobra obsługa zawarta w cenie Gdy wprowadzane są skomplikowane technologie, koniecznością staje się rzetelna obsługa. Obsługa klienta w miejscu jego lokalizacji zaczyna się, gdy nowe urządzenie jest instalowane i uruchamiane. Specjalne szkolenia techniczne jest zalecane dla wszystkich operatorów, a od czasu do czasu należy również przeprowadzać prace konserwacyjne i naprawcze. Przedstawicielem Romaco w Indiach, w Mumbaju, jest firma Income Marketing Pvt. Ltd.. Dyrektor Zarządzający, Vishesh Parekh, utrzymuje bliskie kontakty z lokalnymi użytkownikami technologii Romaco. Średnio raz w miesiącu, leci on do firmy Zydus Cadila, aby osobiście omówić ważne sprawy. Firma Income prowadzi infolinię czynną 24/7, która stanowi praktyczną alternatywę. W razie konieczności, wykwalifikowany pracownik jest natychmiast dostępny na wyciągnięcie ręki. “Godne zaufania usługi firmy Income były kluczowym czynnikiem naszej decyzji o podpisaniu kontraktu na Macofar, firmy Romaco”, jak zapewnia Purohit. „Czas przestoju maszyny i inne zakłócenia kosztują sporo pieniędzy. Dzięki udanej współpracy z firmami, Income i Romaco, nie musimy się nigdy o to martwić. „Od ponad dwóch lat, skonstruowany we Włoszech, aseptyczny napełniacz do płynów bez zarzutu produkuje preparaty pozajelitowe dla szpitali i gabinetów lekarskich w Indiach.

CASE STUDY

Aktywny system transportu fiolki umożliwia bezpieczną produkcję

36 |

Listeria monocytogenes Występowanie i kontrola zakażeń w zakładach produkujących suplementy diety

Bakteria Listeria monocytogenes jest organizmem powszechnie występującym w środowisku, izolowanym coraz częściej z różnych produktów spożywczych, powodując lokalne ogniska epidemiczne. Większość ludzi z wyłączeniem grupy o obniżonej oporności i kobiet w ciąży może tolerować ekspozycję na dość wysokie stężenie bakterii w żywności. Chcąc dokładnie i obiektywnie poznać problemy powodowane przez tę bakterię należy bliżej ją poznać, aby następnie przedstawić skuteczne sposoby zapobiegania przenoszeniu się pałeczek Listeria monocytogenes od surowca, poprzez środowisko produkcyjne i pracowników do produktu gotowego. Małgorzata Stachowiak J. S. Hamilton Poland S. A.

uplementy diety w myśl obowiązujących przepisów prawa żywnościowego, definiowane są jako środki spożywcze i odpowiadają definicji żywności zawartej w rozporządzeniu (WE) nr 178/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 28 stycznia 2002 r., zgodnie z którą: „żywność (środek spożywczy) oznacza jakiekolwiek substancje lub produkty, przetworzone, częściowo przetworzone lub

nieprzetworzone, przeznaczone do spożycia przez ludzi, lub których spożycia przez ludzi można się spodziewać”. Natomiast zgodnie z definicją podaną w ustawie o bezpieczeństwie żywności i żywienia z dnia 25 sierpnia 2006 r. suplement diety to: „środek spożywczy, którego celem jest uzupełnienie normalnej diety, będący skoncentrowanym źródłem witamin lub składników

1/2015

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

37 mineralnych, lub innych substancji wykazujących efekt odżywczy, lub inny fizjologiczny, pojedynczych lub złożonych, wprowadzany do obrotu w formie umożliwiającej dawkowanie (…), z wyłączeniem produktów posiadających właściwości produktu leczniczego w rozumieniu prawa farmaceutycznego”. Suplementy diety produkowane są na bazie różnych związków do których zalicza się minerały, witaminy, aminokwasy, kwasy tłuszczowe, rośliny, wyciągi z roślin, produkty pszczele, a także probiotyki, prebiotyki i enzymy. Opublikowane w 2005 roku Rozporządzenie Komisji (WE) nr 2073/2005 ustanawia kryteria bezpieczeństwa żywności dla L. monocytogenes oraz przepisy wykonawcze obowiązujące przedsiębiorstwa sektora spożywczego przy wdrażaniu ogólnych i szczególnych środków higienicznych. Zgodnie z wymaganiami Rozporządzenia (WE) 178/2002 przedsiębiorstwa sektora spożywczego są zobowiązane dopilnować, aby nie wprowadzać na rynek żywności, która nie jest bezpieczna , ponieważ jest szkodliwa dla zdrowia lub nie nadaje się do spożycia. Badania w kierunku L. monocytogenes prowadzi się jako badania jakościowe -obecność lub nieobecność w 25g produktu i / lub przez badanie ilościowe- oznaczanie liczby L. monocytogenes w 1g produktu. Zanieczyszczenie żywności L. monocytogenes na poziomie poniżej 100 jtk/g nie stanowi zagrożenia

bowe i odwrotnie. Do pełnej inaktywacji pałeczek Listeria konieczne jest zastosowanie temperatury powyżej 75°C. Odporność na temperaturę, szeroki zakres pH i środki chemiczne sprawia ze niektóre produkty spożywcze są szczególnie narażone na zanieczyszczenie tymi pałeczkami.

dla zdrowia populacji. W żywności RTE (Ready –To-Eat) , która zapewnia możliwość wzrostu bakterii L. monocytogenes mikroorganizm ten może być obecny w 25 g produktu w chwili opuszczania zakładu produkcyjnego ale liczba nie może przekroczyć 100 jtk/g. Jednak, jeżeli producent może wykazać w sposób zadowalający dla właściwego organu, że produkt nie przekroczy limitu 100 jtk/g w ciągu całego okresu przydatności do spożycia, to kryterium nie ma zastosowania.

tów żywnościowych. Dawka zakaźna przy podaniu drogą doustną wynosi 107-109 CFU. Zakażenie najczęściej przebiega bezobjawowo lub w postaci łagodnej kończącej się samoozdrowieniem. Rzadko w wyniku zakażenia rozwija się choroba uogólniona zwana listeriozą chrakteryzująca się dużą śmiertelnością. Chociaż do listeriozy dochodzi rzadko, choroba ta ma przebieg ciężki z dużą ilością hospitalizacji i umieralności. W UE w 2011 roku odnotowano około 1470 przypadków, a wskaźnik śmiertelności wyniósł 12,7%.

Występowanie Głównym rezerwuarem Listeria jest gleba, pasza i wody powierzchniowe. U zwierząt najczęściej jest izolowana u bydła, owiec i kóz, które mogą być również nosicielami tych bakterii. Natomiast Listerię monocytogenes izolowano od zwierząt domowych i wolno żyjących, z gleby oraz kiszonek (pasz), a także z kału od ludzi. Dla Listeria monocytogenes materiał roślinny jest ważnym ogniwem w cyklu rozwojowym. Są liczne dowody, że warzywa rosnące na polach użyźnianych nawozem naturalnym lub ściekami są często silnie zanieczyszczone tymi drobnoustrojami.

Chorobotwórczość i drogi zakażeń pałeczką Listeria monocytogenes Do zakażenia ludzi i zwierząt dochodzi głównie drogą pokarmową w wyniku spożycia zakażonej wody oraz zakażonych produk-

Listeria monocytogenes podstawowe dane bakteriologiczne

Listerioza u ludzi i zwierząt

W rodzaju Listeria potwierdzono występowanie 10 gatunków, z których tylko Listeria monocytogenes jest chorobotwórcza dla człowieka. Bakteria ta rośnie w postaci gram- dodatnich ruchliwych pałeczek i nie tworzy przetrwalników. Optymalna temperatura wzrostu wynosi 37°C, ale potrafi rosnąć w zakresie od 2°C do 45°C. Preferuje warunki względnie beztlenowe, ale może rozmnażać się w warunkach tlenowych, beztlenowych jak i w atmosferze o zawartości 30% CO2. Ponadto Listeria monocytogenes jest niewrażliwa na wahania pH w zakresie od kwaśnego (4,4) do zasadowego (9,4). W tabeli 1 przedstawiono ograniczenia wzrostu Listeria monocytogenes.

Listerioza jest rzadkim, ale potencjalnie śmiertelnym zakażeniem przenoszonym przez żywność, spowodowanym przez pałeczkę Listeria monocytogenes . Osoby starsze i kobiety w ciąży są szczególnie narażone na listeriozy, oraz osoby cierpiące na choroby cechujące się obniżeniem odporności, takie jak rak czy HIV. Wzrost liczby przypadków listeriozy u ludzi obserwowano w kilku krajach UE od 2000 r., zwłaszcza u osób powyżej 60 roku życia. Listerioza u ludzi najczęściej ma przebieg łagodny podobny do grypy . Objawy pojawiają się po upływie 24-48 h w postaci bólu stawów, bólu głowy, umiarkowanej biegunki, gorączki lub stanu podgorączkowego i senności. Objawy wkrótce znikają bez jakichkolwiek następstw dla zdrowia (samoozdrowienie). Natomiast w przypadku listeriozy uogólnionej okres inkubacji wynosi od kilku tygodni do 70 dni. U niewielkiej ilości ludzi z tzw. grup ryzyka. jak osoby o osłabionej odporności, niemowlęta, kobiety w ciąży, listerioza rozwija się w postaci zakażenia uogólnionego całego organizmu tzw bakteriemii, a przewlekła bakteriemia prowadzi do zaburzeń w funkcjonowaniu kolejnych narządów i zgonu. Uogólniona Listerioza powoduje;

Zdolności adaptacyjne Listeria monocytogenes może przetrwać krótkotrwałą pasteryzacje i mrożenie. Ponadto, potrafi bardzo szybko uodpornić się na niskie stężenia środków konserwujących i myjących. Tak szerokie zdolności adaptacyjne pałeczki z rodzaju Listeria zawdzięczają umiejętności przekształcania zewnętrznej ściany komórkowej w taki sposób, że zmieniają się jej właściwości z hydrofilowych na hydrofo-

parametr

Min.

Max.

optimum

Może przetrwać ale nie rosnąć

Temperatura (0 C)

-1,5 do +3

30 do 37

- 18

4,3 do 4,3

9,4 do 9,5

7,0

3,3 do 4,2

0,90 do 0,93

>0,99

0,97

< 0,90

NaCl

< 0,5

12 do 16

Nie dotyczy

≥ 20

Tab. 1. Parametry i ograniczenia wzrostu Listeria monocytogenes

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

1/2015

38 | • Zakażenia ośrodkowego układu nerwowego (najczęściej zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych), śmiertelność 50% przypadków, • Zakażenia wątroby i posocznica (osoby z przeszczepem wątroby, cukrzyca, choroba alkoholowa, marskością wątroby), śmiertelność 50% przypadków, • Zakażenia wsierdzia, (u chorych z wszczepionymi sztucznymi zastawkami serca) • Zapalenie otrzewnej (u chorych dializowanych) • U kobiet w ciąży listerioza jest niebezpieczna dla płodów i noworodków. Prowadzi do poronień i tzw. martwych urodzeń lub listeriozę wrodzoną noworodków z ogromną ocenianą nawet do 85% śmiertelnością.

krajowymi i prowadzi otwarte konsultacje z zainteresowanymi stronami, EFSA zapewnia niezależne doradztwo naukowe i przedstawia informacje na temat istniejących i powstających zagrożeń. EFSA został stworzony jako część kompleksowego programu poprawy bezpieczeństwa żywności w UE, celem zapewnienia wysokiego poziomu ochrony konsumentów i przywrócenia oraz utrzymania zaufania do dostaw żywności w UE. W europejskim systemie bezpieczeństwa żywności, ocena ryzyka jest wykonywana niezależnie od zarządzania ryzykiem. Jako rzeczoznawca ryzyka, EFSA tworzy opinie naukowe i porady, aby zapewnić solidne podstawy dla polityki i prawodawstwa wspólnotowego oraz wspierania Komisji Europejskiej, Parlamentu Europejskiego i państw członkowskich UE w podejmowaniu skutecznych i szybkich decyzji w zakresie zarządzania.

Rola EFSA w kontroli zakażeń powodowanych przez pałeczki Listeria EFSA ocenia zagrożenia bezpieczeństwa żywności, jakie stwarzają dla zdrowia człowieka Listeria i wskazuje możliwości ewentualnej kontroli oparte na badaniach naukowych i proponuje środki zaradcze. Czyni to poprzez: • Monitorowanie obecności Listeria monocytogenes w łańcuchu żywnościowym rocznie w państwach członkowskich UE. • Oceny występowania i poziomów Listeria monocytogenes w niektórej gotowej do spożycia żywności w całej UE które mogą zawierać te bakterie. • Analizując czynniki ryzyka odpowiedzialne za obecność i wzrost Listeria monocytogenes w żywności.

Zapobieganie zakażeniom w zakładach przemysłu spożywczego Eksperci z EFSA zalecają: • przestrzeganie dobrych praktyk higienicznych podczas całego łańcucha produkcji żywności, dystrybucji i przechowywania.

U pracowników laboratoriów może rozwinąć się listeriozowe zapalenie spojówek, a u lekarzy weterynarii listeriozowe zapalenie skóry w postaci zmian grudkowo kostnych, kończące się samoistnym wyzdrowieniem. W Polsce w latach 1998-2008 notowano rocznie od kilku do ponad 40 przypadków potwierdzonej listeriozy u ludzi i zanotowano wyraźną tendencje wzrostową. Liczba potwierdzonych przypadków listeriozy w 27 Krajach UE w 2012 roku wynosiła 1642 przypadki i wykazuje tendencje rosnącą w kolejnych 5 latach. Zanotowano 198 zgonów w 18 państwach członkowskich UE w 2012 r., co było największą liczbę przypadków śmiertelnych odnotowanych od 2006 roku. (Dane Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności i Europejskiego Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób analizowane w 27 państwach członkowskich Unii Europejskiej). Listerioza u zwierząt powoduje objawy ze strony Ośrodkowego Układu Nerwowego, ronienia a także zapalenia gruczołów mlekowych i posocznice z dużą śmiertelnością. W 2006 r. w 13 krajach wykonywano badania zwierząt w kierunku L. monocytogenes . Występowanie bakterii oznaczano ogółem w 17 975 stadach bydła (wyniki dodatnie 0-33,3%), 4170 świń, w tym 89 w Polsce (wyniki dodatnie: 0–0,3%), 2740 drobiu (wyniki dodatnie: 0–4,8%), 5 571 owiec (wyniki dodatnie : 0–15,4,%) oraz 901 kóz (wyniki dodatnie: 1,6–33,3%). W Niemczech badano też konie (0,6% wyników dodatnich) oraz koty i psy (brak rezultatów dodatnich).

Źródła zanieczyszczeń pałeczką Listeria monocytogenes w zakładzie Istnieją trzy podstawowe źródła zanieczyszczeń w zakładach produkcyjnych: • Surowce • Środowisko i sprzęt • Personel produkcyjny. Badania w różnych obiektach przetwórstwa spożywczego w całej Europie w ciągu ostatnich dziesięciu lat wykazały, że głównym źródłem L. monocytogenes w żywności jest jej zanieczyszczenie przed zakupem przez konsumenta. Źródła zanieczyszczeń środowiska przetwarzania w zakładach produkcyjnych można najogólniej podzielić na dwie grupy: • Przyczyny bezpośrednie – przenośniki, zamrażalki, kontenery, narzędzia ręczne, odzież robocza, stojaki stosowane w transporcie gotowego produktu, urządzenia do napełniania i pakowania, urządzenia i materiały do mieszania • Przyczyny pośrednie - wpusty, podłogi, przejścia, ściany, sufity, sprzęt do konserwacji, sprzęt do czyszczenia, sprzęt transportowy, izolacja ścian lub rur, powietrze, para wodna, kondensat wodny.

EFSA

Najważniejsze elementy ograniczające szerzenie się pałeczek Listeria monocytogenes w procesach produkcyjnych. Komórki pałeczek Listeria monocytogenes są odporne na działanie wielu ekstremalnych czynników środowiskowych, ale zwykle

Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) jest podstawowym ogniwem Unii Europejskiej (UE) w sprawie oceny ryzyka bezpieczeństwa żywności i pasz. W ścisłej współpracy z władzami

1/2015

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

39 giną podczas prawidłowo przeprowadzonych zabiegach termicznych. Metody nie termiczne, takie jak MAP, HHP, PEF, radiacja, UV, obróbka ultradźwiękami, wykazują znacznie mniej skuteczne oddziaływania i najczęściej jedynie hamują wzrost tych bakterii. Dlatego w zapobieganiu zakażeniom pałeczkami Listeria monocytogenes kluczową rolę odgrywa higiena, począwszy od producentów surowca na konsumentach kończąc. Jednym z kluczowych ogniw zapobiegania zakażeniom pałeczkami Listeria monocytogenes jest higiena w zakładach produkcyjnych przemysłu spożywczego, Należy zwrócić szczególną uwagę na takie elementy jak: • kontrolę mikrobiologiczna surowca, • dobrą praktykę produkcyjną, • skuteczne metody mycia i dezynfekcji, • higienę osobista personelu, • skuteczność kontroli temperatury w trakcie całego procesu technologicznego, • kontrolę mikrobiologiczną środowiska w zakładach produkcyjnych, • kontrolę mikrobiologiczną produktu gotowego, • Kontrola mikrobiologiczna surowca. Skuteczna kontrola mikrobiologiczna surowca zapobiega dostaniu się skażonego surowca do procesu produkcyjnego, a co za tym idzie redukuje koszty eliminacji pałeczek Listeria monocytogenes w samym procesie produkcyjnym oraz środowisku zakładu produkcyjnego. Zapobiega zanieczyszczeniu powierzchni i maszyn w całym procesie produkcyjnym oraz redukuje koszty eliminacji pałeczek Listeria. Oszczędza nerwy, czas i redukuje koszty ewentualnych działań korygujących.

Dobra praktyka produkcyjna

go zakładu , celem zwrócenia szczególnej uwagi na te powierzchnie i urządzenia które są trudno dostępne. Są to takie miejsca jak: • Elementy maszyn posiadające puste przestrzenie w środku, miejsca takie należy zabezpieczyć tak by puste przestrzenie nie wypełniały się woda w czasie mycia a przy wymianie parku maszynowego uwzględnić zakup urządzeń które takich przestrzeni nie mają lub gdzie są one skutecznie zabezpieczone. Woda gromadząca się w takich wolnych przestrzeniach stanowi potencjalne źródło wtórnego zakażenia bakteriami w tym Listeria monocytogenes, • Puste profile elementów konstrukcyjnych, • Osłony powierzchni tnących w maszynach- chronią pracowników, ale jednocześnie osłony te stanowią miejsca trudno dostępne i często pomijane w procesach mycia i dezynfekcji, • Uszkodzone warstwy izolacyjne rur, są miejscem którego nie można ani skutecznie umyć ani poddać dezynfekcji, • Spękane elementy ścian, sufitów, kafelek, jw., • Sprzęt do mycia i dezynfekcji- powinien być używany oddzielny sprzęt w każdej strefie a po zakończeniu mycia i dezynfekcji wszystkie elementy, które można rozebrać z maszyn myjących rozebrane i poddane dezynfekcji przez zanurzenie w roztworze roboczym środka dezynfekcyjnego, (szczotki, zgarniacze, węże, satelity itp.) . Taka praktyka jest konieczna gdyż sprzęt do mycia i dezynfekcji kontaktuje się bezpośrednio z brudnymi powierzchniami, • Linie sprężonego powietrza- powietrze może sprzyjać rozprzestrzenianiu się Listeria monocytogenes w pomieszczeniach mokrych i zawilgoconych tworząc z wodą aerozol bakteryjny. Dlatego ważne jest również mycie i odkażanie linii sprężonego powietrza. Sprężone powietrze wydostające się z linii sprę-

GMP obejmuje zasady i ich realizację w celu zapewnienia odpowiedniej jakości zdrowotnej produkowanej żywności i dotyczy przede wszystkim procesu technologicznego, obejmuje wszystkie aspekty produkcji żywności, tj. surowce, personel, projektowanie (budynków, linii technologicznych, maszyn i urządzeń), mycie i dezynfekcję, szkolenie, a także dystrybucję wyrobów gotowych. Obejmuje miedzy innymi wyznaczenie punktów krytycznych i wdrożeniu systemu HACCP. Z uwagi na niezwykłe zdolności adaptacyjne pałeczek Listeria monocytogenes i jej powszechną obecność w środowisku cały program dobrej praktyki produkcyjnej powinien uwzględnić możliwość pojawienia się tego drobnoustroju w środowisku zakładu produkcyjnego. W ramach wdrożenia GMP wyznacza się również strefy w zależności od stopnia zagrożenia.

Skuteczne metody mycia i dezynfekcji Stanowią kluczowy element w likwidacji pałeczek Listeria monocytogenes w procesie produkcyjnym każdego zakładu produkcyjnego. Jest ważnym chociaż często niedocenianym elementem GMP. Procesom mycia i dezynfekcji w zakładzie produkcyjnym podlegają wszystkie powierzchnie a także urządzenia wszystkich działów produkcyjnych. Do mycia i dezynfekcji stosuje się bardzo wiele dostępnych na naszym rynku środków myjących i dezynfekcyjnych różnych producentów. W procesie eliminacji pałeczek Listeria monocytogenes ze środowiska produkcyjnego najistotniejszą rolę odgrywa systematyczność i dokładność mycia a następnie dezynfekcji a nie rodzaj preparatu. Zarówno mycie jak i dezynfekcja musi być wykonywana zgodnie z zapisanym Planem Higieny który wymaga spójności i dbałości o szczegóły. By zapewnić spójność i nie pominąć żadnego ze szczegółów należy dokonać drobiazgowej inspekcji całe-

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

1/2015

40 |

wo szkolony w celu zminimalizowania zanieczyszczeń krzyżowych w produkcie końcowym. Ponadto, pracownicy zaangażowani w mycie i dezynfekcję oraz obsługujący urządzenia sanitarne których użycie wymaga oddzielnych procedur powinni również otrzymywać dodatkowe przeszkolenie w celu zapewnienia, że procedury te będą wykonywane prawidłowo z należytą starannością. We wszystkich przypadkach osoby zarządzające i nadzorujące powinny stanowić dla personelu przykład w odniesieniu do higieny osobistej.

żonego powietrza musi być suche, aby zminimalizować wzrost mikroorganizmów. W tym celu stosuje się filtry. Filtry powinny być utrzymane i wymieniane zgodnie z instrukcją producenta, ponieważ zbyt długo używane i nie wymieniane, mogą one stać się również źródłem zanieczyszczenia L. monocytogenes, • Wyposażenie higieniczne - umywalki, fartuchy, rękawice, • Pojemniki do transportu i przechowywania po użyciu powinny być każdorazowo myte, dezynfekowane, płukane i osuszane przed załadowaniem kolejnej partii produktu.

Skuteczność kontroli temperatury w trakcie całego procesu technologicznego

Ważnym elementem jest również kontrola procesów mycia i dezynfekcji. Jedną z metod bieżącej kontroli mycia i dezynfekcji jest kontrola wizualna miejsc trudnodostępnych i często pomijanych. Ponadto, konieczna jest kontrola mikrobiologiczna środowiska potwierdzająca również prawidłowość mycia i dezynfekcji. Należy pamiętać, że również miejsca wizualnie czyste mogą być skażone mikrobiologicznie.

Ponieważ pałeczki Listeria monocytogenes są skutecznie eliminowane z gotowego produktu przez procesy termiczne, kontrolowanie skuteczności tych procesów powoduje, że gotowy do spożycia produkt będzie pozbawiony tych groźnych dla zdrowia drobnoustrojów. Wszędzie tam, gdzie stosowana jest wysoka temperatura, jest to kluczowy proces eliminujący wszystkie zagrożenia biologiczne. Kontrola polega na utrzymywaniu sprawności maszyn i kontroli temperatury w tych urządzeniach.

Higiena osobista pracowników Do zakażeń pałeczkami Listeria monocytogenes prawie zawsze dochodzi drogą pokarmową natomiast do jej rozprzestrzeniania się w środowisku produkcyjnym dochodzi również drogą kontaktu bezpośredniego, poprzez brudne ręce pracowników i brudną odzież roboczą. Dlatego w procesie eliminacji tego groźnego drobnoustroju należy zwrócić uwagę również na nawyk mycia i dezynfekcji rąk. W higienie rąk ważnym elementem są dozowniki ścienne ze środkiem myjącym i dezynfekcyjnym oraz jednorazowe ręczniki do osuszenia rak po myciu. Należy również zwrócić uwagę na okresowe, obowiązkowe szkolenia personelu nie tylko z zakresu BHP ale również obejmujące higienę w procesie produkcyjnym, np. mycie rąk metodą Ayliﬀe’a. Kluczem do sukcesu jest szkolenie i nadzorowanie wszystkich pracowników w zakresie bezpieczeństwa żywności i higieny, odpowiednio do jego charakteru pracy. Jednakże, personel pracujący w obszarach wysokiego ryzyka powinien być dodatko-

Kontrola mikrobiologiczna środowiska w zakładach produkcyjnych Tylko dokładne i systematyczne monitorowania środowiska zakładu produkcyjnego za pomocą badań mikrobiologicznych może wskazać źródła kontaminacji.. Badania te, pobierane przed rozpoczęciem każdego procesu produkcyjnego pozwalają sprawdzić skuteczność wykonywanych procesów mycia i dezynfekcji. Natomiast badania wykonywane podczas procesu produkcyjnego mogą wskazać miejsca bytowania Listeria monocytogenes jak i wskazać drogi przenoszenia tych drobnoustrojów w środowisku. Warto również okresowo wykonać badania kontrolujące czystość rąk pracowników oraz fartuchów i innych elementów stroju roboczego pracowników. Ponadto, tylko często wykonywane badania mikrobiologiczne pozwalają nie tylko na szybkie wykrycie zagrożenia pałeczką Listeria

1/2015

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

41 monocytogenes ale i dokumentowanie jej obecności lub nieobecności w zakładzie produkcyjnym. Systematyczne badania pozwalają przeprowadzić analizę trendów w środowisku produkcyjnym w oparciu o ostatnie 8-10 badań. Natomiast analiza trendu pozwala na wdrożenie skutecznych działań korygujących .

Kontrola mikrobiologiczna produktu gotowego Konieczność badań żywności gotowej do spożycia (RTE) w kierunku obecności Listeria monocytogenes wynika z regulacji Komisji (EC) nr 2073/2005. Według niej bakterie te nie mogą być obecne w liczbie powyżej 100 cfu/g przez cały okres przydatności do spożycia, jak również w żywności, w której możliwy jest wzrost tych drobnoustrojów przed jej wyjściem spod bezpośredniej kontroli przedsiębiorstwa (nieobecne w 25 g).

• Kluczowe znaczenie w usuwaniu pałeczek Listeria monocytogenes ma prawidłowe mycie i dezynfekcja powierzchni i urządzeń oraz higiena pracowników. • Ważną rolę w procesie opracowywania metod eliminacji pałeczek Listeria monocytogenes mają systematycznie wykonywane badania mikrobiologiczne. Stanowią one system kontroli procesów mycia i dezynfekcji oraz pozwalają wykryć ten groźny patogen w środowisku zakładu oraz wskazać drogi przenoszenia się tych drobnoustrojów, co ułatwia wdrożenie szybkich i skutecznych działań korygujących.

Literatura 1.

Analysis of the baseline survey on the prevalence of Listeria monocytogenes in certain ready-to-eat foods in the EU, 2010-2011 Part A: Listeria monocytogenes prevalence estimates, EFSA Journal 2013;11(6):3241 [75 pp.]. doi:10.2903/j.efsa.2013.3241

Rocourt J.: The genus Listeria and Listeria monocytogenes phylogetic posiyion, taxonomy and identification. In Listeria, listeriosis and food safety. Ed Ryser E.J. & Marth E.H., Marcel Decker Inc. New York 1999, 2nd ed., pp.1-20

Walker S.J. , Archer P.,Banks J.G.: Growth of Listeria monocytogenes at refrigeration temperartures. J. Appl. Bacteriol. 1990.68, 157-162.

Agnieszka Kołakowska, Grzegorz Madajczak. Pałeczki Listeria monocyto-

Warto zapamiętać • Zwalczanie pałeczek Listeria monocytogenes w środowisku zakładu produkującego suplementy diety jest bardzo trudnym zadaniem z uwagi na niezwykłe zdolności do szybkiego przystosowania się do warunków środowiska ( odporność na niską i podwyższoną temperaturę, niskie stężenia środków myjących) oraz możliwość przeżywania i namnażania się nie tylko w surowcu ale również w wodzie i glebie. • Nie można szczegółowo przedstawić uniwersalnych metod zwalczania Listeria monocytogenes dla wszystkich zakładów produkujących suplementy diety ponieważ sposób postępowania uzależniony jest od rodzaju posiadanych urządzeń i organizacji procesu produkcyjnego.

genes w zakażeniach ludzi. Przegl. Epidemiol 2011, 65, 57-62 5.

Jacek Osek Występowanie chorób odzwierzęcych i ich czynników etiologicznych w 2006 roku w świetle raportu Europejskiego Urzędu do spraw Bezpieczeństwa Żywności, Życie Weterynaryjne 2008 , 83 (3)

The Control and Management of Listeria monocytopgenes . Contamination of Food- Food Safety Authority of Ireland.

reklama

Tandemowy spektrometr mas

Q Exactive™ Focus Orbitrap™

- wysoka rozdzielczość na wyciągnięcie ręki Spektrometr mas Q Exactive™ Focus łączy w sobie możliwość wyboru jonu prekursora z wysoką rozdzielczością i detekcją dokładnej masy jednocześnie uzyskując czułości lepsze od potrójnych kwadrupoli i rozdzielczości lepsze od spektrometrów typu Q-TOF.

Wysoka wydajność wyjątkowa czułość dzięki wyższej selektywności, która eliminuje szumy dając jeszcze niższe granice wykrywalności i oznaczalności szybkość skanowania zapewnia pełną kompatybilność z szybką chroma tografią i umozliwia screening dużej ilości analitów w krótkim czasie realna rozdzielczość znacznie przewyższa możliwości aparatów typu QTOF zapewniając pewniejszą identyfikację z potwierdzeniem wyjątkowo szeroki zakres dynamiczny

Wyjątkowa elastyczność Unikalna hybryda konfiguracji kwadrupolOrbitrap umożliwia prowadzenie screeningu znanych i nieznanych związków z opcją identyfikacji i potwierdzenia. Wysoka rozdzielczość może być zastosowana w kilku wariantach analizy ilościowej: data dependent MS/MS – fullscan w połączeniu z programowaną fragmentacją MS/MS dla najwyższej szybkości skanowania i wydajności data independent aquisition (vDIA) – do screeningu i oznaczeń ilościowych nieznanych substancji

Aparatura analityczna. Wyposażenie laboratoriów. KONTAKT

info@anchem.pl Tel. +48 22 646 26 60 DOWIEDZ SIĘ WIĘCEJ

www.anchem.pl

monitorowanie wybranego jonu (SIM) dla uzyskania najwyższej czułości równoczesne monitorowanie reakcji (PRM) dla wysokiej selektywności, dużej ilości analitów i jednoznacznego potwierdzenia identyfikacji

42 |

Technika NIR

– najlepszy sposób potwierdzenia tożsamości substancji Część 1. Podstawy teoretyczne analizy jakościowej

Technika NIR liczy już sobie ponad 40 lat, i coraz częściej jest stosowana w zakładach produkcyjnych (również tych niewielkich). Pierwsze urządzenia wykorzystujące spektroskopię w zakresie bliskiej podczerwieni pojawiły się do pomiaru wilgotności ziarna w USA w latach 70 ubiegłego wieku. W technice tej drgania wiązań chemicznych przekształcane są na informacje o składzie ilościowym i jakościowym badanej substancji, pozwalając jednoznacznie zidentyfikować próbkę. Mariusz Kolbuszewski

www.donserv.pl

Kierownik produktu DONSERV®

echnika NIR, czyli spektroskopia w zakresie bliskiej podczerwieni (Near InfraRed Spectroscopy) stanowi szybką i nieniszczącą technikę badawczą. Odkrycie tego zakresu promieniowania elektromagnetycznego przypisuje się sir Wiliamowi Herschelowi, który eksperymentował z rozszczepieniem światła białego w celu zbadania, jaka część widma przenosi najwięcej energii. Swoje odkrycia opublikował w 1800 roku artykule Experiments on the refrangibility of the invisible rays of the Sun (Herschel, 1800). Pierwsze widmo w zakresie bliskiej podczerwieni zostało zarejestrowane w 1881 roku przez Abney’a i Fasting’a z wykorzystaniem płytek fotograficznych (Davies, 2015). Jednak największy wkład w rozwój tej techniki możemy przypisać Wiliamowi Coblentzowi który w pierwszych latach XX wieku opisał powiązanie grup funkcyjnych z specyficznymi obszarami absorbancji promieniowania IR.

Podstawy fizyczne Widmo NIR jest definiowane przez ASTM jako widmo elektromagnetyczne w zakresie 780 – 2526 nm, co odpowiada liczbom falowym 12820 – 3959 cm-1. Większość maksimów absorpcji zakresie bliskiej podczerwieni odpowiada overtonom i kombinacji drgań podstawowych następujących grup funkcyjnych –CH; -NH;OH; -SH. Drganiom podstawowym powstałym w skutek bezpośredniej zmiany stanów kwantowych wiązań towarzyszą pochodne drgania harmoniczne.

Drgania następują wokół punktu równowagi, odpowiadając sytuacji drgań wygasających niesynchronicznych, opisywanych przez model oscylatora asynchronicznego; ich wartości możemy obliczyć ze wzoru:

Gdzie: Vx – liczba falowa dla overtonu x; v0 – liczba falowa drgania podstawowego; χ – stała (dla większości wiązań w zakresie 0,01 – 0,05). Kombinacja drgań w zakresie 1900 2500 nm stanowi nałożenie się na siebie drgań podstawowych i ich pochodnych harmonicznych. Oprócz typowych wiązań chemicznych w zakresie tym widoczne są również drgania wiązań wodorowych i oddziaływań dipolowych – co umożliwia zastosowanie techniki NIR do pomiarów również form krystalicznych. Nałożenie się drgań możemy wyjaśnić również w sposób bardziej przystępny – rys 1. Drganie podstawowe będzie odpowiadało kropli wybitej do góry, a drgania

harmoniczne to fale rozchodzące się na wodzie; taka sytuacja jest dla pojedynczego wiązania – dla normalnej substancji obraz z kroplami wody przypominałby rys. 2, co odpowiada zarejestrowaniu takiego widma, jak na rys. 3. W widmie takim nie da się w łatwy sposób przypisać miejsca charakterystycznego do danego wiązania, grupy funkcyjnej czy też substancji.

Rys. 2.

Rys. 3.

Obserwowany zakres długości fali oraz bezpośrednio z tym związana charakterystyka rejestrowanych drgań stanowi główny punkt podziału spektroskopii podczerwieni na dwie gałęzie. Spektroskopię podczerwieni, poprawniej nazywaną średnią podczerwienią (mid-IR) w której najczęściej wykorzystywany jest

Rys. 1.

1/2015

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

43 rejon chemicznych odcisków palców 8500 – 12 500 nm Spektroskopię bliskiej podczerwieni (Near InfraRed Spectroscopy) w zakresie 780 – 2500 nm, w tym zakresie widoczne są głównie overtony (pochodne harmoniczne drgań podstawowych) i ich kombinacje. Te kombinacje dgrań stanowią kompleksową informację o próbce w której informacja o poszczególnych typach wiązań chemicznych zostaje zwielokrotniona. Ponadto widmo NIR charakteryzuje się mniejszym współczynnikiem absorpcji niż dla pełnego zakresu IR czy MIR, co pozwala na głębszą penetrację próbki przez promieniowanie do kilku milimetrów w głąb materiału, stanowiąc dużą zaletę dla analiz bezpośrednich. W tym zakresie promieniowania widoczne są również wpływy właściwości fizycznych analizowanej próbki takich jak choćby wielkość cząstek przez co zwiększa się możliwy zakres analiz (M. Blanco, 2002). W tym zakresie promieniowania niektóre materiały takie jak szkło wykazują również niską absorbcję umożliwiając stosowanie światłowodów ułatwiających prowadzenie pomiarów poza urządzeniem pomiarowym. Niestety nie ma techniki idealnej i tak zwiększenie informacji o analizowanej próbce staje się także utrudnieniem analitycznym ponieważ widmo zawsze stanowi nałożenie się drgań z całej próbki, jego kształt bardziej zależy od całości analizowanej próbki niż poszczególnych substancji w tej próbie, zatem konieczne staje się przygotowanie kalibracji dla danej matrycy.

Pomiary w technice NIR Podstawy budowy spektroskopów NIR Wszystkie spektrometry składają się ze źródła światła, detektora oraz modułu służącego do wyodrębnienia danych długości fal z widma generowanego ze źródła światła. Moduł ten stanowi najważniejsze kryterium podziału spektrometrów. Pierwsze urządzenia wykorzystywały filtry przepuszczające wybrane długości fal, rozwiązanie proste technicznie. Jednak zebrane widmo składało się z kilku do kilkunastu punktów i nie pozwalało na wszechstronne analizy próbek, urządzenia filtrowe były najczęściej już zaprojektowane pod konkretną aplikację (np. pomiar wilgotności). Kolejną możliwość stanowi wykorzystanie monochromatorów, takich jak występujące w spektrofotometrach z zakresu UV-VIS. Widmo NIR zebrane takim urzą-

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

dzeniem jest dokładniejsze i pozwala na wykonywanie dość szerokich analiz. Jednak również to rozwiązanie nie jest pozbawione wad. Do największych z nich należy bardzo mała prędkość skanowania i ograniczona odtwarzalność pomiarów na różnych egzemplarzach. Podobne koncepcyjne rozwiązanie to stosowanie matryc diodowych jako detektora, nie mamy wówczas konieczności naświetlania próbki kolejno określonymi długościami, problem różnych długości fali przemieszczamy do detektora, który w tym przypadku analizuje równocześnie całe widmo. Najpopularniejsze obecnie są spektrometry FT-NIR co oznacza, że wykorzystują transformację Fouriera do uzyskania widma. Na próbę w tych urządzeniach pada wiązka światła po interferencji. W tym typie urządzeń mamy do czynienia z dwoma możliwościami: interferometrem Michelsona – wykorzystującym zmianę długości drogi światła lub z interferometrem polaryzacyjnym wykorzystującym różnice prędkości światła w różnych ośrodkach. Interferometr polaryzacyjny dodatkowo jest niewrażliwy na wibracje, co predysponuje te urządzenia do zastosowań przemysłowych.

Interpretacja widma Ponieważ widmo NIR jest trudne lub wręcz niemożliwe do manualnej interpretacji, a do tego silnie zależy od całej analizowanej próbki, aby wykonać analizę interesujących nas składników należy przygotować kalibrację. Kalibracja jest to model matematyczny opisujący zależność pomiędzy widmem próbki a interesującym nas parametrem. Technikę NIR można zastosować zarówno do pomiarów jakościowych – np. identyfikacji substancji, jak i do pomiarów ilościowych – np. zawartości wody. W zależności od naszych potrzeb budujemy model matematyczny wiążący widmo z naszymi zależnościami.

Rys. 4.

1/2015

Budowa odpowiedniego modelu kalibracyjnego wymaga zastosowania szeregu przekształceń matematycznych – w najnowszych systemach oprogramowanie znacząco ułatwia przeprowadzenie takich przekształceń i zoptymalizowanie modelu do konkretnego zastosowania.

Zastosowanie techniki NIR do identyfikacji substancji Spektroskopia NIR jest obecnie szeroko stosowana w przemyśle farmaceutycznym do określenia tożsamości substancji. Może być również stosowana do identyfikacji poszczególnych składników w przemyśle kosmetycznym czy chemicznym. Innym podejściem do identyfikacji jest porównywanie badanej substancji z uznanym wzorcem. Takie podejście umożliwia stosowanie aparatury NIR również w przemyśle paszowym czy spożywczym, gdzie identyfikacja niekoniecznie oznacza dokładne rozpoznanie substancji, a sprowadza się do wykrywania prób fałszerstw surowców, badania ich jakości. Chciałbym przybliżyć sposób wykonania takiej analizy

Optymalny model matematyczny do identyfikacji substancji Z względu na kompleksowy charakter widma substancji zebranego zakresie NIR nie jest możliwa jego bezpośrednia interpretacja. Aby zastosować charakterystyczne cechy widma do identyfikacji substancji musimy posłużyć się modelem matematycznym jaki stanowi kalibracja. Wykorzystuje się w tym celu chemometryczne metody przekształcania widma i matematyczny opis łączący cechy charakterystyczne zebranych widm w klastry.

Analiza Głównych składowych (Principal Component Analysis) Głównym problem analizy widm stanowi ilość przetwarzanych informacji. W klasycznych metodach spektrofotometrycznych budując krzywą kalibracyjną wykorzystujemy korelację 1-1 (rys 4.) podczas

44 | wanie N-punktów na nowy układ współrzędnych otrzymujemy ich opis w postaci głównych zmiennych (rys 6). Otrzymujemy w ten sposób zmniejszenie ilości danych i jednocześnie możemy przeprowadzić interpretacje pozwalająca na lepsze zrozumienie danych wejściowych. (Shlens, 2005) W tak opisanej przestrzeni zauważymy że odległość pomiędzy punktami reprezentującymi poszczególne widma jest skorelowana z ich wzajemnym podobieństwem (Rys -7).

Analiza skupień (Cluster Analysis) Rys. 5.

gdy w technice NIR mamy do dyspozycji całe widma do których sa przypisane właściwości – czyli jest to korelacja n – 1 (rys 5). W takim wypadku należy zredukować liczbę danych nie tracąc informacji w nich zawartych. Jednym z sposobów kompresji informacji jest zastosowanie analizy głównych składowych. Jest to jedna z statystycznych

metod analizy czynnikowej, w której zbiór danych pochodzących z N obserwacji o K zmiennych interpretujemy jako chmurę N punktów w przestrzenie K-wymiarowej. Celem tej analizy jest taki dobór układu współrzędnych aby zmaksymalizować i wyodrębnić główne wektory zmienne – główne składowe. W ten sposób gdy wykonamy rzuto-

W momencie gdy punkty reprezentujące podobne widma znajdują się w bezpośrednim sąsiedztwie logicznym dalszym krokiem analizy mającej na celu zidentyfikowanie substancji w oparciu o jej widmo jest przeprowadzenie analizy skupień. Polega ona na wykreśleniu w przestrzeni opisanej głównymi składowymi sfery – klastra w której znajdują się wyłącznie punkty reprezentujące widma przypisane do tej samej zmiennej jakościowej. Wyzwaniem w tego typu analizie jest odpowiedni dobór układu współrzędnych oraz wielkości generowanych klastrów w taki sposób aby wszystkie punkty reprezentujące tę samą substancję znalazły się w obrębie 1 klastra możliwie oddalonego i nienakładającego się z innymi klastrami (rys 8). W tej analizie musimy pamiętać że jakakolwiek reprezentacja graficzna niesie ograniczenie wynikające z możliwości reprezentacji określonej liczby wymiarów, i w trakcie oceny uzyskanych skupień należy przeanalizować wygenerowane skupienia w wszystkich uwzględnianych wymiarach (Rys 9 i 10)

Możliwe wyniki analizy jakościowej w odniesieniu do analizy skupień Na opracowany model kalibracyjny oparty na analizie skupień w trakcie pomiarów rzutujemy widmo poddane tym samym przekształceniom co pozostałe widma w modelu i na tej podstawie dokonujemy

Rys. 6.

Rys. 7.

Rys. 8.

1/2015

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

Rys. 9. Rys. 11.

Tożsamość niepotwierdzona W przypadku gdy rzutowanie, w przestrzeni głównych składowych punktu reprezentującego nieznane widmo wypadnie poza klastrem substancji X, wynik analizy z systemu NIR nie potwierdza jej tożsamości. Gdy jednak tożsamość tej nieznanej próbki zostanie potwierdzone innymi metodami nas model kalibracyjny jest opracowany zbyt ostro, możliwe że nie uwzględnia normalnej zmienności występującej w analizowanej substancji i wymaga przebudowy z uwzględnieniem tych konkretnych próbek.

Tożsamość niepotwierdzona – sugestia prawdopodobnej identyﬁkacji

Rys. 10.

oceny potwierdzenia tożsamości substancji czyli próbę jej identyfikacji. W systemie NIR możemy oprzeć się wyłącznie na takim rzutowaniu, jednak bezpieczniejsze jest również uwzględnianie stopnia odtworzenia widma poprzez wybrane główne składowe, eliminujemy w ten sposób możliwość błędu wynikającego z sprowadzania wszelkich danych do naszego modelu matematycznego. Dobry model kalibracyjny powinien w uwzględniać w formie głównych składowych około 99,9% znaczących informacji zawartych w widmach. W oprogramowaniu NIRCal firmy Buchi informacja pozostała z widma po jego odtworzeniu na podstawie wybranych głównych składowych jest przedstawiana jako „residual” i powinna być możliwie mała aby model maksymalnie dokładnie opisywał nasze zmienne. Rzutowanie na tak stworzony model widma różnego od zawartych w nim skutkuje dużymi wartościami „residua” ponieważ wybrane główne składowe nie zawierają wszystkich znaczących informacji o tym widmie – czyli upraszczając nasz model nie opisuje takiego widma.

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

Włączenie tego dodatkowego kryterium do analiz wykonywanych techniką NIR pozwala na zwiększenie odporności opracowanych modeli na nieprzewidziane zmienne, np. niewystępująca w analizowanej populacji zmiennych substancję czy to w postaci czystej czy w postaci dodatku. Wskutek takiej analizy możliwe są poniższe wyniki jakościowe.

Potwierdzenie tożsamości substancji W przypadku gdy rzutowanie, w przestrzeni głównych składowych punktu reprezentującego nieznane widmo wypadnie w klastrze substancji X, wynik analizy z systemu NIR będzie zależał od wprowadzenia oczekiwanej właściwości (rodzaju) próbki. Gdy będzie ona identyczna z właściwością opisującą dany klaster wynik będzie w sposób jednoznaczny potwierdzał tożsamość próbki (Rys 11). Gdy kryterium właściwości nie będzie zgodne świadczy to o niedopracowaniu modelu kalibracyjnego – takie sytuacje nie powinny mieć miejsca w przypadku zwalidowanych kalibracji.

1/2015

W przypadku gdy rzutowanie, w przestrzeni głównych składowych punktu reprezentującego nieznane widmo wypadnie w klastrze substancji X, o innej nazwie, wynik analizy z systemu NIR nie potwierdza jej tożsamości a jedynie sugeruje możliwą identyfikację. Procedura postępowania w tym wypadku powinna wymuszać wykonanie analiz niezależnymi metodami w celu weryfikacji uzyskanego wyniku. Szczegółowy opis sposobów walidacji opracowanych modeli kalibracyjnych zamieszczony będzie w następnej części artykułu.

Bibliografia •

Davies A.M.C. 2015. www.impublications. com. [Online] 23 02 2015. [Zacytowano: 23 02 2015.] https://www.impublications.com/content/introduction-near-infrared-nir-spectroscopy.

•

Herschel, Friedrich Wilhelm. 1800. Experiments on the refrangibility of the invisible rays of the Sun. Philosophical Transactions of the Royal Society of London. 1800, Vol. 90.

•

M. Blanco , I. Villarroya. 2002. NIR spectroscopy: a rapid-response analytical tool. TrAC Trends in Analytical Chemistry. 2002, Tom 21, 4, strony 240–250.

•

Shlens, Jonathon. 2005. A Tutorial on Principal Component Analysis. [PDF] 2005.

46 |

Fizyczne cechy chemicznych substancji Te informacje nigdy nie były powszechnie dostępne. I tak powinno pozostać, gdyż ich zdobycie wymaga tyle pracy, że wyniki stają się prawdziwym skarbem. Tym bardziej, że bywają tak zaskakujące, że jeszcze im daleko do opisania w literaturze, z którą zresztą często pozostają w jawnej sprzeczności. Brzmi jak herezja. Tymczasem pożytecznych informacji wciąż przybywa. Trudno zdobywane, ale łatwe do zastosowania, przynoszą producentom tabletek bajeczne korzyści. O co chodzi?

Jerzy Lasota FARMASERWIS, Grodzisk Mazowiecki

pieniądze. Bo czyż nie do nich daje się sprowadzić zyski, jakie czerpiemy z posiadania dogłębnej wiedzy o tabletkowanych produktach? Tymczasem nasza niewiedza jest wciąż tak wielka, a przywiązanie do tradycji tak silne, że gotowi jesteśmy w wielu przypadkach poprzestać na pracowicie skądinąd zaprojektowanej formulacji mokrej, nie posuwając się już dalej, gdzie raczej na pewno czeka nas bliskie spotkanie z mechaniką, nawet – o zgrozo! – bez obecności farmacji. Tutaj farmaceuta ma prawo poczuć się niezbyt pewnie. Może jednak liczyć na pomoc inżyniera mechanika, który też pracowicie zdobywał wiedzę, tyle że w swojej dziedzinie. A może warto połączyć wysiłki i pokusić się o współpracę? Sedno tkwi praktycznie w jednym słowie: kucie. To termin dobrze znany np. z przeróbki plastycznej metali, ale przecież nie z uniwersyteckich laboratoriów farmaceutycznych, gdzie się kształcą młode kadry głównie dla aptek. Ale nawet tam, gdzie używa się grzecznych słów: „prasowanie”, „tłoczenie” czy „komprymacja”, rozeznanie w samym przebiegu procesu przemiany proszku w monolit nie jest zbyt duże. Bo i być nie może, gdy na drodze badaczy stoją ograniczenia bardzo uporczywe. Są to w zasadzie dwie tylko sprawy, ale zasadnicze:

Rys. 1.

Problem pierwszy Badacz nie zasypie do matrycy produktu, którego cechy fizyczne nie są mu wcześniej znane. Będzie się obawiał – i słusznie! – zatarcia maszyny, które zawsze kończy się poważną awarią. Żeby do niej nie dopuścić, stosuje się w tabletce dodatek substancji poślizgowej w ilości... No właśnie! W jakiej? Wiedzę o tym czerpiemy z podręcznika, gdy nie dysponujemy odpowiednio odporną na zatarcia aparaturą, a taka właśnie jest potrzebna żeby farmaceuta mógł sobie sam wyznaczyć siły wypychania. Jest to niezwykle ważny moment, gdyż najczęściej bywa tak, że dodatek lubrykantu osłabia spoistość całej tabletki i/lub wydłuża czas rozpadu, bo produkty poślizgowe są przeważnie silnymi hydrofobami. Stąd też konieczność optymalizacji (rys. 1). Żaden podręcznik, żaden gotowy przepis nie pomoże tu tak dobrze jak własny, właściwie przeprowadzony eksperyment. Tym bardziej, że w szeroko pojętym tabletkowaniu nie obowiązują jakieś ścisłe kanony postępowania, które byłyby zawsze i w pełni prawdziwe, jeśli chodzi o fizykę tego procesu. A te, które by się takimi wydawały – bywa, że prowadzą na manowce (rys. 2). Takie spostrzeżenie wręcz zmusza do eksperymentu! O tym, że pewna standaryzacja jest jednak możliwa i potrzebna, będzie informacja w późniejszych artykułach.

Rys. 2.

1/2015

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

47 Wiadomo powszechnie, że tabletkarki mimośrodowe lub rotacyjne nie zdają w pełni egzaminu jako maszyny badawcze. Łatwo je zatrzeć, trudno uzyskać precyzyjne naciski na życzenie. Autor poleca młot spadowy – dobrze znaną poza farmacją maszynę wytrzymałościową, stosowaną przez siebie od ponad ćwierćwiecza. Raczej nie potrzeba innych maszyn, „statecznych” i statycznych, „grzecznych” i delikatnych. To mają być eksperymenty śmiałe! Najlepiej - pozba-wione skalowania sił nacisków. Ale i bezpieczne, zarazem. Kuć też można delikatnie, nawet tabletki o średnicach 2mm i mniejszych. Wiedzmy jednak, że naprężenia w minitabletkach rozkładają się zaskakująco inaczej, niż w tabletkach większych, np. powyżej Ø6 (por. SPF 4/2014, str. 20, wykr. 3 i 9). To jeszcze może zależeć bardzo silnie od właściwości substancji. Niemało jest takich, których cechy fizyczne „wyłamują się” z dawno przyjętych reguł (rys. 3). Wykorzystać te cechy – oto zadanie dla nowoczesnego technologa tabletek! Wcześniej trzeba je poznać w trakcie rozmaitych badań. Podczas których ważna jest dynamika prasowania, oczywiście z równoczesnym nie przekraczaniem wytrzymałości stali, ale... z odważnym balansowaniem w pobliżu granicy ryzyka.

Rys. 3.

Problem drugi Wynika wprost z faktu, że wszystkie popularne rodzaje tabletkarek, a więc maszyny mimośrodowe i rotacyjne, ściskają z siłą którą da się wyznaczyć dokładnie dopiero po wykonaniu tabletki. Można określić sytuację tak, że do pewnego stopnia są to naciski nastawiane na żądanie, ale potem już objawiające się jako funkcja wysokości napełnienia matrycy. Podczas produkcji, cecha ta nie przeszkadza, a wręcz pomaga komputerowi przejąć dokładną kontrolę nad masą każdej tabletki, nawet gdy na godzinę produkowanych jest ich kilkaset tysięcy. Jednak podczas badań laboratoryjnych jest to cecha uciążliwa, przeszkadzająca w osiąganiu precyzji nacisków, zmuszająca do częstych powtórek i korekt. A to męczy, dezorganizuje, rozprasza oraz zwiększa zużycie surowca, nie mówiąc już o wydłużeniu czasu każdego eksperymentu. W dobie elektroniki są na to sposoby, sprytne, ale jednak nie pozbawione mankamentów. Młot spadowy, dobrze wykalibrowany, uwalnia nas i od tego drugiego problemu, pozwalając symulować proces dynamiczny z dokładnością lepszą niż to się dzieje na hali produkcyjnej. Rys. 4.

Gdzie ta fizyka? To już chyba truizm, że gdy tabletkujemy bezpośrednio – liczy się przede wszystkim morfologia substancji. Możemy mieć kilka produktów chemicznie identycznych, ale każdy może się inaczej tabletkować z powodu innych cech fizycznych nadanych mu przez producenta. A cóż dopiero, gdy rozważymy właściwości mieszanin? To temat niezgłębiony. Wstępem zaledwie niech będą spostrzeżenia zdobyte dla bardzo podobnych do siebie produktów (rys. 4). Projektant formulacji powinien mieć podobne szkice jako monografie substancji tabletkowanych, zarówno API, jak i pomocniczych. Pamiętajmy o tym, że czynne substancje też mogą funkcjonować w tabletce jako spoiwa. Nie sposób tu wyliczyć ile cennych obserwacji uzyskuje się podczas tego rodzaju badań. Są bardzo pracochłonne, ale znakomicie rozszerzają wiedzę o te elementy, które jeszcze nie dotarły do programów studiów ani do wielu firm. Taka właśnie jest idea Vademecum Tabletkowania (rys. 5), tworzącego monografie substancji wg nowatorskich standardów, śledzącego rynek, doradzającego jak nowocześnie projektować, czy wreszcie... uczącego się wraz z farmaceutami, gdyż obszar wiedzy do opanowania jest przeogromny. Tak oto wchodzi do farmacji młoda dziedzina: mechanika

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

Rys. 5.

1/2015

48 | materiałów sypkich. Uważana za mało potrzebną w dobie granulacji na mokro, zaczyna nagle ożywać gdy uwaga producentów tabletek coraz bardziej kieruje się na tabletkowanie bezpośrednie. Miło wspomnieć, gdy przypadki „tego się nie da bezpośrednio...” poddają się jeden po drugim, tworząc nową, bardziej racjonalną rzeczywistość.

Tradycja i nowoczesność Przykład pokazuje, jak dobrze przydaje się nowoczesna wiedza zastosowana do dawnych formulacji. Oto lek (rys. 6), w którym główna API stanowi 75% masy tabletki. Jest jeszcze jedna czynna substancja, jest też lubrykant, a spoiwo – to zaledwie 15% masy. Spoiwem jest skrobia, z której wykonywano kleik, przygotowując go w postaci żelującego „budyniu”, wlewanego do suchej masy pozostałych składników. Po wymieszaniu – suszenie ﬂuidalne i kalibracja przez siatkę. Czyli proces najgorszy z możliwych, dający w efekcie półgranulat, bo druga połowa to był pył. Do tego: fatalna dystrybucja wilgoci oraz, jako efekt żelowania owego „budyniu”, czas rozpadu tabletek bliski maksymalnemu. Z tendencją wzrostową i dużymi wahaniami zależnymi od dostaw API. Jako ratunek stosowano słabsze ściśnięcie. Ale tabletki lżej sprasowane pyliły i były ogólnie słabe. To zaś utrudniało pakowanie. Wokół tabletkarki zainstalowano „wianuszek” urządzeń laboratoryjnych i osób, starając się utrzymać

Rys. 6.

wąski reżim produkcji, co było karkołomne. Autor, poproszony o pomoc, zastosował najpierw klej jako suchą skrobię i samą wodę do granulacji, co poskutkowało znakomicie. Nastąpiło osłabienie żelujących właściwości skrobi, bez dużego osłabienia konstrukcji tabletki. Następnie, po wielu badaniach cech fizycznych głównej API i wyznaczeniu jej spoistości na sucho – odjęcie tylko wody z formulacji. Takiej łatwości zastosowania nie spodziewał się nikt. Jak dotąd, w trzecim roku korzystania, zarząd firmy i farmaceuci są tak bardzo przejęci efektami, że jeszcze nie oswoili się z myślą iż rozwiązanie technologiczne jakie otrzymali nie jest prezentem i ma swojego (jednego) autora. Wydarzenie świadczy o tym, jak silne jest zapotrzebowanie na wiedzę o fizyce substancji farmaceutycznych, bardziej szczegółową niż dotychczas, zdobywaną wszelkimi możliwymi sposobami.

Nie slogan, lecz eksperyment Na zakończenie – mały „samouczek”, czyli uchylenie rąbka tajemnicy, dla pokazania niektórych cech Vademecum Tabletkowania. Na szkicach (rys. 7 i 8) rozrysowano kilkanaście pełnych prób tabletkowania dla dwóch substancji czynnych, ze standardowymi zawartościami lubrykantu. Wykonano stemplami Ø10R13, z naciskami 2 – 40kN na osi poziomej, zadawanymi maszyną grawitacyjną (młot spadowy) wyskalowaną wg tabletkarki Kilian Tx-40 dla wydajności 100 tys. tabl/h. Czarne linie na wykresach – twardości tabletek [daN]. Szare ciemne – siły wypychania [daN]. Szare jasne – „drugie” siły wypychania [daN]. Niebieskie – czasy rozpadu [min.]. Pomarańczowe – grubości tabletek [mm]. Masa tabletki skalibrowana raz, dla czystego produktu, wg warunku że tabletka sprasowana siłą 10kN ma mieć grubość 5mm. Kolory komórek w tabelach po prawej stronie oznaczają co następuje. Beżowy, zawsze w t/s miejscu – tu tabletka ma mieć grubość 5mm. Szary – wieczko wprost z matrycy lub przełom wieczkujący podczas badania twardości. Pomarańczowy – utrudniony ruch stempla po wykonaniu tabletki. Czerwony – gdy doszło do zatarcia stempla(-i) w matrycy. Tu, z racji szczupłości miejsca, nie objaśniono znaczenia „drugich” sił wypychania, poprzestając na stwierdzeniu, że im bardziej

Rys. 7.

Rys. 8.

1/2015

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

49 linia jasnoszara oddalona jest od ciemnoszarej, tym bardziej daje się zauważyć pozostawianie osadu w matrycy, a tym samym – skłonność do zacierania. Sulfoguajakol jest produktem dość ciężkim, dobrze sypkim, zwłaszcza gdy ma większe cząstki. Dobrze rozpuszczalny w wodzie i widać jak obecność MgSt ogranicza tę rozpuszczalność. Nie dziwmy się aż 50-procentowej początkowej zawartości, wszak to jeszcze nie tabletka, lecz warunki do poznania sił wypychania. Zgodnie z intuicją, w miarę ubywania MgSt, zaczyna się skracać rozpad i zwiększać twardość tabletek. Zmniejszając zawartość lubrykantu do zaledwie 0,2% - jeszcze nie powodujemy skłonności do zacierania. Ta zaczyna się dopiero od 0,1% w dół, poprzedzona jednym przypadkiem utrudnionego ruchu stempla, pokazanym na wykresie 7 (pomarańczowe tło komórki), a następnie – coraz częstszymi. Podczas badania twardości, prawie wszystkie przełomy są wieczkujące, ale jednak widać korzystną skłonność do sklejania tabletki. Ta cecha, odpowiednio wzmocniona przez pozostałe składniki formulacji, połączona z doskonałą sypkością (o którą trzeba zadbać, zakupując odpowiedni produkt), powoduje znakomite tabletkowanie. Dalsza optymalizacja twardości i unikania wieczek, polega na doborze odpowiedniego spoiwa, co nie jest łatwe, ale przynosi wspaniały efekt. Rozpady są bardzo krótkie, takie też pozostaną w gotowych tabletkach.

pamiętać, bo niekiedy formulacje sporządza się dodając składniki „na wszelki wypadek”. Oczywiście, są i inne substancje poślizgowe, które należy wypróbować dla lepszej orientacji. Wspomniana tu cecha stała się powodem sporządzenia przed laty formulacji niecodziennej, bo zaledwie 2-składnikowej. Oprócz ibuprofenu, w suchej mieszaninie znalazła się tylko jedna substancja farmaceutyczna, ale... nie przeznaczona do tabletkowania. Jest to do dziś przypadek najkrótszej, dobrze funkcjonującej formulacji.

Ibuprofen został pokazany z racji popularności i dla pewnej mało znanej cechy. Otóż produkt ten nie potrzebuje lubrykantu, mimo, że wygląda tak, jakby miał zatrzeć matrycę. Co się zresztą częściowo sprawdza, bo powoduje utrudniony ruch powrotny stempla (pomarańczowe tła komórek w tabelach). Ale nigdzie nie widać śladów zacierania (obie szare linie biegną razem), ani nie zdarza się, żeby w jakiejkolwiek rozsądnej dawce, stearynian pomagał. O tym warto

wiająco wiele cech fizycznych mało znanych, które są „do wzięcia”, byle je umiejętnie poznać i wykorzystać w praktyce. Dokładnie temu celowi służy wymienione Vademecum, rekomendowane zresztą oficjalnie przez wspomnianą Uczelnię. O ile chemia jest już w farmacji opanowana perfekcyjnie od lat wielu, to fizyka i mechanika – wciąż czeka na lepsze wykorzystanie i oferuje pomoc.

Tam gdzie tkwi diabeł czyli w szczegółach, dobrze rozpoznanych, precyzyjnie rozrysowanych i nieustannie uzupełnianych – znajdziemy wiele rozwiązań dla naszych problemów z produkcją tabletek. Dbałość o najdrobniejsze detale idzie w parze z poszukiwaniem nowatorskich badań. To właśnie szczegół, pozornie drobny, „postawił na nogi” niejedną technologię czy nawet spowodował gwałtowny rozwój całej firmy Najbardziej chlubnym przykładem jest firma ADAMED, od roku 1994. Fizyka w procesie tabletkowania, to jeden z ważnych elementów rozwoju technologii, mocno doceniany w Katedrze i Zakładzie Farmacji Stosowanej Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego – jednostce wiodącej w kraju, z którą autor ma zaszczyt i przyjemność blisko współpracować. Substancje farmaceutyczne mają jeszcze zadzi-

reklama

50 |

EyeC

Proofiler Graphic – niezawodna inwestycja w farmacji

Zaufanie i kontrola Marcin Weksler EyeC Polska

Trafność znanego powiedzenia, że „zaufanie jest dobre, ale kontrola jest jeszcze lepsza“, w branży farmaceutycznej jest wręcz niepodważalna. To warunek dobrego funkcjonowania tego rynku oraz wzajemnego zaufania pomiędzy współpracującymi na nim podmiotami. Dotyczy to całego procesu wytwórczego – począwszy od samego produktu, a skończywszy na jego opakowaniu. Tutaj najważniejszy jest każdy szczegół, bowiem odpowiedzialność za wyprodukowany towar jest kluczowa – liczy się najwyższa i bezbłędna jakość druku opakowania, brak pomyłek, dokładność i pewność. Dlatego też budowanego latami wzajemnego zaufania należy pilnie strzec i kontrolować! O konsekwencjach jego utraty do marki i producenta nie trzeba nawet wspominać…

Zaufanie na lata

iezależnie od tego, czy dostarczanym produktem jest API, folia na blister, ulotka czy karton zbiorczy, przed zwolnieniem opakowań do konfekcji dużo uwagi poświęca się kontroli jakości. Praktyka pokazuje jednak, że równie kluczowy jest proces akceptacji projektu opakowania przed drukiem. Od kontroli tego procesu, który polega na wymianie danych pomiędzy podmiotem odpowiedzialnym, a drukarnią, zależy, czy wyprodukowane opakowanie będzie zgodne z oczekiwaniem klienta. Klient natomiast, akceptując projekt, ufa drukarni, że jest dokładnie taki, jak przesłany przez niego wzorzec. Czy istnieje sposób na zagwarantowanie bezpieczeństwa dla tego procesu bez utraty wspomnianego zaufania?

Zaufanie w biznesie i produkcji jest nieocenione – buduje się je latami, poprzez wspólne relacje, zrozumienie potrzeb i możliwości. Jednak zaufanie to również wzajemna odpowiedzialność współpracujących ze sobą stron. Dlatego też wdrażanie systemowych rozwiązań, które zapewnią bezpieczeństwo i pozwolą uniknąć obopólnych strat jest wręcz koniecznością. Takim rozwiązaniem są systemy inspekcji wizyjnej plików EyeC Proofiler Graphic. I bynajmniej nie oznaczają one wyrazu braku zaufania – wręcz przeciwnie! – stoją na straży długiej i satysfakcjonującej współpracy pomiędzy firmami farmaceutycznymi, a drukarniami. Pomagają obydwu stronom uniknąć jakichkolwiek błędów i pomyłek, które mogłyby zakończyć trwającą od lat, bądź doskonale zapowiadającą się współpracę.

System EyeC Proofiler Graphic gwarantuje rezultat pracy zgodny z oczekiwaniami klienta oraz pozwala wyeliminować nieoczekiwane błędy drukarskie. Jak pokazuje wieloletnia praktyka, obniża również koszty kontroli jakości, zwiększa wydajność i znacząco podnosi bezpieczeństwo firm – odbiorców opakowań, jak i ich dostawców, czyli drukarni

EyeC jest ekspertem i wiodącym dostawcą w branży systemów do inspekcji wizyjnej, których sukces tkwi nie tylko w zaawansowanej technologii, ale również w prostej implementacji i łatwej obsłudze

1/2015

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

51 Najczęściej identyfikowane błędy, to m.in. przesunięcia grafiki lub tekstu, zmiany w treści, np. podklejone znaki, co szczególnie w obcych językach jest trudne do identyfikacji, brakujące znaki w tekście, różnice w stylu, np. kursywa lub bold zamiast czcionki normal, błędy w kodach 1 i 2D, błędy w zapisie alfabetu Braille’a, itp.

w jednym procesie i na jednym systemie. Wyniki są dostępne zaraz po jej ukończeniu, podsumowane w generowanym automatycznie raporcie w PDF. Zakres inspekcji pozwala na wykrywanie niepożądanych różnic na całym obszarze projektu opakowania, niezależnie czy jest to projekt kartonika, ulotki, etykiety, folii, czy foli alu. Porównywana jest grafika, kolory, tekst oraz weryfikowane kody 1D, 2D i QR, a także dekodowany zapis Braille’a w dowolnym alfabecie i sprawdzana poprawność jego pozycji na opakowaniu.

Przy produkcji opakowań farmaceutycznych najważniejszą kwestię stanowi bezpieczeństwo. Kluczowa jest bowiem odpowiedzialność za wyprodukowany towar, która pozwoli uniknąć późniejszych problemów.

Nie-możliwe!

Proces

Akceptowanie projektów musi być szybkie, ale jak w błyskawicznym tempie i zarazem pewnie zaakceptować projekt dużej ulotki, której samo przeczytanie trwa nawet 40 minut? System EyeC umożliwia wykonanie tego, zdawałoby się niemożliwego zadania, w 3-4 minuty, i to w dowolnym alfabecie! Podobnie rzecz ma się z kartonikami, etykietami i foliami alu, choć tu różnica w czasach nie jest już tak imponująca, niemniej nadal bardzo duża. Zastosowanie systemu EyeC Proofiler w farmacji to zmiana cywilizacyjna – zamiast wysłużonych oczu do dyspozycji jest nigdy nie męczące się i bardzo sprawne narzędzie, które nie tylko pozwoli na ogromny skok wydajności i jakości, ale również zapewni niespotykany dotąd komfort pracy.

Firma farmaceutyczna, zamawiając kartoniki, ulotki, etykiety, folie alu, folie PET czy PVC, najczęściej przesyła do drukarni gotowy projekt w pliku PDF. Drukarnia ów projekt modyfikuje, przygotowując go technologicznie do druku i ostatecznej akceptacji przez klienta. W przypadku np. kartonika grafika i tekst są kopiowane do nowego projektu; laser kod do ścieżki klejowej, zalewki; umieszczane są także kody kreskowe EAN, Laetus lub Code 39 i siatka Braille’a. Dodawana jest również tabela technologiczna opisująca technologię, użyty materiał, gamę kolorystyczną, identyfikację drukarni. Zdarza się, że projekt drukarni przygotowywany jest na więcej niż jednej stronie, w standardzie ECMA, gdzie wykrojnik i siatka Braille’a są umieszczone na drugiej, a nawet na trzeciej stronie. Tak przygotowany projekt opakowania, ulotki, kartonika, etykiety czy folii wysyłany jest przez drukarnię do akceptacji – albo do działu opakowań w firmie farmaceutycznej, albo do działu kontroli jakości, ewentualnie do działu marketingu. I ten właśnie moment jest krytyczny dla całego procesu. Tutaj nasuwa się najważniejsze pytanie: czy plik do akceptacji rzeczywiście jest zgodny z przesłanym od klienta projektem?

Pieniądze i sens „Dostosowanie poziomu kontroli jakości poprzez jej skalowanie pozwala na dokładne ustawienie systemu do potrzeb i oczekiwań klienta, np. przedsiębiorstwa farmaceutyczne z definicji oczekują najwyższego poziomu kontroli zgodności opakowań” – dodaje Marcin Weksler. Firmy, szacując koszty kontroli i weryfikując je z kosztami potencjalnych błędów, prędzej czy później dochodzą do wniosku, że inwestycje w systemy zapobiegania lub wczesnego wychwytywania wad mają głęboki sens biznesowy. Właściwie ustawiony proces kontrolny i system inspekcji EyeC wprzęgnięty w ten proces zabezpiecza interesy klientów i drukarni na niedostępnym do tej pory poziomie, godząc wysoką skuteczność z komfortem użytkowania i ceną poniesionej inwestycji. „Praktyka codziennego wykorzystania systemu EyeC Proofiler Graphic pokazała jego skuteczność, przy zadowalającej szybkości działania, powtarzalności i łatwości obsługi” – dodaje Marcin Weksler –„Polski rynek poligraficzny jest dla nas bardzo ważny, naszym celem jest dostarczenie systemów EyeC do wiodących producentów opakowań. Równolegle prowadzimy intensywne i zakończone sukcesami rozmowy z klientem końcowym, czyli odbiorcą opakowań, szczególnie branżą farmaceutyczną. Wówczas i producent i odbiorca opakowań dysponują tym samym, kompatybilnym rozwiązaniem, co bez wątpienia służy obu stronom”.

Pomocna dłoń „Systemy inspekcji zastosowane m.in. w prepress i Dziale Opakowań firmy farmaceutycznej skutecznie zabezpieczają przed błędami” – wyjaśnia Marcin Weksler z EyeC Polska. – „Wykorzystanie systemu, który pozwala na porównanie pliku klienta z plikiem do druku umożliwia wykrycie potencjalnych niezgodności już na samym początku procesu”. Rozwiązania inspekcyjne w postaci zaawansowanego systemu Proofiler Graphic przeznaczone są zarówno dla działu prepress drukarni, jak i jej klientów końcowych. System EyeC Proofiler Graphic umożliwia bardzo szybką analizę zgodności plików PDF z drukarni z projektami klienta (PDF do PDF); inne formaty plików to: ai, bmp, jpg, tiﬀ. Inspekcja jest błyskawiczna, obiektywna i przede wszystkim powtarzalna – tak często, jak jest to potrzebne. Kluczowa jest tu możliwość kontroli wszystkich elementów opakowania

W produkcji opakowań farmaceutycznych najważniejszą kwestię stanowi bezpieczeństwo. Tu liczy się najwyższa i bezbłędna jakość druku, brak pomyłek, dokładność i pewność. Odpowiedzialność za wyprodukowany towar jest kluczowa. Warto zatem inwestować w systemy do kontroli wizyjnej, które zapobiegną poważnym konsekwencjom i pozwolą uniknąć wielu niezdrowych „powikłań” w relacji: wytwórca towaru – producent opakowania – konsument. Jednym z nowoczesnych sposobów dbania o bezpieczeństwo produktu jest posiadanie systemu EyeC Proofiler Graphic.

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

1/2015

52 |

Odzież ochronna dla branży farmaceutycznej Obecnie rynek farmaceutyczny jest jedną z największych i najszybciej rozwijających się gałęzi przemysłu na świecie. Zapotrzebowanie na poprawę jakości i długości życia a w następstwie rosnące wydatki na opiekę zdrowotną wpływają na zwiększenie się konkurencyjności firm farmaceutycznych. Taki stan rzeczy skłania do innowacji procesów produkcyjnych a w rezultacie do poprawy jakości samych produktów i zwiększenia wolumenów.

Kontrola kontaminacji w branży farmaceutycznej

może nawet doprowadzić do szkód w postaci wycofania ze sprzedaży całych partii produktów. Nie bez znaczenia pozostają także wspomniane już certyfikaty dla odzieży ochronnej. Producent powinien zapewnić, iż odzież jest odpowiednia do danej branży poprzez przedłożenie dokumentów wydanych przez akredytowane jednostki

Konkurencyjność stawia firmy farmaceutyczne przed koniecznością inwestowania w badania i rozwój. Konieczna jest dbałość o ochronę przeprowadzanych procesów i produktów, tj. przed kontaminacją. Najoczywistszą metodą kontroli warunków pracy jest w branży farmaceutycznej budowa pomieszczeń sterylnych typu Clean Room lub adaptacja pomieszczeń już istniejących tak, aby otrzymywane warunki zapewniały wymagane standardy. O charakterze pomieszczenia Clean Room świadczy szereg parametrów jak sprawny system wentylacji, przemyślana architektura, procedury, jakość urządzeń itp. Nie do przecenienia jest właściwie dobrana i odpowiednio użytkowana specjalistyczna odzież, w którą bezwzględnie i bezustannie powinni być ubrani operatorzy przebywający w strefach produkcyjnych bądź laboratoriach. Należy pamiętać iż w celu zmniejszenia ryzyka kontaminacji między strefami czystymi należy posiadać i przestrzegać procedury właściwego zakładania odzież a także odpowiednio częstej wymiany i prania.

badawcze. Ważne jest zwrócenie uwagi na dołączenie instrukcji dotyczącej procedury zakładania i zdejmowania odzieży oraz jej serwisowania. Dokumenty te powinny stanowić załączniki do procedury walidacyjnej. Zależnie od rodzaju produkcji i charakteru oraz wykonywanych w nim zadań dobór odzieży musi uwzględniać co najmniej kilka podstawowych czynników: • zapewnienie bezpieczeństwa pracy i ochrony pracowników, np. przed zagrożeniami biologicznymi i chemicznymi a także procesów/produktów przed zanieczyszeniem, • spełnienie norm zgodnych z wymogami prawa, • specyficzność warunków procesu produkcyjnego lub badawczego, • jakość i pewność pomiarów bądź pro-dukcji, • metody konserwacji i prania odzieży (szczególnie istotne dla odzieży wysoce specjalistycznej, np. cleanroomowej, gdzie ubiór stanowi jeden z krytycznych warunków skuteczności procesu i wymogów bezpieczeństwa), • uwzględnienie dynamiki ruchów użytkownika i zapewnienie wygodnej, wielogodzinnej pracy.

Specjalistyczna odzież ochronna Odzież specjalistyczna przeznaczona do pracy w warunkach czystych powinna być wykonana i dostarczona przez producentów doświadczonych mogących wykazać się badaniami materiału, certyfikacją odzieży, a także znajomością specyfiki pracy w branży farmaceutycznej i podobnych. Zastosowanie niewłaściwych tkanin

1/2015

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

Rodzaje odzieży ochronnej Typów odzieży ochronnej odpowiedniej dla przemysłu farmaceutycznego jest na rynku bardzo wiele. Wybór odpowiedniej ochrony pracownika oraz produkcji musi być przemyślany i oparty o aktualne potrzeby wynikające ze specyfiki konkretnej pracy. Jednym z istotnych wyznaczników jest norma ISO 14644-1 klasyfikująca czystość powietrza. Dla odpowiedniej klasy czystości przewidziano odpowiedni zestaw odzieży ochronnej. Bez względu na klasę czystości jak i typ zabezpieczenia pracowników oraz produkcji, odzież przeznaczona do branży farmaceutycznej, musi spełniać trzy podstawowe funkcje ochronne.

Klasa czystości wg FED209

Klasa ISO wg 14644

Kombinezon

Fartuch ochronny

Ochrona twarzy

Obuwie ochronne

Ochrona dłoni

ISO 3

Tak

Nie

Kaptur oraz maska

Buty z długimi nogawkami

Rękawice niestrzępiące się

ISO 4

Tak

Nie

Kaptur oraz maska

Buty z długimi nogawkami

Rękawice niestrzępiące się

100

ISO 5

Tak

Nie

Kaptur oraz maska (jeżeli wymagana)

Buty z długimi nogawkami

Rękawice niestrzępiące się

1000

ISO 6

Tak, lub fartuch

Tak, lub kombinezon

Kaptur lub czepek

Buty ochronne

Rękawice niestrzępiące się

10 000

ISO7

Tak, lub fartuch

Tak, lub kombinezon

Czepek

Buty ochronne

Jeżeli wymagane

100 000

ISO 8

Nie wymagany

Tak

Czepek

Buty ochronne

Jeżeli wymagane

Tab. 1. Sugerowane zastosowanie odzieży w danej klasie czystości

Kontrola kontaminacji

Ochrona personelu

Zabezpieczenie antystatyczne

Ochrona środowiska pracy oraz produkcji przed kontaminacją ze strony personelu.

Ochrona personelu przed stałymi i płynnymi substancjami.

Ochronna produkcji oraz personelu przed wyładowaniami elektrostatycznymi.

Tab. 2. Funkcje odzieży ochronnej w branży farmaceutycznej

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

1/2015

54 | Rodzaje odzieży

antystatycznych, która cechuje się dłuższą żywotnością, wytrzymałością oraz nadaje się do cyklicznego prania w warunkach przemysłowych. Chodzi tu o odzież wykonaną z tkaniny bądź dzianiny z wplecionym włóknem węglowym. Taka konstrukcja odzieży zapewnia odprowadzanie ładunków elektrostatycznych. Użycie materiału, który zawiera włókno węglowe stanowi idealne połączenie, gdyż materiał posiadający właściwości antystatyczne przyciąga mniej cząsteczek aniżeli inne rodzaje materiałów. Odzież o właściwościach antystatycznych chroni również precyzyjne urządzenia przed wyładowaniami antystatycznymi. Stosując ją, zyskujemy, więc ochronę sprzętu przed uszkodzeniami spowodowanymi wyładowaniami elektrostatycznymi i zabezpieczamy pole pracy przed czynnikami mogącymi wpłynąć na jakość procesu. Odzież taka również w znacznie mniejszym stopniu gromadzi kurz. W przypadku zakupu odzieży antystatycznej, zyskujemy znacznie bardziej przydatny produkt bez wyraźnych różnic cenowych. Odzież antystatyczna, potocznie zwana także odzieżą ESD, spełniać musi wymagania, przede wszystkim normy EN-1149-5:2009. Producent chcąc upewnić się czy odzież może być oferowana jako odzież ochronna powinien przebadać produktu w akredytowanych instytutach aby móc markować swoją

Wyróżnić należy dwa typy odzieży ochronnej: odzież jedno i wielorazowego użytku. Odzież jednorazowego użytku przeznaczona jest głównie dla osób, które w pomieszczeniach produkcji przebywają przez krótsza chwilę i nie ingerują w proces produkcyjny, np. goście. Można wybierać spośród szerokiej oferty producentów odzieży popularnie nazywanej „jednorazówkami”, w której skład wchodzą: kombinezony, fartuchy, czepki, nakładki na brodę, obuwie i rękawiczki. Wadą kombinezonów oraz fartuchów jednorazowych jest przede wszystkim ich krótka żywotność, niemożność prania i serwisowania odzieży oraz duża podatność na uszkodzenia. Należy pamiętać także, że odzież tego typu może generować więcej cząstek aniżeli odzież użytku wielorazowego, dedykowanego do pomieszczeń sterylnych. Istotny jest również fakt, iż odzież wielokrotnego użytku jest powtarzalna. Odzież jednorazowa może się różnić właściwościami, szczególnie gdy dostawcą staje się inna firma. Odzież do pomieszczeń sterylnych o bardzo wysokiej klasie czystości musi być szczelna, a przede wszystkim wykonana z dobrej jakości specjalistycznych materiałów. Za wyborem odzieży wielokrotnego użytku przemawia wiele korzyści: • koszty – dla firmy pracującej w cyklu co najmniej 5-dniowym korzystanie z odzieży wielokrotnego użytku to około 30% oszczędności, • logistyka – szczególnie w połączeniu z firmą wynajmującą i serwisującą odzież zyskujemy na braku potrzeby ciągłego dbania o utrzymywanie stanu magazynowego, utylizację, transport, itp.; jest to znaczna oszczędność czasu i kosztów oraz pewność działań, • nietypowe rozmiary i wygoda prac – odzież jednorazowa niemal zawsze produkowana jest w kilku rozmiarach i nie ma możliwości dostosowania jej do konkretnej osoby; często stanowi to problem i w poważny sposób ogranicza swobodę ruchów.

odzież wspomnianym już znakiem CE. Bazując na klasie czystości, a także na potrzebach charakterystycznych dla specyfiki danej produkcji dostępnych jest wiele kombinacji ubioru, jak na przykład fartuchy ochronne, czepki, rękawiczki. Kombinezony ochronne, które są podstawową formą ochrony mogą być dostępne w dwóch wariantach, z kapturem zintegrowanym z całością bądź z kapturem będącym w zestawie, który po nałożeniu pod kombinezon tworzy z całością skuteczną ochronę. Dostawca odzieży powinien umieć dopasować dany typ odzieży do potrzeb klienta oraz doradzić gdy klient proponuje wprowadzenie swoich zmian do danego modelu ubioru. Należy jednak pamiętać, iż odzież już certyfikowana nie może być poddawana diametralnym zmianom. Właściwie zdefiniowanie norm, które spełnić musi odzież wykorzystywana w firmie farmaceutycznej, nie jest zadaniem prostym,

Za bardziej korzystny należy, więc uznać wariant stosowania odzieży wielorazowego użytku o szczególnie tej o właściwościach

1/2015

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

55 Usługa prania. Zaufajmy fachowcom

nie jest także możliwe szersze zaprezentowanie tejże tematyki w krótkim artykule. Wspomnieć należy jedynie o potrzebie oparcia się w decyzjach na analizie prowadzonych w prac, określeniu czynników szkodliwych i niebezpiecznych, poznaniu wymagań prawnych i wewnątrzzakładowych oraz uzyskaniu opinii o zgodności z przepisami BHP. W praktyce bardzo często określenie norm prowadzone jest wspólnie z producentem/dostawcą odzieży.

Dbanie o właściwe pranie oraz serwis odzieży ochronnej to dobra praktyka w kontroli kontaminacji w strefie czystej. O wszystko zadba dostawca usługi, który doradzi wybór najlepszego modelu ubioru adekwatnego do danej produkcji, wypierze odzież zgodnie z przyjętymi standardami oraz zadba o logistykę wydawania pracownikom czystych ubiorów. Odzież powinna być wymieniana na nową tak często, jak wskazują na to warunki strefy kontrolowanej. Wymieniać odzież w wysokiej klasy pomieszczeniach sterylnych należy codziennie, czasem nawet kilka razy dziennie, natomiast w produkcji mniej rygorystycznej od 1 do 4 razy w tygodniu. Firmy świadczące usługi prania odzieży przeznaczonej do branży m.in. farmaceutycznej dbają więc o wizualne aspekty odzieży jak i o jej czystość cząsteczkową. Bardzo istotna jest także identyfikowalność wyrobów, dlatego też każdy z egzemplarzy użytkowanej przez klienta odzieży jest odpowiednio oznakowany, np. poprzez wszyty chip lub nadruk identyfikujący produkt względem operatora. Klient decydujący się na współpracę z renomowanymi firmami serwisującymi odzież wybiera przede wszystkim bezpieczeństwo i komfort. Odzież prana samodzielnie lub przez pracowników w domowych warunkach może utracić swoje właściwości i szybko stać się bezużyteczna a przede wszystkim staje się źródłem kontaminacji. Czas i pieniądze zwykle przeznaczane na inwestycje w magazyn odzieży, samodzielne jej pranie oraz wydawanie pracownikom mogą być przeznaczone na znacznie korzystniejsze dla potrzeb własnych cele jak chociażby rozwój produktu.

Procedury i szkolenia Konieczność ubrania pracowników w odpowiednią odzież jest tak samo ważna jak konieczność ich odpowiedniego przeszkolenia. Nawet stojąc bez ruchu emitujemy cząsteczki, które mogą zanieczyścić wrażliwą produkcję. Dlatego też bardzo istotne jest szkolenie pracowników w zakresie prawidłowego zakładania, zdejmowania odzieży, a także odpowiedniego przygotowania się do pracy w warunkach kontrolowanych. Pamiętać należy nie tylko o tak oczywistej kwestii jak zmiana odzieży codziennej na ochronną, lecz także np. o zmyciu makijażu, zabezpieczeniu włosów i brody.

Kluczowa decyzja. Wybieramy dostawcę Odzież musi bezwzględnie przejść testy na przydatność do wysokich klasy czystości oraz posiadać poświadczenie na zgodność z normami antystatycznymi. Producent lub dostawca powinni szybko znaleźć najlepsze, najbardziej odpowiednie rozwiązane pasujące do specyfiki produkcji, z którą musi mierzyć się ich klient. Skuteczna walka z kontaminacją musi opierać się na doświadczeniu producentów, zarówno w produkcji odzieży specjalistycznej jak i we współpracy z firmami serwisującymi odzież cleanroomową. Podsumowując, należy stwierdzić, że korzystając ze sprawdzonych, profesjonalnych rozwiązań, jesteśmy w stanie dysponować odzieżą przygotowaną odpowiednio do naszych potrzeb, zgodnie z obowiązującymi normami i bez uciążliwości związanych z jej utrzymaniem w wymaganym stanie. Zadanie to warto jest więc powierzyć w całości profesjonalnym podmiotom.

Przykład odzieży antystatycznej wielokrotnego użytku przeznaczonej do pracy w strefach kontrolowanych

Jakość odzieży gwarancją bezpieczeństwa Coraz większy popyt na odzież przeznaczoną do branż wymagających kontroli środowiska pracy sprawia, że odzież nie zawsze szyta jest z dobrej jakości materiałów a dostawcy nie zawsze mogą pochwalić się uzyskanymi certyfikatami poświadczającymi jakość ich odzieży odzieży. W Polsce profesjonalnych dostawców odzieży przeznaczonej do stref kontrolowanych jest zaledwie kilku. Wskazane jest aby odzież, potocznie zwana odzieżą cleanroomową, posiadała znak CE będący deklaracją ze strony producenta, iż dany wyrób spełnia istotne normy, a także dokument poświadczający przydatność odzieży do danej klasy czystości pomieszczenia. Producenci chcący oferować swoją odzież do branży farmaceutycznej powinni posiadać w ofercie produkty spełniające wymogi klasy A i B opisane w standardzie GMP. Użytkownik decydujący się na wybór produktów przebadanych i posiadających certyfikaty zyskuje pełną kontrolę nad kontaminacją ze strony pracowników i pewność, iż użyta tkanina będzie stanowiła barierę dla cząsteczek. Niekontrolowana kontaminacja prowadzi do zwiększonej wadliwości produktów finalnych a także wpływa na koszty czyszczenia. Jakość odzieży ma znaczenie nie tylko dla klienta ale również dla jego kontrahentów, którzy oczekują, iż produkcja będzie przebiegała w warunkach sterylności. Wysoka jakość produktu ma znaczenie dla podmiotów świadczących usługi prania i serwisu ubiorów.

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

1/2015

56 |

API

Nowe możliwości pomiaru

przy pomocy analizatora mini 3D, do trójwymiarowego pomiaru kształtu i wielkości cząstek mikronowych

Kamiński Stanisław

Kamińska Dorota

CEN/TC 264/WG 15

KAMIKA Instruments

Polish Committee for Standardization, Technical Committee on Air Quality KAMIKA Instruments

Wykorzystując doświadczenia z użytkowania dostępnego na rynku od kilku lat analizatora AWK 3D, opracowano analizator mini 3D. Są to analizatory, które mierzą cząstki trójwymiarowo. Zakres pomiarowy AWK 3D jest od kilkuset mikrometrów do 30 mm, zaś mini 3D mierzy od ułamka mikrona do 2 mm.

mini 3D wykorzystano także 30-letnie doświadczenia KAMIKA w dozowaniu mikrocząstek w powietrzu. W analizatorze wykorzystano dozowniki: Ultradźwiękowy i Automatyczny wraz z całą kontrolą procesu dozowania znane już z przyrządów IPS UA i 2DiSA. Takie urządzenie może być w przyszłości nieodzowne do testowania substancji farmaceutycznych. Określenie kształtu cząstek i matematyczne wyliczenie sumy ich powierzchni może być bardzo przydatne do różnych analiz farmakologicznych, które obecnie są czasochłonne i kosztowne. Należy nadmienić, że te pomiary wielkości cząstek są wykonywane z dokładnością ±1.5 %.

Opis mini 3D Przedstawiony na rys. 1. analizator mini 3D składa się kolejno z filtra [1] połączonego ze sprężarką [2], która zasysa powietrze przez dozownik [5] umieszczony na rurce znajdującej się w tulei [4]. Tuleja [4] przymocowana jest do trójwymiarowego czujnika cząstek [3]. W czujniku cząstek [3] znajdują się dwa prostopadłe do siebie tory pomiarowe [6 i 7], które jednocześnie mogą zmierzyć cząstkę poruszającą się w przestrzeni pomiarowej [8]. Czas przelotu przez przestrzeń pomiarową przy znanej prędkości pozwala określić trzeci wymiar cząstki. Do zespołu czujnika [3] i sprężarki [2] dołączony jest elektroniczny blok pomiarowy [9] połączony przez kabel USB z komputerem.

Rys. 1. Analizator mini 3D

1/2015

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

57 Opis metody Analizator mini 3D działa na tej samej zasadzie, co system IPS (Infrared Particle Sizer) i wykorzystuje metodę pomiaru w świetle przechodzącym, polegającą na tym, że strumień promieniowania podczerwonego jest rozpraszany przez przelatujące cząstki w strefie pomiaru. Każdej cząstce przelatującej przez strefę pomiaru odpowiada impuls elektryczny proporcjonalny do średnicy sferycznej cząstki. W przypadku, gdy cząstka nie jest sferyczna amplituda impulsu zależy od sposobu ustawienia się cząstki w strefie pomiaru. Zbiór cząstek jest mierzony na 4096 klas wymiarowych, co daje rozdzielczość około 4,9 µm dla maksymalnego zakresu pomiarowego do 2 mm i około 0,03 µm dla minimalnego zakresu pomiarowego do 150 µm. Po wstępnych obliczeniach zbiór cząstek zostaje zapisany i zapamiętany na 256 klas wymiarowych.

Sposób pomiaru Sposób kalibracji cząstkami sferycznymi przedstawiony jest na rys. 2. Poruszająca się sfera (cząstka kulista) D1 przez szczeliną optyczną o wymiarze PR daje impuls elektryczny o amplitudzie A i szerokości S1, z którego oblicza się rzeczywistą średnicę Sok. Dla sfery wymiary w dwóch prostopadłych kierunkach oraz wyniki Sok muszą być równe. Dla cząstek o dowolnych kształtach i różnie zorientowanych w przestrzeni pomiarowej, wymiary będą różne. Każda cząstka zmierzona w trzech wymiarach umieszczona jest w przestrzennej matrycy 1283, co daje ponad 2 miliony kombinacji różnych kształtów.

Rys. 3. Klasyfikacja cząstek według charakterystyki Zingga

Klasyfikacja Zingga uwzględnia stosunki trzech wymiarów to jest: najmniejszego do średniego c/b i średniego do najdłuższego b/a i w zależności od tych stosunków klasyfikuje cząstki jako sfery, dyski, walce i klingi (płytki). W oparciu o klasyfikację Zingga możemy określić procentową zawartość sfer, dysków, walców i kling (płytek) dla 128 klas wymiarowych cząstek co jest przedstawione na rys. 4.

Rys. 2. Kalibracja kształtu

Rys. 4. Diagram pokazujący klasyfikację Zingga

Kształt cząstki można określić według charakterystyki Zingga przedstawionej na rys. 3.

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

1/2015

58 | Przykładowy raport z badania API pokazany jest na rys. 5. Opisując możliwości pomiarowe przedstawione na rys. 5a należy zauważyć, że odczytując wynik pomiaru kształtu cząstek w 128 klasach pomiarowych można uzyskać informacje o: • wielkości cząstek w dowolnej klasie wymiarowej • ilości cząstek w odczytywanej klasie wymiarowej • procentowej zawartości odpowiednich kształtów cząstek to jest: – sfer – dysków – walców – płytek Znając ilość, wymiary i procentową zależność kształtów można wyliczyć rzeczywistą powierzchnię cząstek, która ma decydujący wpływ na właściwości farmakologiczne badanej substancji. Rys. 5a. Przykładowy wynik badania kształtu

Przedstawiony na rys. 5b wizualny, całościowy rozkład koncentracji kształtu cząstek umożliwia szybkie porównanie kolejnych pomiarów danej substancji, która może być produkowana przy różnych parametrach (np. czas mielenia) i mieć różne właściwości farmakologiczne.

Podsumowanie Użycie analizatora mini 3D pozwala na precyzyjne opisanie każdej substancji w sposób dotychczas niemożliwy.

Rys. 5b. Przykładowy wynik badania kształtu

Rys. 6. Zdjęcie analizatora mini 3D

1/2015

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

60 |

Żywność specjalnego przeznaczenia medycznego a suplementy diety – kwaliﬁkacja, podobieństwa i różnice, zmiany w przepisach

Suplementy diety to kategoria środków spożywczych, którą na przestrzeni ostatniej dekady w Polsce charakteryzował najbardziej dynamiczny wzrost i rozwój, nieporównywalny z inną grupą żywności. Nieprecyzyjne uregulowania prawne dotyczące żywności specjalnego przeznaczenia żywieniowego i coraz większe ograniczenia dotyczące stosowania oświadczeń zdrowotnych powodują, że na rynku błyskawicznie zwiększa się liczba dietetycznych środków spożywczych specjalnego przeznaczenia medycznego. Właściwa interpretacja przepisów prawnych uwzględniająca standardy leczenia żywieniowego, pokazuje jednak, że wiele nowych produktów może nie spełniać ogólnych wymagań określonych dla żywności przeznaczonej do postępowania dietetycznego. Konsekwencją niewłaściwej kwalifikacji nowego produktu mogą być zarówno trudności w kontaktach z inspekcją kontrolującą zgodność z wymaganiami na poziomie krajowym, jak również utrudnienia związane ze swobodnym przepływem towarów wewnątrz Unii Europejskiej.

Paweł Mirosz Doradca ds. Prawa Żywnościowego - IGI Food Consulting Sp. z o. o. Rozwiązania prawne dla branży spożywczej www.igifc.pl

bowiązujące przepisy prawa żywnościowego definiują żywność (środki spożywcze) w sposób ogólny, jako substancje lub produkty, przetworzone, częściowo przetworzone lub nieprzetworzone, przeznaczone do spożycia przez ludzi lub, których spożycia przez ludzi można się spodziewać (z wyłączeniem pasz, roślin, zwierząt, leków, narkotyków, kosmetyków, tytoniu oraz pozostałości i kontaminantów)1. Biorąc pod uwagę przeznaczenie żywności, możemy wyróżnić następujące kategorie: • żywność przeznaczoną do powszechnego spożycia, która stanowi największą grupę środków spożywczych zwyczajowo spożywanych codziennie w ramach zbilansowanej i zróżnicowanej diety, w celu pokrycia zapotrzebowania organizmu na energię i składniki odżywcze; • suplementy diety, które pomimo odmiennego składu i postaci zalicza się do żywności powszechnego spożycia, stosowane w celu uzupełnienia normalnej diety w podstawowe składniki

odżywcze lub inne substancje posiadające cechy odżywcze lub nieodżywcze o korzystnym efekcie fizjologicznym, oraz • środki spożywcze specjalnego przeznaczenia żywieniowego, znamiennie różne

specjalnego przeznaczenia żywieniowego. Ze względu na niedostateczne rozróżnienie w przepisach pomiędzy tym, co jest żywnością powszechnego spożycia, suplementem diety, a co środkiem spożywczym

od żywności powszechnie spożywanej w ramach codziennej diety, ponieważ ich przeznaczeniem do stosowania jest zaspokajanie szczególnych potrzeb żywieniowych wyłącznie wybranych grup konsumentów odróżniających się szczególnym stanem fizjologicznym lub określonym stanem zdrowia.

specjalnego przeznaczenia żywieniowego, w praktyce zdarza się, że produkty o niemal identycznych cechach żywieniowych są wprowadzane na rynek i prezentowane w dowolny sposób, jako suplement diety lub dietetyczny środek spożywczy specjalnego przeznaczenia medycznego. Drugim z obserwowanych czynników jest coraz większe ograniczenie w zakresie stosowania oświadczeń zdrowotnych dotyczących żywności. Kolejne negatywne decyzje Komisji Europejskiej w sprawie autoryzacji nowych oświadczeń, powodują poszukiwanie rozwiązań mających na celu wyróżnienie i podkreślenie szczególnych cech nowego produktu na tle innych produktów konkurencyjnych dostępnych na rynku. Biorąc pod uwagę powyższe, w grupie środków spożywczych najbardziej problematycznych, z punktu widzenia kwalifikacji, bez wątpie-

Pomimo zasadniczych różnic między ww. kategoriami żywności na rynku można zaobserwować liczne przypadki produktów z pogranicza żywności powszechnego spożycia (włączając suplementy diety) oraz środków spożywczych przeznaczonych do specjalnych celów żywieniowych. Główną przyczynę takiego stanu rzeczy można upatrywać już w definicji poszczególnych środków spożywczych, w szczególności dotyczącej środków spożywczych

1/2015

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

61 pacjentów pod nadzorem lekarza. Stosowane są jako całkowite lub częściowe źródło pożywienia u pacjentów z ograniczoną, upośledzoną lub zaburzoną zdolnością przyjmowania, trawienia, wchłaniania, metabolizowania lub wydalania zwykłych środków spożywczych lub niektórych składników odżywczych w nich zawartych, bądź ich metabolitów. Tego typu produkty mogą być stosowane również przez pacjentów z innymi ustalonymi medycznie wymaganiami żywieniowymi, wynikającymi z ich stanu zdrowia. Ważną zasadą stosowania oraz kwalifikowania żywności do tej grupy produktów jest niemożliwość uzyskania zamierzonych efektów przy stosowaniu modyfikacji w normalnej diecie (włącznie ze stosowaniem suplementów diety), podawaniu innych środków spożywczych specjalnego przeznaczenia medycznego lub przez połączenie obu tych metod. Kwalifikacja produktu jako FSMP musi być ponadto

nia wyróżnia się suplementy diety i środki spożywcze specjalnego przeznaczenia żywieniowego.

Aktualny stan prawny Przepisy obowiązujące definiują zarówno pojęcie suplementu diety, jak i środka spożywczego specjalnego przeznaczenia żywieniowego. Suplementy diety to środki spożywcze, będące skoncentrowanym źródłem witamin lub składników mineralnych lub innych substancji wykazujących efekt odżywczy lub inny fizjologiczny. Cechą odróżniającą je od innych produktów przeznaczonych do powszechnego spożycia jest postać umożliwiająca dawkowanie, w jakiej wprowadzane są do obrotu (kapsułki, tabletki, drażetki, saszetki z proszkiem, ampułki z płynem, butelki z kroplomierzem itp.). Z kolei środki spożywcze specjalnego przeznaczenia żywieniowego to produkty specjalnie wytworzone, cechujące się specjalnym składem lub sposobem przygotowania, który wyraźnie różnią się od żywności powszechnego spożycia. Tego typu produkty z zasady powinny być przeznaczone wyłącznie do zaspokajania szczególnych potrzeby żywieniowych: osób, których procesy trawienia i metabolizmu są zachwiane lub osób, które ze względu na szczególny stan fizjologiczny lub zdrowotny mogą odnieść szczególne korzyści z kontrolowanego spożycia określonych substancji zawartych w tej żywności2.

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

Aktualnie ustawa o bezpieczeństwie żywności i żywienia określa osiem zasadniczych kategorii żywności specjalnego przeznaczenia (m.in. żywność dla niemowląt i małych dzieci, środki spożywcze przeznaczone do kontroli masy ciała, produkty bezglutenowe czy też żywność specjalnego przeznaczenia medycznego). Przepisy nie ograniczają jednak możliwości wprowadzania na rynek innych produktów prezentowanych jako dietetyczne, z przeznaczeniem do zaspokajania szczególnych potrzeb żywieniowych innych grup konsumentów. Ponieważ to podmiot działający na rynku środków spożywczych jest w pełni odpowiedzialny za produkty wprowadzane do obrotu, zdarzają się przypadki błędnej interpretacji wymagań ogólnych, co sprzyja występowaniu na rynku produktów specjalnego przeznaczenia żywieniowego np.: dla kobiet w ciąży, osób z migrenowym bólem głowy, chroniczną niewydolnością żylną, rakiem prostaty, przeznaczonych do stosowania w okresie przeziębienia lub grypy, itp. Przykłady powyższych produktów to na ogół żywność jednak błędnie zakwalifikowana do szczególnej grupy środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego, a mianowicie do dietetycznych środków spożywczych specjalnego przeznaczenia medycznego (z ang. FSMP). FSMP to produkty odpowiednio przetworzone lub przygotowane z przeznaczeniem do dietetycznego odżywiania

1/2015

uzasadniona w oparciu o uznane standardy naukowe i medyczne3. Problem polega na tym, że kwalifikacji nowych produktów do grupy dietetycznych środków spożywczych specjalnego przeznaczenia medycznego, najczęściej dokonuje się na podstawie zgodności jedynie z wybranymi elementami dwóch definicji: ogólnej (żywność specjalnego przeznaczenia) i szczegółowej (żywność specjalnego przeznaczenia medycznego). Niestety zasadnicza definicja „środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego” w praktyce okazuje się podatną na różnorodne sposoby interpretowania. W praktyce może to skutkować sytuacją, w której produkt spełnia wymogi określone dla FSMP, wyłącznie ze względu na prezentację. W celu zobrazowania zasadniczych cech suplementów diety i FSMP, przykładowe podobieństwa i różnice w obowiązujących przepisach prawa żywnościowego zestawiono w Tabeli 1.

Znakowanie i reklama – czy korzyści przewyższają potencjalne ryzyko? Ograniczenia prawne w zakresie informowania o prozdrowotnych cechach żywności, skłaniają producentów do szukania nowych rozwiązań. Niewątpliwie, jednym z rosnących trendów jest podkreślanie w reklamach i prezentacji dietetycznych środków spożywczych specjalnego przeznaczenia medycznego, zaleceń o ich zastosowaniu przy postępowaniu dietetycznym w określonej chorobie, zaburzeniu stanu zdrowia lub wskazaniach lekarskich.

62 | Przepisy nie zabraniają wprost promowania i reklamy FSMP, należy jednak pamiętać o zapewnieniu zgodności z przepisami obowiązującymi w tym zakresie. W teorii FSMP nie są środkami spożywczymi przeznaczonymi do powszechnego spożycia. To wyjątkowa grupa produktów, której głównym celem jest zapewnienie pacjentom szczególnego sposobu żywienia, który znamiennie różni się od normalnej diety (np. ze względu na postać, skład lub drogę podaży). W warunkach klinicznych FSMP są stosowane wyłącznie pod nadzorem lekarza lub wykwalifikowanego personelu medycznego, a w przypadku chorób przewlekłych leczonych w warunkach domowych, po uprzedniej decyzji specjalisty, monitorowane przez pacjenta lub osoby sprawujące nad nim bezpośrednią opiekę. Obserwując różne działania promocyjne można zastanawiać się czy wszystkie

Cecha produktu Nazwa handlowa

reklamy produktów z tej kategorii, kierowane za pośrednictwem powszechnych środków przekazu do konsumentów są zgodne z ogólnymi zasadami znakowania, prezentacji i reklamy. Przepisy dopuszczają upowszechnianie wszelkich użytecznych informacji i zaleceń dotyczących FSMP kierowanych do osób posiadających kwalifikacje w zakresie medycyny, farmacji lub żywienia. Jednocześnie reklama żywności nie może przypisywać jej właściwości zapobiegania chorobom bądź leczenia oraz odwoływać się do takich właściwości. Ta reguła ma zastosowanie do wszystkich środków spożywczych, również FSMP. Wobec powyższego z dużą ostrożnością należy wykorzystywać treści obowiązkowo przekazywane pacjentom w oznakowaniu FSMP (np. dotyczące zastosowania lub właściwości produktu), w przekazach reklamowych kierowanych do przeciętnego konsumenta. W wielu przypadkach znaczenie ta-

kich informacji dla odbiorców nie będących specjalistami z zakresu ochrony zdrowia może stanowić sugestię leczniczego działania tych produktów. W konsekwencji nieprawidłowego znakowania, prezentacji lub reklamy, o których mowa powyżej, podmiot działający na rynku środków spożywczych odpowiedzialny za informacje na temat żywności może zostać ukarany na mocy przepisów ustawy o bezpieczeństwie żywności i żywienia (art. 103 ust. 1). Z drugiej jednak strony ryzyko sankcji karnych może wiązać się bezpośrednio z naruszeniem przepisów ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Warto pamiętać, że za czyn nieuczciwej konkurencji uznaje się, w szczególności rozpowszechnianie nieprawdziwych lub wprowadzających w błąd wiadomości o swoim lub innym przedsiębiorcy albo przedsiębiorstwie, w celu przysporzenia korzyści lub wyrządzenia

Środek spożywczy specjalnego przeznaczenia medycznego

Suplement diety • „suplement diety”

• „dietetyczny środek medycznego”

• uzupełnienie normalnej diety w składniki odżywcze lub nieodżywcze o korzystnym działaniu fizjologicznym

• leczenie żywieniowe osób w szczególnym stanie fizjologicznym lub procesie chorobowym, u których efekt odżywiania dietetycznego nie zostanie osiągnięty poprzez stosowanie innych specjalnych środków spożywczych, modyfikację diety (w tym stosowanie suplementów diety) lub przez połączenie tych metod

Przeznaczenie do stosowania

spożywczy

specjalnego

przeznaczenia

• pokrycie całkowitego zapotrzebowania lub uzupełnienie diety pacjenta • wykorzystywane do postepowania dietetycznego w konkretnej chorobie, zaburzeniu stanu zdrowia lub określonych wskazaniach lekarskich. • substancje odżywcze i nie odżywcze o korzystnym działaniu fizjologicznym Skład jakościowy

Skład ilościowy

Postać produktu

• skoncentrowane źródło witamin, składników mineralnych lub innych składników odżywczych lub nie odżywczych (w tym pochodzenia roślinnego i zwierzęcego), pojedynczych lub złożonych

• określone w przepisach składniki odżywcze, właściwe dla szczególnych potrzeb żywieniowych pacjentów • ilość i zawartość składników dostosowana do szczególnych potrzeb żywieniowych (zwiększona, zmniejszona, brak) • przepisy nakazują zapewnienie skuteczności tych produktów pod względem spełniania szczególnych potrzeb żywieniowych osób, dla których są przeznaczone (zgodnie z ogólnie przyjętymi danymi naukowymi)

• minimalna zawartość składnika, bądź składników produktu powinna być znacząca z punktu widzenia całodziennej diety • maksymalny poziom zawartości składnika musi zapewnić bezpieczeństwo stosowania przez konsumenta

• minimalne i maksymalne poziomy zawartości witamin i składników mineralnych są określone prawnie • modyfikacja podstawowego składu poszczególnych rodzajów tych produktów wymaga uzasadnienia pod kątem zamierzonego zastosowania

• forma umożliwiająca dawkowanie • przeznaczone do spożywania w małych odmierzonych ilościach

• postać produktu odróżniająca się od żywności powszechnego spożycia (np. modyfikacje konsystencji) • droga podaży dostosowana do stanu chorego (żywienie dojelitowe lub pozajelitowe)

Tab. 1. Suplement diety a żywność specjalnego przeznaczenia medycznego – podobieństwa i różnice w przepisach prawa żywnościowego

1/2015

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

63 szkody4. W rozumieniu powyższego, wiadomościami które w sposób nieprawdziwy lub wprowadzający w błąd informują o cechach i właściwościach produktów będą np.: określenie produktu jako dietetyczny - jeśli określony środek spożywczy (towar) nie będzie posiadał w istocie takich właściwości; lub prezentacja produktu jako dietetyczny środek spożywczy specjalnego przeznaczenia medycznego podczas gdy produkt będzie spełniał wymagania co najwyżej suplementu diety. Aby pozostać w zgodzie z obowiązującymi przepisami, reklama FSMP skierowana do konsumenta (pacjenta), powinna uwzględniać fakt, że podstawowym przeznaczeniem FSMP jest zapewnienie właściwego odżywiania podczas choroby a niekoniecznie jej leczenie. To trudne zadanie, dlatego wnikliwa analiza przepisów jest podstawą dla zapewnienia bezpiecznego funkcjonowania podmiotów na rynku.

FSMP a suplement diety – podobieństwa i różnice oraz wskazówki dotyczące kwalifikacji Problematyka kwalifikacji środków spożywczych (np. FSMP czy suplement diety), a co za tym idzie sposób ich prezentacji i reklamy, została zauważona na szczeblu instytucji Unii Europejskiej (UE). Następstwem powyższego było opublikowanie w czerwcu 2013 r. rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady Nr 609/20135, które ma na celu uporządkowanie aktualnej sytuacji. Za niewiele ponad rok przepisy rozporządzenia Nr 609/2013 znacząco wpłyną na rynek wspólnotowy, m.in. poprzez ustanowienie szczegółowych wymagań dotyczących jedynie czterech szczególnych kategorii żywności przeznaczonych do zaspokajania specjalnych potrzeb żywieniowych wybranych grup konsumentów. Przepisy szczegółowe nie zostały jeszcze ustanowione, niemniej jednak rozporządzenie zasadnicze, wprowadzi szereg ważnych zmian. Po pierwsze na mocy ww. przepisów zniesiona zostanie definicja środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego (tzw. produktów dietetycznych). W zamian za to określone zostaną szczególne wymagania jedynie dla nielicznych rodzajów żywności, które wg. aktualnego stanu wiedzy rzeczywiście powinny zostać uznane jako przeznaczone do zaspokajania szczególnych potrzeb żywieniowych wybranych grup konsumentów. Do 19 lipca 2016 r. przedsiębiorcy mogą w dalszym ciągu wprowadzać na rynek produkty na mocy

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

obowiązujących przepisów, pod warunkiem wykazania ich zgodności na etapie postępowania notyfikacyjnego prowadzonego przez Głównego Inspektora Sanitarnego. Zatem jakie elementy należy uwzględnić podczas podejmowania decyzji o kwalifikacji nowego produktu, aby pomyślnie wprowadzić go na rynek i utrzymać zgodność w zakresie składu i przeznaczenia do stosowania z zgodnie przyszłymi wymaganiami? Biorąc pod uwagę środki spożywcze z pogranicza suplementów diety i specjalnego przeznaczenia medycznego, problematyczne dla branży wydają się zagadnienia związane z oceną zgodności w zakresie: specjalnego składu i postaci produktu, sposobu produkcji i przygotowania, a także bezpieczeństwa, skuteczność i korzyści jakich produkt ma dostarczyć poprzez pokrycie szczególnego zapotrzebowania chorego w celu utrzymania lub poprawy stanu odżywienia. W pierwszej kolejności należy pamiętać, że zgodnie z zaleceniami Światowej Organizacji Zdrowia (z ang. WHO), żywienie chorych nie powinno w zasadniczy sposób odbiegać od żywienia osób zdrowych, a stanowić jedynie modyfikację prawidłowego żywienia, które może obejmować zmiany w konsystencji potraw, wartości energetycznej, sposobie przygotowania, zaw. niektórych składników odżywczych, lub eliminację niektórych produktów i składników6. Żywienie chorych to nie tylko zaspokajanie bądź uzupełnianie podstawowych potrzeb żywieniowych pacjentów, lecz również wspomaganie całego procesu terapeu-

1/2015

tycznego (farmakoterapii, leczenia chirurgicznego, leczenia rehabilitacyjnego) oraz dostosowane do stanu pacjenta (żywienie dojelitowe lub pozajelitowe)7. Obowiązujące przepisy prawa żywnościowego definiują trzy zasadnicze grupy dietetycznych środków spożywczych specjalnego przeznaczenia medycznego: • środki spożywcze, kompletne pod względem odżywczym o standardowym składzie odżywczym – kompletne odżywianie o specjalnym przeznaczeniu medycznym; • środki spożywcze, kompletne pod względem odżywczym ze składem odżywczym dostosowanym do określonej choroby, zaburzenia lub stanu chorobowego – kompletne odżywianie o specjalnym przeznaczeniu medycznym w konkretnych chorobach; • środki spożywcze niekompletne pod względem odżywczym o standardowym składzie lub składzie dostosowanym pod względem odżywczym, specyficznym dla określonej choroby, zaburzenia lub stanu chorobowego - uzupełniające odżywianie o specjalnym przeznaczeniu medycznym. Produkty dietetyczne mogą powstawać m.in. poprzez: dodatek jednej lub większej liczby substancji do żywności powszechnego spożycia; usunięcie, obniżenie lub zastąpienie jednej lub kilku substancji; lub modyfikację składu produktu poprzez zwiększenie biodostępności jednego lub kilku składników.

64 |

Mając na uwadze powyższe, przy podejmowaniu decyzji o kwalifikacji nowego produktu do grupy FSMP należy ocenić ich zgodność z zasadniczymi wymaganiami określonymi dla tej kategorii żywności. W tym celu warto zwrócić uwagę na następujące elementy: • Czy wskazanie „do postępowania dietetycznego…” jest zdefiniowaną chorobą i/lub zaburzeniem zdrowia i/lub wskazaniem lekarskim? - jeżeli nie, to nie mamy do czynienia z FSMP; • Czy składniki, substancje zawarte w składzie produktu spełnią szczególne potrzeby pokarmowe pacjentów? - jeżeli nie, to nie mamy do czynienia z FSMP, • Czy zawartość substancji odżywczych odpowiada szczególnemu celowi odżywiania? - jeżeli nie, to nie mamy do czynienia z FSMP, • Czy zastosowanie i działanie substancji

spożywczych specjalnego przeznaczenia medycznego w zakresie: • stanu zdrowia jego zaburzeń i chorób, dla których zastosowanie środków spożywczych specjalnego przeznaczenia medycznego jest uzasadnione i wystarczająco scharakteryzowane; • grup pacjentów obciążonych chorobami lub zaburzeniami w stanie zdrowia dla których dietetyczne postępowanie żywieniowe znajduje uzasadnienie (w tym): – pacjentów z ograniczoną, upośledzoną lub zaburzoną zdolnością przyjmowania, trawienia, wchłaniania, metabolizowania lub wydalania zwykłych środków spożywczych lub niektórych składników odżywczych w nich zawartych, lub ich metabolitów; – wymagania dotyczące postępowania

odżywczych jest uzasadnione naukowo pod kątem osiągnięcia zamierzonego celu? - jeżeli nie, to nie mamy do czynienia z FSMP, • Czy postępowanie dietetyczne może zostać osiągnięte w inny sposób (alternatywny)? - jeżeli nie, to mamy do czynienia z FSMP.

dietetycznego w stanach chorobowych lub określonych zaburzeniach w stanie zdrowia, które nie mogą zostać osiągnięte wyłącznie poprzez modyfikację normalnej diety; • wytycznych do oceny zgodności z wymaganiami szczegółowymi dla produktów kwalifikowanych jako FSMP; • określenia szczególnej roli produktów stosowanych w ramach postępowania dietetycznego: w chorobie lub szczególnym stanie zdrowia; która odróżnia je w istotny sposób od żywności niebędącej FSMP (ze względu na specjalne przeznaczenie, skład, sposób użycia lub instrukcję przygotowania); • przeciwskazań związanych ze stosowanie FSMP8.

Okres przejściowy i bieżące prace w UE W następstwie decyzji o wprowadzeniu nowego produktu na rynek w kategorii FSMP należy pamiętać, że już teraz wiele z nich jest kwestionowanych przez Głównego Inspektora Sanitarnego (GIS), jako niespełniające wymagań prawnych. W prawdzie stanowisko GIS nie przesądza o możliwości obrotu takim produktem, niemniej jednak w przypadku urzędowej kontroli powiatowego inspektora sanitarnego, może zostać wszczęte postępowanie w przedmiocie wstrzymania i/lub wycofania kwestionowanego produktu z obrotu ze względu na brak zgodności z prawem żywnościowym. W okresie przejściowym bardzo istotne jest również śledzenie aktualnych prac legislacyjnych, których wyniki mogą zaważyć w przyszłości o dalszej bytności produktu na rynku. W kontekście kwalifikacji produktów z pogranicza, należy pamiętać również o bieżących pracach EFSA (Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności), który na zlecenie Komisji Europejskiej do 31 października 2015 r. ma za zadanie przygotować wytyczne do oceny zgodności środków

ków spożywczych. Od przyszłych wymagań szczegółowych można oczekiwać w szczególności zasad umożliwiających zdecydowane rozróżnienie pomiędzy żywnością powszechnego spożycia (w tym suplementami diety), a środkiem spożywczym przeznaczonym do zaspokajania szczególnych potrzeb żywieniowych pacjentów. Dodatkowo zmiany mogą wiązać się z ustanowieniem odrębnych wymagań dla żywności o specjalnym przeznaczeniu żywieniowym w zakresie: znakowania, prezentacji i reklamy, maksymalnych poziomów pozostałości pestycydów, jak również nowych, jednolitych procedur monitorowania produktów wprowadzanych na rynek wspólnotowy. Nowe rozwiązania prawne powinny zminimalizować potencjalne ryzyko barier w swobodnym przepływie towarów wewnątrz Unii Europejskiej, jak również zapewnić dbałość o bezpieczeństwo i dokonywanie świadomych wyborów przez europejskich konsumentów żywności.

Rozporządzenie 178/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 28 stycznia 2002 r. ustanawiającego ogólne zasady prawa żywnościowego, powołujące Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności oraz ustanawiające procedury w zakresie bezpieczeństwa żywności

Ustawa z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 16 września 2010 r. w sprawie środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego.

Ustawa z dnia 16 kwietnia 1993 roku o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji - art. 14

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) Nr 609/2013 z dnia 12 czerwca 2013 r. w sprawie żywności przeznaczonej dla niemowląt i małych dzieci oraz żywności specjalnego przeznaczenia medycznego i środków spożywczych zastępujących całodzienną dietę, do kontroli masy ciała oraz uchylające dyrektywę Rady 92/52/ EWG, dyrektywę Komisji 96/8/WE, 1999/21/ WE, 2006/125/WE i 2006/141/WE, dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/39/WE oraz rozporządzenia Komisji (WE) nr 41/2009 i (WE) nr 953/2009

Praktyczny podręcznik dietetyki: red. M. Jarosz, Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa 2010.

Podstawy żywienia klinicznego: red. pol. T. Kotara, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2008.

Commission request for scientific opinion on scientific and technical guidance for the assessment of products notified as food for special medical purposes in the context of Article 3 of Regulation (EU) No 609/2013;SANCO ref. Ares(2014)3066906 - 18/09/2014.

Podsumowanie Aktualna sytuacja prawna zdaje się nie służyć w pełni żadnemu z uczestników łańcucha żywnościowego. Dotyczy to zarówno konkurencyjnych podmiotów działających na rynku środków spożywczych jak również konsumentów. Szczególnie, że ci ostatni w przypadku niewłaściwej prezentacji określonego produktu mogą zostać wprowadzani w błąd, co do jego rodzaju i właściwości. Powyższe ma znaczenie szczególnie w sytuacji, kiedy produkt prezentowany jako dietetyczny nie charakteryzuje się szczególnymi właściwościami żywieniowymi, przez co jego stosowanie nie zapewni osiągnięcia deklarowanego efektu. Nie ulega wątpliwości, że nowe przepisy wymuszą wiele zmian na rynku środ-

1/2015

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

artykuł sponsorowany

66 |

Nowe szanse na rozwój Andrzej Skalski Yagra

Tektura jest tak powszechnie stosowanym materiałem opakowaniowym,wypełniającym nasz codzienny byt, że właściwie jej nie zauważamy. Poddana procesom przetwarzania i uszlachetniania przeobraża się w opakowania chroniące zapakowane w nie produkty i przyciągające wzrok nabywców. Jakość aktualnie produkowanych tektur osiągnęła niespotykany wcześniej poziom.

iewątpliwą zasługą jest globalizacja, która nie ominęła również tej sfery produkcji. Potężne fabryki produkujące milion i więcej ton rocznie tektury wysokiej jakości zlokalizowane są w różnych rejonach świata. Jedną z takich jest papiernia Asia Symbol światowego producenta celulozy i papieru, której fabryka zlokalizowana w uzdrowiskowej miejscowości Rizhao w prowincji Shandong produkuje rocznie 1.5 mln. ton celulozy, papieru i tektury. W zatoce Fushan, nad którą leży Rizhao, odbywały się zawody żeglarskie Letnich Igrzysk Olimpijskich w 2008 roku, gdzie polscy zawodnicy walczyli o medale. Władze prowincji i miasta od lat realizują zasadę zrównoważonego rozwoju. W roku 1992 99% gospodarstw domowych miało ciepłą wodę uzyskaną z paneli słonecznych, których łączna powierzchnia przekraczała pół miliona m2. Tą drogą zmniejszono zużycie energii elektrycznej o ponad 348 mln. kWh rocznie. Miasto jest wskazywane jako model miejskiej ochrony środowiska i sytuuje się w pierwszej dziesiątce chińskich miast o najwyższych parametrach powietrza. W tę politykę władz wpisuje

Fot. Źródło: http://pl.wikipedia.org/wiki/Rizhao

się również polityka zrównoważnego rozwoju zarządu papierni Asia Symbol. Szczelne instalacje technologiczne i przemyślane zagospodarowanie odorów pochodzących z instalacji pozyskiwania celulozy, skutecznie chronią powietrze tej uzdrowiskowej miejscowości.

1/2015

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

Gospodarka ściekowa prowadzona na najwyższym poziomie, dzięki olbrzymim nakładom finansowym poniesionym na rozbudowę oczyszczalni ścieków, skutecznie chroni wody zatoki przed zanieczyszczeniem.

starcza je firma YAGRA Sp. z o.o. pod nazwą ALBENA i ALBENA+. Posiadają one także atest PZH do kontaktu z żywnością. Opakowania wykonane z tych tektur dedykowane są dla wszystkich poziomów opakowań łącznie z klasą premium, a Albena + jest idealnym zamiennikiem Arktiki szeroko znanej w Polsce.

Zasady zrównoważonego rozwoju stosowane są na każdym etapie łancucha dostaw, poczynając od zakładania leśnych plantacji surowca, a kończąc na dostawie tektury do drukarni opakowań. Każdego dnia na plantacjach Asia Symbol sadzonych jest 500 tys. drzew a zalesiony obszar obejmuje 16000 ha i stale jest powiększany. Uwieńczeniem tych wysiłków było uzyskanie w roku 2010 certyfikatu FSC, potwierdzającego odpowiedzialne prowadzenie gospodarki zasobami leśnymi. Dzięki stosowaniu polityki zrównoważonego rozwoju w całym łańcuchu dostaw, zminimalizowano koszty i obciążenie środowiska, co pozwala dostarczać odbiorcom wysokiej jakości tekturę o korzystnej cenie i przyczyniać się do wzrostu ich rentowności. Dbałosć o środowisko, bezpieczną, powtarzalną i wysokiej jakości produkcję tektury została potwierdzona certyfikatami ISO 9001, 14001 oraz OHSAS 18001. Te tektury eksportowane są na wymagające rynki Europy i obu Ameryk. Na nasz rynek do-

Wyróżniające cechy Albeny i Albeny + uzyskane w wyjątkowo dopracowanej technologii to wysoka białość, perfekcyjne powleczenie, zapewniające uzyskanie ostrych detali i kontrastów odwzorowywanych obrazów, dające efekt lakieru bez jego użycia, białość i jasność powłoki, zapewniająca uzyskanie „żywych”, przemawiających do odbiorców opakowań, kolorów. Tektura z łatwością poddaje się wszystkim technikom zdobienia i kształtowania, stosowanym w poligrafii tworząc opakowania podkreślające zalety zamkniętych w nich produktów. Parametry oraz możliwości zadruku, również obustronnego, uwidacznia zamieszczony obok zadrukowany arkusz tektury [295 g/m2]. Możliwość zadruku rewersu tektury jest bardzo dobrą cechą Albeny i Albeny +. Pozwala na zamieszczenie na wewnętrznej stronie kartonika informacji o produkcie, reklamy czy polecenia serii wyrobów.

Fot: Źródło Yagra

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

1/2015

68 |

System informatyczny zwiększa efektywność produkcji w zakładzie farmaceutycznym Współczesne przedsiębiorstwa farmaceutyczne stają przed coraz większym wyzwaniem: jak pogodzić rentowność z coraz większym zaangażowaniem kapitału w badania i rozwój, utrzymanie produkcji i sprawną dystrybucję. Wysokie zaangażowanie środków finansowych w aktywa, a jednocześnie coraz wyższa elastyczność, generują także poważne wyzwania w obszarze płynności. Jeśli dodamy do tego rosnące wymagania w zakresie jakości i bezpieczeństwa produktów leczniczych, już nikt nie będzie miał wątpliwości, że produkcja farmaceutyczna wiąże się z poważnym ryzykiem gospodarczym. Paweł Kresak Hicron

oraz częściej przedsiębiorstwa farmaceutyczne muszą stawiać czoła wyzwaniom mocno zróżnicowanej produkcji i dynamicznie zmieniającym się wymaganiom Klientów. Produkcja w długich seriach staje się luksusem – częściej następują przezbrojenia i zmiany. Procedury kontroli zmian nie mogą już trwać miesiącami – teraz oczekiwany czas na wprowadzenie modyfikacji do nowego produktu liczy się w dniach. A przecież każda seria to wynik pracy nie pojedynczej osoby, czy choćby jednego zespołu pracowników, lecz całego sztabu ludzi, których zaangażowanie jest warunkiem sukcesu pojedynczej serii produktu leczniczego. Efektywność produkcji nie wynika już tylko ze sprawności samych maszyn produkcyjnych, ale z całego „oprzyrządowania” systemowego produkcji, począwszy od koncepcji nowego produktu, a skończywszy na jego zwolnieniu na rynek. Niestety niewiele jest narzędzi, które są w stanie pogodzić wymagania wszystkich uczestników procesów produkcyjnych w nowoczesnym przedsiębiorstwie farmaceutycznym, dostarczając konfigurowalnych funkcjonalności

obsługujących kompleksowo procesy. Wyjątkiem od tej reguły jest system SAP ERP, który faktycznie jest w pełni zintegrowanym narzędziem posiadającym nie tylko zaawansowane moduły produkcyjne i magazynowe, ale także wyspecjalizowane komponenty do zarzadzania projektami, przepływem pracy czy zarządzania dokumentami. Ale kwintesencją tego systemu jest jego integracja – prześledźmy to na przykładzie: Faza badawczo-rozwojowa może być doskonale obsłużona przez moduł Project System, który nie tylko zapewni efektywne zarzadzanie projektem, ale również umożliwi powiązanie procesów b+r z procesami produkcji próbnej i istotnymi elementami zapewnienia jakości. Moduł ten pozwala także na zarządzanie wprowadzaniem zmian, chociaż równie efektywne jest wykorzystanie w tym celu modułu ECM (engineering change management). Ta funkcjonalność jest powiązana z podpisem elektronicznym i pozwala na ewidencję zmian historycznych z uwzględnieniem specyficznych warunków procesu.

Wpływ na marżę zysku

Wpływ na zwrot z aktywów trwałych

Wpływ na zwrot z aktywów obrotowych

Zwiększenie efektywności produkcji

Wyższa efektywność procesów badawczo rozwojowych

Zmniejszenie zapasów materiałów, wyrobów gotowych i produkcji w toku

Redukcja kosztów zarzadzania jakością

Skrócenie czasu przygotowania produkcji

Zmniejszenie poziomu należności

Wyższy wskaźnik realizacji zleceń

Efektywniejsze wykorzystanie urządzeń

Większa obrotowość

Skrócenie przestojów Skrócenie czasu wprowadzenia produktów i zmian

Tab. 1 . Wpływ wdrożenia systemów skomputeryzowanych na rentowność aktywów

Project System może być zintegrowany również z narzędziami workﬂow, co pozwala na właściwą komunikację pomiędzy członkami zespołu; świetnie integruje się z wbudowanym modułem DMS zapewniającym przetwarzanie dokumentacji. Faza walidacji procesowej może być obsłużona w systemie SAP – zaawansowane rozwiązania w zakresie zarządzania próbkami oraz wyspecjalizowany moduł QM (zarządzanie jakością) umożliwią sprawne przeprowadzenie tego trudnego procesu. Samo przetwarzanie dużej ilości danych z walidacji nie stanowi wielkiego wyzwa-

Rys. 1. Schemat zarządzania zmianą (ECM)

1/2015

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

69 nia, gdyż system ten posiada rozbudowane narzędzia analityczne bazujące na technologii hurtowni danych. Dzięki nowym wbudowanym rozwiązaniom bazodanowym HANA, procesy te przebiegają niezwykle sprawnie. Zdefiniowanie technologii jest możliwe poprzez zastosowanie zaawansowanego wspomnianego wcześniej modułu ECM. Wszelkie zmiany danych są śledzone, co zapewnia zgodność z wymaganiami GMP. Po zdefiniowaniu nowej technologii można wreszcie rozpocząć produkcję. System SAP zaopatrzony jest w odpowiednie rozwiązania adekwatne dla produkcji procesowej: tzw. PI-Sheet, pozwalające na łatwe zarządzanie procesem produkcji. PI-Sheet integruje wszystkie kroki związane z realizacją zlecenia procesowego począwszy od naważenia materiałów wyjściowych, poprzez przeważanie, wszystkie inspekcje, aż po interfejsy z urządzeniami produkcyjnymi i czujnikami.

Realizacji produkcji towarzyszą także procesy utrzymania ruchu; tu z pomocą przychodzi moduł PM – Plan Maintenance, który pozwala na zminimalizowanie czasu przestojów poprzez wykorzystanie funkcjonalności pozwalających na efektywne zarządzanie pracami konserwacyjnymi, a także kalibracjami i kwalifikacjami. Narzędzie to zintegrowane jest z funkcjami zarządzania jakością. Obsługa procesów może być realizowana również z poziomu urządzeń mobilnych, ponieważ co do zasady dział utrzymania ruchu nie pracuje za biurkiem, lecz porusza się po całym przedsiębiorstwie wykonując swoje obowiązki. Moduł

Korzyści

Powiązanie procesów b+r z procesami produkcji próbnej. Zarządzanie wprowadzaniem zmian. Integracja z narzędziami workﬂow oraz modułem DMS.

ECM

Ewidencja zmian historycznych z uwzględnieniem warunków procesu. Powiązanie z podpisem elektronicznym.

Usprawnienie przeprowadzania walidacji procesowej. Rozbudowane narzędzia analityczne bazujące na technologii hurtowni danych. Wbudowane rozwiązania HANA.

Zminimalizowanie czasu przestojów

Tab. 2. Porównanie wybranych modułów SAP wraz z wyszczególnieniem korzyści

Wdrożenie systemu SAP ERP

Rys. 2. Schemat PI-Sheet

Perspektywa wykorzystania systemu ERP wydaje się być kusząca; jednak zastosowanie zintegrowanych narzędzi wymaga dojrzałego i opowiedzianego podejścia do wdrożenia. – Jedynym sprawdzonym podejściem jest odpowiednie zamodelowanie procesów w przedsiębiorstwie i zmapowanie ich z funkcjonalnościami SAP. Zagadnieniem tym zajmuje się metodyka wdrożenia systemu SAP o wymownej nazwie ASAP. W połączeniu z odpowiednim systemem zarządzania jakością i właściwie przygotowanym personelem dostawcy i użytkownika, gwarantuje sukces i uzyskanie oczekiwanych wskaźników efektywności wdrożeniowych procesów. W Hicron metodykę ASAP rozszerzyliśmy o doświadczenia w prowadzeniu projektów w kraju i za granicą, gwarantując ich realizację w założonym czasie i budżecie. Istotne jest także zrozumienie wymagań jakościowych branży farmaceutycznej przez dostawców systemów – nie do pomyślenia jest nieznajomość dobrych praktyk GAMP®5, które wyznaczają standardy w całym cyklu życia systemu – mówi Paweł Kresak, Dyrektor Konsultingu w Hicron. Zachowanie zgodności z GMP podczas wdrożenia wymaga doskonałej znajomości specyfiki środowiska farmaceutycznego przez dostawcę, najlepiej popartego ugruntowanym doświadczeniem. Nieocenioną wartość ma także zespół konsultantów o wysokich kompetencjach branżowych oraz przeprowadzanie specjalistycznych audytów na zgodność oferowanych przez dostawcę systemów z oczekiwaniami danej branży. Mimo sporego wysiłku przeznaczonego na wdrożenie tak zaawansowanych rozwiązań, SAP jest jednym z chętniej stosowanych rozwiązań informatycznych w sektorze life science, ponieważ zapewnia optymalne zarządzanie zarówno produkcją, jak i całym przedsiębiorstwem farmaceutycznym. Dobrze przeprowadzone wdrożenie i identyfikacja potrzeb czynią system skutecznym narzędziem do optymalizacji i budowania biznesowej przewagi na rynku.

Wszelkie zwolnienia w obszarze materiałów wyjściowych, produktów luzem czy produktu końcowego obsługiwane są przez moduł QM, który może być zintegrowany z mechanizmami podpisu elektronicznego i jest zgodny z wymaganiami FDA (21 Part 11) oraz wymaganiami Aneksu 11 Rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie Dobrej Praktyki Wytwarzania.

Kluczowe dla branży farmaceutycznej funkcjonalności: •

Zintegrowane zarządzanie partiami – moduł ten umożliwia zaplanowanie poszczególnych partii produkcji z uwzględnieniem ich kosztów, rezerwacji zlecenia produkcyjnego, tworzenia, statusu i jakości danej partii. Zgodnie z modelem adaptacyjnym, możliwe jest także śledzenie danej partii i szybka reakcja lub zmiana charakteru zlecenia.

•

Zarządzanie jakością – system jest ściśle podporządkowany wysokim normom jakości dla produktów farmaceutycznych i umożliwia planowanie oraz realizację niezbędnych kontroli pośrednich i końcowych, a także zarządzanie próbkami. W celu zapewnienia najwyższej jakości produkcji, system wyposażony jest także w funkcję powiadomień i alarmów kontroli jakości, które pozwalają personelowi na reakcję w czasie rzeczywistym.

•

Planowanie i gospodarka materiałowa – odpowiednie zaplanowanie zasobów produkcyjnych jest możliwe dzięki funkcji śledzenia ruchów materiałowych oraz stałej kontroli zmian stanów. Produkcja jest projektowana m. in. na podstawie wielkości popytu, zaś szczegółowe harmonogramy i zarządzanie zleceniami procesowymi optymalizują obłożenie zakładu. Szczególnie wartą uwagi dla przemysłu farmaceutycznego jest funkcja planowania receptury produktów.

•

Technologia – zgromadzenie w ramach jednego systemu podstawowych danych produktu, jego specyfikacji i wszelkich powiązanych z tym dokumentów oraz marszruty umożliwia optymalne rozplanowanie zakładu i jednocześnie zapewnia zgodność produkcji nawet w przypadku rozproszenia lokalizacji poszczególnych jednostek produkcyjnych.

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

1/2015

70 |

Etykiety dedykowane branży farmaceutycznej Żadna branża nie charakteryzuje się taką różnorodnością zastosowań oraz tak restrykcyjnymi wymogami jak sektor farmaceutyczny. W tej branży nie ma miejsca na żaden błąd czy niedopracowanie technologiczne. Producenci etykiet i naklejek muszą opracować idealne parametry i oferować materiały etykietowe, które będą nadawać się do różnego rodzaju powierzchni, będą tolerować procesy sterylizacji, wykrywać próby naruszenia, posiadać farby i kleje niemigrujące oraz wiele innych cech opisanych poniżej. Opracowanie:

Drukarnia etykiet KDS Sp. z o.o. Sp. k.

pakowania oferowane przez firmy farmaceutyczne mają rozmaite kształty i rozmiary, a specyficzne, małe powierzchnie utrudniają aplikację etykiety. Skomponowana etykieta musi perfek-

cego. Dostępne są również elastyczne folie PP i PE o wyjątkowej przejrzystości i właściwościach luminescencyjnych w celu ułatwienia wykrywania brakujących etykiet. Kolejnym rozwiązaniem jest materiał etykietowy o dużej wytrzymałości stworzony do produkcji etykiet do wieszania np. kroplówki

cyjne przylegać do opakowań wykonanych ze szkła, kartonu, plastiku czy metalu.

z płynami. W logistyce, w procesach pakowania, mycia oraz powtórnego użycia opakowania stosuje się również materiały biodegradacyjne, czyli etykiety zmywalne aplikowane na pojemniki używane do przechowywania leków. Z przetwarzaniem i etykietowaniem wiąże się kolejna kwestia, którą należy wziąć pod uwagę, czyli temperatura w magazynach, laboratoriach, chłodziarkach i zamrażarkach farmaceutycznych. Na rynku materiałów samoprzylepnych istnieje również specjalny materiał stworzony do etykietowania np. próbek z nasieniem genetycznym przechowywanych w temperaturze - 80°C.

Materiały i kleje Specjalne materiały samoprzylepne stworzone dla branży farmaceutycznej mogą posiadać kleje o niskim poziomie wypłukiwania, który spełnia zalecenia i wytyczne dotyczące etykietowania pojemników wykonanych z poliolefinu, w tym HDPE. Innym rodzajem materiału z jakiego tworzy się etykietę jest materiał odporny na warunki sterylizacji różnymi metodami: za pomocą autoklawu, z wykorzystaniem wiązki elektronów, promieniowania gamma lub tlenku etylenu (EtO).

Specjalny papier do etykiet na próbki, pojemniki z krwią i produkty krwiopodobne przechowywane w temp. dochodzącej do -196oC

Nowością na rynku jest papier z klejem do etykietowania małych pojemników, gdzie średnica może sięgać poniżej 15mm. Etykietowanie pojemników o małej średnicy wymaga skrajnej precyzji. Istnieją produkty, które zapewniają doskonałe przyleganie i umożliwiają etykietowanie próbówek, ultra cienkich wkładów, fabrycznie napełnionych strzykawek, ampułek i fiolek. Materiały mogą być też odporne na procesy sterylizacji i środki chemiczne. Mogą zostać tak skonstruowane, aby ułatwiały detekcję czyli wykrywanie dowolnych sygnałów, np. elektrycznych, promieniowania, w tym np. jonizują-

Niskomigracyjne farby, lakiery i kleje Po zaaplikowaniu farby i lakieru na powierzchnię etykiety, ważna jest nie tylko trwałość i intensywność kolorów, ale również wykonanie etykiety bezwonnej, z niską migracją składników w utwardzonej warstwie farby, z równoczesnym brakiem fotoinicjatorów: ben-

1/2015

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

71 Etykiety identyfikacyjne

zofenonu, ITX oraz BDK. Takie farby to produkty najwyższej klasy produkowane za pomocą najnowocześniejszych technik dyspersji i zgodne z rygorystycznymi normami jakości. Dopełnieniem niskiej przenikliwości i współoddziaływania materiału etykiety z zadrukiem i samym opakowaniem jest użycie klejów niskomigracyjnych.

Etykiety personalizowane z indywidualnym kodem lub zmienną numeracją i kombinacją znaków w zależności od przeznaczenia, aplikowane są w szpitalach (na workach z krwią) i laboratoriach (na próbkach do badania krwi). Mogą zawierać numerację seryjną, dane pacjenta, pesel i inne zmienne dane.

Etykiety przydatne osobom niewidomym, czyli zastosowanie alfabetu braillei’a i znaków niewidomego w etykietach Podobnie jak na banknotach drukowane są wypukłe symbole oznaczające nominały, tak samo na etykietach wg Rozporządzenia Ministra z dnia 20 lutego 2009 r. (Dz.U. poz. 321 z 2009) produkty farmaceutyczne, leki i ich ulotki powinny mieć umieszczone napisy w alfabecie Braille’a. Drugim rodzajem etykiet i naklejek skierowanych do osób niewidomych są znaki niewidomego: trójkąt ostrzegawczy o wypukłej strukturze wyczuwalnej pod palcami. Tego rodzaju naklejki aplikowane są na zwykłe etykiety w celu poinformowania niewiadomych osób dorosłych i dzieci o szkodliwym działaniu substancji. Wielu producentów farmaceutyków podnosi oczekiwania jeszcze wyżej, oferując dodatkowe zabezpieczenia swoich produktów.

Etykiety zabezpieczające leki Dodatkowo etykiety oraz opakowania dla farmacji muszą sprostać wysokim wymogom bezpieczeństwa w celu ochrony konsumenta. Skuteczny sposób ochrony opakowań to aplikowanie etykiet zabezpieczających towar przed otwarciem. Tworząc unikalną grafikę i materiały wykończeniowe typu hologramy odróżniające oryginał od podróbki znacznie zmniejszamy ryzyko kopiowania.

Ekonomiczny i szybki sposób na stworzenie etykiety: • Etykiety termiczne wykonane ze specjalnego papieru o właściwościach termoczułych. Cienka warstwa termoaktywnego materiału pod wpływem temperatury wytwarzanej przez głowicę drukarki zmienia swoją barwę na czarną. Proces drukowania odbywa się szybko i sprawnie bez użycia kalki barwiącej (taśmy termotransferowej). Etykiety samoprzylepne termiczne znajdują szerokie zastosowanie na etapie konfekcjonowania i magazynowania. • Etykiety termotransferowe wykonane z papieru lub folii. Zadruk jest możliwy przy zastosowaniu odpowiednio dobranej taśmy termotransferowej oraz drukarki. Zaletą etykiet termotransferowych jest ich stosunkowo niska cena i szeroki zakres wykorzystania w wielu branżach. Powszechnie stosowane do druku informacji zmiennych, takich jak: cena, kody kreskowe, terminy przydatności do oznaczania produktów w magazynach. • Etykiety częściowo zadrukowane. Przeznaczone do ponownego dodrukowania informacji zmiennych: data, cena, termin produkcji, termin ważności, skład. Są ułatwieniem dla klientów produkujących krótkie serie. Posiadanie etykiet z gotowym wzorem, gdzie pozostawione jest wolne miejsce na dodruk, jest nie tylko uzasadnione ekonomicznie, ale pozwala także na zgromadzenie bezpiecznego zapasu potrzebnych etykiet, które wymagają jedynie umieszczenia informacji zmiennych.

Do wyboru mamy kilka rodzajów materiałów zabezpieczających w zależności od efektu jaki chcemy osiągnąć. Podczas próby otwierania plomba zostaje trwale uszkodzona co informuje klienta o ingerencji. Szczególnym rodzajem plomb są etykiety VOID pełniące funkcję ochroną i zabezpieczającą przed uszkodzeniem towaru, a efektem ich zniszczenia jest widoczny ślad pozostawiony przez etykietę na produkcie w postaci napisu VOID lub SECURITY. Inne etykiety zabezpieczające wykonane są z materiału kruszącego się, pękającego lub rozwarstwiającego się podczas próby oderwania. Po ich odklejeniu zmieniają swój oryginalny kształt/ strukturę nie można ich powtórnie zaaplikować gdyż pozostawiają ślad na powierzchni opakowania. Obecny rynek zagrożony jest napływem nielegalnych leków wprowadzanych poprzez sprzedaż internetową lub importowanych z innych krajów. Tego typu działania powodują milionowe straty dla branży farmaceutycznej ale też śmiertelne zagrożenie dla osób spożywających leki i suplementy pochodzące z nielegalnego źródła. Dlatego warto skonsultować się ze specjalistami którzy przy użyciu odpowiednich wzorów etykiety/naklejki i materiałów samoprzylepnych zabezpieczą produkt końcowy.

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

Tekst oraz czcionka przyciągająca wzrok Według opublikowanego w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) Nr 1169/2011 z dnia 25 października 2011 r., w sprawie przekazywania konsumentom informacji na temat żywności, nowe przepisy

1/2015

72 |

tów to głównie suplementy, na których wybór i wpływ ma jedynie sam ostateczny konsument. Chwytliwe hasła reklamowe, promocyjne ceny i oferowane pozytywne skutki wynikające ze stosowania produktu oraz ciekawa kolorystyka i grafika etykiety ma przyciągnąć uwagę konsumenta i zachęcić go do wyboru.

mają zapewnić konsumentom możliwość podejmowania bardziej świadomych wyborów przy zakupie. Czcionka musi być wyraźna, a wszystkie informacje i składniki podane w sposób czytelny. Obowiązkowe jest zamieszczenie informacji dotyczących dawkowania leku, wskazania, składu, terminu przydatności oraz przechowywania. Reszta informacji staje się więc polem do popisu kreatywnych agencji reklamowych i działów marketingu. Ciekawe rodzaje, ułożenie i kolor czcionek powoduje przykucie uwagi konsumenta. Wyraźne ich kształty sprawiają, że informacje czyta się szybko i przyjemnie.

Gdy brakuje powierzchni na etykiecie... Gdy powierzchnia, na którą ma zostać naklejona etykieta jest bardzo mała lub ma nieregularny kształt, doskonałym rozwiązaniem są etykiety w formie wielostronicowej broszurki zwanej peel-oﬀ i booklet. Peel oﬀ to dwu- lub trzystronicowe etykiety wykonane na podłożu papierowym lub foliowym. Zaletą tego typu etykiet jest możliwość zadruku po stronie kleju. Dodatkowa powierzchnia etykiety pozwala zwiększyć powierzchnię nadruku o ponad połowę, co stanowi idealne rozwiązanie dla leków o małych rozmiarach. Booklet, czyli wielostronicowa etykieta (do kilkunastu stron), umożliwia zawarcie bardzo dużej ilości informacji na pozornie niewielkiej powierzchni, po rozłożeniu harmoniki lub książeczki producenci umieszczają potrzebne informacje. Wyróżnić można kilka rodzajów etykiet typu booklet: booklet promocyjny, booklet produktowy, booklet z tłumaczeniem, booklet z instrukcją/sposobem aplikowania.

Etykiety i naklejki jako narzędzia promocji Obecnie w przemyśle farmaceutycznym istnieją leki refundowane przez NFZ oraz inne przepisywane przed lekarza. Reszta produk-

Etykiety dla branży farmaceutycznej podlegają ostrym rygorom kontrolnym. Leki trafiają do laboratoriów, szpitali, chłodni itp. Etykiety posiadają ochronną wartę zabezpieczającą przed niskimi temperaturami, środkami chemicznymi i działaniem światła. Etykiety dla farmacji aplikowane są nie tylko na leki i suplementy, ale również strzykawki, próbówki, fiolki.

1/2015

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

Przyspieszenie rynku sprzedaży aptecznej od roku 2015 Jak wynika z prognoz firmy PMR, począwszy od 2015 r. rynek sprzedaży aptecznej przyspieszy, co będzie związane z niską bazą roku 2014 oraz stabilizacją rynku farmaceutycznego po zeszłorocznej obniżce urzędowej marży hurtowej na leki refundowane (kolejne obniżki marzy nie są planowane). Monika Stefańczyk Główny analityk rynku farmaceutycznego PMR Ltd

Przyspieszenie na rynku sprzedaży hurtowej do aptek w latach 2015-2019 Rok 2014 okazał się dużo gorszy dla rynku sprzedaży hurtowej do aptek, w porównaniu z wynikami uzyskanymi w roku 2013. Według szacunków PMR, w 2014 r. wartość tego segmentu wyniosła 24,4 mld zł notując około 2% dynamikę wzrostu. Czynnikiem kluczowym dla spowolnienia rynku w 2014 r. było wprowadzenie 5% urzędowej hurtowej marzy na leki refundowane. Obniżka marży miała także miejsce w styczniu w 2013 r., ale wtedy jej negatywny wpływ na rynek został zniwelowany przez fakt, że był to rok rekordowy, jeśli chodzi o liczbę zachorowań na grypę i podobne infekcje oraz fakt, że przedsiębiorcy wypracowali pewne strategie ograniczenia skutków tej regulacji (np. firmy ograniczyły projekty rozwojowe lub też zmniejszyły częstotliwość dostaw, co ograniczyło koszty działalności i wpłynęło na rentowność prowadzenia hurtowni). Obecnie, te środki zaradcze częściowo wyczerpały się. W latach 2015-2019 rynek będzie rozwijał się jednak już szybciej niż w samym 2014 r. i osiągnie w latach 2014-2019 CAGR (średnioroczne tempo wzrostu) na poziomie 7%. Wartość sprzedaży Dynamika 2015p

26,0

6,2%

2016p

27,8

7,0%

2017p

29,8

7,3%

2018p

32,0

7,2%

2019p

34,3

7,2%

Wartość rynku hurtowej sprzedaży do aptek w Polsce (mld zł) i dynamika (%), 2006-2019.

p – prognoza Źródło: PMR, 2014

Perspektywiczny rynek szpitalny Rynek szpitalny nie jest aż tak dotknięty przepisami ustawy refundacyjnej, jak sektor apteczny. Czynniki, które przyczyniły się do wysokich wzrostów sprzedaży hurtowej na

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

rynku szpitalnym w ostatnim czasie, to dość dynamicznie postępujący proces oddłużania szpitali w 2013 r. oraz wzrost wydatków na programy lekowe (zwłaszcza jeśli chodzi o rok 2014 r). Ogólnie, jak wynika z danych NFZ, w ostatnich latach wydatki na programy terapeutyczne znacząco rosły, co przełożyło się na wyższe wzrosty sprzedaży w porównaniu do rynku aptecznego. W 2013 r. wprowadzono nowe programy lekowe, co wygenerowało dodatkowe wydatki szpitali. Czynnikiem, który będzie napędzał rynek szpitalny w 2014 r., jest również fakt, że w styczniu i marcu 2014 r. wprowadzono w sumie cztery kolejne programy lekowe. Rok 2015 będzie mniej korzystny dla rynku zakupów szpitalnych, głównie z uwagi na planowane ograniczenie wydatków publicznych. Mimo prognozowanych niższych dynamik wzrostu w latach 2015-2019 (w porównaniu do roku 2014), rynek szpitalny nadal będzie rozwijał się szybciej, niż rynek sprzedaży do aptek.

Ciągły rozwój sieci aptecznych Liczba aptek w Polsce rośnie od lat. Jak wynika z oficjalnych danych prezentowanych przez GIF, w lutym 2014 r. funkcjonowało już około 14,5 tys. aptek, z czego większość, bo blisko 85%, to apteki ogólnodostępne. Oczywistym jest, że nasycenie rynku generuje konieczność konkurencji opartej głównie na walce cenowej, co jest wyraźnie utrudnione wobec obowiązującego zakazu reklamy aptek, wprowadzonego ustawą refundacyjną od 2012 r. Efektem takiego stanu rzeczy jest coraz większy stopień skupienia aptek w strukturach sieci aptecznych. W opinii analityków PMR, w przyszłości, odsetek aptek skupionych w sieciach będzie się jeszcze większy, a konsolidacja rynku aptecznego będzie postępować.

Na rynku znów pojawiają się nowe apteki internetowe Trzy lata po wprowadzeniu ustawy refundacyjnej, rynek aptek internetowych nadal odczuwa konsekwencje jej zapisów, gdyż

1/2015

ustawa refundacyjna spowodowała nie tylko konieczność zakończenia działalności części podmiotów (jako konsekwencję zakazu reklamy aptek), ale również ograniczenie powstawania nowych aptek – przed 2012 r. powstawało ich rocznie więcej niż obecnie. Oficjalne rejestry pokazują, że na polskim rynku działa około 220 aptek internetowych. W praktyce jest ich dużo mniej, co wynika z faktu, że apteki zgłaszają rozpoczęcie działalności, ale nie zgłaszają jej zakończenia (wykazy WIF nie są także na bieżąco aktualizowane). Jednak nawet biorąc pod uwagę realną (mniejszą) liczbę aptek internetowych, warto zauważyć, że obecnie więcej aptek jest otwieranych niż zamykanych i negatywny trend z roku 2012 nie ma już miejsca.

Nowe wymagania prawne dla aptek internetowych W opinii PMR kolejnych latach, trend walki cenowej w dystrybucji internetowej będzie kontynuowany. Mimo tego nowe apteki internetowe będą nadal powstawały. Wynika to z faktu wciąż rosnącego dostępu do internetu w Polsce, również wśród osób starszych. (przykładowo, odsetek osób w wieku 60-64 lata, które korzystają z internetu, wzrósł w roku 2013 do 4,4% w porównaniu z 2,3% w roku 20091). Pewnym utrudnieniem w tym zakresie mogą okazać się planowane regulacje prawne. W lipcu 2014 r. Rada Ministrów przyjęła projekt ustawy o zmianie ustawy prawo farmaceutyczne oraz ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii. Poza regulacją kwestii związanych ze zgłaszaniem zamiaru rozpoczęcia sprzedaży wysyłkowej produktów OTC, proponowane jest wprowadzenie wymagań dla lokalu, w którym ma być prowadzona działalność w zakresie wysyłkowej sprzedaży produktów leczniczych: lokal musi posiadać miejsce wydzielone z izby ekspedycyjnej, pomieszczenia magazynowego lub komory przyjęć przeznaczone do przygotowania produktu do wysyłki. 1

Raport Diagnoza Społeczna 2013.

74 |

Zgłoszenie wydzielone w postępowaniu przed Europejskim Urzędem Patentowym O tym, że rozwiązanie musi mieć charakter techniczny, jak również posiadać takie cechy jak nowość, poziom wynalazczy (nieoczywistość) oraz przemysłowa stosowalność, nie należy nikogo przekonywać. Jednak cechą równie istotną, tak w postepowaniu przed polskim jak i europejskim Urzędem Patentowym (EPO) jest spełnienie przez zgłoszone do opatentowania rozwiązanie wymogu jednolitości.

Piotr Godlewski Rzecznik patentowy, Kancelaria JWP Rzecznicy Patentowi

Kryterium jednolitości Kryterium jednolitości oznacza zamieszczenie w opisie zgłoszeniowym jednego wynalazku, który ma zostać merytorycznie przebadany, i na który w konsekwencji przyznana ma zostać ochrona. Nie należy jednak mylić pojęcia wynalazku z pojęciem kategorii wynalazku – bowiem jeden wynalazek może tworzyć zarówno produkt, sposób jego wytwarzania jak i zastosowanie pod warunkiem, że te kategorie są powiązane tak, by tworzyły wspólną ideę wynalazczą. Warunek jednolitości jest wówczas spełniony. W trakcie postępowania przed EPO może zdarzyć się, iż Zgłaszającemu postawiony zostanie zarzut braku jednolitości rozwiązania, czego konsekwencją jest dalsze rozpatrywanie przez EPO tylko tych rozwiązań, których zakres ochrony został przeszukany (zazwyczaj jest to wynalazek ujawniony na pierwszym miejscu w zastrzeżeniach patentowych). W takiej sytuacji Zgłaszający ma możliwość dokonania zgłoszenia wydzielonego.

Czym jest zgłoszenie wydzielone? Zgłoszenie wydzielone może zostać dokonane przez Zgłaszającego na jego własne życzenie w dowolnym czasie postępowania – to od woli Zgłaszającego zależy w jaki sposób będzie kształtował swoje prawo do patentu. Zgłoszenie wydzielone, to nic

innego jak „wyjęty” fragment ze zgłoszenia pierwotnego, który spełnia wszelkie wymogi formalne i przesłanki dotyczące patentowalności ale „żyje” odrębnie od zgłoszenia macierzystego. Co bardzo istotne, zgłoszenie wydzielone zachowuje datę zgłoszenia macierzystego – ochrona takiego rozwiązania (w sytuacji, gdy przyznany zostanie patent) trwa dwadzieścia lat od daty zgłoszenia macierzystego. Utrzymywanie w mocy zgłoszenia macierzystego nie jest warunkiem obligatoryjnym, niemniej jednak zgłoszenie macierzyste musi być w mocy w dacie dokonywania zgłoszenia wydzielonego. Należy także dodać, że zakres zgłoszenia wydzielonego nie może wykraczać poza zakres ujawniony w zgłoszeniu macierzystym – wydaje się to jednak oczywiste w sytuacji gdy rozwiązanie korzysta z daty zgłoszenia (jak również z daty pierwszeństwa, jeżeli takie zostało zastrzeżone). Zgłoszenia wydzielonego dokonuje się tak samo jak każdego innego zgłoszenia patentowego przed EPO, podając dodatkowo numer zgłoszenia, z którego zostało ono wydzielone. Spełnione muszą zostać także wszelkie wymogi formalne, jak również wniesione muszą zostać wszystkie opłaty urzędowe, w tym opłaty za poszczególne lata ochrony. Postępowanie przed EPO charakteryzuje się wnoszeniem cyklicznych opłat ochronnych (od 3 roku) jeszcze na

1/2015

etapie zgłoszenia, inaczej niż przed polskim Urzędem Patentowym, gdzie za ochronę (wstecz) płaci się dopiero po przyznaniu patentu. Zatem w sytuacji, w której zgłoszenie wydzielone składane jest w 5 roku postępowania – uiszczone muszą zostać opłaty za 3, 4 i 5 rok (tak jak dla zgłoszenia macierzystego) - ochrona bowiem trwa od daty zgłoszenia macierzystego, a za te ochronę przed EPO należy płacić.

Zmiany w regulaminie W kwietniu 2010 roku (dokładnie 1 kwietnia 2010) EPO wprowadziło zmiany do zasady 36 Regulaminu Wykonawczego Konwencji o Patencie Europejskim (dalej EPC). Wprowadzone zmiany w znacznym stopniu ograniczały dokonywanie zgłoszeń wydzielonych. Możliwość ich dokonywania została podzielona na dwie zasadnicze grupy określane mianem zgłoszeń obowiązkowych (mandatory) oraz zgłoszeń dobrowolnych (voluntary). Pierwsza grupa, czyli zgłoszenia obowiązkowe dotyczyła sytuacji, w której Zgłaszający mógł dokonać zgłoszenia wydzielonego w terminie 24 miesięcy od wystosowania przez EPO pierwszego komunikatu na podstawie artykułu 82 EPC, który to artykuł stanowi, iż „europejskie zgłoszenie patentowe powinno dotyczyć tylko jednego wynalazku, bądź też grupy wynalazków tak ze sobą powiązanych, że

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

75 tworzą jedną, wspólną ideę wynalazczą”. Zatem z obowiązkowym wydzieleniem (obowiązkowym jednak tylko i wyłącznie w domyśle, decyzja ostateczna bowiem finalnie zawsze należy do Zgłaszającego) mieliśmy do czynienia wówczas, gdy ze strony EPO pojawił się zarzut braku jednolitości wynalazku. Druga grupa, tzw. zgłoszenia wydzielone dobrowolne, dotyczyła sytuacji, w której Zgłaszającemu przysługiwał podobnie jak wyżej termin 24 miesięcy, tym razem jednak od daty pierwszego merytorycznego komunikatu Sekcji do spraw Badań EPO (komunikaty wydawane na podstawie specyficznych przepisów EPC, tj. artykuł 94(3) oraz zasady 71(1), (2) lub (3)). W obu przypadkach oczywiście, w dacie dokonywania zgłoszenia wydzielonego, zgłoszenie macierzyste (tzw. parent application) musiało być w mocy – innymi słowy, nie było możliwe dokonanie zgłoszenia wydzielonego w sytuacji, gdy umorzono

szczególnych aktywności Urzędu. Sytuacja ta miała z jednej strony zapobiec wysypowi zgłoszeń wydzielonych, z drugiej strony jednak okazała się pomysłem chybionym, skoro po zaledwie czterech latach postanowiono wrócić do zapisów, które omówię poniżej.

postępowanie i upłynął termin na złożenie środka zaskarżenia. Przez cztery lata zatem, do dnia 1 kwietnia 2014 roku obowiązywały wspomniane wyżej przepisy narzucające w obu przypadkach Zgłaszającemu termin dwudziestu czterech miesięcy od daty po-

dodatkowa opłata za zgłoszenie. Opłata pobierana jest przy zgłoszeniach wydzielonych drugiej, trzeciej, czwartej, piątej oraz każdej następnej generacji i wynosi odpowiednio od 210 do 840 EURO. Zgłoszenie wydzielone drugiej generacji oznacza, iż ze zgło-

Przywrócenie starych zasad W kwietniu 2014 roku EPO zrezygnowało z wprowadzonych w 2010 roku zmian wprowadzonych do zasady numer 36 EPC. Przywrócono zapis, zgodnie z którym zgłoszenia wydzielonego można dokonać w odniesieniu do każdego zgłoszenia będącego w mocy – zniesiono zatem reżim dwudziestu czterech miesięcy, jaki obowiązywał od 2010 roku. Kwietniowa zmiana nie była jedyną. Wprowadzono również zmianę treści zasady 38 punkt (4) EPC, zgodnie z którą za każde zgłoszenie wydzielone, które zostaje wydzielone ze zgłoszenia już będącego zgłoszeniem wydzielonym pobierana jest

szenia macierzystego dokonano zgłoszenia wydzielonego, z którego to zgłoszenia dokonano kolejnego zgłoszenia wydzielonego – to drugie zgłoszenie wydzielone oznacza wspomnianą drugą generację, za którą należna jest dodatkowa opłata. Powyższe przepisy stosuje się do zgłoszeń wydzielonych dokonanych w dniu 1 kwietnia 2014 roku oraz po tej dacie.

Gąszcz przepisów Powyżej opisana sytuacja jest tylko jedną z wielu zmian jakie co roku EPO wprowadza w swojej procedurze. Pokazuje ona jednak wyraźnie w jakim tempie następuje zmiana prawa - cztery lata obowiązywania pewnych przepisów okazują się nietrafioną decyzją, co skutkuje powrotem do przepisów obowiązujących wcześniej z dodatkowym wyjątkiem dotyczącym nowych opłat za kolejne zgłoszenia wydzielone. Gąszcz następujących zmian może okazać się skomplikowany dla Zgłaszających, stąd posiadanie świadomego i zaznajomionego z procedurami pełnomocnika jest tak istotne zarówno przy prowadzeniu postępowania przed EPO jak i przed polskim Urzędem Patentowym.

reklama

VII Międzynarodowe Targi Opakowań 9-10 kwietnia 2015 r. I EXPO XXI, Warszawa • Opakowania tekturowe, plastikowe, szklane, drewniane, metalowe, inteligentne, ekologiczne, displaye itp. • Strefy tematyczne: LABELLING & PRINTING, CO-PACKAGING, LOGISPACK, LUXPACK. • Strefa SAFETYPACK – opakowania bezpieczne. • Program Innowacja – nowości w ofercie wystawców. • Seminaria learnShops™, konferencje i branżowe spotkania. • Strefa Studenta – świeże spojrzenie debiutantów na branżę.

ORGANIZATOR: easyFairs® Poland/ Targi w Krakowie Sp. z o.o. tel. +48 12 651 95 24, +48 12 651 95 20, tel. kom. +48 510 134 218 banach@targi.krakow.pl

www.easyfairs.com/pl/pi2015

76 |

Nowelizacja Prawa farmaceutycznego – przegląd zmian

Początek 2015 roku wiąże się ze wprowadzeniem dużej ilości istotnych zmian dla branży farmaceutycznej. Zmiany te wynikają z implementacji dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/62/UE z 8 czerwca 2011 r. zmieniającej dyrektywę 2001/83/WE w sprawie wspólnotowego kodeksu odnoszącego się do produktów leczniczych stosowanych u ludzi – w zakresie zapobiegania wprowadzaniu sfałszowanych produktów leczniczych do legalnego łańcucha dystrybucji (Dyrektywa). Tomasz Kaczyński Senior Associate, Walery Arnaudow Associate w Praktyce Life Sciences kancelarii Domański Zakrzewski Palinka

owelizacja Prawa farmaceutycznego, która weszła w życie 8 lutego 2015 r. ma na celu wdrożenie do polskiego porządku prawnego regulacji Unii Europejskiej określonych wcześniej w Dyrektywie. Głównym celem nowelizacji jest wyłączenie sfałszowanych produktów leczniczych z legalnego łańcucha dystrybucji. Ustawa nowelizująca wprowadza definicję sfałszowanego produktu leczniczego, instytucję pośrednika w obrocie hurtowym produktami leczniczymi oraz precyzuje wymogi dotyczące obrotu hurtowego i detalicznego produktami leczniczymi. Ponadto, nowelizacja wprowadziła wymogi dotyczące wytwarzania, importu i obrotu substancją czynną. Zmiany dotyczą więc wszystkich przedsiębiorców funkcjonujących w ramach łańcucha dystrybucji – od wytwórcy do detalisty.

Sfałszowany produkt leczniczy Obecnie duża część substancji używanych do produkcji leków oraz samych leków pochodzi z egzotycznych krajów wschodnich. Liderem eksportu są Chiny i Indie. Niestety, coraz częściej dochodzi do nieprawidłowości na tym polu, co niewątpliwie wpływa negatywnie na pacjentów. W samej preambule Dyrektywy zauważono, że jest to problem już nie tylko europejski, ale globalny. Jedynie szczegółowo wyznaczona współpraca międzynarodowa może zagwarantować istotne ograniczenie niepokojącego zjawiska. Polska nowelizacja definiuje sfałszowany produkt leczniczy jako produkt leczniczy, który został fałszywie przedstawiony w zakresie: • tożsamości produktu, w tym jego opakowania i etykiety, nazwy lub składu w odniesieniu do jakichkolwiek składników, w tym substancji pomocniczych, oraz mocy tych składników, • pochodzenia, w tym jego producenta, kraju wytworzenia, kraju pochodzenia lub posiadacza pozwolenia na dopuszczenie do obrotu, • historii, w tym danych i dokumentów dotyczących wykorzystywanych kanałów dystrybucji.

1/2015

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

78 | Pośrednik w obrocie produktami leczniczymi

Definicja nie obejmuje przy tym niezamierzonych wad jakościowych. W celu wykrycia i ochrony przed sfałszowanym produktem leczniczym poszerzono kompetencje Państwowej Inspekcji Farmaceutycznej oraz nałożono nowe obowiązki na przedsiębiorców funkcjonujących w ramach łańcucha dystrybucji. Wprowadzono także dodatkowe oznaczenia produktów oraz obowiązki bardziej szczegółowej kontroli obrotu na rynku farmaceutycznym. W celu ochrony przed sfałszowanym produktem leczniczym postanowiono o umieszczaniu dodatkowych zabezpieczeń umożliwiających potwierdzenie autentyczności produktu oraz identyfikację opakowań. Obowiązek ten będzie dotyczył co do zasady produktów wydawanych na receptę (chyba, że zostaną wyłączone w akcie delegowanym), natomiast produktów OTC, tylko jeżeli zostaną objęte obowiązkiem. Wymóg stosowania zabezpieczeń wejdzie w życie dopiero 3 lata od wydania aktów delegowanych przez Komisję Europejską. Zmiany dotkną wszystkich przedsiębiorców funkcjonujących w ramach łańcucha dystrybucji – od wytwórcy do detalisty. Wytwórca będzie bowiem musiał zapewnić właściwe zabezpieczenie i oznaczenie samych produktów, a dystrybutorzy będą zobowiązani weryfikować te zabezpieczenia. Będzie to wiązało się z koniecznością poniesienia kosztów zarówno na etapie produkcji (koszty dodatkowych zabezpieczeń), weryfikacji globalnej (stworzenie i utrzymanie

Pośrednictwo w obrocie produktami leczniczymi zostało zdefiniowane jako działalność: • związana z zakupem i sprzedażą produktów leczniczych, • z wyłączeniem obrotu hurtowego, dostawy lub posiadania produktów leczniczych lub innych form władztwa nad produktami leczniczymi, • polegająca na niezależnym prowadzeniu negocjacji, • na rzecz innego podmiotu. Nowe przepisy nałożyły na pośrednika szereg obowiązków, m.in.: • przestrzeganie Dobrej Praktyki Dystrybucyjnej, • stosowanie systemu jakości określającego obowiązki, procesy i środki zarządzania ryzykiem związanym z prowadzoną działalnością, • przekazywanie GIF kwartalnych raportów dot. wielkości obrotu produktami leczniczymi, w których podmiot uczestniczył, wraz ze strukturą tego obrotu, oraz • informowanie GIF i Prezesa URPL o podejrzeniu sfałszowania produktu leczniczego. Przedsiębiorca zamierzający prowadzić działalność pośrednic-

elektronicznego systemu weryfikacji), jak i weryfikacji lokalnej u dystrybutorów hurtowych i detalicznych (koszty czytników kodów 2D).

twa w obrocie produktami leczniczymi powinien złożyć wniosek o wpis do Krajowego Rejestru Pośredników w Obrocie Produktami Leczniczymi (Rejestr). Z obowiązku wpisu zwolnieni zostali pośrednicy zarejestrowani przez właściwy organ państwa członkowskiego Unii Europejskiej lub państwa członkowskiego Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – są to bowiem strony umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym. Prowadzenie działalności pośrednictwa bez uzyskania wpisu do Rejestru jest zagrożone sankcjami karnymi.

Obrót hurtowy i detaliczny produktami leczniczymi Z dniem wejścia w życie nowelizacji, składy konsygnacyjne i celne stały się hurtowniami farmaceutycznymi. Obecnie obrót hurtowy produktami leczniczymi mogą prowadzić wyłącznie hurtownie farmaceutyczne. Zmieniona została także definicja samego obrotu hurtowego. Obrót hurtowy może dotyczyć produktów leczniczych lub produktów leczniczych weterynaryjnych będących własnością hurtowni lub innego uprawnionego podmiotu posiadającego pozwolenie na dopuszczenie obrotu. Nowelizacja wpłynęła także na obrót detaliczny produktami leczniczymi. Wprowadzono wyraźny zakaz tzw. odwróconego łańcucha. Zakazano sprzedaży produktów leczniczych przez aptekę ogólnodostępną lub punkt apteczny hurtowni farmaceutycznej, innej aptece ogólnodostępnej lub innemu punktowi aptecznemu. Zmieniono zasady prowadzenia wysyłkowej sprzedaży produktów leczniczych. Podstawą wydania produktu leczniczego z apteki ogólnodostępnej albo punktu aptecznego w ramach wysyłkowej sprzedaży produktów leczniczych jest zamówienie. Minister Zdrowia otrzymał upoważnienie do określenia w Rozporządzeniu m.in. warunków lokalowych apteki i punktu aptecznego prowadzącego wysyłkową sprzedaż produktów leczniczych. Nowelizacja mająca na celu przede wszystkim zwiększenie bezpieczeństwa pacjentów, wyznaczyła nowe standardy postępowania zarówno na etapie wytwarzania produktów leczniczych, jak i wprowadzania ich do obrotu. Praktyka organów administracyjnych będzie się dopiero tworzyć, a rzeczywisty skutek zmian poznamy z biegiem czasu. Jednak już teraz nasuwają się pewne wątpliwości związane z nowym porządkiem prawnym.

Substancja czynna (API) Nowelizacja wprowadza regulację obrotu API (Active Pharmaceutical Ingredient). Nowe przepisy regulują kwestię podejmowania i prowadzenia działań z zakresu wytwarzania, importu i dystrybucji substancji czynnej. Podmioty zajmujące się produkcją i dystrybucją API zobowiązane są do uzyskania wpisu do Krajowego Rejestru Wytwórców, Importerów oraz Dystrybutorów Substancji Czynnych. Wytwórca lub importer API poza uzyskaniem stosownego wpisu, będą obowiązani do przestrzegania Dobrej Praktyki Wytwarzania i Dobrej Praktyki Dystrybucyjnej substancji czynnych. Obecnie, w Ministerstwie Zdrowia trwają prace nad powyższymi aktami wykonawczymi. Do wytwarzania produktów leczniczych mogą zostać użyte jedynie substancje czynne wytworzone zgodnie z wymaganiami ww. aktu prawnego. Organem nadzoru, przeprowadzającym inspekcje w tym zakresie jest GIF.

1/2015

e-wydanie do pobrania na: