"Świat Przemysłu Farmaceutycznego" 2/2015

ISSN: 1898-7710

NR 02/2015 (32) 19 zł (w tym 5% VAT)

EyeC Proofiler chroni przed błędami TM

EyeC ProofilerTM jest systemem inspekcji wizyjnej stworzonym na potrzeby branży farmaceutycznej. Jego głównym zadaniem jest ochrona przed konsekwencjami niewykrycia błędów w zwalnianych opakowaniach.

System EyeC ProofilerTM szybko i precyzyjnie bada zgodność projektu z gotowym opakowaniem. Porównuje wszystkie elementy opakowania – kartonika, ulotki, etykiety, folii alu i folii PP, PET. Sprawdza grafikę, teksty (każdy alfabet), kolory, kody kreskowe, kody 2D i QR oraz zapis i wysokość punktów alfabetu Braille’a (w każdym alfabecie).

Stworzony dla

farmacji Więcej informacji znajdziesz na stronie www.eyecpolska.pl EyeC Proofiler

TM

spełnia wymogi

cGMP, GAMP4 i CFR 21 część 11 System EyeC ProofilerTM jest walidowany

EyeC Polska Marcin Weksler Business Development Pharma t. +48 512 354 354 e-mail: marcin.weksler@eyecpolska.pl

spis treści

25

100 przedsiębiorstw farmacji i kosmetyki

będzie inwestować w systemy informatyczne

20

LIPOSOMY

jako nośniki substancji czynnych

18

Silikony w dermatologii

8 12 16 18 20

25

Tabletka i znaczenie jej kształtu w produkcji Przyszłościowe rozwiązanie dla serializacji Wynajem i serwis odzieży, mopów Cleanroom Silikony w dermatologii LIPOSOMY jako nośniki substancji czynnych

30 34

Ochrona prawna wyglądu produktu farmaceutycznego Compliance w branży farmaceutycznej

40

1 000 operacji/h. Szybka komplementacja farmaceutyków

100 przedsiębiorstw farmacji i kosmetyki będzie inwestować w systemy informatyczne

2/2015

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

46

PGF

– nowa rola dystrybutora farmaceutycznego

Wojciech Kuczyński – wiceprezes Polskiej Grupy Farmaceutycznej

Ryzyko,

68

Z Wojciechem Kuczyńskim, wiceprezesem Polskiej Grupy Farmaceutycznej, rozmawia Robert Miller

jako element doskonalący

42

Więcej niż lekarstwo Trendy w opakowaniach dla farmacji – cz. 1

48 52 58 64 68 72

44 46

Outsourcing zarządzania dokumentami w firmie farmaceutycznej PGF – nowa rola dystrybutora farmaceutycznego

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

2/2015

Zarządzanie zakresem, jakością i ryzykiem.

Project management w farmacji Zanieczyszczenia i ich znaczenie w przemyśle farmaceutycznym Dobrodziejstwa probiotyków i prebiotyków oraz ich naturalne źródła Stale specjalne – wybrane metody obróbki powierzchni Ryzyko, jako element doskonalący Jak efektywnie zarządzać materiałami marketingowymi w branży farmaceutycznej

VADEMECUM TABLETKOWANIA Szanowny Technologu, projektancie formulacji do tabletkowania!

P

rzekonaj się o zaletach płynących z posiadania inżynierskiej wiedzy n/t mechanicznych właściwości tabletkowanych produktów, nie pozwól by wyprzedzili Cię inni, których nie trzeba było do tego zachęcać.

Nowa wiedza przybywa systematycznie od 2012 roku dzięki Vademecum Tabletkowania, które jest pierwszym,

w pełni inżynierskim poradnikiem materiałoznawstwa dla technologów tabletek.

Korzystaj z nieznanych dotąd informacji, pozwalających jeszcze lepiej dopasować Twoje formulacje do realiów nowo-

czesnego przemysłu. Współdziałaj w atmosferze poufności i poszanowania własności intelektualnej. Ciesz się osiągnięciami, w postaci minimalizacji kosztów produkcji i poprawy jakości tabletek.

REKOMENDACJA KATEDRY I ZAKŁADU FARMACJI STOSOWANEJ GDAŃSKIEGO UNIWERSYTETU MEDYCZNEGO.

25 lat badań FARMASERWIS Jerzy Lasota Laboratorium mechaniki materiałów sypkich i formulacji d.c.

Grodzisk Mazowiecki, tel. 604 474 152 reklama

Rada Programowa: Grzegorz Cessak – Prezes Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych Andrzej Szarmański – GMDP Services Irena Rej – Prezes Izby Gospodarczej „Farmacja Polska” Daniel Gralak dr Jarosław Jan Hołyński – Doktor nauk farmaceutycznych Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne dr n. farm. Leszek Borkowski – Ekspert UE do spraw leków, były prezes Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych prof. dr hab. Zbigniew E. Fijałek – Były Dyrektor Narodowego Instytutu Leków Marcin Kołakowski – Wiceprezes ds. Produktów Leczniczych Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych Marek Gnyś – Dyrektor Produkcji Polfa Tarchomin Andrzej Wróblewski – Dyrektor w firmie konsultingowo–szkoleniowej LeanSigma in Practice.

Kwartalnik Wydawnictwa FARMACOM ul. Św. Jana 16 44-300 Wodzisław Śląski farmacom@farmacom.com.pl www.farmacom.com.pl Redaktor Naczelny Robert Miller tel./fax 032 455 31 61 tel. kom. 502 084 101 robert.miller@farmacom.com.pl

Prenumerata i kolportaż Wydawnictwo FARMACOM ul. Św. Jana 16 44-300 Wodzisław Śląski tel./fax 032 455 31 61

Redakcja Teresa Kubsz-Miller, Joanna Korzonek, Dominika Rymarowicz, tel./fax 32 456 60 79, redakcja@farmacom.com.pl Studio graficzne: Prografika, www.prografika.com.pl

prenumerata@farmacom.com.pl Cena egzemplarza „ŚPF” – 19 zł Cena rocznej prenumeraty – 80 zł Nr konta: ING Bank Śląski O/Wodzisław Śląski 56 1050 1403 1000 0023 2091 8119

Druk: Drukarnia Nowiny

Nakład: 2 500 egz.

Partner:

Magazyn kierowany jest do specjalistów ds. utrzymania ruchu, technologów, automatyków, szefów działów produkcji, kontroli i zapewnienia jakości, szefów działów logistyki i zaopatrzenia oraz działów rozwoju produktów w zakładach farmaceutycznych. Odbiorcami czasopisma są również organizatorzy targów, konferencji i szkoleń bran żowych, urzędy, ministerstwa, instytuty, uczelnie wyższe z kierunkami farmaceutycznymi i biura projektowe.

Redakcja zastrzega sobie prawo do skracania i redagowania tekstów. Redakcja nie odpowiada za treść reklam.

Wykorzystywanie materiałów i publikowanie reklam opracowanych przez Wydawcę wyłącznie za zgodą redakcji.

Wszelkie prawa zastrzeżone. Przedruk materiałów lub ich części tylko za pisemna zgodą redakcji. Za treść ogłoszeń reklamowych i artykułów autorskich redakcja nie odpowiada. Artykuły te nie muszą odzwierciedlać poglądów wydawnictwa.

2/2015

www.ispe.org.pl

e-w ydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

Sterylna produkcja w przemyśle farmaceutycznym Porozmawiaj z ekspertami z zakresu higieny produkcji Utrzymanie higieny produkcji w zakładzie przemysłu farmaceutycznego to jedno z podstawowych wyzwań stawianych dzisiaj inżynierom. Codziennie podejmują oni działania zapobiegające naruszaniu standardów higienicznych na każdym etapie przygotowania i przetwarzania farmaceutyków. Dotyczą one nie tylko pomieszczeń lecz przede wszystkim maszyn i pracowników mających bezpośredni kontakt z lekami.

Aby sprostać wymaganiom higienicznym Mitsubishi Electric

opracowało roboty przemysłowe dedykowane zadaniom specjalnym w przemyśle farmaceutycznym, certyfikowane do kontaktu z lekami i spełniające kryteria FDA. Porozmawiaj z jednym z naszych ekspertów z zakresu przemysłu lifescience i dowiedz się w jaki sposób Mitsubishi Electric może wesprzeć innowacyjność i sterylność produkcji w Twoim zakładzie.

https://pl3a.mitsubishielectric.com/

8 |

Tabletka

i znaczenie jej kształtu w produkcji Projekt tabletki wymaga uważnego rozpatrzenia, jako że, nawet małe zmiany w rozmiarze lub profilu tabletki mogą mieć bezpośredni wpływ na proces produkcji oraz akceptację przez konsumenta.

Dale Natoli, Bill Turner Natoli Engineering Company INC

K

ształt tabletki wpływa na wiele aspektów produkcji. Często pada pytanie: „Dlaczego akurat taki kształt ma tabletka?”.

Ma na to wpływ wiele czynników. Ważne, by wziać pod uwagę wszytkie sugestie oraz przeprowadzić odpowiednie badania na ten temat. Zły projekt może bowiem przynieść miliony strat i potencjalnie prowadzić do katastrofy. Większość firm przeprowadza własną, dokładną analizę przy doborze kształtu tabletki. Brak zrozumienia zakresu w jakim kształt może mieć wpływ na produkcję – w szczególności na wydajność tabletkowania. Niektóre firmy projektują niepowtarzalne tabletki w nadziei na uzyskanie akceptowalnego poziomu rozpoznania przez konsumenta oraz na utrzymania jego lojalności i jest to zwykle spowodowane marketingiem. Tabletki są projektowane według potrzeb końcowego konsumenta, np. łatwo przełamujące się – podzielone na pół lub trójwymiarowe, multiwitaminy w kształcie zwierząt dla dzieci. Niektóre firmy wybierają na przykład kształty tzw. techniczne: baterie do zegarków, poduszki powietrzne, podczas gdy inne kierują się przy wyborze aspektem bezproblemowej produkcji, czyli decydują się na zwykły, okrągły kształt. Pewne kształty tabletek wymagają specjalnego oprzyrządowania tabletkarek – co wpływa na wzrost kosztów. To samo dotyczy problemów z pakowaniem, jako że, niewłaściwy kształt tabletki może mieć wpływ np. na jej kruszenie się. To między innymi z tych powodów, kształt tabletki powinien być odpowiednio dobrany i projektowany już w pierwszej fazie. Nawet jeśli tabletka ma

być o określonym kształcie, możliwe są niewielkie modyfikacje, by zredukować problemy produkcyjne i zmniejszyć dodatkowe koszty.

Nacięcia tabletki Ostatnio gorącym tematem jest odpowiedni podział tabletki. Mają tu znaczenie: prawidłowa konfiguracja tabletki, grubość, twardość, typ podziału, głębokość i umiejscowienie nacięcia. Jeśli uważnie nie rozpatrzymy projektu nacięcia, tabletka może mieć ubytki na krawędzi lub kruszyć się podczas łamania przez konsumenta. Podczas decydowania o typie i głębokości nacięcia, należy wziąć pod uwagę: średnicę tabletki, długość (przy podłużnym kształcie) oraz grubość, która ma wpływ na decyzję o głębokości nacięcia zapewniającego całkowite i pełne złamanie. Jeżeli projekt tabletki zakłada tabletkę o zbytniej grubości, może być potrzebne niewielkie zwiększenie rozmiaru, aby zmniejszyć tę grubość. Ostatecznym celem jest otrzymanie precyzyjnego złamania i jednakowych dawek po złamaniu.

2/2015

Jeśli chodzi o tabletki generyczne, konsumenci akceptują je chętniej, jeśli mocno przypominają oryginalną tabletkę. Zwiększa to współpracę pacjenta i przyjęcie preparatu, pomagając przy tym zmniejszyć błędy w jego wydawaniu.

Powielanie marki Kształt tabletki podczas powielania marki jest bardzo ważny. Dodatkowo, przy akceptacji przez konsumenta, warto zapoznać się z charakterystyką medyczną, co zapewni maksymalny komfort przy połykaniu. Na przykład, zostało sprawdzone, że pacjenci mają problemy z połykaniem tabletek większych niż 8 mm średnicy. Pewne kształty, tj. owalne, są łatwiejsze do przełknięcia i mają krótsze czasy przejścia przełykiem. FDA opublikowała wskazania na ten temat dla producentów. Pamiętajmy, że jeżeli chodzi o generyki, konsumenci akceptują je chętniej, kiedy przypominają oryginalne tabletki.

Tabletki o płaskich powierzchniach mogą mieć ubytki krawędzi, a proszek

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

9

z nich będzie wypychany na zewnątrz obrębu stempla przed przepchnięciem przez jego otwór. Miękkie krawędzie są natomiast związane z wyciśniętym proszkiem. Taki kształt ułatwia pacjentom przyjęcie leku, a także zmniejsza błędy przy podawaniu. Jakkolwiek FDA zaleca, aby kształt tabletki był ulepszony przy produkcie markowym, w celu łatwiejszego przełknięcia, to odpowiednie zmiany w projekcie powinny być także wprowadzane przy produktach generycznych.

Te wszystkie czynniki mają wpływ na sukces produktu. Inne czynniki, tj. kruchość, waga tabletki, czas przejścia i rozpuszczenia, także odgrywają rolę przy projektowaniu tabletki. W momencie ustalenia tych parametrów leku, należy wziąć pod uwagę sugestie wydziałów produkcji i pakowania, by produkcja odbywała się bez żadnych przeszkód np. kruszenia, łamania lub przylegania. Pozwoli to modyfikować projekt w celu osiągnięcia sukcesu produkcyjnego. Przy łatwej produkcji tabletki, unikamy zbędnych kosztów oprzyrządowania oraz eliminujemy stracony czas, którzy operatorzy poświęcą na naprawy.

Konfiguracja projektu Podsumowując - małe zmiany projektowe, zarówno przy tabletkach markowych, jak i generycznych, mogą mieć wpływ zarówno

Rys.1.

Schemat narzędzi do produkcji tabletki płaskiej

na łatwość przyswajania przez pacjenta, jak i na oszczędności dla producenta.

Skośna krawędź Częstym problemem przy projektowaniu tabletki jest próba powielania istniejącej tabletki, która posiada słaby lub problematyczny projekt. Zdarza się to, kiedy firmy kopiują wzór znajdujący się już

w ich portfolio. Projekt często powielany – ale niezalecany – to jedna z najstarszych i najczęściej używanych konfiguracji: tabletka płaska z fazą (FFBE). FFBE została zaprojektowana jako alternatywa dla popularnego projektu płaskiej powierzchni. Kiedy rozpoczęto masową produkcję tabletek, przemysł doszedł do wniosku, że należy reklama

10 |

Rys. 2.

Siły nacisku dla stali S7 przy średnicy tabletki 11,11 mm

Pracując razem

poprawić ubytek krawędzi w tabletkach o płaskich powierzchniach.

Ubytek krawędzi następował, kiedy narzędzie o płaskiej powierzchni wchodziło w cykl ściskania i wypychało proszek na zewnątrz obrębu końcówki stempla w kierunku ścianki matrycy, a proszek był następnie wyciskany przez otwór stempela i matrycy (patrz: Rys. 2). Projekt FFBE udowodnił zatem swoją przydatność przy redukcji miękkich krawędzi poprzez wprowadzanie proszku z powrotem do tabletki. Problemem okazywały się tu jednak słabe stemple.

Niezbędny brak głębokości stożka powodował ograniczenia siły ściskania w celu uniknięcia wygięcia końcówki i odkształcenia.

Wiele czynników powinno być uwzględnianych przy projektowaniu tabletek. Małe zmiany w kształcie tabletki mogą mieć znaczenie na zminimalizowanie problemów przy produkcji, oraz na akceptację produktu przez konsumentów.

Aby zaprojektować tabletkę, która odniesie duży sukces, ważnym jest, aby wszystkie działy były związane z tym procesem.

Poczynając od marketingu, poprzez produkcję i pakowanie, każdy bierze udział w tym sukcesie i powinien mieć możliwość wyrażenia swojej opinii. Korzystne jest także włączenie w ten proces dostawcę oprzyrządowania, który będzie w stanie zapewnić pomoc ekspercką w zakresie projektowania tabletek oraz udzielić wskazań, które pozwolą zapobiec problemom produkcyjnym. Połączenie wszystkich stron odpowiedzialnych za proces projektowy zapewni sukces produktu i jego odpowiednie wejście na rynek.

Krawędź promienia Alternatywnym projektem do FFBE jest tabletka płaska z powierzchnią krawędzi z promieniem (FFRE). Pozwala on na znaczne zwiększenie stosowanej siły ściskania, bez powodowania uszkodzenia końcówki przy produkcji tabletek o płaskich powierzchniach z płytką głębokością stożka. Powinno być to brane pod uwagę przy produkcji tabletek o płaskich powierzchniach, jako że, zapewnia to lepszą, jednakową twardość; proszek płynie naturalnie przez promień, redukując gorące punkty i przebarwienia na szczycie tabletki Poprzez eliminację skośnej krawędzi i zamianą jej na krawędź promieniową, projekt FFRE pozwala na użycie maksymalnej siły ściskania. - w wielu przypadkach - prawie dwa razy, pozwalając na dodatkowe ciśnienie w celu ograniczenia zjawisk tj. jak przyleganie narożniku łączącym skos z płaską powierzchnią. Stosowanie tego projektu ma oczywiście swoje zalety w trakcie produkcji tabletek i eliminuje wiele problemów, w sytuacjach, kiedy wymagana jest duża siła nacisku na proszek. Projekt FFRE może także ułatwić konsumentom przyjęcie tabletki. Tabletki produkowane na oprzyrządowaniu z krawędzią promieniową mają bardziej „miękki” wygląd i są przyjemniejsze w ustach, co jest wysoce cenione. W rezultacie, FFRE posiada więcej zalet niż FFBE, co może pewnego dnia spowodować, że projekt FFBE stanie się przestarzały.

Autorzy artykułu • Dale Natoli jest prezesem Natoli Engineering Company Inc, i posiada ponad 35 lat globalnego doświadczenia w branży produkcji tabletek. Opublikował wiele artykułów dla wiodących wydawców branży farmaceutycznej jest autorem rozdziałów trzech książek, tj. Tabletka Podręcznik specyfikacji sponsorowany przez the American Pharmaceutical Association.

Prowadzi wykłady dla uniwersytetów, stowarzyszeń farmaceutycznych i producentów tabletek na całym Świecie.

• Bill Turner jest Kierownikiem Obsługi Technicznej Działu Oprzyrządowania i Tabletek w Natoli Engineering Company Inc, gdzie pracował także jako Kierownik Techniczny i Projektant Tabletek i Oprzyrządowania przez 25 lat. Zajmuje się szkoleniem i praktykami dla pracowników działu sprzedaży i obsługi firmy Natoli, prowadzi seminaria szkoleniowe dla branży projektowania tabletek, oprzyrządowania i rozwiązywania problemów, zarówno na miejscu jak i poza firmą.

2/2015

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

12 |

Przyszłościowe rozwiązanie dla serializacji LTS Lohmann bazuje na zindywidualizowanym module CPS firmy Bosch

BOSCH

Fałszowanie leków stanowi coraz większe zagrożenie dla pacjentów i przemysłu farmaceutycznego na całym świecie. Jako dostawca usług farmaceutycznych, firma Lohmann Therapie Systeme AG działa w środowisku globalnym. W związku z tym, firma ta i jej partnerzy postanowili wdrożyć ulepszone kodowanie produktów mające na celu zwiększenie zabezpieczenia przed fałszowanymi lekami. Firma LTS otrzymała kilka zamówień na produkcję i zapakowanie plastrów zawierających składniki aktywne. Specyfikacje klientów obejmowały konieczność umieszczenia na opakowaniach kodów data matrix w trakcie specjalnego procesu. W ciągu sześciu miesięcy, eksperci z firmy Bosch Packaging Services i specjalistycznej firmy zajmującej się drukowaniem, Atlantic Zeiser, opracowali zindywidualizowany system druku dostosowany do pakowania wtórnego w systemie nadruku na kartonach (Carton Printing System = CPS) firmy Bosch.

W

edług Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), do 50 procent wszystkich leków jest fałszowanych. Ilość ta różni się znacznie w zależności od regionu: podczas, gdy podrobione leki stanowią około jednego procenta wszystkich leków w krajach uprzemysłowionych, ich odsetek w krajach rozwijających się sięga od 10 do 50 procent.

Władze na całym świecie wydały nowe wytyczne w walce z podrobionymi produktami farmaceutycznymi. Na przykład, FDA (Agencja Żywności i Leków), do końca 2017 roku, wprowadza standardy kodowania na opakowaniach wszystkich leków na receptę w USA. Nowa Dyrektywa Unii Europejskiej (Dyrektywa 2011/62/EU dot. zwalczania fałszowania leków) ma wprowadzić opakowania kodowane unikalnymi numerami

seryjnymi dla prawie wszystkich leków na receptę do 2018 roku.

Zgodnie z tymi wytycznymi, LTS używa kodów data matrix do śledzenia swoich produktów. Założona w 1984 roku firma jest, między innymi, liderem na rynku w produkcji i opracowywaniu przezskórnych systemów terapeutycznych. Na zlecenie swoich klientów, w procesie opracowywania zakładowego, firma LTS zapewnia plastry z aktywnymi składnikami farmaceutycznymi. W większości przypadków składniki te są przekazywane bezpośrednio przez skórę do krwiobiegu; w niektórych przypadkach plastry mają działanie miejscowe.

Razem ze swoimi partnerami, firma LTS opracowała w ciągu ostatnich lat zestaw in-

2/2015

nowacyjnych plastrów, które są na przykład stosowane do leczenia choroby Alzheimera, choroby Parkinsona, oraz tak zwanego zespołu niespokojnych nóg. Obecnie produkuje się je na dużą skalę technologiczną.

Zindywidualizowane rozwiązanie CPS na zamówienie klienta W swojej siedzibie w Andernach, w Niemczech, firma od lat bazuje na kartoniarkach pracujących w Technologii Pakowania firmy Bosch. Firma wykorzystuje, na przykład, cztery maszyny z serii CAR-T5 do pakowania plastrów ze składnikami aktywnymi. Napędzane mechanicznie kartoniarki pracujące w sposób przerywany nadają się do wielu różnych opcji podawania i zamykania, a ich wydajność sięga 100 składanych

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

13

Z nowym modułem CPS składane kartony z plastrami przenoszone są przenośnikiem taśmowym kartoniarki CAR-T5.

kartonów na minutę. Szybkie i łatwe dopasowanie do różnych formatów kartonów zapewnia dużą elastyczność w zakresie opakowań różnych produktów. Wytwórca kontraktowy LTS używa swoich poziomych kartoniarek CAR-T5 do przygotowywania około 2 000 różnych składanych kartonów dla klientów krajowych i zagranicznych. „W 2009 roku otrzymaliśmy od klienta pierwsze zapytanie, mówiące, że opakowanie plastrów musi być oznaczone kodem data matrix dla celów serializacji, zgodnie z procesem drukowania drop-on-demand”, mówi Detlef Palm, szef inżynierii produkcji w LTS. „Tak więc potrzebne nam były odpowiednie dodatkowe moduły.”

W nowym module CPS, atrament rozpyla się na powierzchni w procesie drop-on-demand i suszy pod wpływem promieniowania UV.

Jedna technologia druku na wszystkich powierzchniach Najprostsze rozwiązanie polegało na rozbudowaniu istniejących kartoniarek. „W celu zaspokojenia określonych wymagań technicznych, zdecydowaliśmy się na indywidualne rozwiązanie na bazie istniejącego systemu druku i weryfikacji kartonów CPS”, wyjaśnia Franz Ludwig, menedżer produktu w Bosch Packaging Services.

Firma LTS poprosiła firmę Atlantic Zeiser o opracowanie głowicy drukującej. W ciągu

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

2/2015

14 | Wraz z firmą Atlantic Zeiser, eksperci z firmy Bosch Packaging Services, w ciągu sześciu miesięcy, opracowali zindywidualizowany system druku

sześciu miesięcy, uczestnicy projektu opracowali prototyp CPS 1100 AZ, który może być elastycznie połączony z istniejącymi kartoniarkami.

Ogólnie rzecz biorąc, istnieje zwiększone ryzyko tego, że atrament będzie źle przylegać podczas korzystania z różnych interfejsów składania kartonów i różnych technologii druku, szczególnie na bardzo gładkich powierzchniach kartonów. Jednak, w przemyśle farmaceutycznym, druk wysokiej jakości jest szczególnie istotny ponieważ unikalne numery seryjne są używane do identyfikacji i muszą być czytelne przez cały czas. Tusz, który utwardza się w świetle UV natryskuje się w procesie drop-on-demand. Wyraźną zaletą tego procesu jest to, że prawie nie rozmazuje ona druku, niezależnie od właściwości powierzchniowych. Tusz jest zawsze wyraźnie widoczny w kolorze czarnym, co umożliwia niezawodną identyfikację.

Rzetelne opakowanie i druk Podczas procesu pakowania, plastry z aktywnymi składnikami są najpierw podawane na przenośnikach taśmowych do kartoniarek CAR-T5. Kartoniarka następnie ładuje różne ilości plastrów do składanych kartonów, zgodnie z zapotrzebowaniem.

W celu zapewnienia integralności pakietów przed otwarciem, są one zamknięte klejem na gorąco. Moduł przenośnika taśmowego transportuje złożone kartony do CPS, gdzie czujnik sterujący wykryje opakowanie.

W następnym kroku, z użyciem technologii drop-on-demand, rozpyla się płyn do drukowania na powierzchni, jest on następnie suszony promieniowaniem UV. Aby chronić operatorów przed promieniowaniem, moduł CPS jest wyposażony w szkło ochronne pochłaniające promieniowanie UV. Jakość druku jest weryfikowana przez megapikselowy aparat zainstalowany przez firmę Bosch. Jeśli wydruk nie jest zgodny z międzynarodowymi wytycznymi, moduł CPS odrzuca pakiet, w zależności od poziomu jakości wymaganej przez klienta.

Pomiar jakości odbywa się według ocen od A do F. Nadruki z oceną A, B lub C oznaczają zgodność z normą i możliwość wprowa-

dzenia do obrotu. Nowy moduł CPS firmy LTS Lohmann stale osiąga wyniki zgodne z normą, na poziomie ocen A lub B. Zintegrowany aparat mierzy kontrast, modulację komórkową i czytelność, zarówno kodów data matrix jak i zwykłego tekstu. Po pomyślnych testach, jednostka susząca suszy atrament intensywnym promieniowaniem UV. Pakiety następnie przechodzą przez kontrole krzyżowe na wylocie i trafiają do jednostki agregacji, gdzie kartony po seria-

lotażowego, a także bezpośrednio uwzględniliśmy potrzeby naszych klientów na etapie projektowania dodatkowych modułów”, mówi Franz Ludwig. Na przykład, firma Bosch zmodyfikowała moduł CPS poprzez zapewnienie nowego aparatu z większym kątem widzenia w celu sprawdzania numerów seryjnych. Pod koniec 2014 roku, dodatkowa kartoniarka wyposażona w nowy moduł CPS została oddana do użytku.

lizacji grupowane są w większe jednostki.

„Przedstawiciele firmy Bosch byli zawsze dostępni i otwarci na nasze problemy”, mówi pracownik inżynierii produkcji LTS, Dirk Schmidt. W ten sposób, w trakcie programowania dodatkowych modułów, wzięto pod uwagę potrzeby personelu firmy LTS. Ścisła współpraca z firmą Bosch będzie kontynuowana po instalacji niedawno stworzonego modułu druku. Firma LTS już zaplanowała nabycie wag kontrolnych, urządzeń pakujących i kartonujących do agregacji składanych kartonów w 2015 roku. Z nowym modułem CPS, firma LTS jest dobrze przygotowana na przyszłość i może polegać na niezawodnym rozwiązaniu w zakresie kodowania i śledzenia opakowań farmaceutycznych.

Dobrze przygotowana na przyszłość Dzięki nowemu modułowi CPS i specjalnej technice drukowania, firma LTS jest dobrze przygotowana do spełnienia przyszłych wymagań. „Nasze rozwiązanie CPS, skrojone na miarę potrzeb naszych klientów, pozwala nam zaoferować im wszystkim najlepszą możliwą jakość kodowania”, wyjaśnia Detlef Palm. Większość składanych kartonów jest w tej chwili nadrukowywanych z użyciem nowego modułu, którego elastyczność została szybko udowodniona. „Omówiliśmy nasze przyszłe możliwości natychmiast po zainstalowaniu modułu pi-

2/2015

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

16 |

Wynajem i serwis odzieży, mopów Cleanroom.

Doradztwo Pomiary Dostawa

Odbiór brudnej i dostawa czystej odzieży

Dostęp Online

Kontrola jakości

Serwis Odzieży Berendsen

Indywidualny serwisant Dedykowany opiekun klienta

www.cleanroom.pl Najwyższej jakości, przyjazny dla środowiska

info@berendsen.pl

proces prania

2/2015

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

17 artykuł sponsorowany

„Firma Berendsen Textile Service jest europejskim liderem w branży usługowej, zwiazanej z wynajmem i serwisem odzieży dedykowanej do clean room. W Europie działa od 150 lat. W Polsce firma działa od 1996 roku obsługując 12 000 klientów”

Firma Berendsen Textile Service jest europejskim liderem w branży usługowej, zwiazanej z wynajmem i serwisem odzieży dedykowanej do clean room. W Europie działa od 150 lat. W Polsce firma działa od 1996 roku obsługując 12 000 klientów.

Siedem pralni clean room rozlokowanych w całej Europie, zapewnia nieprzerwane dostawy dla klientów nawet w najbardziej ekstremalnych sytuacjach. Proces prania odzieży odbywa się w oparciu o najwyższe standardy takie jak: ISO 9001 System Zapewnienia Jakości, ISO 14001 Środowiskowy, ISO 14644 Pomieszczenia czyste i związane z nimi strefy kontrolowane.

zakupu odzieży, a jedynie jej wynajmu i konserwacji, co w połączeniu gwarancją profesjonalnych napraw i utylizacji stanowi niezwykle korzystne ekonomicznie rozwiązanie.

Innowacyjny, elektroniczny system kontroli odzieży Unilin umożliwia odczyt danych użytkownika a serwis online gwarantuje bieżącą kontrolę stanu i ilości odzieży w obiegu zapewniając przy tym maksymalny komfort użytkowania oraz oszczędność czasu i pieniędzy.

Właściwy dobór odzieży ochronnej to parametr krytyczny warunkujący skuteczność procesu wytwarzania i zachowania bezpieczeństwa. Szacuje się, że 90% cząstek uwalniania się podczas poruszania się ze skóry człowieka. Kolekcja odzieży do stref kontrolowanych obejmuje bezpyłową odzież antybakteryjną, znajdującą zastosowanie dla wszystkich klas ISO. Odzież ta znajduje również zastosowanie w strefach clean room zagrożonych pożarem, w produkcji substancji cytotoksycznych, czy w obszarach narażonych na skażenia biologiczne. W ofercie wynajmu klient ma do dyspozycji także specjalistyczne gogle i obuwie, oraz mopy i ściereczki.

Wynajem i serwis oparte są o model biznesowy, w którym indywidualnie dobrana i spersonalizowana odzież dostarczana jest do klienta w cotygodniowych dostawach. Użyta odzież wysyłana jest do pralni clean room, gdzie podlega czyszczeniu i w następnym tygodniu jest dostarczona do klienta. System rotacji odzieży, jest tak skonstruowany aby w pełni sprostać oczekiwaniom klienta oraz reżimowi higienicznemu.

Dla najwyższych klas czystości np. ISO 5 usługa prania połączona jest z procesem sterylizacji w autoklawie oraz pakowaniem w bezpieczne i ergonomiczne opakowania. Klient nie jest obciążany kosztami

Wybór firmy Berendsen to gwarancja współpracy z profesjonalistami zapewniającymi najwyższą jakość odzieży oraz rozwiązania idealnie dopasowane do potrzeb klienta.

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

2/2015

18 |

Silikony w dermatologii Michał Garliński Biesterfeld Chemia Specjalna Sp. z o.o.

Silikony są syntetycznymi polimerami zawierającymi wiązania Si-O, których ogólną strukturę można opisać wzorem [R2SiO]n. Nazwa „silikon” została zaproponowana na początku XX wieku przez angielskiego chemika, Frederica Stanley’a Kippinga, który uznał, że struktura monomeru podobna jest do budowy ketonu. W chwili obecnej wiadomo, że struktury te różnią się znacznie. Określenie „silikon” pozostaje jedynie nazwą potoczną, a za poprawne uznaje się określenie „siloksan”. W przypadku, gdy podstawnik R – jest grupą metylową CH3-, mamy do czynienia z polidimetylosiloksanami (polydimethylsiloxane, PDMS).

P

DMS posiada unikalną konfigurację – elastyczny rdzeń z nieorganicznego siloksanu otoczony jest chmurą organicznych i niepolarnych grup metylowych. Na skutek takiej struktury polidimetylosiloksany są hydrofobowymi cieczami o wysokiej przepuszczalności dla gazów, w tym pary wodnej. Ze względu na niskie napięcie powierzchniowe silikonów, ich ważną cechą są łatwość rozprowadzenia i właściwości filmotwórcze.

Cechy te znalazły uznanie w Stanach Zjednoczonych, gdzie FDA klasyfikuje dimetikon USP/NF w stężeniu 1-30% jako substancję ochronną dla skóry (skin protectancy claim) w przypadku zastosowania na otarcia, drobne skaleczenia, oparzenia oraz na spierzchniętą skórę. Co to właściwie oznacza? Tyle, że silikony stanowią bezpieczną i efektywną barierę dla ochrony skóry.

Niskocząsteczkowe oligomery liniowe (heksametylodisiloksan i oktametylotrisiloksan) wykorzystywane są jako rozpuszczalniki oraz propelenty w aerozolach – ich niska lepkość pozwala na łatwe rozprowadzenie formulacji na skórze, a bardzo niskie ciepło parowania powoduje, że po rozpro-

wadzeniu szybko odparowują z powierzchni skóry. Warto również dodać, że w porównaniu z etanolem, lotne silikony nie działają drażniąco na skórę. Z kolei niskocząsteczkowe oligomery cykliczne zawierające 5 lub 6 atomów krzemu (cyklopentasiloksan, cykloheksasiloksan) są porównywalnie mniej lotne, natomiast posiadają doskonałe właściwości zwilżające skórę, ułatwiające rozprowadzenie maści, kremów i żeli, które wykorzystuje się w leczeniu np. łuszczycy, egzemy, trądziku oraz wszelkiego rodzaju stanów zapalnych skóry.

Wyłączając niskocząsteczkowe typy silikonów, pozostałe polidimetylosiloksany pozostają na powierzchni warstwy rogowej i nie są wchłaniane do niższych partii skóry.

Jest to właściwość pożądana w produktach leczniczych ze względów bezpieczeństwo stosowania.

Liniowe polidimetylosiloksany występują w bardzo szerokim spektrum – od krótkich łańcuchów, których lepkość jest porównywalna z wodą, po wysokocząsteczkowe molekuły, których konsystencję można porównać do bardzo gęstego mio-

2/2015

du. Są doskonałymi emolientami, wykazującymi biokompatybilność ze skórą. Wraz z wydłużeniem łańcucha dimetylosiloksanowego, a także dzięki różnym modyfikacjom, np. grupami organicznymi (woski alkilometylosiloksanowe) lub wynikającym z sieciowania (krospolimeryzowane elastomery) czy dodatku żywic krzemianowych, silikony zyskują właściwości filmotwórcze oraz substantywność, co pozwala na przykład na skuteczne dostarczenie substancji aktywnej przez skórę. Właściwości te są również wykorzystywane w połączeniu z filtrami UV, co przy odporności na zmywanie zapewnia skuteczną ochronę przed promieniami słonecznymi podczas kąpieli. Najistotniejszą cechą są jednak właściwości ochronne dla skóry – silikony wytwarzają barierę zabezpieczającą uszkodzoną lub chorą skórę przed kontaktem z czynnikami zewnętrznymi, pozwalając na jej samodzielne leczenie.

Już w latach 40-tych XX wieku prowadzono badania z wykorzystaniem dimetikonu, w których wykazano, że jego kontakt ze skórą łagodzi podrażnienia oraz stany zapalne. Obecnie, jest on powszechnie

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

19

wykorzystywany w wielu dostępnych na świecie produktach dermatologicznych, rejestrowanych jako wyroby lecznicze OTC i Rx, dedykowanych leczeniu łuszczycy, egzemy i stanom zapalnym skóry.

Nie bez znaczenia są również właściwości estetyczne. Silikony zapewniają przyjemne, jedwabiste odczucie na skórze, a przy tym nie są kleiste ani lepkie. Sensoryka jest w tym przypadku istotna z punktu widzenia chronicznych chorób, które wymagają wielokrotnego nakładania warstwy maści lub żelu na powierzchnię skóry.

Jednym z ciekawszych zastosowań silikonów jest ich terapeutyczne działanie na blizny. Pierwsze przypadki korzystnych efektów w leczeniu blizn po oparzeniach zanotowano na początku lat osiemdziesiątych XX wieku. Udowodnione zostało, iż stosowanie silikonów zapewnia doskonały efekt nawilżenia tkanki bliznowej. Badania wykazały, że powoduje to zmniejszenie nadmiernego odkładania kolagenu, co z kolei prowadzi do redukcji rozmiarów blizny oraz jej zmiękczenia.

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

W konsekwencji może prowadzić to do częściowego ujednolicenia blizny ze skórą, również pod kątem pigmentacyjnym – blizna znacznie różni się kolorystycznie od zdrowej tkanki. Należałoby w tym miejscu również zaznaczyć, iż oprócz żelów silikonowych stosowane są również opatrunki bazujące na spolimeryzowanych elastomerach silikonowych, których trwała budowa pozwala na długoterminowy kontakt ze skórą w leczeniu większych blizn, np. po rozległych oparzeniach lub większych bliznach operacyjnych.

Właściwości estetyczne silikonów sprawiają, że są one powszechnie stosowane w produktach kosmetycznych. Natomiast właściwości takie jak substantywność czy zdolność tworzenia odpornych na zmywanie filmów, a także terapeutyczne działanie na skórę spowodowały, że znalazły one również uznanie w aplikacjach farmaceutycznych.

Warto również wspomnieć o zupełnie odmiennym zastosowaniu silikonów, w którym mieszaninę wysokocząsteczkowego dimetikonu rozcieńczonego cyklopentasiloksanem użyto jako płyn przeciwko wszom – po naniesieniu na włosy i skórę głowy warstwa PDMSu całkowicie otacza i unieruchamia wszy, powodując ich obumarcie. Warto w tym miejscu zaznaczyć, że wykorzystywane są w tym przypadku wyłącznie filmotwórcze właściwości silikonu, więc mechanizm likwidacji wszy jest czysto fizyczny, a nie chemiczny.

1.

Silicones in Pharmaceutical Applications, Part 1: Silicone Chemistry; A. Colas, J. Siang, K. Ulman (Dow Corning Corporation)

2.

G. Morrow; California Medicine (1954) 80, No. 1; 21-22

3.

Silicone Film-Forming Technologies for Health Care Applications; P. Klykken, M. Servinski, X. Thomas (Dow Corning Corporation)

4.

D. Stavrou, O. Weissman, E. Winkler, L. Yankelson, E. Millet, O. Mushin, A. Liran, J. Haik; Aesth Plast Surg (2010) 34: 646-651

5.

Silicones in New Pharmaceutical Developments from formulations to manufacturing process; A.Colas, P. Rafidison (Dow Corning Corporation).

2/2015

Literatura

20 |

LIPOSOMY

jako nośniki substancji czynnych

Liposomy są jednym z wiodących systemów dożylnego wprowadzania leków do organizmu. Na rynku są już dostępne liposomowe formy konwencjonalnych leków, które zostały dopuszczone do obrotu a wiele z nich wciąż znajduje się w trakcie testów klinicznych. Korzyści jakie niosą to między innymi niska toksyczność i ukierunkowane dostarczanie leku w miejsce jego działania.

Dominik Lipka Specjalista ds. Badań i Rozwoju, BOWIL BIOTECH Sp. z o.o.

nych struktur pęcherzykowych, przy jednoczesnej zmniejszonej wykrywalności przez monojądrzaste fagocyty układu odpornościowego. Tak ulepszone liposomy posiadają szeroki wachlarz zastosowań, wykorzystywane są np. w chemioterapii, w leczeniu infekcji grzybiczych, a także jako nośnik szczepionek oraz w terapii genowej.

Przyłączenie za pomocą wiązań kowalencyjnych lub oddziaływań hydrofobowych przeciwciał, peptydów i innych ligandów umożliwiło aktywne kierowanie i akumulację liposomów bezpośrednio w komórkach.

„Pierwsza generacja” liposomów wykorzystywała głównie lipidy naturalnie występujące w przyrodzie, takie jak 1,2 distearylofosfatydylocholina (DSPC), sfingomielina (SM) czy fosfatydylocholina (PC) uzyskiwana z żółtka jaja kurzego. Czas utrzymywania się we krwi oraz szybkość uwalniania substancji z wnętrza regulowano poprzez dodatek cholesterolu.

Rozwój technologii doprowadził do powstania tak zwanej „drugiej generacji”, do której należą liposomy o przedłużonym czasie żywotności uzyskane poprzez manipulacje składem lipidowym, wielkością oraz ładunkiem powierzchniowym pęcherzyków. Zaczęto także modyfikować powierzchnie liposomów za pomocą glikolipidów lub kwasu sialowego. Przełomowym momentem było jednak użycie polimeru glikolu etylenowego (PEG-u) dzięki któremu otrzymano liposomy „Stealth” o przedłużonym czasie utrzymywania się w ustroju (godziny a nawet dni) w porównaniu do konwencjonal-

Budowa liposomów Liposomy można zdefiniować jako mikroskopijne sferyczne struktury powstające samoczynnie podczas hydratacji fosfolipidów.

Składają się one z rdzenia zawierającego roztwór wodny otoczonego jedną lub wieloma dwuwarstwami lipidowymi (Rys. 1).

Ich wielkość może wahać się od kilku nanometrów do kilku mikrometrów. Oprócz wielkości mogą różnić się lamelarnością oraz ładunkiem zgromadzonym na powierzchni. Przyjęto, że składają się one głównie z fosfolipidów. Liposom może składać się z jednej bądź wielu podwójnych warstw fosfolipidowych. Między innymi ze względu na tę cechę dokonano ich podziału. Liposomy zostały sklasyfikowane na trzy główne kategorie: małe jednowarstwowe pęcherzyki (ang. Small Unilamellar Vesicle; SUV), duże jednowarstwowe pęcherzyki (ang. Large Unilamellar Vesicle; LUV) oraz wielowarstwowe pęcherzyki (ang. Multi Lamellar Vesicle, MLV). Analogiczne struktury złożone z innych substancji amfifilowych jak detergenty lub polimery nazwano nanocząsteczkami lub polimerowymi nanosferami.

Materiałem wyjściowym do budowy liposomów są głównie fosfolipidy, które dzięki amfifilowej budowie oraz korzystnej wartości HLB (ang. hydrophilic-liphophilic balance) są zdolne do formowania się w dwuwarstwę. Dodatkowo ich geometria (struktura przestrzenna) sprzyja powstawaniu struktur kulistych zamykających w swym wnętrzu roztwór wodny. Duża polarna część lipidu skierowana w stronę roztworu, składa się z reszty fosforanowej (fosfolipidy) lub jednostek cukrowych (glikolipidy). Do rdzenia glicerolowego poprzez

2/2015

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

21

resztę kwasu fosforanowego w mogą być przyłączone różne organiczne związki chemiczne, należą do nich m.in. cholina (PC) i etanoloamina (PE) oraz ujemnie naładowane seryna (PS), a także glicerol (PG) i inozytol (PI). Część hydrofobowa cząsteczki to dwa łańcuchy kwasów tłuszczowych połączonych wiązaniem estrowym z grupami hydroksylowymi glicerolu.

Rys. 1. Liposom jednowarstwowy [4]

stancji aktywnej docierającą do miejsca przeznaczenia oraz efekt terapeutyczny.

Długość łańcuchów węglowodorowych fosfolipidów wykorzystywanych do produkcji liposomów waha się od 10 (kwas laurynowy) do 18 węgli (kwas stearynowy), łańcuchy mogą być nasycone lub nienasycone. Stabilność błony liposomów, rozumiana jako wytrzymałość mechaniczna, jak również zdolność do wybiórczego jej przekraczania przez różnego rodzaju związki zależy w dużej mierze od upakowania węglowodorowych łańcuchów fosfolipidów. Zauważono, że liposomy o ciasno upakowanych łańcuchach bocznych i nieobdarzone ładunkiem na powierzchni wykazują in vivo dłuższy czas utrzymywania się w krwiobiegu. Innym czynnikiem wpływającym na wytrzymałość błony jest temperatura. Lipidy mogą występować w dwóch fazach: uporządkowanego żelu lub stanie ciekłokrystalicznym o mało uporządkowanej i luźnej strukturze. Te, które posiadają nasycone łańcuchy węglowodorowe dłuższe niż 14 atomów węgla w temperaturze pokojowej występują w fazie żelu: są to m.in. DSPC (distearoilofosfatydylocholina) oraz SM (sfingomielina) przez co utworzone z nich liposomy charakteryzują się wyjątkową trwałością i stabilnością w organizmie człowieka.

Dwuwarstwa lipidowa liposomu jest półprzepuszczalna. Cecha ta jest ważna dla utrzymania się przenoszonych substancji wewnątrz pęcherzyka, a także wpływa na wybór metody ich zamykania. Cząsteczki wody oraz słabe kwasy i zasady wstępujące w formie niezdysocjowanej są w stanie przekroczyć dwuwarstwę tak jak i cząstki hydrofobowe. Przepuszczalność błony poszczególnych typów pęcherzyków jest różna i zależy od rodzaju roztworu, w którym się znajdują (jego pH, siły jonowj i temperatury) oraz rodzaju substancji przenikającej przez błonę. W mniejszym, lecz równie znaczącym stopniu, zależy od składu lipidowego. Błona w fazie uporządkowanej jest praktycznie nieprzepuszczalna, przepuszczalność rośnie wraz z temperaturą, oraz zmniejszeniem się upakowania kwasów tłuszczowych, osiągając maksymalną przepuszczalność w momencie przejścia fazowego.

Wybór fosfolipidów i sposobu przygotowania liposomów ma krytyczny wpływ na ich późniejsze właściwości fizyczne, takie jak ich wielkość oraz lamelarność czyli ilość podwójnych błon fosfolipidowych. Wybrany rodzaj preparacji wpływa również na ilość zamknię-

Technologia produkcji Sam liposom nie jest aktywny biologicznie, musi on dopiero zostać załadowany substancją czynną (lek, substancje aktywne w kosmetykach).

Substancji czynne w liposomach można zamykać na dwa sposoby: pasywnie (enkapsulacja podczas tworzenia się liposomu) lub aktywnie (po utworzeniu liposomu). Parametry jakimi określa się skuteczność zamykania leków w liposomach to wydajność enkapsulacji (ang. encapsulation efficiency) będącą stosunkiem ilości leku zamkniętego w liposomie do całkowitej ilości tego leku dodanego do mieszaniny reakcyjnej oraz pojemność enkapsulacji (ang. encapsulation capacity) - czyli ogólny stosunek leku do fosfolipidów w liposomach.

Leki hydrofobowe takie jak amfoterycyna B, taksol czy annamycyna są wbudowywane do liposomów w czasie formowania się pęcherzyków. Wbudowują się one do podwójnej błony fosfolipidowej pomiędzy łańcuchy kwasów tłuszczowych. Proces integracji zależy od sposobu preparacji liposomów. Dodatek naładowanych lipidów do dwuwarstwy lipidowej liposomów w wielu przypadkach zwiększa stabilność asocjacji z błoną leków hydrofobowych, ze względu na powstanie silnie hydrofilowej powierzchni pęcherzyka uniemożliwiającej wyciek takiej substancji z błony lipidowej. Wydajność enkapsulacji

tych we wnętrzu liposomu związków oraz na właściwości związane z uwalnianiem leku w organizmie, a co za tym idzie na dawkę sub-

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

2/2015

22 |

w tej technice może osiągać nawet 100% co oznacza, że cała dodana do roztworu dawka leku zostaje zamknięta we wnętrzu liposomu.

Drugim typem substancji zamykanych w sposób pasywyny w liposomach są substancje silnie hydrofilowe. W tym przypadku roztwór wodny leku (substancji czynnej) zamykany jest wewnątrz liposmów podczas ich formowania. Efektywność takiego procesu jest zazwyczaj niższa niż 30% i limitowana objętością liposomu, jego lamelarnością oraz stabilnością samego leku . Wydajność oraz pojemność enkapsulacji rośnie, gdy lek oddziałuje z błoną, co w dużej mierze zależy od składu lipidowego liposomu oraz właściwości leku.

Aktywna forma enkapsulacji, wykorzystująca różnego typu gradient w poprzek błony: elektryczny, jonowy (pH) lub stężenia, jest alternatywą dla leków rozpuszczalnych w wodzie, będących słabymi kwasami lub zasadami. Leki, które mogą być zamykane w liposomach w ten sposób to np. antracykliny (np. doksorubicyna) oraz niektóre antybiotyki (np. ciprofloksacyna). W dużym uproszczeniu metoda ta opiera się na akumulacji leku wewnątrz liposomów. Czą-

Krążenie wielu konwencjonalnych leków w krwiobiegu jest krótkie, ich stężenie osiąga maksimum tuż po podaniu by po pewnym czasie zostać usuniętym z krwi przez nerki i trafić do moczu. Leki hydrofobowe dodatkowo są przekształcane w wątrobie w formy bardziej rozpuszczalne i trafiają do żółci lub moczu. Stwarza to konieczność zwiększania dawek leku, w celu osiągnięcia efektów terapeutycznych, co może wiązać się z jego zwiększoną toksycznością.

Brak dostarczania kierunkowanego negatywnie wpływa na zdrowe tkanki, może prowadzić do ich uszkodzenia i obumierania. Liposomy chronią substancję leczniczą przed degradacją i zapewniają jej kierunkowe docieranie do tkanek objętych chorobą, zwiększając ich wartość terapeutyczną. Lek zamknięty w liposomach, do momentu jego uwolnienia, jest chroniony przed enzymami metabolicznymi wątroby, jak również ze względu na wielkość liposomów, przed oczyszczeniem przez nerki. Graniczna wartość średnicy cząsteczek wydalanych przez nerki wynosi około 5.5 nm, a liposomy są znacznie większe.

W przypadku transportu leków do guzów nowotworowych liposomy muszą opuścić naczynia krwionośne, przekroczyć przestrzeń dzielącą je od nowotworu (przestrzeń śródmiąższową) i dostać się do masy guza. Ściany naczyń krwionośnych otaczających guza cechują się nieregularną powierzchnią, są bardzo kręte, brak w ich obrębie mięśni gładkich, normalnie występujących w naczyniach krwionośnych innych tkanek, lub są one osłabione. Przepływ krwi w takich kapilarach jest powolny i nieregularny, a składniki krwi często mogą wyciekać do przestrzeni śródmiąższowej przez bardziej przepuszczalną ścianę naczynia. Dodatkowo, przenikanie przez ścianę naczyń jest mniej selektywne, przez co z naczynia mogą wydostawać się nawet większe cząsteczki. Jest to bardzo korzystna sytuacja dla przenoszonych przez liposomy leków. Po wniknięciu do przestrzeni śródmiąższowej liposomy wędrują na zasadzie dyfuzji przez bardziej obfity niż w zdrowych tkankach matrix międzykomórkowy, zasilający guza w substancje odżywcze oraz pełniący funkcje strukturalną. Wszystko to sprawia, że farmakokinetyka leków zamykanych w liposomach charakteryzuje się nieporównywalnie lepszymi parametrami w porównaniu do wolnego leku, co przekłada się na efekt terapeutyczny a akumulacja leku w docelowym miejscu znacznie zmniejsza jego toksyczność.

steczki leku znajdujące się w roztworze o obojętnym pH występują w stanie równowagi między swoją nieuprotonowaną (nierozpuszczalną w błonie) oraz uprotonowaną formą. Forma nieuprotonowana ma tendencje do przenikania przez dwuwarstwę lipidową aż do wyrównania stężeń po zewnętrznej i wewnętrznej stronie błony liposomu. Gdy we wnętrzu liposomu jest niskie pH lub występują sole tworzące z lekiem trudno rozpuszczalny osad, forma nieuprotonowana ulega tam trwałej protonacji lub wytraceniu, zaburzając równowagę i powodując ciągły napływ leku do wnętrza liposomu.

Dzięki tej metodzie możliwe jest osiągnięcie całkowitego wychwytu

Warto zapamiętać Od pionierskich badań Aleca Banghama i współpracowników nad wodnymi roztworami fosfolipidów formujących się w kuli-

leku. Ważną cechą enkapsulacji leków w liposomach jest końcowy stosunek ilości zamkniętego wewnątrz pęcherzyka leku i budujących go lipidów. W przypadku techniki wykorzystującej zamykanie aktywne możliwe jest osiągnięcie stosunku 0,2 mola leku na mol lipidów, co stanowi około 20 000 cząsteczek na jeden liposom LUV o średnicy 100 nm.

ste struktury minęło ponad czterdzieści lat. Przez ten czas liposomy ewoluowały od kolejnego egzotycznego obiektu do nośnika o ogromnym potencjale, wykorzystywanym w farmacji, medycynie, diagnostyce medycznej a także weterynarii i kosmetyce.

Literatura

Farmakokinetyka preparatów liposomowych Badania nad zachowaniem się liposomów in vivo wykazały, że ich usuwanie z układu krwionośnego oraz biodystrybucja w organizmie zależy od wielu czynników fizykochemicznych m.in.: wielkości liposomów, ich wypadkowego ładunku powierzchniowego, składu lipidowego jak również dawki oraz drogi podania. Zanim lek osiągnie miejsce docelowe, musi pokonać wiele anatomicznych i fizjologicznych barier. Liposom powinien dostać się do krwiobiegu, uniknąć wychwycenia przez układ odpornościowy gospodarza by ostatecznie dostać się w pobliże komórek docelowych.

2/2015

[1]

Maurer, N., Fenske, D.B., Cullis, P.R. (2001) Developments in liposomal drug delivery systems. Expert Opinion on Biological Therapy, 1:923–947.

[2]

Shegokar, R., Al Shaal, L., Mitri, K. (2011) Present status of nanoparticle research for treatment of Tuberculosis. Journal of Pharmacy and Pharmaceutical Sciences, 14:100–116.

[3]

Immordino, M.L., Dosio, F., Cattel, L. (2006). Stealth liposomes: review of the basic science, rationale, and clinical applications, existing and potential.

International Journal of Nanomedicine, 1:297–315.

[4]

http://passerelle.u-bourgogne.fr/publications/cav/dicobio/fiches/liposome. html Université de Bourgogne, Jean-Louis Connat.

[5]

Kozubek, A., Wstęp do technologii liposomowych. Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2004.

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

– hiszpański producent maszyn do opakowań typu stickpack – z przyjemnością prezentuje swój najnowszy product: nowy model saszetkarki PH600, opracowanej specjalnie dla przemysłu farmaceutycznego, przy wykorzystaniu najnowszych osiągnięć technologicznych, zgodnie z zasadami GMP. PH600 cechują uniwersalność, wysoka szybkość pracy i niezawodność przy zachowaniu znakomitej relacji technologii do ceny.

Maszyna do stickpacków PH600 w wykonaniu farmaceutycznym spełnia wymogi GMP: -

Ultraczyste napełnianie cieczy i substancji gęstych. System CIP-SIP Dozownik do proszków i granulatów Nawiew laminarny Sterylizacja folii Udany system wizyjny Laserowe kodowanie i nacinanie Rozmaite systemy odbioru stickpacków Ruch ciągnący realizowany za pomocą serwonapędu Części stykające się z produktem wykonane ze stali nierdzewnej Produkcja od 200 do 500 stickpacków/min.

Kompletna linia z kartoniarką lub maszyną typu flowpack Pomoc techniczna on-line Wyłaczny dystrybutor w Polsce:

"Trade & Consult Ltd. Sp. z o.o." Sp. k.

05-500 Stara Iwiczna, ul. Nowa 6 Tel. +48 22 250 39 52, 250 39 51, Fax +48 22 250 39 50

e-mail : info@tradeconsult.pl, www.tradeconsult.pl

25

100 przedsiębiorstw farmacji i kosmetyki

będzie inwestować w systemy informatyczne

Przemysł farmaceutyczny oraz kosmetyczny doskonale zorganizował swój lobbing, któremu ludzie nie potrafią i nie chcą się oprzeć. Z biegiem lat wydajemy coraz więcej na lekarstwa i kosmetyki. Analitycy zauważają, że statystyczny Polak kupuje rocznie ok. 34 opakowania leków, a na produkty pielęgnacyjne wydaje ponad 100 zł miesięcznie. Liczby te systematycznie rosną. W 2014 roku polski rynek aptekarski osiągnął najlepszy wynik w historii sprzedaży – a przecież po zakupy niektórych leków, dermokosmetyków czy środków pielęgnacyjnych udajemy się również do supermarketów lub na stacje benzynowe.

Katarzyna Lindner Marketing Manager Business Penetration & Consulting Sp. z o.o.

Z

danych analitycznych BPC wynika, że wśród 100 przedsiębiorstw branży kosmetycznej i farmaceutycznej, które planują inwestycje w IT (monitorowanych przez BPC) – 80 % wykorzystuje zintegrowany system klasy ERP. Część przedsiębiorstw planuje kompleksowo zmodernizować swoją infrastrukturę informatyczną oraz dokonać jej walidacji zgodnie z wytycznymi Głównego Inspektoratu Farmaceutycznego oraz przepisami Unii Europejskiej.

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

„Dyrektywy kładą nacisk na zapewnienie bezpieczeństwa wyrobów. Wystarczy drobny błąd w systemie informatycznym, by receptura nie została prawidłowo zrealizowana, a życie człowieka było zagrożone. Dodatkowo, nieprawidłowo zorganizowane testy, niedokładne analizy, czy też niewystarczające czynności kontrolne mogą prowadzić do wycofania całej serii produktu z rynku, co z kolei generuje straty pieniężne i towarowe” – wskazuje

2/2015

Iwona Gajda, Prezes Zarządu Business Penetration & Consulting.

W grupie 100 przedsiębiorstw kosmetycznych i farmaceutycznych: • Blisko 80% przedsiębiorstw wykorzystuje system klasy ERP w zakresie zarządzania całą organizacją; • 28 firm korzysta z systemów dedykowanych monitoringowi maszyn na produkcji;

26 | • 71 przedsiębiorstw wykorzystuje do prowadzenia badań własne laboratoria; • 30% firm zamierza w najbliższym czasie wdrożyć system klasy MES.

Czy prawo w Polsce nakłada na producentów i dystrybutorów odpowiednie restrykcje, dzięki którym możemy czuć się bezpiecznie kupując lekarstwa lub kosmetyki?

Polskie obwarowania dotyczące produkcji zakłada konieczność śledzenia każdego etapu technologicznego (Traceability), przez co należy rozumieć wszelkiego rodzaju dokumentowanie i gromadzenie danych na temat przeprowadzonych czynności przy produkcji każdego produktu. Branża farmaceutyczna dodatkowo obostrzona jest koniecznością walidowania systemów informatycznych. Oznacza to, że żadne przedsiębiorstwo tego sektora nie może wykorzystywać aplikacji informatycznych bez uprzedniego sprawdzenia i potwierdzenia, że system jest bezpieczny i spełnia wymogi GMP – Dobrej Praktyki Wytwarzania. Zabieg ten jest nie tylko bardzo kosztowny (często jego cena równa się finansom przeznaczonym na system informatyczny), lecz także czasochłonny i absorbujący uwagę nie tylko wynajętych specjalistów w tej dziedzinie, ale również kadrę zarządzającą.

Przedsiębiorcy branży kosmetycznej wskazywali wielokrotnie konsultantom BPC o swoich przygotowaniach związanych z koniecznością walidacji systemów, która miała być swego czasu wprowadzona. Na chwilę obecną, systemy informatyczne obligatoryjnie walidować muszą jedynie przedsiębiorstwa branży farmaceutycznej.

Proces walidacji składa się z poszczególnych etapów: • I - RA (Risk Analysis) - Analiza Ryzyka.

Zapis zawiera informacje na temat metodologii oceniania i opisywania parametrów krytycznych działania wyposażenia, jak i procesów technologicznych.

• II - Q (Qualification) - Kwalifikacja. Szereg pojedynczych czynności mających udokumentowanie poprawność instalacji i działania urządzeń oraz ich funkcjonowanie prowadzi do osiągnięcia zamierzonych wyników.

• III - IQ (Installation Qualification) Kwalifikacja Instalacyjna. Weryfikacja instalacji systemów, urządzeń pod kątem zgodności z projektem i wytycznymi producenta.

• IV - OQ (Operational Qualification) Kwalifikacja Operacyjna. Kontrola urządzeń i systemów mająca udokumentować, że funkcjonują zgodnie z pierwotnymi założeniami operacyjnymi.

• V - PQ (Performance Qualification) Kwalifikacja Procesowa. Potwierdzenie skutecznego i powtarzalnego działania systemów i urządzeń jako całości w zweryfikowanych procesach i specyfikacjach produktów.

• VI - DQ (Design Qualification) Kwalifikacja Projektu. Dokumentacja stwierdzająca, iż proponowany projekt dotyczący systemów i urządzeń jest adekwatny i odpowiedni do zamierzonego celu.

2/2015

Konsultanci BPC przeprowadzili wywiad z Ekspertem, Dariuszem Kuzawińskim, który posiada szerokie doświadczenie w przeprowadzaniu projektów walidacyjnych w przedsiębiorstwach. Został on zamieszczony w Raporcie Analitycznym BPC dla firm branży kosmetycznej oraz farmaceutycznej. Najważniejszym wnioskiem z rozmowy jest wskazówka dla przedsiębiorców: czynności walidacyjne należy przeprowadzić już na etapie projektowania systemów, co nie tylko daje gwarancję bezpieczeństwa produkowanych wyrobów ale i możliwość oszczędności roboczogodzin przeznaczonych na przeprowadzenie walidacji.

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

27 nego dnia. Ich wyniki definiują m.in. poziom bezpieczeństwa dla konsumenta, jakość badanych wyrobów, otoczenia produkcyjnego, przydatności surowców użytych w trakcie produkcji, jak również na bieżąco śledzić lub weryfikować każdy etap wytwarzania.

Najczęściej użytkowane laboratoria przez polskie przedsiębiorstwa: • Laboratorium Kontroli Jakości • Laboratorium badawcze.

Laboratoria wyposaża się w aparaturę pomiarowo-badawczą, dostosowaną do rodzaju wykonywanych działań. Urządzenia te umożliwiają stosowanie wybranych przez przedsiębiorstwo metod badawczych.

Wyposażenie dzieli się na: podstawowe, pomiarowo-badawcze, zapewniające bezpieczeństwo i higienę pracy, urządzenia telekomunikacyjne i systemy informatyczne.

Dokumenty regulujące stosowanie za-

Ekspert zwrócił również uwagę na: • “Wytrychy” stosowane przez przedsiębiorstwa w zakresie spełniania norm GxP; • Podniesiony poziom ufności niektórych systemów informatycznych, dostosowanych do spełniania wymogów; • Małą ilość dostępnych na rynku dostawców, którzy posiadają doświadczenie w przeprowadzaniu walidacji w przedsiębiorstwach; • Metody pracy audytorów; • Odpowiedzialność za przeprowadzenie walidacji po stronie klienta i dostawcy systemu;

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

• Korzyści wynikające z prawidłowo przeprowadzonej walidacji.

Laboratoria – newralgiczny obszar w przedsiębiorstwach kosmetycznych i farmaceutycznych Jednym z najbardziej newralgicznych obszarów w przedsiębiorstwach są laboratoria. To w nich prowadzone są badania nad nowymi produktami, tam przeprowadzane są testy i tam, w oparciu o dokumentację potwierdzającą spełnianie wymogów GMP - produkty są zwalniane do sprzedaży. W zależności od ilości produkowanego asortymentu, laboratoria prowadzą dziesiątki, setki, a niekiedy tysiące analiz w ciągu jed-

2/2015

sad Dobrej Praktyki Laboratoryjnej: • Dyrektywa dotycząca dostosowania zasad Dobrej Praktyki Laboratoryjnej do postępu technicznego, która określała harmonizację przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych odnoszących się do zasad GLP i weryfikacji ich stosowania na potrzeby badań materiałów chemicznych (1999/11/WE 8.03.1999); • Dyrektywa dotycząca wspólnotowego kodeksu odnoszącego się do produktów leczniczych stosowanych u ludzi (2001/83/WE 6.11.2001); • Dyrektywy dotyczące zbliżenia ustawodawstw Państw Członkowskich UE odnoszących się do norm i protokołów analitycznych, farmakotoksylogicznych, a także klinicznych w zakresie leków gotowych oraz kontroli produktów leczniczych (87/19/EWG 22.12.1986; 91/507/ EWG 19.07.1991); • Rozporządzenie Ministra Zdrowia dotyczące kryteriów i wymogów stawianych przed przedsiębiorstwami, które wykonują badania substancji oraz preparatów chemicznych i kontroli ich wypełniania.

Główne cele Dobrej Praktyki Laboratoryjnej: 1. Badania prowadzone nad substancjami i preparatami chemicznymi są porównywalne; 2. Unikanie powielania tych samych badań, co obniża koszty oraz czas realizacji zadań; 3. Przeciwdziałanie powstawaniu barier technicznych w zakresie handlu;

28 |

4. Poprawa ochrona zdrowia człowieka i środowiska.

5. Poprawa jakości wykonywanych badań, eliminacja lub maksymalne ograniczenie popełniania błędów; 6. Możliwość kontroli wykonywanych prac badawczych na każdym etapie.

Zasady Dobrej Praktyki Laboratoryjnej szczególnie obowiązują wówczas, gdy: • Dotyczą toksyczności dawki, alternatyw mutagennych i karcynogennych, toksykokinetyki lub fototoksyczności; • Istnieje potrzeba uzyskania informacji na temat właściwości produktu w kontekście życia i zdrowia człowieka lub bezpieczeństwa środowiskowego; • Gdy produkt musi zostać zarejestrowany by dopuścić go do sprzedaży; • Prowadzone są badania na zwierzętach lub in vitro przy wykorzystaniu danego preparatu.

Wymagania dla laboratoriów określonych w GLP dotyczą odpowiedzialności i zadań dla zarządzającego danym obiektem badawczym. Określa również takie aspekty jak Program Zapewnienia Jakości, Stadardowych Procedur Robocznych, gromadzenie i archiwizacja zapisów. Opisuje także jakie

wymogi stosowane są wobec pomieszczeń jednostki badawczej, aparatury pomiarowej oraz odczynników, systemów badawczych czy też sprawozdań z przeprowadzonych badań.

Jednym z najważniejszych elementów prowadzenia badań nad substancjami i preparatami chemicznymi jest archiwizacja dokumentów: • Harmonogram badań • Informacje źródłowe • Informacje dotyczące materiału odniesienia • Standardowe Procedury Badawcze • Dane na temat kalibracji i konserwowania aparatury pomiarowej • Wykaz obowiązków, uprawnień i szkoleń poszczególnych pracowników • Informacje dotyczące otoczenia badań • Raport przeprowadzonych kontroli

sprawne zarządzanie próbkami laboratoryjnymi. W sytuacjach, gdy liczy się szybkość reakcji, wspierają podejmowanie kluczowych decyzji, np. gdy zajdzie ryzyko niebezpieczeństwa dla zdrowia konsumenta i należy natychmiastowo wstrzymać produkcję.

Ułatwiają zarządzanie kadrą laboratoryjną, surowcami, umożliwiają szybki dostęp do danych i wyszukiwanie ich. Co ważne, wspierają stosowanie procedur określonych podczas akredytacji oraz wymagań w obszarze zarządzania jakością (GLM, GMP, ISO 17025).

Ważną funkcją systemów informatycznych stosowanych w obszarze laboratorium jest możliwość kontrolowania i planowania napraw aparatury oraz urządzeń pomiarowych zgodnie ze wskazaniami ich producentów. Pozwalają na gromadzenie w formie elektronicznej informacji o specyfikacjach

jakości • Raporty końcowe

technicznych, daty rozpoczęcia eksploatacji i wykonywanych napraw, wykaz pracowników odpowiedzialnych i uprawnionych za daną aparaturę lub sprzęt, zapisy poszczególnych kalibracji urządzeń, dane o bieżącej obsłudze, informacje o konserwacjach bieżących lub okresowych. Prowadzenie dokumentacji dotyczącej wymienionych obszarów jest obowiązkiem każdego wytwórcy wyrobów chemicznych.

Przedsiębiorcy wskazują, iż wciąż na rynku brakuje skutecznych rozwiązań dedykowanych pracom laboratoryjnym. Według nich, w laboratoriach potrzeba fachowych funkcjonalności, które obejmują m.in. historię receptur, notatki z pracy bieżącej oraz pełnych dzienników laboratoryjne z zapisami na temat know how, postępem realizacji badań etc. Systemy w ich ocenie mają służyć podniesieniu bezpieczeństwa wytwarzanych wyrobów. Dlatego muszą być zwalidowane, co w praktyce oznacza potwierdzenie spełniania warunków określanych przez GAMP 5.

Główne korzyści użytkowania systemów informatycznych w obszarze laboratorium: • Zwiększenie wydajności pracowników laboratoriów, nie wymagające nakładu pracy i wielogodzinnego nadzoru; • Redukcja kosztów, ograniczenie do minimum czasu powstawania nowego produktu; • Poprawa precyzyjności wykonywanych prac; • Możliwość powtarzalności pomiarów, co redukuje straty w postaci surowców; • Spójność i porównywalność pomiarów

Systemy IT w laboratoriach Zaawansowane rozwiązania informatyczne klasy LIMS (Laboratory Information Management Systems) wspierają i usprawniają codzienną pracę laboratoriów. Pozwalają na zautomatyzowanie obiegu dokumentów, wymiany informacji,

2/2015

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

30 |

Ochrona prawna

wyglądu produktu farmaceutycznego W przypadku produktów farmaceutycznych niewątpliwie najistotniejsze znaczenie mają właściwości lecznicze danego produktu, ponieważ przede wszystkim ze względu na te właściwości klienci dokonują ich zakupu. Warto jednak pamiętać, że poza właściwościami leczniczymi, niezmiernie ważną rolę odgrywa również wygląd produktu farmaceutycznego.

Joanna Piłka Rzecznik patentowy, Patpol Kancelaria Patentowa sp. z o.o.

K

lienci dokonujący zakupu produktów farmaceutycznych zwracają uwagę na wygląd produktu, szczególnie wtedy, kiedy mają możliwość dokonania wyboru pomiędzy produktami o takich samych właściwo-

tycznego można objąć np. kształt opakowania, kształt samego produktu, etykietę, ornamentację, kolorystykę, itd.

ściach leczniczych. Atrakcyjny wygląd zwiększa wartość produktu, podnosi jego atrakcyjność i przyciąga uwagę klientów, co stanowi istotny element promocji pozwalający zyskać przewagę konkurencyjną na rynku.

produktu farmaceutycznego aby mógł być skutecznie chroniony poprzez rejestrację wzoru przemysłowego to nowość i indywidualny charakter. W praktyce oznacza to, że wygląd produktu musi różnić się od tego co do tej pory było znane na rynku, na tyle, aby wywoływało odmienne ogólne wrażenie na użytkowniku takich produktów.

Ponieważ opracowanie wyglądu produktu farmaceutycznego, który będzie atrakcyjny dla klientów wymaga wiele wysiłku, starań oraz nakładów finansowych, warto od samego początku pamiętać o zabezpieczeniu rezultatów takiej kreatywnej pracy tak, aby nikt nie mógł z niej bez naszej zgody korzystać.

W przypadku wyglądu produktu farmaceutycznego najczęściej wykorzystywaną kategorią praw wyłącznych jest wzór przemysłowy, który pozwala uzyskać ochronę dla wyglądu produktu, oferując przy tym prostą i szybką procedurę jego uzyskiwania.

Wzór przemysłowy Przez wzór przemysłowym rozumie się wygląd całości lub części produktu, który został mu nadany w szczególności przez cechy linii, konturów, kształtów, kolorystykę, strukturę lub materiał wytworu oraz przez jego ornamentację. W związku z tym ochroną poprzez rejestrację wzoru przemysłowego w przypadku produktu farmaceu-

Warunki jakie musi spełniać wygląd

Utrzymywanie w tajemnicy Dla skutecznej ochrony wyglądu produktu farmaceutycznego poprzez jego rejestrację jako wzoru przemysłowego, kluczowe znaczenie będzie miało utrzymanie go w tajemnicy do momentu złożenia wniosku o rejestrację. Wygląd produktu farmaceutycznego, który zostanie ujawniony, np. poprzez wprowadzenie produktu do obrotu lub umieszczenie w katalogu, ulotce reklamowej, nie będzie uważany za nowy.

Prawo niektórych krajów (w tym Polski) przewiduje wyjątek od zasady nowości, który polega na tym, że możliwa jest rejestracja wzoru przemysłowego mimo, że został on udostępniony publicznie. Musi zostać jednak spełniony jeden warunek, a mianowicie ujawnienie to musi być dokonane przez ubiegającego się o rejestrację w okresie nie

2/2015

dłuższym niż dwanaście miesięcy przed złożeniem wniosku o rejestrację.

Należy jednak pamiętać, że nie we wszystkich krajach ten wyjątek od zasady nowości obowiązuje i przed podjęciem decyzji o skorzystaniu z niego bezpiecznie jest upewnić się czy prawo kraju, w którym planujemy produkować lub oferować produkty farmaceutyczne taki wyjątek przewiduje.

Wyjątek od zasady nowości wydaje się być bardzo atrakcyjnym rozwiązaniem, pozwalającym na przetestowanie czy dany wygląd produktu faktycznie sprawdzi się w warunkach rynkowych.

Należy jednak mieć na uwadze, że poza pozytywnym aspektem, korzystanie z wyjątku od zasady nowości niesie za sobą pewne ryzyko. A mianowicie może się zdarzyć, że inny przedsiębiorca, świadomie bądź nie, ubiegnie nas i zarejestruje przed nami wzór przemysłowy bardzo podobny bądź nawet identyczny do wyglądu naszego produktu.

W rezultacie konieczne będzie podjęcie działań prawnych w celu unieważnienia rejestracji takiego wzoru przemysłowego, co jest czasochłonne, wymaga zgromadzenia odpowiednich dowodów i generuje dodatkowe koszty.

Uwzględniając powyższe zagrożenie, warto dobrze rozważyć decyzję o skorzystaniu z wyjątku od zasady nowości i ocenić

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

31 Kształt urządzenia

czy jesteśmy gotowi ponieść ryzyko jakie się z tym wiąże.

Przykłady zarejestrowanych wzorów przemysłowych Przedsiębiorcy działający w branży farmaceutycznej chronią wygląd produktu poprzez rejestrację wzorów przemysłowych głównie dla opakowań produktów, ale również etykiet, kolorystyki czy kształtu produktu.

Wzór wspólnotowy nr 001990623-0001 Źródło: oami.europa.eu

Wzór wspólnotowy nr 002398792-0005 Źródło: oami.europa.eu

Wzór wspólnotowy nr 002522482-0004 Źródło: oami.europa.eu

Wzór wspólnotowy nr 002492397-0001 Źródło: oami.europa.eu

Przykłady wzorów przemysłowych zarejestrowanych w odniesieniu do produktów farmaceutycznych zostały pokazane poniżej.

Tabletki

Wzór wspólnotowy nr 000017454-0001 Źródło: oami.europa.eu

reklama

32 | Kształt opakowania

Kolorystyka i ornamentacja

Wzór wspólnotowy nr 002235366-0004 Źródło: oami.europa.eu

Międzynarodowy wzór przemysłowy nr DM/058702 Źródło: wipo.int Wzór wspólnotowy nr 002508275-0004 Źródło: oami.europa.eu

Wzór wspólnotowy nr 002669135-0010 Źródło: oami.europa.eu

Międzynarodowy wzór przemysłowy nr DM/ 059123 Źródło: wipo.int

Kształt i kolorystyka opakowania

Wzór wspólnotowy nr 001841404-0009 Źródło: oami.europa.eu Wzór wspólnotowy nr 002539791-0002 Źródło: oami.europa.eu

Wzór wspólnotowy nr 000462205-0020 Źródło: oami.europa.eu

Rejestracja wzoru przemysłowego

Wzór wspólnotowy nr 001775727-0002 Źródło: oami.europa.eu

Ochrona wynikająca z rejestracji wzoru przemysłowego jest ograniczona do określonego terytorium (jest to zwykle terytorium danego państwa lub regionu). Aby uzyskać

2/2015

ochronę dla wyglądu produktu farmaceutycznego należy złożyć wniosek o rejestrację wzoru przemysłowego w urzędzie ds. własności intelektualnej właściwym dla terytorium, na którym wzór ma być chroniony.

W związku z tym podejmując decyzję o ochronie wyglądu produktu farmaceutycznego poprzez rejestrację wzoru przemysłowego należy się zastanowić, na jakim terytorium planujemy oferować produkt.

W zależności od terytorium na jakie się zdecydujemy, będziemy mieć do wyboru następujące tryby: krajowym, wspólnotowym lub międzynarodowym.

Na terytorium Polski ochronę wyglądu produktu farmaceutycznego poprzez rejestrację wzoru przemysłowego można uzyskać zarówno w trybie krajowym, wspólnotowym jak i międzynarodowym.

Jeżeli wzór ma być chroniony wyłącznie na terytorium w Polski to należy dokonać rejestracji wzoru w Urzędzie Patentowym RP. Z kolei jeśli poza Polską interesują nas kraje członkowskie Unii Europejskiej, to należy dokonać rejestracji wzoru wspólnotowego w Urzędzie Harmonizacji Rynku Wewnętrznego (OHIM) mającym siedzibę w Hiszpanii.

Natomiast w przypadku gdy planowana jest produkcja lub oferowanie produktu farmaceutycznego również na innych rynkach niż Polska czy kraje członkowskie Unii Europejskiej, to możliwe są dwa tryby: krajowy i międzynarodowy.

W trybie międzynarodowym, tzw. system haski, można uzyskać ochronę dla krajów które przystąpiły do tego systemu, a są to Albania, Armenia, Azerbejdżan, Bośnia i Hercegowina, Botswana, Brunei, Czarnogóra, Egipt, Gruzja, Ghana, Islandia, Japonia, Kirgistan, Lichtenstein, Macedonia, Mołdawia, Mongolia, Namibia, Oman, Republika Korei, Rwanda, Wyspy Świętego Tomasza i Książęca, Serbia, Singapur, Szwajcaria, Syria, Tadżykistan, Tunezja, Turcja, Ukraina, USA czy Afrykańska Organizacja własności przemysłowej. O ochronę w trybie międzynarodowym należy się ubiegać w Światowej Organizacji Własności Intelektualnej (WIPO) mającej siedzibę w Szwajcarii.

Jeśli kraj w którym konieczne jest uzyskanie ochrony, nie został wymieniony powyżej, to pozostaje krajowy tryb rejestracji wzoru przemysłowego.

Korzyści z rejestracji wzoru przemysłowego Rejestracja wzoru przemysłowego w Polsce lub Unii Europejskiej daje wyłączność na korzystanie z niego w sposób

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

33 zarobkowy lub zawodowy przez okres 25 lat, i obejmuje m.in. prawo zakazywania wytwarzania, używania, oferowania, wprowadzania do obrotu, importu czy eksportu, produktów wytworzonych według wzoru.

Ochrona wynikająca z zarejestrowania wzoru przemysłowego obejmuje każdy wzór, który na zorientowanym użytkowniku nie wywołuje odmiennego ogólnego wrażenia, biorąc pod uwagę zakres swobody twórczej przy opracowywaniu wzoru. Tak zdefiniowany zakres ochrony umożliwia sprzeciwianie się przez właściciela wzoru wprowadzaniu na rynek produktów, które stanowią dokładne kopie zarejestrowanego wzoru przemysłowego ale również produktów podobnych jeśli wywołują takie samo ogólnego wrażenie co zarejestrowany wzór przemysłowy.

licencji, a więc stanowić dodatkowe źródło dochodu dla przedsiębiorcy.

Właściciel zarejestrowanego wzoru przemysłowego może udzielić osobie trzeciej licencji na korzystanie z tego wzoru na określonych warunkach.

Warunki korzystania z zarejestrowanego wzoru przemysłowego są uzgadniane przez zainteresowane strony a następnie są szczegółowo sprecyzowane w umowie licencyjnej. Treść umowy licencyjnej definiuje zwykle terytorium, na jakim licencjobiorca może korzystać z zarejestrowanego wzoru przemysłowego, okres czasu na jaki licencja jest udzielana, a także czy jest to licencja wyłączna czy też niewyłączna.

Zagrożenia wynikające z braku ochrony

Ponadto, zarejestrowany wzór przemy-

Przedsiębiorca, który nie chroni wyglądu

słowy jest istotną wartością niematerialną przedsiębiorstwa, stanowiąc jeden z aktywów podnoszących jego wartość.

Zarejestrowany wzór przemysłowy może być także przedmiotem sprzedaży lub

produktu, naraża się na ryzyko nieuprawnionego wprowadzenia przez konkurenta do obrotu produktu wyglądającego identycznie lub łudząco podobnie. Takie nieuczciwe działanie konkurenta niesie za sobą

ryzyko wprowadzenia w błąd potencjalnych klientów, którzy mogą być przekonani że nabywając dany produkt farmaceutycznego, otrzymują towar oryginalny pochodzący od określonego producenta. Może to wpłynąć na zmniejszenie zysków przedsiębiorstwa, a także jeśli produkty konkurencji są gorszej jakości może zaszkodzić renomie przedsiębiorcy.

Brak zarejestrowanego wzoru przemysłowego powoduje, że działania prawne wobec konkurenta wprowadzającego do obrotu towary wyglądające identycznie lub łudząco podobnie, są dużo trudniejsze i bardziej kosztowne, ponieważ konieczne jest przeprowadzenie czasochłonnego i kosztownego postępowania dowodowego.

Tymczasem w wyniku rejestracji wzoru przemysłowego otrzymujemy świadectwo rejestracji, które potwierdza nasze prawa i określa zakres ochrony co usprawnia przebieg postępowania w przypadku naruszenia prawa do zarejestrowanego wzoru przemysłowego.

reklama

34 |

Compliance w branży farmaceutycznej dr Anna Partyka-Opiela, Senior Associate i Maciej Żelewski, Associate w Praktyce Life Sciences kancelarii Domański Zakrzewski Palinka

B

iznes farmaceutyczny należy do tzw. sektora regulowanego.

Rygoryzm jakim jest objęty ten sektor wynika po pierwsze z tego, iż przedmiotem jego działalności jest ochrona zdrowia i ży-

• reklamy produktów leczniczych • korupcji.

W naszym artykule postanowiliśmy skoncentrować się na dwóch zagadnieniach – reklamie i korupcji, gdyż właśnie w obszarze szeroko pojętej reklamy produktów farmaceutycznych występuje najwięcej nadużyć, którym mają zapobiegać działania podejmowane w ramach systemów compliance.

W branży medycznej natomiast istotnym czynnikiem wpływającym na stopień obciążenia ryzykiem prawnym działalności przedsiębiorców jest aktywność organów ścigania oraz aktualna ideologia stosowania prawa karnego. Organami ścigania prowadzącymi postępowania w sprawach dotyczących relacji pomiędzy lekarzami/ pracownikami służby zdrowia a firmami z branży medycznej są: • policja • prokuratura • CBA i ABW • Żandarmeria Wojskowa.

Obserwacja aktywności organów ścigania wskazuje na: • trwającą „ofensywę” przeciwko podmiotom branży medycznej • gwałtowny wzrost ilości postępowań toczonych z udziałem lub przeciwko pracownikom firm branży medycznej • restrykcyjną wykładnię obowiązujących przepisów prawnych.

cia ludzkiego. Tym samym takie kwestie jak np. bezpieczeństwo wytwarzania i stosowania produktów leczniczych, ich reklama czy badania kliniczne są objęte specyficznymi regulacjami, które mają na celu wzmożenie kontroli i nadzoru nad działalnością firm farmaceutycznych. Po drugie, w większości krajów, w tym także w Polsce, wydatki na ochronę zdrowia są finansowane lub współfinansowane z środków publicznych, a to oznacza, że dysponent tych środków jest zainteresowany w regulowaniu szczegółowych zasad ich wydatkowania. Po trzecie, specyfika biznesu farmaceutycznego, wymaga kontaktów z urzędnikami administracji publicznej np. w procesie rejestracji czy refundacji produktów leczniczych, co sprawia że relacje te są objęte szczególną uwagą organów ochrony prawa. Wreszcie, lekarze, do których głównie jest kierowana reklama produktów leczniczych, jako dysponenci środków publicznych, w zakresie przepisywania produktów leczniczych, są traktowani jako osoby pełniące funkcję publiczną.

Wskazana powyżej specyfika sektora farmaceutycznego sprawia, ze podmioty istniejące na tym rynku przykładają szczególną uwagę do budowania skutecznych systemów compliance, których celem jest ograniczenie ryzyk związanych z prowadzeniem biznesu farmaceutycznego. Systemy te koncentrują się szczególnie na podejmowaniu działań prewencyjnych, których zadaniem jest zapobieganie występowaniu zachowań ryzykownych, poprzez: • wyodrębnienie funkcji compliance • wprowadzanie szczegółowych procedur czy instrukcji regulujących prowadzenie poszczególnych aktywności • podejmowanie działań edukacyjnych (szkolenia i warsztaty dla pracowników i kontrahentów) • prowadzenie przeglądów i audytów mających na celu zidentyfikowanie obszarów ryzykownych i wdrożenie działań naprawczych.

Główne obszary regulacji compliance w firmie farmaceutycznej Najczęściej regulacje compliance w firmie farmaceutycznej dotyczą: • reklamy produktów leczniczych • tzw. reklamy korporacyjnej, czyli działań o charakterze niepromocyjnym (edukacja) • relacji z instytucjami ochrony zdrowia • relacji z podmiotami współpracującymi (agencje reklamowe, firmy badawcze) • relacji z organizacjami pacjentów • dawn raids – procedur wprowadzanych na wypadek kontroli • zasad przestrzegania prawa konkurencji • stosunków pracy (np. mobbing).

Patrząc na specyfikę branży farmaceutycznej, działania compliance koncentrują się wokół 3 zasadniczych obszarów compliance: • wytwarzania i kontroli jakości produktów leczniczych

2/2015

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

35 Reklama

Art. 52 Prawa farmaceutycznego1

2) reklamę produktu leczniczego kierowaną do osób uprawnionych do wystawiania recept lub osób prowadzących obrót produktami leczniczymi; 3) odwiedzanie osób uprawnionych do wystawiania recept lub osób prowadzących obrót produktami leczniczymi przez przedstawicieli handlowych lub medycznych; 4) dostarczanie próbek produktów leczniczych; 5) sponsorowanie spotkań promocyjnych dla osób upoważnionych do wystawiania recept lub osób prowadzących obrót produktami leczniczymi; 6) sponsorowanie konferencji, zjazdów i kongresów naukowych dla osób upoważnionych do wystawiania recept lub osób prowadzących obrót produktami leczniczymi.

Art. 58. Prawa farmaceutycznego 1. Zabrania się kierowania do osób uprawnionych do wystawiania recept oraz osób prowadzących obrót produktami leczniczymi reklamy produktu leczniczego polegającej na wręczaniu, oferowaniu i obiecywaniu korzyści materialnych, prezentów i różnych ułatwień, nagród, wycieczek oraz organizowaniu i finansowaniu spotkań promocyjnych produktów leczniczych, podczas których przejawy gościnności wykraczają poza główny cel tego spotkania.

1. Reklamą produktu leczniczego jest działalność polegająca na informowaniu lub zachęcaniu do stosowania produktu leczniczego, mająca na celu zwiększenie: liczby przepisywanych recept, dostarczania, sprzedaży lub konsumpcji produktów leczniczych.

2. Reklama, o której mowa w ust. 1, obejmuje w szczególności: 1) reklamę produktu leczniczego kierowaną do publicznej wiadomości;

2. Zabrania się przyjmowania korzyści, o których mowa w ust. 1.

3. Przepisy ust. 1 i 2 nie dotyczą dawania lub przyjmowania przedmiotów o wartości materialnej nieprzekraczającej kwoty 100 złotych, związanych z praktyką medyczną lub farmaceutyczną, opatrzonych znakiem reklamującym daną firmę lub produkt leczniczy.

Z jednej strony przedsiębiorcy farmaceutyczni zostali ograniczeni w prowadzeniu działalności marketingowej, poprzez wyznaczenie ścisłych ram, w których mogą stosować limitowane narzędzia marketingowe. Z drugiej - etyczna strona tego biznesu zobowiązuje ich do prowadzenia działań, które będą zmierzały do zwiększenia poziomu edukacji środowiska medycznego i pacjentów, a tym samym przyczynią się do rozszerzenia świadomości co do zagrożeń zdrowia oraz profilaktyki. I tutaj pojawia się pierwszy problem – jak pogodzić, a jednocześnie oddzielić działania o charakterze typowo marketingowym, a więc mające w efekcie końcowym przynieść wzrost przychodu/sprzedaży z działaniami, których celem jest wzrost świadomości pacjenta (edukacja) co do sposobu leczenia danego schorzenia, zapobiegania mu czy też profilaktyki?

Problem jest tym większy, że wymienione powyżej działania, zarówno te charakterze promocyjnym jak i niepromocyjnym, są de facto wykonywane lub koordynowane przez te same osoby, czyli przedstawicieli medycznych.

Działania promocyjne

reklama

Tandemowy spektrometr mas

Q Exactive™ Focus Orbitrap™

- wysoka rozdzielczość na wyciągnięcie ręki Spektrometr mas Q Exactive™ Focus łączy w sobie możliwość wyboru jonu prekursora z wysoką rozdzielczością i detekcją dokładnej masy jednocześnie uzyskując czułości lepsze od potrójnych kwadrupoli i rozdzielczości lepsze od spektrometrów typu Q-TOF.

Wysoka wydajność wyjątkowa czułość dzięki wyższej selektywności, która eliminuje szumy dając jeszcze niższe granice wykrywalności i oznaczalności szybkość skanowania zapewnia pełną kompatybilność z szybką chroma­ tografią i umozliwia screening dużej ilości analitów w krótkim czasie realna rozdzielczość znacznie przewyższa możliwości aparatów typu Q­TOF zapewniając pewniejszą identyfikację z potwierdzeniem wyjątkowo szeroki zakres dynamiczny

Wyjątkowa elastyczność Unikalna hybryda konfiguracji kwadrupol­Orbitrap umożliwia prowadzenie screeningu znanych i nieznanych związków z opcją identyfikacji i potwierdzenia. Wysoka rozdzielczość może być zastosowana w kilku wariantach analizy ilościowej: data dependent MS/MS – full­scan w połączeniu z programowaną fragmentacją MS/MS dla najwyższej szybkości skanowania i wydajności data independent aquisition (vDIA) – do screeningu i oznaczeń ilościowych nieznanych substancji

Aparatura analityczna. Wyposażenie laboratoriów.

KONTAKT

info@anchem.pl Tel. +48 22 646 26 60 DOWIEDZ SIĘ WIĘCEJ

www.anchem.pl

monitorowanie wybranego jonu (SIM) dla uzyskania najwyższej czułości równoczesne monitorowanie reakcji (PRM) dla wysokiej selektywności, dużej ilości analitów i jednoznacznego potwierdzenia identyfikacji

36 | Problem pojawia się wówczas, gdy decyzja związana z pełnieniem funkcji publicznej, jest podjęta pod wpływem korzyści majątkowej (przekazanej np. w postaci nierynkowego wynagrodzenia za wykonaną usługę) lub osobistej (np. w postaci ułatwienia w zdobyciu punktów edukacyjnych). Ponieważ celem państwa jest ochrona obiektywizmu osób pełniących funkcje publiczne i zaufania społecznego do rzetelności instytucji państwowych, przyjecie korzyści, która wpływa na stronnicze działanie zostało uznane za naruszenie norm prawa. W przypadku rynku farmaceutycznego, ustawodawca poszedł o krok dalej, ograniczając formy promocji i dozwolonych korzyści, które mogą być kierowane do lekarzy do wyraźnie wskazanych w Prawie farmaceutycznym.

Płynność granicy między tym co legalne, a tym co nielegalne, swoista medialna nagonka na firmy farmaceutyczne i ich rzekome lub faktyczne związki korupcyjne ze środowiskiem lekarzy oraz wreszcie, niezrozumienie oczywistej konsekwencji jaką jest połączenie dozwolonych form reklamy produktów leczniczych z ich sprzedażą sprawia, że firmy farmaceutyczne oraz lekarze są pod szczególnym nadzorem organów ścigania.

Reasumując – wszystkie działania które są formą dozwolonej reklamy np. sponsoring konferencji naukowych, spotkania promocyjne, dostarczanie próbek leków w swym założeniu mają prowadzić

Jak widać z cytowanych na poprzedniej stronie przepisów prawa farmaceutycznego, katalog czynności o charakterze promocyjnym czy marketingowym jest mocno ograniczony, choć nie jest katalogiem zamkniętym. Do preferowanych form („w szczególności”) działalności promocyjnej przez ustawodawcę należą m.in.: • odwiedzanie HCP’s przez przedstawicieli medycznych i farmaceutycznych • wręczanie dozwolonych upominków • sponsoring udziału w konferencjach i wydarzeniach naukowych • organizowanie spotkań promocyjnych • dostarczanie próbek produktów leczniczych.

Działania niepromocyjne Jak wspomnieliśmy powyżej, od działań o charakterze promocyjnym (reklama kierowana do HCP’s) należy odróżnić te aktywności, które są wykonywane przez firmy farmaceutyczne z udziałem lekarzy lub farmaceutów, a które nie mają charakteru promocyjnego, a więc ich celem nie jest zachęcenie lekarza czy farmaceuty do zastosowania danego produktu leczniczego, a jedynie edukacja lekarzy lub pacjentów oraz np. zapobieganie występowaniu danych schorzeń. Oczywiście udział danej firmy w finansowaniu tego typu działań ostatecznie ma także na celu promocję pozytywnego wize-

do wzrostu sprzedaży, natomiast ten wzrost nie może być wynikiem otrzymanej przez lekarza korzyści, a jedynie wynikiem jego obiektywnej decyzji terapeutycznej, którą podjął na podstawie informacji (medycznych) które otrzymał w ramach reklamy.

runku firmy - jako organizacji, której celem jest dobro pacjenta oraz promocja zdrowia.

Do działań o charakterze niepromocyjnym można zaliczyć np.: • prowadzenie programów edukacyjnych • organizację badań przesiewowych (tzw. białe soboty) • darowizny (lekowe, rzeczowe czy pieniężne).

Jeżeli jednak: • działania reklamowe są prowadzone niezgodnie z prawem np. sponsorowanie udziału lekarzy w wydarzeniach, które nie mają charakteru naukowego, a jedynie rozrywkowo-turystyczny (inaczej: przyjmowanie i oferowanie korzyści majątkowej lub osobistej w związku z pełnieniem funkcji publicznej), • działania reklamowe są co prawda zgodne z prawem np. przekazanie przedmiotu związanego z praktyką do 100 zł, ale przekazywane są w zamian za przepisanie leku – mają charakter transakcji „ja Ci dam upominek/sponsoring/itp., a ty mi przepiszesz lek”, to w efekcie istnieje prawdopodobieństwo uznania, że mamy do czynienia z procederem, który może zostać uznany za korupcję.

Wszystkie tego typu działania, niezależnie od ich efektu – promocyjnego czy niepromocyjnego, powinny być szczegółowo uregulowane procedurami. Jest to podyktowane nie tylko wymogami prawa farmaceutycznego, w szczególności zakazem przekazywania korzyści (art. 58 Prawa farmaceutycznego w zw. z art. 52 ust. 2 ustawy o refundacji leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych2), ale także obowiązkiem zapewnienia lekarzowi swobody przepisywania leku, zgodnie z zasadami etyki zawodowej lub możliwością uznania lekarza za osobę pełniącą funkcję publiczną na gruncie polskiego Kodeksu karnego (art. 115 par. 3 i art. 229 KK) oraz przepisów zagranicznych (FCPA, The Bribery Act).

W praktyce, ze względu na powyższe uwarunkowania, i często w oparciu o wzorce korporacyjne, krajowe procedury compliance określają: • zasady kontaktów przedstawicieli medycznych z lekarzami i z innymi pracownikami ochrony zdrowia • zasady wręczania materiałów marketingowych, próbek i prezentów • zasady odwiedzin • zasady zawierania umów • limity wynagrodzeń (z reguły w oparciu o tzw. godziwą wartość rynkową, fair market value) • kwestie uczciwości i rzetelności marketingowej, oraz • inne zasady antykorupcyjne.

Reklama produktów leczniczych a korupcja Jak zostało wspomniane powyżej, z rozwojem rynku farmaceutycznego, wzrasta zainteresowanie organów ścigania (Centralnego Biura Śledczego, policji czy prokuratury) kontaktami przedstawicieli firm farmaceutycznych z lekarzami. Lekarz traktowany jest jako funkcjonariusz publiczny. Jako dyspozytariusz „państwowych” pieniędzy jest on poddany wszelkim rygorom prawa dotyczącym sprzedajności lub przekupstwa (korupcji).

Innymi słowy, każda jego decyzja dotycząca zaordynowania pacjentowi produktu leczniczego podlegającego refundacji (czyli po prostu „dopłacie”) z budżetu państwa jest poddawana analizie z kilku punktów widzenia: • czy była oparta na obiektywnych medycznych przesłankach (legalna)? A jeśli nie → • czy była związana z przyjęciem korzyści majątkowej lub osobistej (nielegalna).

Promocja i światowe przepisy antykorupcyjne Ryzyko uznania działań promocyjnych za powiązane z korupcją jest szczególnie istotne dla przedsiębiorców mających powiązania ze Stanami Zjednoczonymi. Wprowadzone w latach siedemdziesiątych przepisy, znane popularnie jako Forreign Corrupt Practices Act (lub FCPA), jednoznacznie zakazują amerykańskim przedsiębiorcom

2/2015

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

37 składania lub nakłaniania do działań korupcyjnych poza granicami Stanów Zjednoczonych.

Już na samym wstępie należy zauważyć, że termin „amerykański przedsiębiorca” jest traktowany wyjątkowo szeroko. Zarówno definicja podmiotu przepisów jak i jego interpretacja przyjęta przez amerykańskie władze są bardzo otwarte i odnoszą się do podmiotów notowanych na amerykańskich giełdach papierów wartościowych, spółek inkorporowanych w USA, ale również do każdego innego przedsiębiorcy, który biznesowo jest powiązany ze Stanami Zjednoczonymi. W ekstremalnych przypadkach nawet płatność w USD, spedycja towaru przez terytorium USA lub sprzedaż do amerykańskich kontrahentów może być uznana za takie powiązanie.

Najistotniejszy dla tematu compliance w Polsce jest jednak fakt, że FCPA jest ustawą jak najbardziej żywą i aktywnie stosowaną.

Firmy już parokrotnie zostały ukarane wielomilionowymi karami za praktyki korupcyjne, których dopuszczali się pracownicy polskich filii koncernów międzynarodowych. Kary liczone są w milionach USD. Tajemnicą poliszynela jest też fakt, że FBI jest aktywnie zaangażowane w postępowania w Polsce.

Działania compliance w kontekście odpowiedzialności przed amerykańskimi organami sprawiedliwości są istotne z dwóch względów. Po pierwsze umożliwiają kontrolowanie działań pracowników firmy w celu zapobieżenia naruszeniom polskich jak i amerykańskich przepisów antykorupcyjnych. Po drugie, mocny system compliance pozwala firmom uniknąć odpowiedzialności finansowej za indywidualne działania jej pracowników. Wprowadzane procedury systemu monitoringu pomagają dowieść, że spółka nie działała celowo i nie jest odpowiedzialna za naruszenie przepisów.

Compliance a prawo ochrony konkurencji Polityka compliance jest również istotna z punktu widzenia przepisów ochrony konkurencji i antymonopolowych. Ponieważ wskazane przepisy odnoszą się do sposobu prowadzenia działalności przedsiębiorczej vis-a-vis konkurentów i innych niezależnych podmiotów, istnieje ryzyko uznania, że porozumienia pomiędzy tymi przedsiębiorcami dążą lub nawiązują do bezprawnego wyłączenia lub naruszenia stosunku konkurencji pomiędzy nimi, na przykład poprzez ustalanie cen lub zakaz eksportu produktu.

Wprowadzenie antykonkurencyjnej polityki compliance umożliwia nie tylko zwiększenie świadomości ryzyk prawnych w zakresie prawa konkurencji – co często stanowi piętę achillesową u przedsiębiorców, ale również lepsze kontrolowanie podejmowanych przez pracowników działań i ustalenie prawidłowych zasad komunikacji.

Co więcej, wykorzystanie systemów compliance w omawianej dziedzinie jest wskazywane również przez Komisję Europejską, czyli europejski urząd ochrony konkurencji, jako pożądane działanie zwiększające bezpieczeństwo prawne przedsiębiorców.

Komunikacja Branża farmaceutyczna, jak każda inna, posiada swój specyficzny język komunikacji. Rzecz w tym, ze dopóki język ten jest kompatybilny z ograniczeniami jakie nakładają specyficzne regulacje prawne, przekaz jest zrozumiały zarówno dla nadawcy i odbiorcy, jak i dla podmiotu zewnętrznego (np. organu ścigania), którego ocenie czasem podlega ta komunikacja (np. w formie mailowej), to nie ma problemu ze zrozumieniem intencji i celu komunikacji. Inna sytuacja powstaje, gdy na język komunikacji „farmaceutycznej” przenosimy

reklama

Frankfurt nad Menem 15 - 19 czerwca Stoisko B44, hala 4.0

CosmoDry® System

Planex® System

www.italvacuum.com

Your Vacuum Drying Specialist

CRIOX System

MULTISPRAY® Cabinet Dryer

Agent w Polsce I.E.S International Polska Sp. z o.o. ul. Raszyńska 13 - 05-500 Piaseczno Tel. (22) 702 94 94 info@ies.pl - www.ies.pl

Saurus939

38 | język, który choć jest uznany za dopuszczalny w innych branżach, budzi dwuznaczności podczas jego oceny w kontekście ograniczeń branżowych. Najczęściej popełniane błędy to: • przenoszenie pojęć i skrótów z branży FMCG do branży lekowej (np. klient, deal, gratyfikacja, inwestycja) • mieszanie kwestii reklamowo-informacyjnych z kwestiami dotyczącymi przyjętej polityki sprzedażowej (np. „zwrot z inwestycji” w postaci wzrostu sprzedaży leków w kontekście sponsorowania udziału lekarza w konferencji) • stosowanie wyrażeń dwuznacznych i niedopowiedzianych np. „Pan doktor jest bardzo zadowolony z udziału w kongresie i będzie… wywiązywał się… sam wiesz z czego ;-)” • bezpośrednie łączenie kwalifikacji potencjału lekarzy z inwestycjami i działaniami promocyjnymi • niedokładne czytanie korespondencji przychodzącej i bezrefleksyjne zatwierdzanie działań za pomocą „OK” (ryzyko zatwierdzenia działań nielegalnych) • nie czytanie (szczególnie przez przełożonych) korespondencji „do wiadomości” (w przypadku korespondencji zawierającej komunikaty, które mogą świadczyć o podjęciu działań nielegalnych – brak reakcji może być uznany za tzw. milczącą zgodę) • wiązanie instrumentów mających na celu budowanie pozytyw-

• brak jest zaufania i zrozumienia pracowników do zachodzących zmian, co powoduje zwiększoną rotację personelu • zmiany wpływają negatywnie na wyniki spółki, spowodowane przez masowe odejścia pracowników i znaczące ograniczenia aktywności reklamowych i promocyjnych • następuje kolejna wymiana kadry zarządzającej spowodowana pogarszającymi się wynikami firmy.

nego wizerunku firmy (np. badania edukacyjne) z kwestiami reklamowymi czy wzrostem sprzedaży leków (np. „10 dodatkowych, wypełnionych badań edu = 30 nowych opakowań).

z wiedzy etycznej • wprowadzenie regularnego monitoringu działań poprzez systematyczne audyty i przeglądy • powierzenie nadzoru nad kwestiami compliance osobie, która posiada odpowiedni autorytet, wiedzę, doświadczenie i wysoką pozycję w strukturze przedsiębiorstwa • wprowadzenie skutecznych kanałów powiadamiania o nieprawidłowościach (tzw. czerwony telefon, ochrona osób powiadamiających o nieprawidłowościach) • zbudowanie systemu kar i nagród, które będą motywować cały personel do utrzymywania wysokich standardów • zbudowanie systemu regularnej komunikacji i wewnętrznej promocji zasad etyki.

Tak więc postrzeganie compliance jedynie jako pliku procedur zamkniętych w segregatorach na zakurzonej półce powinno być już rzadkością. Kadra menadżerska przywiązuje coraz większą wagę do wdrożenia skutecznych systemów compliance, mając świadomość jak wielką wartość może przynieść przedsiębiorstwu skutecznie wdrożony program compliance. Do najważniejszych czynników budujących ten sukces należą: • traktowanie wysokich standardów etycznych jako celu strategicznego firmy • zbudowanie odpowiednich polityk i procedur w oparciu o przepisy prawa, kodeksy branżowe, wewnętrzne wymagania firmy • zbudowanie systemu edukacji i rozwoju kompetencji etycznych oraz systemu regularnej weryfikacji poziomu wiedzy • maksymalne upraszczanie w zakresie prezentowania i edukacji

Dlatego należy pamiętać, aby: • komunikacja była zgodna z obowiązującym prawem, w szczególności z Prawem farmaceutycznym • unikać treści niefortunnych, niejasnych, dwuznacznych • nie używać żargonu sprzedażowego, który nie jest adekwatny do prowadzonych legalnych działań promocyjnych.

W tym zakresie, bardzo istotna jest edukacja – w szczególności odpowiednie szkolenia i warsztaty, które pozwalają pracownikom na zrozumienie specyfiki i niuansów komunikacji w ramach prowadzonej działalności farmaceutycznej

Najistotniejsze jest, aby system compliance został zbudowany prewencyjnie. Jego wprowadzenie wymaga czasu i uwagi, a czasami zmiany myślenia czy postrzegania compliance jako jednej z głównych wartości etycznych przedsiębiorstwa. W dużych przedsiębiorstwach farmaceutycznych, w szczególności tych o korzeniach międzynarodowych, system compliance jest już standardem. Często jednak bywa, ze małe i średnie firmy farmaceutyczne decydują się na wprowadzenie systemu compliance dopiero w sytuacji kryzysu – po ujawnieniu nieprawidłowości przez organy ścigania czy dziennikarzy.

Biorąc pod uwagę wyżej wskazane czynniki, warto zastanowić się nad jego wprowadzeniem wcześniej, aby uniknąć niepotrzebnych kosztów i konsekwencji. Bycie „etycznym” najzwyczajniej w świecie opłaca się, gdyż sprzyja budowaniu wizerunku solidnego i efektywnego przedsiębiorcy. W świetle powyższego, nie dziwi podejście polskich firm, które coraz częściej przekonują, że stosowanie się do wewnętrznych standardów, przepisów czy branżowych regulacji to dziś już nie tyle dodatek i swoista moda, co absolutna konieczność.

Sukces firmy farmaceutycznej a skutecznie wdrożony system compliance Takie czynniki jak: • braki z zakresu etyki, spowodowane niedostatecznym przeszkoleniem personelu • istnienie luk w funkcjonowaniu systemów, polityk czy procedur, • niewłaściwa kultura organizacyjna, pozwalająca na wybór drogi „na skróty” najczęściej powodują uchybienia w zakresie zgodności działalności firmy farmaceutycznej z ww. regułami prawnymi.

To z kolei powoduje kryzys w działalności przedsiębiorstwa, a tym samym negatywnie wpływa na wyniki komercyjne gdyż: • uchybienia w zakresie etyki doprowadzają do utraty zaufania przez kadrę zarządzającą u decydentów • najczęściej następuje wymiana kluczowych menadżerów i wewnętrzny audyt compliance • pojawia się brak zaufania nowej kadry zarządzającej do pozostałego personelu oraz wprowadzane są niezbędne, lecz często zbyt restrykcyjne zasady, polityki, procedury, przy jednoczesnym deficycie zachowania wysokiej jakości we wdrażaniu trudnych zmian

2/2015

1

Ustawa z dnia 6 września 2001 r. Prawo farmaceutyczne (Dz.U. z 2008, Nr 45. poz. 271 j.t., dalej „Prawo farmaceutyczne”);

2

Ustawa o refundacji leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych z dnia 12 maja 2011 r. (Dz.U. Nr 122, poz. 696).

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

NASZA JAKOŚĆ TWÓJ KOMFORT NASZA JAKOŚĆ

.

TWÓJ KOMFORT SCHWARTE MILFOR Sp. z o.o.

Al. Obrońców Tobruku 3A SCHWARTE MILFOR Sp. z o.o.

10-092 Olsztyn Al. Obrońców Tobruku 3A 10-092 tel.: +48Olsztyn 89 522 18 02 tel.: +48 89 522 18 02 fax: +48 +48 89 89 527 527 68 68 87 87 fax:

www.arba-processing.com www.arba-processing.com

Biuro handlowe: tel.: +48 89 522 18 43 Biuro handlowe: fax: +48 89 527 68 87 tel.: +48 89 522 18 43 fax: +48 89 527e-mail: 68 87 e-mail: a.stolarczyk@schwarte-group.com a.stolarczyk@schwarte-group.com

40 |

1 000 operacji/h

Szybka komplementacja farmaceutyków Dystrybucja wyrobów farmaceutycznych to jeden z najbardziej restrykcyjnych obszarów działań obwarowanych wymaganiami prawnymi i branżowymi, regulującymi wszelkie procesy związane z obrotem lekarstwami. Istotne są tu takie czynniki jak bezpieczeństwo i kontrola. Niemniej, jak w każdej branży, tak i w tej istotne są elementy, usprawniające procesy jak np. zwiększenie efektywności kompletacji.

ISL Innowacyjne Systemy Logistyczne Sp. z o.o.

F

irma ISL proponuje innowacyjny system do szybkiej kompletacji zamówień oparty o regał Rotomat. Jeden pracownik magazynu może bowiem wykonać do 1 000 operacji na godzinę!

Regały automatyczne już na dobre zadomowiły się w obszarze dystrybucji. Na wyróżnienie zasługują dwa typy tych rozwiązań: karuzelowy regał ROTOMAT oraz regał Lean-Lift typu winda. Główne korzyści ich stosowania, to oszczędność powierzchni magazynowej poprzez wykorzystanie całej dostępnej wysokości hal magazynowych.

Wysoka ergonomia pracy z regałami w myśl zasady „towar do człowieka”, szybkość w wydawaniu towaru, kontrola pobrań, eliminująca pomyłki, dzięki aplikacjom umożliwiającym dokładne wskazanie towaru, który chcemy pobrać. Bardzo istotnym ele-

mentem podczas wdrożeń regałów jest ich możliwość integracji z zewnętrznym systemem klasy WMS lub ERP. Często pojawiające się wyzwanie rodzi nowe koncepcje. Koncepcje te bazują na wykorzystanych już na rynku systemach, które po przemyślanej modyfikacji, nawet ku zaskoczeniu stałych użytkowników zaoferować mogą ogromne możliwości. Tak jest w przypadku rozwiązania Rotomat Pharma HSP (High Speed Picking), którego podstawowym elementem są regały automatyczne ROTOMAT typu karuzela, dobrze znane wielu użytkownikom z branży farmaceutycznej.

Jako rozwiązanie dedykowane do szybkiej kompletacji farmaceutyków, regał ROTOMAT wyposażono w specjalnie opracowaną listwę ledową z systemem „pick-to-

2/2015

-light”. Dzięki niej operator, na każdym etapie procesu kompletacji informowany jest o nazwie produktu, jego lokalizacji, oraz ilości sztuk do pobrania lub odłożenia do wskazanego pojemnika, co znacznie przyśpiesza pracę. System „pick-to-light” oferuje wiele możliwości, które w zależności od potrzeb klienta są odpowiednio konfigurowane.

Dodatkowym, bardzo ważnym elementem systemu Rotomat Pharma HSP jest dedykowane oprogramowanie, które zarządza wszystkimi operacjami, bazą danych, lokalizacją składowanych towarów, ich przyjęciem i wydaniem, realizacją zleceń itd.

W regale automatycznym ROTOMAT półki obracają się jak wagoniki na pionowej karuzeli. Mają one wymiar dostosowany do potrzeb składowanych towarów. Jest tu moż-

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

41

operacji

Zaletą systemu Rotomat Pharma HSP jest również możliwość jego rozbudowy o kolejne regały. Może to być np. drugi regał Rotomat ustawiony vis a vis pierwszego, gdzie jeden operator może obsługiwać jednocześnie dwa regały. Można tworzyć różne kombinacje biorąc pod uwagę liczbę operatorów i ilości regałów, co oczywiście zwiększa wydajność systemu.

Należy jeszcze wspomnieć o kilku istotnych argumentach, głównie ze względu na specyfikę branży farmaceutycznej, jak chociażby bezpieczeństwo składowanych towarów i eliminacja pomyłek.

Konstrukcja regałów Rotomat daje możliwość bezpiecznego składowania lekarstw, zabezpieczając je przed szkodliwym wpływem środowiska jak np. kurz, czy wilgoć. Można dostosować urządzenia do składowania lekarstw w odpowiednich warunkach środowiska, stosując klimatyzację regału. System po-

kości półki. Można również dokonać podziału półek na więcej, mniejszych lokalizacji.

Jak zatem pracuje system Rotomat Pharma HSP i w jaki sposób osiągamy 1 000 operacji/ godzinę?

Spływające zamówienia tworzą listę, która przekazywana jest do regału ROTOMAT czyli do magazynu farmaceutyków. Możliwe jest realizowanie kliku, lub kilkunastu nawet zleceń jednocześnie.

w rozwiązaniu regału Rotomat Pharma HSP wynika z połączenia systemu automatycznych regałów typu karuzela, która w ruchu obrotowym ciągłym, na wzór bębenka rewolweru dostarcza do okna kolejne linie zamówieniowe oraz systemu wskazywania miejsca kompletacji tzw. “pick-to-light”. Wyświetlane operatorowi niezbędne informacje tj. nazwa towaru, kod operatora, kierunek czynności (przyjęcie, wydanie),

siada funkcje przyporządkowania do jego obsługi zaufanym operatorom. Cały czas, dzięki specjalnemu oprogramowaniu śledzona jest droga lekarstw od momentu dostarczenia go na magazyn, aż po wydanie. Przy okazji można zaznaczyć, że obie te operacje można też wykonywać praktycznie równolegle. Zatowarowanie może być prowadzone naprzemiennie z realizacją wydań.

Operator wykonuje klika prostych ruchów, polegających głownie na pobraniu opakowań lekarstw w ilości wskazanej na wyświetlaczu, z zaznaczonego miejsca na półce, a następnie przyciśnięciu zapalonej lampki, co oznacza potwierdzenie realizacji zlecenia i odłożeniu farmaceutyków do wskazanego pojemnika kompletacyjnego.

W momencie zakończenia zamówienia, o czym również informuje świecąca dioda, operator wymienia pojemnik na kolejny i czynności się powtarzają.

ilość towaru do wydania i miejsca wysortowania (np. pojemniki) sprawia, że proces kompletacji jest bardzo szybki.

W praktyce otrzymujemy system, który na niewielkiej powierzchni stanowi bardzo pojemny magazyn wielu różnorodnych farmaceutyków, którego stany mogą być uzupełnianie na bieżąco. Poza tym jest to system szybki w montażu, łatwy w obsłudze i nie drogi jeśli porównać wydajność z innymi urządzeniami stosowanymi do szybkiej kompletacji w farmacji.

Podkreślmy zatem raz jeszcze. System Rotomat Pharma HSP to pojemny magazyn farmaceutyków, zajmujący niewielką powierzchnię, który jednocześnie jest szybkim i wydajnym systemem do kompletacji wielu zamówień w tym samym czasie. Zrealizowanie 1 000 operacji przez operatora na godzinę jest możliwe! Dodatkowo jest to znacznie tańsze rozwiązanie od innych znanych na rynku farmaceutycznym systemów komisjonowania.

liwość wyboru szerokości, wysokości i głębo-

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

Podsumowując,

szybkość

2/2015

42

Więcej niż lekarstwo Trendy w opakowaniach dla farmacji – cz. 1 Nie ma nic bardziej stałego niż zmiana, a przemysł farmaceutyczny jest tego świetnym przykładem. Spersonalizowana medycyna, internetowa sprzedaż leków czy nowe możliwości samodzielnej diagnozy sprawiają, że na naszych oczach dokonuje się rynkowy przełom. Oznacza to, że należy nieustannie obserwować funkcje, jakie pełni opakowanie farmaceutyczne. W porównaniu z pozostałymi branżami, sektor farmaceutyczny stawia przed przemysłem opakowaniowym zupełnie inne i ciągle nowe wyzwania.

Z

miany, jakie możemy zaobserwować w opakowaniach dla przemysłu farmaceutycznego, przede wszystkim oznaczają o wiele więcej korzyści dla klienta niż kiedyś. Dzięki wdrażanym innowacjom zyskuje on poczucie skuteczności, niezawodności i pewności. Jak będą rozwijały się obecne trendy? Jaką wartość dodaną w przyszłości zaoferuje opakowanie farmaceutyczne?

Jak może ono pozytywnie wpłynąć na wizerunek producenta środków farmaceutycznych? Użytkownikowi ma zapewnić: bezpieczeństwo i niezawodność. Firma BSC Pharmacenter, jako kompleksowy dostawca z zapleczem technologicznym na światowym poziomie, wskazuje sposoby osiągnięcia tego celu o których napiszemy

w serii kolejnych publikacji. Od produktów farmaceutycznych zależy zdrowie i życie ludzkie, dlatego również ich opakowania muszą odpowiadać najwyższym standardom bezpieczeństwa. Rozbudowa parku maszynowego w BSC Pharmacenter w Poznaniu pokazuje, jak duże jest tempo specjalizacji w tym zakresie. Jednocześnie opakowanie zaczyna odgrywać w branży farmaceutycznej rolę istotnego narzędzia marketingowego w segmencie OTC. BSC Pharmacenter zapewnia kompleksową ofertę, wykorzystuje swoje know-how z różnych dziedzin, obsługuje wiele branż i działa interdyscyplinarnie – zarówno w zakresie rozwoju, jak i projektowania oraz produkcji opakowań. W ten sposób ma znaczący wkład w sukces marek farma-

2/2015

ceutycznych. Jak zmieniają się wymagania stawiane opakowaniom środków farmaceutycznych – tych sprzedawanych na receptę i ogólnodostępnych? Przede wszystkim nowoczesne opakowania farmaceutyczne są praktycznie niemożliwe do podrobienia.

Dzięki specjalnym systemom zabezpieczeń można w znacznym stopniu ograniczyć proceder wprowadzania do obrotu sfałszowanych wyrobów leczniczych. Prezentujemy niektóre spośród najnowszych trendów i technologii, które zabezpieczają opakowania farmaceutyczne przed podrabianiem.

W jaki sposób opakowanie może wpływać na sprzedaż środków farmaceutycznych?

W tym artykule pokazujemy różne scenariusze i rozwiązania.

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

43 Internet zmienia świat farmaceutyczny Leki generyczne, handel wysyłkowy przez Internet, wygasające patenty – to już od dawna nie jedyne wyzwania, z jakimi muszą mierzyć się producenci środków farmaceutycznych. Wielu pacjentów szuka porad na portalach społecznościowych zamiast u lekarza. Z tego względu konkretne pozycjonowanie marki staje się dla firmy farmaceutycznej coraz ważniejsze. Co więcej, produkty muszą mieć wartość dodaną, by odróżnić się od konkurencji.

W tym wszystkim istotną rolę odgrywa opakowanie. Co ważne – opakowanie, w którym znajduje się niewłaściwa ulotka, może przyczynić się do śmierci pacjenta.

Producent opakowań, którego wyroby są wadliwe i który nie może odpowiednio udokumentować procesu ich produkcji i dystrybucji, nie jest właściwym partnerem dla firmy farmaceutycznej. Co by się stało, gdyby stwierdzono, że produkcja opakowań nie odbywała się zgodnie z dobrymi praktykami produkcyjnymi i higienicznymi (GMP, GHP)? Jak pokazują liczne przykłady, proces ten nie może się obyć bez zachowania trzech ważnych aspektów: bezpieczeństwa, jakości i pewności, zwłaszcza że z roku na rok wymagania są coraz wyższe. Na przykład unijne wytyczne dotyczące czytelności (tzw. Readability Guidline) określają, że wielkość czcionki tekstu ulotek dołączanych do opakowań leków powinna wynosić co najmniej 9 punktów. Odpowiada to literom o wysokości prawie 2 mm i znacząco zwiększa czytelność oraz dostępność przekazywanych pacjentowi informacji. Jest niemal pewne, że w przyszłości producenci opakowań farmaceutycznych będą musieli oferować znacznie więcej, aby jednocześnie sprostać nowym wymogom prawnym i pozostać konkurencyjnymi. Jednym z powodów takiego stanu rzeczy jest postępujące usamodzielnienie się pacjentów, którzy w czasach cyfryzacji prawdopodobnie ufają bardziej Internetowi niż swojemu lekarzowi. Już dziś wielu z nich szuka informacji najpierw w sieci, a dopiero w dalszej kolejności u specjalisty. Dlatego właśnie zaufanie jest tak istotnym aspektem dla zapewnienia długofalowego sukcesu firmom farmaceutycznym. Do tego dochodzi większa przejrzystość i wiarygodność – wartości ważne dla wizerunku marki, które muszą znaleźć odzwierciedlenie także w opakowaniu.

Co mówi ulotka? Integralna ulotka połączona z opakowaniem jest praktycznym, szybkim i skutecznym narzędziem, które pozwala na przekaz informacji związanych z opakowanym produktem. Tak zintegrowana ulotka jest nie tylko estetyczna ale stanowi również wartość dodaną do produktu

do informacji w Internecie prowadzi do tego, że coraz więcej pacjentów stawia sobie diagnozę, która ma z kolei przełożenie na ich dalsze decyzje w kwestii leczenia.

że nie kupił podróbki. Kolejnym zadaniem nowoczesnego opakowania jest szybkie i skuteczne przekazanie istotnych informacji o produkcie medycznym. Przykładem może

Lekarze nie mają już monopolu na informacje, a pacjenci emancypują się i przyjmują postawę aktywną i krytyczną zamiast biernej i akceptującej. Ponieważ pacjent, który sam postawi sobie diagnozę, nie dysponuje jednak oficjalną receptą na lek, sięga w efekcie po środki dostępne w aptekach bez recepty. Jak zatem firma farmaceutyczna może sprawić, by ten „wewnętrzny lekarz”, którego słucha pacjent, zwrócił uwagę na konkretny preparat danej marki?

być integralna ulotka połączona z opakowaniem tak, że nie sposób jej zgubić, jednocześnie prezentująca informacje widoczne od razu, takie jak sposób użycia, możliwe działania niepożądane czy przeciwwskazania. Bardzo ciekawym rozwiązaniem jest także nadrukowanie na opakowaniu kodu QR, po zeskanowaniu którego pacjent może pobrać aplikację na swojego smartfona, przypominającą mu o zażyciu medykamentu. Co więcej, kiedy minie termin ważności preparatu, umieszczony na opakowaniu specjalny nadrukowany pasek zabarwi się na odpowiedni kolor, ostrzegając wówczas pacjenta przed zażyciem przeterminowanego leku lub przewożonego w niewłaściwych warunkach chłodniczych. Po zakończeniu stosowania leku pacjent wystawia produktowi ocenę na portalach społecznościowych, co może zachęcić do zakupu kolejne osoby.

I tak koło się zamyka.

Opakowanie wielozadaniowe Rozszerzenie sprzedaży preparatów leczniczych o nowe kanały dystrybucji sprawia, że proceder fałszowania opakowań nasila się. Zdaniem ekspertów, już teraz, co druga oferta online jest oszustwem. Jednak dzięki nowoczesnym technikom zabezpieczeń, które w prosty sposób pozwalają potwierdzić oryginalność leku, pacjent zyskuje pewność,

Wirtualne zdrowie Sukces nowych mediów sprawił, że – niezależnie od grupy wiekowej – rośnie tendencja do autodiagnozy. Łatwy dostęp

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

Unijne wytyczne dotyczące czytelności określają, że wielkości czcionki tekstu ulotek dołączanych do opakowań leków powinna wynosić co najmniej 9 punktów

2/2015

44 |

Outsourcing zarządzania dokumentami w firmie farmaceutycznej

Marcin Ogrodnik dyrektor ds. sprzedaży ArchiDoc SA

Faktury, umowy, korespondencja z klientami, dokumentacja kadrowo – płacowa to codzienność każdej firmy farmaceutycznej. Jak sprawnie zarządzać dokumentami, nie tracąc przy tym niepotrzebnie czasu i pieniędzy?

D

okumenty to jedno z głównych źródeł informacji w organizacji. Często zawarte w nich dane determinują podejmowanie najważniejszych decyzji, co wpływa na funkcjonowanie całej firmy. Najlepszym

Pierwszym etapem jest bezpieczny transport dokumentacji do centrum operacyjnego outsourcera. Po przyjęciu dokumentacji w magazynie archiwalnym, jednostki aktowe są oklejane kodami

sposobem obniżenia kosztów i usprawnienia procesu zarządzania dokumentacją jest jego dostosowanie do potrzeb firmy farmaceutycznej, w oparciu o posiadane przez nią zasoby i możliwości. W większości przypadków optymalnym rozwiązaniem okazuje się outsourcing, który pozwala zredukować wydatki z tego zakresu nawet o kilkadziesiąt procent i jednocześnie oddelegować na zewnątrz czynności, nie związane z podstawową działalnością firmy.

kreskowymi i rejestrowanie w systemie.

Wszystko to odbywa się w oparciu o ustalony z klientem katalog akt, czyli kryteria którymi opisywane są poszczególne rodzaje dokumentacji (tzw. metryki lub indeksy) oraz poziom rejestracji (pudło, segregator, teczka, dokument).

Co obejmuje usługa archiwizacji?

Usługa archiwizacji w modelu outsourcingowym polega na przejęciu przez podmiot zewnętrzny dokumentów od firmy farmaceutycznej, oznaczeniu ich unikalnymi kodami kreskowymi, rejestracji w systemie, nadaniu im kategorii archiwalnych zgodnie z obowiązującymi regulacjami prawnymi oraz zgromadzeniu ich w magazynie firmy zewnętrznej. A jak to wygląda w szczegółach?

Jeśli proces zakłada przetworzenie na postać elektroniczną całości lub wytypowanej części dokumentacji, jest ona przygotowywana do digitalizacji. Kody kreskowe jednostek aktowych są korelowane z kodami kreskowymi pudeł archiwizacyjnych, które trafiają do lokalizacji magazynowych. Nowoczesny magazyn archiwalny umożliwia składowanie dokumentów w systemie tzw. wysokiego składu. Całość operacji śledzona jest w programie informatycznym, w którym każdy obiekt (dokument, teczka, pudło archiwistyczne) posiada swój unikatowy kod kreskowy powiązany z informacją o zawartości danego obiektu.

2/2015

Pracownicy firmy farmaceutycznej otrzymują dostęp online do aplikacji umożliwiającej przeglądanie elektronicznych wersji dokumentów oraz zamawianie oryginałów i skanów. Zaawansowany system uwierzytelniania oraz gradacja uprawnień użytkowników zapewnia dokumentom odpowiednią ochronę. Dzięki zaawansowanym opcjom raportowania system umożliwia także bieżące monitorowanie pracy.

Usługa obejmuje także cykliczne brakowanie, czyli raportowanie dokumentacji, której okres przechowywania upłynął oraz bezpieczne niszczenie akt. Zasób już przechowywany może być systematycznie uzupełniany o nowe dokumenty, przejmowane na bieżąco od firmy farmaceutycznej.

Krok po kroku Większość firm do outsourcingu przekonuje się stopniowo. Odbiorcy usług najczęściej początkowo decydują się na wydzielenie na zewnątrz najprostszych procesów, z czasem rozszerzając zakres takiej współpracy.

Sama archiwizacja dokumentów coraz rzadziej występuje jako samodzielne rozwiązanie. Najczęściej traktowana jest jako usługa towarzysząca np. obsłudze kore-

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

45

spondencji przychodzącej. Coraz więcej firm farmaceutycznych dostrzega także korzyści z archiwizacji dokumentów zorganizowanej w formie elektronicznej. Umożliwia to znacznie większą swobodę i szybkość działania, szczególnie w przypadku dużych podmiotów, posiadających oddziały na terenie całego kraju.

Elektroniczny obieg dokumentów znacznie redukuje koszty związane z bieżącą obsługą administracyjną firmy. Wyelimino-

a każde otwarcie dokumentu oraz zapytanie o wersję oryginalną jest rejestrowane.

Każdy projekt z zakresu zarządzania dokumentacją jest wyceniany indywidualnie, w zależności od potrzeb firmy farmaceutycznej. Koszty usługi outsourcingowej kalkulowane są w oparciu o ilość obsługiwanych dokumentów i złożoność procesu.

zależy od wielkości przedsiębiorstwa, ilości operacji oraz złożoności procesów przed wdrożeniem rozwiązań firmy zewnętrznej.

Kolejną zaletą outsourcingu z zakresu zarządzania dokumentami jest właściwa ochrona zawartych w nich danych, zgodnie z obowiązującymi regulacjami prawnymi z tego zakresu. Firmy zewnętrzne są zobligowane do stosowania rygorystycznych norm bezpieczeństwa, zarówno na płaszczyźnie fizycznej

wane zostają procesy związane z drukowaniem, przesyłaniem oraz powielaniem dokumentów. Ponadto, przedsiębiorstwo decydujące się na elektroniczną wersję pism zyskuje szybszy oraz dużo sprawniejszy obieg korespondencji pomiędzy pracownikami, dzięki czemu skraca się czas obsługi klienta. Należy pamiętać, że sprawne zarządzanie masową ilością korespondencji – fakturami, umowami czy reklamacjami – ma bezpośredni wpływ na efektywność działania firmy.

Z drugiej strony archiwizacja w formie elektronicznej zapewnia także wyższy poziom bezpieczeństwa dokumentu oryginalnego. Dostęp do pojedynczego pliku zgromadzonego w repozytorium elektronicznym jest ściśle monitorowany i kontrolowany,

Na pewno widoczny jest tu efekt skali, czyli im większy wolumen dokumentacji, tym widoczniejsze oszczędności finansowe.

Firmy outsourcingowe dysponują odpowiednią infrastrukturą, zarówno logistyczną, jak i informatyczną oraz wykwalifikowaną kadrą pracowników. Dzięki temu zleceniodawca usługi nie ponosi kosztów wynajęcia powierzchni magazynowej, zakupu i utrzymania specjalistycznych urządzeń oraz oprogramowania komputerowego, a także nie musi zatrudniać osób do obsługi archiwum. Przede wszystkim zyskuje jednak dostęp do know-how firmy zewnętrznej, która specjalizuje się w takiej działalności. Pozwala to realizować procesy związane z obsługą dokumentów znacznie efektywniej i taniej. Skala możliwych oszczędności

(właściwe warunki lokalowe, odpowiednie zabezpieczenie pomieszczeń, ochrona), jak i informatycznej (szyfrowanie danych, ochrona przed atakami z zewnątrz). Dzięki temu zleceniodawca usługi zyskuje łatwy i wygodny dostęp do dokumentów, nie martwiąc się o administracyjną stronę obsługi tego procesu.

Kompleksowa oferta z zakresu zarządzania dokumentacją pozwala firmom farmaceutycznym wydzielić na zewnątrz nawet cały obszar back – office i wyeliminować większość problemów związanych z obiegiem informacji w organizacji. Do szerszego wykorzystywania rozwiązań z tego zakresu w dużej mierze przyczynia się większa świadomość klientów, którzy coraz mniej obawiają się powierzania swoich dokumentów zewnętrznym dostawcom.

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

Koszty i korzyści

2/2015

46 |

PGF

– nowa rola dystrybutora farmaceutycznego Z Wojciechem Kuczyńskim, wiceprezesem Polskiej Grupy Farmaceutycznej, rozmawia Robert Miller Na czym polega współpraca PGF z producentami farmaceutycznymi?

Dziś przedsiębiorstwa stoją przed wyzwaniem jak opanować przytłaczającą liczbę informacji oraz jak zamienić je na użyteczną wiedzę. PGF przetwarza dane dotyczące miliona opakowań dziennie. Producenci zmagają się z podobnym wyzwaniem – potrzebują danych, aby móc świadomie analizować rynek. Nasza firma, mając wieloletnie doświadczenie w branży farmaceutycznej, wypracowała sprawnie funkcjonujące modele współpracy. Możemy być częścią biznesu naszych klientów, ponieważ dysponujemy odpowiednimi narzędziami i doświadczonym zespołem specjalistów, mamy także bezpośredni kontakt z aptekami. Realizujemy cele i potrzeby producentów w odniesieniu do aptek. Przy dzisiejszym tempie życia i działalności wygrywa ten, kto ma dostęp do natychmiastowych, odpowiednio przeanalizowanych danych. To właśnie oferujemy partnerom – wykorzystanie naszej wiedzy i kompetencji i pomagamy w jej efektywnym wykorzystaniu do optymalizacji oferty.

Wojciech Kuczyński – wiceprezes Polskiej Grupy Farmaceutycznej

standardowe oraz zindywidualizowane, jesteśmy gotowi wypracować dowolny model biznesowy, w zależności od potrzeb. Wyspecjalizowany zespół sprzedażowy może wprowadzić na rynek nowe produkty lub podtrzymać świadomość marki będącej już w obrocie.

Posiadamy know-how i jesteśmy otwarci na innowacje: od kilku lat wprowadzamy usługi mające na celu ulepszanie lub uzupełnianie gotowych modeli biznesowych. Oferujemy szeroki wachlarz usług, począwszy od call center obsługiwanego przez przeszkolonych telemarketerów, poprzez wszelkiego rodzaju analizy danych sprzedażowych, a skończywszy na wyręczaniu producenta podczas wizyt przedstawicielskich – odciążając go zarówno czasowo, jak i finansowo.

Jak znajomość rynku aptecznego może stanowić wartość dodaną dla producentów?

Nasza firma funkcjonuje na rynku od ponad 20 lat, dzięki czemu znamy doskonale nie tylko rynek apteczny, ale również same apteki i aptekarzy z którymi współpracujemy. Jesteśmy dla nich wiarygodnym partnerem i wsparciem w prowadzeniu biznesu, ponieważ rozumiemy ich potrzeby. Za ich pośrednictwem trafiamy do pacjentów. Dysponujemy znaczną ilością danych, które pozwalają na codzienną wnikliwą analizę rynku, niezbędną do opracowania atrakcyjnej oferty. Dla naszych klientów chcemy budować zupełnie nowe, zindywidualizowane modele biznesowe. Możemy zaoferować producentom np. realizację działań w konkretnej grupie aptek, wyselekcjonowanej np. ze względu za specjalizację. Poza dostarczaniem leków oferujemy realizację dystrybucji wartości, która de facto ważniejsza jest dla długoterminowego sukcesu biznesu. Dystrybucja wartości to zupełnie inny sposób komunikacji i dotyczy wszystkich poziomów dystrybucji leków. Pozwala na sprawniejsze działanie na większą skalę oraz redukcję kosztów.

Co stanowi przewagę konkurencyjną PGF w relacjach z producentami?

Naszą przewagą jest to, że potrafimy właściwie zidentyfikować potrzebę producenta i opracować optymalne dla niego podejście. Dla producenta jesteśmy wiarygodnym, szybkim i wydajnym kosztowo usługodawcą. Kwestią nadrzędną jest dla nas osiąganie wspólnie wyznaczonych celów – mamy do tego odpowiednie zaplecze oraz zasoby. Stosujemy innowacyjne podejście i elastyczność – jesteśmy prekursorem na rynku, wyznaczamy nowe trendy.

Wytwarzanie leków to domena producentów, my natomiast mamy doświadczenie i wiedzę w dziedzinie analizy danych rynkowych, sprzedaży, marketingu i logistyki. Wysokiej klasy usługi świadczymy już dla około 200 producentów. Są to wymagający i poważni partnerzy, dlatego – wraz ze zmieniającym się rynkiem – musimy stale poszerzać swoje kompetencje, żeby utrzymać jakość działań na niezmiennie wysokim poziomie.

Jakie narzędzia wspierające sukces sprzedażowy producentów leków oferuje PGF? PGF to nie tylko dystrybutor, mamy doświadczenie w szeroko pojętych działaniach handlowo-marketingowych. Oferujemy usługi

2/2015

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

48 |

Zarządzanie zakresem, jakością i ryzykiem.

Project management w farmacji Według danych Project Management Institute aż 37 procent prowadzonych w 2014 roku projektów zakończyło się niepowodzeniem. Wiele problemów projektowych może mieć swoje źródło już w początkowych fazach planowania, dlatego nie można pominąć kwestii zarządzania zakresem, jakością i ryzykiem zwłaszcza w projektach realizowanych w branży farmaceutycznej.

HIRCON

C

zęsto nazywany „Biblią zarządzania projektami”, PMBoK Guide (A Guide to the Project Management Body of Knowledge), jest istotnie jednym z bardziej kompletnych i rozbudowanych podręczników do zarządzania projektami. Dzieląc cykl działań projektowych na poszczególne fazy, te zaś – na dokładniejsze działania, umożliwia Project Managerom realizację założonych celów w oparciu o najlepsze praktyki zebrane przez PMI (Project Management Institute).

I choć PMBoK nie został utworzony z myślą o konkretnym obszarze rynku, jego założenia umożliwiają skuteczne: zarządzanie zespołem projektowym, realizację działań i ich zamknięcie także w branży farmaceutycznej.

Specyfika rynku wymaga ścisłego przestrzegania regulacji prawnych oraz wysokich standardów jakości wytwarzanych produktów. Implementacja metodologii zarządzania projektami pozwala zaś na uporządkowanie działań projektowych i łatwiejsze zarządzanie poszczególnymi zadaniami.

PMBoK szczegółowo definiuje wszystkie grupy procesów zarządzania, począwszy od zainicjowania projektu, aż po jego zamknięcie. Dodatkowo obejmuje on także 10 ob-

szarów wiedzy, które skupiają najważniejsze procesy project managementu.

Każdy projekt (przez który możemy rozumieć zespół działań, wykonywanych przez określną grupę osób, który zmierza do osiągnięcia określonego celu) jest zasadniczo unikalny. Nawet, jeśli jest to standardowa procedura np. wprowadzenia produktu na rynek i była wcześniej wykonywana już wiele razy, to jednak w niemal każdym przypadku istnieją nowe, dotąd nie procedowane czynniki.

Ponieważ jest to „żywy organizm” zależny od wielu zmiennych, ważne jest, aby pomimo powstających w jego trakcie przeciwności, proces mógł przebiegać bez opóźnień. Posługiwanie się jasnymi wytycznymi znacznie ułatwia pracę project managerom, którzy przede wszystkim muszą działać proaktywnie – wyprzedzać i przewidywać problemy, zanim zaistnieją.

Jednymi z najistotniejszych, a jednocześnie często realizowanych w niewystarczający sposób procesów są obszary zarządzania: ryzykiem, jakością i zakresem. To kluczowe elementy właściwego zarządzania projektem, bez których trudno będzie egzekwować budżet, wykonane etapy i ich jakość.

Rys. 2.

Obszary wiedzy według PMBoK

Rys. 1.

Grupy procesów zarządzania projektem według PMBoK

2/2015

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

49

Zarządzanie zakresem Można wysunąć stwierdzenie, że zarządzanie projektem nie istnieje bez zarządzania zakresem, ponieważ od ustalenia tego ostatniego właśnie często zależy powodzenie całego przedsięwzięcia. Dlaczego?

– Zarządzanie zakresem polega na szeregu działań, dzięki który project manager ma między innymi możliwość zweryfikowania, czy w trakcie trwania projektu nie zostały do niego dodane nowe zadania bez kontroli zmiany zakresu. Oczywiście istnieje możliwość wprowadzania zmian, lecz tylko za zgodą osób decydujących. Głównym celem jest więc określenie i kontrola celu oraz wykonania uprzednio założonych produktów. Pozwala to PM-owi utrzymać pierwotne założenia projektowe i nie obciążać zespołu nadprogramową pracą – mówi Mirosław Sołowiej, Project Manager w Hicron, integratorze IT pracującego także dla branży life science.

Prawidłowe zarządzanie zakresem obejmuje: jego zdefiniowanie, utworzenie WBS (Work Breakdown Structure, ang. struktura podziału pracy), a w dalszej kolejności weryfikację i stałą kontrolę.

Nieodłącznym elementem definiowania zakresu projektu jest stworzenie rzetelnej analizy biznesowej. Według definicji poda-

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

wanej przez PMI analiza jest „połączeniem wiedzy, umiejętności, narzędzi i technik niezbędnych do”: • Jasnego określenia celów projektu, • Zdefiniowania potrzeb biznesowych, które mają zaspokoić produkty projektu, • Określenia najlepszych rozwiązań, które mają je spełnić, • Zidentyfikowania, zebrania i zarządzania wymaganiami interesariuszy, • Stworzenia i zaangażowania zespołu zdolnego do realizacji tych celów.

– O tym, jak istotne jest właściwe ustalenie zakresu, świadczyć mogą liczby. Jak podaje raport PMI 2014, aż w 37% projektach zakończonych niepowodzeniem jako główną przyczynę wskazywano niewłaściwy proces zebrania wymagań. Jeśli ujmiemy ten wskaźnik w ramy finansowe, możemy przyjąć, ze na każde 1000 dolarów wydane na projekt, aż 51 pochłania błędna analiza biznesowa i niewłaściwie zebrane wymagania. Dla porównania: rok wcześniej ten sam wskaźnik wynosił jeszcze 32%, można więc stwierdzić, że problem ten narasta – mówi Mirosław Sołowiej z Hicron.

Do listy najczęściej pojawiających się problemów, będącym wynikiem niedokładnie sprecyzowanego zakresu możemy zali-

2/2015

czyć między innymi pływający zakres (ang. scope creep), którego efektem są coraz to nowe zadania i elementy przy jednoczesnym utrzymaniu terminów i założeń budżetowych. Nadmierne rozmycie zakresu może szybko zagrozić terminowości całego projektu i zakończyć go niepowodzeniem.

Kolejną „pietą achillesową” project managementu jest brak jasnej komunikacji.

Zgadywanie potrzeb często prowadzi do powstawania konfliktów i nieprawidłowości, doprowadzając np. do sytuacji gdy dwóch członków zespołu pracuje nad tym samym zadaniem jednocześnie. Warto nadmienić, iż w branży farmaceutycznej czas jest niezwykle cenny, a każde opóźnienie może wygenerować ogromne koszty. Umiejętność skutecznej komunikacji i jej organizacji wydaje się zatem być jedną z ważniejszych kompetencji dobrego PM-a.

Zarządzanie jakością Pojęcie jakości w farmacji jest odmieniane przez wszystkie przypadki. To od jakości wytwarzanych produktów zależy ich skuteczność i dopuszczenie do obrotu. Jak można zdefiniować pojęcie jakości w projekcie?

Jest to przede wszystkim stopień, w jakim spełnione zostały pierwotnie założone wymagania. Zarządzanie jakością to proces

50 |

Kolejnym etapem jest identyfikacja potencjalnych źródeł ryzyka i ich systematyzacja.

Aby w pełni zgromadzić informacje o przyczynach zagrożeń, warto skorzystać z różnych technik, np. burzy mózgów, badań ankietowych, analizy SWOT, czy też wsparcia ekspertów. Zebranie jak najszerszej bazy danych pozwoli przeanalizować możliwość zaistnienia sytuacji kryzysowych w kolejnych etapach.

Definiując obszar ryzyka projektowego, posługujemy się najczęściej analizą ilościową i jakościową, pozwalając dostrzec pełne spektrum możliwych zdarzeń. Analiza jakościowa opiera się o oszacowanie prawdopodobieństwa wystąpienia oraz ewentualnych skutków ryzyk. Jest tworzona zazwyczaj z wykorzystaniem list i macierzy prawdopodobieństw i skutków, badań złożoności całego projektu oraz rankingu dokładności danych.

W ujęciu ilościowym celem jest zdefiniowanie wymiernych wartości możliwości

tworzenia mechanizmów niezbędnych do spełnienia wszystkich wymogów projektu.

Podobnie jak w przypadku innych wskaźników, PMBoK definiuje podstawowe procesy związane z zarządzaniem jakością.

Są to: • Planowanie jakości – rozumiane jako proces identyfikacji wymagań oraz standardów istotnych dla powodzenia projektu.

• Zapewnienie jakości – obejmuje audyt wymagań pod kątem wykorzystania właściwych narzędzi oraz ciągłą poprawę procesów z tym związanych.

• Przeprowadzenie kontroli jakości – to bieżące monitorowanie oraz gromadzenie wyników, które służą do oceny efektywności procesu, a także propozycje zmian podnoszących jakość.

Do zarządzania jakością wykorzystywane są różnorakie narzędzia: od spotkań, poprzez analizę koszt-zysk, aż po tzw. „siódemkę”, obejmującą diagram wpływu, diagram przepływów, listy, diagramy Pareto, histogramy, control charts oraz scatter diagram. Wszystkie te narzędzia służą optymalizacji procesów projektowych pod kątem

spełnienia wszystkich wymagań stawianych przed projektem.

Zarządzanie ryzykiem W zarządzaniu projektami szczególnie cenioną cechą u project managerów jest umiejętność proaktywnego myślenia, wyprzedzającego możliwe niepowodzenia.

A ponieważ niemal każdy projekt wiąże się z dozą niepewności, aby jednak móc rozwiązywać problemy zanim jeszcze się pojawią, warto zwrócić szczególną uwagę na zarządzanie ryzykiem.

Według PMBoK ryzyko definiuje się jako zdarzenie losowe lub warunek, po zajściu którego obserwujemy pozytywny lub negatywny wpływ na cele projektowe. „Biblia projektowa” i tu ściśle określa procesy, które odpowiadają za ujęcie pełnego obrazu ryzyka projektowego.

Prace warto rozpocząć od planowania zarządzania ryzykiem. Czynności te skłaniają project managera do rzetelnego przygotowania procesu i działań zmierzających do zmniejszania – i o ile to możliwe – eliminowania zagrożeń, a także przygotowania „wyjść awaryjnych” wraz z niezbędnymi zasobami.

2/2015

oraz skutków wystąpienia zarówno dla poszczególnych procesów, jak i dla ogólnego powodzenia projektu. Tu wnikliwej analizie poddaje się m. in. drzewa decyzyjne, wykonuje symulacje czy przeprowadza ankiety wśród interesariuszy.

Znając możliwe słabe punkty i rozmiar potencjalnego ryzyka, następuje planowanie reakcji na ich zaistnienie. To złożony proces, którego produktem jest szereg wariantów postępowania w danej sytuacji tak, aby nie tylko nie zagrozić ciągłości projektu, lecz także zwiększyć ewentualne korzyści dla jego celów. Jako najbardziej popularne strategie planowania podaje się: unikanie ryzyka, jego transfer, łagodzenie oraz akceptację (aktywną i pasywną), Na końcu ścieżki procesów znajduje się etap monitorowania i kontroli, stanowiący ogromne wyzwanie dla zespołu projektowego. To ciągła analiza zarówno możliwości pojawienia się punktów krytycznych, jak i obserwacja i dokumentowanie skuteczności utworzonych uprzednio planów i strategii.

Zakres, jakość i ryzyko – te pojęcia w kontekście wiedzy zarządzania projektami nabierają nowego, szerszego znaczenia.

Ukazują ogrom pracy, jaką project management musi włożyć w każdy etap projektu, aby ten zakończył się powodzenie. Niebagatelną rolę pełni tu zespół zarządzający zadaniami, w którego gestii leży szereg zadań: planowanie, kontrola, motywacja i proaktywne działanie. I choć zarządzanie projektami w branży farmaceutycznej jest szczególnym zadaniem, warto doskonalić tę sztukę i dzielić się swoimi doświadczeniami na spotkaniach branżowych.

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

B&D Italia od wielu lat jest liderem wśród firm działających na rynku producentów wyposażenia farmaceutycznego.

Rozpoczynała od wytwarzania oprzyrządowania do tabletkarek czołowych światowych producentów - po okresie sprzedaży pod marką innej firmy, z sukcesem wypuściła na rynek własną linię tabletkarek.

Szeroka oferta B&D, obejmuje m.in.: tabletkarki laboratoryjne i produkcyjne: do produkcji tabletek zwykłych i musujących; jedno-, dwu- i trzywarstwowych.

Jednym ym z ciekawszych urządzeń B&D Italia PZ-Tre, posiadająca: jest tabletkarka tab

PZ-Tre

mo możliwość produkcji tabletek jedno-, dwu- i trzywarstwowych; kont kontrola ntrola wagowa każdej warstwy tabletki; możliwość produkcji tabletek zwykłych i musujących mo (dod odawanie stearynianu magnezu); (dodawanie możliwość mo zastosowania stempli z wieloma trzpieniami – co umożliwia znaczne zwiększenie wydajności tabletkarki; system syst stem łatwej wymiany głowicy – możliwość stosowania wiel elu formatów na jednym urządzeniu; wielu zgodność zgod odność z europejskimi i amerykańskimi wymaganiami (GMP, (GMP MP, FDA, GAMP5).

Firma Damasz jest wyłącznym przedstawicielem firmy B&D Italia na rynku polskim. Zapraszamy do kontaktu!

ul. Atlasowa 33, 02-437 Warszawa, damasz@damasz.com.pl, www.damasz.com.pl

B&D Italia Via Sardegna 2 – 20841 Carate Brianza (MB), Włochy info@bd-italia.com, www.bd-italia.com

52 |

Zanieczyszczenia i ich znaczenie w przemyśle farmaceutycznym Procesy syntezy oraz charakterystyka znanych i nieznanych zanieczyszczeń w produktach leczniczych i lekach jest wyzwaniem w przemyśle farmaceutycznym. W monografiach farmakopealnych związanych w rozwojem i powstawaniem nowych substancji leczniczych i produktów leczniczych coraz więcej substancji jest dodawanych i klasyfikowanych jako zanieczyszczenia. Ma to bezpośredni związek w rozwojem nowych technologii oraz procesów stosowanych i wykorzystywanych przez różnych producentów.

Często największym wyzwaniem jest identyfikacja i sklasyfikowanie zupełnie nowej i nieznanej substancji, która pojawia się w trakcie opracowania procesu technologicznego. Dla nowej klasy zanieczyszczeń genotoksycznych wymagane są techniki analityczne o bardzo niskich poziomach wykrywalności. Nowe podejście do tego tematu jest widoczne zarówno w zmianach w Farmakopei jak i w monografiach.

dr Abhinav Sabharwal

Tusnovics Instruments Sp. z o.o

O

bserwuje się dwa sposoby podejścia do rozwiązania problemu.

Pierwszy sposób to synteza samej substancji leczniczej i wyizolowanie z niej zanieczyszczeń, które następnie poddaje się badaniu w celu określenia jej bliższej charakterystyki – technikami takimi jak NMR, IR, MS oraz określenie czasu retencji za pomocą HPLC. Drugi sposób to bezpośrednia synteza zanieczyszczenia i zastosowanie tych samych technik analitycznych w celu określenia tożsamości.

Zanieczyszczenia w produktach leczniczych zostały zdefiniowane przez wytyczne International Conference on Harmonization (ICH) Guideline Q3A, Q3B, Q3C & Q3D. Zanieczyszczeniem zgodnie z ICH jest jakikolwiek związek niebędący substancją czynną i wpływający na jego czystość.

Podobnie, zanieczyszczeniem substancji leczniczej i leku jest każda substancja, która nie jest identyfikowana jako produkt leczniczy lub substancja pomocnicza. Zatem każdą substancję obcą, obecną w leku należy uznać za zanieczyszczenia nawet jeśli jest całkowicie obojętna lub ma inne niż zamierzone własności farmakologiczne.

Bezpieczeństwo leków jest obecnie celem nadrzędnym i jest objęte poważnymi restrykcjami dlatego wzrasta znaczenie monitorowania profili zanieczyszczeń.

Zanieczyszczenia mogą być generowane na etapie opracowania leku lub w samym procesie produkcji. Substancje lecznicze powstają na drodze wieloetapowych procesów chemicznych a ich produktem ubocznym są zanieczyszczenia takie jak pozostałości rozpuszczalników, ślady substancji organicznych i nieorganicznych.

Substancje te, jeśli pozostaną w produkcie leczniczym i leku, są nazywane zanieczyszczeniami. Najczęściej są one w śladowych ilościach i pozostają w substancjach leczniczych i lekach jeśli nie wykazują niepożądanych działań.

Dodatkowe zanieczyszczenia mogą powstawać na skutek działania ciepła, światła oraz procesów utleniania w substancjach leczniczych i produktach leczniczych. Procesy te mogą być katalizowane przez obecność śladowych zanieczyszczeń metalami, zmiany pH, formulacji, reakcje z komponentami opakowań oraz innymi aktywnymi składnikami. Zatem identyfikacja i oznaczenia

2/2015

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

53 zanieczyszczeń jest absolutnie niezbędnym etapem wprowadzania nowego leku i jego zatwierdzenia.

Aktualne zagadnienia z dziedziny zanieczyszczeń w substancjach farmaceutycznych zostały opisane w wytycznych ICH i dyrektywach Q3A(R2), Q3B(R2), Q3C (R5) & Q3D (TABELA-1). Ostatnie zmiany powodują, że postanowienia te stosuje się również do leków.

Wymagania wzrastają z dnia na dzień z uwagi na coraz szersze badania i zgłębianie problemów syntez jak też udoskonalanie procesów. Jednocześnie obserwuje się w świecie tendencje do zharmonizowanie różnych warunków badań i procesów.

Jest faktem, że inspekcje farmaceutyczne nie są w stanie na bieżąco sprawdzać wszystkich monografii w tym samym czasie. Poza zaktualizowanymi najnowszymi monografiami, stare nieaktualne monografie są nadal dostępne i w użyciu.

Klasyfikacja zanieczyszczeń Zanieczyszczenia w lekach i substancjach leczniczych są klasyfikowane następująco.

Zanieczyszczenia organiczne

bądź w ostatniej fazie produkcji bądź na skutek procesów starzenia.

Jest to częste zjawisko.

Zanieczyszczenia organiczne lotne

Zanieczyszczenia organiczne mogą się pojawić w produktach leczniczych i lekach w procesie wytwarzania lub w czasie przecho-

W procesie produkcyjnym stosowane są rozpuszczalniki organiczne. Są to na ogół substancje lotne ale dość trudno je usunąć z produktu końcowego zatem prawie zawsze znajdują się w lekach

wywania. Mogą one być zidentyfikowane lub nie, lotne lub nielotne, mogą być to resztki substancji wyjściowej lub ubocznych produktów procesu. Są to najbardziej typowe zanieczyszczenia, znajdują się we wszystkich substancjach leczniczych chyba, że producent stosuje nadzwyczajne środki zapobiegawcze na każdym etapie produkcji.

W lekach i produktach leczniczych mogą się też znajdować zanieczyszczenia o charakterze produktów degradacji, które powstają

i substancjach leczniczych. Zwykle występują w ilościach śladowych.

Stopień toksyczności / bezpieczeństwa jest klasyfikowany jako Class-1, Class-2 & Class-3. Ich stężenia graniczne zostały zdefiniowane poprzez wytyczne ICH i dyrektywę Q3C(R5).

Rozpuszczalniki grupy Class-1 są zawsze restrykcyjnie limitowane i nie powinny być stosowane w procesie, chyba że są produktem wyjściowym. Rozpuszczalniki grupy Class-3 są wskazane i wymiereklama

54 | Wyniki analityczne muszą być podawane w formie numerycznej, czyli jako cyfry z jednostkami.

Nie akceptuje się form „spełnia” lub „zgodnie z wymaganiami” itp. Każde zanieczyszczenie na poziomie wyższym niż (>) przywołany próg oraz całkowita zawartość zanieczyszczeń w substancji leczniczej powinna być raportowane z podaniem metody analitycznej. Poniżej 1.0%, wynik podawany jest do drugiego miejsca po przecinku (np. 0.06%, 0.13%); powyżej 1.0%, wynik podawany jest z dokładnością do jednego miejsca po przecinku (np. 1.3%). Wynik jest zaokrąglany zgodnie z zasadami arytmetyki. Wszystkie zanieczyszczenia powyżej niż (>) powinny być podsumowane i podane jako całkowita suma zanieczyszczeń.

nione z nazw w monografiach a ich poziom nie powinien przekraczać 0.5%. Grupa Class-2 to rozpuszczalniki nie wymienione z nazw.

Zanieczyszczenia metalami Zanieczyszczenia te są generowane głównie w reakcjach katalitycznych w reaktorach. W niektórych procesach stosuje się katalizatory zawierające metale szlachetne, które to metale stają się też zanieczyszczeniami. Dyrektywa Q3D jest w trakcie prac końcowych.

W monografiach zanieczyszczenia są opisywane jako specyficzne i niespecyficzne.

Jeśli dzienna dawka substancji aktywnej wynosi mniej niż 2.0 mg wartości graniczne raportowania, identyfikacji i kwalifikacji wynoszą odpowiednio 0.05%, 0.10% i 0.15%. Jakkolwiek jeśli dzienna dawka jest powyżej 2.0 mg, wtedy wartości graniczne wynoszą odpowiednio 0.03%, 0.05% i 0.05%. W przypadku gdy otrzymane wyniki pomiarów wartości granicznej kwalifikacji są wyższe niż wartości podane jw. wtedy należy przeprowadzić badania toksyczności

Zanieczyszczenia genotoksyczne Zanieczyszczenia genotoksyczne to takie związki, co do których udowodniono, że powodują mutacje genetyczne, uszkodzenie chromosomów, aberracje w chromosomach i są też podejrzenie o wywoływanie raka. Ekspozycja na nawet najmniejsze dawki tych substancji może wywoływać poważne problemy. Dla tych zanieczyszczeń bezpieczne poziomy stężeń nie zostały określone.

wg tabeli 2.

Zmiany w wymaganiach Farmakopei: Zamiany w Farmakopei Europejskiej (Ph Eur) i amerykańskiej (USP) ukazują się w Pharmaeuropa i Pharmacopeial Forum z komentarzem dla producentów, którzy zamierzają wprowadzić jakikolwiek nowy produkt leczniczy lub lek zanim powstanie ostateczna związana z tymi produktami monografia.

W celu zabezpieczenia konkurencyjności na międzynarodowym rynku farmaceutycznym i zapewnienia zharmonizowania różnych farmaceutycznych monografii zostały wywarte naciski na Farmakopee Chińską i Japońską odnośnie wprowadzenie tych samych zapisów dla substancji leczniczych i zanieczyszczeń.

Podawanie stężeń zanieczyszczeń.

Monografie są obecnie oficjalnymi normami, których należy się trzymać. Są one akceptowane nawet jeśli nie są obligatoryjne.

W przypadku dyskusji lub rozbieżności Jako referencyjne należy stosować techniki z Farmakopei Europejskiej. Również każda metoda alternatywna może być zastosowana pod warunkiem że prowadzi do tych samych wyników jak metoda odniesienia. Po stronie użytkownika i producenta leży udowodnienie równoważności metod (tab. 1.)

Wytyczne ICH Guideline Zanieczyszczenia w nowej substancji leczniczej Zanieczyszczenia w nowym produkcie leczniczy.

Data wydania

1st Revision- 1-sza nowelizacja

2nd Revision- 2 -ga nowelizacja

30 marca 1995 Q3A

7 lutego 2002 Q3A(R)

25 października 2006 Q3A (R2)

5 lutego 2003 Q3B(R)

2 czerwca 2006 Q3B (R2)

12 września 2002 Q3C (R1)/(R2)

28 września 2014 Q3C (R5)

6 listopada 1996 Q3B

Pozostałości rozpuszczalników

17 lipca 1997 Q3C

Zanieczyszczenia metalami.

lipiec 2013 wrzesień 2014 Q3D

Tab. 1.

Maksymalna dawka dzienna 2g/day

2g/day

Wartość progowa graniczna podawana (reporting)

Wartość graniczna progowa zidentyfikowana

Wartość progowa zakwalifikowana

0.05%

0.10% lub 1 mg TDI (spożycia na dzień)

0.15% lub 1 mg TDI (spożycia na dzień)

0.03%

0.05%

0.05%

Tab. 2. Wartości progowe zanieczyszczeń

2/2015

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

55 Odnośnik

EP 5.3

EP 6.0

Specyfikowane

Wartość graniczna (NMT)

A (TLC) B E F, H każdy I Zaniedbywalne Całkowite

0.25% 0.3% 0.4% 0.2% 0.1% 0.05% 1%

A (TLC) B E F, H I Zaniedbywalne Całkowite

0.25% 0.3% 0.4% 0.2% 0.1% 0.05% 1.0%

Niespecyfikowane

------

C,D,G,J,K,L, M,N,O,P,Q,R, S,T,U,V,W,X, Y,Z,AA,BB, CC

Wartość graniczna (NMT)

Metoda

------

------

0.10% każdego

Zmiana metody

Tab. 3. Perindopril Erbumine Ph Eur

Fig. 1.

Fig. 2.

Inne zmiany w monografiach wprowadza się w związku z eliminacją półilościowych technik analitycznych jak chromatografia cienkowarstwowa lub metody miareczkowania. Chromatografia cienkowarstwowa jest obecnie zastąpiona przez HPLC. Dodatkowo monografie są uzupełniane o typowe chromatogramy oraz dodat-

została znowelizowana poprzez wydanie EP 6.0, w którym dodano 26 zanieczyszczeń. Zostały one sklasyfikowane jako niespecyficzne z limitem NMT 0.10%. Zmieniono również metodę analityczną. Typowy chromatogram dla czystości stereochemicznej dla substancji Perindopril Erbumine wkazuje na 1% zanieczyszczeń rys. 1 (Fig-1).

kowe informacje o innych metodach analitycznych w zależności od procesu wytwarzania substancji leczniczej.

EDQM anulował w ostatnim czasie szereg certyfikatów CEP w związku z uaktualnianiem ich standardów jakości w celu uzyskania zgodności w wymaganiami znowelizowanych monografii. Komisja (czy inspektorat) Farmakopealna jest obecnie pomostem pomiędzy producentami leków i właściwymi jednostkami decyzyjnymi.

Zawsze gdy monografia jest nowelizowana pojawia się pytanie czy substancja lecznicza i w konsekwencji produkt leczniczy spełnią nowe wymagania. Analizuje się substancję leczniczą i oznacza stabilność. Producent uzyskuje zezwolenie po spełnieniu wymagań w obu aspektach.

Jest szereg znowelizowanych monografii w Farmakopei Europejskiej. Przedstawimy dwie dla przykładu, aby wskazać na poważne zmiany.

Monografia dla substancji Perindopril Erbumine została opublikowana jako EP 5.3 gdzie wskazano sześć zanieczyszczeń (A, B, E, F, H & I) wraz z dopuszczalnymi progami patrz TABELA-3. Zanieczyszczenie A było oznaczone metodą chromatografii cienkowarstwowej TLC, pozostałe metodą HPLC. Zastosowano też dwie różne metody HPLC dla oznaczenia zanieczyszczenia I i pozostałych. Monografia ta

Można zauważyć, że zanieczyszczenia V & W, U & AA, P & S, X & CC, Y & Z mają taki sam czas retencji. Jeśli któreś z zanieczyszczeń rzeczywiście powstają w procesie produkcji, metoda analityczna powinna być udoskonalona i optymalizowana a na koniec walidowana zgodnie z wymaganiami Q2(R2).

Kolejny chromatogram pokazujący substancje związane z Perindoprilem wskazuje na 0.5% zanieczyszczeń rys.2 (Fig-2).

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

Inny przykład to Atorvastatin calcium. Monografia ukazała się w EP 7.4 z podaniem zanieczyszczeń wyspecyfikowanych (A, B, C, D, E) i niewyspecyfikowanych (F, G, H) i podaniem dopuszczalnych stężeń dla zanieczyszczeń specyfikowanych i nie wyspecyfikowanych.

W Pharmaeuropa 26.2, opisano zanieczyszczenia specyfikowane (A, B, C, D, E, F, G, H) niespecyfikowane (G, I, J, K, L, M, N, O).

W znowelizowanej monografii można zauważyć, że poziomy dopuszczalnych zanieczyszczeń zostały albo podniesione albo obniżone. Jakkolwiek poziom nieistotności i poziom całkowity pozostają odpowiednio: 0.05% i 1.5%. Na wykresie na rys 3 przedstawiono chromatogram z badania dla atorvastatin calcium trihydrate roztworu odniesienia (a) (Fig-3). Drugi chromatogram na rys 4 (fig-4)

2/2015

56 |

Odnośnik

Specyfikowane

Wartość graniczna (NMT)

Niespecyfikowane

EP 7.1

A,B C,D E Zaniedbywalne Całkowite

0.3% 0.15% 0.3% 0.05% 1.5%

F G H

A B C D E F H

0.3% 0.15% 0.15% 0.2% 0.3% 0.15% 0.15%

Zaniedbywalne Całkowite

0.05% 1.5%

Pharmeuropa 26.2

G, I, J, K, L, M, N, O

Wartość graniczna (NMT) 0.10% 0.10% 0.10%

0.10% każdego

Metoda

Gradientowa

Gradientowa

Tab. 4.

Atorvastatin Calcium Ph Eur

Fig. 3.

Fig. 4.

pokazuje substancję Atorvastatin z dodanymi zanieczyszczeniami A, B, C, D, F, G i H (fig-4). Atorvastatin calcium w postaci tabletek jest już dostępny na rynku, jakkolwiek monografia ukazała się w Pharmacopoeial forum 37(5) i jest nadal w fazie dopracowywania.

Wnioski Zmiany w monografiach dzieją się nieustająco zatem dla producentów substancji leczniczych i leków, śledzenie tych zmian jest wyzwaniem. Nawet proste zmiany jak dodanie/ usunięcie w jednej substancji związanej wywołuje efekt reakcji łańcuchowej w dokumentacji przedstawianej dla inspektoratów zatwierdzających.

W wielu sytuacjach certyfikaty CEP są wycofywane bez podjęcia stosownych działań mimo, że gotowe formulacje są na rynku dostępne.

Co najważniejsze, należy pamiętać że to co dzisiaj jest akceptowalne, jutro może już być nie do przyjęcia z powodu zmian w przepisach. Każda nowoczesna firma musi mieć w centrum uwagi rozwój metod analitycznych aby móc funkcjonować na rynku międzynarodowym.

Jest niezwykle istotne ustalenie kroków procesu, w których różne zanieczyszczenia powstają jak też ich prawdopodobieństwo i sposób ich degradacji w celu wyjaśnienia ostatecznego obrazu form zanieczyszczeń.

2/2015

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

®

OFERUJEMY ROZWIĄZANIA DLA

PRZEMYSŁU FARMACEUTYCZNEGO

* Masowa serializacja * Nadruk tekstu i kodów 2D data matrix * Weryfikacja jakości za pomocą kamer * Zgodność z wytycznymi GS1 oraz wymaganiami farmaceutycznymi * Aplikacja etykiet Tamper – Evident * Dostosowanie do potrzeb użytkownika * Zdalne zarządzanie maszynami * Integracja z zewnętrznymi systemami informatycznymi.

Nasze aplikacje są poparte licznymi referencjami.

Firma Inżynierska Tadeusz Wędzony 30-121 Kraków, ul. Bronowicka 133 +48 12 637 95 55 firma@wedzony.com.pl www.wedzony.com.pl

58 |

Dobrodziejstwa probiotyków i prebiotyków oraz ich naturalne źródła W ostatnich kilkudziesięciu latach gwałtownie zwiększyło się tempo naszego życia – żyjemy szybko i intensywnie, często nie zważając na konsekwencje. Tkwimy w błędnym kole chorób cywilizacyjnych, do których przyczynia się styl naszego życia między innymi poprzez spożywanie wysokoprzetworzonej żywności np. typu „fast food”, czy też nadużywanie antybiotyków przy każdej nawet najmniejszej infekcji. Ma to ogromny wpływ na funkcjonowanie naszego organizmu, w tym na naszych „małych, symbiotycznych przyjaciół”.

Anna Zaremba Wydział Biochemii Biofizyki i Biotechnologii Uniwersytetu Jagiellońskiego

Mikrobiota – Zróżnicowany Ekosystem Dorosły człowiek jest miejscem zamieszkania dla około 1014 komórek bakterii, co stanowi 10-krotnie większą liczbę niż ilość

bakterie beztlenowe, należące zarówno do bakterii Gram+ jak i Gram-, wywierające korzystne dla nas efekty. Istnieją trzy kluczowe funkcje mikrobioty: funkcja metaboliczna, odpowiadająca m.in. za rozkład

skuteczności układu odpornościowego, przyczynia się do zwiększonej podatności na infekcje. Mikrobiota może być modyfikowana działaniem wielu czynników takich jak warunki środowiska, stan zdrowia,

komórek w naszym organizmie. Tak ogromna społeczność mikroorganizmów tworząca zróżnicowany ekosystem oraz pozostająca z nami w ścisłej relacji jest określana mianem mikrobioty (=mikrobiomu). Bakterie zasiedlające ten złożony ekosystem nie powodują niekorzystnych efektów, natomiast wiele z nich przyczynia się do utrzymania dobrego stanu organizmu gospodarza.

Możemy potraktować człowieka jako „superorganizm”, w którym nasza mikrobiota rozwija się wraz z nami, a także modyfikuje swój skład i ekspresje genów w odpowiedzi na zmieniające się czynniki środowiskowe. Najbardziej skolonizowanym przez bakterie miejscem w naszym organizmie jest przewód pokarmowy, w szczególności jelita w których tworzy się największa i najbardziej zróżnicowana społeczność bakterii. Stanowi ona około 70% wszystkich mikroorganizmów zasiedlających nasze ciało. Dominującymi gatunkami mikrobioty jelit są przedstawiciele dwóch gromad Bacteroidetes i Firmicutes, w mniejszych ilościach występują także Actinobacteria, Proteobacteria oraz inne. Są to głównie

i fermentację niestrawionych resztek, udział w biosyntezie niezbędnych dla nas związków organicznych (np. witaminy, aminokwasy) czy biotransformację żółci; funkcja troficzna, obejmująca m.in. zapewnienie homeostazy układu odpornościowego, a także kontrolę ciągłości nabłonka; oraz funkcja ochronna – efekt bariery zapobiegający inwazji patogenów poprzez m.in. antagonizm (działanie przeciwstawne) w stosunku do mikroorganizmów chorobotwórczych (produkcja związków przeciwbakteryjnych), czy też konkurencja o miejsce wiązania i o substancje odżywcze, z mikroorganizmami patogennymi. U człowieka skład mikrobioty początkowo podlega modyfikacjom gdzie największe zmiany zachodzą w pierwszych miesiącach życia. Po urodzeniu mikrobiota jest znacznie mniej zróżnicowana i bardziej podatna na infekcje, w kolejnych latach życia ulega dynamicznym zmianom, natomiast stabilny poziom osiąga pod koniec okresu dojrzewania. W starzejącym się organizmie następuje zmiana struktury mikrobioty, a także jej wrażliwość na czynniki środowiskowe, co wraz z obniżeniem

stres, dieta lub też ulec zniszczeniu poprzez m.in. leczenie chemioterapeutykami, radioterapie, infekcje bakteryjne czy wirusowe.

W celu utrzymania dobrego stanu zdrowia, niezbędna jest właściwa „jakość” naszej mikrobioty. Oznacza to odpowiednią ilość oraz skład zasiedlających ją mikroorganizmów, które będą wykazywać korzystne dla nas efekty zdrowotne.

Do kluczowych czynników modyfikujących naszą mikrobiotę, które możemy do pewnego stopnia kontrolować, zaliczane są dieta, częstość stosowania antybiotyków, a co za tym idzie także probiotyków. Sposób żywienia wpływa na symbiozę pomiędzy bakteriami jelitowymi, a ich gospodarzem. Gospodarz udziela schronienia oraz dostarcza niezbędne substancje do wzrostu mikroorganizmów. Wraz z pożywieniem zostaje dostarczona bakteriom odpowiednia ilość składników dla ich metabolizmu, co w bezpośredni sposób przyczynia się do zmian składu i ilości mikroorganizmów u gospodarza. W konsekwencji tej różnorodności mikroorganizmy mogą wywierać szereg korzyści dla naszego organizmu

2/2015

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

59

wykazując przy tym efekty prozdrowotne.

W budowie różnorodności mikrobioty organizmu, efekt odwrotny osiągany jest poprzez nadmierne stosowanie antybiotyków. Jest to problem obecny zwłaszcza w większości krajów rozwiniętych oraz rozwijających się. Dodatkowo do zubożenia mikrobiomu przyczynia się przepisywanie antybiotyków o szerokim spektrum działania, głównie penicylin czy cefalosporyn. Problem ten jest szczególnie istotny w okresie dzieciństwa lub dorastania, gdzie infekcje górnych dróg oddechowych są leczone głównie za pomocą antybiotykoterapii. Równoległy rozwój mikrobioty jest w tym okresie najbardziej dynamiczny. Ponadto nadużywanie, niestosowanie się do zaleceń lekarza wiążące się z nieprawidłowym użyciem leku, czy jego nieadekwatne przepisanie w stosunku do choroby, skutkuje rozwojem oporności, co w konsekwencji może prowadzić do ogólnego wzrostu liczebności bakterii. Może mieć to długoterminowe oddziaływanie na układ odpornościowy, co wraz z podatnością genetyczną, prowadzi do choroby lub predysponuje do niej w późniejszym życiu.

Czym są probiotyki?

Do mikroorganizmów wywołujących korzystne efekty dla funkcjonowania organizmu, zaliczamy bakterie posiadające

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

właściwości probiotyczne – tzw. probiotyki.

Zgodnie z definicją FAO/WHO terminem „probiotyk” określa się żywe mikroorganizmy, które podawane w odpowiednich ilościach wywierają korzystne skutki zdrowotne. Rozwój bakterii probiotycznych warunkowany jest z kolei przez dostępność prebiotyków, czyli substancji spożywczych nie ulegających strawieniu, a wpływających korzystnie na gospodarza poprzez stymulowanie wzrostu oraz aktywności bakterii zasiedlających jelita. Prebiotyki, zaliczane do żywności prozdrowotnej, to głównie oligosacharydy pochodzenia roślinnego, z których obecnie najbardziej wykorzystuje się frukto-oligosacharydy (FOS) (w tym inulinę) czy galakto-oligosachardy (GOS). Mogą one występować naturalnie w jedzeniu np. w porze, bananie, szparagach czy cebuli, jednakże spożycie tych produktów okazuje się być niewystarczające do osiągnięcia wymaganej ilości dobowej (dorośli ok.

5 g/dobę). Dlatego też wiele produktów jest wzbogacanych w składniki prebiotyczne (np. płatki śniadaniowe, pieczywo). Prebiotyk, aby mógł spełnić swoje zadanie, musi być odporny na kwasy żołądkowe, enzymy trawienne oraz wchłanianie w jelitach, dzięki czemu poprawia perystaltykę jelit (poprzez zwiększenie swojej objętości stymuluje jelita do wydalania zbędnych produktów

2/2015

przemiany materii i toksyn). Wraz ze stosowaniem probiotyków łączy się zjawisko probiozy, oznaczającej „ulepszenie” mikrobioty przewodu pokarmowego. Polega ono na zwiększeniu liczebności bakterii probiotycznych wykazujących wielokierunkowe pozytywne działanie na przewód pokarmowy. Obecnie probioza traktowana jest nie tylko jako narzędzie do walki z drobnoustrojami patogennymi, ale przede wszystkim jako sposób na „zdrowie i długie życie”. Do probiotykoterapii możemy zaliczyć przyjmowanie egzogennych (zewnętrznych) probiotyków, pobudzenie rozwoju endogennych (wewnętrznych) bakterii probiotycznych poprzez prebiotyki, albo też poprzez zastosowanie synbiotyku. Synbiotyk to połączenie egzogennego probiotyku z odpowiednim prebiotykiem, który korzystnie oddziałuje na poprawę przeżycia oraz włączenia się mikroorganizmów do mikrobioty. Dodanie do żywności prebiotyków powoduje zwiększenie korzyści zdrowotnych jakie prezentują probiotyki. Do najczęściej stosowanych zalicza się FOS, TGOS (trans-galaktooligosacharydy), czy inulinę do łączenia szczepami probiotycznymi z rodzaju Lactobacilus i Bifidobacterium. Na polskim rynku probiotyków egzogennych najczęściej dodaje się inulinę oraz FOS.

60 |

Gdzie możemy znaleźć probiotyki?

Probiotyki znajdują się w mlecznych napojach fermentowanych, m.in. w kwaśnym mleku, kefirze, jogurtach czy mleku acidofilnym (powstaje w wyniku fermentacji prowadzonej przez bakterie L. acidophilus).

Bakterie kwasu mlekowego wykorzystywane są także w przemyśle serowym jako kultury starterowe, oraz odgrywają istotną rolę podczas dojrzewania sera nadając mu odpowiednie własności organoleptyczne.

Produkty pochodzenia mlecznego są najczęściej wzbogacaną w probiotyki żywnością, jednakże nie dla wszystkich konsumentów mogą być dostępne ze względu na zawartość takich substancji jak laktoza, czy innych związków o działaniu alergizującym.

Jedną z alternatyw wydają się być produkty pochodzenia roślinnego suplementowane bądź fermentowane bakteriami probiotycznymi. Najczęściej wykorzystywane do fermentowania surowce roślinne to produkty sojowe, zbożowe a także warzywa i owoce. Oprócz wzbogacenia surowców roślinnych w probiotyki oraz wyprodukowane przez nie substancje bioaktywne, wykazano także, że żywność fermentowana wpływa na zmniejszenie substancji przeciwodżywczych takich jak fityniany występujące m.in. w zbożach, roślinach strączkowych, oleistych czy w orzechach. Fityniany mają istotna rolę w zespole złego wchłaniania pierwiastków śladowych i białek, a zastosowane bakterie są źródłem fitazy (enzymu rozkładającego fityniany). Do innych produktów zawierających probiotyki należą m.in. mięsne produkty probiotyczne (wędliny nie poddane ogrzewaniu), mleko w proszku dla niemowląt z liofilizowanymi bakteriami probiotycznymi, suplementy diety czy preparaty farmaceutyczne.

Cechy dobrego probiotyku Trzeba jednak stanowczo podkreślić, że nie każdy szczep bakteryjny należący do grupy Lactobacillus ma właściwości dobroczynne, a uznanie danego szczepu za probiotyczny poprzedza szczegółowa analiza jego własności biochemicznych i mikrobiologicznych. Organizmy takie muszą posiadać status GRAS (ang. generally recognized as safe), czyli być bezpieczne dla ludzi. Istotne jest także zdecydowane rozgraniczenie preparatów zawierających probiotyki, takie jak żywność prozdrowotna czy suplementy diety, które wykazują dzia-

łanie ogólnie poprawiające stan zdrowia oraz modyfikujące funkcje fizjologiczne, od probiotyków zarejestrowanych jako leki, działających zapobiegawczo i leczniczo w stosunku do danej choroby. W przypadku suplementów diety w wielu krajach brak jest tak ścisłych regulacji prawnych odnośnie zachowania jakości preparatu, jak to ma miejsce w przypadku produktów leczniczych. Należy mieć również na uwadze, że skuteczność działania danego probiotyku często może być zależna od konkretnego produktu (preparat może mieć m. in. nieprawidłowo podaną nomenklaturę czy brak zalecanej dawki wywołującej korzystne działanie). Stosowane bakterie probiotyczne, aby były skuteczne, powinny mieć ludzkie pochodzenie, czyli pochodzić z mikrobiomu człowieka. Ponadto, aby mieć

• żywotność i stabilność cech bakterii w czasie przechowywania i dystrybucji produktów probiotycznych, • wysoka przeżywalność przechowalnicza w gotowym produkcie, • brak pogorszenia cech organoleptycznych gotowych produktów, • oporność na bakteriofagi, • stabilność genetyczna.

zdolność do jego zasiedlenia i namnożenia muszą przeżyć podczas przejścia przez przewód pokarmowy (odporność na kwasy żołądkowe i sole kwasów żółciowych). Probiotyki muszą być także bezpieczne co oznacza m.in. stabilność w okresie przechowywania oraz użycia. Szczepy probiotyczne nie mogą posiadać genów oporności na antybiotyki.

Dla preparatów zawierających probiotyk powinien być podany schemat podawania, dawka minimalna oraz czas stosowania.

Uważa się, że dawka probiotyku jest zależna od szczepu i powinna wynosić od 106109 do 108-1010 CFU (ang. colony forming unit, jednostek tworzących kolonię) dziennie by uzyskać efekt zdrowotny. Efekt ten zależny jest od dawki konkretnego szczepu, ponieważ niektóre będą skuteczne gdy podamy 5*107, inne zaś efektywnie będą działać przy dawce 109. Duża skala skutecznych dawek odzwierciedla różnice w szczepach, dlatego też ciężko ustalić minimalną dawkę wystarczającą do wywołania korzyści zdrowotnych. Amerykańska Agencja ds. Żywności i Leków (ang. Food and Drug Administration, FDA) rekomenduje minimalną dawkę na poziomie 106 CFU, jednak do wywołania odpowiedniego działania probiotycznego, zależnego od spożytej ilości oraz wpływu przechowywania na żywotność, przyjmuje się, że dzienna ilość mikroorganizmów probiotycznych powinna wynosić 108 – 109 CFU. Jeśli chodzi o pożądane cechy technologiczne szczepów probiotycznych to najczęściej wymienia się: • łatwość produkcji dużej ilości biomasy, • oporność na procedury utrwalania takie, jak zamrażanie czy liofilizacja,

i wydajność, często zależy od wzajemnego oddziaływania bakterii z mikrobiotą gospodarza oraz jego układem immunologicznym.

Dany szczep powinien posiadać dobre właściwości antagonistyczne, co w praktyce oznacza, że będzie hamował wzrost bakterii patogennych np. Clostridium difficile czy Staphylococcus aureus. W badaniach potwierdzono, że mieszanina szczepów probiotycznych może odznaczać się większą efektywnością niż preparat zawierający jeden szczep, ze względu na występujący synergizm działania. Należy zaznaczyć, że w danym produkcie zawierającym mieszaninę probiotyków, szczepy nie powinny wykazywać działania antagonistycznego względem siebie. Dzięki efektowi synergii polepsza się integralność nabłonka jelitowego stanowiącego barierę przed osiedlaniem się bakterii patogennych, które nie przedostają się do krwioobiegu, a następnie wraz z masą kałową zostają wydalone z organizmu (wzmacnianie funkcji barierowej).

Powierzchnia błony śluzowej jest ciągle narażona na działanie licznych patogenów, a przyłączenie się do niej mikroorganizmu chorobotwórczego stanowi pierwszy etap w procesie choroby. Dlatego też do ważnych cech szczepu probiotycznego należy zdolność adherencji (przylegania) do błony śluzowej, dzięki czemu bakterie mogą wytworzyć warstwę stanowiącą barierę ochronną przed drobnoustrojami chorobotwórczymi.

Nie pozwala ona dołączyć się patogenowi poprzez przestrzenną barierę (przykrywając miejsce wiązania) lub też przez blokowanie wiązania do specyficznych receptorów.

Zdolność i siła adhezji jest cechą indywi-

2/2015

Jak działają probiotyki?

Mechanizm działania bakterii probiotycznych obejmuje konkurencję o składniki odżywcze i miejsce wiązania, wytworzenie przeciwbakteryjnych metabolitów, modyfikowanie warunków środowiskowych, a także modulację odpowiedzi immunologicznej gospodarza. Skuteczność danego probiotyku, włączając jego mechanizm działania jak

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

61

dualną konkretnego szczepu, która może decydować o jego właściwościach probiotycznych, a także stanowi istotny czynnik zmian w składzie mikrobiomu jelitowego.

Probiotyki mogą również przyczyniać się do regeneracji błony śluzowej poprzez zwiększenie szybkości podziałów, a także przez wzrost liczby komórek w kosmkach jelita.

Efekt jaki wywołują bakterie probiotyczne na organizm człowieka zależy przede wszystkim od szczepu. Każdy szczep probiotyczny powinnien zostać nazwany zgodnie z Międzynarodowym Kodem Nomenklatury – na przykład Lactobacillus (nazwa rodzaju) rhamnosus (nazwa gatunku) GG ATCC 53103 (oznaczenie literowo-cyfrowe

L. plantarum; pojawiają się także bakterie Streptococcus thermophilus oraz drożdżaki – Saccharomyces boulardii. Istotne jest dopasowanie danego szczepu do korzystnego działania, w obrębie danego gatunku różne szczepy mogą różnić się pod względem wywoływanego efektu, cech technologicznych czy też mogą zostać wykorzystane w różnych jednostkach chorobowych.

Rolę probiotyków, które znalazły zastosowanie w zarówno leczeniu pacjentów jak i w zapobieganiu chorób pełnią przede wszystkim bakterie kwasu mlekowego (ang.

Lactic acid bacteria, LAB). W produkcji probiotyków najczęściej wykorzystuje się bakterie z rodzaju Bifidobacterium, Lactobacillus, Lactococcus i Streptococcus. Szczepy probiotyczne wykazują wielokierunkowe działanie na organizm człowieka zarówno miejscowe

czy też mając właściwości immunostymulujące i immunomodulujące. Najlepiej udokumentowane działanie kliniczne probiotyków dotyczy biegunek, zarówno bakteryjnych jak i wirusowych a także łagodzenia stanów zapalnych jelit czy ryzyka wystąpienia zespołu jelita nadwrażliwego. Ponadto probiotyki mogą być pomocniczo wykorzystywane w leczeniu zaparć. W terapii wykorzystuje się wiele gatunków – pojedynczo lub w kombinacjach np. zapobiegawczo w wystąpieniu biegunki poantybiotykowej można zastosować L. rhamnosus GG (u dzieci) albo S. boulardii (dorośli i dzieci); przy biegunce rotawirusowej skuteczne okazują się być L.reuteri (dzieci) lub kombinacja B. lactis z S.thermophilus. W zapobieganiu nawrotom biegunek u dzieci najlepszy efekt można uzyskać poprzez zastosowanie

szczepu). Na polskim rynku w preparatach probiotycznych z rodzaju Bifidobactrium możemy m.in. znaleźć gatunki: B. bifidum, B. longus, B. lactis, B. breve; z rodzaju Lactobacillus: L. rhamnosus, L. acidophilus, L. casei,

jak i ogólnoustrojowe biorąc m.in. udział w syntezie witamin (np. B1, B12, K), trawieniu niektórych pokarmów (np. laktoza), stymulując perystaltykę jelit, zmniejszając poziom wchłaniania egzogennego cholesterolu

L. rhamnosus GG oraz S.boulardii, natomiast nie ma potwierdzonych danych, które wskazywałyby jednoznacznie na podobny efekt u dorosłych. W zespole jelita drażliwego uzyskano znaczną poprawę w zmniejszeniu

Zastosowanie lecznicze probiotyków

reklama

Rozwiązania Rozwiązania ze stali ze stali nierdzewnej nierdzewnej dla przemysłu dla przemysłu

Biuro Techniczno-Handlowe Biuro Techniczno-Handlowe ELSTAR Sp. z o.o. jest jednym ELSTAR z wiodących dostawców Sp. z o.o. armatury jesti jednym rur z wiodących dosta ze stali nierdzewnej zei kwasoodpornej. stali nierdzewnej Firma od 20 i kwasoodpornej. lat z sukcesami prowadziFirma kompletacje od dostaw 20 lat z sukcesami prowadzi k dla różnych gałęzi przemysłu. dla różnych gałęzi przemysłu.

W związku W związku z rozszerzeniem z rozszerzeniem oferty handlowej ooferty armaturę handlowej dla przemysłuofarmaceutycznego armaturę dla i kosmetycznego przemysłu poszukujemy farmaceutycznego do naszego biura wi Poznaniu kosmetycz

Inżyniera sprzedaży Inżyniera sprzedaży Obszar działania: teren Polski Miejsce pracy: Poznań

Obszar działania: teren Polski Miejsce pracy: Poznań

Wymagania: Wymagania:

bardzobardzo dobra znajomość dobrajęzyka znajomość angielskiego języka lub niemieckiego; angielskiego lub niemieckiego; doświadczenie doświadczenie zawodowe w zawodowe zakresie sprzedaży w lub zakresie projektowania sprzedaży instalacji technologicznych lub projektowania dla przemysłu instalacji farmaceutycznego technologicznych lub kosmetycznegodla prze prawoprawo jazdy kat.jazdy B i gotowość kat. do B wyjazdów i gotowość służbowych; do wyjazdów służbowych; umiejętność umiejętność budowania relacji budowania z Klientem;relacji z Klientem; wysoka wysoka kultura osobista; kultura osobista; sumienność, sumienność, dokładność idokładność dobra organizacjai pracy; dobra organizacja pracy; własnawłasna działalność działalność gospodarcza; gospodarcza; Oferujemy: Oferujemy: ciekawą ciekawą pracę w firmie pracę o ugruntowanej w firmiepozycji o ugruntowanej na rynku; pozycji na rynku; narzędzia narzędzia niezbędne do niezbędne pracy; do pracy; atrakcyjny atrakcyjny system wynagrodzenia; system wynagrodzenia; możliwość możliwość rozwoju zawodowego rozwojui podnoszenia zawodowego kwalifikacji; i podnoszenia kwalifikacji;

Osoby zainteresowane Osoby zainteresowane prosimy o przesyłanie prosimy aplikacji naoadres przesyłanie e-mail: praca@elstar.com.pl aplikacji na adres e-m

Prosimy Prosimy o dopisanie o następującej dopisanieklauzuli: następującej "Wyrażam zgodę klauzuli: na przetwarzanie "Wyrażam moich zgodę danych osobowych na przetwarzanie zawartych w mojej moich ofercie pracy danych dla potrzeb osobowych niezbędnych niezbędnych do realizacjido procesu realizacji rekrutacji procesu zgodnie z ustawą rekrutacji z dnia 29zgodnie sierpnia 1997 z r.ustawą o ochroniezdanych dniaosobowych 29 sierpnia (Dz. U.1997 z 2002 r. r. Nr o 101, ochronie poz. 926, danych ze zm.)" osobo

62 | bólu brzucha, dyskomfortu brzusznego czy wzdęć, stosując B. infantis 35624 czy Lactobacillus plantarum 299v. Skuteczność stosowania probiotyków wykazano w największej jak do tej pory metaanalizie dotyczącej stosowania probiotyków w zespole jelita nadwrażliwego. Jednak w dalszym ciągu potrzeba badań, które precyzyjnie wskazywałyby, jaki szczep jest najbardziej skuteczny. Wspomagająco w leczeniu przewlekłych zapaleń jelita (wrzodziejące zapalenie jelita grubego) stosuje się głównie L. rhamnosus, E. coli Nissle 1917, VSL3 czy Lp299v. W łagodzeniu skutków ubocznych chemioterapii i radioterapii w leczeniu raka jelita grubego (takich jak biegunki, odwodnienie, niedożywienie) pomocny okazuje się być L. rhamnosus GG. Należy zaznaczyć, że pomimo bardzo ciekawych wyników na temat roli mikroflory w leczeniu nowotworów w modelach doświadczalnych, to nadal brak jest silnych dowodów na rekomendowanie

mikroflory (przeszczepy kału) u pacjentów otyłych. Jednak manipulacje w składzie i proporcji mikrobioty w walce zarówno z otyłością jak i chorobami z nią związanymi, wymagają przeprowadzenia wieloośrodkowych badań klinicznych z udziałem dużej liczby osób.

probiotyków u pacjentów poddawanych radio i chemioterapii. W profilaktyce i leczeniu zmian atopowych (atopowe zapalenie skóry, alergiczny nieżyt nosa, astma oskrzelowa) można zastosować L. rhamnosus GG, E. coli O83, L. reuterii DSM 122460. Najefektywniejsze działanie przeciwalergiczne dotyczy atopowego zapalenia skóry (AZS) u kobiet w ciąży oraz niemowląt do 12 miesiąca życia, gdzie w celu zmniejszenia nasilenia i rozległości AZS stosuje się L. rhamnosus GG. W łagodzeniu objawów alergii na pyłki traw obserwuje się skuteczne działanie szczepu L. casei Shirota. Najbardziej jednak intrygującym celem jest zastosowanie probiotyków w chorobach cywilizacyjnych takich jak cukrzyca, otyłość czy zespół metaboliczny. Zachęcające są także wyniki uzyskane w badaniach nad transplantacją

padków zapaleń wsierdzia oraz bakteriemii.

Były one obserwowane przede wszystkim u osób przewlekle lub poważnie chorych z obniżoną odpornością, gdzie tym samym zaleca się ostrożne stosowanie probiotyków u tych pacjentów. W szczególności jeśli spełniają wszystkie podane kryteria: inwazyjna terapia układu pokarmowego lub innych narządów, chroniczna immunosupresja, anybiotykoterapia.

Bezpieczeństwo stosowania WHO uznaje stosowanie probiotyków za bezpieczne, jednocześnie podkreślając konieczność wykonania bardzo precyzyjnych badań danego szczepu pod względem jego oddziaływania na organizm człowieka. Niekorzystne działanie LAB jest bardzo rzadkie, zaliczamy do nich przede wszystkim bakteriemię (przy czym są one głównie wywołane przez Lactobacillus), a także zapalenie wsierdzia. Jednakże w czasie ostatnich lat infekcje spowodowane stosowaniem preparatów zawierających Lactobaciilus i Bifidobacterium obejmowały 0,05-0,4% przy-

Interakcje z lekami Warto pamiętać, że niektóre leki mogą zaburzać działanie probiotyków przy jednoczesnym ich podaniu. Duża ilość witaminy K w diecie osłabia działanie warfaryny, zaś zahamowanie wchłaniania tej witaminy, np. na skutek stosowania antybiotyków przy niedostatecznej podaży witaminy

z pokarmem lub biegunki, może nasilić działanie warfaryny (krwotoki). Podawanie probiotyków produkujących witaminę K może zrównoważyć efekt jej niedoboru i zapobiec krwawieniom spowodowanym podawaniem warfaryny w skojarzeniu z antybiotykiem. Jak zostało wspomniane preparaty probiotyczne zawierają żywe bakterie dlatego też podanie ich równocześnie z antybiotykami może przyczynić się do zmniejszenia skuteczności bakterii z rodzajów Lacidophillus oraz Bifidobacterium.

Tym samym podanie probiotyku powinno być oddzielone w czasie na co najmniej dwie godziny od podania antybiotyku. Analogicznie sytuacja przedstawia się przy stosowaniu leków przeciwgrzybicznych oraz preparatów zawierających drożdżaki, co w praktyce oznacza, że nie powinno się stosować doustnych leków przeciwgrzybicznych z doustnymi probiotykami zawierającymi np. S. boulardii. Na rynku polskim najczęściej w probiotykach ginekologicznych stosuje się bakterie z rodzaju Lactobacillus: L. rhamnosus, L. reuteri, L. gasseri, L. plantarum czy L. fermentum. Pacjenci z obniżoną odpornością, oraz tacy którzy przyjmują duże dawki leków immunosupresyjnych takich jak cyklosporyna, azatiopryna czy środki stosowane w chemioterapii powinni zachować ostrożność przy stosowaniu antybiotyków jaki i probiotyków ze względu ryzyka wywołania infekcji.

Polski rynek probiotyków Na polskim rynku probiotycznym wyróżniamy preparaty zarejestrowane jako leki, preparaty w postaci farmaceutycznej (suplementy diety lub dietetyczne środki spożywcze specjalnego przeznaczenia żywieniowego [w tym medycznego]), mleko

SYNERGIZM

Współdziałanie różnych czynników, skuteczniejsze niż suma ich oddzielnych działań (Źródło: Słownik Języka Polskiego, PWN)

ANTAGONIZM

Przeciwstawność działania dwóch elementów lub układów w organizmie (Źródło: Słownik Języka Polskiego, PWN)

2/2015

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

63

produkcja substancji przeciwbakteryjnych zdolnoœæ prz ylegania do nabłonka jelita człowieka

odpornoœæ na odowisko œr przewodu pokarmowego kwas solny, ¿ółæ, enzymy trawienne

¿ywotnoœæ i aktywnoœæ podczas pasa¿u jelitowego

antagonizm wobec bakterii patogennych

¿ywotnoœæ itabilnoœæ s podczas przechowywania

bezpieczeñstwo stosowania (brak działañ niepo¿¹dan ych)

pochodzenie z ludzkiego mikrobiomu

modyfikowane dla niemowląt oraz jogurty probiotyczne i inne produkty mleczne wzbogacane w probiotyki. Bakterie probiotyczne mające zastosowanie w profilaktyce i leczeniu, najczęściej poddaje się

podmioty zajmujące się profesjonalnie oceną jakości suplementów diety, mogłyby służyć pomocą w podejmowaniu właściwych decyzji przez konsumentów, oraz pełnić rolę edukacyjną społeczeństwa. Instytut Jakości

liofilizacji (suszenie sublimacyjne zamrożonych mikroorganizmów), a następnie tak przygotowaną biomasę zamyka się w szklanych ampułkach lub fiolkach, saszetkach lub kapsułkach. Na polskim rynku możemy znaleźć preparaty probiotyczne także w postaci kropli doustnych, płynu doustnego, drażetek, tabletek, tabletek do ssania czy proszku do sporządzania zawiesiny doustnej. Większość posiada status OTC (ang. over-the-counter drugs), czyli są lekami czy też suplementami diety dostępnymi bez recepty lekarskiej. Można wyróżnić następujące grupy probiotyków: doustne dla dzieci i dorosłych działające na układ pokarmowy, doustne dla kobiet działające na mikrobiotę pochwy. Szeroka gama probiotyków powoduje niejednokrotnie wśród konsumentów dezorientację, który probiotyk wybrać.

Ciekawe reklamy, atrakcyjne opakowania i przystępne ceny zachęcają konsumentów do zakupów. Wybór jednakże nie jest łatwy, a informacje umieszczane przez producentów na etykietach wymagają uważnej lektury przed zakupem, na co nie zawsze jest wystarczająca ilość czasu. Wydaje się, że opinie i rekomendacje wydawane przez

JCI pełni rolę takiego podmiotu i już niebawem ukaże się raport dotyczący jakości wybranych produktów z kategorii produktów probiotycznych.

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

udokumentowane klinicznie działanie na organizm człowieka

IDEALNY PROBIOTYK

zdolnoϾolonizacji k przewodu pokarmowego

Literatura 1.

Derrien M., Hylckama Vlieg J. E. T. (2015) Fate, activity, and impact of ingested bacteria within the human gut microbiota; Trends in Microbiology; 23(6):354-366.

2.

WGO Handbook on gut Microbes: Microbial Communities; Functions of the Gut Microbiota; Composition and Structure of the Human Gut Microbiota; Impact of Diet on Gut Microbes; Antibiotics and Gut Microbes; Probiotics: the Concept; Prebiotics; World Digestive Health Day WDHD May 29, 2014.

3.

Report of a Joint FAO/WHO Working Group on Drafting Guidelines for the Evaluation of Probiotics in Food; London, Ontario, Canada, 30 kwietnia – 1 maja 2002.

4.

Report of a Joint FAO/WHO Expert Consultation on Evaluation on Health and Nutritional Properties of Probiotics in Food including Powder Milk with Live Lactic Acid Bacteria; Cordoba, Argentina, 1–4 października 2001.

5.

Kubiszewska I., Januszewska M., Rybka J., Gackowska L. (2014) Bakterie kwasu mlekowego i zdrowie: czy probiotyki są bezpieczne dla człowieka?; Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej; 68:1325-1334.

2/2015

6.

Fernández M., Hudson J.A., Korpela R., ReyesGavilán C.G. (2015) Impact on Human Health of Microorganisms Present in Fermented Dairy Products: An Overview; BioMed Research International, Volume 2015.

7.

Tripathi M.K., Giri S.K. (2014) Probiotic functional foods: Survival of probiotics during processing and storage; Journal of functional foods; 9:225-241.

Autorka jest studentką IV roku Biochemii na Wydziale Biochemii, Biofizyki i Biotechnologii UJ. Tekst artykułu został zrecenzowany przez dr. Wojciecha Marlicza z Katedry i Kliniki Gastroenterologii Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego.

Instytut Jakości JCI – działający w ramach Jagiellońskiego Centrum Innowacji niezależny ośrodek badawczy, którego misją jest budowanie świadomości społecznej poprzez edukację i dostarczanie konsumentowi rzetelnych informacji na temat kosmetyków, suplementów diety i zdrowej żywności. Misja Instytutu realizowana jest przede wszystkim poprzez opiniowanie produktów i wyróżnianie ich Znakiem Jakości JCI, prowadzenie własnych badań rankingowych a także publikacje popularnonaukowe na temat zdrowego odżywiania. Więcej na: www.jci.pl, e-mail: instytut@jci.pl

Publikacja realizowana w ramach Krajowego Naukowego Ośrodka Wiodącego KNOW.

64 64 ||

Stale specjalne – wybrane metody obróbki powierzchni

mgr inż. Łukasz Wiśniewski Produktmanager ds. Farmacji, Schwarte-Milfor Sp. z o.o.

S

tal – stop żelaza z węglem, gdzie udział masowy węgla jest nie większy niż 2,1%. Ze względu na zastosowanie stale można podzielić na: • konstrukcyjne, • narzędziowe, • stale specjalne, odporne na korozję (PN-EN 10020:2003) Stale odporne na korozję pod względem składu chemicznego stanowią jedną grupę stali stopowych, które zawierają co najmniej 10,5% chromu (Cr) oraz inne dodatki pierwiastków stopowych, takie jak nikiel (Ni), molibden (Mo), azot (N), miedź (Cu), tytan (Ti), niob (Nb), siarka (S), glin (Al.) oraz wolfram (W). Stale te, w zależności od głównej dominującej właściwości i zastosowania, podzielić można na: żaroodporne, żarowytrzymałe oraz nierdzewne. Dla stali żaroodpornych najważniejszą cechą materiału jest wysoka odporność korozyjna w temperaturze powyżej 500°C, czyli przeciwdziałanie powstawania warstwy zgorzeliny na powierzchni materiału i tworzeniu zgorzeliny, która będzie trwale przylegać do powierzchni, chroniąc materiał przed dalszym utlenianiem. Od stali żarowytrzy-

małych oczekuje się wysokich własności mechanicznych w temperaturze powyżej 500°C, co jest związane z odpornością materiału na pełzanie, czyli powolne odkształcenie pod wpływem naprężeń niższych od granicy plastyczności materiału.

Z kolei główną cechą stali nierdzewnych jest duża odporność na działanie wielu agresywnych środowisk korozyjnych. Odporność tą omawiana stal zawdzięcza powstaniu na powierzchni metalu cienkiej warstwy tlenków, która charakteryzuje się wysoką odpornością na działanie czynników chemicznych i pasywnością wobec warunków atmosferycznych. Pasywna warstwa tlenków tworzy się na skutek utleniania powierzchni materiału pod wpływem tlenu zawartego w powietrzu lub może powstać w wyniku anodowego utleniania metalu w odpowiednim elektrolicie. Warstwa pasywna tworzy się na powierzchni wszystkich stali odpornych na korozję, a jej powstanie jest uzależnione od stężenia Cr, które musi wynosić co najmniej 10,5% masowych. Wytworzenie trwałego stanu pasywnego powierzchni można przyspieszyć przez zastosowanie pasywacji za pomocą odpowiednich związków chemicznych.

2/2015

W dostępnej literaturze istnieją zalecenia projektowe (Poradnik GMP. Dobra praktyka wytwarzania środków farmaceutycznych i materiałów medycznych, praca zbiorowa, Wydawnictwo Polfarmed), podające zasady, których należy przestrzegać, aby zaprojektowany wyrób cechował się wysoką higienicznością wykonania. Zalecenia te wskazują na zastosowanie stali nierdzewnej o odpowiedniej chropowatości powierzchni, jako czynnika determinującego czystość i higieniczność powierzchni elementów mających kontakt z produktem kosmetycznym, farmaceutyczny itp. Ponadto powierzchnia musi być wolna od wżerów, fałd i szczelin, a oprócz doboru właściwego wykończenia powierzchni często stosuje się dodatkowe operacje obróbki powierzchni np. polerowanie elektrolityczne, które znacznie zmniejsza chropowatość. Omawiane zalecenia podają również zasady projektowania dotyczące m.in. łączenia elementów w sposób zapewniający łatwość czyszczenia, brak zalegania itp., przy czym bezwzględnie na wszystkich etapach wytwarzania wyrobów ze stali nierdzewnej należy zadbać o prawidłowe wykonanie operacji spawania wraz z kolejnymi etapami wytrawiania i pasywacji.

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

65

Wyróżnia się dwie metody usuwania materiału z powierzchni stali nierdzewnych (naddatki po spawaniu) w celu doprowadzenia blachy do żądanej chropowatości: • obróbka mechaniczna, • obróbka elektrochemiczna.

Mechaniczna obróbka jest najpowszechniej stosowaną metodą wykańczania powierzchni stali nierdzewnych. W tym celu bardzo często wykorzystuje się obróbkę ścierną. Szlifowanie jest rodzajem obróbki wykańczającej, polegającej na usuwaniu cienkiej warstwy metalu i ma na celu nadanie odpowiedniego kształtu, dokładności wymiarowej oraz chropowatości powierzchni. Ostateczny efekt, jaki uzyskuje się w wyniku przeprowadzenia operacji szlifowania, zależy od wielu czynników: • obrabianego materiału – gatunku stali, • typu ścierniwa: materiału podkładu,

pasywna. Należy stosować właściwe ma-

i użytkowych (takich jak balustrady, ogrodze-

wielkości ziarna, jego kształtu i twardości, • sposobu utrzymywania ścierniwa: taśma, krążek, pasta, • ilości operacji wykończeniowych, • użytych narzędzi do obróbki,

teriały szlifierskie niezawierające wtrąceń żelaza. Cząsteczki żelaza pochodzące z obróbki mechanicznej, cięcia termicznego lub z tarcz szlifierskich zanieczyszczonych stalami niestopowymi, korodują w wilgotnym powietrzu i naruszają warstwę pasywną,

nia) wykonywanych ze stali szlachetnych.

Polerowanie elektrochemiczne powoduje równomierną pasywację całej powierzchni polerowanego elementu, który można prowadzić w różnych kąpielach. Przedmiot poddany polerowaniu zanurzony jest

Zalety elektrochemicznego polerowania: – pozwala uzyskać doskonałe własności antykorozyjne, – jest tańsze niż polerowanie mechaniczne, – nadaje estetykę - połysk i równomierność barwy podobna do powierzchni wypolerowanego chromu, – ułatwia i podnosi skuteczność mycia oraz pomaga utrzymać w czystości przedmioty poddane polerowaniu poprzez skrócenie do 50% czasu mycia (mikrodolinki i mikrowierzchołki powierzchni niepolerowanej stanowią doskonałe zakotwiczenie dla osadów soli, zabrudzeń, bakterii, grzybów, pleśni itp.).

• parametrów skrawania i zastosowanego nacisku, • umiejętności pracownika W zakładach produkcyjnych, o wysokim stopniu zautomatyzowania procesu szlifowania, część z powyższych czynników ma mniejsze znaczenie, choć nie można marginalizować żadnego z nich. Odpowiednie dobranie parametrów szlifowania zawsze zostaje po stronie Operatora maszyny szlifującej.

Obróbka ścierna stali nierdzewnych wymaga znajomości i przestrzegania pewnego rygoru technologicznego, natomiast gwarancją kwasoodporności stali jest warstwa

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

ograniczając tym samym odporność korozyjną stali. Ponadto nie należy, wręcz zabronione jest używanie materiałów, które zostały użyte wcześniej do stali niestopowej.

Proces elektrochemicznego polerowania stali zabezpiecza dokładnie całą powierzchnię polerowanego przedmiotu (łącznie z wgłębieniami w strukturze powierzchni) oraz nadaje przedmiotowi poddanemu obróbce estetyczny wygląd. Jest to metoda powszechnie wykorzystywana do obróbki powierzchni elementów w przemyśle mleczarskim, mięsnym, farmacji, narzędzi chirurgicznych i dentystycznych, a także podczas obróbki elementów dekoracyjnych

2/2015

w wannie i podłączony do ujemnego bieguna źródła prądu stałego (anody) (ryc.1). Wewnątrz wanny znajdują się również katody, które podłączone są do dodatniego bieguna źródła prądu. Katody i anody zanurzone są w roztworze, tworząc kompletne ogniwo elektryczne. Zmiany struktury powierzchni, jakie następują podczas procesu polerowania elektrochemicznego, przedstawiono na rycinie 2. Zjawisko usuwania różnych ilości metalu z powierzchni materiału jest bardzo ważne w procesie stępiania ostrych krawędzi przedmiotu poddanego obróbce. Ponadto w trakcie omawianego procesu zachodzi również zjawisko pasywacji.

66 66 ||

Elektrochemiczne polerowanie usuwa wierzchołki nierówności rodzimego metalu oraz wszelkie zanieczyszczenia spowodowane poprzedzającymi procesami: tlenki metalu z narzędzi formujących, ziarna ścierniwa po szlifowaniu, mechanicznie naniesiona mikrowarstewka metalu po obróbce szczotkami metalowymi (patrz ramka). Zanieczyszczenia takie mogą być źródłem korozji lub przebarwień. Zaletą tej metody jest polerowanie powierzchni niedostępnych dla metod polerowania mechanicznego, co eliminuje problem mycia zabrudzonych powierzchni oraz utrzymania higieny poprzez stosowanie dodatkowych środków (aseptyki).

Wymienione zalety elektrochemicznego polerowania zadecydowały o zastosowaniu tej metody jako obróbki wykończeniowej dla: • aparatury chemicznej i naukowej, • zbiorników, mieszalników i aparatów

•

• • • Ryc. 1.

Proces elektrochemicznego polerowania (źródło: Electropolishing PL, Euro Inox)

procesowych dla przemysłu farmaceutycznego, kosmetycznego oraz chemicznego, urządzeń pracujących w trudnych warunkach, dla których utrzymanie higieny ma zasadnicze znaczenie, np. w pozyskiwaniu i przetwórstwie mleka, środowisko wysoce korozyjne, narzędzi chirurgicznych, sprzętu gospodarstwa domowego, przedmiotów użytkowych i dekoracyjnych.

Przedstawione zagadnienia wykończania powierzchni są tylko wybranymi metodami, stosowanymi na szeroką skalę w przemyśle wytwarzania zbiorników, mieszalników i aparatów przemysłowych.

W zdecydowanej większości wymagane wykończenie powierzchni zapewniane jest poprzez obróbkę mechaniczną. Właściwe dobranie parametrów procesu szlifowania zapewnia odpowiednie wykończenie na poziomie mikroskopowym (odpowiednia chropowatość powierzchni) jak i pod względem makroskopowym (wygląd, estetyka). Szerokie stosowanie szlifowania, spowodowane jest względami ekonomicznymi, gdyż jest tańsze niż użycie specjalistycznej chemii do przeprowadzenia procesu elektropolerowania. Ostateczną decyzję co do sposobu obróbki powierzchni zbiorników, zawsze podejmuje Inwestor, w porozumieniu i ścisłej współpracy z Producentem urządzenia.

Ryc. 2.

Obraz mikroskopowy powierzchni przed i po procesie elektropolerowania (źródło: Electropolishing PL, Euro Inox)

2/2015

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

68 |

Ryzyko,

jako element doskonalący Andrzej Łobzowski, Wojciech Szkolnikowski LAB-EL Elektronika Laboratoryjna Sp. J.

Dlaczego ryzyko?

W wydaniu 2/2015 magazynu Pomiar (jak też na http:// www.label.pl/po/powinien-znaczy-musi.html) umieściliśmy artykuł pt. „Powinien, znaczy musi”, który w swej treści nawiązywał do obowiązujących już w Polsce wymagań tzw. dobrych praktyk, a przede wszystkim Dobrej Praktyki Wytwarzania (ang. Good Manufacturing Practice – GMP) oraz Dobrej Praktyki Dystrybucyjnej (ang. Good Distribution Practice – GDP). Oba wymienione dokumenty, to zestaw wymagań/standardów pierwotnie ustanowionych dla przemysłu farmaceutycznego, a obecnie dotyczący również przemysłu spożywczego, kosmetycznego i innych, gdzie produkt wyjściowy musi być bezpieczny dla zdrowia człowieka.

Jednym z podstawowych elementów obowiązujących systemów jakości jest znajomość ryzyka lub różnych rodzajów ryzyk, których

skutki dla danego procesu powinny być obserwowalne. Proces zapewniający nadzór nad ryzykiem nazywany jest „zarządzaniem ryzykiem”.

Zarządzanie ryzykiem?

Ryzyko, bez względu na jego charakter, może mieć konsekwencje pozytywne lub negatywne. Starty i zyski powstałe na skutek „działania” ryzyka mogą mieć nie tylko charakter finansowy, ale również jakościowy, społeczny, polityczny, itp. Działalność każdej organizacji, gdzie podejmowane są działania dotyczące opracowywania i wdrażania strategii operacyjnych, systemów zarządzania, planowane są działania dotyczące procesów, funkcji, projektów nowych wyrobów i usług, podlega skutkom ryzyka. Każde ryzyko ma charakter losowy,

2/2015

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

69 jednakże zasadnym jest nadzorowanie jego działania, zwane zarządzaniem ryzykiem.

Zarządzanie ryzykiem w zakresie jakości jest permanentnym procesem oceny i przeglądu ryzyka związanego z jakością produktów. Zarządzanie ryzykiem może mieć charakter proaktywny, jak i retrospektywny.

Zarządzanie ryzykiem, według międzynarodowej normy PN-ISO 31000:2012, są to skoordynowane działania dotyczące kierowania i nadzorowania organizacją w odniesieniu do ryzyka.

Jednym z elementów procesu zarządzania ryzykiem jest analiza ryzyka. Wyróżnia się kilka rodzajów podejścia: • zastosowanie standardowych zabezpieczeń; • oparte na wiedzy i doświadczeniu ekspertów; • z wykorzystaniem technik analizy ryzyka; • mieszane.

Analiza ryzyka jest narzędziem wykorzystywanym m.in. do: • przygotowania polityki bezpieczeństwa; • wdrożenia systemów zarządzania jakością; • zarządzania projektami; • zarządzania przedsiębiorstwem; • analiz biznesowych.

Co z przepisami?

Istnieje Norma Międzynarodowa PN-ISO 31000 z marca 2012, „Zarządzanie ryzykiem. Zasady i wytyczne”, w której podano ogólne, uniwersalne zasady dotyczące zarządzania ryzykiem. Cóż to jest zatem owo ryzyko, któremu przypisuje się taką wagę? Według zacy-

towanej normy „ryzyko jest to wpływ niepewności na cele”. Wpływ niepewności na realizacje celów może mieć skutek pozytywny lub negatywny.

Ryzyko jest często określane w odniesieniu do zdarzeń, ich następstw lub ich kombinacji. Podstawowymi elementami zarządzania ryzykiem jest analiza ryzyka i jego ocena. Według normy, analizą ryzyka jest proces dążący do poznania charakteru ryzyka oraz określenia jego poziomu.

Oceną ryzyka jest proces identyfikacji ryzyka, jego analizy oraz ewaluacji. Ewaluacją ryzyka jest natomiast proces porównania wyników analizy ryzyka z przyjętymi kryteriami ryzyka w celu określenia czy jego wielkość jest akceptowalna.

Ryzyko w systemach zarządzania W systemach zarządzania, w tym zarządzania jakością są zalecenia odnośnie podejmowania działań korygujących i/lub zapobiegawczych w oparciu o ocenę ryzyka - ale jakiego ryzyka? Ryzyka wystąpienia niezgodności (przy kolejnej ocenie), ryzyka niezrealizowania zaplanowanych działań, niewykonania zadań o znaczeniu strategicznym, nieosiągnięcia zamierzonych celów itp.

Tak więc, ryzyko jest miarą zagrożenia i/lub niebezpieczeństwa wynikającego albo z prawdopodobnych zdarzeń od nas niezależnych albo też z możliwych konsekwencji podjęcia nieadekwatnych decyzji.

Postępowanie z ryzykiem Postępowanie z ryzykiem jest określane przez normę jako proces modyfikacji ryzyka i może uwzględniać: unikanie działań powodujących ryzyko, podejmowanie lub zwiększanie ryzyka w celu

reklama

70 |

wykorzystania szansy, usuwanie źródeł ryzyka, zmianę prawdopodobieństwa wystąpienia ryzyka, zmianę następstw ryzyka, dzielenie ryzyka np. pomiędzy strony (dywersyfikacja ryzyka) w celu „podzielenia się” skutkami ryzyka.

• O – prawdopodobieństwo wykrycia błędu (1 – wysokie, 2-3 – prawdopodobne, 4-6 – średnie, 7-8 – mało prawdopodobne, 9-10 – niskie) Dla przykładowego oszacowania wartości współczynnika W, należy odpowiedzieć na pytanie „jakie jest prawdopodobieństwo wystąpienia potencjalnego błędu?”. Jeżeli odpowiedź będzie miała charakter, np. „system/proces jest nowy w badanym obszarze, ale jest dobrze poznany i od wiarygodnego (kwalifikowanego) dostawcy”, wtedy znaczenie błędu opisujemy jako „średnie”, a współczynnik „W” uzyskuje wartość 4-6. W podobny sposób szacujemy wartość pozostałych współczynników „O” i „Z”.

A co z analizą ryzyka w systemach skomputeryzowanych?

Zarządzanie ryzykiem powinno dotyczyć całego cyklu życia systemu komputerowego, ze względu na bezpieczeństwo produktu, a co za tym idzie zdrowie i życie człowieka, spójność danych i jakość produktów.

Decyzje związane z zakresem walidacji i kontroli spójności danych, będące częścią systemu zarządzania ryzykiem, powinny się opierać na uzasadnionej i udokumentowanej ocenie ryzyka systemu komputerowego.

Analiza ryzyka (ang. Risk analysis) w odniesieniu do systemów skomputeryzowanych jest oparta na Metodzie Analizy Przyczyn i Skutków FMEA (ang. Failure Mode and Effect Analysis). Istotą metody FMEA jest analiza możliwości wystąpienia błędów produktu, ich przyczyn i skutków, na etapie jego projektowania, podczas pracy oraz w trakcie jego walidacji i kwalifikacji oraz po

Liczba ryzyka Liczbę ryzyka R określa iloczyn trzech omówionych współczynników, który można uznać za miarę zagrożenia będącego skutkiem ryzyka.

R=W*O*Z W przypadkach, kiedy liczba ryzyka R przekracza założone kryte-

ewentualnych zmianach.

rium akceptacji, należy zaplanować i zrealizować odpowiednie działania zapobiegawcze, korygujące i/lub naprawcze.

Jako pierwszy szacunkowy próg akceptacji, przyjmuje się iloczyn średnich wartości skali współczynników (dla skali 1 – 10 jest to wartość 5), co dopowiada liczbie R > 125 (W = 5; O = 5 i Z = 5). Jednakże w wielu przypadkach liczba ta nie musi w pełni odzwierciedlać stanu zagrożenia będącego skutkiem ryzyka.

W celu określenia kryteriów akceptacji liczby ryzyka, organizacja powołuje zespół dokonujący oceny i analizy ryzyka.

A co ma z tym wspólnego firma LAB-EL? Systemy monitoringu parametrów mikroklimatu w pomieszczeniach, głównie magazynów, hurtowni, środków transportu, związanych w wyrobami farmaceutycznymi i spożywczymi, czyli tymi produktami, które muszą być szczególnie chronione w zakresie zapewnienia im odpowiednich warunków przechowywania, podlegają okresowym walidacjom i kwalifikacjom.

W przypadku aparatury kontrolno-pomiarowej produkcji firmy LAB-EL, walidacja jest przeprowadzana w procesie konstruowania i oprogramowywania urządzeń, a dowody jej przeprowadzenia tzw. testy producenta, stanowią załączniki do do-

Metoda FMEA opiera się na założeniu, iż wykrycie i usunięcie potencjalnych wad, będących przyczyną późniejszych błędów, na wczesnych etapach opracowywania wyrobu jest znacznie tańsze i łatwiejsze niż wprowadzenie korekt na linii produkcyjnej lub u klienta. Dla każdego rodzaju błędu oddzielnie określane są przyczyny oraz skutki jego wystąpienia –

kumentacji walidacyjnej.

Urządzenia pomiarowe, tworzące systemy pomiarowe są walidowane i kwalifikowane w konkretnych miejscach, u konkretnych klientów. W procesie walidacji określa się tzw. etapy krytyczne czyli takie, gdzie ryzyko wystąpienia błędu może mieć skutek na jakość nadzorowanych produktów.

Właściciel produktów „powinien = musi”, określić wartość liczby ryzyka, będącą miarą skutku wywołanego np. awarią poszczególnych elementów systemu, czyli przeprowadzić analizę ryzyka w zakresie bezpieczeństwa np. produktów leczniczych do stosowania u ludzi (dotyczy to również zwierząt).

przyczyna błędu → rodzaj błędu → skutek błędu

Określenie ryzyka Każdy błąd, przyczyna jego wystąpienia oraz skutek jego działania określa się poprzez współczynniki, punktowane w skali 1…10, i tak: • W – prawdopodobieństwo wystąpienia błędu (1- niskie, 2-3 – mało prawdopodobne, 4-6 – średnie, 7-8 – prawdopodobne, 9-10 – wysokie); • Z – znaczenie błędu dla jakości produktu (1 – znikome, 2-3 – niewielkie, 4-6 – średnie, 7-8 – duże, 9-10 bardzo duże);

Wracając do tytułu Znajomość ryzyka, prowadzi poprzez jego analizę i ocenę do minimalizacji negatywnych skutków nim wywołanych, a to jest na pewno elementem doskonalącym (co należało dowieść).

2/2015

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

CZAS NA...

WŁAŚCIWE OPAKOWANIE!

effective

excellent

efficient

Twoja marka wymaga zbyt wiele uwagi, byś miał czas zajmować się techniczną stroną opakowań.

Bierzemy to na siebie, dostarczając Ci gotowy produkt, zgodny z Twoimi wymaganiami.

Pracujemy w oparciu o najwyższe standardy jakości i przy wykorzystaniu nowoczesnego parku maszynowego oraz najnowszych rozwiązań informatycznych. Wiemy, że pierwszorzędne produkty wymagają pierwszorzędnych i bezpiecznych opakowań. Dzięki naszemu know-how możemy zaoferować je branży farmaceutycznej. W kwestii jakości zdaj się na BSC Pharmacenter!

BSC Pharmacenter Sp. z o.o. ul. Żmigrodzka 37 60-171 Poznań Tel.: +48 61 867 60 61 E-mail: office@bsc-packaging.com

Folding Boxes | Leaflets | Labels | Design & Consulting

Thinking out of the Box | since 1861

www.rlc-packaging.com

72 |

Jak efektywnie zarządzać materiałami marketingowymi w branży farmaceutycznej

Sektor farmaceutyczny jest jednym z liderów rankingów wydatków na działania marketingowe. Producenci leków realizują duże kampanie reklamowe w mediach, jednocześnie w działaniach promocyjnych szeroko wykorzystują materiały POS, m.in. ulotki, standy i ekspozytory.

Jak efektywnie zarządzać masową ilością materiałów marketingowych?

P

rodukcja, przechowywanie i dystrybucja milionów produktów promocyjnych generuje nie tylko spore koszty, ale także wymaga zaangażowania w proces ich obsługi dużej ilości osób i czasu. Potrzebne jest także odpowiednio przygotowane miejsce do ich magazynowania. Rozproszona sieć przedstawicieli handlowych oraz aptek utrudnia efektywną dystrybucję materiałów. Często zdarzają się sytuacje, w których ilość produktów nie jest na bieżąco dostosowywana do rzeczywistego zapotrzebowania pracowników firmy farmaceutycznej czy punktów sprzedaży. Wpływa to nie tylko na zmniejszenie skuteczności prowadzonych działań marketingowych, ale jednocześnie podnosi koszt ich realizacji.

Grzegorz Wroniszewski dyrektor zarządzający pionem e-logistyki w Cursor SA

Co można wyoutsourcować?

W przypadku konieczności zarządzania dużą ilością materiałów promocyjnych warto rozważyć skorzystanie ze wsparcia firm, specjalizujących się w obsłudze takiego procesu. Dostępne na rynku rozwiązania pozwalają powierzyć zewnętrznemu dostawcy nawet całość zadań związanych z zarządzaniem materiałami marketingowymi. Firmy outsourcingowe oferują magazynowanie i dystrybucję produktów promocyjnych, takich jak ekspozytory, displaye, stoiska, produkty regularne czy poligrafia (ulotki, pla-

2/2015

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

74 |

katy, katalogi). Obsługa logistyczna może obejmować także co-packing i konfekcjonowanie oraz instalację i renowację POSM. Renomowani dostawcy takich usług realizują je przy wykorzystaniu technologii umożliwiających pracownikom firmy farmaceutycznej samodzielne zarządzanie materiałami wspierającymi sprzedaż i planowanie wydarzeń marketingowych.

Dzięki takiemu rozwiązaniu każdy z przed-

stawicieli handlowych zyskuje dostęp do wirtualnego magazynu, w którym może obejrzeć zdjęcia poszczególnych produktów. Potrzebne mu materiały POS może odebrać z cross-docków, zlokalizowanych na terenie całej Polski, bez konieczności na oczekiwanie kuriera. Aplikacje outsourcerów zapewniają jednocześnie wygodny dostęp do raportów, także z poziomu smartfonów i tabletów.

Redukcja kosztów i usprawnienie pracy Outsourcing umożliwia zamianę kosztów stałych na koszty zmienne, dopasowując poziom wydatków na magazynowanie, kompletację, instalację i dystrybucję materiałów do skali rzeczywiście prowadzonych operacji. Precyzyjny system monitorowania efektywności wykorzystania poszczególnych produktów promocyjnych pozwala dopasować ich zakupy do realnego zapotrzebowania. W praktyce często okazuje się bowiem, że część z nich nie jest w ogóle wykorzystywana przez przedstawicieli handlowych. Dodatkowo skala działania firmy outsourcingowej zarządzającej materiałami marketingowymi wielu różnych podmiotów pozwala zredukować koszt poszczególnych czynności operacyjnych, np. kompletowania czy przesyłek kurierskich.

Outsourcing zarządzania materiałami marketingowymi pozwala wygenerować nawet kilkadziesiąt procent oszczędności.

Usprawnia pracę product managerów oraz wpływa wzrost efektywności handlowców.

Jednocześnie poprawia produktywność procesów wspierających sprzedaż. Całość działań marketingowych jest widoczna w jednym systemie, a pracownicy firmy farmaceutycznej mogą skoncentrować się na działaniach sprzedażowych.

Decentralizacja zarządzania materiałami POS

oszacowaniu zapotrzebowania na materiały promocyjne zamawiają je partiami, najczęściej w interwałach tygodniowych.

W takim modelu do handlowca trafia optymalna z punktu widzenia skuteczności egzekucji liczba POSM. Część przedstawicie-

Z perspektywy wieloletnich doświadczeń spółki Cursor, podsta-

li przekracza plany, a kolejna część ich nie realizuje. Dystrybucja

wowym kryterium dla uzyskania oszczędności w obszarze zarzą-

z centralnego rozdzielnika nie ma więc tutaj uzasadnienia. Moty-

dzania POSM jest oddelegowanie odpowiedzialności za składanie

watorem do dbałości o realizację planów są systemy wynagrodzeń

zamówień na nie w ręce przedstawicieli handlowych.

lub audyty, nie otrzymanie z góry całej planowanej puli materia-

W większości przypadków kupowane i dostarczane do maga-

łów. Ten drugi wariant oznacza nie tylko wyższe koszty dystrybucji,

zynu materiały marketingowe są dzielone przez centrale korpora-

ale również konieczność zwrotów, utylizacji lub niewykorzystania

cji na poszczególnych handlowców. Podział i przyporządkowanie

wszystkich materiałów POS, w sytuacji kiedy nie wszyscy przed-

POSM do konkretnych osób nie oznacza zlecenia dystrybucji, jest

stawiciele handlowi zrealizują plany.

to jedynie dostępna dla nich pula produktów. Innymi słowy swego

Przekazanie handlowcom możliwości wpływania na zawar-

rodzaju wirtualny magazyn, z którego każdy przedstawiciel han-

tość zamówień daje korzyści w postaci ograniczenia liczby SKU

dlowy dokonuje zamówień we własnym zakresie.

materiałów marketingowych. Powoduje to zmniejszenie ilości ku-

Założenie to nie stoi w sprzeczności z wyznaczaniem celów

powanych POSM, czyli wymierne oszczędności finansowe. Jeden

handlowych, ekspozycyjnych czy implementacji POSM u klientów.

z klientów spółki Cursor już w drugim roku współpracy uzyskał

Różnica tkwi w kolejności zdarzeń. Większość korporacji korzysta-

redukcję kosztów na produkcję i logistykę materiałów marketingo-

jących z usługi najpierw stawia cele swoim strukturom sprzeda-

wych przekraczają 60 proc. nakładów, w porównaniu do wcześniej

ży. Następnie przedstawiciele handlowi odwiedzają klientów i po

stosowanego modelu, bazującego na centralnej dystrybucji POSM.

2/2015

e-wydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

Uzdatnianie wody dla przemysłu farmaceutycznego

H

Do produkcji wody oczyszczonej i HPW w standardzie USP, EP Jednostki kompaktowe odwróconej osmozy i elektrodejonizacji Sanityzowane chemicznie lub gorącą wodą Wydajności jednostek od 300 to 20000 l/h

RITY WAT PU E

R

HI G

EUROWATER projektuje, produkuje oraz instaluje kompaktowe stacje przygotowania wody oczyszczonej dla przemysłu farma­ ceutycznego.

Wykonane ze stali 316L, wykończenie wewnętrzne powierzchni 0.6 Ra Pakiet walidacyjny IQ/OQ według standardów farmaceutycznych

BY

E EUROWAT

R

Eurowater Sp. z o.o.

Centrala Izabelin Tel.: +48 22 722 80 25 info@eurowater.pl www.eurowater.pl

Oddział Wrocław Tel.: +48 71 345 01 15

Oddział Gdańsk Tel.: +48 58 333 13 80