ANTWERPEN 1
10.00 – 18.00
Stop de tijd!
zondag 21 april 2013 Antwerpen
Hoe gebruikt u deze brochure? De 43 deelnemers aan de Antwerpse Erfgoeddag staan in alfabetische volgorde en hebben elk een nummer. Dit nummer vindt u ook op de plattegrond en in de overzichtslijst achteraan deze brochure. Per deelnemer krijgt u de nodige praktische informatie. Een handig overzicht van de activiteiten vindt u op de pagina’s 8 tot 11. Verschillende deelnemers bieden een speciale activiteit voor kinderen tot 12 jaar aan. Deze activiteiten worden aangeduid met het Vliegsymbool. Als de locatie toegankelijk is voor rolstoelgebruikers wordt dit aangeduid met een als dit niet het geval is staat er groene . een rode
4
Opgelet! ook Antwerp 10 Miles & Marathon Erfgoeddag valt samen met de DVV Antwerp 10 Miles & Marathon. Verplaats u bij voorkeur te voet of per fiets in de Antwerpse binnenstad (die autoluw zal zijn wanneer de lopers passeren). De politie ondersteunt de verkeersstromen en er rijden extra trams en bussen. In deze brochure vindt u per locatie gedetailleerde info over het openbaar vervoer. De plattegrond achteraan deze brochure toont naast alle locaties van Erfgoeddag ook het loopparcours en de Park&Ride punten. Voor extra mobiliteitsinformatie, kijk op www.antwerpen.be/sport.
Voorwoord DE TRAM DES TIJDS De tijd is een kind dat speelt aan de rand van de zandbak. Dit beeld vat de eeuwigheid perfect samen: tijd is dynamiek, altijd in beweging en altijd iets dat je vanuit je ooghoeken in de gaten houdt. Erfgoeddag brengt die zandbak in beeld zodat we het kind er bij kunnen denken. Historische voorwerpen zijn immers gestolde momenten in de tijd. Ze tikken de seconden niet weg maar registreren wel het verstrijken van de jaren. De voorwerpen tonen momenten van mensen die gebouwen bewoonden, voorwerpen bezaten, met elkaar samenleefden. Het zijn de momenten die ons maakten tot wie we waren en wie we zijn geworden. Momenten van beroemde mensen, gewone mensen, gehaaste en ook wachtende mensen. Deze momenten stellen onze eigentijdse verslaving aan deadlines in vraag. Zo werd tijd ooit beschouwd als iets cirkelvormigs, in niets te vergelijken met de pijlsnelle lijn waarop wij denken ons nu te bevinden. Erfgoeddag is mettertijd uitgegroeid tot een ware happening, een vrijetijdsbeleving. Dit jaar ontdekt u welke erfgoedparels er van de Antwerpse geschiedenis zijn bewaard en gerestaureerd. De oudste zonnewijzer van Vlaanderen, eeuwenoude fossielen, 19de-eeuwse juweelschetsen en de historische pendules die Napoleon kocht zijn stille getuigen die de tijd even stilleggen.
Heel wat locaties nemen u mee achter de schermen en tonen erfgoed dat wordt gerestaureerd en verzameld. U kan overstappen op de Tram des Tijds. Deze authentieke historische tram rijdt tussen de Bolivarplaats en de Groenplaats. Stap op en beleef de sfeer van weleer. En stap op tijd af. Bezoek de tentoonstelling ‘Het erfgoed van Anthony, Antwerps juweliershuis sinds 1822’. Bijna twee eeuwen bedrijfsgeschiedenis wordt er in deze art-nouveau-juwelierswinkel naverteld en getoond. Of ga naar de tentoonstelling ‘Waar is de toeter?’ In de maanden voorafgaand aan Erfgoeddag werd een zoektocht in Ekeren opgezet naar De Toeter, die ooit elk Germinaldoelpunt luister bijzette. Via posters werd de Ekerenaar opgeroepen hem te helpen terugvinden. Het resultaat vindt u in de tentoonstelling. Antwerpen bouwde met MAS en Red Star Line erfgoed voor de toekomst. Een extra aansporing om op Erfgoeddag naar de voorbeelden uit het verleden te luisteren.
Philip Heylen Schepen voor cultuur, economie, stads- en buurtonderhoud, patrimonium en erediensten
5
nieuw magazine PROVINCIE ANTWERPEN
100 % EXPO is een kleurrijk cultuurmagazine dat je goesting geeft om op stap te gaan. Geen vaktijdschrift met geleerde woorden, maar een blad dat laat zien wat er gebeurt in de tentoonstellingswereld. Elke drie maanden brengen we een gevarieerde selectie van expo’s uit de provincie Antwerpen en zoomen we in op bijzondere kunstwerken. Je krijgt een blik achter de schermen en maakt kennis met nieuwe locaties en getalenteerde mensen. 100% EXPO thuis in je bus? Stuur je naam & adres door naar expo@100procentcultuur.be voor een gratis abonnement.
6
Inhoud Voorwoord ¬ 5 Programmaschema ¬ 8 Deelnemers en activiteiten ¬ 12 Alfabetisch overzicht van de deelnemers ¬ 43 Stadsplan ¬ 44 Stop de tijd ¬ 46 Open Monumentendag ¬ 51 Colofon ¬ 54 Praktische info ¬ cover
7
expo
r o n d l eidi n g/ wa n de l i n g/zo e k to c h t
ORGANISATIE
10.00
lezing/debat
11.00
film
12.00
01 ADVN
Bewogen Vlaamse jaren
02 Artesis Hogeschool
De studio's van de opleiding conservatie en restauratie
03 Atlas 04 Bijzondere collecties UA
Erfgoed in de steigers Zuur? Een gat in je cultuur…
05 Dienst archeologie stad Antwerpen Bezoek het 16de-eeuwse keizersbastion | Ontdek het 16de-eeu 06 District en cc Ekeren 07 District Hoboken
Waar is de toeter? De prehistorie aan de tand gevoeld De prehistorie aan de tand gevoeld
Hendrik 08 Erfgoedbibliotheek Conscience
Zuur? Een gat in je cultuur…
09 FelixArchief
Even stilstaan graag
10 Free Hands
Zet de tijd stil
De prehistorie aan d
Beschermen tegen de tijd
Bescherm
11 Heemkundige Kring Hobuechen 1135 12 Herita
De Keizerlijke onrust Het vrijzinnig humanisme: andere tijden, andere prioriteiten
13 Humanistisch-Vrijzinnige Vereniging
14 Juweliershuis Anthony 15 KMSKA in de Fabiolazaal 16 K.K. voor Heemkunde Merksem
Historiek van het vrijzinnig humanisme Het erfgoed van Anthony, Antwerps juweliershuis sinds 1822 Waardevolle herinneringen: sieraden markeren uw biografie
De Modernen. Avant-Garde (rondleiding om 10.30 en 14.00 uu Kijk- en doeboekje Avant-Garde Tot hier… en niet verder! (lezingen om 11.00, 14.00 en 16.00 Literatuurarchieven in een digitale tijd
17 Letterenhuis
Historische romans Literaire papieren bewaren
Literaire papieren bewaren
Collectietour 18 M HKA
Collectietour
Stop de tijd Kunstplezier in het salon
8
s p e k ta k e l / b e u rs
13.00
w o r ks h o p/ dem o n stratie
14.00
15.00
reser v ere n
16.00
TOT 12 jaar
17.00
p 12 13
Reis rond de wereld in 80 spellen
13
workshop & demonstratie om 14.15, 15.15 en 16.15 uur
14 15
uws bastion in de ondergrondse parkeergarage!
16
de tand gevoeld
De prehistorie aan de tand gevoeld
men tegen de tijd
16
De prehistorie aan de tand gevoeld
Beschermen tegen de tijd
17
Beschermen tegen de tijd
18 19 20
Stop de tijd! 150 jaar Umicore
20 20 Vrij podium 21
ur)
22 23
uur)
23 Literaire papieren bewaren
Literaire papieren bewaren
Collectietour
Collectietour
Literaire papieren bewaren Collectietour 24
Behoud en beheer Behoud en beheer Kunstplezier in het salon 9
expo
r o n d l eidi n g / wa n de l i n g / zo e k to c h t
ORGANISATIE 19 Maagdenhuismuseum 20 MAS | Museum aan de Stroom
10.00
11.00
12.00
Ontdek ontroerend erfgoed Spoorzoekers Bonaparte
Bonaparte
25 Museum Plantin-Moretus
Bonaparte
Spoor terug in de tijd met de tram des tij De tijd … reeds gestopt (rondleiding om 10.30 en 14.00 uur)
23 ModeMuseum 24 Museum Mayer van den Bergh
Fi l m
De tijd heeft geen haast. Conservatie en restauratie
21 META 22 Mineralogisch Museum
lezing/debat
De kunststofkwestie Stop de tijd Familieportretten
Christoffel
26 Museum Vleeshuis
Eeuwige jonge of oude muziekinstrumenten?
27 Nationaal Museum Douane
Halt… douane!
28 Odd Fellows
Odd Fellow zijn, een levenshouding Portretten
29 Rockoxhuis
Portretten
Een karikaturist en een fotograaf aan de s Ga zelf aan de slag!
30 Rubenshuis 31 Sint-Andrieskerk 32 Sint-Benediktuskerk
Van Jezus Christus tot nu
33 Sint-Fredeganduskerk 34 Sint-Laurentiuskerk 35 Sint-Pauluskerk 36 't Vlaams Stripcentrum
Bewegende beelden Geschiedenis, tijdreizen en toekomstdromen
37 't Werkhuys Technicum Noord-Antwerpen vroeger en nu 38 Technicum Noord-Antwerpen
Het verhaal van de Londenstraat Restauratietechnieken
39 Turninum Volksmuseum Deurne
We zijn bezig in het Volksmuseum
40 V.V. voor Familiekunde
Vind uw …
41 Voor Kruis en Beeld
Stop de tijd voor een
42 Vredescentrum
Verhalendag: breng uw familieherinneringen over Wereldoor
43 Zilvermuseum Sterckshof
Zilver bewaren voor de eeuwigheid?
10
s p e k ta k e l / Be u rs
13.00
w o r ks h o p/ dem o n stratie
14.00
15.00
16.00
reser v ere n
TOT 12 jaar
17.00
p 25
Ontdek ontroerend erfgoed Bonaparte
Bonaparte
27
Bonaparte
ijds
27 28
e
29 30 Familieportretten
Familieportretten
30
Fotoshoot
32 32 32 Portretten
Portretten 33
slag De zonnewijzer
34
Stilstaan bij de tikkende tijd
34 35
De tijd staat stil
De tijd staat stil
Op het weefgetouw van de tijd
36
Op het weefgetouw van de tijd
36
n stoppen de tijd
37 37
Bevroren lievelingsvoorwerpen
38 38 39
Vind uw …
n levendig moment!
Vind uw …
Vind uw …
40
Vind uw …
Stop de tijd voor een levendig moment! 41 41
rlog I binnen
42 11
01 advn Archief, Documentatie- en Onderzoekscentrum
Lange Leemstraat 26, 2018 Antwerpen tel. 03 225 18 37 www.advn.be info@advn.be Tram 4 (halte Hemel), 7, 12, 24 (halte Nationale Bank) Bus 1, 13, 290, 500 (halte Nationale Bank)
ADVN | Leuven Vlaams, 1968 [ADVN, VPBY68]
12
10.00 tot 18.00 uur | expo
Bewogen Vlaamse jaren Wat herinnert u zich nog van de jaren 1960? Wat zegt u de tumultueuze taalstrijd tijdens de Marsen op Brussel, de eerste onderhandelingen in Hertoginnedal, Leuven Vlaams, Voeren of het Vlaamse schooltje in Komen? Deze feiten van 50 jaar geleden spreken nog altijd boekdelen. Het ADVN vat het decennium samen in een selectie veelzeggende beelden en een live-interview met een ooggetuige. â–
02 Artesis Hogeschool - Opleiding Conservatie-Restauratie
Blindestraat 9, 2000 Antwerpen tel. 03 213 71 34 www.artesis.be/academie/ conservatie-en-restauratie /conservatieen-restauratie.htm academie@artesis.be Tram 10, 11 (halte Sint-Katelijnevest, niet tussen 15.30 en 17.30 uur), 7 (halte Keizerstraat, niet tussen 15.30 uur en 17.30 uur), 4 (halte Meirbrug) Premetro 3, 5, 9, 15 (halte Meir) Bus 22, 180, 181, 182 (halte Groenplaats)
03 Atlas - stad Antwerpen
Carnotstraat 110, 2060 Antwerpen tel. 03 338 71 39 www.atlas-antwerpen.be atlas@stad.antwerpen.be Tram 10, 24 (halte Kerkstraat), 11 (halte Ommeganckstraat), 12 (halte Van Wesenbekestraat en Koningin Astridplein) Bus 19, 23, 31 (halte Kerkstraat) & bussen richting de Kempen: 410,411,412, 415, 416, 417, 420, 423 Velo Kerkstraat, Astridplein, Kievitplein 14.00 tot 17.00 uur | expo
Reis rond de wereld in 80 spellen 10.00 tot 15.30 uur (vertrek om de 15 min.) | rondleiding
De studio's van de Opleiding Conservatie en Restauratie Tijdens een rondleiding door de studio's ziet u de restauratie van een 18de-eeuwse klok, een grafbeeld uit de 20ste-eeuw, een 13deeeuwse doopvont in Naamse steen en een 17de-eeuws burgemeester-glasraam uit Deventer. U krijgt uitleg over het wetenschappelijk onderzoek en over hoe de restauratoren trachten de schade aan het artefact te stoppen of vertragen, altijd met respect voor de esthetiek, de betekenis en de context van het voorwerp. Maximaal 15 personen per rondleiding. ■
Elke cultuur, elke generatie heeft haar typische spellen. De expo SpelMozaïek toont hun geschiedenis die duizenden jaren terugvoert in de tijd, langs vergane beschavingen en vergeten karavaanroutes. Stop de tijd en speel mee! Tijdens de spelnamiddag wordt u door ervaren begeleiders ingewijd in de geheimen van bekende en minder bekende spelletjes als Okey, Backgammon en Mahjong. i.s.m. fv Fireflies, Cultuurbuddy's, dienst Sociale Netwerken en KWB Wereldkoffer 14.15, 15.15 en 16.15 uur | Workshop en demonstratie Reserveren op 03 338 71 30. Maximaal 80 plaatsen. ■
13
04 Bijzondere Collecties Universiteit Antwerpen
Prinsstraat 13, 2000 Antwerpen tel. 03 265 44 34 www.ua.ac.be Premetro 3, 5, 9, 15 (halte Opera), tram 10, 11 (halte Sint-Jacob op Kipdorp niet tussen 15.30 en 17.30 uur) en Franklin Rooseveltplaats Bus alle lijnen met bestemming Franklin Rooseveltplaats op 10 min. wandelen
10.00 tot 18.00 uur | demonstratie
Erfgoed in de steigers Zorg dragen voor bijzondere collecties, daar komt heel wat bij kijken! Tijdens Erfgoeddag maakt u kennis met de erfgoedzorgers van de Universiteitsbibliotheek en de inspanningen die zij dagelijks leveren om de knagende tand des tijds een halt toe te roepen. Via een parcours doorheen de bibliotheek loopt u
langs verschillende ateliers waar zowel bibliotheekmedewerkers als vrijwilligers druk in de weer zijn. Maak van dichtbij mee hoe een handschrift digitaal ontsloten wordt, hoe er behoedzaam met archief en prenten wordt omgegaan en ontdek hoe eenvoudige EHBO-ingrepen de levensduur van een boek kunnen verlengen. Ook voor dit erfgoed tikt de klok immers verder. 10.00 tot 18.00 uur | EXPO
Zuur? Een gat in je cultuur ... Er tikt een tijdbom in onze erfgoedbibliotheken. Heel wat boeken, kranten en andere publicaties uit de 19de en 20ste eeuw dreigen te verdwijnen omdat het papier waarop ze zijn gedrukt verzuurd is en als pulver uiteenvalt. De expo vertelt u wat de oorzaken zijn, hoe men die voortschrijdende verzuring een halt kan toeroepen en hoe ook u kan helpen voorkomen dat er een gat in onze cultuur komt. â–
Universiteit Antwerpen | Het droogreinigen van een oude druk. Š Boekrestauratie De Valk
14
District en cc Ekeren | De beroemde toeter van Germinal!
05 Dienst archeologie stad Antwerpen
Ondergrondse parkeergarage Nationale Bank (verdieping -3) Kruispunt Maria-Henriëttalei Frankrijklei, 2000 Antwerpen tel. 0478 71 72 09 http://archeologie.antwerpen.be archeologie@stad.antwerpen.be Tram 4, 7, 12, 24 (halte Nationale Bank) Bus 1, 13, 290, 500 (halte Nationale Bank)
10.00 tot 18.00 uur | rondleiding
Bezoek het 16de-eeuwse Keizersbastion Vaak zie je archeologen aan het werk in de stad; ze graven terug in de tijd. Maar weet u wat er met hun vondsten gebeurt? U mag een kijkje nemen ‘onder de grond’ om het archeologisch relict van het Keizersbastion
te ontdekken en de archeologische dienst van de stad aan het werk te zien. U leert hoe archeologen scherven puzzelen, vondsten tekenen en zeefstalen uitpikken. 10.00 tot 18.00 uur | zoektocht (voor -12 jaar)
Ontdek het 16de-eeuwse bastion in de parkeergarage! In de ondergrondse parkeergarage Nationale Bank staat een groot bouwwerk uit de 16de eeuw. Het is een bastion en maakte deel uit van een verdedigingsmuur rond Antwerpen. Wil je dit bouwwerk eens van dichtbij bekijken? Of ben je benieuwd hoe de archeologen dit ontdekten? Of wil je ze live aan het werk zien? Of meer nog … wil je zelf eens archeoloog zijn? Kom dan snel naar beneden en ontdek of doe het allemaal! ■
15
06
District en cultuurcentrum Ekeren
Cultuurcentrum Ekeren Kloosterstraat 4, 2180 Ekeren tel. 0499 54 98 15 www.ccekeren.be ccekeren@stad.antwerpen.be Bus 720, 772, 730 (halte markt Ekeren)
10.00 tot 18.00 uur | expo
07 District Hoboken
Fort 8 Hoboken Schansstraat 9 (Hoofdingang), 2660 Hoboken tel. 0492 74 84 51 www.cultuurraadhoboken.be cultuurraad.hoboken@stad.antwerpen.be Tram 2, 4 (halte Kioskplaats) Bus 1, 13, 141 (halte Kapelstraat), 33 (halte Meerlenhoflaan)
Waar is de toeter? De toeter werd in 1978 dé trots van de spionkop van Germinal Ekeren: hij toeterde elk doelpunt de eeuwigheid in. Na de fusie met Beerschot werd hij verkocht en sindsdien is hij spoorloos. Via posters werd de Ekerenaar opgeroepen om hem te helpen terugvinden. Het resultaat hiervan kan u zien in de tentoonstelling. Het toont aan hoe kwetsbaar erfgoed is en leert ons dat we er voorzichtig mee moeten omspringen. i.s.m. cc Ekeren en Documentatiecentrum Antwerpse Noorderpolders ■
10.00 tot 18.00 uur | expo
De prehistorie aan de tand gevoeld 1862. Op de plaats waar fort 8 van Vesting Antwerpen wordt gebouwd, vinden arbeiders een groot skelet. Een olifant? Neen, een mammoet! Hoe het dier hier terechtkwam, is ook vandaag nog onbekend. Want de opgraving gebeurde in slechte omstandigheden. De mammoetresten terughalen uit het Koninklijk Museum voor Natuurwetenschappen in Brussel kan niet, maar de expo flitst u wel even terug in de tijd, naar 1862 en naar de prehistorie. i.s.m. Het GenOOtschap, de Gidsenwerking fort 8 Hoboken (Gé-èF 8), de cultuurraad en het district Hoboken en Umicore. 10.00, 12.00, 14.00 en 16.00 uur | wandeling
De prehistorie aan de tand gevoeld Fort 8 is ruim 33 ha groot en toch is het vrijwel onzichtbaar. De Gidsenwerking fort 8 Hoboken (Gé-èF 8) maakt speciaal voor Erfgoeddag een vertelwandeling, waarbij niet zozeer het bouwkundig erfgoed, maar wel de verhalen centraal staan. Er wordt onder andere verteld over verschillende schermutselingen en over de cholera-epidemie. Misschien komt u onderweg wel oog in oog te 16
Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience |
staan met de oudste bewoner van het Fort. Aansluitend op Erfgoeddag zijn er gelijkaardige wandelingen op zondagen 28 april en 5, 12 en 19 mei om 15.00 uur. i.s.m. Het GenOOtschap, de Gidsenwerking fort 8 Hoboken (Gé-èF 8), de cultuurraad en het district Hoboken en Umicore. ■
08 Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience Hendrik Conscienceplein 4,
2000 Antwerpen tel. 03 338 87 10 www.consciencebibliotheek.be consciencebibliotheek@stad.antwerpen.be Premetro 3, 5, 9, 15 (halte Groenplaats) Tram 4 (halte Groenplaats), 7 (halte Keizerstraat), 10 , 11 (halte Sint-Katelijne, niet tussen 15.30 en 17.30 uur) Bus 22, 180, 181, 182, 183 (halte Groenplaats) 10.00 tot 18.00 uur | expo
Zuur? Een gat in je cultuur ... Er tikt een tijdbom in onze erfgoedbibliothe17
ken. Heel wat boeken, kranten en andere publicaties uit de 19de en 20ste eeuw dreigen te verdwijnen omdat het papier waarop ze zijn gedrukt, verzuurd is en als pulver uiteenvalt. De expo vertelt u wat de oorzaken zijn, hoe men die voortschrijdende verzuring een halt kan toeroepen en hoe ook u kan helpen voorkomen dat er een gat in onze cultuur komt. i.s.m. Vlaamse Erfgoedbibliotheek. 11.00, 12.30, 15.00 en 16.30 uur | rondleiding
Beschermen tegen de tijd Tijdens Erfgoeddag nemen de medewerkers van de Erfgoedbibliotheek u mee achter de schermen en staan ze stil bij het beschermen en verzorgen van de collectie. Er wordt uitzonderlijk halt gehouden in het reproductieatelier en het atelier van behoud en beheer. Daar krijgt u meer uitleg over de restauratie, conservatie en de verzorging van de collectie. Reserveren op 03 338 87 43. Maximaal 20 personen per groep.
Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience |
18
09 FelixArchief
Oudeleeuwenrui 29, 2000 Antwerpen tel. 03 338 94 11 www.felixarchief.be stadsarchief@stad.antwerpen.be Tram 7 (eindhalte niet tussen 15.30 en 17.30 uur) Bus 17, 30, 34 (halte FelixArchief is die dag niet bereikbaar door de 10 Miles; halte Vondelstraat is dichtstbijzijnde halte op ± 15 minuten te voet) Velo Hessenplein, Falconplein, MAS 10.00 tot 17.00 uur | expo
Even stilstaan graag Foto’s laten als geen ander de tijd stilstaan. Iedere foto is een moment, de vereeuwiging van een persoon of landschap. Zelfs een beweging ontsnapt niet aan een foto. Ze documenteren, leggen drama vast, zijn bakens in een zee van tijd. Het FelixArchief diept uit zijn rijke collectie foto’s van brandweerlieden op. Vakmannen voor wie elke seconde telt. Helden voor wie de tijd even mag stilstaan. ■
FelixArchief |
10 Free Hands
Carnotstraat 110, 2060 Antwerpen tel. 0484 80 81 93 www.atlas-antwerpen.be atlas@stad.antwerpen.be Tram 10, 24 (halte Kerkstraat), 11 (halte Ommeganckstraat), 12 (halte Van Wesenbekestraat en Koningin Astridplein). Bus 19, 23, 31, 410, 411, 412, 415, 416, 417, 420, 423 (halte Kerkstraat) ď ˘ Velo Kerkstraat, Astridplein, Kievitplein
10.00 tot 16.00 uur | workshop
Zet de tijd stil Na een korte kennismaking met fotografie krijgen de deelnemers instructies om zelf een camera obscura te maken. Vervolgens trekken ze met deze voorloper van het fototoestel de stad in om foto's te nemen. Deze worden nadien ontwikkeld in de tijdelijke donkere kamer. Reserveren op 0484 80 81 93. Maximaal 60 plaatsen. â–
19
11 Heemkundige Kring Hobuechen 1135
Kasteel Broydenborg
Broydenborglaan 2, 2660 Hoboken tel. 03 827 33 26 www.hobuechen.be Tram 2, 4 (halte Kioskplaats) Bus 1, 13, 141 (halte Kapelstraat), 33 (halte Meerlenhoflaan)
14.00 tot 17.00 uur | expo
Stop de tijd! 150 jaar Umicore Deze fototentoonstelling toont de (voor) geschiedenis van de grootindustriële onderneming NV Umicore. De fabriek startte ongeveer 150 jaar geleden als de 'Usine de Désargentation', een ertswinningbedrijf, en groeide uit tot een wereldspeler in hoogtechnologische recyclage. Het is de enige overblijver van de grote industrieën (wolkammerij, scheepsbouw, ertswinning) aan de Hobokense Scheldeoever. i.s.m. Umicore NV ■
10.00 tot 18.00 uur | expo
De keizerlijke onrust Het rijkelijke interieur van het Paleis op de Meir telt ook een groot aantal empirependules die ooit door Napoleon werden aangekocht. Met hun symboliek die geïnspireerd was op de Romeinse en Egyptische oudheid dienden ze als politieke propaganda voor de keizer. Voor Erfgoeddag worden deze waardevolle pendules samengebracht in een unieke tentoonstelling met als titel 'De Keizerlijke Onrust', verwijzend naar het doel van de pendules: politieke propaganda voor en door Napoleon Bonaparte. Hij wilde op deze manier zijn macht behouden. Met 'onrust' wordt ook verwezen naar de snelheid waarmee een mechanisch uurwerk loopt. Maximaal 80 personen per uur ■
13 Humanistisch- Vrijzinnige Vereniging
12 Herita - in Paleis op de Meir
Meir 50, 2000 Antwerpen
20
tel. 03 206 21 21 www.paleisopdemeir.be info@paleisopdemeir.be Premetro 3, 5, 9, 15 (halte Meir) Tram 4, 7 (halte Meirbrug, lijn 7 tussen 15.3 en 17.30 uur halte Groenplaats), 12, 24 (halte Teniers) Bus 1, 13, 500, 290 (halte Teniers), alle buslijnen aankomend op de Franklin Rooseveltplaats.
Vrijzinnig Karel Cuypershuis Lange Leemstraat 57, 2018 Antwerpen tel. 03 233 70 32 www.h-vv.be info@h-vv.be Tram 4 (halte Hemel), 7, 12, 24 (halte Nationale Bank) Bus 1, 13, 290, 500 (halte Nationale Bank)
10.00 tot 18.00 uur | expo
Het vrijzinnig humanisme: andere tijden, andere prioriteiten Een tijdlijn toont de geschiedenis van de vrijzinnigheid in Vlaanderen sinds de oprich-
ting van het Humanistisch Verbond. U ontdekt hoe de aandachtspunten evolueerden doorheen de tijd en nieuwe organisaties het daglicht zagen. Scharniermomenten worden geïllustreerd met archiefteksten en oude foto’s. Er worden ook video-interviews met enkele 'founding fathers' van het Humanistisch Verbond getoond (niet tussen 11.00 en 12.30 uur en 14.00 en 16.00 uur). i.s.m. Vrijzinnig Studie-, Archief- en Documentatiecentrum Karel Cuypers 11.00 tot 13.00 uur | lezing
Historiek van het vrijzinnig humanisme in Vlaanderen: een wijdvertakte boom met maçonnieke wortels
Grijze Geuzen Platform, Het Vrije Woord radio, Hujo, Lichtpunt TV, VSAD ■
14 Juweliershuis Anthony
Mechelsesteenweg 14, 2000 Antwerpen tel. 03 707 22 32 www.anthony.be info@anthony.be Tram 4, 7, 12, 24 (halte Nationale Bank) Bus 1, 13, 290, 500 (halte Nationale Bank) Velo Nationale Bank Britselei
Joseph Asselbergh, Grootmeester van het Grootoosten van België, wijdt uit over de oprichting van het Humanistisch Verbond in 1951 en de rol die de vrijmetselarij hierin speelde. Als vooraanstaand vrijmetselaar én lid van de Humanistisch-Vrijzinnige Vereniging is hij de juiste persoon om de verhouding en eventuele kruisbestuivingen tussen beide verenigingen historisch te duiden. 14.00 tot 16.00 uur | multimedia-presentatie
Vrijzinnig vrij podium: mee met de tijd! Is de tijdsbeleving van jongeren radicaal anders? Botsen de wereldbeelden van jong en oud of vloeien ze mooi in elkaar over? Acht vrijzinnige organisaties actief in verschillende sectoren van de samenleving krijgen om beurten het podium om hun vroegere idealen, huidige prioriteiten en toekomstvisie uit de doeken te doen. Voor HVV treedt de kersverse jonge voorzitter in dialoog met een ancien. i.s.m. De Maakbare Mens, deMens.nu,
12.00 tot 18.00 uur | expo
Het erfgoed van Anthony, Antwerps juweliershuis sinds 1822 Bijna twee eeuwen geschiedenis kan dit juweliersbedrijf tonen. Het art-nouveaumeubilair dat Philippe Wolfers ontwierp, wordt nog dagelijks gebruikt als kader voor de aan- en verkoop van antieke juwelen. Spe21
ciaal voor het thema 'Stop de tijd' van Erfgoeddag 2013 presenteert het juweliershuis goudsmidgereedschap, bestekmallen met familiewapens en modellen van sieraden. Een selectie van authentieke schetsen, ontwerptekeningen en oude foto's uit het archief van de huizen Anthony, Emile Anthony & Wolfers Frères en Massaux illustreert de juwelenmode van de 19de eeuw tot de jaren 70. Anthony is een gesloten huis, maar toont zijn patrimonium op Erfgoeddag graag eens aan een groter publiek. Gezien de beperkte capaciteit en de kwetsbaarheid van het interieur en archief is het bij een grote opkomst mogelijk dat u even moet wachten alvorens u wordt binnengelaten.
KMSKA | Otto Piene, Grote zon, KMSKA, © Lukas Art in Flanders, foto Hugo Martens, © Sabam
15
10.00 tot 18.00 uur | DEMONSTRATIE
Waardevolle herinneringen: sieraden markeren uw biografie Een gouden uurwerk met de inscriptie ‘voor 25 jaar trouwe dienst’, de geërfde ‘perles fines’, een schitterende verlovingsring, een medaillon ter herinnering aan … Juwelen herinneren dikwijls aan bijzondere momenten of stadia in een mensenleven: geboorte, liefde, succes, overlijden. Bij het schatten van sieraden beoordeelt het juweliershuis het edelmetaal, de edelstenen, de ouderdom en de kunstzinnige waarde, maar de schatters zien ook het leven erachter. Wanneer u een juweel gratis wil laten schatten, bent u van harte welkom. ■
22
Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen in Koningin Fabiolazaal
Jezusstraat 28, 2000 Antwerpen tel. 03 203 42 05 www.kmska.be publiekswerking@kmska.be Premetro 3, 5, 9, 15 (halte Opera) Bus diverse lijnen (Eindhalte Franklin Rooseveltplaats)
10.00 tot 17.00 uur | EXPO
De Modernen. Avant-garde Ontdek de baanbrekende kunst van de Europese avant-garde uit de jaren 1960-1975! Of hoe kunstenaars de tijd stil zetten. Ze verwierpen de kunst van het verleden. Hun experimenten met alledaagse materialen en de effecten van omgeving en licht zorgden voor een vernieuwing in de collectie van het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen. i.s.m. Provincie Antwerpen
Reserveren voor rondleiding om 10.30 en 14.00 uur op 03 224 95 61.
stuk erfgoed in zijn originele staat bewaard blijven.
10.00 tot 17.00 uur | zoektocht (voor -12 jaar)
11.00, 14.00 en 16.00 uur | LEZING ■
Kijk- en doeboekje avant-garde Vraag het kijk- en doeboekje aan de balie van de tentoonstelling 'De Modernen. Avantgarde' en vertrek samen met je familie op ontdekkingstocht. Al eens kunstwerken gezien die gemaakt zijn met scheerapparaten of spijkers? Jij kan vast en zeker nog iets gekkers bedenken, tekenen of vertellen! i.s.m. Provincie Antwerpen ■
17 Letterenhuis
16 Koninklijke Kring voor Heemkunde Merksem
Hofke van Roosendael Terlindenhofstraat 265, 2170 Merksem tel. 03 644 37 99 www.heemkring-merksem.be Tram 3 (halte Sint-Franciscuskerk) Bus 650 (halte Stedelijke Muziekacademie Nieuwdreef), 33 (halte Kroonplein), bundel 600 (halte Sint-Franciscuskerk)
10.00 tot 18.00 uur | expo
Minderbroedersstraat 22, 2000 Antwerpen tel. 03 222 93 20 www.letterenhuis.be amvc.letterenhuis@stad.antwerpen.be Tram 10, 11 (halte Sint-Katelijnevest), 7 (halte Keizerstraat, niet tussen 15.30 en 17.30 uur), 4 (halte Meirbrug) Premetro 3, 5, 9, 15 (halte Meir) Bus 22, 180, 181, 182, 183 (halte Groenplaats)
10.00, 11.30, 13.00, 14.30 en 16.00 uur | rondleiding
Literaire papieren bewaren In het Letterenhuis kan u tijdens een van de depotrondleidingen horen en zien hoe het literaire erfgoed van Vlaanderen wordt bewaard en welke maatregelen er worden getroffen om dat in zo goed mogelijke omstandigheden te doen.
Tot hier ... en niet verder! De heemkring toont hoe ze haar collectie van foto's, documenten en voorwerpen zo goed mogelijk probeert te conserveren, zodat ze ter beschikking blijft van komende generaties. Er zijn lezingen over hoe Merksems erfgoed beschermd kan worden door het toe te vertrouwen aan een financieel krachtige bewaarder. Zo werd een broodkar van bakkerij De Volkslust gerestaureerd en kan het
Reserveren op 03 222 93 20. Maximaal 20 personen per rondleiding.
10.00 tot 18.00 uur | expo
Literatuurarchieven in een digitale tijd Hoe bewaren we digitaal materiaal dat deel uitmaakt van schrijversarchieven? De nieuwe technologieën roepen niet alleen vragen op maar zorgen ook voor nieuwe mo23
18 M HKA
Leuvenstraat 32, 2000 Antwerpen tel. 03 260 80 95 www.muhka.be info@muhka.be Tram 12 (halte Museum, niet tussen 15.30 en 16.30 uur) Bus 295 (halte museum), 30 (halte Waterpoort)
11.00, 12.00, 14.00, 15.00 en 16.00 uur | rondleiding Letterenhuis | Dataverwerking in de jaren 1960 © Jos Polak
gelijkheden. Zo hoeven dankzij digitalisering de kwetsbare originelen niet telkens uit het depot te worden gehaald. In een mini-expo worden problemen en mogelijkheden belicht. U kan er ook de digitale kopieën van 'Kaas' van Willem Elsschot en van 'De feesten van angst en pijn' van Paul van Ostaijen doorbladeren.
10.00 tot 18.00 uur | expo
Historische romans Hendrik Conscience greep voor 'De Leeuw van Vlaenderen' terug naar de middeleeuwen, Louis Paul Boon ging met 'Het Geuzenboek' terug naar de 16de eeuw. 'De ramkoning' van Rose Gronon speelt zich af in de oudheid. En Stefan Brijs plaatst zijn roman 'Post voor mevrouw Bromley' ten tijde van de Eerste Wereldoorlog. Wat bracht auteurs ertoe om een aantal van hun werken in een vervlogen tijd te situeren? ■
Collectietour. Was het nu '70, '80, '90 of 2000? Ook in de hedendaagse kunst vliegt de tijd. De collectiepresentatie biedt een selectief overzicht van hedendaagse kunst van de jaren 1960 tot nu. Samen met een gids leert u de collectie in een tijdskader plaatsen. 11.00 en 14.00 uur | workshop (duur rondleiding: anderhalf uur) (voor -12 jaar)
Stop de tijd Het museum kan wel een wonderland lijken, dat niet zo ver staat van de bekende wonderwereld van Alice. Een gids neemt je mee op ontdekkingstocht. Je ontmoet het witte konijn dat de tijd in het oog houdt en samen ontdek je een wondere wereld. Op het einde van de tocht knutsel je een kunstwerk voor de toekomst.
14.00 en 15.00 | rondleiding (duur rondleiding: 1 uur)
behoud en beheer van hedendaagse kunst Experts nemen u mee achter de schermen,
24
M HKA |
19
in het depot waar de kunstwerken bewaard worden. U ontdekt samen met hen de uitdagingen van het behoud en beheer van hedendaagse kunst.
11.00 tot 17.00 uur | workshop (voor -12 jaar)
Maagdenhuismuseum
Kunstplezier in het Salon Welkom in het Salon voor kunstige ‘stop de tijd’-opdrachten! De kunst van vandaag krijgt er een verouderingskuur. Je maakt oude schilderijen van foto- en videokunstwerken. Oudere kunstwerken krijgen een verjongingskuur. Met fototoestel, filmcamera en computer tover je oudere werken in gloednieuwe creaties. ■
Lange Gasthuisstraat 33 2000 Antwerpen tel. 03 338 26 20 www.ocmw.antwerpen.be/ maagdenhuismuseum maagdenhuismuseum@ocmw. antwerpen.be Tram 7, 8 (halte Mechelseplein), 2, 15 (halte Meir), 12, 24 (halte Nationale Bank) Bus 1, 13, 290, 500 (halte Nationale Bank)
10.00 tot 18.00 uur | expo
De tijd heeft geen haast. Conservatie en restauratie De expo schetst het verloop van restauraties. Schilderijen uit de 16de en 17de eeuw 25
Maagdenhuismuseum |
van onder andere Lambert Lombard, Jacob Jordaens en Theodoor Van Loon bieden een interessante casestudie om in te gaan op verschillende verouderingsprocessen op kunstwerken. De expo geeft een kijk op wie deze figuren waren en hoe hun herinnering werd bewaard onder invloed van tijd. i.s.m. ARTESIS Hogeschool, Antwerpen en Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium, Brussel 11.00 en 15.00 uur | RONDLEIDINGEN
Ontdek het ‘Ontroerend erfgoed’ Conservatie vraagt voortdurende zorg. Wat betekent ‘conservatie en restauratie’ in het Maagdenhuismuseum? Hoe werkt OCMW Antwerpen aan een goed beheer van de kunstschatten die ze uit vorige generaties heeft geërfd? De belangrijkste opdracht van OCMW Ant26
werpen en zijn voorlopers was verlaten kinderen, vondelingen en weeskinderen opvangen, maar ook zorgen voor zieken en ouderen. Aan de hand van foto’s schetst het Maagdenhuismuseum het leven en de scholing van deze kinderen in het voormalige meisjesweeshuis. U leert ook meer over het beheer van de kunstwerken die ooit in de OCMW-instellingen pronkten en nu in het Maagdenhuismuseum worden bewaard. Hoe werkt de registratie van de relatieve vochtigheidsgraad en de temperaturen? Waarom is er een uv-zonnewerende folie aangebracht op de raampartijen? Reserveren op 03 338 26 20. Maximaal 20 personen per rondleiding ■
Frans bestuur. Die korte periode had een grote impact op de Scheldestad en het leven van de sinjoren. Hoe hebben die 20 jaar Frans bestuur de dynamiek en de aanblik van de havenstad veranderd? Reserveren op erfgoeddagmas@stad. antwerpen.be, 03 338 44 00. Maximaal 20 personen per rondleiding 10.00 tot 18.00 uur | EXPO
Spoorzoekers
MAS |
20
Vijftien vrijwilligers gaan op zoek naar Marokkaanse erfgoedsporen in de stad. Zij doen onderzoek naar tewerkstelling, de oprichting van de eerste moskeeën, podiumkunsten, middenstand, mode, kinderverhaaltjes, de reis ... Dit erfgoed is nog niet bewaard, maar wel van belang voor het tijdsbeeld en de geschiedenis van de stad. De spoorzoekers vertellen hun ervaringen; enkele zullen ook persoonlijk aanwezig zijn in het Kijkdepot (van 14.00 tot 17.00 uur). ■
MAS Museum aan de Stroom
Hanzestedenplaats 1, 2000 Antwerpen tel. 03 338 44 00 www.mas.be erfgoeddagmas@stad.antwerpen.be Tram 7 (eindhalte Sint-Pietersvliet) niet tussen 15.30 en 17.30 uur) Bus 17, 30, 34 (halte FelixArchief is die dag niet bereikbaar door de 10 Miles; halte Vondelstraat is dichtstbijzijnde halte op ± 15 minuten te voet)
10.00, 11.00, 12.00, 14.00, 15.00 en 16.00 uur | RONDLEIDING
Bonaparte aan de Schelde. Antwerpen in een Franse stroomversnelling Antwerpen was tussen 1794 en 1814 onder
21 META Tram des Tijds
Tramhalte Groenplaats, Lambermontplein en Bolivarplaats, 2000 Antwerpen tel. 0494 10 28 83 www.metavzw.be en www.tramdestijds.be
11.00 tot 17.00 uur | pendelrit
Spoor terug in de tijd met de Tram des Tijds Wist u dat META, Mobiliteitserfgoed Tram en Autobus, een collectie beheert van 200 historische trams en bussen? Maak kennis 27
22 Mineralogisch Museum
META -Tram des Tijds |
met een van de collectiestukken en stap aan boord van de Tram des Tijds. Beleef de sfeer van weleer en bezoek onderweg een museum of monument. Benieuwd naar het verhaal van de tram? De vrijwilligers vertellen u er alles over tijdens de rit. i.s.m. De Lijn, lokale musea â–
Frans de l'Arbrelaan 12, 2170 Merksem tel. 03 658 62 83 info@acam.be www.acam.be Tram 2, 3 (halte Burg. Nolfplein), 6 (halte Bredabaan) Bus 600, 601, 602, 605, 610, 620, 621, 629, 648, 650, 658, 670, 778, 779 (halte Burgemeester Nolfplein)
10.00 tot 18.00 uur | EXPO
De tijd ... reeds gestopt De tijd kan soms abrupt stoppen. Geen betere getuigen hiervan dan fossielen, zoals een reusachtig bot, een afdruk van een plantje of een kaak met vervaarlijke tanden. Elk stukje vertelt een ander verhaal. Maak kennis met de voorouders van pissebedden, dino's, reuzenhaaien en paardenstaarten van miljoenen jaren geleden. Aan de hand van een zoektocht ontdekt u allerlei wetenswaardigheden. Reserveren voor rondleiding om 10.30 en 14.00 uur op 03 658 62 83. Duur 1 uur. â–
Mineralogisch Museum | Jongeren leren fossielen onderzoeken met de microscoop
28
ModeMuseum | Korte jas in wit imitatieleder, Maison Martin Margiela, Herfst-Winter 1998-1999 Š Foto: MoMu
23 ModeMuseum Provincie Antwerpen
Nationalestraat 28, 2000 Antwerpen tel. 03 470 27 70 www.momu.be - info@momu.be Tram 4 en 12 in de Nationalestraat (lijn 12 niet tussen 15.30 en 16.30 uur). Premetro 3, 5, 9, 15 (halte Groenplaats) Bus 22, 180, 181, 182, 183 (halte Groenplaats)
12.00 tot 18.00 uur | DEMONSTRATIE
De kunststofkwestie Steeds meer hedendaagse modeontwerpers gebruiken kunststoffen voor hun nieuwste ontwerpen. Er is echter weinig gekend over hoe die optimaal bewaard moeten worden. Aan de hand van een jas van Maison Martin Margiela verrichte MoMu-medewerker Kim Verkens onderzoek naar de conservatie van kunststoffen. De jas vertoont namelijk ernstige bewaarproblemen. Een zuurstofvrije verpakking verhindert de veroudering en degradatie of - met andere woorden - stopt de tijd. â– 29
Museum Mayer van den Bergh | Stilleven met kaas en vruchten Roelof Koets (1592/93-1654) NoordNederland, Haarlem, 1625 inv. 130
24 Museum Mayer van den Bergh
Lange Gasthuisstraat 19 2000 Antwerpen tel. 03 338 81 88 www.museummayervandenbergh.be museum.mayervandenbergh@ stad.antwerpen.be Premetro 3, 5, 9, 15 (halte Meir) Tram 7, 4 (halte Lange Gasthuisstraat), 12, 24 (halte Nationale Bank)Â Bus 22, 180,181, 182, 183 (halte Nationalestraat)
10.00 tot 18.00 uur | rondleiding
worden voor de toekomst, restaurateurs gaan een gevecht aan met de tijd. Over deze boeiende onderwerpen vertellen de gidsen u uitgebreid terwijl ze u rondleiden door de rijke collectie van het Museum Mayer van den Bergh. Er zijn doorlopend rondleidingen. â–
25 Museum Plantin- Moretus / Prentenkabinet
Stop de tijd In stillevens wordt de toeschouwer attent gemaakt op de vergankelijkheid van het aardse bestaan: eens stopt de tijd. Ook de kunstwerken zelf zijn onderhevig aan de tijd. Restauraties zorgen ervoor dat ze bewaard 30
Vrijdagmarkt 22, 2000 Antwerpen tel. 03 221 14 50 www.museumplantinmoretus.be museum.plantin.moretus@ stad.antwerpen.be Premetro 3, 5, 9, 15 (halte Groenplaats) Tram 4, 12 (halte Nationalestraat, lijn 12 niet tussen 15.30 en 16.30 uur) Bus 22, 180, 181, 182, 183 (halte Groenplaats)
Museum Plantin-Moretus/Prentenkabinet |
11.00, 14.00 en 15.00 uur | rondleiding
Familieportretten: een momentopname in de tijd V贸贸r de uitvinding van de fotografie legden rijke families hun gezin vast met een portret. Tijdens de rondleiding komt u meer te weten over de kunstenaars en de portretten. U ontdekt hoe dankzij het familiearchief de geschiedenis netjes bij elkaar kan worden gepuzzeld en wat de portretten tonen over tijdsgeest en mode. Kledij, accessoires, kapsel en sieraden vertellen elk een verhaal over een voorbije tijd.
14.00 tot 16.00 uur | workshop (voor -12 jaar)
Fotoshoot Als je vroeger een portret wilde, nodigde je een schilder uit die nauwkeurig elk detail op doek of paneel zette. Met een fototoestel gaat het zoveel sneller. Wie wil er op de foto staan met een echte molensteenkraag en een statige cape? Of als een echte prins of prinses in een van de prachtige kamers van het museum? Breng je mooiste kleren mee en laat je verrassen door het resultaat.
31
10.00 uur | rondleiding (rondleiding duurt anderhalf uur) (-6 jaar + (groot)ouders)
27
Christoffel en Martina nodigen je uit
Nationaal Museum van Douane en Accijnzen
De handpoppen zorgen ervoor dat je terug in de tijd wordt gekatapulteerd, net zoals met een teletijdmachine. Christoffel laat de kleuters ontdekken hoe hij hier als rijke burger leefde en Martina deelt al haar passies: de letters, de drukkerij en de liefde. ■
26 Museum Vleeshuis | Klank van de Stad
Vleeshouwersstraat 38, 2000 Antwerpen tel. 03 292 61 00 www.museumvleeshuis.be vleeshuis@stad.antwerpen.be Premetro 3, 4, 5, 9, 15 (halte Groenplaats) Tram 7 (halte Sint-Pietersvliet), 10, 11 (halte Sint-Katelijne, niet tussen 15.30 en 17.30 uur) Bus 22, 180, 181, 182, 183 (halte Groenplaats)
Financiecentrum Noordster Ellermanstraat 21, 2060 Antwerpen tel. 0470 75 81 01 http://nationaaldouanemuseum.jimdo.com douanemuseum@minfin.fed.be Bus 1, 13, 17, 600, 601, 602, 605, 620, 621, 720, 730, 770, 771, 776 (halte Noorderplaats)
10.00 tot 18.00 uur | expo
Halt ... Douane! In 2013 is het 20 jaar geleden dat de binnengrenzen in Europa werden opengesteld. In de EU bewegen personen, goederen en diensten nu vrij van de ene lidstaat naar de andere, maar dat is ooit anders geweest. Deze expo staat stil bij dit scharniermoment. Hoe ging het er voor 1993 aan toe? Wat rest er nog van al die activiteiten? Hoe kan dat grenserfgoed - smokkelhistories, grenspalen, douanekantoren ... - worden bewaard? ■
28
10.00 tot 18.00 uur | rondleiding
Eeuwig jonge of oude muziekinstrumenten? Het muziekmuseum Vleeshuis brengt het verhaal over 600 jaar klank, muziek en dans in Antwerpen. Verwacht geen klassiek instrumentenmuseum, maar een levendige reis naar de wereld achter de muziek! Thema van deze Erfgoeddag is de restauratie en het hergebruik van oude muziekinstrumenten. Sommige instrumenten zijn weer bespeelbaar gemaakt, andere niet. Een belangrijke keuze. ■
32
Odd Fellows
I.O.O.F. Korte Leemstraat 24, 2000 Antwerpen tel. 0479 21 92 30 www.oddfellows.be Tram 4 (halte Sint-Vincentius), 2, 6, 15 (halte Lange Leemstraat). Bus 17, 191, 507 (halte Belgiëlei)
29 Rockoxhuis
Keizerstraat 12, 2000 Antwerpen tel. 03 201 92 50 www.rockoxhuis.be inforockoxhuis@kbc.be Premetro 3, 5, 9, 15 (halte Meir) Tram 10, 11 (halte Sint-Katelijnevest), 7 (halte Keizerstraat), 4 (halte Meirbrug, niet tussen 15.30 en 17.30 uur), 4, 12 (halte Groenplaats, tram 12 niet tussen 15.30 en 16.30 uur) Bus 22, 180, 181, 182, 183 (halte Groenplaats)
10.30, 11.30, 13.30 en 14.30 uur | RONDLEIDING Rockoxhuis |
10.00 tot 18.00 uur | expo
Odd Fellow zijn, een levenshouding Een waas van geheimzinnigheid omringt nog altijd de Loge. Daarom wil de Independent Order of Odd Fellows, een genootschap samengesteld uit loges, meer openheid scheppen. In een tentoonstelling met medailles en geschriften zoals ritualen en charters ontdekt u hun symbolen en rituelen. Tijdens een bezoek aan de Tempel wordt de tijd stopgezet en kan u terugblikken op 100 jaar geschiedenis van het broederschap. Een videopresentatie met interviews van de 'broederen en zusteren' houdt de geschiedenis levend. â–
Momentopname, een wandeling langs de portretten in het museum Voor de komst van de fotografie legden schilders de tijd vast met het maken van portretten. In het Rockoxhuis kan u zeldzame portretten van patriciĂŤrs bewonderen, gemaakt door onder andere Van der Weyden en Rubens. Kledij en omgevingsfactoren verraden de periode waarin de geportretteerde leefde. Geen puistjes en geen rare snuiten, maar deftige heren en dames met hun meest verleidelijke glimlach op het gezicht. i.s.m. KMSKA Reserveren op 03 201 92 50. Maximaal 20 personen per rondleiding. 11.00 tot 17.00 uur | SPEKTAKEL
Momentopname, een karikaturist en een fotograaf aan de slag Stop even in de tijd en laat u portretteren! In het Rockoxhuis is op Erfgoeddag doorlo-
33
pend een fotograaf aanwezig, die u terugschiet naar de 17de eeuw. Hij fotografeert u terwijl u een molensteenkraag om hebt en even uitrust in een 17de-eeuwse leunstoel. Karikaturist Marc Deroo tekent u met enkele sterke halen en trekken op papier (van 11.00 tot 14.00 uur). De ‘momentopnames’ krijgt u mee naar huis. i.s.m. KMSKA 10.00 tot 18.00 uur | workshop (3 tot 12 jaar)
14.00 uur | LEZING
De zonnewijzer van Jacobus de Succa De oudste zonnewijzer van Vlaanderen maakt deel uit van de collectie van het Rubenshuis. Dit exemplaar uit 1601 is een merkwaardig stuk wetenschappelijk erfgoed: de tijd kan afgelezen worden in gelijke, ongelijke en Italiaanse uren. Willy Leenders geeft in een boeiende lezing uitleg over de werking en de geschiedenis van dit instrument dat opgedragen werd aan de aartshertogen Albrecht en Isabella.
Momentopname, ga zelf aan de slag! Maak met je kleurpotloden een tekening van jezelf, je zusje of je broertje ... Of misschien ben jij wel de nieuwe Rubens en teken je liever een van de oude heren en dames die met hun statige portretten in het museum hangen. Stop je tekening in de grote bus aan de ingang van het museum en maak kans op een leuke prijs! i.s.m. KMSKA ■
30
Reserveren op 03 201 15 55. Maximaal 150 plaatsen ■
31 Sint-Andrieskerk
Rubenshuis
34
Wapper 9-11, 2000 Antwerpen Ingang Erfgoeddag: Kolveniersstraat 20 tel. 03 201 15 55 www.rubenshuis.be rubenshuis@stad.antwerpen.be Tram 3, 5, 9, 15 (halte Meir), 4 (halte Meirbrug), 7 (halte Lange Gasthuisstraat), 10, 11 (halte Sint-Katelijnevest, niet tussen 15.30 uur en 17.30 uur) Bus 12, 22, 180, 181, 182, 183 (halte Groenplaats)
Sint-Andriesstraat 5, 2000 Antwerpen tel. 0474 90 93 36 www.sint-andrieskerk.be sintandrieskerk@gmail.com Premetro 3, 5, 9, 15 (halte Groenplaats) Tram 4, 12 (halte Nationalestraat, tram 12 niet tussen 15.30 en 16.30 uur), 10, 11 (halte Sint-Katelijnevest), 7 (halte Keizerstraat, niet tussen 15.30 en 17.30 uur) Bus 22, 180, 181, 182, 183 (halte Nationalestraat)
13.00 tot 18.00 uur | rondleiding
Stilstaan bij de tikkende tijd In de schatkamer lijkt een processie van het rijke Roomse leven de tijd wel tot stilstand te brengen. 'Een blik op de eeuwigheid, stilstaan en zich bezinnen over eigen doen en laten', zo luidt de boodschap bij het monumentale uurwerk boven het laat-18de-eeuw-
Rubenshuis | Jacobus de Succa, Zonnewijzer © Rubenshuis, Beeldarchief collectie Antwerpen
se orgel. Ironisch genoeg is die ‘5-voor-12’boodschap hier al 30 jaar blijven stilstaan. ■
32 Sint- Benediktuskerk
Havenmarkt 5, 2040 Antwerpen - Lillo tel. 03 227 11 73 Boot vanuit Doel Bus 75 (van Rooseveltplaats tot Lillo)
10.00 tot 18.00 uur | multimedia-presentatie
Van Jezus Christus tot nu (door de eeuwen heen)
uitbreiding enkel nog het gehucht Lillo-Fort over. De huidige neogotische Sint-Benediktuskerk is gebouwd in 1883, nadat de vorige kerk afgebrand was. Ze werd in 1995 volledig gerestaureerd. Op Erfgoeddag kan u er een presentatie bekijken over het instituut Kerk als gangmaker van de ‘tijd’. Er zijn perioden waarin de Kerk ingrijpende veranderingen aanbracht zoals de positie van het altaar en de taal waarin de eucharistie wordt gevierd. De hedendaagse kalender danken we aan Paus Gregorius. Vanuit het perspectief van de moderne liturgie kijkt deze presentatie naar de periode van Jezus Christus tot nu en van het Oude tot het Nieuwe Testament. i.s.m. Het Landshuis ■
Van het polderdorp Lillo blijft na de haven35
gen en ontbrekende stukken zijn de meest voorkomende problemen. In de Sint-Fredeganduskerk - op Erfgoeddag open van 12.00 tot 17.00 uur - werd de tijd gestopt door de kunstwerken bijtijds te behandelen. Tijdens de rondleidingen worden de gerestaureerde objecten getoond vóór en na hun restauratie, aan de hand van veel fotomateriaal. ■
34 Sint- Laurentiuskerk
Sint-Fredeganduskerk | Het gerestaureerde beeld van OLV van Peys en Vrede
33
Markgravelei 95, 2018 Antwerpen tel. 0479 98 30 66 www.st-laurentius-antw.net st.laurentius.antw@skynet.be Tram 2, 6 (halte Markgravelei) Bus 30, 34 (halte Markgravelei), 22 (halte Lokkaardstraat), 17 (halte Van Rijswijcklaan) Velo Hof van Leysen – Markgravelei 14.00 en 16.00 uur | rondleiding
Sint- Fredeganduskerk
Op het weefgetouw van de tijd
In het kerkelijk jaar alterneren perioden van intense beleving met de monotonie van gewone zondagen. De kleur van de liturgische gewaden is aangepast aan de betekenis van elke periode. Deze traditie leeft nog voort tot op heden. Op het weefgetouw van de tijd... Tijdens de rondleiding ziet u oude en moderne gewaden, kostbare weefsels en sobere stoffen. En u ontdekt dat mode ook bestaat voor liturgische kledij. ■
Lakborslei, 2100 Deurne tel. 0479 73 50 03 www.sintfredegandusgezellen.be Tram 10 (halte Cogelsplein) Bus 410, 411, 412 (halte Cogelsplein)
14.00 en 15.30 uur | rondleiding
De tijd staat stil De tand des tijds vreet meedogenloos aan het kunstpatrimonium. Houtworm, stof, kaarsroet, loskomende verf, beschadigin-
36
rozenkransoctaaf voor de vrede (1941), een vormsel (1942), een processie (1946), de film 'Nos Heros Civils' gemaakt door het Belgisch leger (1919) en een meer recent stukje film 'Vergeten Schatten in een Havenwijk' (1954). Een aantal voorwerpen die vroeger bij processies en kerkdiensten werden gebruikt, wordt van de zolders gehaald en tentoongesteld. ■
36 't Vlaams Stripcentrum Sint-Pauluskerk | Binnenaanzicht anno 1896
Boomsesteenweg 337, 2610 Wilrijk tel. 03 827 44 26 www.vlaamsstripcentrum.be Bus 500, 21 (halte Valkstraat)
10.30 tot 17.30 uur | expo
Geschiedenis, tijdreizen en toekomstdromen
35 Sint-Pauluskerk
Sint-Paulusstraat 22, 2000 Antwerpen tel. 0494 44 82 53 www.sint-paulusparochie.be Tram 10, 11 (halte Melkmarkt), 7 (halte Sint-Pietersvliet of Klapdorp), 10, 11 (halte Sint-Katelijne, niet tussen 15.30 uur en 17.30 uur) Velo Noorderterras
U kent ongetwijfeld de teletijdmachine van professor Barabas, maar wist u dat ook Nero, Piet Pinter & Bert Bibber en Blake & Mortimer in een tijdmachine reisden? Kom dit en veel meer ontdekken in 't Vlaams Stripcentrum! ■
12.00 tot 17.00 uur | filmvoorstelling
Bewegende beelden stoppen de tijd In primeur worden filmfragmenten getoond uit begin 20ste eeuw. De beelden stoppen (even) de tijd en voeren u mee naar grote vieringen in en rond de Sint-Pauluskerk. Een 37
37
38
't Werkhuys
Technicum Noord-Antwerpen
Londenstraat 43, 2000 Antwerpen tel. 03 202 45 30 www.tna.be Bus 1, 13, 31, bundel 600, bundel 700 (halte Noorderplaats en Londenstraat)
10.00 tot 18.00 uur | expo
Zegelstraat 13, 2140 Borgerhout tel. 0473 13 17 62 www.werkhuys.be Tram 10, 24 (halte De Roma) Bus 30, 31, 34, 410, 411, 412, 415, 416, 417, 420, 423
13.30 tot 17.00 uur | herinneringendag
Bevroren lievelingsvoorwerpen Alles wordt erfgoed. Het enige wat je nodig hebt, is tijd. Binnen honderd jaar zijn alle dingen die nu voor ons heel gewoon lijken, oud en bijzonder. Aan de hand van dat erfgoed proberen de kinderen van onze kleinkinderen dan te begrijpen hoe we leefden, wat ons bezig hield, welke gekke gewoonten en gebruiken we er op nahielden ... 't Werkhuys in Borgerhout denkt alvast vooruit en maakt een selectie van de dingen die veel vertellen over het leven in Borgerhout om te bewaren voor de toekomst. Elke Borgerhoutenaar is welkom met zijn bijzonder voorwerp. Een foto wordt gemaakt voor de toekomst en samen met gastheer/presentator Vic Mees wordt gezocht naar een passende titel en ondertitel. Op de Erfgoeddag kan u de oogst van die dag alvast bewonderen en luisteren naar de verhalen. i.s.m. de kleine expeditie vzw en district Borgerhout ■
Technicum Noord-Antwerpen vroeger en nu Technicum Noord-Antwerpen, ook bekend als 'de Londenstraat', is al meer dan 100 jaar het straatbeeld van het eilandje. De tentoonstelling 'VTS Technicum 100 jaar, 10 jaar TNA' met foto’s uit de oude doos wordt aangevuld met hedendaagse foto’s. Zo ziet u duidelijk het verschil tussen 100 jaar geleden en nu. i.s.m. Technicum Noord-Antwerpen 10.00 tot 18.00 | rondleiding
Het verhaal van de Londenstraat De neogotische gebouwen aan de Londenstraat getuigen van de katholieke reactie op de industrialisatie. De oudste vleugel (1900) herbergde het klooster van de Aalmoezeniers van de Arbeid en een opvangtehuis voor havenarbeiders: het Werkmanswelzijn. Later werd het de vakschool. Tijdens de rondleiding wordt de evolutie van onderwijsactiviteiten doorheen de tijd belicht. i.s.m. Technicum Noord-Antwerpen
10.00 tot 18.00 uur | demonstratie
Restauratietechnieken Allerlei restauratietechnieken voor uurwerken, klokken, boeken, schilderijen, beelden, juwelen, smeedwerk en auto’s worden ge38
Technicum Noord-Antwerpen | Praktijkzaal 1920
demonstreerd door vaklui. De voorwerpen worden terug in hun oorspronkelijke staat hersteld met respect voor oude technieken en materialen. U kan deze restauratietechnieken vandaag ook aanleren. â–
39 Turninum Volksmuseum Deurne
Koraalplaats 2, 2100 Deurne tel. 03 326 75 98 www.turninum.ch.vu Tram 10 (halte Hooftvunderlei en halte Gallifortlei) Bus 33 (halte Hooftvunderlei en Frank Craeybeckxlaan), 410, 411, 412 (halte Turnhoutsebaan) 10.00 tot 17.00 uur | demonstratie
We zijn bezig in het Volksmuseum Het museum belicht de meesterschildersdecorateurs die door Rubens 'cladtschilders' werden genoemd. Prachtig vakwerk kwam tot stand in de 19de en 20ste eeuw zoals marmer- en houtimitatie en muurschilderingen in gangen en salons van de huizen 39
Vlaamse Vereniging voor Familiekunde |
van de betere burgerij. Het museum demonstreert hoe verf in die tijd gemaakt werd. Ook nog tal van andere vergeten beroepen worden getoond d.m.v. gereedschap en fotomateriaal. U bezoekt er de steegjes waar de ambachtslui woonden. â–
40 Vlaamse Vereniging voor Familiekunde
40
Van Heybeeckstraat 3, 2170 Merksem tel. 03 338 72 06 cultuurantenne.merksem@stad. antwerpen.be Tram 2, 3 (halte Oudebareel) Bus 600, 601, 602, 605, 610, 620, 621, 629, 642, 648, 658, 670, 778 (halte Oudebareel)
12.00, 13.00, 14.00, 15.00 en 16.00 uur | RONDLEIDING
Vind uw betovergrootvader! Ga op zoek naar uw voorouders! Bent u er klaar voor om de tijd de stoppen en stil te staan bij de verhalen over uw eigen afkomst? Vrijwilligers helpen u graag op weg bij de zoektocht naar uw familie in het enorme archief van de vereniging. Daarnaast wijdt theatermaker Nico Sturm u met zijn vertellingen in in de leefwereld van de Merksemnaar. De verhalen zijn opgezocht door de Vereniging van Familiekunde en handelen vooral over immigratie, bijvoorbeeld over de Merksemnaars die met de Red Star Line vertrokken naar Amerika. i.s.m. Nico Sturm, District Merksem en Cultuurcentrum Merksem Reserveren op 03 338 72 06 en cultuurantenne.merksem@stad.antwerpen.be â–
41
42
Voor Kruis en Beeld
Vredescentrum
het Paleis op de Meir Meir 50, 2000 Antwerpen tel. 03 206 21 21 www.vredescentrum.be info@vredescentrum.be Premetro 3, 5, 9, 15 (halte Meir) Tram 4, 7 (halte Lange Gasthuisstraat), 10, 11 (halte Sint-Katelijnevest, niet tussen 15.30 en 17.30 uur)
Kleine Markt, 2000 Antwerpen tel. 0473 61 06 83 www.verbeelding.be paula.sornsen@skynet.be Tram 4, 7 (halte Oudaan)
11.00 en 16.00 uur | wandeling
Stop de tijd voor een levendig moment Een wandeling door de ‘Parochie van miserie’. De nadruk ligt op het nut van ons cultureel erfgoed - de nog bestaande gevelbeelden. Elke steeg had zijn Mariabeeld. Enkele beelden zijn bewaard, andere zijn vervangen, maar de historische plaats wordt zoveel mogelijk gerespecteerd. In het Sint-Andriesmuseum (SAM) kan u na de wandeling een 'gevelbeeld' bewerken. Reserveren op 0473 61 06 83. Maximaal 25 personen per wandeling. De wandeling duurt 2 uur. Afspraak aan de pompzuil. ■
10.00 tot 17.00 uur | expertenbeurs
Verhalendag: breng uw familieherinneringen over Wereldoorlog I binnen In aanloop naar de herdenking van 100 jaar 'Groote Oorlog' in Antwerpen organiseert het Vredescentrum een Verhalendag om familieherinneringen uit ´t Stad op te tekenen en te digitaliseren. Kom langs met brieven, foto’s of voorwerpen en kom uw verhalen delen. U ontmoet experts en maakt alvast kennis met het grootse herdenkingsprogramma 'Antwerpen ’14-’18' dat in 2014 start. i.s.m. Europeana, Oxford University en In Flanders Fields Museum Ieper Reserveren aangeraden op 03 292 36 55. Maximaal 30 getuigen per uur; maximaal 80 bezoekers per uur. ■
Vredescentrum |
41
Zilvermuseum Sterckshof |
43 Zilvermuseum Sterckshof Umicore Zilverpaviljoen (MAS) Hanzestedenplaats 15, 2000 Antwerpen tel. 03 707 26 13 www.zilvermuseum.be info@zilvermuseum.be Tram 7 (eindhalte Sint-Pietersvliet, niet tussen 15.30 uur en 17.30 uur) Bus 17, 30, 34 (halte FelixArchief is die dag niet bereikbaar door de 10 Miles; halte Vondelstraat is dichtstbijzijnde halte op Âą 15 minuten te voet) 10.00 tot 17.00 uur | expo
Zilver bewaren voor de eeuwigheid?! Wat zijn optimale omstandigheden om zilver te bewaren? Wat zijn de gevolgen als u zilver niet goed beschermt? Tijdens Erfgoeddag organiseert het Zilvermuseum Sterckshof een activiteit in het Umicore Zilverpaviljoen. Het museum zet daar de passieve en actieve conservatie van zilver in de kijker. Dit gebeurt aan de hand van specifieke materialen en de 42
collectie Wolfers. Ook de recyclage van edelmetalen en de omgang met zilver doorheen de tijd komt aan bod. In het Umicore Zilverpaviljoen kan u die dag ook de tentoonstelling 'Vic Janssens uitgelezen' bezoeken. Deze expo presenteert een unieke selectie uit de verzameling van Vic Janssens die vanaf de jaren 1970 tot aan zijn overlijden in 2001 modern Duits zilverwerk verzamelde. Tip: de tentoonstelling 'Uitgelezen zilver' in het Zilvermuseum Sterckshof in Deurne is op Erfgoeddag gratis te bezoeken, maar er worden geen extra activiteiten voorzien. i.s.m. Umicore â–
Alfabetisch overzicht deelnemers 01 advn
12
02 Artesis Hogeschool - Opleiding Conservatie-Restauratie 03 Atlas - stad Antwerpen
Klank van de Stad 13 13
28 Odd Fellows
32
29 Rockoxhuis
33
30 Rubenshuis
34
31 Sint-Andrieskerk
34
32 Sint-Benediktuskerk
35
16
33 Sint-Fredeganduskerk
36
16
34 Sint-Laurentiuskerk
36
35 Sint-Pauluskerk
37
14 15
06 District en cultuurcentrum Ekeren 07 District Hoboken
27 Nationaal Museum van Douane en 32
05 Dienst archeologie stad Antwerpen
32
Accijnzen
04 Bijzondere Collecties Universiteit Antwerpen
26 Museum Vleeshuis |
08 Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience
17
36 't Vlaams Stripcentrum
37
09 FelixArchief
18
37 't Werkhuys
38
10 Free Hands
19
38 Technicum Noord-Antwerpen
38
11 Heemkundige Kring Hobuechen 1135 20
39 Turninum Volksmuseum Deurne
39
12 Herita - in Paleis op de Meir
40 Vlaamse Vereniging voor
20
13 Humanistisch-Vrijzinnige Vereniging 20 14 Juweliershuis Anthony
21
15 Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen in Koningin Fabiolazaal
22
Familiekunde
40
41 Voor Kruis en Beeld
41
42 Vredescentrum
41
43 Zilvermuseum Sterckshof
42
16 Koninklijke Kring voor Heemkunde Merksem
23
17 Letterenhuis
23
18 M HKA
24
19 Maagdenhuismuseum
25
20 MAS | Museum aan de Stroom
27
21 META - Tram des Tijds
27
22 Mineralogisch Museum
28
23 ModeMuseum Provincie Antwerpen 29 24 Museum Mayer van den Bergh
30
25 Museum Plantin-Moretus / Prentenkabinet
30 43
thon
30
AANKOMST 10-miles Charles de Costerlaan
E34 Parcours 10 Miles
P&R Melsele
Parcours Marathon
START 10-miles & Marathon
Animatiezone
Thonetlaan
Blancefloerlaan
Voetga
Drankpost
Fietsenparking
E17
HE LD
E
Beatrijslaan
Gratis overzetboot van 10 tot 19 uur
SC
at Treinstation
Kennedytunnel / fietserstunnel
Metrostation Van Eeden
Park & Ride
Opstapplaats pendelbus
Emiel Vloorsstraat
Kielpark
Steynstraat
ne
werpen
miliekunde
e Markt
e Meir
10
Umicore Zilverpaviljoen Jozef Leemanslaan
44
3
Fort VIII
6
Begraafplaats Schoonselhof
40 15
5
P&R Metropolis + pendelbus 21
Noorderlaan
Charles de Costerlaan
37
Slachthuislaan
26
Park Spoor Noord 43 19
Waaslandtunnel
8 ItaliĂŤlei
2
n
34
28
38
39
16
25
32
7
angerstunnel
24 31
42
41 22
29 Meir 11
20
3
18
9
Rivierenhof
23
34
Stadspark 17
Parkweg
14
Centraal Station
36
Ring
AANKOMST13 Marathon Grote Markt 4 1
E313
27
Te Boelaarlei
12 Amerikalei
Berchem Station
Singel Ring
Te Boelaarpark Boeckenbergpark
33
P&R Desguinlei
Singel
Unitaslaan
Ring
Brilschanspark
Nachtegalenpark
AFSLUITING WAASLANDTUNNEL: Den Brandt
van 9 tot 11 uur en van 14 tot 19 uur Middelheimpark
Fruithoflaan
AFSLUITING KENNEDYTUNNEL: van 13.45 tot 18 uur
AFSLUITING BOLIVARTUNNEL:
Groenenborgerlaan
P&R Boomsesteenweg
35
Fort VI
van 12 tot 18 uur
E19
Masterstudente Davine Maesen en docent Boudewijn Desmaele aan het werk bij de opleiding Conservatie en Restauratie van de Artesis Hogeschool Antwerpen © Jens Mollenvanger
stop de tijd! Erfgoeddag 2013 heeft als thema “Stop de tijd!”. Hoe je 'de tijd stopt' en erfgoed – van fresco's tot foto's, van gravures tot glas-inloodramen – beschermt tegen aftakeling, daar weten ze bij de opleiding Conservatie en Restauratie van de Artesis Hogeschool Antwerpen alles van. Masterstudente Davine Maesen en docent Boudewijn Desmaele vertellen wat er komt kijken bij het dagelijkse gevecht met de tand des tijds. Hoe herstelt een conservator/restaurator een stuk erfgoed waar de tijd zijn sporen op heeft achtergelaten? Davine: “Observatie is altijd stap één. Het begint met het goed bekijken van je object. Wat is de mate van degradatie? Ik specialiseer me in papieren objecten, dus speur ik bijvoorbeeld naar scheuren of verzuring. De omgeving is minstens zo belangrijk als het object zelf. Waar komt het vandaan en in welke situatie keert het terug? Is het bedoeld voor een depot of wordt het opgehangen in een museum? En in welk klimaat 46
belandt het dan? Op basis van deze info neem ik een beslissing.” Boudewijn: “De ingrepen die we doen lopen uiteen van heel simpel tot heel moeilijk. Een werk van een conservatiemap voorzien is al een interventie. Maar we kunnen ook oppervlaktevuil verwijderen, scheuren verlijmen of verflagen fixeren.” Kunnen jullie uitleggen wat ook alweer het verschil is tussen conservatie en restauratie? Boudewijn (kijkt naar Davine): “Conservatie, restauratie ... en dan kennen we ook nog de term preservatie of preventieve conservatie. Weet je het nog?” Davine: “Oef, het is lang geleden dat ik die definities nog heb moeten oprakelen. Preservatie heeft vooral te maken met de omgeving. Is er bijvoorbeeld een aanpassing in de luchtcirculatie vereist? Hoe staat het met het collectiebeheer? Bestaat er een calamiteitenplan? Is er aandacht voor de schade die schimmels en insecten kunnen toebrengen?” Boudewijn: “En is een collectie goed gecatalogiseerd? Een instelling moet immers eerst
weten wát het bezit, vóór dat bezit goed verzorgd kan worden.” Dan rest ons nog conservatie en restauratie. Boudewijn: “Conservatie gaat over ingrepen aan het object zelf die het behoeden voor verder verval. Bijvoorbeeld het aanbrengen van een passe-partout. Restauratie is zeer ingrijpend. Dan tracht je niet langer de tijd te stoppen, maar hem terug te draaien en het werk, wanneer mogelijk, te herstellen in zijn originele staat.” Is het niet intimiderend om met je vingers aan een kunstwerk van een oude meester te zitten? Davine: “Nee ... eigenlijk niet. Ik heb dat nooit zo ervaren. Je hebt je methode en je stappenplan om op terug te vallen. Er komt eerst veel analyse bij kijken. Je gaat pas aan het werk met het object als je zeker weet dat je plan van aanpak juist is. Nadat de beslissing genomen is, heb ik nooit last van aarzelingen.” Boudewijn: “Bovendien is een kunstwerk van een erkend meester vaak makkelijker te
restaureren dan een werk van een amateur. De kwaliteit van het gebruikte materiaal is doorgaans beter. Het is daarom ook beter bestand tegen ingrepen.” Erfgoed is natuurlijk een breed begrip. Wat is voor jullie 'erfgoed'? Davine: “Goh, dat is geen makkelijke vraag. Als je aan deze opleiding begint, maak je een keuze voor een materiaal waarin je je wilt specialiseren. Bijvoorbeeld steen of glas of, in mijn geval, papier. Dus wanneer ik aan erfgoed denk, dan denk ik al snel aan uitingen op papier: dat kunnen kunstwerken zijn, maar ook krantenarchieven. Dat is natuurlijk maar een heel klein deel van wat je onder erfgoed kunt scharen.” Boudewijn: 'Wie maakt erfgoed? Dat zijn wij! Wij zijn gemaakt van cultuur. Wij zijn gemaakt van erfgoed. En er zijn veel manieren om erfgoed levend te houden. Vandaag creëren we het erfgoed van morgen. Davine doet dat bijvoorbeeld als ze doedelzak in Ieper speelt.” Davine: “Ik speel doedelzak op gelegenheden waarop de oorlog herdacht wordt. In 47
Boudewijn Desmaele: "Onze geschiedenis bevindt zich voor een groot deel op papier"
Ieper vormt de oorlog natuurlijk een belangrijk stuk erfgoed waar je niet omheen kunt.” Waarom koos je voor deze opleiding? Had je altijd al een fascinatie voor het verleden en voor oude voorwerpen? Davine: “Nee, dat denk ik niet. Natuurlijk ging ik weleens naar musea. En ik heb een bovengemiddelde interesse voor volksverhalen, mythen en sagen. De dingen die oma vertelt over haar ouders en grootouders. Maar uiteindelijk heb ik gekozen zoals de meeste beginnende studenten dat doen: de naam van een opleiding spreekt je aan, je gaat naar een open dag en je denkt: 'ik doe dat gewoon'. Ik heb nooit spijt gehad. Er wordt volop afgewisseld tussen theorie en praktijk. Het is wetenschappelijk uitdagend – ik moet bijvoorbeeld ook de chemische eigenschappen van een materiaal kennen – maar ook creatief wanneer ik die kennis mag toepassen op objecten.” Vanwaar de keuze voor een specialisatie in papier? Davine: “Ook dat is meer een gevoel ge48
weest dan een rationele keuze ... Het sprak me onmiddellijk aan.” Boudewijn: “Papier is een bijzonder fascinerend product; een ogenschijnlijk simpele drager die alom aanwezig is.” De drager bij uitstek voor erfgoed? Boudewijn: “Het is in ieder geval een zeer democratisch materiaal. Iedereen gebruikt elke dag papier, dus de toepassingen zijn divers: van propaganda-affiches over boeken tot hedendaagse kunst. Onze geschiedenis bevindt zich voor een groot deel op papier. Overigens was goed papier oorspronkelijk niet makkelijk verkrijgbaar. Hout of steen kun je uit de natuur halen, maar papier moet je maken. Papier wordt verkregen uit een wetenschappelijk proces; er is kennis voor vereist. Kennis die uit China naar Europa werd gebracht. Je zou papier een proto-industrieel product kunnen noemen. Het verhaal van de opkomst van papier is verwant aan het verhaal van de opkomst van een geglobaliseerde economie.”
Over welke talenten moet een student beschikken om succesvol te worden op dit vakgebied? Boudewijn: “Een beetje geduld is een zeer welkome eigenschap.” Wanneer verwacht je met een diploma naar buiten te lopen, Davine? Davine: “In juni hopelijk. Ik ben nu volop bezig met mijn scriptie en het praktisch onderzoek dat daaraan verbonden is. Ik buig me momenteel over het schimmelprobleem waar de bibliotheek van de abdij van Bornem mee te kampen heeft. In mijn scriptie formuleer ik een advies over hoe het probleem aan te pakken.” En straks? Hoe zie je de toekomst als afgestudeerde? Davine: “Eerlijk gezegd weet ik het nog niet. Ik richt me nu eerst op het succesvol afsluiten van m'n studie. Ik denk dat mijn voorkeur uitgaat naar het blijven werken met archieven. En als ik de kans heb gehad om mijn kennis en ervaring verder uit te breiden, zou ik uiteindelijk als zelfstandig
consultant willen beginnen. Maar dat is verre toekomst.” Archieven worden momenteel en masse gedigitaliseerd. Is dat niet makkelijker en goedkoper dan een voortdurende fysieke strijd tegen schimmels te voeren? Boudewijn: “Digitalisering is niet zo permanent als mensen vaak denken. Digitale bestanden laten zich ook niet eeuwig bewaren. Bij elke kopie die je maakt, verlies je pixels. Bovendien is het niet gegarandeerd dat de systemen en bestandsformaten van vandaag over tien of twintig jaar nog te gebruiken zijn. De pdf is een standaardformaat geworden, maar is voor de computers van de toekomst mogelijk onleesbaar. Dan moet je al die digitale bestanden dus weer converteren. We mogen het origineel dus zeker niet verwaarlozen.” Davine: “Digitalisering is wel handig voor archieven die regelmatig worden geraadpleegd. Zo voorkom je dat mensen steeds met hun vingers aan het origineel zitten.” Boudewijn: “Absoluut. Al hadden we dat probleem met de introductie van de microfiche ook al voor een groot deel opgelost.” 49
Doen bedrijven en instellingen vaak een beroep op jullie expertise? Boudewijn: “Ja zeker. We hebben een structurele samenwerking met de Stad Antwerpen en bijvoorbeeld ook met de Conscience Erfgoedbibliotheek. Maar ook particuliere instellingen weten ons te vinden. Zo kreeg ik vandaag een verzoek voor advies over alweer een collectie beschimmelde archieven. Het is echt een schimmeljaar ...” (Met een glimlach): “Misschien heeft het met de klimaatverandering te maken.” Is er genoeg aandacht voor het behoud van erfgoed tegenwoordig? Of laat de crisis ook hier zijn sporen na? Boudewijn: “Het kan altijd beter. Interesse is er zeker, maar de middelen ontbreken soms. Erfgoed bewaren moet bij voorkeur goedkoop zijn. Ik zie de laatste 15, 20 jaar een verschuiving van restauratie naar preservatie. Met aandacht voor preservatie is natuurlijk niks mis, maar ik merk dat instanties soms denken dat preserveren gelijk staat aan wachten en niks doen.”
50
'Bewaren' is niet voor niets een werkwoord ... Boudewijn: “Correct. Je kunt niet de deur op slot doen en verwachten dat alles vanzelf goed blijft. De behoefte aan investeringen in expertise blijft bestaan. Een voorbeeld: onder het mom van een groener klimaat wordt er nu vaak bespaard op verwarming, zonder de gevolgen voor een collectie daarbij in ogenschouw te nemen.” Davine: “Op het gebied van publiek bewustzijn gaat het daarentegen steeds beter met erfgoed, denk ik. In de middelbare school kende ik de term nauwelijks en nu slaan ze je er ermee om de oren. Je ziet dat initiatieven als Erfgoeddag hun vruchten afwerpen. Erfgoed is een hot item geworden.” ■
open Monumentendag 2013
Op zondag 8 september 2013 kan u tijdens Open Monumentendag voor de vijfentwintigste keer kennis maken met het onroerend erfgoed van onze stad. Deze feesteditie staat in het teken van ‘Het beste van Open Monumentendag’. Tijdens de afgelopen jaargangen werd getracht een brede waaier aan bouwkundig, landschappelijk en archeologisch patrimonium en ook rijdend, rollend en vliegend erfgoed aan u voor te stellen. Bij editie 2012 vroegen we u wat u het beste vond van de voorbije Open Monumentendagen. Hieruit selecteren we nu vijfentwintig iconische locaties. Een bijzondere manier om de rijke architectuurgeschiedenis van Antwerpen presenteren. Benieuwd naar het programma van de volgende Open Monumentendag? U kan het vanaf half augustus raadplegen op www.antwerpen.be
51
De ColleCtie Antwerpen EEn portrEt
Een gloednieuwe publicatie WELKOM IN DE FASCINERENDE EN ONWAARSCHIJNLIJK GEVARIEERDE COLLECTIE ANTWERPEN
De Collectie Antwerpen Een portret Al meer dan tien jaar vindt jaarlijks de Erfgoeddag plaats: een hoogdag voor de vele Antwerpse musea, archieven, heemkringen en andere erfgoedverenigingen die dan hun schatten tonen. Deze Antwerpse erfgoedcollecties worden nu geportretteerd in een aantrekkelijk boek. De Collectie Antwerpen, dat is erfgoed met de meest uiteenlopende onderwerpen en in de meest gevarieerde vormen: van spitssnuitdolfijnen, papkommen en altaarstukken van Rubens over de Poesje, titsen en havenkranen, De Dulle Griet en Ai Weiwei tot tram 9 en het lichtschip West-Hinder, meettoestellen van de douane en zilveren theepotten, politiehandboeien en de jurk van prinses Astrid … Dit boek is een uitnodiging om te snuisteren in de Antwerpse erfgoedrijkdom. Om de sporen van het verleden te ontdekken of te herontdekken. Om gecharmeerd te kijken en te begrijpen. Om zin te krijgen in meer erfgoed, in meer Antwerpen.
De Collectie Antwerpen. Een portret. Het Antwerpse cultureel erfgoed in tekst en beeld in 272 pagina’s. Rijk geïllustreerd, volledig in kleur. Speciale lanceringsprijs tot eind april 2013: € 20. Te koop vanaf 31 maart in de MASshop, stadswinkel en de betere boekhandel.
De Collectie Antwerpen geportretteerd: eindeloos gevarieerd
Erfgoeddag is een organisatie van FARO ondersteund door de lokale stuurgroep Erfgoeddag / Open Monumentendag Stuurgroep Erfgoeddag / Open Monumentendag Annemie Cortvriendt, Eline Daelman, Vera De Boeck, Rudy de Graef, Roeland De Meester, Anja De Roeck, Rudi Mannaerts, Serge Migom, Greet Plomteux, Jan Rombouts, Rutger Steenmeijer, Job Van Bortel, Luc Vermoesen, Dirk Wyns
Lokale coördinatie Prospekta – centrum voor kunstcommunicatie Grote Markt 13, 2000 Antwerpen, info@prospekta.be www.prospekta.be | www.infocultuur.be
Samenstelling en coördinatie Job Van Bortel
Bijdrage artikel STOP DE TIJD Auteur: Jorden Tiebout Foto’s: Jens Mollenvanger
Eindredactie Kathleen Geenen
Vormgeving Anne Van De Genachte
Verantwoordelijke uitgever Annik Klaes, Grote Markt 13, 2000 Antwerpen
Wettelijk Depotnummer D/2013/0306/46
54
ANTWERPEN 3 AUGUSTUS 2013
55
Meer info vóór Erfgoeddag ¬ Antwerps programma: Toerisme Antwerpen & Congres tel. 03 232 01 03 ¬ Vlaams programma: Vlaamse infolijn tel. 1700 www.erfgoeddag.be
tijdens Erfgoeddag ¬ Centraal infopunt: Balie Antwerpen Toerisme & Congres Grote Markt 13, 2000 Antwerpen open van 9.00 tot 16.50 uur ¬ Op Erfgoeddag kan u voor inlichtingen over een specifieke activiteit ook telefonisch terecht bij de organisator van de activiteit.
56
Opgelet! Erfgoeddag valt samen met de DVV Antwerp 10 Miles & Marathon. Verplaats u bij voorkeur te voet of per fiets in de Antwerpse binnenstad (die autoluw zal zijn wanneer de lopers passeren). De politie ondersteunt de verkeersstromen en er rijden extra trams en bussen. In deze brochure vindt u per locatie gedetailleerde info over het openbaar vervoer. De plattegrond achteraan deze brochure toont naast alle locaties van Erfgoeddag ook het loopparcours en de Park&Ride punten. Voor extra mobiliteitsinformatie, kijk op www.antwerpen.be/sport.
www.erfgoeddag.be 03 232 01 03