7. Srednovardarski region - verzija 3

region

Лорандитот од Алшар The Lorandite from Alshar

Познати светски геолози рудникот Алшар го нарекуваат најголема тајна на планетата, бидејќи во неговата утроба се криела тајната за настанувањето на Космосот и на Сончевиот систем...

MIDDLE-COURSE VARDAR

СРЕДНОВАРДАРСКИ регион

411

World recognized geologists call Alshar the biggest secret on the Planet, due to the fact that it hides the secret how the Cosmos and the Solar System were born...

СРЕДНОВАРДАРСКИ регион

СРЕДНОВАРДАРСКИОТ РЕГИОН ГО ЗАФАЌА ЦЕНТРАЛНИОТ ДЕЛ ОД РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА. ЗАФАЌА ДЕЛОВИ ОД ДОЛИНИТЕ НА ВАРДАР И ЦРНА РЕКА СО СЛИВОВИТЕ НА РЕКИТЕ БАБУНА, ТОПОЛКА, БОШАВА И ДОШНИЦА.

Гроздобер во Тиквеш - настан, доживување, традиција 392Grape Harvest in Tikvesh - happening, adventure, tradition

Планини. Средновардарскиот регион го карактеризираат поголем број планински масиви. Такви се масивот Мокра Планина со ограноците Голешница и Јакупица, планините Бабуна, Дрен на запад, Кожуф на југ, Конечка и Градиштанска Планина на исток. Неколку пониски планини се наоѓаат во централните делови на регионот, како што се планината Клепа и висорамнината Витачево. Како посебни целини се издвојуваат областите Азот околу долината на Бабуна, Тиквеш околу долината на Вардар, Росоманското Поле во долниот тек на Црна Река, Неготинското Поле и слично. Клисури и пештери. Овој регион е интересен со неколкуте клисури: Таорската и Велешката на Вардар, дел од Скочивирската Клисура на Црна Река, Раечката Клисура и клисурите на Бабуна и Тополка непосредно пред вливот во Вардар. Во овој регион се наоѓаат и неколку пештери: Понор, Макароец и Маркова Црква во клисурата Пешти на Бабуна, Бела Вода во Демиркаписката клисура и други. На Кожуф е присутен вулкански релјеф, каде се наоѓа локалитетот Алшар. Релјефот во височина се простира од околу 150 до 2.540 метри, на врвот Солунска Глава. Клима. Климата се одликува со одредени медитерански влијанија. Температурата на воздухот просечно годишно изнесува 0 13,8 C. Просечната годишна количина на врнежи изнесува околу 500 мм, така што овој регион се смета за еден од потоплите и најсушните во Република Македонија. Реки и извори. Во регионот има повеќе хидрографски објекти. Покарактеристичен е изворот на реката Бабуна. Се среќаваат поголем број поголеми реки кои се вливаат во Вардар: Црна Река, Раец, Брегалница, Бабуна, Тополка, Бошава, Дошница, Луда Мара и Мајданска Река. Во регионот постојат акумулациите Тиквешко Езеро и езерото Лисиче. Флора и фауна. Големо е богатството од растителни, дрвенести и тревни видови. Тоа особено доаѓа до израз на Кожуф и Мокра Планина. Токму затоа во овој регион се наоѓа строгиот природен резерват Мешник. Богат и разновиден е и животинскиот свет, каде се присутни мечката, волкот, срната, дивата коза, дивата свиња, зајакот, еребиците и орелот како посебен во делови од овој регион. Сообраќајна поврзаност. Овој регион сообраќајно е поврзан по долината на Вардар кон Скопје на север и кон Гевгелија и Грција на југ. Од него еден патен правец кај Градско се одвојува кон Прилеп и Битола на запад, а еден кон Штип на исток. По долините на Вардар од Велес кон Гевгелија, Битола и Штип се одвива и железнички сообраќај.

Daphne cneorum редок вид од Јакупица rare species from Jakupica

MIDDLE-COURSE VARDAR THE MIDDLE-COURSE VARDAR REGION COVERS THE CENTRAL PART OF THE REPUBLIC OF MACEDONIA. IT COVERS PARTS OF THE VALLEYS OF THE RIVERS VARDAR AND CRNA WITH THE CONFLUENCES OF THE RIVERS BABUNA, TOPOLKA, BOSHAVA AND DOSHNICA. Mountains. Larger number of mountain massifs are typical for the Central Vardar Region. There are the massif Mokra Mountain with the arms Goleshnica and Jakupica, as well as the mountains Babuna and Dren to the west, Kozhuf to the south, Konechka and Gradishtanska to the east. There are some lower mountains in the central region, such as Mountain Klepa and Highland Vitachevo. The areas Azot around the valley of the River Babuna, Tikvesh around the valley of the River Vardar, the Field of Rosoman in the lower course of the River Crna and the Field of Negotino are particularly important unities.

Ravines and caves. There are several interesting ravines in this region, such as Taor and Veles along the River Vardar, one part of Skochivir on the River Crna, Raec and the ravines of the Rivers Babuna and Topolka , prior to the inflow into Vardar. There are several caves in this region, such as: Ponor, Markoec and Markova Crkva in the ravine Peshti on Babuna, Bela Voda in the Ravine of Demir Kapija and some others. Volcanic relief is noticeable on Kozhuf, where is situated the locality Alshar. The relief spreads from approximately 150 to 2.540 meters on the peak Solunska Glava.

Climate. Climate is characterized by particular Mediterranean influence. The average annual air 0 temperature is 13,8 C. The average annual precipitation is 500 mm therefore this region is considered as one of the hottest and driest in the Republic of Macedonia.

Rivers and sources. There are more hydrograph objects in this region. One of more eminent sources is the source of Babuna. There is a greater number of larger rivers which flow into Vardar, such as the River Crna, Raec, Bregalnica, Babuna, Toplka, Boshava, Doshnica, Luda Mara and the River Majdanska. Tikvesh Lake and the lake Lisiche are located In this region.

Flora and fauna. There is abundance of herbaceous and ligneous species. This is particularly pronounced on the mountains Kozhuf and Mokra.

Because of this the Natural Sanctuary Meshnik is situated in this region. There is abundance and variety of wild life, such as bears, wolves, deer, wild goats, boars, hares, partridges and particularly eminent are eagles in this region.

Traffic connection. Referring to traffic connection, this region is connected along the valley of the River Vardar towards Skopje to the north and towards Gevgelija and Greece to the south. One branch of this road at Gradsko leads towards Prilep and Bitola to the west and another branch leads towards Shtip to the east. There is a railway connection along the valley of Vardar from Veles towards Gevgelija, Bitola and Shtip.

region

ЦРКВА СВ. ПАНТЕЛЕЈМОН црквата е под заштита на УНЕСКО и е соборен храм на Повардарската епархија ST. PANTELEIMON CHURCH this church is under protection of UNESCO and it is a Cathedral of the Povardarie Eparchy

ТИКВЕШ традиција на уживање во винската приказна TIKVESH tradition of enjoyment in a wine story

АЛШАР единствено наоѓалиште на талиум во светот и потенцијален „рудник“ на еколошки чиста енергија ALSHAR a unique thallium site in the world and a potential "mine" of ecological pure energy

СТОБИ кога милениумите ќе се спојат во единствено раскошно чувство STOBI when millenniums join into the unique lavish feeling

m i d d l e - c o u r s e va r d a r r e g i o n

393

150-260 метри надморска височина meters altitude

III век се споменува под името Вила Зора century it was mentioned as Vila Zora

50.000 жители inhabitants

Велес ГРАД НА ПРЕРОДБЕНИЦИ, РЕВОЛУЦИОНЕРИ И ПОЕТИ - ЛУЛКА НА МАКЕДОНСКАТА КУЛТУРА

Во Велес се отворени првото училиште на македонски јазик, првата гимназија, првиот театар, првата библиотека, првиот музеј и првото музичко училиште.

Стариот дел има амфитеатрален облик, со куќи распоредени по долинските страни на двата брега на Вардар. Новиот дел се шири надвор од клисурата од десната страна на реката.

The old part has an amphitheatric form, the houses are arranged on both banks of the valley of Vardar.

The new part of the city spreads out of the gorge from the right side of the river.

394 с р ед н о в а рд а р с к и р е г и о н

В

елес се наоѓа во централниот дел на државата, во средното течение на реката Вардар. Лежи на главната сообраќајница на Балканскиот Полуостров по Моравско-вардарската долина, а низ градот минува главната железница во Република Македонија, од која се одделуваат два крака: едниот за источниот дел од Македонија (Штип и Кочани) и другиот за југозападниот дел (Прилеп и Битола). После Скопје, Велес е најважниот железнички јазол во Република Македонија. Велес е стар град. Во текот на историјата градот често го менувал името. Се споменува во III век под името Вила Зора, со значење град-мост. Подоцна, градот го носел името Ќупурли. Денешното име го добил во VII век со доаѓањето на Словените на Балканот, од словенското в лес, што значи в шума (заради густите шуми што го опкружувале). Во XVII и XVIII век Велес претставува познат град и владичко седиште. Имал улога на важен сообраќаен крстопат и познат трговски град со силно развиено занаетчиство, а посебно грнчарство. По Балканските војни и Првата светска војна градот губи дел од функциите. Тоа се одразува врз неговиот популациски развој.

Саат-кула Првобитно наменета како набљудувачница за турските власти, кулата потекнува од XVI век. Во XVIII век, во периодот на преродбата во Велес, била претворена во градски часовник. Градена e од делкан камен со раскошен врв и претставува главен симбол на градот. Кулата овозможува простран и убав поглед на централното градско подрачје, што ја прави интересна туристичка атракција.

По Втората светска војна Велес се развива во силен индустриски, управен и културен центар. Со тоа му се зголеми улогата на гравитациски и ими-

Veles A CITY OF REFORMERS, REVOLUTIONARIES AND POETS A CRADLE OF MACEDONIAN CULTURE The first school in Macedonian language, the first gymnasium, the first theatre, the first library, the first museum and the first music school were opened in Veles.

V

eles is located in the central part of the country, in the middle-course of Vardar. It lies on the major artery of the Balkan Peninsula along the Valley of Morava and Vardar, and the major railway line in the Republic of Macedonia passes through this city. The railway is separated in two branches: one of them leads towards the eastern part of Macedonia (Shtip and Kochani) and the other one leads to the south-western part (Prilep and Veles). Therefore, Veles is the second important railway node in the Republic of Macedonia following Skopje.

Veles is an old city. It has changed its name frequently during its existence. In the third century, it is mentioned as Vila Zora which means a bridge-city. Later, it got the name Kjupurli. The present name of the city was given by Slavs when they came on Balkans; it originates from Slav v les which means in woods (because the city used to be surrounded by dense woods).

Коњаникот во центарот на градот Споменик подигнат во чест на велешките илинденци Јован Наумов - Алабакот, Андреја Димов - Докурчев и Тодор Христов - Офицерчето и на сите други учесници во илинденската епопеја за слобода на Македонија

The horse rider in the centre of the city A monument erected in honour of Veles Ilinden rebels Jovan Naumov-Albakot, Andreja DimovDokurchev and Todor Hristov-Oficircheto and all other participants in Ilinden epopee for freedom of Macedonia.

The Clock Tower Originally it was meant to be an observing post of Turkish Authorities, the tower was built in the 16th century. During reform period in the 18th century, the tower was converted into a city clock. It was built of stone with luxurious vertex and because of this it represents a major landmark of the city.

395

Veles represented an important city and bishop's seat during the 17th and 18th century. It had a role of a significant crossroad and a famous commercial city with highly developed craftsmanship and pottery in particular. After the Balkan Wars and the First World War, the city lost some of its functions therefore it had an impact on its population growth.

грационен центар, така што од околу 20.000 жители во 1953 година Велес израсна во град со околу 50.000 жители (2002 година). Главна одлика на велешкото стопанство е индустријата: хемиска, индустријата на неметали и градежни материјали, металопреработувачката, керамичката, текстилната, прехранбената, крзнарската. Како развиен сообраќаен јазол, Велес претставува областен центар во Средното Повардарие. Има голема влијателна гравитациска зона, особено изразена по сливните подрачја на реките Бабуна и Тополка, која се шири и кон Овчеполието и Тиквешијата. n

Староградска архитектура Релјефната конфигурација на просторот на стариот дел од градот од двете страни на Вардар придонела да се развие специфична велешка урбана архитектура. Куќите во приземјето се градени со необработен камен, што е солидна основа на фундирање. Имаат два или три, а поретко повеќе катови. Горните катови имаат и чардаци, се одликуваат со поголем број прозорци и најчесто се со бела фасада. Главна одлика на архитектурата е присуството на еркерот, кој овозможува проширување на горните катови и нивно уште поголемо истакнување. Во Велес се присутни сите овие одлики. Куќите се скалесто наредени една над друга, а најпознати куќи во староградска архитектура се куќите на Паунови, Тренчови, Прнарови, Ѓоргови, Шукареви.

Old-city architecture Relief configuration on the area of the old city on both banks of Vardar contributed to development of the specific Veles urban architecture. Ground floors of the houses are built of unprocessed stone which is solid base for founding. The houses have two, three and rarely more floors. Upper floors have balconies and numerous windows, the facades are usually painted white. The major feature of architecture is bay window providing more spacious and emphasized upper floors. All these features are present in Veles. The houses have a scale arrangement - one above the other, and referring to the most eminent houses featured by the old-city architecture should be mentioned the following houses of Paunovi, Trenchovi, Ponarovi, Gjorgovi, Shukarevi.

396 с р ед н о в а рд а р с к и р е г и о н

After the Second World War, Veles has developed as an industrial, administrative and cultural centre.

Due to this its gravitational and immigration role has grown therefore from about 20.000 inhabitants in 1953, Veles has grown into a city with approximately 50.000 inhabitants (2002).

The major feature of Veles economy is industry: non-ferrous metallurgy, chemical industry, non-metal and construction materials, metal processing, ceramic, textile, food, fur industry etc.

Being a developed traffic node, Veles represents a regional centre of the Middle-Course Vardar region. It has a major influential gravitation zone, particularly emphasized along the confluences of the Rivers Babuna and Topolka, which spreads towards the areas of Ovchepolie and Tikvesh. n

Куќата на Васил Главинов, еден од првите организатори на работничкото движење во Македонија и поборник за Балканска федерација The House of Vasil Glavinov, one of the first organizers of workers movement in Macedonia and a fighter for Balkan Federation.

Споменик на Гемиџиите „Се арчиме за Македонија“ Споменикот е посветен на дванаесетте гемиџии, поголемиот дел велешани, кои во предвечерјето на Илинденското востание во Солун извршија серија атентати, со цел да го свртат вниманието на Европа кон македонското прашање. Споменикот висок 6,5 метри е дело на скулпторот Станко Павлевски и поставен е во чест на стогодишнината од Илинденското востание. Изработен е како сплет од 12 метални зраци, кои ги симболизираат дванаесеттемина гемиџии. Крај споменикот е испишана нивната порака „Се арчиме за Македонија“.

Tvrdina Kitino Kale renaissance beginning of fresco painting, 140 years before the appearance

The monument of the Thessaloniki Dynamiters “We squander ourselves for Macedonia" This monument is devoted to twelve dynamiters, most of them were from Veles. On the eve of Ilinden Uprising, they committed a series of assassinations in Thessaloniki in attempt to direct European's attention to Macedonian issue. The monument is 6,5 meters high and it is a creation by the sculptor Stanko Pavlevski, it was erected in honour of 100th anniversary. It is made of 12 metal rays which symbolize the twelve dynamiters. There is an inscription by the monument “We squander ourselves for Macedonia”.

Споменици на Кочо Рацин „Се к`ти ноќта црна...“ Во чест на патронот на велешката гимназија, во 1968 година на Кочо Солев Рацин во неговиот роден град за прв пат му е поставен споменик. Споменикот е дело на академскиот вајар Димко Тодоровски, кој преку натприродната големина на фигурата на Рацин направил обид за претставување на големината на македонскиот народ. Изработен е од глина и излиен во бронза. Секоја година пред овој споменик започнува меѓународната средба на поетите посветена на делото на Рацин. Другиот споменик на основоположникот на современата македонска поезија е поставен во 2002 година во центарот на Велес, наспроти Саат-кулата. Споменикот е дело на академик Томе Серафимовски, висок е 2,80 метри и тежок 500 килограми.

The monuments of Kocho Racin “The night is dragging away…"

In 1968, a monument was erected In honour of the patron of Veles gymnasium - Kocho Solev Racin for first time in his born city. This monument is a creation by the academic sculptor Dimko Todorovski who made an attempt to represent the greatness of Macedonian people by making a supernatural size figure of Kocho Racin. It is made of clay and it is cast in bronze. Every year, an international poet meeting dedicated to work of Racin is held in front of this monument. The other monument is devoted to contemporary Macedonian poetry, it was erected in the centre of Veles opposite the Clock Tower in 2002.

This creation is by the academic Tome Serafimovski, it is 2,80 meters high and its weight is 500 kilograms.

397

Црква Св. Пантелејмон (1840) црквата е под заштита на UNESCO и е Соборен храм на Повардарската епархија

Градската соборна црква Св. Пантелејмон се наоѓа во една длабнатина југозападно од Велес, неколку стотини метри од последните куќи. Теренот е прилично стрмен, особено од западната страна, каде над црквата високо се издига ридот Вршник, а од источната е стрмниот терен до Велешката Клисура, брегот на Вардар и главниот пат кон југ. Заради тоа, соѕидана е подлога за црквата, а како бедем од источната страна изграден е потпорен ѕид од делкан камен, како кај одбранбените тврдини. Црквата е изградена од мајсторот Андреја Дамјанов, како што е напишано над јужниот влез: „Мајсторо Андреја што прави црквата“. Фреските и иконите се дело на познати македонски зографи од Мијачијата, од Папрадиште и од Велес. Најмногу икони изработиле талентираните зографи Ѓорѓи Дамјанов и Ѓорѓи Јаков Зографски.

St. Panteleimon Church, Veles (1840)

Денешната црква е изградена врз старата, која постоела како мала црквичка, која можно е да служела како манастир на Стар Велес. Црквата била оспособена за богослужба за околу четири години - од 1837 до 1840 година. Дефинитивното завршување на црквата траело до 1847 година, а во 1849 година е поставено клепалото. Во дворот на црквата, при самиот влез, во 1904 и 1905 година е поставена камбанаријата, а десно од неа во правец на црквата се изградени неколку зградички за разни потреби. Нејзиниот денешен изглед датира од 1837-1940 година.

this church is under protection of UNESCO and it is a Cathedral of the Povardarie Eparchy The city cathedral St. Panteleimon is located in a recess, southwestern from Veles, a few hundred meters from the last houses. The land is quite steep, especially in the western side, where the hill called Vrshnik rises highly over the church, and on the east there is steep terrain from Veles canyon to River Vardar banks and to the main road towards south. Therefore, foundations of the church were built, and on the east side a carved stone wall was built as a bulwark, the same as the defence fortresses.

The church was built in 1840 by the master-builder Andreja Damjanov, as it is written above the entrance: "The masterbuilder Andreja made this church". The frescoes and the icons are work by famous Macedonian icon-painters from

Градбата е преубава трикорабна базилика со тремови од двете страни, кои на катот минуваат во галерии, каде е сместена женската црква, а од западната страна е изградена галерија на два ката The construction is a gorgeous three-nave basilica with porches from the both sides that become galleries on the floor, where the women's church is situated. A two floor gallery was built at the western part.

398 с р ед н о в а рд а р с к и р е г и о н

Miyak Area, from Papradishte and from Veles. The most of the icons were made by the talented icon-painters Gjorgji Damjanov and George Jakov Zografski.

The present church is built on the older one, which existed as a small church, there are some presumptions that it served as a monastery of Old Veles. The church was enabled to perform worship for about four years, from 1837 to 1840.

The final work of the church lasted until 1847 and in 1849 the chatterbox was set up. In 1904 and 1905, in the yard of the church, upon the entrance, the bell tower was set, and on the right from it, in the direction of the church, several smaller buildings were constructed for various needs.

Its present appearance dates from the period 1837-1940.

Езеро Младост (Велешко Езеро) вештачка акумулација со атрактивни содржини и зона за рекреација

Езерото Младост се наоѓа на реката Отовица, лева притока на Вардар, осум километри северно од Велес. Изградбата на акумулацијата е започната во 1960 година, а завршена 2 е во 1962 година. Опфаќа слив од 97 км . Езерото е долго2 околу 2 км, широко 0,4 км и зафаќа површина од 0,84 км . На езерото има тенка армирано-бетонска лачна брана, висока 35 метри, со кота на круната од 247 метри. Основната намена на езерото е наводнување на околу 1350 ха обработлива површина во атарот на с. Отовица и, поради близината на градовите Велес и Скопје, да се користи за туристичко-рекреативни и спортски цели. Денес се задоволуваат двете основни функции. Езерото е опремено со неопходните туристичко-угостителски објекти, а со специјално организираниот и уреден бродресторан претставува центар за туризам и рекреација во овој крај.

Lake Mladost (Lake Veles) artificial accumulation with attractive contents and recreational zone The Lake Mladost is located at Otovica River, left tributary of Vardar, eight kilometres north of Veles. The construction of the accumulation was started in 1960, and finished in 1962.

2 It covers 97 km basin. The Lake is around 2 km long, 0.4 km 2 wide and it covers an area of 0.84 km . Thin ferroconcrete lacquered weir is established at the lake, having 35 meters height, and elevation of the crown 247 meters.

The basic aim of the lake is irrigation of about 1350 ha arable area in the region of Otovica village and, due to the vicinity of Veles and Skopje, it is used for tourist, recreational and sport purposes. Nowadays, both functions have been satisfied.

The lake is equipped with the necessary tourist and catering industry object, as well as by specially organized and adjusted boat-restaurant it presents centre of tourism and recreation in this region.

Брод - Со своите димензии, бродот се одвојува од целината на питомиот езерски предел. Долг е 56, широк 10 и висок 8,5 метри. Тежи 560 тони и има 2.000 квадратни метри корисна површина. Спаѓа во категоријата туристички јахти. Бродот, изграден на три нивоа, може да прими 800 гости. На палубата има ресторан, на натпалубата се сместени 13 апартмани со сателитска телевизија и интернет, кафе-бар и слаткарница, а во потпалубата работат кабаре и пивница. До бродот се стигнува преку понтонски мост долг 30 метри.

Ship - With its dimensions, the ship is divided from the whole of the dovelike lake area. It is 56 meters long, 10 meters wide and 8,5 m high. It weighs 560 tones and it covers usable area of 2.000 square meters. It belongs to the category of tourist yachts. The ship, built at three levels, may accept 800 quests.

There is a restaurant on the deck and 13 suits (apartments) located in the upper - deck, with satellite TV and internet, coffee-bar and sweetshop, and in the under-deck there is a cabaret and beer-cellar. To reach the ship you will have to go over a 30 meters pontoon bridge.

399 m i d d l e - c o u r s e va r d a r r e g i o n

Големата базилика, еден од монументалните објекти со непроценлива вредност во Стоби

The Great Basilica, one of the most luxurious objects with priceless value in Stobi

Археолошки локалитет СТОБИ КОГА МИЛЕНИУМИТЕ ЌЕ СЕ СПОЈАТ ВО ЕДИНСТВЕНО РАСКОШНО ЧУВСТВО

Стоби се наоѓа на вливот на Црна Река во Вардар. Се наоѓа на левиот брег на реката, а се простира на неколку тераси на земјиштето. Под македонска власт потпаднал во 217 година п.н.е., во времето на кралот Филип V. Во предримскиот период бил мал град со површина од 2,5 хектари. Поради својата локација на патот меѓу Дунав и Бело Море во долината на Вардар, малата населба станува стратегиски значајна. На преминот од старата во новата ера, кога станал римска провинција, Стоби прераснува во голем и развиен муниципиум (град со самостојна управа и право на глас). Својот најрепрезентативен изглед градот го добил во доцноримскиот период, кога станал значаен трговски, административен, воен и културен центар. За економскиот и културниот растеж на градот особено сведочат палатите и базиликите, украсувани со фрески и мозаици, кои во најголем дел потекнуваат од IV и V век. Тоа е време

400 с р ед н о в а рд а р с к и р е г и о н

на највисокиот процут и значење на Стоби, кога тој станал главен град на новоформираната провинција Macedonia Secunda. За кратко време градот бил изграден на осум пати поголема површина од дотогашната населба. Доказите за развојот на христијанството во Стоби потекнуваат од 325 година. Во овој период Стоби бил град со единствена христијанска религија во царството и епископско седиште. Стобскиот епископ учествувал на Првиот црковен собир во Никеа. За растежот на христијанството сведочи големиот број откриени крштелници во катедралните цркви. Градот доживеал големи пустошења при нападите на Хуните и Остроготите во V век. Во VI век настрадал од земјотрес и никогаш повеќе не бил обновен. Значењето на Стоби го зголемуваат сознанијата за постоење голем број сеуште неистражени артефакти.

Голем археолошки капацитет и потенцијал - Во локалитетот Стоби се откриени северна базилика, цивилна базилика, мала бања, централна базилика и синагога, куќа на псалмите, улица Axia, градска чешма, голема бања, улица Principalis Inferior, Перистериевата куќа, улица Teodosia, Теодосијанска палата, куќата на Партениј, валавица, улица Principalis Superior, епископска резиденција, полукружен плоштад, стара епископска базилика, порта Heraklea, театар, источен градски бедем, гробишна базилика, паликура базилика, западни гробишта, базилика екстра мурос.

Great archaeological capacity and potential - The most significant found objects in Stobi are the northern basilica, the civil basilica, the small spa, the central basilica, the synagogue, the psalm house, Via Axia, the great spa, Via Principalis Inferior, palace Peristerei, Via Theodosia, Theodosia Palace, the house of Partenius, the house of weaver, Via Principalis Superior, Episcopal Residence, the semicircular square, the Old Episcopal Basilica, the gate Heraclea, the theatre, Eastern City Bulwark, the Graveyard Basilica, the Palicura Basilica, western graveyard, The Extra Muros Basilica and others buildings.

Archaeological locality STOBI WHEN MILLENNIUMS JOIN INTO

THE UNIQUE LAVISH FEELING Stobi is located at the inflow of the River Crna to the Vardar. It is located on the left river bank covering several terraces. Stobi came under Macedonian rule in 217 BC, during the rule of Macedonian king Philip V. In the Pre-Roman period it was a small town with an area of 2.5 hectares. Its location onto the road between Danube and White Sea in the valley of Vardar contributed to gain strategic importance. Leaving the Old Era and entering the New Era it grew into a Roman province. It became a large and prosperous municipum (a city with an independent government and regulated rights for voting).

Its monumental appearance, the city got in the late Roman period and had grown into an important commercial, administrative, military and cultural centre. Welfare of the city is particularly captured through the palaces and basilicas, decorated with frescoes and mosaics, which mostly originate from the 4th and 5th century, the time

Првите пишани документи за овој пајонски, хеленистичко-македонски и римски град потекнуваат од 197 година п.н.е., а некои римски историчари уште тогаш го нарекувале „стар град“.

of highest importance and flourishing of Stobi, the time when it became the capital of the newly formed province of Macedonia Secunda. For a short period of time, the new city would be built on an area eight times larger than the previous settlement.

Evidences for the development of Christianity in Stobi date back to 325. During this period, Stobi developed itself into a city with a unique Christian religion in the kingdom and an Episcopal Seat.

Stobi's Bishop participated in the first church meeting in Nicaea. The large number of baptistery in cathedrals found testifies about the growth of Christianity.

The city suffered great devastation during the Huns and Ostro-goth's attack in the 5th century.

In 6th century, it was destroyed by an earthquake and has never been restored. The findings of existence of numerous of artefacts that wait to be explored have increased the importance of Stobi.

Театарот - Можел да прими над 7.600 гледачи. Кон крајот на III век бил претворен во арена за гладијаторски натпревари и борби со ѕверови. Бил напуштен во V век.

The first written documents about this Paionian, MacedonianHellenistic and Roman city dates back to 197 BC, and some Roman historians even then called it "the ancient city".

Куќа Фулоника Семејна куќа од крајот на III век, повеќе пати обновувана и доградувана до VI век

The house of Fullonica (Domus The Theatre - It had capacity Fullonica) - A family for 7.600 spectators. It was house dates back to converted into an arena for the 3rd century, gladiators' competitions and which was restored beasts' fights at the end of and built up several the 3rd century. It was times till the 6th deserted in the 5th century. century.

401 m i d d l e - c o u r s e va r d a r r e g i o n

Кавадарци

200-300 метри надморска височина meters altitude

XVII ГРАД НА ВИНОТО - ЦЕНТАР НА ВИНОГОРЈЕТО

век населбата била забележана со топонимот Кавадар century settlement noted

by Kavadar toponym

30.000 жители inhabitants

Тиквеш е најголемиот лозарски регион во Македонија. Околу Кавадарци и Неготино е сконцентрирано најголемото и најквалитетно производство на винова лоза, каде се развиени голем број винарии со прекрасни сортни вина. Најзначаен стопански објект во Кавадарци од оваа област е винарската визба „Тиквеш“.

Tikvesh is one of the biggest wine region in Macedonia. The biggest and the best quality production of wine grapes is concentrated around Kavadarci and Negotino, where major number of vineries have been developed offering delicious wines.

The most significant economic object in Kavadarci is Tikvesh Vinery.

402

Кавадарци се наоѓа во централна Македонија и претставува најголем градски центар на Тиквешката област. Стопанството се потпира на лозарството и индустријата за производство на вино, така што грозјето е заштитен знак на градот и регионот.

К

авадарци сообраќајно се поврзува со магистралниот пат Скопје-Гевгелија и со патот што од Градско води за Прилеп, односно со магистралниот пат кон Охрид. Низ градот тече реката Луда Мара. Населбата настанала кон крајот на XVII век, по Австро-турската војна (1689-1690). Лоцирана на сообраќајницата Прилеп - Демир Капија - Солун, имала погодна местоположба, што ја направило привлечна за доселување на друго население од околината. Како градска населба се споменува дури во 1823 година. Во 1857 година претставува мало гратче со околу 2.000 жители и посебен економски центар. Населението се занимавало со земјоделство, трговија и занаетчиство. Поизразен раст е забележан по изградбата на железничката линија Солун-Скопје (1872-1874), кога се развила трговијата со вино и афион. Уште тогаш Кавадарци има улога на управно-административен центар за Тиквешката област. Во 1879 година управното седиште за кратко време е преместено во Неготино. Кон крајот на XIX век гратчето броело 1.300 куќи.

Спомен-костурница на загинатите борци во НОВ од Кавадаречко, подигнат во 1976 година, во еден од поубаво уредените и веројатно најголемите градски паркови во Македонија, на надморска височина од 305 метри со прекрасна панорама на Кавадарци и Тиквешијата.

The Memorial Ossuary of fallen fighters during National Liberation Struggle of Kavadarci Region. It was erected in 1976 in one of the best and probably the biggest city parks in Macedonia, at 305 meters altitude with a magnificent panorama towards Kavadarci and Tikvesh region.

Kavadarci THE TOWN OF WINE - THE CENTRE OF VINEYARDS

Kavadarci is located in central Macedonia and it presents the biggest urban centre in Tikvesh area. The economy leans to winegrowing and wine production industry, so the grapes are trademark of the city and the region.

R

egarding the communication Kavadarci is connected with the magistral road Skopje-Gevgelija as well as with the road running towards Prilep, that is the magisterial road to Ohrid. The River Luda Mara runs through the city. The settlement originated in the end of 17th century, after Austrian-Ottoman War (1689-1690). Located at the traffic road Prilep - Demir Kapija - Thessaloniki, it had appropriate position thus making it attractive for migration of other population from the surrounding.

Споменикот на дванаесетте младинци во Ваташа е подигнат на местото на едно од најголемите злосторства во текот на Втората светска војна во Македонија. Спомен-паркот е отворен на 11 октомври 1961 година. Посадените 12 јавори сведочат за 16 јули 1943 година, кога од бугарските окупатори се стрелани и масакрирани дванаесет младинци од с. Ваташа на возраст од 15 до 27 години.

The monument of twelve young people in Vatasha is raised at the place of one of the biggest crimes during the Second World War in Macedonia. The Monument park was opened on the 11th October 1961. The planted 12 maple trees witness the 16th July 1943 when the Bulgarian occupies shooted and massacre the twelve young people from Vatasha village being at age of 15 to 27 years.

403 m i d d l e - c o u r s e va r d a r r e g i o n

As an urban settlement it is mentioned even in 1823. In 1857 it was a small town with about 2.000 inhabitants and special economic centre. The population deal with agriculture, trade and craftwork. More expressing growth was noted after the construction of the railway line Thessaloniki-Skopje (18721874) when the trade in wine and poppy was developed.

Even then Kavadarci has the role of administrative centre for Tikvesh region. In 1879 the administrative seat was transferred in Negotino. Till the end of 19th century the city counted 1.300 houses.

By population and by economy the city grew after the Second World War. In 1948 the city counted about 6.000 inhabitants, and in 2002 the number of population increased at about 30.000.

Музеј-галерија

Црква Св. Димитрија (1834) Црквата претставува трикорабна базилика со полукружна апсида од источната страна. Подигнати се тремови од јужната и западната страна. Иконостасот го сочинуваат престолни икони на апостолите и празнични икони. Поголемиот број икони се од поново време. На јужната страна постои параклис посветен на св. Петка, а на западната страна од црквата постои галерија на кат. Внатрешноста е сликана со трет слој на фрескоживопис од поново време.

St. Dimitrija Church (1834) This church represents a three-nave basilica with a semi-circular apse on the eastern side. There are porches on its southern and western sides. The iconpainting is consisted of icons depicting enthroned apostles and festive icons.

The larger number of icons has recent origin. A chapel dedicated to St. Petka is located on its southern side and there is an upstairs gallery on the western side.

The interior of the church has a more recent third layer of wall-painting.

Музеј-галеријата во Кавадарци работи од 1976 година. Располага со историско, археолошко, етнолошко и одделение за заштита на спомениците на културата. Покрај со прибирање, обработка, заштита и презентација на музејски материјал, се занимава и со галериска дејност. Во дворното место е сместен Лапидариумот - камени споменици со огромно културно и историско значење. Бел крупно-зрнест мермер локалитет Струплива Чешма, с. Сирково II-I век п.н.е. - II-III век

White grit-grainy marble locality Strupliva Cheshma, Sirkovo village 2nd-1st century BC - 2nd-3rd century

Museum-gallery Museum-Gallery in Kavadarci has nee working since 1976.

It has at disposal historical, archaeological, ethnological and unit for cultural monument protection. Besides collection, procession, protection and presentation of museum material, it deals with gallery activities.

Within the yard the Arockery - stone monuments having enormous cultural and historical significance is located.

Керамички садови

Фигура на богот Меркур

локалитет Градиште, с. Глишиќ II век п.н.е.

локалитет Буниште, Камен Дол римски царски период

Ceramic pots

Figure of the God Mercury

locality Gradishte, Glishikj village 2nd century BC

locality Bunishte, Kamen Dol Roman Emperor's period

Сад во форма на бокалче локалитет Моклишко Кале, с. Ваташа железно време II

Градот популациски и стопански расте по Втората светска војна. Во 1948 година броел околу 6.000 жители, а во 2002 година бројот на населението пораснал на околу 30.000 жители. Кавадарци има значајна административно-управна, економска, културно-просветна и здравствена функција во регионот. Има широка зона на влијание врз околните села, но и врз селата во јужниот, ридско-планински дел на котлината. n 404 с р ед н о в а рд а р с к и р е г и о н

Pot in form of jug locality Moklishko Kale, Vatasha village iron age II www.ii.edu.mk

Kavadarci has a significant administrative, economic, cultural, educational and medical function in the region. It has wide zone of impact to the surrounding villages, but as well as to the villages in the south, hill-mountain part of the valley. n

Тиквеш традиција на уживање во винската приказна

Производство - Во Македонија годишно се произведуваат повеќе од 135 милиони литри вино и 150 милиони литри ракија.

Тиквешијата претставува најголемо виногорје на Балканот. Од Велес кон Кавадарци, Неготино, Демир Капија, па до Гевгелија, патот го преплавуваат лозови насади и голем број винарии, кои со својата архитектура на автентичен начин ја раскажуваат македонската винска приказна. Виното е еден од симболите на македонската земја. Најголемата тајна на вкусовите на македонските вина е Сонцето, кое во пределите на Централна Македонија му дава специфика на секое зрно грозје.

Production - Macedonia produces over 135 million litres wine and 150 million litres brandy (rakia) per year.

Историја - Македонија е една од првите европски земји во кои се одгледувала лозовата култура. Во науката се смета дека лозовата култура на Балканот била распространета уште пред околу 4.000 години. Речиси нема античко-македонски машки гроб (особено војнички), во кој археолозите немаат откриено садови за пиење вино.

Околу Кавадарци и Неготино се разви најголемото и најквалитетно производство на винова лоза. Лозовите насади во Тиквешијата се распространети на околу 11.000 хектари (8.000 на подрачјето на Општина Кавадарци и 3.000 на подрачјето на Општина Неготино). Најзастапени сорти грозје се смедеревка и кратошија вранец, а на помали површини се одгледуваат и десертните и трпезните сорти грозје: кардинал, хамбург, афус али, рибиер и други. Како резултат на големите лозови насади, во Тиквешијата има голем број винарски визби, кои грозјето го преработуваат во вино и ракија и го пласираат на странските пазари.

Tikvesh tradition of enjoyment in a wine story

History - Macedonia is one of the first European countries which has been cultivating vine.

There is a scientific claim that vine in the Balkans was spread 4000 years ago.

Archaeologists have found wine vessels in almost all ancient Macedonia male graves (especially soldiers' graves).

Tikvesh Region is the biggest vineyard in the Balkans. There is abundance of vineyards and vineries along the road from Veles towards Kavadarci, Negotino, Demir Kapija to Gevgelija.

The vineries through their architecture in an authentic way retell Macedonian wine story.

The greatest taste secret of Macedonian wines is the Sun which gives specific feature to every grape in the regions of Central Macedonia.

The biggest and the best quality of vinery has been developed in the vicinity of Kavadarci and Negotino. The grapevine plantations in Tikvesh Region are situated on the area of 11000 hectares (out of which 8000 is in the area of the Municipality of Kavadarci and the other 3000 belong to the Municipality of Negotino).

The most common sorts of grapes are so-called smederevka and cratoshija vranec, while the dessert and table vines, such as cardinal, hamburg, afus ali and ribier and others.

As a result of the huge grapevine plantations, Tikvesh Region abounds with numerous vineries which process the grapes into vine and brandy which are placed on the foreign markets.

405 m i d d l e - c o u r s e va r d a r r e g i o n

Тиквешко Езеро

Lake Tikvesh from the driest area in the state, Tikvesh has grown into a green oasis of infinite plantations of vineyards and orchards

од најсушна област во државата, Тиквеш прерасна во зелена оаза на непрегледни плантажи под лозја и овоштарници Тиквешкото Езеро е изградено во долното течение на Црна Река, пред излезот на реката во Возарско Поле. Езерото е едно од поголемите вештачки акумулации, со површина од 14 км2, 6 3 должина од 28 км и зафатнина од 475х10 м . Езерото е создадено во 1968 година со преградување на кањонот на реката со брана висока 104 метри, изградена од нафрлан камен со глинено јадро. Акумулацијата е наменета за наводнување и производство на електрична енергија. Денес, езерото има и туристичко-рекреативен карактер, со поголем број викенд-куќи и угостителски објекти. Езерото се користи и за спортски риболов. Богато е со риба, при што особено се истакнува сомот, кој може да достигне должина над два метра.

Островот Градот - Средновековниот град Тиквеш се наоѓа на околу два километри од с. Ресава, на рид висок 80 метри над устието на Тиквешка Река во Црна. Во III век п.н.е. на тоа место постоела населба, која во доцната антика била обновена и зацврстена со кули. Покрај бедемите се пронајдени темели на голем број градби. Со изградбата на акумулационото езеро, на денешниот остров се зачувале само горните остатоци од населбата.

406 с р ед н о в а рд а р с к и р е г и о н

Lake Tikvesh is created along the course of the river Crna, before the outflow of the river in Vozarsko Field. This lake is one of the bigger artificial lakes, which occupies territory of 14 square km and is 28 km long and the total gross of the lake is 475х106m3. The lake was constructed in 1968 by partitioning the river canyon with 104 meters-high dam, made of clay essence stones. This accumulation is used for irrigation and production of electricity. Today, this lake has obtained a touristrecreative character and there are larger number of holiday houses and catering objects. This lake is also used for sports fishing. The lake abounds in great variety of fish, especially in catfish, which can be over 2 meters long.

The Island City - The medieval town Tikvesh is located at about two kilometres from Resava village, at the hill of 80 meter height above the estuary of Tikveshka Rover in Crna. In the 3rd century BC there was a settlement being renovated later in the late antique and fixed with towers. Besides the walls, basis of major number of buildings have been found. Only the upper remains from the settlement left after the construction of accumulation lake.

Полошки манастир Св. Ѓорѓи (XIV век)

до манастирот се стигнува само со чамец Манастирот претставува бисер на македонската средновековна уметност. Изграден е во првата половина на XIV век, на 20 километри југозападно од Кавадарци во подножјето на планината Вишешница, на левиот брег на сегашното Тиквешкото Езеро. Внатрешноста на црквата е во целост живописана. Позната е по својот фрескоживопис од XIV век, а уште повеќе по полиелајот (црковен лустер) резбан во дрво од 1492 година, што претставува најстара датирана резба во Македонија.

Моклишко Езеро најмлад природен хидрографски објект во Европа, а можеби и во светот Моклишкото Езеро се наоѓа во месноста Моклиште, непосредно над Кавадарци, во долината на реката Луда Мара. Настанато е во 1956 година, така што со уривање на ридот е направена природна преграда (брана) на долината на Луда Мара и непосредно потоа просторот е исполнет со вода. Поради тоа, во стручната литература ова езеро се класифицира како урниско езеро. Така, природата само за неколку минути ја изгради браната на езерото. Во текот на ова случување се затрупани стадо овци со нивните пастири.

Polog Monastery

St. George (St. Gjorgji) (14th century) the monastery can be reached only by boat The monastery is a pearl of the Macedonian medieval art. Built in the first half of 14th century, 20 km southwest of Kavadarci, in the foothills of Mount Visheshnica, it is on the left bank of the current Lake Tikvesh.

The interior of the church is entirely picturesque. It is famous for its XIV century frescos, and even more for the church chandeliers carved in wood, dating back to 1492, which is the oldest dated woodcut in Macedonia.

Lake Moklishko the youngest natural hydrographical object in Europe, and perhaps in the world Lake Moklishko is located in the community of Moklishte, right above Kavadarci along the valley of the river Luda Mara.

It was created in 1956, by demolishing the hill.

Therefore, a natural partition (dam) was made in the valley of Luda Mara and afterwards the space was filled by water. Due to this, the lake is classified as an urnic lake by the official literature. Nature took only few minutes to build the lake dam. During this event sheep flocks with their shepherds were buried.

407 m i d d l e - c o u r s e va r d a r r e g i o n

Неготино Negotino Неготино се наоѓа во централниот дел на средно Повардарие, во регион кој изобилува со лозови насади, карактеристични за оваа област, кои ја нудат можноста за развој на алтернативен вински туризам.

Н

еготино се наоѓа на околу два километри западно од Вардар, на надморска височина од околу 150 метри. Има поволна географско-сообраќајна положба. Во непосредна близина поминува автопатот и железницата од Скопје за Солун, а тука се вкрстуваат и патните правци кон Прилеп и Штип, односно, слично како и во минатото, тука се сечеле Вардарскиот пат и патот долж Црна Река, кој минувајќи низ превојот Плетвар и низ Пелагонија, се поврзувал со Виа Игнација. Името на градот е изведено од топонимот Антигонеа, населба која постоела до 518 година во античкиот период во непосредна близина на денешно Неготино. Како град се споменува во првата половина на XIX век. Со изградбата на патот Прилеп - Штип во XIX век Неготино добива важност како попатна станица и прераснува во гратче. Уште поголем развој забележува со изградбата на Вардарската железница. Пред балканските војни, Неготино било гратче со 700 куќи. Вистинскиот раст на градот во демографска и економска смисла се случува по Втората светска војна. Во повоениот период населението е во постојан пораст, така што од 2.683 жители во 1948 година достигнува до околу 13.000 жители во 2002 година.

Negotino is located in the central part of middle Povardarie in a region full of wine plantations, characteristic for this area offering the possibility for development of alternative wine tourism.

N

egotino is located at about two kilometres west of Vardar, at about 150 meters altitude. It has well geographic and traffic position. The highway and the railway from Skopje to Thessaloniki pass in the vicinity of this town and it is also a crossroad of all roads towards Prilep and Shtip that is similar as in the past, Vardar road and the road along Crna River intersect here passing through Pletvar fold and through Pelagonia thus connecting to Via Egnatia.

The name of the city is derived from the toponym Antigonea, settlement that existed till 518 year of the antique period in the vicinity of current Negotino. As a city it is mentioned in the first half of 19th century. The construction of the road Prilep-Shtip in 19th century increases the importance of Negotino as road station and it grows into city. The construction of Vardar railway makes bigger development.

Before Balkan wars, Negotino was a town with 700 houses.

The real growth of the city in demographic and economic sense happened after the Second World War. In the post-war period the population is in permanent growth and from 2.683 in 1948 it reached about 13.000 inhabitants in 2002.

Саат кула Препознатлива градба од XIX век, изградена во 1821 година Clock Tower A recognizable building dates back to the 19th century, built in 1821

408 с р ед н о в а рд а р с к и р е г и о н

Манастир Св. Ѓорѓи Се наоѓа во непосредна близина на Неготино, покрај реката Вардар и автопатот. Изграден e во 1860 година. Манастирот е во мошне уредна состојба и услови за престој во конаците.

The Monastery of St. George Located in the vicinity of Negotino by the river Vardar and the highway. It was built in 1860. This monastery offers suitable conditions in its quarters for visitors.

Во стопанството на градот доминира земјоделството (лозарство) и индустријата (прехранбена индустрија, индустрија за пијалаци, електроиндустријата). Денес Неготино е современо гратче со развиени градски функции и претставува второстепен центар во Тиквешкиот лозарски регион. Неговото гравитациско подрачје зафаќа околу 28 селски населби, за кои Неготино е главен административен, културно-образовен и здравствен центар. Во Неготино има Дом на културата, Градски музеј, Градска библиотека. Тука на 21 септември се одржува Неготинскиот панаѓур. n

Црква Св. Атанасиј Изградена e во првата половина од XIX век, во 1837 година. Класично дело за црковната архитектура од тој период. Патронен празник е 31 јануари.

The Church of St. Atanasij Built in the first half of the 19th century, more precisely in 1837.

It is a classic example of the church architecture during that period. Its patron holiday is on the 31st of January.

The agriculture (wine growing) and the industry (catering industry, beverage industry, electro industry) dominate in the economy of the city.

Nowadays Negotino is a modern city with developed city functions and it presents second-level centre in Tikvesh wine region. Its gravitational area covers about 28 village settlements and Negotino is main, administrative, cultural, and educational and health centre. House of Culture, the City Museum, the City Library are located in Negotino. Negotino Fair is held on 21st September. n

Празник Св. Трифун - Се празнува на 14 февруари. Манифестацијата прерасна во стопанско-туристичка манифестација под мотото „Недела на виното“. Централната прослава се одржува на Градскиот плоштад.

The holiday of St. Trifun - It is celebrated on the 14th of February. The manifestation has grown into a trade-touristic manifestation under the motto “The week of the Wine”. The central celebration is held on the City Square.

Грозје и вино - Општина Неготино има годишно производство од 20 до 25 милиони килограми грозје. Во Неготино е лоцирана втората по големина винарска визба во Македонија, „Повардарие“. Во поново време се забележува отворање на повеќе приватни винарии.

Grapes and wine - The municipality of Negotino has annual production ranging from 20 to 25 million kilos of grapes.

The second larger winery in Macedonia “Povardarie” is located in Negotino.

Opening more private wineries has been noticed recently.

409 m i d d l e - c o u r s e va r d a r r e g i o n

Алшар единствено наоѓалиште на талиум во светот и потенцијален „рудник“ на еколошки чиста енергија

Алшар е минералошки локалитет, 40 километри јужно од Кавадарци на планината Кожуф, во близина на селото Мајдан. Единствен е по многу нешта во светот. Во Алшар досега се регистрирани десетици видови минерали, од кои дури седум ги има само во Македонија. Во 250.000 тони руда се содржат 2% арсен, 2,5% антимон и 0,1% талиум, што го прави рудникот најбогато и единствено наоѓалиште на талиум во светот, кој се користи за вселенски истражувања и во телекомуникациските технологии. Посебен и најзначаен раритет во Алшар е лорандитот, минерал на талиумот, првпат научно опишан во 1894 година. Станува збор за мошне редок минерал, за кој е утврдено дека во целиот свет единствено во Македонија го има во чиста форма. Денешното име на рудникот е кратенка од првите букви на имињата на луѓето што управувале со него во првата половина на XX век француското банкарско семејство Алатини и рударскиот инженер Шарто. Од 2004 година рудникот е евидентиран како споменик на природата и е дел од „Емералд“, мрежа за заштита на природните реткости.

410 с р ед н о в а рд а р с к и р е г и о н

Alshar is a mineralogical locality, which is situated 40 kilometres to the south from Kavadarci on the mountain Kozhuf, in the vicinity of the village Majdan. Numerous things make it a unique place in the world. There are many types of minerals registered in Alshar and even seven of them are present only in Macedonia. 250.000 tones mine contain 2% arsenic, 2,5% antimony 0,1% thallium, which make this mine the richest and unique thallium site in the world.

It is used in space researches as well as for telecommunication technology.

Special as well as the most significant rarity in Alshar is the lorandite a mineral of thallium mine lorandite, it was scientifically described in 1894. It is a very rare mineral, which is only found in Macedonia in its pure form.

The present name of the mine is an abbreviation of the first letters of the managers in the first half of the 20th century French bank family Altini and the mining engineer Charto. Since 2004, this mine has been recorded as a natural monument and it is a part of "Emerald" a net for protection on natural rarities.

Alshar a unique thallium site in the world and a potential "mine" of ecological pure energy

Ендеми - На локалитетот се среќаваат повеќе ендемични растителни и животински видови: арсенската и алшарската темјанушка (Viola Alsharica), зимзелената молика, ретки видови речни ракови, како и еден подвид на човечка рипка, за која се сметало дека го има само во словенечката пештера Постојна.

Endems - There are more endemic herbaceous and animal species on this locality: arsenic and Alshar violet (Viola Alsharica), evergreen molika, some rare species of river crabs as well as one type of human fish which was thought to be present only in Slovenian cave Postojna.

gordost pride

Лорандитот од Алшар The Lorandite from Alshar Познати светски геолози рудникот Алшар го нарекуваат најголема тајна на планетата, бидејќи во неговата утроба се криела тајната за настанувањето на Космосот и на Сончевиот систем. Како единствен природен детектор на сончевото неутрино, најмалата досега позната честичка, проѕирно-црвениот минерал лорандит, е од посебен интерес за светската наука во фундаменталните истражувања за откривање на неговата улога низ експерименти со лабораториско вештачко сонце, со што би се следеле термонуклеарните реакции. Со овие истражувања се очекува да се покаже како се создава енергијата на Сонцето и врз таа база да се создаде нов моќен енергетски извор, соодветен на оној од Сонцето. Ова значи дека би можело да се произведуваат т.н. мали сонца, што би ги замениле атомските централи, а не би биле радиоактивни.

World recognized geologists call Alshar the biggest secret on the Planet, due to the fact that it hides the secret how the Cosmos and the Solar System were born. As a unique natural detector of Sun neutrino, the smallest particle ever known, transparent-red lorandite which has a special in fundamental scientific researches having the leading role to create an artificial lab sun followed by thermonuclear reactions.

It is expected that these researches will help to understand the processes by which energy of the Sun is being generated therefore a new powerful energy source could be created equal to the Sun. It means that small Suns could be produced which could replace atomic centrals and they wouldn't be radioactive.

За лорандитот голем интерес пројавиле НАСА, како и врвни научни институти од Австрија, Германија и Јапонија. Лорандитот во помали количества се наоѓа и во САД и Кина, но во македонскиот Алшар го има најмногу и во најчиста форма.

Great interest for lorandite has been shown by NASA, as well as some leading scientific institutes from Austria, Germany and Japan.

Smaller quantities of lorandite are also found in USA and China, but Macedonian Alshar has possession of it in the greatest quantities as well as its purest form.

Солунска Глава

Solunska Glava

најмаркантниот алпинистички предизвик во Македонија Солунска Глава е врв на Мокра Планина, со надморска височина од 2.540 метри. Алпинистички објект е јужната страна на врвот, која претставува амфитеатар со широчина од околу пет километри и височина од 500 до 1.000 м. Геолошкиот состав е претежно од варовници, низ кои се формирани поголем број јами. Една од нив е длабока 450 метри и се смета за една од најдлабоките на Балканот. Солунска Глава е и живописна и пријатна, така што е постојан предизвик за освојување, но само за добро подготвени алпинисти, заради комплицираниот приод до карпата по див и непристапен кулоар во време од три до пет часа од најблискиот планинарски дом. Најдобар период за качување е од јуни до септември.

the most remarkable alpine challenge in Macedonia Solunska Glava is the peak of the mountain Jakupica at altitude of 2.540 meters. Alpine characteristics are present there. The alpine object is on the southern side of the peak, which represents a wide amphitheatre, about 5 km wide and 500 to 1.000 meters high. Its geological structure is mainly consisted of limestone as a result of that numerous pits are made. One of them is 450 meters deep and it is believed to be one of the deepest in the Balkan. Solunska Glava is picturesque and pleasant; therefore it is a constant challenge waiting to be conquered, but only by well prepared and experienced climbers, because the rock has a complicated approach and wild inapproachable kuloar within three to five hours from the nearest mountain house. The best period for climbing is from early June to late September.

Називот Солунска Глава потекнува од верувањето дека од овој врв се гледа Солун во егејскиот дел од Македонија. На Солунска Глава е сместена највисоката метеоролошка станица во Македонија.

The name Solunska Glava originates from the belief that from this peak Thessaloniki can be seen in Aegean part of Macedonia. The highest weather forecast station is located on this peak.

411

Демир Капија

Д

емир Капија е лоцирана пред влезот на живописниот кањонски дел на Демиркаписката Клисура, непосредно покрај Вардар, автопатот и железницата Скопје-Солун. Спаѓа во пограничната територија со Република Грција, со оддалеченост на општинскиот центар од 60 километри од македонско-грчката граница. Населбата е рамничарска, на надморска височина 110-130 метри. Од Неготино е оддалечена 19 километри. Атарот е мал и зафаќа простор од околу 4 км2. Во општина Демир Капија се сретнуваат разнообразни климатски карактеристики на медитеранската, континенталната и планинската клима. Главно, преовладуваат два правци на ветрови: северен (Вардарец) и јужен (медитерански-југо). Средната годишна температура изнесува 13,80C. Температурата на земјиштето ретко е пониска од 00C, што е од посебно значење за развој на земјоделското стопанство. Годишната сума на сончеви часови изнесува 2.322,6 часа.

Пештера Бела Вода - Се наоѓа покрај стариот пат за Гевгелија, со вкупна должина на пештерските канали од 955 м. Горниот канал има пештерски накит, а долниот канал е млад по своето настанување и по дното има песоци, што укажува на повремен водотек низ пештерата. На крајот на каналот се наоѓа Маргаритно Езеро со пречник од 8x12 метри и длабочина 4-8 метри.

White Water Cave - is located along the old road to Gevgelija, covering a total length of 955 meters of cave channels. There is cave jewelry in the upper channel, and the lower channel is young in its formation, and there is a sand bottom, indicating occasional water flow through the cave. There is Marguerite Lake at the end of the channel with a radius of approximately 8x12 meters and a depth varying from 4 to 8 meters.

412 с р ед н о в а рд а р с к и р е г и о н

Demir Kapija

D

emir Kapija is located in front of the entrance of the picturesque part of Demir Kapija Canyon along the river Vardar, the highway and the railway SkopjeThessaloniki. It belongs to the bordering territory with the Republic of Greece, and the municipality center is only 60 km from Macedonian-Greek border. It is a flat land settlement at 110-130 meters altitude. It is 19 kilometres from Negotino. It occupies a small area of approximately 4 km2.

There are diverse climate characteristics in the municipality of Demir Kapija: Mediterranean climate, continental and mountain. There are two dominant winds in the area - north Vardarec and southern (Mediterranean-south). The average annual temperature is 13.80C. Soil temperature is rarely below 0°C, which is of particular importance to the agricultural economy. The annual amount of sunshine is 2,322.6 hours.

The Municipality of Demir Kapija also has an important geographic-road connection. In ancient times, it is familiar Пештера Змејовец - Составена e од два дела: едниот има должина од 150 метри и тркалезна форма, а другиот има должина од 40 метри. Пештерата е богата со украсни предмети: драпери, сталактити и сталагмити. Отворот на Змејовец е голем, но затоа два и пол километри треба да се оди пеш.

Cave Zmejovec It is consisted of two parts: a larger, round part with a length of 150 meters, and the other section of 40 meters. The cave is rich with decorative objects, such as drapery, stalactites and stalagmites. The opening to Zmejovec is large, but to reach it you must hike approximately 2.5 kilometers.

Вардар во Демиркаписката Клисура Најмалата, но една од најубавите клисури на Вардар во Македонија. Демиркаписката клисура е планинска и долга е околу 30 км.

Канадски див орев, кој го има единствено во Демир Капија. Се зборува дека го донеле работниците од времето на градењето на железницата.

Vardar in Demir Kapija Canyon The smallest but one of the most beautiful canyons of Vardar in Macedonia.

Demir Kapija Canyon is mountainous and approximately 30 km long.

Canadian wild nut, there is only one in Demir Kapija. It is said that it was brought by some workers during railway construction.

Демир капија има важна географско-сообраќајна поврзаност. Познато е дека по долината на реката Вардар уште во дамнешни времиња минувал значајниот Вардарски пат, кој водел од Солун и Пела на југ, минувал низ Демиркаписката Клисура и ги поврзувал на север градовите Антигонеа (Него-

Белоглав орел White-headed Eagle

that the important Vardar Road was along the river Vardar, running from Thessalonica and Pella in the south through the Demir Kapija gorge connecting the northern cities of Antigonea (Negotino), Stobi, Vila Zora (Veles), and Skupi (Skopje).

Today, the international highway E75 runs through the Vardar river

Еден од петте објекти во Македонија под заштита на UNESCO - Винаријата Еленови нуди прекрасна приказна со комплетна винска прошетка и дегустација. Се произведуваат црвени и бели вина, од кои еден дел се чуваат во барик, а остатокот во цистерни. Тука ќе го почувствувате духот на минатото на еден кралски имот, денес преточен во модерен објект со пријатен амбиент. Од 2003 година имотот е ставен под заштита на Управата за заштита на културното наследство, а неколку години подоцна и под заштита на UNESCO.

One of the five objects in Macedonia under protection by UNESCO - One of the five objects in Macedonia under protection by UNESCO - Elenov Winery offers a wonderful story with a complete wine tour and wine tasting. This winery produces both red and white wines, partially stored in barrels and the rest of it into tanks.

Here you will feel the spirit of the past of a royal winery converted into a modern facility with a pleasant ambience.

Since 2003 the property has been placed under the protection of the Administration for the Protection of Cultural Heritage, and several years after that under protection by UNESCO.

Орнитолошки резерват Демиркаписката Клисура е еден од најбогатите орнитолошки резервати во Европа, вклучена во мрежата за заштита на подрачја EMERALD. Тука можат да се сретнат повеќе птициграбливки: бел и египетски мршојадец, златен орел, орелзмијар, орел-глувчар, како и други ретки видови птици. Белоглавиот орел присутен во оваа клисура, кој спаѓа во родот Falconiformes - птици грабливки, е заштитен со закон.

Ornithological Reserve The Demir Kapija gorge is one of the richest ornithological reserves in Europe, which is included in the EMERALD network of protected areas.

Here, more birds of prey can be found: the white and Egyptian vulture, the golden eagle, greater spotted eagle, eastern imperial eagle and various other rare bird species. The whiteheaded eagle, which belongs to the genus Falconiformes-birds of prey is also present around Demir Kapija and it is protected by law.

Египетски мршојадец Egyptian Vulture

413 m i d d l e - c o u r s e va r d a r r e g i o n

тино), Стоби, Била Зора (Велес) и Скупи (Скопје). По долината на Вардар денес води меѓународниот автопат Е75, кој како и железничката линија, има големо регионално значење. Демир Капија е населба со полјоделска функција и со значителен пораст на популацијата. Од 1.900 жители во 1961 година, во 2002 година бројот се зголемил на околу 3.500 жители. n

valley, as well as the railway line, both of them have great regional importance.

Demir Kapija is an agricultural settlement and it has had a significant increase of its population. There were 1.900 inhabitants in the year 1961 and the number increased up to 3.500 inhabitants in the year 2002. n

ДЕНОВИ НА ТРАДИЦИЈАТА 14 февруари, Демир Капија

МУЗЕЈ НА ВИНОТО Музејот во Демир Капија е основан во 2010 година и располага со три поставки: винска поставка, единствена од ваков вид во Македонија, археолошка поставка и галерија со центар за презентација. Со импозантна бројка артефакти, современи техники за презентација и ексклузивен ентериер, Музејот на виното станува неодминлива дестинација за домашните и странските туристи. Оваа културна ризница континуирано ги збогатува своите содржини.

Традицијата на прославување на патроните на лозарството и винарството од античко време продолжува до денес со славење на христијанскиот патрон на лозарството, св. Трифун. Манифестацијата е посветена на зачувување на традиционалните вредности и на културното наследство од овие краишта. Во текот на манифестацијата се одржуваат натпревари за најдобро вино и ракија и најдобро подготвена традиционална храна, се организираат трибини поврзани со лозарството, изложби и аукции на архивски вина, како и разни културноуметнички програми.

DAYS OF TRADITION 14th February, Demir Kapija

MUSEUM OF WINE - The museum in Demir Kapija was founded in 2010 and there are three stages: winery stage which is unique of this kind in Macedonia, archaeological stage and a gallery with presentation centre. The Museum of Wine has become an inevitable destination for home as well as for foreign tourists. It has a possession of an impressive number of artefacts, modern presentation techniques and exclusive interior. This cultural treasury has been enriching its contents continuously.

414 с р ед н о в а рд а р с к и р е г и о н

Celebrating tradition of winery and wine patrons has continued since the Antique by honouring Christian patron St. Triphun.

This manifestation is dedicated to preservation of traditional values and cultural heritage for this regions. During this manifestation, there are held competitions for the best wine and rakia (plum brandy) as well as for the bets prepared traditional dish, organized winery grandstands, exhibitions and auctions of archive wines as well as various cultural artistic programmes.

MANIFESTACII manifestations РАЦИНОВИ СРЕДБИ

ТИКВЕШКИ ГРОЗДОБЕР

ФЕСТИВАЛ НА АНТИЧКА ДРАМА ВО СТОБИ

јуни, Велес

септември, Кавадарци

јули, Стоби

Од 1964 година Велес е домаќин на поетите од Балканот кои, во родниот град на основоположникот на современата македонска поезија Кочо Рацин, го слават поетскиот збор. Покрај презентацијата на поетското творештво, во рамките на оваа меѓународна манифестација се одржуваат и научни собири посветени на животот и творештвото на Рацин. Традиционално се доделува и Рациновото признание за најуспешно литературно остварување меѓу две манифестации, како и почесното Рациново признание за научни трудови, преводи и други дела посветени на творештвото на Рацин. Секоја година манифестацијата се збогатува со разни содржини - настапи на истакнати музички уметници, изложби, саеми на книги.

RACIN MEETINGS June, Veles

Since the year 1964 Veles has been a host of the writers from the Balkans in the birthplace of the contemporary Macedonian poetry and literature Kocho Racin, where the poetic word has been glorified. Besides the presentation of the poetic work, in the framework of this international manifestation there are also scientific meetings devoted to the life and work of Racin. Traditionally, Racin's Award is given to the best literature work of both manifestations as well as the honourable Racin's Award for scientific works, translations and other types of performances dedicated to the work of Racin. Every year, this event is enriched with various contents by performances of famous musical artists, exhibitions and a book fair.

Оваа се организира од 1964 година и претставува своевидно продолжување на традициите од античкиот период, кога во чест на богот на грозјето и на виното Дионис биле одржувани т.н. Дионисови денови. Манифестацијата започнува со карневалско дефиле, на кое со откинување на еден грозд симболично се означува почетокот на гроздоберот во Тиквешијата. Тиквешкиот гроздобер претставува своевидна регионална атракција, која предизвикува големо внимание и е вистинско доживување за посетителите, особено со Винскиот Карневал и дегустацијата на вино. Во рамките на манифестацијата се одржува богата културно-уметничка програма (изложби, музички манифестации, богатство од гастрономски елементи и специјалитети) со општ народен собир и веселба.

На иницијатива на велешкиот театар, од 1992 година се одржуваат претстави на древната сцена во Стоби. Од 2001 година оваа традиција прерасна во меѓународен фестивал на античка драма. Фестивалот е атракција за љубителите на театарот од целата држава, за што сведочи огромниот број посетители, кој се движи од 2.500 до 3.000 по претстава. На фестивалот традиционално се доделува награда за најдобра претстава, за режија, за најдобри актери. Стоби е особено привлечен за театарските уметници поради можноста за креација на вистински спектакли во амбиентот на античкиот амфитеатар.

TIKVESH GRAPE HARVEST September, Kavadarci

A manifestation takes place within the celebration on the 7th September, the day of Kavadarci's Liberation and lasts for several days. It has been organized since 1964 and it represents a continuation of the tradition since the Ancient Period in honour of the god of wine Dionysus were held so called Dionysus Days. This manifestation begins with a carnival parade and tearing off a single bunch, which symbolizes the beginning of the grape harvest in Tikvesh Region. Tikvesh grape harvest represents an original attraction that attracts great attention and it is a real enjoyment for visitors, particularly because of Wine Carnival and wine degustation. This manifestation includes a rich cultural – artistic programme (exhibition, musical manifestations, rich gastronomic dishes) and public assembly and celebration.

THE FESTIVAL OF ANCIENT DRAMA IN STOBI July, Stobi

Since 1992, performances have been presented on the ancient scene of Stobi and this was initiated by Veles Theatre.

This tradition has grown into an international festival of ancient drama since 2002.

This festival is an attraction for lovers of theatre all over the country and this is confirmed by great number of visitors i.e. every performance is watched by 2.500 3.000 viewers. Traditionally, there are rewards for the best performance, director as well as the best actors. Stobi offers an opportunity great spectacle to be created in ambient of ancient amphitheatre; therefore it is especially attractive for theatre artists.

cdnh.edu.mk

415 m i d d l e - c o u r s e va r d a r r e g i o n

КРАТКИ

преп

раки

за трајни сеќавања SHORT recommendations for everlasting memories Една од дестинациите кои треба да ги посетите. Градот на гемиџиите, грнчарството, споменици од културата, старата архитектура, град со повеќе манастири во непосредна близина.

Велес Veles

Интензивно се развива винскиот туризам и веќе функционираат вистински мали оази со вински куќи и винарии, кои низ оригиналната атмосфера нудат прекрасни повеќедневни понуди за љубителите на уживањето и дегустацијата на вина, како и автентична македонска храна.

Тиквеш Tikvesh

Алшар Alshar

There is an intensive development of wine tourism and some small oases have already started to function with wine houses and vineries, which offer tour for couple of days with original atmosphere enjoyment and wine degustation as well as authentic Macedonian food.

Необично и атрактивно место. Земјата е мека, исполнета со разни минерали во сите бои. Во рудникот се влегува низ осум широки отвори во земјата. На двесте метри од Алшар има еден вечно зелен рид, на кој не смее да стапне ниту човекова нога ниту преживари. Волшебниот терен околу Алшар е познат како Црвена Долина и претставува вистинска енигма за научниците.

416 с р ед н о в а рд а р с к и р е г и о н

One of destinations that should be visited.

The town of Thessaloniki Dynamiters, pottery, monuments of culture, old architecture and plenty of monasteries in its vicinity.

Грозје и вино

Македонското грозје и вино се ценети по високиот квалитет. Грозјето, здраво и вкусно овошје, во гастрономијата се користи за разни преливи и сосови, а лисјата од лоза служат за подготвување на познатите македонски сарми.

Grapes and wine Macedonian grapes and wine are well – known because of the high quality.

This fruit is delicious as well healthy, it is used for various dressings and sauces in gastronomy and grapevine leaves are used for preparation of Macedonian cabbage rolls.

It is an unusual and attractive place. The soil is soft, filled with different minerals in all colours. You can enter in the mine through eight wide craters on the ground. There is an everlasting green hill at a distance of the two hundred meters from Alshar, where any human or ruminants are forbidden to enter. Magic terrain around Alshar among the locals, is known as the Red Valley and it is a real enigma for the scientists.

Црква Св. Пантелејмон St. Panteleimon Church

Посебно интересна е источната страна на црквата, украсена со полигонални лизени и крстовиден прозорец на олтарот. Ѕидањето на црквата е карактеристично по тоа што столбовите се дрвени, а се зајакнати и декорирани со малтер. Тула не е применета.

Македонските вина се со интензивни вкусови и арома и важат за едни од најдобрите во регионот. Топлите периоди и сончеви денови создаваат поволни услови за одгледување винова лоза, од која се произведуваат сите видови вино: суво и слатко, пенливо и непенливо, црно, бело и розе.

Macedonian wines possess intensive taste and aroma, they are considered to be among the best in this region.

Sunny days and warm weather for longer periods create favourable conditions for grapevine cultivation and production of all kinds of wine: dry and sweet, sparkling and not sparkling, red, white and rose.

Стоби Stobi

Во Стоби биле подигнати сите вообичаени јавни градби што ги имал еден град на Римското Царство: театар, терми, аквадукт, храмови, судници.

Ако се наоѓате во Тиквеш, имате повеќе места за посета. Не пропуштајте го Тиквешкиот гроздобер. Оваа традиционална манифестација се организира од 1964 година и има културен, туристички и стопански карактер. Домаќин е градот Кавадарци, еден од поголемите производители на грозје и вино на Балканот.

Тиквешки гроздобер Tikvesh grape harvest

There were all public objects which were common for a city in Roman Empire, such as: a theatre, spas, an aqueduct, temples and courthouses.

The eastern side of this church is particularly interesting, this side is decorated with polygonal lysines and the altar window has a form of a cross. Wooden pillars supported and decorated by mortar make specific the construction of this church.

Bricks are not used in its building.

If you are in Tikvesh, you will have opportunity to visit more places. Do not miss Tikvesh grape harvest. This traditional manifestation has been organized since 1964 and it has obtained cultural, tourist and economic character.

The host city is Kavadarci, which is one of the bigger producers of grapevine and wine in the Balkans.

Изобилува со христијански објекти и исклучително вредни археолошки предмети. Грижливо одржуван и подготвен за посетителите, Стоби продолжува да биде неисцрпна македонска археолошка приказна.

There is abundance of Christian objects and extraordinary valuable archaeological objects.

They are well-maintained and prepared for tourists; Stobi continues to be a priceless, archaeological story of Macedonia.

417 m i d d l e - c o u r s e va r d a r r e g i o n