Tytuł oryginału: Cuentos para aprender a convivir Redaktor prowadzący: Witold Mizerski Redakcja: Elżbieta Mamczarz Korekta i łamanie: adamantan dtp Wszelkie prawa zastrzeżone. Kopiowanie, skanowanie i przekształcanie treści niniejszego utworu oraz jego nieautoryzowane publiczne rozpowszechnianie w całości lub we fragmentach, cyfrowo lub analogowo, jest zabronione i powoduje naruszenie praw autorskich dotyczących niniejszej publikacji.
Copyright © Text by Begoña Ibarrola, 2012 Copyright © Illustrations by Paz Rodero, 2012 Copyright © Ediciones SM, 2012 Polish translation Copyright © 2019 by Grupa Wydawnicza Adamantan s.c. Polish edition published by arrangement with Ediciones SM. All rights reserved. Wydanie I Warszawa 2019 ISBN 978-83-7350-473-8 jest marką handlową Grupy Wydawniczej Adamantan s.c. www.finebooks.pl Wydawca: Grupa Wydawnicza Adamantan s.c. Skrytka Pocztowa 73, 01-499 Warszawa 46 tel.: 222501091; fax: 222501095; skype: adamantan.pl e-mail: biuro@adamantan.pl; internet: www.adamantan.pl Druk i oprawa: OZGraf
Bajki, które uczą, jak żyć wśród innych ≥≥≥≥≥≥≥ Begoña Ibarrola ilustrowała Paz Rodero przełożyła Katarzyna Okrasko
Najważniejsze, czego poszukuje człowiek, to droga prowadząca do postępowania według zasad moralnych. Nasza wewnętrzna równowaga, a nawet sama egzystencja zależą właśnie od tego. Tylko moralne postępowanie może uczynić nasze życie pięknym i godnym. Sprawienie, żeby stało się ono wartością żywą i świadomą, jest być może najważniejszym zadaniem edukacji.
OD AUTORKI Wartości to głębokie przekonania, które determinują nasz sposób bycia i nasze zachowanie. Istnieją wartości ogólnoludzkie, wynikające bezpośrednio z natury człowieka, hołdowanie im wzbogaca naszą kondycję, sprawiając, że stajemy się bardziej ludzcy. Wartości te stanowią również fundament życia w społeczeństwie i nawiązywania relacji z innymi. Pozwalają nakierować nasze działania zarówno na osobistą samorealizację, jak i na dobro wspólne, pomagają nie tracić z oczu sensu naszych starań, podejmować decyzje i rozwiązywać niektóre problemy. Kiedy zostają przyswojone i uznane za własne, stają się drogowskazami dla dojrzałych społecznych zachowań. Z tych względów każda rodzina powinna starannie dobierać wartości, w zgodzie z którymi chce wychowywać swoje dzieci, bo te wartości będą dla nich kompasem na całe życie, zbiorem wskazówek pomagających stawać się lepszymi ludźmi. Przekazywanie wartości moralnych i społecznych zaczyna się w pierwszych miesiącach życia. Może nie zdajecie sobie z tego sprawy, jednak powinniście wiedzieć, że wasze dziecko nasiąka najpierw wartościami wyniesionymi z domu, a dopiero później tymi, które zostaną mu przekazane w szkole i których nabędzie na przykład podczas czytania książek. Na nic zda się prawienie morałów, jeśli nie idzie za nim spójne postępowanie. Ważne jest, żeby dziecko od razu kojarzyło wartości z odpowiednimi zachowaniami i postawami. Dlatego naśladując zachowania rodziców, zaczyna ono postępować w zgodzie z określonymi wartościami, chociaż jeszcze nie umie ich zdefiniować.
Albert Einstein
6
Dzieci przyswajają je sobie, podążając za przykładem, z którym obcują na co dzień: obserwują i oceniają zachowania i postawy rodziców, innych członków rodziny, przyjaciół i wyciągają z nich własne wnioski. Wasz sposób odnoszenia się do innych, proszenia o coś, rozmawiania o tym co wam się podoba, sposób rezygnowania z czegoś, bronienia kogoś, wyrażania waszego zdania – to będą dla nich najważniejsze lekcje. O wartości trzeba dbać, tak jak się dba o rośliny w ogrodzie, z troską i zaangażowaniem, ale przede wszystkim z cierpliwością. Warto uwrażliwić dziecko na potrzebę doceniania szczęśliwych chwil w życiu, na radość, którą sprawiają nam ulubione aktywności, na satysfakcję, którą daje samodzielność, na odzew, z jakim spotyka się uprzejmość, uśmiech towarzyszący gestom wdzięczności, poczucie wspólnoty płynące z pracy w grupie, pogodę ducha, którą zapewnia umiejętność pokojowego rozwiązywania konfliktów, i zaufanie, którym obdarzają nas inni, kiedy jesteśmy uczciwi. Wychowywanie dziecka w zgodzie z wartościami polega na towarzyszeniu mu w poszukiwaniu własnej tożsamości, w nauce osiągania wyznaczonych przez nie celów na drodze do szczęścia. W tym procesie należy zwrócić uwagę na dwie kwestie: zapobieganie postawom aspołecznym wynikającym z braku wartości i dbałość o pozytywne nastawienie, kluczowe w osiąganiu czegoś, co psychologia określa mianem dobrostanu, koniecznego do osiągnięcia szczęścia. Chociaż uznawane przez nas wartości mogą się zmieniać w miarę dojrzewania
i zmiany środowiska, te, które uznajemy za fundamentalne, zwykle pozostają z nami przez całe życie. To one pomagają nam podejmować właściwe decyzje, odróżniać dobro od zła, a kiedy postępujemy wbrew nim, czujemy, że zdradzamy samych siebie. Ta książka powstała z myślą o rodzicach, którzy chcą wychowywać swoje dzieci w zgodzie z określonymi wartościami. Składa się z dwudziestu bajek poruszających tematy związane z dziesięcioma ważnymi wartościami. Rodzice znajdą w niej również proste wskazówki i propozycje zabaw, pomagających w zrozumieniu tych wartości i postępowaniu zgodnie z nimi. Oczywiście lista rozmaitych wartości jest bardzo obszerna, ale sądzę, że najlepiej będzie zacząć od tych, które są zrozumiałe dla małego dziecka. W tle tej książki pobrzmiewa również jak mantra szacunek do przyrody i kultur pierwotnych, innych niż nasza. Bohaterami bajek są zagrożone wyginięciem zwierzęta żyjące w amazońskiej dżungli. I to właśnie one udzielają ważnych lekcji Arandú, chłopcu z plemienia Indian Guarani. Nauki zwierząt zostały ujęte w dziesięciu „Prawach dżungli”, odwołujących się do metod mnemotechniki – w jednym łatwym do zapamiętania zdaniu zawierają istotę każdej z dziesięciu opisanych wartości. Rodzicom i dzieciom życzę przyjemnej lektury i mam nadzieję, że te bajki posłużą za punkt wyjścia do emocjonujących wspólnie spędzonych chwil. Begoña Ibarrola
7
Prawa dżungli 1.
Jeśli jesteś odważny, choćbyś bardzo się bał, pokonasz strach.
2.
Jeśli jesteś miły, inni będą cię lepiej traktować.
3.
Jeśli jesteś uczciwy, inni będą ci ufać.
4.
Jeśli pomożesz innym, inni pomogą tobie.
5.
Próbuj robić sam wszystko, co możesz, i proś o pomoc, kiedy nie dajesz rady.
6.
Jeśli będziesz wrażliwy, będziesz szczęśliwszy.
7.
Jeśli będziesz się starał wytrwale, osiągniesz swój cel.
8.
Jeśli masz z kimś problem, rozmawiaj z nim tak długo, aż ten problem rozwiążecie.
9.
Każdy jest odpowiedzialny za to, co robi, i nie powinien winić innych za to, co go spotkało.
10. Jeśli nauczysz się okazywać wdzięczność, będziesz o wiele szczęśliwszy.
9
KAPIBARA
TOBA, PUSZCZYK
TAPIR
KROKODYL
KOLIBER
TUKAN
ARANDÚ WIELKI BOA PANCERNIK
DELFIN RÓŻOWY
ŻÓŁW
MANATKA
CZARNA PANTERA
ARA
JAGUAR
MAŁPKI SAJMIRI MOTYLE
ŻABY
ROPUCH MRÓWKOJAD LENIWIEC
NIEDŹWIEDZICA OKULAROWA
ORZEŁ
ANAI, MAŁPKA PIGMEJKA
≥
Odwaga
Odwaga to cecha osób działających w sposób zdecydowany, śmiały, nieskrępowany, osób mających motywację i uparcie dążących do celu. Ludzi odważnych nie przytłaczają niebezpieczeństwa ani trudności. Istotne jest, żeby nasze dzieci zrozumiały, co to znaczy być odważnym. Nie chodzi o to, że mają się nie bać, tylko o umiejętność zmierzenia się z własnym strachem. Strach jest uczuciem, które pozwoliło nam przetrwać, i warto o tym pamiętać. Odczuwamy strach na różnych etapach naszego życia, chociaż wywołujące go bodźce ulegają zmianie. Dziecko powinno rozwijać w sobie odwagę po to, żeby stawić czoła trudnościom, osiągać cele, nabywać nowe umiejętności, bronić swoich przekonań i opinii i akceptować rezultaty własnych działań. Odważne postępowanie wcale nie jest łatwe. Ludzie odważni podejmują decyzje i postępują w myśl tych decyzji, nie ulegają strachowi lub niepewności. I chociaż są zdecydowani, nie przestają być ostrożni, dlatego łatwiej realizują swoje zamierzenia i bez lęku reagują na wyzwania. Ktoś, kto broni słabszych, przyznaje się do błędów i mierzy się z konsekwencjami swoich działań, kto nie boi się mówić o tym, co uważa za złe, nie ma w życiu łatwo. Ale to właśnie tacy ludzie zmieniają otaczający nas świat. Odwaga nie ogranicza się jedynie do heroicznych czynów ani do przezwyciężania przeciwności losu. Przejawia się w postawie przyjętej
12
wobec wyzwań rodzących się każdego dnia. Jeszcze raz warto podkreślić, że odwaga nie jest tożsama z brawurą, nie oznacza braku lęku, ale umiejętność działania mimo lęku. Przeciwieństwem odwagi jest tchórzostwo. Człowiek tchórzliwy nie ma sił i motywacji do przeciwstawienia się trudnościom. Człowiek odważny i tchórzliwy nie różnią się poziomem odczuwanego strachu, który w obu przypadkach może być identyczny. Mają tylko różną zdolność do radzenia sobie z trudnościami. Mocne i bezpieczne więzy uczuciowe oraz nauka zachowań prospołecznych ułatwiają rozwój wartości, jaką jest odwaga, i wykazywanie się nią.
13
≥ Sam
w dżungli
Arandú mieszkał w dżungli, w wiosce Indian Guarani
leżącej nieopodal Wielkiej Rzeki. Rzeka była tak szeroka, że przypominała morze. Tylko czasem można było dostrzec jej drugi brzeg. Chociaż Arandú był jeszcze małym chłopcem, często wędrował sam po dżungli. Zbierał rośliny, o które prosił go dziadek, będący w wiosce szamanem. Arandú znał bardzo dobrze ten dziki las, niegościnny i niebezpieczny dla przybyszów. Często patrzył na wielkie ciężarówki wywożące z lasu drewno i czuł wtedy ukłucie w sercu. Rodzice ostrzegali go, żeby nie zbliżał się do tych ludzi, bo dla wszystkich wokół stanowią zagrożenie i niczego nie szanują. Ale tego ranka Arandú zapuścił się zbyt głęboko w las, biegnąc za papugą. Chciał za wszelką cenę zdobyć jej pióro. Było mu potrzebne do świątecznego stroju. Dopiero kiedy poczuł zmęczenie, postanowił zawrócić i wtedy zorientował się, że jest bardzo daleko od wioski. Miejsce wydało mu się obce. Rozejrzał się uważnie dookoła, szukając jakiejś wskazówki, która pozwoliłaby mu odnaleźć drogę powrotną. Ale niczego takiego nie dostrzegł. Zaczął nasłuchiwać w nadziei, że przemówi do niego szum Wielkiej Rzeki, ale słyszał tylko śpiew ptaków i furkot skrzydełek kolibra pożywiającego się kwiatowym nektarem.
14
15
Nic nie pomagało mu zorientować się, gdzie właściwie jest i w którą stronę powinien pójść. Tylko małpy wyjce wydawały się towarzyszyć mu z daleka w tej jego przygodzie, ale to akurat nie było żadną wskazówką, bo wyjce kręciły się wszędzie. Arandú odruchowo chwycił amulet, który nosił na szyi, prezent od dziadka. Poczuł pod palcami jego chroniącą obecność i to przywróciło chłopcu poczucie bezpieczeństwa i pozwoliło się uspokoić. Nagle za plecami usłyszał hałas. Odwrócił się błyskawicznie, tak jak uczył go dziadek, gotów zmierzyć się z niebezpieczeństwem. Ale nic nie zobaczył. – Czasem dobrze jest się zgubić – powiedział jakiś głos. Arandú rozejrzał się w poszukiwaniu rozmówcy. – Kiedy nie wiesz, dokąd zmierzasz, to znaczy, że się zgubiłeś. – Kim ty jesteś? – zapytał chłopiec. – Spójrz w górę, to mnie zobaczysz. I Arandú zobaczył Puszczyka obserwującego go z wysokiej gałęzi. Odpowiedział mu z lekka oburzony: – Wcale się nie zgubiłem. Jestem dzieckiem dżungli. Po prostu szukam drogi powrotnej do domu. – Obawiam się, że dziś będziesz spał pod gołym niebem. Ale nie martw się, będę czuwał nad twoim snem. Arandú odwrócił się do puszczyka plecami i skrzyżował ramiona, jeszcze bardziej gniewny. Jak ten ptak śmie go pouczać? Arandú jeszcze nigdy się nie zgubił, miał świetną orientację w dżungli. Poszuka drogi i nie będzie się przejmował gadaniem jakiegoś głupiego Puszczyka. – Wiele już w życiu widziałem – powiedział Puszczyk i sfrunął na gałąź rosnącą bliżej chłopca. – I myślę, że powinieneś odłożyć szukanie drogi do jutra, bo zaraz zrobi się ciemno i nie będziesz nic widział.
16
– Dobrze, zostanę tu na noc. Ale najpierw rozejrzę się za czymś do jedzenia. Arandú musiał przyznać Puszczykowi rację. Ciemność nie była dobrym sprzymierzeńcem. Nazbierał trochę jagód i innych owoców, posilił się, a potem przygotował miejsce na nocleg. – Jak się nazywasz? – zapytał Puszczyka. Mieli spędzić razem trochę czasu, więc chciał wiedzieć, jak nowy znajomy ma na imię. – Możesz mówić na mnie Toba. A teraz powtórz trzy razy: „Jestem z Tobą”. – Jestem z Tobą, jestem z Tobą, jestem z Tobą… – Widzisz? Już nie jesteś sam – zauważył Puszczyk. I wybuchnął śmiechem tak żywiołowym, że aż spadł z gałęzi, na której siedział. Arandú też się zaśmiał, a jego śmiech wypłoszył z listowia stadko ptaków.
17
– A teraz idź spać, chłopcze. Jeśli zauważę coś niebezpiecznego, na pewno cię obudzę. Ale Arandú nie mógł zasnąć. Zapytał Puszczyka: – Myślisz, że jutro uda mi się odnaleźć drogę do domu? – W dzień wszystko widać wyraźniej, jednak to nie znaczy, że od razu znajdziesz drogę. Arandú miał ochotę się rozpłakać, ale zawsze mu powtarzano, że powinien być odważny i silny, więc się powstrzymał. Toba jednak zrozumiał, co czuje chłopiec. Podfrunął do niego. – Jeśli chcesz, możesz sobie popłakać – szepnął mu na ucho. – To normalne, że się boisz. – Tak myślisz? Tata zawsze mi mówi, że powinienem być odważny. – No jasne. Ale odważni też mają prawo płakać. Wiesz, odwaga wcale nie oznacza, że się nie boisz. Chodzi o to, że potrafisz pokonać swój strach. Nie słyszałeś o prawach dżungli? – Jakich prawach? Nikt mi nigdy o czymś takim nie wspominał. – Może myślą, że jesteś jeszcze zbyt młody, aby je zrozumieć. Nauczę cię dziś jednego z nich. „Jeśli jesteś odważny, choćbyś bardzo się bał, pokonasz strach”. Rozumiesz? – Nie bardzo. Jak ktoś, kto się boi, może być odważny? Czy można zapanować nad strachem? – Można się bać na różne sposoby. Wiesz… ten, kto się nie boi, wcale nie musi być najodważniejszy. Czasem jest po prostu nieostrożny i może go spotkać coś złego. Zresztą każdy z nas czegoś tam się boi. – Mój tata i dziadek nie boją się niczego – oznajmił stanowczo Arandú. – Wątpię, chłopcze. Na pewno czasem odczuwają strach, tyle że o tym nie mówią. Ale teraz już śpij. Jutro czeka cię daleka droga.
18
Arandú ułożył się pomiędzy wielkimi korzeniami drzewa i przykrył suchymi liśćmi. Nad dżunglą zapadła już noc. Gęste ciemności prze łamywał czasem delikatny poblask świetlików. Chłopcu przyśnił się dziadek, który mówił: „Arandú, jesteś odważny, twoje serce jest waleczne, spoglądasz niebezpieczeństwu w twarz, nie odwracasz się od niego i nie rzucasz do ucieczki. Pamiętaj o tym, co powiedział ci Puszczyk: zawsze może się zdarzyć, że poczujesz strach, ale człowiek odważny mierzy się z nim i zwycięża. Nawet gdyby serce waliło ci jak młotem, nogi drżały i miałbyś ochotę uciekać, uwierz w swoje siły, kochany, a wyjdziesz z tej przygody zwycięsko”. Puszczyk przez całą noc czuwał nad chłopcem, rozglądając się na wszystkie strony. Wiedział, że od tej chwili ma bardzo ważne zadanie: chronić swojego nowego przyjaciela.
19
Spis treści ≥≥≥≥≥≥ Od autorki Prawa dżungli Bohaterowie
6 9 10
ODWAGA Sam w dżungli Pancernik i jego pancerz Wskazówki dla rodziców
12 14 20 26
UPRZEJMOŚĆ Lekcja dla wszystkich Złote Jezioro Wskazówki dla rodziców
28 30 36 42
UCZCIWOŚĆ Zła sława Krokodyla Ara to oszustka Wskazówki dla rodziców
44 46 52 58
WSPÓŁPRACA Zaginiona małpka Biedny Niedźwiedź! Wskazówki dla rodziców
60 62 68 74
AUTONOMIA Rzeczna olbrzymka Gra z Wielkim Boa Wskazówki dla rodziców
76 78 84 90
172
WRAŻLIWOŚĆ Sen Arandú Śpiew Ropucha Wskazówki dla rodziców
92 94 100 106
WYSIŁEK Czego dowiedział się Koliber Niespodzianka Wskazówki dla rodziców
108 110 116 122
SPOKÓJ I HARMONIA Te paskudne żaby Przerażające zwierzęta Wskazówki dla rodziców
124 126 132 138
ODPOWIEDZIALNOŚĆ Arandú uwalnia zwierzęta Mała podróżniczka Wskazówki dla rodziców
140 142 148 154
WDZIĘCZNOŚĆ Słodko-gorzkie pożegnanie Powrót do domu Wskazówki dla rodziców
156 158 164 170
173
174
175