Podziękowania na okładce każdego albumu muzyki rockowej są sprawą oczywistą. Nie może ich zabraknąć także i w tej książce. Dziękuję mojej siostrze Anamariji za nieocenioną pomoc i wszystkie dobre rady udzielone przy powstawaniu tej książki. Dziękuję mojej mamie Dušance za włączenie pierwszych ważnych płyt w moim życiu, jak też za bezgraniczne wsparcie. Wielkie dzięki wszystkim wspaniałym ludziom z wydawnictwa „Pčelica”, którzy wykazali się zrozumieniem, dobrym słuchem, poczuciem rytmu, a przede wszystkim cierpliwością przy powstawaniu tej książki. Dziękuję wszystkim moim przyjaciołom i znajomym za to, że nie zawracali mi głowy, gdy miałem zły dzień, a jednak mogłem na nich liczyć zawsze wtedy, kiedy tego potrzebowałem. Dziękuję także wszystkim kapelom, których muzyka uczyniła moje życie piękniejszym, i to zarówno tym tu opisanym, jak i tym, które musiałem pominąć. Książkę tę dedykuję mojemu zmarłemu ojcu, Miodragowi Vartabedijanowi (1933–2009), oraz wszystkim bohaterom tej książki i jeszcze kilku innym drogim mi osobom, których już nie ma. Ja sećam se – pamiętam. David Vartabedijan
Od Autora
W pewnym, hm, określonym wieku, człowiek zazwyczaj spogląda wstecz, by podsumować dotychczas przebytą drogę. W moim przypadku droga ta jest bardzo silnie powiązana z muzyką rockową. Te dźwięki zaczarowały mnie już od pierwszych siedmiocalowych singli, które (ku rozpaczy moich rodziców) najprawdopodobniej zniszczyłem, nieumiejętnie puszczając na gramofonie. Na całe szczęście to rockowe brzmienie ma magiczne działanie: może człowieka uczynić wiecznie młodym. Interesuję się muzyką rockową już dziesiątki lat. I to właśnie ta życiowa siła podarowana mi przez rocka zainspirowała mnie do stworzenia książki, którą teraz trzymacie w dłoniach. Ponad milion przesłuchanych piosenek, tysiące kupionych albumów i obejrzanych koncertów, liczne znajomości z herosami rocka – to wszystko złożyło się na mój muzyczny światopogląd, który przedstawiłem na tych niespełna stu stronach. Wybór zaprezentowanych artystów i polecanych albumów jest skrajnie subiektywny. Wy także macie prawo do wyboru i poszukiwań, jeśli tylko daliście się wciągnąć w przyprawiający o zawrót głowy świat rocka. Dla mnie to miły życiowy obowiązek i niczego nie żałuję… W tej książce nie wszystko zostało powiedziane do końca. Rock jest fascynującym zjawiskiem, ciągle się rozwija w zaskakujących i ekscytujących kierunkach. Dla podsumowania mogę przytoczyć tytuł utworu grupy The Gaslight Anthem, który brzmi: Rollin’ and Thumblin’…
Elvis Presley Król rock and rolla Elvis Aaron Presley rozpoczął swoją karierę zupełnie przypadkowo.
Elvis Presley zagrał w 32 filmach. Tylko w pierwszym filmie, Love Me Tender (1956), grana przez niego postać została uśmiercona. Film Elvis on Tour otrzymał w 1973 roku nagrodę Złotego Globu w kategorii najlepszego filmu dokumentalnego. Obejrzyjcie jeszcze Jailhouse Rock, Girls! Girls! Girls!, Viva Las Vegas.
W roku 1953 wybrał się do studia Sun Records, aby nagrać piosenki dla swojej matki. Jego nazwisko zostało wówczas odnotowane w rubryce „Potencjalny wykonawca ballad”. Zaczął pracować jako kierowca ciężarówki, a w wolnym czasie wpadał do studia. Po dłuższej współpracy z gitarzystą Winfieldem „Scottym” Moore’em i kontrabasistą Billem Blackiem stało się – nagrany został utwór That’s All Right. Dwa dni później właściciel studia, Sam Philips, wręczył taśmę z tym utworem DJ-owi lokalnej rozgłośni radiowej. Natychmiast po wyemitowaniu tej piosenki w studiu rozdzwoniły się telefony. Wszyscy chcieli wiedzieć, kto jest wykonawcą. Ten wykonawca stał się wkrótce synonimem rock and rolla i rockabilly. Do swoich utworów wprowadzał elementy muzyki gospel, pop i blues. Elvis Presley to tytuł pierwszego, wydanego w 1956 roku albumu, który wyznaczył nowe standardy, dokonał przełomu w kompozycji rhythm and bluesa i wprowadził gitarę jako instrument wiodący zamiast królującego dotąd fortepianu. Jednakże najważniejszym instrumentem Elvisa Presleya był jego dwuipółoktawowy głos, którym swobodnie operował. Właśnie dzięki głosowi, jak też szokującym wówczas ruchom bioder, Elvis zyskał popularność. Jego pierwszy występ 9 września 1956 roku w znanym show Eda Sullivana oglądało na ekranach telewizorów około 60 mln widzów. Właśnie to wydarzenie uczyniło go w Ameryce gwiazdą. Nieustannie nagrywał albumy, zaczął także występować jako aktor. Krótka przerwa w jego karierze nastąpiła podczas służby wojskowej. Po powrocie z wojska Elvis przeważnie grywał w filmach i tworzył do nich muzykę. Do występów na żywo wrócił w 1968 roku telewizyjnym recitalem Elvis, po którym rozpoczęła się seria koncertów w Las Vegas, okresowo przerywana krótszymi trasami koncertowymi. Prowadził niezdrowy tryb życia, a liczne przepisane mu leki poważnie nadszarpnęły jego siły witalne. Zmarł, mając 42 lata i ugruntowany status ikony popkultury XX wieku. Albumy Elvisa Presleya zostały sprzedane w nakładzie ponad miliarda egzemplarzy.
Oficjalnie przyjmuje się, że Elvis Presley nagrał 33 albumy. Koniecznie posłuchajcie: Elvis Presley (1956), Elvis’ Christmas Album (1957), For LP Fans Only (1959), jak też licznych składanek, z których polecam ELV1S: 30 # 1 Hits (2002).
6
Pierwszy koncert transmitowany przez satelitę na cały świat to Aloha from Hawaii. Miało to miejsce w 1973 roku. Jest obecny na wszystkich możliwych listach sław, w tym Rock and Roll Hall of Fame.
W 36 roku życia otrzymał nagrodę Grammy za całokształt twórczości.
Każdego roku setki tysięcy ludzi odwiedzają Graceland, jego zamienioną w muzeum posiadłość znajdującą się w Memphis w stanie Tennessee.
7
Chuck Berry C harles Edward Anderson, znany jako Chuck Berry, urodził się w 1926 roku. Jego kariera
rozpoczęła się w połowie lat pięćdziesiątych XX wieku dzięki muzyce jego idoli, Muddy’ego Watersa i T-Bone’a Walkera. Niezwykle prostym sposobem – przyspieszeniem rytmu bluesa – stworzył rock and rolla i nagrał pierwszy przebój, Maybellene, który osiągnął nakład 1 mln płyt. Było to w roku 1956. W następnych piosenkach, Roll Over Beethoven, Rock and Roll Music i Johnny B. Goode, Chuck Berry zdefiniował styl muzyczny, zwany dzisiaj rock and rollem, do czego przyczynił się także jego nietypowy wówczas wizerunek sceniczny. Ten gitarzysta i wokalista skupiał się w tekstach swoich piosenek wyłącznie na tematach interesujących młodzież, takich jak miłość, szkoła średnia, szybkie samochody. Jako pierwszy wprowadził do swoich utworów bardziej skomplikowane solo gitarowe. Do połowy lat sześćdziesiątych XX wieku Chuck Berry tworzył znaczące przeboje. Choć trudno w to uwierzyć, cały czas koncertuje, stanowiąc żywą legendę rock and rolla. Na jego przebojach w początkowym okresie swojej działalności wzorowali się The Beatles i The Rolling Stones, a także wiele innych zespołów. „Kto nie potrafi zagrać wszystkich riffów Chucka Berry’ego, ten nie może o sobie powiedzieć, że potrafi grać rock and rolla” – Ted Nugent.
„Jeżeli chcielibyście nazwać rock and rolla inaczej, nazwijcie go Chuck Berry” – John Lennon.
Nagrał 20 albumów studyjnych. Ostatni, Rock It, został wydany w 1979 roku.
Koniecznie posłuchajcie: One Dozen Berrys (1958), Chuck Berry Is on Top (1959) oraz albumu koncertowego, zarejestrowanego także w wersji filmowej, Hail! Hail! Rock’n’Roll (1987), na którym pojawiają się tacy goście, jak Keith Richards, Eric Clapton, Robert Cray i wielu innych.
8
Z Bo Diddleyem nagrał pierwszy oficjalny album super session, Two Great Guitars (1964).
W żadnym z gitarowych zestawień nie da się pominąć nazwiska Chucka Berry’ego. Jego legendarny kaczy chód naśladuje dziś wielu muzyków, podobnie jak jego skoki z gitarą.
W 1984 roku otrzymał nagrodę Grammy za całokształt twórczości.
9
Bo Diddley Bo Diddley, wokalista, gitarzysta i kompozytor, który przeszedł długą drogę od bluesa, przez Wielu wykorzystywało znany i rozpoznawalny rytm Bo Diddleya w swoich kompozycjach. Najpopularniejsze z nich to (Marie’s the Name) His Latest Flame (Elvis Presley), I Want Candy (The Strangeloves), 1969 (The Stooges), Mr. Brownstone (Guns N’ Roses), Desire (U2), Rudie Can’t Fail (The Clash).
rhythm and blues i rock and roll, aż do czystego rockowego brzmienia, urodził się jako Ellas Otha Bates. Swoje kompozycje podpisywał imieniem Ellas McDaniel. Znany był także pod pseudonimem Originator. To, z czego zasłynął, to rytm Bo Diddleya, nazwany tak na jego cześć, obecny od zawsze wśród afrykańskich plemion zamieszkałych na południe od Sahary, rytm, który Bo Diddley jako pierwszy wprowadził do rock and rolla i spopularyzował go. Podczas długiej i owocnej karierze, dzięki swojej ostrej, rozpoznawalnej i często hipnotycznej grze na gitarze, zdołał stworzyć niezwykle szerokie spektrum piosenek. Kiedy pod koniec lat sześćdziesiątych XX wieku zdał sobie sprawę z rosnącej popularności soulu i psychodelicznej awangardy, duszą i ciałem oddał się bluesowi, grając w towarzystwie słynnego Muddy’ego Watersa. Chociaż jego wpływ na scenę rockową, począwszy od Buddy’ego Holly’ego, Elvisa Presleya, The Beatles, The Rolling Stones i Jimiego Hendrixa, należał już wtedy w dużej mierze do przeszłości, to jego piosenki doczekały się niezliczonych nowych aranżacji. A jednak z czasem wrócił do swojej wielkiej miłości, rock and rolla, pełnego poruszających rytmów. Był znany jako wielki innowator w sprawach technicznych, który w swoich gitarach, projektowanych na specjalne zamówienie, lubił mieć pod ręką gotowe efekty brzmieniowe. Większość jego gitar miała niecodzienne kształty. Najbardziej znana, która – jak mówił – daje mu swobodę ruchów na scenie, przypominała paczkę papierosów. Zmarł na chorobę serca. „Był znakomitym i oryginalnym muzykiem z nieprawdopodobną energią, która wywarła wielki wpływ na Rolling Stones. Był wielkoduszny wobec nas na początku naszej kariery. Wiele się od niego nauczyliśmy” – Mick Jagger.
Piosenka Bo Diddley z 1955 roku ze względu na swoją jakość i historyczny wkład w rozwój muzyki otrzymała nagrodę Grammy w 1998 roku.
Bo Diddley nagrał w ciągu swojej kariery tylko 7 albumów studyjnych. Na ostatnim z nich, A Man Amongst Men (1966), jako goście zagrali także Keith Richards, Ron Wood, Richie Sambora, Jimmie Vaughan. Koniecznie posłuchajcie: Go Bo Diddley (1959), Have Guitar, Will Travel (1960), Bo Diddley Is a Gunslinger (1961) i A Man Amongst Men (1996).
10
Bo Diddley został wprowadzony do Galerii Sławy Rock and Rolla (Rock and Roll Hall of Fame) w 1987 roku. „Jego rola jest tak wielka, że nie można sobie wyobrazić, jak wyglądałby rock and roll bez niego” – wypowiedź w programie Voice of America, wyemitowanym po śmierci Bo Diddleya.
W amerykańskim slangu bo diddley znaczy „absolutnie nic”.
Johnny Cash John R. Cash, znany jako Johnny Cash, to jeden z najbardziej cenionych amerykańskich W domu Johnny’go Casha w Hendersonville powstało muzeum, po latach jednak zostało sprzedane i zamknięte. Nowe muzeum poświęcone muzykowi otwarto w 2013 roku w Nashville.
O Johnnym Cashu nakręcono znakomity film Walk the Line z Joaquinem Phoenixem i Reese Witherspoon, która za rolę żony Johnny’ego otrzymała statuetkę Oskara. Także sam Johnny Cash często grywał w filmach i serialach telewizyjnych. Ostatni raz na ekranie pojawił się w 1998 roku w filmie All My Friends Are Cowboys.
wokalistów i kompozytorów. Próbował swych sił w życiu jako aktor, a także jako prezenter telewizyjny. Karierę muzyczną w roli piosenkarza zaczynał od country. Z czasem do swej muzyki zaczął włączać elementy rock and rolla, rockabilly, gospel, folku i bluesa. Znany jest z głębokiego bas-barytonu, porywczej natury, a także z problemów alkoholowo-narkotykowych. Pod koniec lat pięćdziesiątych XX wieku Johnny Cash i jego zespół, Tennessee Three, wystąpili z cyklem koncertów w zakładach karnych. Występ zwykle zaczynał się zdawkowym: „Cześć. Nazywam się Johnny Cash” i jedną z najbardziej znanych piosenek, Folson Prison Blues. Wiele utworów Casha mówi o smutku i pokusach życia doczesnego, zwłaszcza te z późniejszego okresu jego kariery. Od czasu do czasu jednak tworzył piosenkę humorystyczną, choć tego rodzaju kompozycje stanowią niewielką część jego bogatej spuścizny. W połowie lat sześćdziesiątych XX wieku zaczął nagrywać albumy konceptualne. W duecie ze swoją późniejszą żoną, June Carter, zaśpiewał znakomitą piosenkę zatytułowaną Jackson, która w 1967 roku zdobyła nagrodę Grammy. W dalszych latach piosenka ta znana była także z wielu przeróbek. W pewnym momencie kariera Johnny’ego Casha nieomal legła w gruzach, ale dzięki swym wpływom i kreatywnej osobowości w połowie lat dziewięćdziesiątych XX wieku powrócił na scenę w wielkim stylu. Odtąd aż do śmierci w 2003 roku odnosił zasłużone sukcesy, imponując ogromem twórczości. W ostatnich latach życia Johnny Cash nagrał pięć albumów z piosenkami zarówno klasycznych autorów, jak i młodych kapel, zaaranżowanych w jego charakterystycznym stylu. Nie trzeba przy tym dodawać, że wiele wersji Johnny’ego Casha brzmi lepiej niż oryginały. W 2014 roku jego syn wydał niepublikowane dotąd nagrania ojca na płycie zatytułowanej Out Among the Stars. Johnny Cash nagrał 55 albumów studyjnych i 6 koncertowych, a z jego utworów powstały 104 kompilacje i składanki. Koniecznie posłuchajcie: With His Hot and Blue Guitar (1957), albumu którym rozpoczął karierę, potem przejdźcie do kolejnych Greatest Hits i zakończcie albumami z serii American Recordings.
12
Ze względu na jego wizerunek i reputację po emitowanym w latach 1969 – 1971 programie telewizyjnym zaczęto go nazywać Człowiekiem w Czerni. Później zresztą napisał piosenkę pod tym właśnie tytułem – Man in Black.
Wprowadzony został do Country Music Hall of Fame, Rock and Roll Hall of Fame, jak też Nashville Songwriters Hall of Fame.
Mały słowniczek dla lepszego rozumienia rockowej terminologii Album – zbiór piosenek, które nagrał solowy wykonawca lub
zespół. Dawniej albumy wydawano nawet i dwa razy do roku, dziś raczej w dwuletnich odstępach. Albumy zawierają na ogół od dziesięciu do dwunastu piosenek, chociaż są i takie, które zawierają tylko jeden, ale te nas nie interesują. Albumy wydane na winylu odtwarza się z prędkością 331/3 obrotów na minutę. Singiel (singiel CD) – jedna piosenka, która poprzedza wydanie albumu lub jest wyjęta z albumu z założeniem, że najbardziej przypadnie odbiorcom do gustu. Na płytowym singlu mogą się znaleźć najwyżej cztery utwory, a zwykle są najwyżej dwa. Single wydane na winylu odtwarza się zazwyczaj przy 45 obrotach na minutę. EP (potocznie epka) – większa wersja singla. Może zawierać od dwóch do sześciu utworów. Gitara – w 99 procentach przypadków to instrument z sześcioma strunami. Są też warianty z siedmioma i dwunastoma strunami. Gitara basowa – instrument, który wnosi do utworu głębokie, niskie dźwięki. Zazwyczaj ma cztery struny. Dziś coraz większą popularnością cieszą się basy sześciostrunowe. Perkusja – podstawowy instrument sekcji rytmicznej. Każdy zestaw perkusyjny jest wyjątkowy, zależnie od potrzeb perkusisty. Klawisze, organy – dla wielu zespołów rockowych klawisze są instrumentem wybrzmiewającym na drugim planie i tworzącym tło spajające utwór. Mikrofon – podstawowy środek wyrazu wszystkich wokalistów. Riff – temat muzyczny (zazwyczaj grany na gitarze), który pojawia się parokrotnie w ciągu utworu, czyniąc go rozpoznawalnym. Cover – nowe wykonanie piosenki, przez innego wykonawcę. Czasami cover staje się bardziej popularny niż wersja oryginalna.
Koncert – chwila spotkania zespołu z publiką. Każdy jest wyjątkowy i ma swój niepowtarzalny charakter. Wszystkie zespoły zaczynały karierę od kameralnego koncertu w klubie, by później, jeśli odniosły sukces, grać na stadionach, wyprzedanych do ostatniego miejsca. Support – zespół grający na koncercie przez głównym wykonawcą. Niejedna słynna kapela zaczynała karierę jako grupa supportująca. Festiwal – koncertowe wydarzenie, w którym uczestniczy większa liczba zespołów. Festiwale mogą być jednodniowe, ale są też i takie, które trwają tydzień. Dawniej na festiwalach zwykle była tylko jedna scena. Dziś na terenach festiwalowych można znaleźć dziesiątki scen dla wielu, wielu wykonawców. Niektóre z najbardziej znanych to: odbywające się w Wielkiej Brytanii Download Festival, Reading Festival oraz Glastonbury Festival, brazylijski Rock in Rio, niemieckie Wacken Open Air i Rock am Ring. Lista przebojów – miara popularności, liczona najczęściej wynikami sprzedaży i liczby publicznych emisji albumu lub singla. Wszyscy walczą o miejsce pierwsze. Image (wizerunek) – ważny, a dla niektórych nawet główny element charakterystyczny, bazujący na skojarzeniach i od razu określający ideologię zespołu. Image to sposób na wizualne wyrażenie siebie, niemal zawsze oscylujący między ugładzonym a szokującym. Nagrody – wszyscy ich pragną. W rockowym świecie przyznaje się je za zasługi, oddanie muzyce, dotychczasowe osiągnięcia i popularność. Najważniejsze to amerykańskie Grammy Award, Rock and Roll Hall of Fame i MTV Video Music Awards oraz brytyjska Brit Awards. Są też nagrody przyznawane twórcom określonego gatunku muzycznego i takie, które przyznają specjalistyczne magazyny muzyczne. To tylko podstawa. Dalej odkrywajcie sami. Powodzenia!
102
Skorowidz Od autora Elvis Presley Chuck Berry Bo Diddley Johnny Cash The Beatles The Rolling Stones Eric Clapton Janis Joplin Jimi Hendrix John Fogerty The Doors David Bowie Marc Bolan & T. Rex Black Sabbath Ozzy Osbourne Deep Purple David Coverdale Led Zeppelin Alice Cooper Iggy Pop New York Dolls Kiss Aerosmith ZZ Top Thin Lizzy Queen Freddie Mercury Tina Turner Joey Ramone
5 6 8 10 12 14 16 18 20 22 24 26 28 30 32 33 34 35 36 38 40 42 44 46 48 50 52 53 54 56
Ramones Blondie Sid Vicious Sex Pistols Motörhead AC/DC The Clash Brian Setzer Bruce Springsteen David Lee Roth Van Halen Tom Waits Joan Jett Steve Stevens Billy Idol Bruce Dickinson Iron Maiden Mötley Crüe Bon Jovi U2 Guns N’ Roses Slash Metallica Red Hot Chili Peppers Nirvana Green Day Jeszcze trochę rocka O autorze Mały słowniczek dla lepszego rozumienia rockowej terminologii
57 58 60 61 62 64 66 68 70 72 73 74 76 78 79 80 81 82 84 86 88 89 90 92 94 96 98 101 102
Tytuł oryginału: Ilustrovani rokenrol vodič Tekst, ilustracje oraz projekt okładki: David Vartabedijan Z języka serbskiego przełożyła: Elżbieta Ćirlić Konsultacja: Aleksandar Ćirlić Redakcja: Elżbieta Mamczarz Korekta, skład i łamanie: adamantan dtp Wszelkie prawa zastrzeżone. Kopiowanie, skanowanie i przekształcanie treści niniejszego utworu oraz jego nieautoryzowane publiczne rozpowszechnianie w całości lub we fragmentach, cyfrowo lub analogowo, jest zabronione i powoduje naruszenie praw autorskich dotyczących niniejszej publikacji.
First published 2014 by Pčelica Trnavska 17, Čačak, Serbia www.pcelica.rs Text and illustrations Copyright © David Vartabedijan Copyright © Pčelica 2014 For the Polish edition Copyright © Grupa Wydawnicza Adamantan s.c. 2016 All rights reserved. Wydanie I Warszawa 2016 ISBN 978-83-7350-359-5 jest marką handlową Grupy Wydawniczej Adamantan s.c. www.finebooks.pl Wydawca: Grupa Wydawnicza Adamantan s.c. Skrytka Pocztowa 73, 01-499 Warszawa 46 tel.: 222501091; fax: 222501095 e-mail: biuro@adamantan.pl Druk i oprawa: Łódzkie Zakłady Graficzne
O Autorze David Vartabedijan urodził się w tym roku, w którym
powstał Led Zeppelin, a zespół The Beatles wreszcie mógł nagrywać na ośmiośladowym magnetofonie. Od tego momentu do dziś wykonał kilka tysięcy rysunków. Przesłuchał i obejrzał ponad 3000 występów różnych zespołów. Napisał dla wszystkich liczących się magazynów rockowych i portali internetowych ponad 2000 tekstów, wywiadów i recenzji. Poprowadził ponad 1500 programów radiowych. Zarwał wiele nocy, pracując w klubach jako DJ. Zaprojektował mnóstwo okładek i plakatów dla wielu zespołów rockowych. Zajmował się też promocją zespołów i organizacją koncertów. W roku 1992, m iędzyjedną aktywnością a drugą, obronił dyplom na kierunku grafiki (Akademia Sztuki w Belgradzie, Wydział Sztuk Pięknych). Niekiedy rysuje komiksy. Niemniej jednak zdołał zorganizować jedenaście samodzielnych wystaw grafiki i wziąć udział w blisko dziewięćdziesięciu wystawach zbiorowych w kraju i zagranicą. Za swoją działalność otrzymał już nagrody, ale to temat na inną opowieść. Aktualnie redaguje i ilustruje stronę poświęconą muzyce, „Hit strana”, w popularnym serbskim tygodniku „Politikin Zabavnik”. Jego dewiza: „ROCK ON!”.
101