Tytuł oryginału: Más cuentos para educar niños felices Redaktor prowadzący: Witold Mizerski Redakcja: Elżbieta Mamczarz Korekta i łamanie: adamantan dtp Wszelkie prawa zastrzeżone. Kopiowanie, skanowanie i przekształcanie treści niniejszego utworu oraz jego nieautoryzowane publiczne rozpowszechnianie w całości lub we fragmentach, cyfrowo lub analogowo, jest zabronione i powoduje naruszenie praw autorskich dotyczących niniejszej publikacji.
Copyright © Text by Begoña Ibarrola, 2019 Copyright © Illustrations by Jesús Gabán, 2019 Copyright © Ediciones SM, 2019 Polish translation Copyright © 2019 by Grupa Wydawnicza Adamantan s.c. Polish edition published by arrangement with Ediciones SM. All rights reserved. Wydanie I Warszawa 2020 ISBN 978-83-7350-496-7 jest marką handlową Grupy Wydawniczej Adamantan s.c. www.finebooks.pl Wydawca: Grupa Wydawnicza Adamantan s.c. Skrytka Pocztowa 73, 01-499 Warszawa 46 tel.: 222501091; fax: 222501095 e-mail: biuro@adamantan.pl Druk i oprawa: OZGraf
Nowe bajki, które uczą, jak być szczęśliwym Begoña Ibarrola ilustracje
Jesús Gabán
przełożyła
Katarzyna Okrasko
Szczęście jest osobistą postawą wobec życia, dlatego kolekcjonowanie szczęśliwych chwil może być bardziej realistycznym celem niż próba osiągnięcia stanu nieustannego szczęścia.
OD AUTORKI Szczęście jest osobistą postawą wobec życia, dlatego kolekcjonowanie szczęśliwych chwil może być bardziej realistycznym celem niż próba osiągnięcia stanu nieustannego szczęścia. Dziewięć lat temu wydano moje Bajki, które uczą, jak być szczęśliwym. Od tej pory przetłumaczono je na trzy języki i wciąż są wznawiane. To oznacza, że wiele rodzin zaufało tej książce, kupiło ją, podarowało w prezencie, czytało z dziećmi i skorzystało z propozycji zabaw umieszczonych pod koniec każdego rozdziału. Jednym słowem, jestem świadoma – i jednocześnie bardzo za to wdzięczna – tego, jaką rolę odegrała moja książka w życiu wielu rodzin, które dzielą się ze mną swoimi doświadczeniami. Mówiłam wówczas, i powtarzam teraz, że szczęście jest stanem wewnętrznej harmonii i pełni, osobistą postawą wobec życia, dlatego kolekcjonowanie szczęśliwych chwil może być bardziej realistycznym celem niż próba osiągnięcia stanu nieustannego szczęścia. Abraham Lincoln mawiał: „Ludzie są szczęśliwi dokładnie w takim stopniu, w jakim chcą być szczęśliwi”. Do barier dzielących nas od szczęścia należy fałszywe przekonanie o tym, że coś (np. książka, człowiek, sukces, pieniądze) uczyni nas szczęśliwymi. Jest to idea tyleż rozpowszechniona, co mylna, gdyż głosi, że szczęście nie leży w naszych rękach. Od czasu powstania pierwszej książki przeprowadzono wiele interesujących badań na temat szczęścia. Na Uniwersytecie Harvarda powstała nawet katedra nauki o szczęściu. Studenci (których liczba do-
6
chodziła do dziewięciuset) uczestniczyło co semestr w dwudziestu dwóch wykładach po siedemdziesiąt pięć minut każdy. Wykłady prowadził amerykańsko-izraelski psycholog i filozof Tal Ben-Shahar, ekspert w dziedzinie psychologii pozytywnej, prądu uznanego i rozpowszechnionego na całym świecie, który on sam definiuje jako naukę o szczęściu. W angielskim Wellington College, uznawanym za jedno z najbardziej nowoczesnych brytyjskich centrów edukacyjnych, raz w tygodniu odbywają się lekcje szczęścia dla dzieci, promujące psychiczny dobrostan, na których mowa jest o tym, jak mierzyć się z trudnościami, napięciami itp. Nauczyciele zauważyli, że po kilku latach uczestnictwa w lekcjach szczęścia dzieci zaczęły osiągać lepsze wyniki w nauce. To oczywiste: szczęśliwe dziecko uczy się więcej i lepiej. Jak widzimy, szczęście, którego osiągnięcie było przedmiotem nieustannej troski człowieka już od zarania dziejów, stało się obiektem rozlicznych badań naukowych – w różnych ujęciach i prowadzonych z różnej perspektywy. Czy to dlatego, że my, ludzie, chcemy, żeby ktoś podał nam magiczną formułę jego osiągnięcia? Prawie wszystkie punkty nowego dekalogu zawierają składowe tej magicznej formuły, takie jak uprzejmość, wdzięczność, pozytywne myślenie, dobry humor. Są one uzupełnieniem dziesięciu punktów zawartych w poprzedniej książce. Oczywiście jestem świadoma tego, że nie mogę podać wszystkich elementów składowych, gdyż każda rodzina musi odnaleźć własną formułę szczęścia, tak aby codzien-
nie wszyscy jej członkowie mogli czuć się szczęśliwi. Ta książka zawiera dwadzieścia bajek, a także praktyczne porady – znajdziecie je na stronach przeznaczonych dla rodziców. Dzięki nim możecie dzielić z dziećmi te szczególne momenty, które przez lata będą wspominać ze wzruszeniem. Niektórych bohaterów tej książki znacie z poprzedniej części, innych nie ma już w lesie, ale na ich miejsce przybyli nowi. Wszystko się zmienia, jak to w życiu bywa: przychodzi na świat nowe rodzeństwo, tworzą się nowe pary, pojawiają się postaci uciekające przed katastrofą, bohaterowie przeżywają zaskakujące i zabawne przygody, ujawniają się rozmaite emocje i, oczywiście, konflikty. W tych dwudziestu bajkach znajdziecie narzędzia, dzięki którym wasz dom zamieni się w szczęśliwy las. Nie zapominajmy o tym, że bajki są jak lustro pozwalające lepiej poznać samych siebie, a zarazem lepiej wychowywać dzieci. Wychowywanie ku szczęściu jest emocjonującym wyzwaniem. Szczęścia nie można ani kupić, ani sprzedać, nie można nawet dać go w prezencie, chociaż jestem pewna, że byłby to pierwszy prezent, jaki dalibyście dziecku zaraz po urodzeniu. Klucze do szczęścia tkwią w naszym wnętrzu. Trzeba budować, rozwijać i dbać o wewnętrzną postawę wzmacniającą szczęście i powziąć mocne postanowienie przyjmowania jej na co dzień. Begoña Ibarrola
7
Dekalog rodziców którzy chcą wychować szczęśliwe dzieci AKTYWNE SŁUCHANIE I DIALOG. Wysłuchujmy dziecko z szacunkiem. Dzielmy się z nim doświadczeniami innych członków rodziny. Pytajmy dziecko o zdanie i bierzmy pod uwagę jego opinie i pomysły. Rozwiązujmy konflikty przez dialog. Komunikujmy się z dzieckiem w sposób szczery i otwarty. Chwalmy je, kiedy jest chętne do wysłuchania innych. RADZENIE SOBIE Z FRUSTRACJĄ. Reagujmy odpowiednio do wybuchów złości dziecka. Pomóżmy mu kontrolować gniew i się uspokoić. Nauczmy dziecko czekać. Pomóżmy mu zrozumieć, że nie na wszystko można mieć wpływ. OKAZYWANIE EMPATII I UCZENIE POSTAWY EMPATII. Okażmy dziecku, że rozumiemy i uznajemy jego emocje. Nauczmy je interpretowania niewerbalnego języka innych ludzi (ich gestów, intonacji itp.). Doceniajmy postawę dziecka, gdy próbuje kogoś pocieszyć, pomagać innym. Nauczmy je stawiania się w sytuacji innych i poszanowania różnic. PODSYCANIE CIEKAWOŚCI. Podsuwajmy dziecku zabawki i materiały plastyczne, które skłaniają do odkrywania tego, co dla niego nowe. Zadawajmy interesujące pytania, które rozbudzą jego ciekawość. Dbajmy o bezpieczeństwo dziecka, ale pozwalajmy mu samodzielnie odkrywać świat. Zachęcajmy do zdobywania wiedzy na tematy, które je interesują. Chwalmy dziecko za jego ciekawość.
8
ROZBUDZANIE KREATYWNOŚCI. Doceniajmy wyobraźnię dziecka i jego oryginalne pomysły. Podsuwajmy mu różne materiały do zabawy. Pomagajmy w wymyślaniu opowieści i przepisów kulinarnych. Zachęcajmy do wytrwałości, kiedy popełni błąd. Uczmy je, aby szukało różnych rozwiązań każdego problemu.
UCZENIE UPRZEJMOŚCI. Doceniajmy gesty uprzejmości u dziecka. Rozwijajmy jego uważność na potrzeby innych, pokazujmy, jak dobrze należy ich traktować. Rozmawiajmy z dzieckiem o różnych formach niesienia ludziom pomocy i o różnych formach uprzejmości.
WZMACNIANIE POZYTYWNEGO MYŚLENIA. Wspierajmy pozytywne podejście dziecka do problemów i trudnych sytuacji. Zwracajmy uwagę na dobro, które wydarza się codziennie. Stymulujmy pozytywne myślenie. Nauczmy dziecko postrzegać błędy nie jako dramat, ale okazję do nauczenia się czegoś.
UCZENIE OKAZYWANIA WDZIĘCZNOŚCI. Okazujmy dziecku wdzięczność na co dzień. Doceniajmy je, kiedy ono okazuje wdzięczność innym. Nauczmy je różnych sposobów okazywania wdzięczności. Często przypominajmy dziecku o tym, jak wiele otrzymuje od innych ludzi i od samej planety. Wskazujmy mu efekty okazywania wdzięczności.
WZMACNIANIE ODPORNOŚCI PSYCHICZNEJ. Rozwijajmy w dziecku siłę i zdolność do stawiania czoła problemom. Nie bądźmy nadopiekuńczy. Doceniajmy jego elastyczność. Nie dramatyzujmy. Wzmacniajmy wiarę dziecka we własne siły. Sprawmy, żeby czuło się kompetentne i pewne siebie w obliczu wyzwań i przeciwności.
NAUCZANIE Z HUMOREM. Promujmy humor i radość. Znajdujmy chwile na wspólną zabawę. Nie mylmy powagi z autorytetem. Rozróżniajmy pojęcia „śmiać się z kimś” i „śmiać się z kogoś”. Nauczmy dziecko śmiać się z samego siebie. Chwalmy jego pozytywne nastawienie do trudności.
9
Aktywne słuchanie i dialog
≥
Komunikacja jest procesem skomplikowanym, filarem każdej zdrowej relacji, ale bywa również w rodzinie wyzwaniem, gdyż nie chodzi w niej jedynie o przekazywanie informacji, ale o to, żeby rozumieć i być rozumianym. Aktywne słuchanie ma dla komunikacji fundamentalne znaczenie, ponieważ pozwala rozumieć nie tylko werbalny przekaz dziecka, jego słowa, ale również to, co się za nimi kryje – przekaz niewerbalny, wyrażający się gestami, intonacją i rytmem głosu, spojrzeniem i językiem ciała. Ważne jest umiejętne słuchanie dziecka i uświadamianie mu, że jest dla nas ważne i że obchodzi nas wszystko, co mu się przydarza. Kiedy komunikacja jest skuteczna i empatyczna, dziecko czuje się rozumiane, a rodzic z kolei może lepiej rozumieć jego potrzeby. Wiadomo, że umiejętności społeczne, pewność siebie i zdrowy rozwój osobowości dzieci są ściśle związane z jakością tej komunikacji. Natomiast niedostateczna komunikacja albo brak umiejętności słuchania ze strony rodziców zaburza samoocenę dzieci i zmniejsza ich zaufanie do rodziców, będące jednym z filarów prawidłowego rozwoju emocjonalnego. Nie zapominajmy o tym, że dzieci kształtują obraz samych siebie, wykorzystując informacje zwrotne odbierane od rodziców. Oczywiście komunikacja między dziećmi a rodzicami powinna być obustronna i dostosowana do wieku dziecka, niemniej jednak zawsze powinna opierać się na zaufaniu i szacunku, gdyż nie da się jej wymusić, a jedynie stworzyć sprzyjające jej warunki. Prowadzony w rodzinie dialog nie tylko zacieśnia więzi pomiędzy jej członkami, ale też pozwala rozwijać wartości takie jak tolerancja, szacunek, asertywność i otwartość na nowe
12
doświadczenia. Podczas dialogu wymieniamy opinie, werbalizujemy nasze problemy, szukamy rozwiązań i współdzielimy dobre chwile. Kiedy dialog staje się codziennym nawykiem, tworzą się kanały komunikacji, które nigdy się nie zamkną, nawet wtedy, kiedy dzieci dorosną. Słuchanie jest sposobem okazywania miłości. Oznacza dostępność dla innej osoby, zaspokajanie jej potrzeb niezależnie od tego, czy chodzi jedynie o wysłuchanie, udzielenie rady czy też o pomoc. Słuchanie wymaga całkowitego skoncentrowania się na tym, co dziecko chce nam powiedzieć, i obserwowaniu, czy to, co nam mówi, jest spójne ze sposobem, w jaki to mówi. Powinniśmy słuchać po to, żeby zrozumieć, niekoniecznie po to, żeby udzielić odpowiedzi. Ważne jest, by dziecko wiedziało, że może na was liczyć, że pomożecie mu, kiedy okaże się to potrzebne, oraz że zrozumiecie to, co czuje i myśli. Dobra komunikacja z dzieckiem pozwoli lepiej je poznać, dowiedzieć się, co lubi, a czego nie, co je martwi, jakie myśli zaprzątają mu głowę, jakie uczucia stara się wyrazić. Poświęćmy czas na wysłuchanie dziecka; ofiarujmy mu uwagę; nie przerywajmy, nie kwestionujmy jego opinii; okazujmy, że jesteśmy zainteresowani tym, co ono mówi; zwracajmy uwagę na mowę ciała. Kiedy go słuchamy, pamiętajmy, żebyśmy znaleźli się na tej samej wysokości i mogli spojrzeć sobie w oczy; twórzmy przestrzeń sprzyjającą komunikacji. Codziennie znajdujmy chwilę na okazanie mu miłości właśnie w ten sposób. Dziecko, które wie, że będzie wysłuchane i że jego wołanie o uwagę nie pozostaje bez odpowiedzi, czuje, że jest ważne, że jest kochane, upewnia się, że potrafi od innych uzyskać potrzebną odpowiedź i rozwija ufność we własne zdolności do udzielania odpowiedzi. Kiedy czuje się słyszane, zwraca większą uwagę na słowa, gesty i spojrzenia, wchodząc w świat komunikacji interpersonalnej z pewnością siebie kogoś, kto był wcześniej rozumiany przez dorosłego.
13
≥
Kira, doradczyni królowej
Odkąd królowa Imanti
mianowała ją swoją doradczynią, mrówka Kira była bardzo dumna
z własnych pomysłów na ulepszenie życia w mrowisku. Dni mijały, a ona była szczęśliwa, bo udało się doprowadzić do wielu zmian. Zauważyła jednak, że niektóre koleżanki szeptały o czymś za jej plecami, inne rozmawiały między sobą i milkły, kiedy się zbliżała, jeszcze inne patrzyły na nią jakoś tak dziwnie. – Coś się dzieje w mrowisku, Wasza Wysokość – powiedziała Kira pewnego dnia, zwracając się do królowej. – W takim razie dowiedz się, o co chodzi. A teraz odejdź, mam mnóstwo jajeczek pod opieką. Kira miała dwie przyjaciółki, Tanę i Manuelę, które zawsze udzielały jej dobrych rad, więc jeszcze tego samego popołudnia spotkała się z nimi i zapytała: – Niektóre mrówki nie odzywają się do mnie, inne są na mnie obrażone, a ja nie wiem dlaczego. Może wy znacie powód? – Ach! Nie mamy pojęcia, co zrobić. Jeśli ci to zdradzimy, mrówki rozgniewają się na nas i uznają, że jesteśmy skarżypytami, a jeśli ci nie opowiemy, pomyślisz, że nie jesteśmy twoimi przyjaciółkami – powiedziała Tina.
14
15
– Ale jeśli jest jakiś problem, muszę o tym wiedzieć, żeby znaleźć rozwiązanie – odparła Kira. – Wiecie… najważniejsze jest to, żebyśmy się ze sobą dogadywały. – Dobrze – odparła Manuela. – W takim razie powiemy ci, ale nie mów nikomu, że dowiedziałaś się o tym od nas. – Obiecuję. I wtedy Kira usłyszała, że zmiany wprowadzone ostatnio w mrowisku wcale nie wszystkim mrówkom przypadły do gustu. Zdumiona Kira otworzyła szeroko oczy i zapytała: – Naprawdę? Muszę w takim razie działać szybko, żeby do mrowiska znów wróciła harmonia. Pomożecie mi? – A jak możemy ci pomóc? – zapytała Tana. – Mam pomysł. Zajmijcie się zbieraniem skarg od naszych koleżanek. Potem przedstawicie je królowej, a ona na pewno poprosi mnie, żebym uporała się z problemem. Wtedy będę mogła z nimi porozmawiać.
16
Tak jak się Kira spodziewała, królowa Imanti zwołała zebranie całego mrowiska, a Manuela i Tana odczytały na głos skargi. – Wasza Wysokość, wielu mrówkom nie podoba się, że czułki mogą być w różnych kolorach, że można nosić na nich ozdoby i wstążeczki. Uważają, że wszystkie jesteśmy jednakowe i powinnyśmy wyglądać tak samo. – Wasza Wysokość, innym nie podoba się podział zadań i praca w grupie. Są przekonane, że każda z nich powinna robić to, co robiła do tej pory. Po co to zmieniać, skoro dobrze wykonywały swoją pracę? – Wasza Wysokość, niektóre mrówki są zdania, że nie powinnyśmy przyjmować gości z innych mrowisk. Po co mają nas szpiegować? Mrówki sądzą, że każde mrowisko powinno żyć na swój własny sposób. – Wasza Wysokość, są mrówki, które nie chcą być zmuszane do gimnastyki. Uprawianie sportu to bardzo zdrowe zajęcie, ale wolałyby robić coś innego. Królowa spojrzała na Kirę i powiedziała bardzo poważnym tonem: – Obiecuję, że moja doradczyni rozwiąże problem. To jej zadanie. A potem wstała z tronu i odeszła. Kira puściła oko do swoich przyjaciółek. Wszystko poszło zgodnie z jej planem. Tej nocy rozmyślała o wszystkim, co usłyszała. Wiedziała, że jej pomysły są dobre, ale nie wysłuchała innych mrówek i nie próbowała się z nimi porozumieć. Na tym polegał jej błąd. Dlatego następnego dnia zwołała zebranie wszystkich mrówek i powiedziała: – Chciałam was przeprosić. Kiedy odeszłam z mrowiska, wiele się w lesie nauczyłam i myślałam, że to wszystko będzie dobre także i dla was. Myliłam się.
17
Tana i Manuela podeszły do niej. – Wiem, że chciałaś dobrze, Kiro – powiedziała Tana. – Teraz powinnyśmy porozmawiać o skargach. Co o tym sądzicie? – zapytała Manuela. Wszystkie mrówki zawołały zgodnie: – Tak! Tak! Bardzo dobrze! – mówiły jedne. – Świetnie! Powiemy, co myślimy o każdej ze spraw – zauważyła inna. A Kira, już spokojniejsza, dodała: – Tak! Razem dojdziemy do porozumienia. Jutro spotkamy się o tej samej porze i zaczniemy od pierwszego punktu. Od tej chwili Kira nie czuła już, że koleżanki patrzą na nią nieprzychylnym okiem, wręcz przeciwnie, podchodziły do niej, pytały i zgłaszały wątpliwości, a ona słuchała uważnie, a potem przedstawiała swoją opinię. Zawsze jednak dodawała: – Ja zrobiłabym tak, ale przemyślcie to dobrze, może znajdziecie lepsze rozwiązanie. Podczas zebrania zdecydowały, że każda mrówka, która będzie chciała nosić ozdoby i wstążeczki na czółkach, może to zrobić, ale żadna nie powinna czuć się do tego zmuszona. Kiedy rozmawiały o swoich zadaniach, większość mrówek chciała zmieniać je od czasu do czasu, niektóre jednak wolały robić cały czas to samo, i ich decyzję też uszanowano. Jeśli chodzi o wizyty, ustaliły, że wyznaczą jeden dzień odwiedzin w tygodniu, tak żeby obecność gości nie wpływała za bardzo na życie mrowiska. Został więc do omówienia już tylko jeden temat. Mrówki zdecydowały, że zorganizują lekcje tenisa i inne zajęcia sportowe. Wtedy każda z nich będzie mogła ćwiczyć to, co lubi najbardziej.
18
Królowa Imanti była bardzo zadowolona z Kiry, bo jej doradczyni umiała słuchać, rozmawiać i doprowadzić do porozumienia, co sprawiało, że wszystkie mrówki w jej królestwie czuły się dobrze. Dlatego wydała uroczyste rozporządzenie: – Od dziś w naszym mrowisku każda mrówka zostanie wysłuchana i każda opinia będzie brana pod uwagę, zanim zdecydujemy się wprowadzić jakąkolwiek zmianę. A kiedy napotkamy jakiś problem, poszukamy rozwiązań, które będą korzystne dla wszystkich. Odtąd wszystkie mrówki bardzo ceniły Kirę. Wiedziały też, że ich zdanie jest dla królowej ważne.
19
Spis treści ≥≥≥≥ Od autorki Dekalog rodziców pragnących wychować szczęśliwe dziecko
6 8
AKTYWNE SŁUCHANIE I DIALOG Kira, doradczyni królowej Nowa miłość Wskazówki dla rodziców
12 14 20 26
RADZENIE SOBIE Z FRUSTRACJĄ Żabi konkurs śpiewu Magiczny kamień Wskazówki dla rodziców
28 30 36 42
OKAZYWANIE EMPATII I UCZENIE POSTAWY EMPATII Obcy w lesie Trojaczki mają nowe rodzeństwo Wskazówki dla rodziców
44 46 52 58
PODSYCANIE CIEKAWOŚCI Wyprawa Darka Ucieczka z cyrku Wskazówki dla rodziców
60 62 68 74
ROZBUDZANIE KREATYWNOŚCI Talent Kitka Poszukiwania Altamiry Wskazówki dla rodziców
76 78 84 90
UCZENIE UPRZEJMOŚCI Nowi sąsiedzi Lekcja dla Kumkotki Wskazówki dla rodziców
92 94 100 106
WZMACNIANIE POZYTYWNEGO MYŚLENIA Okulary szczęścia Kolekcja Lucynki Wskazówki dla rodziców
108 110 116 122
UCZENIE OKAZYWANIA WDZIĘCZNOŚCI Pani Zofia ma problem Strażniczki rzeki Wskazówki dla rodziców
124 126 132 138
WZMACNIANIE ODPORNOŚCI PSYCHICZNEJ Bambu uczy się od bambusa Wielka wichura Wskazówki dla rodziców
140 142 148 154
NAUCZANIE Z HUMOREM Skradzione uśmiechy Święto radości Wskazówki dla rodziców
156 158 164 170
≥≥≥≥ Inne książki z tej serii