Toezichtsverhalen

Personeelstekort in de zorg MOTOR VOOR VERANDERING

Een tekort aan zorgprofessionals is een bedreiging voor de toegankelijkheid van zorg. Maar kan het personeelstekort niet ook een waardevolle stimulans zijn om de omslag naar passende zorg te maken? Juist omdat de zorg niet zonder haar mensen kan?

Deze zomer stonden de kranten vol over personele problemen: op Schiphol, bij de NS, in de horeca en niet in de laatste plaats in de zorg. Mensen die zorg nodig hebben kunnen echter niet terugvallen op alternatieven zoals een autoreis dat is voor een vliegvakantie. Voor een staaroperatie zijn lenzen of een bril geen vervanging, dan moet je gewoon wachten tot je aan de beurt bent.

Hoge werkdruk, hoog verzuim

Personeelstekort raakt niet alleen de patiënt, het raakt ook de zorgprofessionals. De grote hoeveelheid uitgestelde zorg leidt tot een hogere werkdruk: deze steeg van 39 procent in 2020 naar 44 procent in 2022.1 Daarbovenop verhoogt het stijgend aantal professionals dat met pensioen gaat de werkdruk, en neemt het verzuim toe.2 Ook het aantal openstaande vacatures is met ruim 5.000 in slechts één kwartaal gestegen naar 60.900 vacatures in het eerste kwartaal van 2022.3

Deze cijfers liegen er niet om. Het personeelstekort, het stijgend verzuim en de stijgende vacaturegraad bedreigen de toegankelijkheid van zorg steeds meer. Denk aan de wachtlijsten in de geestelijke gezondheidszorg en de sluiting van operatiekamers door het tekort aan OK-assistenten. Substitutie is maar in beperkte mate mogelijk door de achterstanden die zijn opgelopen tijdens de coronapandemie. Het personeelstekort is niet zomaar opgelost. Maar kan deze bedreiging van de toegankelijkheid tot zorg niet juist dé motor zijn om de (organisatie van) zorg te veranderen?

Omslag naar passende zorg

Want we kunnen en moeten een omslag in de zorg maken. We verwachten namelijk dat bij ongewijzigd beleid in 2040 een kwart van alle werkenden in Nederland nodig is om aan de zorgvraag te kunnen voldoen. In absolute aantallen betekent dit dat het aantal medewerkers in de zorg daarmee stijgt van 1,49 miljoen in 2019 naar 2,34 miljoen in 2040.4

In 2019 heeft de Nederlandse Zorgautoriteit (NZa) samen met Zorginstituut Nederland de missie van passende zorg neergezet als antwoord op de uitdagingen in de zorg, waaronder de personeelstekorten. Passende zorg is doelmatige, waardegedreven en effectieve zorg, zet in op gezondheid in plaats van ziekte, komt samen met de patiënt tot stand en wordt dichtbij georganiseerd. Passende zorg ontstaat door de zorgvraag als uitgangspunt te nemen en het aanbod en de bekostiging van zorg in samenhang met elkaar te organiseren. In het regeerakkoord is passende zorg opgenomen, er is inmiddels een kader5 passende zorg en het integraal zorgakkoord (IZA) ademt passende zorg.

Probleem of oplossing?

Het aanpassen van het zorglandschap naar passende zorg is niet eenvoudig. Er zijn veel leeuwen en beren op de weg en voor sommige partijen lijkt het aantrekkelijker om alles bij het oude te houden. De problemen op de arbeidsmarkt zijn mogelijk de wal die het schip kan keren. Bedenk bijvoorbeeld wat we met de ongeveer 1,5 miljard euro aan btw-kosten voor zzp’ers kunnen doen om de zorg toegankelijk te houden. Er zijn genoeg rapporten die helder maken wat nodig is om professionals te laten groeien en bloeien en te boeien en binden, alleen de toepassing van deze kennis blijft achterwege.

Zoals Einstein het al ooit verwoordde: 'We kunnen onze problemen niet oplossen met dezelfde manier van denken als waarmee we ze gecreëerd hebben.' Echt veranderen vraagt om anders denken. Het is een beweging van álle betrokkenen, niet alleen van bestuurders of leidinggevenden. Ook professionals, informele zorgverleners en patiënten zijn hierbij partij. Evenals financiers, wetgevers en wij als marktmeester. De eerste stap is onderkennen dat we allemaal moeten veranderen en daar gezamenlijk richting in kiezen. Lef tonen, los durven laten wat vastzit. Veranderen begint met motivatie, de wil om het anders te gaan doen. Vanuit dat licht bezien is het tekort aan zorgprofessionals een sterke motor die ons allen in beweging brengt.

1 AZW: https://www.azwinfo.nl/wp-content/uploads/2022/06/fcbazw-infographic-zorg-en-welzijn-breed-kerncijfers-juni-2022.pdf.

2 Zie Monitors Toegankelijkheid van Zorg; gevolgen van Covid-19: https://puc.overheid.nl/nza/doc/PUC_653695_22/1/.

3 CBS: https://www.cbs.nl/nl-nl/nieuws/2022/20/arbeidsmarktnog-krapper-in-eerste-kwartaal.

4 RIVM: Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2018, Een gezond vooruitzicht. Via https://zoek.officielebekendmakingen.nl/blg846147.pdf.

5 https://www.zorginstituutnederland.nl/publicaties/adviezen/2022/06/28/kader-passende-zorg Marieke Schuurmans & Edwin Levels, NZa