EENDERS & ANDERS AFRIKAANS / NEDERLANDSE LESPAKKET – Graad 7 by Flame Design Cape Town

EENDERS & ANDERS

AFRIKAANS / NEDERLANDSE LESPAKKET

Koningskos Koningsmaal

GRAAD

Afrikaans Huistaal

’n Blik op die lespakket

SASNEV, Sentraalplein 4, Pinelands webwerf: http://sasnev.co.za © SASNEV Alle regte voorbehou. Geen gedeelte van hierdie boek mag gereproduseer, in ’n inligtingstelsel bewaar, of versend word in enige vorm of op enige manier, hetsy elektronies, meganies, deur fotokopiëring, plaat- of bandopname, of andersins, sonder vooraf skriftelike toestemming van die kopiereghouers nie. Eerste uitgawe: 2017, eerste druk 2017 Titel-ISBN: 978-0-9946647-1-6 Geskryf deur Marieta Nel Geredigeer deur Ronél Gouws Voorbladontwerp deur Dion Rushovich Voorbladfoto van One Dollar Photo Foto’s deur Izak de Vries en Karen Vegt Medewerkers Eureka Barnard, Gerda Grobler en Liza Voppen Geset deur Dion Rushovich Gedruk deur Erkennings Die skrywer en SASNEV bedank die volgende persone en instansies vir die gebruik van kopieregmateriaal en foto’s: Foto’s: One Dollar Photo: bl. iii, iv, 1, 2, 8, 17; Stock Photo Secrets: p. 8, 10, 19; Rijksvoorlichtingsdienst (RVD) / Jeroen van der Meyde: p. 14; www.knuppeldik. co.za: p. 4; www.nedsa.co.za: bl. 8; “Zijn de oliebollen klaar?” Wim Kan, Novella Uitgeverij Bussum, 1994: p. 9; “Die miljenêr se kombuis” uit Steenbok tot Poolsee, Peter Blum, Tafelberg, 1955: bl. 16; www.boerewors.nl: bl. 19; Illustrasies: Marianne Liebenberg: p. 6. Alle redelike pogings is aangewend om wettige kopiereghouers op te spoor. Die uitgewer verneem graag van kopiereghouers indien enige regstellings of byvoegings gedoen moet word.

Beste Leerder Welkom by Eenders & Anders Graad 7 – jou venster op die Lae Lande (Nederland en België) en Europa. Eenders & Anders voldoen aan al die vereistes van die Nasionale Kurrikulum- en Assesseringsbeleidsverklaring (NKABV) en kan as verryking saam met een van die hoofstukke in jou taalhandboek gebruik word. Hierdie lespakket sluit by die KABVkurrikulum kwartaal 2, week 5 en 6 aan. Die doel van hierdie lespakket is om jou ’n blik op die letterkunde, taal en kultuur van Nederland en Vlaandere (die Nederlandssprekende deel van België) te bied. Gedurende die twee weke waartydens jy hierdie lespakket gebruik, wil ons jou na die Lae Lande ontvoer en jou op ’n opwindende, avontuurbelaaide reis neem. Moenie geïntimideerd voel deur die Nederlands nie – jy is in elk geval ontvoer en het nie ’n ander keuse as om dit te geniet nie! Aan die begin gaan dit dalk vir jou effens moeilik wees om die Nederlandse tekste waarna jy gaan luister en wat jy gaan lees te verstaan. Jou oor en jou oë gaan egter gou gewoond aan die Nederlands raak en aan die einde van die lespakket gaan jy selfs ’n bietjie Nederlands praat. As jy eers kennis gemaak het met Nederlands, kan jy die wonderlikste materiaal op die internet ontdek. Onthou, die Nederlanders is tegnologies baie gevorderd en jy gaan op die interessantste video’s, toeps (apps), webwerwe, klankgrepe en speletjies af kom. In hierdie lespakket is die tekste soms in Afrikaans en soms in Nederlands. Probeer voortdurend bewus wees van die ooreenkomste (eenders) en die verskille (anders) tussen die twee tale. Die vrae en opdragte is egter altyd in Afrikaans en jou antwoorde kan ook in Afrikaans wees. In hierdie lespakket sal jy agterkom dat taalleer nie vir dooie fossiele en bleeksiele is nie. Met jou nuwe kennis van Nederlands sal jy skielik verstaan waar baie van die woorde en uitdrukkings in Afrikaans vandaan kom en hoe Afrikaans uit hoofsaaklik Nederlands ontwikkel het. Taalleer word dus ’n opwindende ontdekkingstog. Ons wens is dat jy nie net vir twee weke uit jou doodgewone skoolsituasie weggevoer sal word nie, maar dat jy tydens die reis verlief sal raak op die Lae Lande. Eendag kan jy selfs soontoe gaan en eerstehands ervaar watter wonderlike geleenthede Nederlands en die twee lande jou kan bied. Dus, welkom in die Lae Lande! Geniet die reis saam met ons. Die skrywers

iii

Inhoudsopgawe KONINGSKOS / KONINGSMAAL Luister en praat........................................................................................................................................................................................................................... 3 Lees en kyk.......................................................................................................................................................................................................................................... 4 Word taalvaardig ................................................................................................................................................................................................................11 Skryf en aanbied.....................................................................................................................................................................................................................16 Taalhersiening..............................................................................................................................................................................................................................19

WEBWERF ’n Spesiale webwerf – http://lespakket.co.za – is vir die Afrikaans-Nederlandse lespakkette van graad 6 tot 11 geskep ten einde leerders interaktief met die tekste te laat verkeer en om aan te sluit by e-leer (elektroniese leer) in die onderwys. Nie net word ’n elektroniese weergawe van die pakket op die webwerf gelaai nie, maar die pakkette word voortdurend bygewerk met nuwe materiaal wat opgelaai word. Die idee is dat leerders die materiaal op die webwerf gebruik om die opdragte in die lespakket uit te voer. Julle kan dan weer foto’s, video’s of ander interessanthede oplaai vir gebruik deur en kommunikasie met ander leerders. Daar word gehoop dat Afrikaanse en Nederlandse leerders ook uiteindelik met mekaar sal kontak maak, idees uitruil en sodoende mekaar se taal en kultuur beter leer ken. Ook onderwysers word aangemoedig om materiaal soos foto’s, oulike idees, opdragte en vraestelle op die webwerf te laai. Op dié manier is daar nie net interaksie met plaaslike kollegas nie, maar hopelik ook later met kollegas in Nederland, by wie ons kan kers opsteek oor e-leer.

Koningskos / Koningsmaal IN HIERDIE HOOFSTUK MOET JY: Luister en praat • na ’n gedig luister en dit bespreek • ’n teks voorberei en dit hardop lees

Lees en kyk: • na ’n boek se voorblad en agterblad kyk en vrae daaroor beantwoord • ’n webteks lees en vrae daaroor beantwoord • ’n gedig lees en vrae daaroor beantwoord

Skryf en aanbied • ’n gedig skryf

Taalstrukture en -konvensies • woordvlakwerk doen: samestellings, infinitiewe werkwoorde, voornaamwoorde, besitlike voornaamwoorde • betekenisleer en woordeskatuitbreiding doen: rym, geleende woorde, idiomatiese uitdrukkings, spreekwoorde, alliterasie, vergelykings, metafore, tussenwerpsels, sinonieme, antonieme • lees- en skryftekens leer ken: punt, komma Lekker kos. Koningskos. Dit is die onderwerp van hierdie hoofstuk – daardie gunstelingdisse waaraan mense in Nederland en België sowel as Suid-Afrika smul. Watter eg Suid-Afrikaanse disse is vir jou lekkernye? Dalk biltong, koeksisters of melktert? Braaivleis met pap en smoor of dalk ’n stukkie snoek oor die kole? Jy kan maar self besluit. Jy sal sien dat daar in Nederland en België heelwat ander tradisionele geregte is wat mense se monde laat water. Geniet dit!

INLEIDING Kyk na die foto en bespreek die vrae met ’n maat. 1. Wafels is ’n lekkerny wat tradisioneel in Nederland en België geniet word. Beskryf die wafels op die foto. 2. Wanneer noem ’n mens iets “koningskos”? 3. Watter dis of lekkerny beskou jy as koningskos?

LUISTER EN PRAAT

OEFEN LUISTERVAARDIGHEDE Pre-luister • Hoe lyk en ruik ’n brood wat nou net uit die oond gekom het? • Waarom kan iets eenvoudigs soos brood ook koningskos genoem word?

Tydens luister Luister na die gedig wat jou onderwyser vir jou in Nederlands gaan voorlees. Verwys na die woordeskatlys om jou te help om al die woorde te verstaan.

VREEMDE WOORDE

ik – ek zie – sien lach – lag het – die de – die goede – goeie ieder – elkeen

voor zich – vir homself eigen – eie keer het om – keer dit om tast ’t relief – voel die vorm/oppervlak heeft – het gezicht – gesig als – al kwamen – het gekom

Post-luister Gesels oor die volgende vrae: 1. Wat doen die spreker wanneer hy die brood sien? 2. Hoe weet ’n mens die spreker geniet die brood se geur? 3. Wat doen die spreker met die brood nadat hy die geur geniet het? 4. Watter drie sintuie gebruik die spreker in die gedig? 5. Watter menslike eienskappe ken die spreker aan brood toe? 6. Watter boodskap dra die gedig oor?

FLINK MET TAAL Jou oë is groter as jou maag: Jy skep meer kos op as wat jy kan eet. Dit laat my mond water: Ek is baie lus daarvoor. Niks oor jou lippe gehad nie: Niks geëet nie. Jou lippe aflek: By voorbaat lus wees vir iets. Met lang tande eet/doen: Iets nie geniet nie.

VOORBEREIDE HARDOPLEES Pre-lees • Soek ’n resep of ’n beskrywing van ’n dis of lekkerny wat vir jou baie lekker is. • Berei dit voor en oefen om dit hardop in die klas te lees.

Tydens lees • • • •

Gebruik ’n gepaste toon en wissel jou volume om te pas by wat jy lees. Lees vlot, spreek woorde duidelik uit en gee aandag aan leestekens. Gebruik gepaste liggaamstaal en maak oogkontak met jou gehoor. Lees met selfvertroue.

LEES EN KYK

LEES SAAM Pre-lees • Watter inligting kry ’n mens gewoonlik op ’n boek se voorblad? • Hoekom is dit dikwels nuttig om ’n boek se agterblad te lees as jy wil besluit of jy die boek wil lees of nie? Onthou, dit is nuttig om te weet hoe boeke “werk”. Kyk na hierdie lespakket en na jou ander handboeke en maak seker jy kan ook die volgende herken: • titelbladsy • inhoudsopgawe • hoofstukke of afdelings • woordelys • indeks. Sit saam met ’n maat en kyk waar elkeen in een van jou handboeke is. Besluit ook wat elkeen se funksie is.

Lees • Vluglees die vier tekste. Wat is eenders aan al vier tekste se inhoud? • Lees al die tekste aandagtig sodat jy vrae daaroor kan beantwoord.

Leesstrategie: Aandagtig lees Wanneer ’n mens aandagtig lees, lees jy met die doel om al die belangrike inligting in ’n teks te verstaan. Jy lees met aandag sodat jy vrae oor die teks kan beantwoord en die hoofgedagtes kan identifiseer.

WERK MET WOORDE 1. Die woorde in kolom A hou verband met gedigte. Pas elke beskrywing in kolom B by ’n woord in kolom A.

Kolom A

Kolom B

a) titel b) strofe c) vergelyking d) personifikasie e) metafoor

1) ’n menslike eienskap word aan ’n lewelose ding toegeken 2) herhaling van dieselfde medeklinker op ’n kort afstand van mekaar 3) reëls in ’n gedig wat saam ’n geheel vorm 4) woord wat ’n klank naboots 5) woorde of sinsdele wat meer as een keer voorkom om ’n spesifieke effek te bereik 6) die naam van ’n gedig 7) herhaling van dieselfde klinker op ’n kort afstand van mekaar 8) twee sake met ooreenkomste word gelykgestel 9) twee sake word met “soos”, “nes” of “net soos” vergelyk 10) die rympatroon van woorde

f) rymskema g) klanknabootsing h) alliterasie i) assonansie j) herhaling

2. Pas elkeen van die volgende leenwoorde of leenuitdrukkings uit Frans in ’n sin. Bon appetit, hors d’oeuvre, connoisseur a) ’n Ligte gereg wat aan die begin van ’n maaltyd bedien word, is ’n ____. b) ’n Uitstekende kenner van byvoorbeeld kos word ’n ____ genoem. c) Die uitdrukking “____”! beteken dieselfde as “Smaaklike ete!”

LEES ’N VOORBLAD Post-lees: Begryp jy die teks A. Bespreek die kenmerke van ’n boekomslag en beantwoord die vrae 1. Watter belangrike inligting verskyn op ’n boek se voorblad? 2. Waarom is die kleur van ’n boekomslag belangrik?

B. Beantwoord die volgende begripsvrae 1. Beskryf die klere van die persoon op die voorblad. 2. a) Wat het die persoon in sy hand? b) Waarvoor gebruik hy hierdie voorwerp? 3. Hoekom pas die woord “knuppeldik” beter as “trommeldik” in die titel? Gee twee redes. 4. Watter koningskos sien jy op die voorblad? 5. Watter inligting wat ’n mens gewoonlik op ’n boek se voorblad kry, ontbreek hier?

Lees ’n agterblad

In België eet iedereen lekker

is een ode aan de rijke culinaire traditie van België, waar het culinaire erfgoed van recepten en technieken modelling van generatie op generatie werd overgeleverd. België is misschien wel het best bewaarde culinaire geheim van Europa. Van de drie sterrenrestaurants – waarvan het land er per hoofd van de bevolking meer heeft dan Frankrijk – tot de legioenen van toegewijde en bekwame koks in de huiselijke kring, iedereen in België houdt zich graag en gepassioneerd bezig met lekker eten. Of het nu om een gewone mossel, een gebakken aardappel, een stukje kip of een eevoudige salade gaat: Belgen vinden altijd wel een manier – en meestal een heel simple – om er iets bijzonders van te maken.

Een paar voorbeelden om van te watertanden

Mousse van gerookte forel met waterkerssaus Vlaamse runderpot in bier gestoofd Mosselen met lookboter Waterzooi van kip

Quiche met gorgonzola en asperges

Die titel van die boek Inligting oor die boek (flapteks) Agtergrondinligting oor die Belgiese kookkuns

Karnemelksoep met appelkes Gentse schapenhutsepot

Tongfilets met kervelboter en prei De enige, echte, onvervalste Belgische frieten

Voorbeelde van resepte in die boek

Marie’s boekweitpannenkoeken In rode kruidenwijn gepocheerde perziken Belgische chocoladetaart Ganache

Ruth van Waerebeek is afkomstig uit Gent, waar zij dankzij haar overgrootmoeder, grootmoeder en moeder de culinaire vaardigheden leerde die haar tot de professionele kokkin maakten die zij nu is. Na chefkok te zijn geweest in twee gerenommeerde Gentse restaurants, heeft zij de wereld rondgezworven. Tegenwoordig is ze verbonden aan Peter Kump’s New York Cooking School waar ze lesgeeft over de Belgische en de Franse keuken.

Inligting oor die skrywer

WOORDESKAT iedereen – elkeen ode – lofsang culinaire – kulinêre; wat die kookkuns betref het/de – die per hoofd van de bevolking – p er persoon in die bevolking heeft – het (hoofwerkwoord = hebben) legioenen – talle houdt zich ... bezig – hou hulle besig gepassioneerd – passievol kip – hoender gaat – gaan (hoofwerkwoord = gaan) er – daar watertand – jy is so lus vir iets dat jou mond begin te water waterkerssaus – sous van eetbare plant

schapenhutsepot – b redie met skaapvleis, aartappels en groente runderpot – bredie met beesvleis kervelboter – kerwelbotter (kruiebotter) lookboter – knoffelbotter frieten – slaptjips waterzooi – Belgiese hoendergereg met romerige groentesous boekweit – bokwiet (soort graan) asperges – aspersies rode kruidenwijn – rooi kruiewyn perziken – perskes karnemelksoep – karringmelksop chocoladetaart – sjokoladetert zij – sy keuken – kombuis

A. Bespreek die kenmerke van ’n agterblad en beantwoord die volgende vrae 1. Watter inligting kry ’n mens dikwels op ’n boek se agterblad? 2. Waar anders, behalwe op ’n agterblad, kry ’n mens soms ’n flapteks? B. Beantwoord die volgende begripsvrae 1. Skryf die ontbrekende woord neer: Volgens die heel eerste sin word resepte en tegnieke ____ van geslag tot geslag oorgedra. 2. Watter land is Europa se bes bewaarde kulinêre geheim? 3. Skryf die ontbrekende woord neer: België het meer driesterrestaurante per kop as ____. 4. Skryf vier soorte kos neer wat in paragraaf 2 genoem word. 5. Dink jy dit is ’n goeie idee om voorbeelde van resepte wat in die boek voorkom, op die agterblad te noem? Waarom sê jy so? 6. Watter resep wat hier genoem word, sal jy geniet, dink jy? 7. a) Wie is die skrywer van die boek? b) Van watter stad kom sy? c) Wie het haar leer kook?

Die uitgewer

Het Spectrum

Lees ’n webteks

Post-lees: Begryp jy die teks

Die skrywer se agtergrond word gegee.

Annelies Gibbs, ’n Suid-Afrikaner wat as au pair in Nederland gaan werk het, het die volgende brokkies inligting op die webblad NEDSA Au Pair gepubliseer (vir Suid-Afrikaanse au pairs in Nederland).

Die eerste maaltyd van die dag

Vir ontbyt eet die Hollanders gewoonlik ’n kontinentale ontbyt. Dit bestaan uit brood met koue vleis, verskillende soorte kaas en soetgoed soos konfyt, appelstroop en Hollandse beskuit met muisjes. Uitsmijters is ook ’n gewilde ontbyt.

’n Gewilde sop word beskryf.

Niemand kan erwtensoep maak soos die Hollanders nie. In hierdie sop is dik stukke ham en groente. Dit is beslis ’n hoofgereg en nie ’n voorgereg nie.

Twee hoofgeregte word genoem.

Stamppot – kapokaartappels met gekookte groente en vleis – is baie gewild in Nederland. Dit moenie verwar word met hutspot nie, wat ’n gereg met aartappels, uie, wortels en vleis in een pot is. Dit is veral baie gewild in die wintermaande.

’n Ete word met nagereg afgesluit.

Appelgebak is ’n groot gunsteling. Daar bestaan geen restaurant, koffiekroeg of bakkery wat dit nie te koop aanbied nie. Dit word met slagroom opgedien en is heerlik saam met koffie!

Die teks eindig met die woorde waarmee ’n ete begin word.

VREEMDE WOORDE au pair – iemand wat, in ruil vir verblyf, ’n gesin se kinders oppas en versorg muisjes – versuikerde anyssaadjies om op brood te eet uitsmijter – brood met ham en kaas en ’n gebakte eier daarop erwtensoep – ertjiesop slagroom – geklitste room haring – gepekelde vissies wat rou geëet word

Die eet van haring, sommerso by ’n kosstalletjie, is ’n aardigheid vir Suid-Afrikaners, want ’n mens vat die vissie aan die stertjie en “gooi” dit in jou keel af. Voor ’n maaltyd sê ’n mens in Nederland “eet smakelijk” of “smakelijk eten”. (Uit: www.nedsa.co.za)

A. Bespreek die kenmerke van ’n webteks en beantwoord die vraag 1. Wie is die teikenmark van ’n webinskrywing, dink jy? B. Beantwoord die volgende begripsvrae 1. Hoekom weet Annelies Gibbs so baie van Nederlandse kos? 2. Wat is die groot verskil tussen ’n stamppot en ’n hutspot? 3. Hoekom is ertjiesop ’n hoofgereg en nie ’n voorgereg nie? 4. Waarom is die eet van haring effens vreemd vir Suid-Afrikaners? 5. Wat let jy op oor die volgorde waarin die verskillende soorte kos genoem word? 6. Van watter ander uitdrukkings weet jy vir “eet smakelijk” of “smakelijk eten”?

Lees ’n gedig Oliebollen Wim Kan

Moeder, zijn de oliebollen klaar? Want het is vanavond immers ouwejaar Bak ze lekker bruin en zoet Al het andere komt wel goed Leg toch het beslag voordat de deurwaarder het doet Bak ze lekker bruin en bak ze gaar Moeder, zijn de oliebollen klaar?

Die gedig begin met ’n vraag. Paarrym word gebruik. Geen punte word gebruik nie. Die gedig eindig met ’n vraag.

(Uit: Zijn de oliebollen klaar?, Novella Uitgeverij Bussum, 1994)

Post-lees: Begryp jy die teks A. Bespreek die kenmerke van ’n gedig en beantwoord die volgende vraag 1. Noem enige twee tipiese kenmerke van gedigte. B. Beantwoord die volgende begripsvrae 1. Wie is die spreker in die gedig en wie word aangespreek? 2. Wat is die eienskappe van ’n lekker oliebol, volgens die spreker? 3. Hoekom is die spreker so gretig dat die oliebolle klaar moet kom? Gee twee redes. 4. Skryf die gedig se rymskema neer. 5. a) Wat let jy op oor die eerste en laaste reël van die gedig? b) Skryf nog ’n voorbeeld van herhaling uit die gedig neer. 6. Som die gedig se inhoud in een sin op.

VREEMDE WOORDE oliebol – lekkerny wat tradisioneel op Oujaarsdag geniet word de/het – die zijn – is (meervoud) vanavond – vanaand immers – tog ouwejaar – oujaar leg – lê beslag – deeg deurwaarder – balju/hofbeampte wat besittings kom opskryf

In ’n neutedop Hoe sluit al vier tekste by die tema van die lespakket aan? Antwoord in ’n sin van hoogstens 20 woorde.

Pas jou taalkennis toe 1. Skryf die boek se titel op die agterblad as ’n volsin neer. 2. Watter twee verskillende woorde in die agterblad se eerste paragraaf beteken “die” in Afrikaans? 3. Skryf twee persoonlike of besitlike voornaamwoorde uit die laaste paragraaf van die agterblad neer. Skryf die Afrikaans langsaan. 4. Hoe verskil die spelling van “uitsmijter”die webteksin Nederlands en Afrikaans? 5. a) Skryf die eerste reël van die gedig in Afrikaans. b) Hoe verskil die Nederlandse en die Afrikaanse meervoudsvorm in die sin?

WORD TAALVAARDIG

VOORNAAMWOORDE Voornaamwoorde tree gewoonlik as plaasvervangers vir selfstandige naamwoorde op. Daar is nege soorte voornaamwoorde: Die persoonlike voornaamwoord word in die plek van mense, diere en dinge gebruik. Dit kan die onderwerp of die voorwerp van ’n sin wees. Voorbeelde: • Ek, jy, hy, sy, u, ons, julle, hulle eet graag friet. • Die kok leer my, jou, hom, haar, u, ons, julle, hulle ’n paar goeie resepte. • Hier is jou oliebol. Geniet dit! Onthou: Manlike vorme kan ook vir lewelose voorwerpe gebruik word. Persoonlike voornaamwoorde in Afrikaans en Nederlands ek jy hy sy dit u ons julle hulle Afrikaans my jou hom haar jij/je hij/he zij/ze het uw wij/we jullie ze Nederlands ik mij/me jouw hom haar (’t) ons Die besitlike voornaamwoord dui besitting aan. Voorbeelde: • Dit is my, jou, sy, haar, u, ons, julle/jul, hulle/hul kos. • Die friet en kroket is myne, joune, syne, hare, u s’n, ons s’n, julle s’n, hulle s’n. • Dit is Astrid se resep. Die betreklike voornaamwoord het betrekking op ’n selfstandige naamwoord vroeër in ’n sin. Let op dat wat vir mense, diere en voorwerpe gebruik word. Voorbeelde: • Die ou wat so aan die pannekoek smul, is my nefie. • Die pannekoek wat hy gebak het, is heerlik. Die betreklike voornaamwoord tree dikwels saam met ’n voorsetsel op, maar is dan verskillend vir mense en voorwerpe. Voorbeelde: • Hier is die organiese eiers waarvoor jy gevra het. • Die bobaaskok vir wie ons kan nooi, is Belgies. Die vraende voornaamwoord staan aan die begin van ’n vraagsin, soms saam met ’n voorsetsel. Maak seker dat die antwoord op die vraag ’n selfstandige naamwoord of ander voornaamwoord is, anders is dit nie ’n vraende voornaamwoord nie. Voorbeelde: • Wie hou van Brusselse spruitjies? Ek hou daarvan. • Watter wafel is vir jou die lekkerste? Hierdie een. • Waarmee sny jy jou kaas? Met die mes.

Daar is slegs twee onpersoonlike voornaamwoorde, naamlik dit en daar. Voorbeelde: • Dit sneeu/hael/reën tans in Friesland. (“Dit” word dikwels saam met natuurverskynsels gebruik.) • Daar word beweer dat ’n mens in België lekkerder eet as in Frankryk.

Die onbepaalde voornaamwoord dui nie op spesifieke mense of dinge nie. Voorbeelde: • ’n Mens eet altyd mayonnaise op jou friet. • Iedereen hou van krokette en frikkadelle. • Niemand eet meer haring op die tradisionele manier nie. • Hulle/ Die mense eet graag tradisionele kos. Die wederkerende voornaamwoord kom voor wanneer die onderwerp en voorwerp van ’n sin dieselfde is. Voorbeelde: • Ek bekommer my wanneer ek ’n nuwe gereg eet, want ek is allergies vir neute. • My pa vervies hom as daar nie mosterd op die tafel is nie. Die wederkerige voornaamwoord kom voor wanneer ’n handeling wederkerig is. Voorbeeld: • Ons klop mekaar op die rug. Die aanwysende voornaamwoord tree nie soos die ander voornaamwoorde op nie, maar saam met ’n selfstandige naamwoord waarna verwys word. Voorbeelde: • Daardie wafel is die grootste wat ek nog gesien het. • Hierdie drop is die lekkerste wat ek nog geëet het. • Probeer gerus dié sjokolade.

Oefen voornaamwoorde 1. Kyk hoeveel voornaamwoorde jy in paragraaf 1 in die volgende teks kan kry. 2. Benoem die onderstreepte voornaamwoorde in paragraaf 2 en 3. Wie is België se toekomstige koningin? Vir prinses Elisabeth was dit ’n gedenkwaardige jaar waarin haar oupa, koning Albert II (79), om gesondheidsredes geabdikeer het, haar pa, Philippe (53), koning geword het en sy die kroonprinses geword het – die eerste in België se geskiedenis. Wetgewing is ’n dekade gelede aanvaar waarvolgens die oudste kind, pleks van die oudste seun, die troonopvolger word. Dit baan die weg vir Elisabeth (15) om België se eerste vroulike monarg te word. En dit lyk of Elisabeth goed opgewasse vir dié taak sal wees. Haar ma, koningin Mathilde (40), is veeltalig en het Elisabeth aangepor om benewens Frans ook Nederlands te leer praat. Maar toekomstige koningin ofte nie, haar broers, Gabriel (10) en Emmanuel (8), en kleinsus, Eléanore (5), sorg dat sy plat op die aarde bly. Daar word beweer dat hierdie kinders mekaar se geselskap geniet en ’n gesin is wat graag dinge saam doen. Almal is beïndruk met die jong kroonprinses.

LEENWOORDE Afrikaans het die meeste van sy woorde van Nederlands geërf. Hierdie woorde word erfgoed genoem. Sommige woorde is aan ander tale ontleen, soos aan Khoi, Engels, Maleis en Afrikatale. Dit word leengoed genoem. Eiegoed verwys na die woorde wat in Afrikaans self geskep is. Leenwoorde of leengoed in Afrikaans kom veral uit die volgende tale: Khoi: gogga, aitsa, geitjie, kamma, eina, abba, kierie Maleis: baie, piesang, kierang, bobotie, sosatie, piering, baadjie Portugees: amper, tronk, bottel, sambreel, baljaar, bredie Afrikatale: ubuntu, mamba, impi, aikona, tsotsi, lobola, toi-toi Engels: rock ’n roll, rugby, speaker, SMS, tennis, snob, taxi Frans: croissant, gourmet, restaurant, reservoir, koerant Duits: swernoot, lager, swaap, glockenspiel, kombi Italiaans: pizza, pasta, macaroni, paparazzi, cappucino. 3. Aan watter taal in kolom A is elke woord in kolom B ontleen?

Kolom A

Kolom B

a) Khoi b) Frans c) Maleis d) Afrikataal

1. indaba 2. baie 3. kwagga 4. rendezvous

PUNTE EN KOMMAS Ons gebruik punte: • aan die einde van sinne: Biltong is koningskos. • by af kortings: bv., m.a.w. en asb. Ons gebruik kommas: • tussen twee gesegdes: Nadat Albert II geabdikeer het, het Philippe koning geword. • voor “want” en “maar”: Elisabeth leer Frans en Nederlands, want sy wil met al die Belge in hul moedertaal kan praat. • tussen dele van ’n lys: Die koninklike egpaar het vier kinders: Elisabeth, Gabriel, Emmanuel en Eléonore. • voor of na die naam van ’n aangesprokene: Elisabeth, jy is volgende! • voor en na bystellings: Elisabeth, die kroonprinses, is slegs twaalf jaar oud. 4. Skryf die sinne met die nodige leestekens oor. a) In die koningsgesin is daar ’n koning ’n koningin twee prinse en twee prinsesse m a w ses mense b) ’n Kroonprinses word grootgemaak om ’n spesifieke rol te vervul want alles wat sy doen gaan fyn bekyk word

Pas jou taalkennis toe Beantwoord die opdragte wat op die onderstaande tekste gebaseer is. Nederland se toekomstige koningin

Sy sal eendag die troon bestyg maar tans sorg prinses Amalia (14) se ouers koning Willem-Alexander en koningin Máxima dat haar lewe so normaal moontlik is Sy en haar susters Alexia (11) en Ariane (9) woon bv ’n openbare skool saam met 400 ander kinders by In haar vrye tyd beoefen Amalia ’n rits stokperdjies Sy is ’n boffin met perdry en geniet ook karate Willem-Alexander (49), Máxima (45) en hul dogters is in die verlede dikwels saam op gesinsuitstappies soos na restaurante en op natuurritte gesien. Maar dit was voor koningin Beatrix in 2013 geabdikeer het en Willem-Alexander gekroon is. Nou is dit amper onmoontlik om tyd vir sulke uitstappies af te knyp. Tog het die nuwe monarg dit duidelik gemaak hy wil “’n koning van die 21ste eeu” wees, sonder carte blanche, en baie minder formeel as sy ma. Willem-Alexander het in 1999 ’n opskudding veroorsaak toe hy ’n verhouding begin het met Máxima Zorreguieta, ’n beleggingsbankier van Argentinië. Dit het ’n hewige debat ontlok omdat Máxima se pa, Jorge, tydens Argentinië se onderdrukkende militêre regime ’n kabinetsminister was. Maar Máxima het haar kritici se harte gewen toe sy met die aankondiging van hul verlowing in vlot Nederlands ’n toespraak op televisie gelewer het. 1. Skryf paragraaf 1 oor en vul die ontbrekende punte en kommas in. 2. Skryf die ontbrekende voornaamwoorde in die volgende sinne neer. a) Prinses Amalia, ____ nou net nege jaar oud, is Nederland se toekomstige monarg. b) Willem-Alexander, ____ ____ ma koningin was, het koning geword toe sy geabdikeer het. c) Die vrou ____ ____ Willem-Alexander getrou het, kom van Argentinië. d) Die berig ____ haar agtergrond beskryf word, het ’n opskudding veroorsaak. e) Máxima het die harte van almal ____ haar gekritiseer het, gewen. 3. Aan watter taal is die volgende woorde ontleen? Kies uit die lys. Engels, Portugees, Frans, Maleis, Japannees a) boffin (paragraaf 1) b) karate (paragraaf 1) c) restaurante (paragraaf 2) d) amper (paragraaf 2) e) carte blanche (paragraaf 2) f ) baie (paragraaf 2) g) regime (paragraaf 3)

De Prinses van Oranje, Rijksvoorlichtingsdienst (RVD) / Jeroen van der Meyde, Wassenaar najaar 2014

SKRYF EN AANBIED

SKRYF ’N GEDIG

1. Wat let jy op oor die Afrikaans waarin die gedig geskryf is? 2. In watter volgorde moet die strofes wees, dink jy? 3. Wat het jou gehelp om te besluit wat die regte volgorde is.

Skryf jou gedig

Pre-skryf Kenmerke en elemente van gedigte • ’n Gedig kan uit verskillende strofes bestaan. ’n Koeplet bestaan uit twee reëls, ’n tersine uit drie reëls, ’n kwatryn uit vier reëls, ’n sestet uit ses reëls en ’n oktaaf uit agt reëls. • Eindrym kom voor wanneer die laaste woorde van reëls rym. Paarrym (aabb), kruisrym (abab), omarmende rym (abba) en gebroke rym (abcb) is verskillende soorte eindrym. • Binnerym soos alliterasie en assonansie skep ritme en word gebruik om woorde te beklemtoon. • Ritme is altyd belangrik in ’n gedig. • Beeldspraak soos metafore, vergelykings en personifikasie en stylfigure herhaling, klanknabootsing en woordspeling word gebruik om betekenis skeppend oor te dra. • Enjambement kom voor wanneer ’n sin sonder ’n ruspunt van een versreël na ’n ander oorloop. • ’n Gedig se boodskap is die gedagte waarmee die digter die leser wil laat. • ’n Gedig se tema is die sentrale idee waarom die gedig gebou is.

• Jy gaan nou jou eie gesig skryf wat by die tema van die lespakket aansluit. Jy kan een ding soos ’n vrug of ’n soort groente beskryf, of iets soos ’n sjokoladekoek of ’n hoenderpastei. • Jou gedig gaan uit drie strofes van altesaam tien tot veertien reëls bestaan. • In strofe 1 gaan jy beskryf hoe jou eetding lyk, in strofe 2 gaan jy beskryf hoe dit hoe dit ruik en smaak, en in strofe 3 gaan jy beskryf wat jy dink en voel wanneer jy dit eet.

Die strofes in hierdie gedig deur Peter Blum is deurmekaar geskommel. Lees die gedig en voer die opdragte uit wat daarop volg.

Die miljenêr se kombuis Peter Blum

Toe sê hy, “Ennie kjeller’s is die ena kroeg – whisky en brannewyn, dzien en muskedil.” Toe sê ek, “Wragtie, dié baas is gaseën! ’n Pêllie van my, wat da’ wêk as kok, het my vandag laat inloer innie huis vannie ou miljenêr, sy baas. Kombuis? Jy sou gasê het dis die Duncan-dok! Ga’ hy nou patie skop? Daa’s oorganoeg Om twintig ouens ’n week lank te laat smul.” “Nei,” sê hy. “Die baas eet altyd alleen.” Tsaaina en messegoed tot anie nok, Fridzidêrs volgaprop met piekfyn vleis, eiers, vrugta en groentes oppie ys, en die jele karkas van ’n bok.

• As jy wil, kan jou reëls rym, maar dit hoef nie te rym nie. • In jou gedig moet jy minstens een voorbeeld van elk van die volgende hê: – alliterasie – assonansie – herhaling – klanknabootsing – personifikasie – ’n vergelyking of ’n metafoor. • Beplan jou gedig. Gebruik ’n spinnekopdiagram met drie bene, een vir elke strofe. Skryf soveel moontlik idees neer waaruit jy die beste kan kies.

(Uit: Steenbok tot Poolsee, Tafelberg, 1955)

Hoe ruik en smaak dit?

Hoe lyk dit?

TAALHERSIENING Die volgende opdragte is op die teks oor André Kone gebaseer.

My eetding

Suid-Afrikaanse koningskos in Nederland

My gevoelens en gedagtes as ek dit eet? • Skryf jou eerste poging. • Sit saam met ’n maat en lees julle gedigte vir mekaar. Vertel mekaar waarvan julle in mekaar se gedigte hou en stel voor hoe dit kan verbeter. • Skryf jou tweede poging. • Kies ’n treffende titel vir jou gedig.

Post-skryf • In ’n goeie gedig is geen woord oortollig of onnodig nie. Lees goed deur jou gedig en kyk of elke woord ’n doel dien. • Gebruik ’n woordeboek of tesourus om seker te maak jy het die beste woord gekies om elke gedagte oor te dra. • Skryf jou gedig oor tot jy heeltemal tevrede met jou finale weergawe is.

SPELVAARDIG Toets of jy hierdie woorde kan spel:

– aptyt – bestanddele – resepte – sjef – sjokolade – smaaklik – speserye – spyskaart – suurlemoensap

1 André Kone is in Suid-Afrika gebore, maar het toe hy 20 was Nederland toe verhuis. Hy is getroud met Marjanne en hulle het twee seuns, Jasper en Martijn. 2 André het sekere Suid-Afrikaanse kos soos boerewors gemis en besluit om dit self te maak Dit was nie lank nie of die Nederlanders het André se koningskos ontdek en vir hom gevra om wors vir hulle barbeques te maak. André het kamma ’n geheime doepa vir sy wors gehad en kort voor lank was hy die gourmet-worsmaker. “Hokaai,” sê André, “die Nederlanders weet maar net nie van beter nie!” En dit was die begin van André se besigheid. 3 André het vir ’n Nederlandse joernalis gesê: “Onze boerewors (ZuidAfrikaans voor braadworst) mag nooit ontbreken op een Zuid-Afrikaans/ Nederlands braai (bbq). Er zijn vijf soorten boerewors om uit te kiezen. Inmiddels produceren wij ook de Zuid-Afrikaans snacks genaamd biltong, chillibites en droëwors.”

NOTAS

1. Gee een woord vir die gedeeltes tussen hakies. a) Suid-Afrika is André se (gebore + land). b) Op (twintig + jaar) ouderdom het hy Nederland toe verhuis. c) Kom dié resep uit ’n (resep + boek)?

��

(3)

2. Gee sinonieme vir die volgende woorde. a) verhuis (paragraaf 1) b) besigheid (paragraaf 2)

��

(2)

3. Gee antonieme vir die volgende woorde. a) geheime (paragraaf 2) b) begin (paragraaf 2)

(2)

4. Hoe verskil die Afrikaanse spelling van “Suid-Afrika” van die Nederlandse spelling?

(1)

��

(5)

6. Kies woorde uit die lys om die sinne te voltooi. Meer as een opsie is moontlik. Ag nee, Sjoe, Jippie, Liewe land, Eina, Foei tog a) ____, maar daardie boerewors is lekker! b) ____, hoe brand die olie my nou! c) ____, ons gaan vanaand uiteet! 7. Aan watter tale is die volgende woorde ontleen? Kies uit die lys. Portugees, Italiaans, Engels, Frans, Japannees, Khoi, Maleis, Afrikatale a) barbeques b) kamma c) doepa d) gourmet e) hokaai 8. Herskryf die sinne met die nodige leestekens. a) Wanneer André boerewors maak wonder almal wat sy resep is. b) André verkoop oa boerewors tjops biltong en droëwors.

��

5. Hoe word die volgende Nederlandse woorde in paragraaf 3 in Afrikaans gespel? a) Onze b) ontbreken c) vijf d) soorten e) wij

9. Herskryf die sin soos aangedui. Almal moet die boerewors geniet. Almal behoort ...

��

(3)

��

(5)

��

(3)

��

(1) Totaal: 25

��

NOTAS

��

NOTAS

��

NOTAS

��