(On)zicht
Op zoek naar het ve
n)zichtbaar
verhaal achter de foto
1
1 (On)zichtbaar in
1
chtbaar in de fotografie
De titel van dit lesprogramma is ‘(On)zichtbaar’. Om precies te zijn het thema (on)zichtbaar in de documentairefotografie. Doordat de ‘on’ tussen haakjes staat zou je de titel kunnen lezen als ‘onzichtbaar en zichtbaar’. Dit verwijst naar dat iets wat niet direct als onderwerp zichtbaar is in een foto toch zichtbaar kan zijn na de interpretatie van een foto. Tegelijkertijd zichtbaar en onzichtbaar dus! Het kijken naar (On)zichtbaar zal vooral veel vragen oproepen. Waar kijk ik naar? Gaat het in deze foto’s om meer dan wat ik zie? En... hoe kom ik daar achter? Opdracht 1 Hoe kan iets tegelijkertijd zichtbaar en onzichtbaar zijn in een foto? Bedenk 1 manier waarop dat zou kunnen. ……………………………………………………..……………..………..…… ……………………………………………………..……………..………..…… ……………………………………………………..……………..………..…… Misschien vind je het niet zo eenvoudig om een antwoord op opdracht 1 te bedenken. In deze les ga je dan ook een aantal voorbeelden bekijken die alles te maken hebben met zichtbaar en onzichtbaar.
1.1 Compositie
Fotografen maken, net als een kunstschilder of een tekenaar, gebruik van een compositie. De compositie is de ordening van verschillende onderdelen tot een geheel. Het gaat om het totaalbeeld, dus om alles wat er op de foto te zien is. Wat laat je zien, waar in het beeld. Wanneer we het over compositie hebben worden vaak de begrippen kader en afsnijding gebruikt. Het kader is de rand van het beeld en bepaalt wat binnen en wat buiten het beeld valt. Dingen die niet helemaal in beeld staan zijn ‘afgesneden’. 4
5
1.2 Metonymie
Een andere manier om iets tegelijkertijd zichtbaar en onzichtbaar te laten zijn, is door iets anders te laten zien in plaats van het daadwerkelijke onderwerp. Dit idee is vergelijkbaar met het begrip metonymie. Metonymie is een bepaalde stijlfiguur (een manier van spreken) waarbij je niet rechtstreeks zegt wat je bedoelt, maar een woord gebruikt dat daarmee te maken heeft. Bijvoorbeeld als je zegt ‘ik drink nog een glaasje’ bedoel je dat je nog een glas met daarin iets te drinken neemt. De term metonymie komt dan ook vanuit ons taalgebruik.
1
Opdracht 2 Bekijk de foto van Willem-Alexander en Maxima op afbeelding 1. 2a Is er in de foto sprake van afsnijding?
……………………………………………………..……………..……
……………………………………………………..……………..…… ……………………………………………………..……………..……
2b Waar denk je dat Willem-Alexander en Maxima naar kijken?
……………………………………………………..……………..……
……………………………………………………..……………..…… ……………………………………………………..……………..……
2c Bedenk waarom de fotograaf ervoor gekozen heeft juist niet te laten zien wat er gebeurt?
……………………………………………………..……………..……
……………………………………………………..……………..…… ……………………………………………………..……………..……
Een manier waarop je iets tegelijkertijd zichtbaar en onzichtbaar kan laten zijn is door iets letterlijk net buiten het kader te plaatsen, waarbij er nog wel een verwijzing in het beeld te vinden is naar dat wat zich buiten het beeld bevindt. Een goed voorbeeld hiervan is de foto die je net hebt bekeken, van de aanslag op Koninginnedag 2009. De geschrokken gezichten van het koninklijk paar verwijzen naar dat wat net buiten het beeld heeft plaatsgevonden.
6
Ondanks de verbondenheid met taal kunnen we de term ook toepassen op beelden: Een metonymie ontstaat dan door iets te fotograferen dat wel met het onderwerp te maken heeft, maar niet direct laat zien waar het over gaat. De kijker dient het beeld op te roepen dat bedoeld is. Vaak is hierbij de titel van groot belang om te kunnen begrijpen wat de fotograaf bedoelt!
Opdracht 3 Bekijk afbeelding 2 en 3 goed. De fotografe Inge Stolwijk heeft ervoor gekozen om niet direct de daadwerkelijke gebeurtenis te laten zien. Ze heeft vlak voor (2) en vlak na (3) een gebeurtenis gefotografeerd. 3a Wat denk je dat er gaat gebeuren in foto 2?
……………………………………………………..……………..……
……………………………………………………..……………..……
……………………………………………………..……………..……
……………………………………………………..……………..……
Het moment is een belangrijk aspect van fotografie. Drukt de fotograaf op de knop voor, tijdens of na de gebeurtenis? En wat is het effect van die verschillende momenten? Soms kan een seconde later dat wat je wil fotograferen er al heel anders uitzien. Fotografen die nieuwsfoto’s of sportfoto’s maken moeten vaak tijdens de gebeurtenis fotograferen. Een documentairefotograaf vindt het vaak juist interessanter om voorafgaand aan of na een gebeurtenis te fotograferen en dus niet direct de gebeurtenis is beeld te laten zien. Naast het moment hangt dit ook samen met de compositie. 3e De serie van Inge Stolwijk heet Great Expectations (Grote Verwachtingen). Vind je die titel passen bij de foto’s? Leg uit.
……………………………………………………..……………..……
……………………………………………………..……………..……
…………………………………………………..……………..……
3
3f Is er in deze foto’s sprake van metonymie? Leg je antwoord uit.
……………………………………………………..……………..……
……………………………………………………..……………..……
……………………………………………………..……………..………
2
3b Waar zie je dat aan?
……………………………………………………..……………..……
……………………………………………………..……………..……
……………………………………………………..……………..……
3c Wat denk je dat er gebeurd is in foto 3?
……………………………………………………..……………..…… ……………………………………………………..……………..……
……………………………………………………..……………..……
3d Waar zie je dat aan?
……………………………………………………..……………..……
……………………………………………………..……………..……
……………………………………………………..……………..…… 7
1.3 Sporen en aanwijzingen
Hoe kun je nu dat wat onzichtbaar is op de foto ontrafelen? Net heb je al gezien dat de compositie of het idee van de metonymie kunnen worden gebruikt om iets tegelijkertijd zichtbaar en onzichtbaar te laten zijn. Maar er zijn nog meer manieren. Soms is er in de foto nog letterlijk een spoor zichtbaar van het daadwerkelijke onderwerp. Bij de foto op afbeelding 4 zien we heel letterlijk voetsporen in de sneeuw. Naast de sneeuw en de afdrukken die we zien vertelt de foto ook iets over wie die de sporen heeft achtergelaten. We zien de persoon niet, maar we weten wel dat hij of zij op die plek is geweest. De fotograaf kan dus bewust kiezen om een aanwijzing in de foto te laten. Er is een verwijzing zichtbaar. Dit kan heel duidelijk aanwezig zijn zoals in foto 4, maar soms vraagt het een nauwkeurige analyse om die verwijzing op te sporen.
5
6
Opdracht 4 Bekijk de foto op afbeelding 5 hiernaast. Zijn hier ook aanwijzingen te vinden over de betekenis van de foto? Leg je antwoord uit. 4
……………………………………………………..……………..………… ……………………………………………………..……………..………… ……………………………………………………..……………..………… ……………………………………………………..……………..………… Afbeelding 4 en 5 tonen duidelijk zichtbare sporen. Maar soms zijn er ook helemaal geen aanwijzingen in de foto zelf die je kunnen helpen met het vinden van de betekenis van de foto. Dan heb je de titel en/of meer informatie nodig om de foto te begrijpen. Bekijk de foto van het berglandschap op afbeelding 6 maar eens goed. Waar denk jij dat deze foto over gaat?
8
Opdracht 5 5a Wat denk je dat deze fotograaf wil laten zien met zijn foto’s? Kruis het juiste antwoord aan: De fotograaf wil gewoon een mooi landschap laten zien met bergen, bomen en sneeuw. Met de titels wil hij ons op het verkeerde been zetten, ze hebben verder niets met de foto te maken. De fotograaf wil met de foto’s laten zien dat een op het eerste gezicht mooi landschap de plek kan zijn geweest waar rampen hebben plaatsgevonden. Door de titels ga je op zoek naar sporen in het beeld van de gebeurtenissen die in de titel worden beschreven. 5b Wat kun je zeggen over het moment dat de fotograaf heeft gefotografeerd? De fotograaf heeft voor / tijdens / na de gebeurtenis gefotografeerd. Hoe weet je dat? ……………………………………………………..……………..……
Deze foto komt uit de serie genaamd Disaster areas oftewel: rampplekken. De foto heeft als titel ‘Tauern, (Oostenrijk). Op 29 mei botst een vrachtwagen gevuld met verf op een auto. In het vuur dat uitbreekt komen 12 mensen om het leven’.
……………………………………………………..……………..……
……………………………………………………..……………..……
……………………………………………………..……………..……
Toch zie je op de foto geen ongeluk, geen gewonden, geen dingen die wijzen op een echte rampplek. Fotograaf Gert Jan Kocken fotografeerde nog meer plekken op www.gertjankocken.nl kun je de andere foto’s bekijken.
……………………………………………………..……………..……
……………………………………………………..……………..……
……………………………………………………..……………..……
9
Opdracht 4
De Deense fotografe Tina Enghof is iemand die het beeld niet bedenkt maar het in de werkelijkheid opzoekt. Zo nu en dan duiken er in de krant berichten op van mensen die in alle eenzaamheid zijn overleden en pas na een tijdje werden gevonden. In deze krantenberichten wordt soms ook gevraagd of eventuele mogelijke familieleden zich willen melden. Tina Enghoff verzamelde jarenlang dit soort krantenartikelen en fotografeerde ook de woningen van deze eenzame mensen. Bij hoge uitzondering kreeg zij toestemming om de huizen van de overledenen binnen te gaan, net nadat de overledene is weggehaald. Ze fotografeerde de plaats in huis waar de overledene is gevonden.
4a Leg uit hoe de fotografe het onderwerp, mensen die in alle eenzaamheid zijn gestorven, heeft gefotografeerd. Denk daarbij aan zichtbaar en onzichtbaar. Als je het moeilijk vindt kijk dan eens terug naar les 1.
…………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………… …………………….……………………………………………………
12
Tina Enghoff noemde haar fotoserie Possible Relatives (Eventuele Familie). Bekijk de foto’s van Tina Enghoff (afb. 9 tm/14) goed.
4b Is er sprake is van metonymie? Leg uit waarom wel of niet.
…………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………
4c Waarom denk je dat Tina Enghoff het onderwerp (in alle eenzaamheid gestorven mensen) juist op deze manier heeft gefotografeerd? Kijk ook terug naar je antwoorden bij Les 1 opdracht 6a. 10
…………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………… …………………….………………………………………………………
4d De fotoserie heeft de titel Possible Relatives gekregen. Dit betekent ‘eventuele familieleden’. In les 1 heb je geleerd dat door het gebruik van een titel de fotograaf iets kan prijsgeven over de betekenis van het beeld of juist verwarring laten ontstaan over het beeld. Geeft de fotografe met deze titel iets prijs over de betekenis van het beeld of werkt het juist verwarrend? Leg uit.
13
…………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………
9
…………………….……………………………………………………… 4e Wat vind je van de foto’s? Praat er ook over met je klasgenoten!
…………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………
14
11
15 14
Opdracht 7 7a Nu weet je al veel meer over de foto’s van Raphaël. Leg uit wat deze fotoserie volgens jou met (on)zichtbaar te maken heeft.
………………………………………….……………….………………
………………………………………….……………….………………
………………………………………….……………….………………
………………………………………….……………….………………
7b Is deze serie gericht op diversiteit of herhaling? Leg je antwoord uit.
8a Fotografen kunnen er dus voor kiezen om bepaalde dingen onzichtbaar te laten. Leg uit waarom jij denkt dat Tina en Raphaël hun onderwerp niet direct in beeld brengen.
1
Tina Enghoff
tfoto’s tot tentoonstelling
………………………………………….……………….………………
………………………………………….……………….………………
………………………………………….……………….………………
………………………………………….……………….………………
………………………………………….……………….………………
Raphaël Dallaporta
………………………………………….……………….………………
………………………………………….……………….………………
………………………………………….……………….………………
………………………………………….……………….………………
………………………………………….……………….………………
………………………………………….……………….………………
7c Vergelijk de foto’s van Raphaël nu met de foto’s van Tina Enghoff (opdracht 4). Kun je een overeenkomst noemen in hun werk? Tip: denk aan wat je wel en wat je niet ziet.
………………………………………….……………….………………
………………………………………….……………….………………
8b Fotografe Anoek Steketee laat haar onderwerp, veiligheidskleding, wel direct in beeld zien. Waarom past deze serie toch ook in het thema (on)zichtbaar?
………………………………………….……………….………………
………………………………………….……………….………………
………………………………………….……………….………………
………………………………………….……………….………………
………………………………………….……………….………………
Je hebt nu drie fotoseries bekeken van professionele fotografen. Tina Enghoff fotografeerde de woningen van overleden mensen, Anoek Steketee ‘bulletproof’ kledingstukken en Raphaël Dallaporta de huizen waar meisjes gevangen werden gehouden.
………………………………………….……………….……………… 7d Wat vind je van de fotoserie? Praat er ook over met je klasgenoten!
3 Van losse foto’s t
Opdracht 8
………………………………………….……………….………………
………………………………………….……………….……………… Je hebt nu geleerd om heel goed te kijken naar de manier waarop een fotograaf het onderwerp in beeld brengt en na te denken over waarom de fotograaf dat zo doet. Hierbij zijn de volgende zaken van belang:
Je hebt in de vorige les nauwkeurig gekeken naar het werk van Tina Enghof, Anoek Steketee en Raphaël Dallaporta. Je weet nu hoe je de betekenis achter de foto kunt ontrafelen en hebt inzicht gekregen in de werkwijze van de fotograaf en de verschillende keuzes die hierin zijn gemaakt. Nu mag je als een echte tentoonstellingsmaker aan de slag. In deze les kom je ook het werk van Eva Hofman tegen. Zij heeft foto’s gemaakt na afloop van verschillend feesten en evenementen in het land. De locatie, de rommel, de volle of lege flessen: alles zegt wel iets over de aard en de geslaagdheid van het feest dat al lang afgelopen is. Hieronder zie je al drie foto’s van de serie Afterparties. Het feest is dus zichtbaar zonder dat we eigenlijk echt iets van het daadwerkelijke feest te zien krijgen.
het belang van een serie en de keuze voor herhaling of diversiteit
De rol van context in de vorm van titels en bijschriften
20
21
3.1 Foto’s combineren
3.2 Titels
Van je docent krijg je een mapje met een aantal afbeeldingen uit de besproken series van Tina Enghof, Eva Hofman en Raphael Dallaporta (teksten en beelden) Een aantal zul je herkennen uit de vorig les en een aantal niet. Ze horen wel allemaal in de genoemde series thuis. Je gaat nu de foto’s van de verschillende makers combineren tot een nieuwe serie. Zo kun je een tekst van Raphael gebruiken naast een beeld van Tina, een foto van Raphael naast een van Eva, etc.
Soms is een overkoepelende titel voldoende voor een serie. Een andere keer vraagt ieder afzonderlijk beeld voor een aparte titel. Dit is afhankelijk van het soort serie maar vooral ook de visie van degene die de titel geeft. Zoals je eerder al hebt gezien kan een titel veel invloed hebben op de betekenis. Leg je uit wat er te zien is, wil je de kijker in verwarring brengen, of breng je een nieuwe betekenis aan het licht?
Opdracht 1 1a Werk in groepjes. Combineer nu de verschillende beelden met elkaar naar eigen inzicht. Wat vind je belangrijk in de beelden? Welke overeenkomsten/verschillen zie je tussen de beelden? Moet het bijvoorbeeld kleurig zijn of niet? Veel afwisseling of juist herhaling? Moeten er contrasten inzitten, of juist harmonie? Ontstaan er verbanden tussen de beelden?
Probeer verschillende combinaties uit. Kijk eventueel terug naar de uitleg over de serie in les 2.
26
1b Welk verhaal wil je vertellen met de foto’s? Let op: jullie verhaal hoeft niets te maken te hebben met de oorspronkelijke betekenis van de foto’s. Schrijf hieronder kort je motivatie op.
27
………………………………………….……………….………………
………………………………………….……………….………………
………………………………………….……………….………………
………………………………………….……………….……………… ………………………………………….……………….………………
Opdracht 2 Maak vervolgens als groep in overleg een selectie van vijf beelden. Houd rekening met de dingen die je zonet bij opdracht 1 hebt opgeschreven. Zorg dat je kunt beargumenteren waarom jullie tot deze selectie zijn gekomen. Deze vragen kunnen helpen om tot een goede keus te komen:
Ondersteunt de foto het verhaal dat je wil vertellen? Waarom willen we deze foto in de serie? Wat is er goed aan? Wat is er slecht aan? Passen de foto’s bij elkaar? Waarom wel/niet?
Hang de foto’s even op het bord en vertel aan de rest van de klas waarom jullie voor deze 5 beelden gekozen hebben.
22
28
Opdracht 3 3a Bedenk met je groepje twee passende titels voor jullie selectie.
1 …………………………………….……………….………………
2 …………………………………….……………….……………… 3b Welke titel vind je het meest interessant? Waarom?
………………………………………….……………….………………
………………………………………….……………….………………
3c Welke titel kiezen jullie als groep?
…………………………………….………………....................…
3d Soms kan een serie nog sterker worden als elke foto afzonderlijk nog een titel krijgt, maar soms is een titel voor de hele serie genoeg om een verhaal te vertellen. Hoe zit dat met jullie serie? Is het nodig om de foto’s afzonderlijk een ondertitel te geven? JA/NEE Je kunt hieronder de foto’s afzonderlijk een titel geven.
1 …………………………………….……………….………………
………………………………………….……………….………………
2 …………………………………….……………….………………
………………………………………….……………….………………
3 …………………………………….……………….………………
………………………………………….……………….………………
4 …………………………………….……………….………………
………………………………………….……………….………………
5 …………………………………….……………….………………
………………………………………….……………….……………… 23
4 De onzichtbare f
1
Huiswerkopdracht: portret (on)zichtbaar
De onzichtbare familie
Thuis word jij de fotograaf! Je gaat foto’s maken waarin het onderwerp tegelijkertijd zichtbaar en onzichtbaar is.
Maak een portret van een familielid in huis. Je mag zelf kiezen van wie: vader, zus, opa of de kat enz. LET OP: Het wordt geen gewoon portret. Degene die geportretteerd wordt mag namelijk niet in beeld, (on)zichtbaar dus! Die persoon is dus niet zichtbaar op de foto’s, maar is uiteindelijk wel het onderwerp van de serie. Je moeder kan bijvoorbeeld zichtbaar worden in een foto waar haar tas op een typische manier aan een stoel hangt. En kijk ook nog eens terug naar afbeelding 4 en 5. Deze voorbeelden mag je nu niet meer gebruiken! Maak thuis minimaal 10 verschillende foto’s. Neem ze alle tien uitgeprint mee naar de volgende les.
Je hebt thuis minimaal tien verschillende foto’s gemaakt van een familielid zonder dit familielid direct in beeld te brengen. Van deze foto’s ga je nu in je groepje een serie maken die gebaseerd is op het idee van diversiteit.
Opdracht 1 Met je groepje ga je een selectie maken van elke serie. Degene die de serie heeft gemaakt legt uit wat zijn of haar bedoeling was en van wie het portret is. Dan maak je als groep, in overleg met de fotograaf, de keuze voor de beelden die dit verhaal het beste vertellen. Hoeveel foto’s er in je uiteindelijke selectie zitten ligt niet vast. Het kan zijn dat er van de tien foto’s maar drie foto’s over blijven. Een ander heeft er misschien vier nodig en weer een ander moet er acht laten zien. Tip: Zorg ervoor dat elke foto iets nieuws laat zien. Maak per selectie gebruik van de volgende vragen: Waar moet zo’n selectie volgens jullie aan voldoen? Let je bijvoorbeeld op kleur of niet, of op formaat – staand & liggend? Moeten er contrasten inzitten, of juist harmonie? Passen de foto’s bij elkaar? Laat elke foto iets nieuws zien?
Opdracht 2 Presenteer je selectie nu kort aan de rest van de klas. Vertel daarbij ook over hoe je met je groepje tot de verschillende keuzes bent gekomen. 26
Opdracht 3 Net als in de vorige les maken jullie nu een tentoonstelling op school. Je kunt voor de verschillende stappen terugkijken naar de vorige les. Geef titels waar nodig en presenteer de foto’s op de door jullie gekozen manier.
Nodig je familie en vrienden uit om te komen kijken!!! 27
2 Het onzichtbare zichtbaar maken
Cabaretier/ cabaretière
Woordenlijst per les
oordenlijst per les
is een beoefenaar van cabaret. Een show van een cabaretier is meestal grappig. Het kan ook de bedoeling van de cabaretier zijn om serieuze of satirische onderwerpen aan te snijden. Soms gebruikt de cabaretier mensen in het publiek om grappen over te maken. Dit is meestal niet van tevoren gepland. De onderwerpen variëren van maatschappelijke kwesties, geloof, nieuws, verschillen tussen man en vrouw, bekende personen en seksualiteit. Context
1 (On)zichtbaar
Afsnijding De lijnen van het kader snijden als het ware in het beeld. Datgene wat buiten het kader valt wordt van de voorstelling afgesneden. Door afsnijding wordt de ruimte binnen het kader benadrukt, de kijker maakt het beeld dat buiten het kader valt in gedachten zelf af. Analyse Het ontleden (verschillende onderdelen onderscheiden en benoemen) van een bepaald object, in dit geval een foto. Hiervoor verzamel je informatie (titel, context, compositie, kader, hoe gemaakt, waarom etc.) en probeer je verbanden te leggen tussen dat wat je ziet en dat wat je aan informatie hebt. Een analyse is noodzakelijk om te komen tot een interpretatie van de foto. Compositie De ordening van verschillende delen tot een geheel. Het gaat om het totaalbeeld, om alles wat er op de foto te zien is. Documentairefotografie Het vertellen van een op feiten berustend verhaal aan de hand van foto’s, waarbij de maker zijn eigen stempel drukt op dit verhaal. Interpretatie De manier waarop je als toeschouwer de foto begrijpt. Dit doe je door alle aspecten van de foto goed te bestuderen: beeldaspecten (compositie onderwerp), titel en achtergrond van de fotograaf.
28
Kader De begrenzing van het beeldvlak. Bijvoorbeeld de randen van een tekenvel of de rechthoek waarbinnen het beeld valt wanneer je een foto maakt. Metonymie Metonymie is een bepaalde stijlfiguur (een manier van spreken) waarbij je niet rechtstreeks zegt wat je bedoelt, maar een woord gebruikt dat daarmee te maken heeft. ‘Doe mij nog een kopje’ wil niet zeggen dat je een kopje wil, maar nog wat koffie in je kopje. In deze les is het begrip metonymie ook van toepassing op beelden: door iets te fotograferen dat wel met het onderwerp te maken heeft, maar het niet direct laat zien waar het over gaat. Moment Het tijdstip waar op de foto is gemaakt. Dit kan cruciaal zijn voor de foto, want maak je de foto op het moment dat de voetballer de bal raakt, de bal net in de goal ligt of net voor de voetballer de bal raakt. De spanning en de betekenis van het beeld kunnen in enkele seconde totaal anders zijn. Serie Meerdere foto’s die bij elkaar horen en als geheel een verhaal vertellen. De betekenis van de foto kan niet uitgedragen worden door een afzonderlijk beeld. Ze hebben elkaar als het ware nodig. Een serie kan zijn kracht halen uit het idee van herhaling of het idee van diversiteit.
De context is de totale omgeving waarin, in dit geval een foto of een kunstwerk, zijn betekenis krijgt. Samenhang, het grote geheel. Bij een foto wordt de context bijvoorbeeld bepaald door dat wat je weet over de fotograaf, waar een serie is gemaakt etc. Decor De inrichting en aankleding van het toneel. Diversiteit Verscheidenheid, variatie, veel verschillende dingen. Herhaling Hier bedoelen we met herhaling de terugkeer van bepaalde elementen in het beeld. Door herhaling wordt het onderwerp zichtbaar.
3 Van losse foto’s tot tentoonstelling
Galerie Een ruimte waar je kunst kunt bekijken en kopen. Portret Een portret is in dit geval een foto gemaakt door een fotograaf, van een persoon of een groep. Portretten worden vaak gemaakt naar aanleiding van een gebeurtenis (de klassenfoto, een bruiloft) of ter herinnering aan iemand. Naast de foto kan een portret natuurlijk ook op een andere kunstzinnige manier worden weergegeven (tekenen, schilderen, beeldhouwen, video etc.)
Inspiratie Een idee krijgen, een ingeving. Metonymie Metonymie is een bepaalde stijlfiguur (een manier van spreken) waarbij je niet rechtstreeks zegt wat je bedoelt, maar een woord gebruikt dat daarmee te maken heeft. ‘Doe mij nog een kopje’ wil niet zeggen dat je een kopje wil, maar nog wat koffie in je kopje. In deze les is het begrip metonymie ook van toepassing op beelden: door iets te fotograferen dat wel met het onderwerp te maken heeft, maar het niet direct laat zien waar het over gaat. Serie Meerdere foto’s die bij elkaar horen en als geheel een verhaal vertellen. De betekenis van de foto kan niet uitgedragen worden door een afzonderlijk beeld. Ze hebben elkaar als het ware nodig. Een serie kan zijn kracht halen uit het idee van herhaling of het idee van diversiteit.
29
FOTODOK Postbus 1011 3500 BA Utrecht www.fotodok.org © Elsbeth Pijnappels, Mijke Voermans - FOTODOK Vormgeving: Autobahn.nl FOTODOK heeft geprobeerd zo volledig mogelijk te zijn in het regelen van de rechten en het vermelden van de credits. Mogelijk is dit niet in alle gevallen gelukt. In die gevallen waarin de rechten nog niet zijn geregeld gelieve contact op te nemen met FOTODOK. Verantwoording Beeldmateriaal Afb. omslag Eva Hofman (2009). Uit de serie Afterparties: Verjaardag van Gerard die 30 is geworden, Den Haag, 27 november 2009, 9.11 uur. Afb. 1 Uitsnede uit foto van Reuters: De koninklijke familie, donderdag 30 april 2009 Afb. 2 - 3 Inge Stolwijk (2007/2008) Uit de serie Great Expectations. Afb. 4 - 5 Mijke Voermans (2009) Afb. 6 Gertjan Kocken (2004). Uit de serie Disaster Areas: ‘Tauern, (Oostenrijk). Op 29 mei botst een vrachtwagen gevuld met verf op een auto. In het vuur dat uitbreekt komen 12 mensen om het leven’. Afb. 7 Onbekend. Afb. 8 Screenshot uit de voorstelling Ton Zuur van Javier Guzman (2004). Zie http://www.youtube.com/ watch?v=TzIakPqLXOQ Afb. 9 - 14 Tina Enghof (2004) Uit de serie Possible Reatives. Afb. 15 - 19 Anoek Steketee (2009) Uit de serie: From the Gold- and black label of Miguel Caballero. Afb. 20 - 24 Raphaël Dallaporta (2006) Uit de serie: Domestic Slavery. Afb. 25 Bart Sleegers (2010) Impressie Dallaporta tijdens FOTODOK tentoonstelling (On)Zichtbaar. Afb. 26 - 28 Eva Hofman (2009) uit de serie Afterparties. Afb. 29 David Teniers de Jonge (1651) De Kunstgalerij van Leopold. Afb. 30 Jeroen Swolfs. Late Rembrandtzaal Rijksmuseum. Afb. 31 - 32 Bart Sleegers (2009) Impressie FOTODOK Tentoonstelling At Home. Het auteursrecht van dit lespakket berust bij Elsbeth Pijnappels/ Mijke Voermans/FOTODOK en bij derden welke met toestemming dit (beeld)materiaal beschikbaar hebben gesteld aan FOTODOK. Niets uit dit lespakket mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm, elektronisch, of op welke andere wijze ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van FOTODOK.