FOTODOKs Doel by FOTODOK

FOTODOKs Doel —9 mei t/m 14 juni— 2

Fotodoks Doel Doel is een klein dorp in België, dat plaats moet maken voor de uitbreiding van de Antwerpse haven. Iedereen moet verplicht verhuizen, want eind augustus 2009 moet het dorp leeg zijn. Deze kleine Belgische plaats met nog maar 200 inwoners, trekt al jaren veel aandacht van (Europese) fotografen en filmmakers. En dat vindt FOTODOK – internationaal initiatief voor documentairefotografie uit Utrecht – interessant. Zij vertaalt dit verhaal in twee presentaties. FOTODOK organiseert van 9 mei tot en met 6 juni een tentoonstelling met het werk van de fotograaf Isabelle Pateer (1980) in de Academiegalerie in Utrecht. Pateer volgt Doel al een aantal jaren en kent het dorp en haar inwoners van haver tot gort. Met haar serie Unsettled belicht ze twee kanten van de toekomst. Lees meer over haar werk in het artikel op pagina 6. Natuurlijk is Doel een bescheiden voorbeeld in een reeks van andere internationale verhalen. Denk bijvoorbeeld aan de vele miljoenen mensen die gedwongen moesten verhuizen voor de aanleg van de Drieklovendam in China. Doel is echter om de hoek en als bestemming populair. En de verdwijning van het dorp is niet minder pijnlijk. Daarom zet FOTODOK dit verhaal in als metafoor voor het leed dat grootse bouw- en uitbreidingsprojecten kunnen veroorzaken. Pateers foto’s zijn op verschillende pagina’s beeldvullend terug te vinden. Fotofestival Naarden dat plaatsvindt van 16 mei tot en met 14 juni richt zich op ‘verhalende fotografie’. FOTODOK zet Doel hier in om grotere fotografische vragen aan de orde te stellen, namelijk: ‘wat maakt iets tot een goed en lekker verhaal voor een fotograaf ?’ en ‘waarom gaan verschillende fotografen toch elke keer naar dezelfde plek?’. FOTODOK presenteert een visueel onderzoek naar het verhalende en fotogenieke van Doel. Het beeldmateriaal werd verzameld aan de hand van een oproep via verschillende media. Het zijn beelden van amateurs, studenten en professionele fotografen. Hun foto’s zijn in deze publicatie gegroepeerd op verschillende spreads. In samenwerking met de ontwerpers van Featuring is een plek gecreëerd om het beeldmateriaal te presenteren en tevens is er ruimte geschapen om de gestelde vragen ‘live’ aan de kaak te stellen. Vrijdag 22 mei zal er gediscussieerd worden met fotografen, journalisten, andere fotografiedeskundigen en het publiek. De fotografen in FOTODOKs DOEL zijn/the photographers in FOTODOK’s DOEL are: Aart de Boer, Adrian Noortman, Angeline Swinkels, Anja Grondman, Anneke Serrarens, Berbera van den Hoek, Bert Janssen, Eddy ‘t Jong, Els Matthysen, Erik Olaerts, Erik van ‘t Woud, Eva Flendrie & Andreas Henny, Femke de Wit, Ferry André de la Porte, Gerard Hol, Hans Geerlings, Isabelle Pateer, Jaap Bijsterbosch, Job Stribos, Johan Dermaut, Jonna van Hesteren, Joost Tholens, Julia van den Broek, Kees Balen, Marion Aerts, Marjolein Houben, Martijn Lavooij, Martin Harlaar, Merlin Daleman, Michiel Fokkema, Monique van der Mije, Peter Dekens, Peter Willemse, Peter Falkenberg, Quinten Buijsse, Richard De Nul, Ries van Wendel de Joode, Rob Hameeteman, Rob Huibers, Rudi Tomasao, Sarah Carlier, Sietse Merkens, Simon de la Court, Sonja de Ridder, Stefan van Weele, Therese Obers, Ton van Vliet, Andreas Van Hyfte, Wieke Hoeke en Wim van Es. Voor meer informatie/for more information: www.fotofestivalnaarden.nl en/and www.fotodok.org

Doel:

foto: Johan Dermaut

foto: Marion Aerts

Doel:

foto: Jaap Bijsterbosch

Doel:

foto: Ferry AndrĂŠ de la Porte

foto: Peter Dekens

foto: Rudi Tomasao

Doel:

foto: Richard De Nul

Doel:

foto: Peter Willemse

foto: Julia van den Broek

Doel:

foto: Jonna van Hesteren

FOTODOKs Doel —9 mei t/m 14 juni— 6

Isabelle Pateer: Unsettled 9 mei t/m 6 juni Opening: vrijdag 8 mei, 17 uur Academiegalerie, Utrecht Het Vlaamse dorp Doel wordt al meer dan 10 jaar bedreigd met verdwijning omwille van uitbreidingen van de Antwerpse haven. Al die jaren worden gekenmerkt door getouwtrek, onzekerheid en toch nog hoop op het voortbestaan van het dorp. De deadline op het woonrecht is echter vastgesteld op 31 augustus 2009. Dan zal er definitief een einde komen aan het polderdorp Doel. In de serie Unsettled van fotograaf Isabelle Pateer, waar zij sinds 2006 aan werkt, is dit gegeven het uitgangspunt. Een combinatie van locatiebeelden en portretten van jonge bewoners kaarten de situatie van het dorp aan en vertegenwoordigen de teloorgang van hun woon- en leefomgeving. Uit de reeks komen twee botsende ideeën over de toekomst van Doel sterk naar voren: enerzijds de persoonlijke ontwikkeling en anderzijds de vooruitgang van de jongeren in een omgeving die een tegengestelde beweging maakt van afbraak en verdwijning. Ondanks de lokaliteit van de plek die hier onder de aandacht wordt gebracht, heeft de reeks een universeler karakter. Het stelt een globaal mechanisme aan de kaak waarbij woningen worden opgeofferd ten voordele van grootschalige economische en industriële ontwikkelingen. Isabelle Pateer (1980) studeerde in 2003 af aan de afdeling Fotografie van Sint-Lukas in Brussel. Sindsdien werkt zij als freelance fotografe vanuit Brussel. Zij is gespecialiseerd in documentaire-, reportage- en portretfotografie. Zij werkt tegelijkertijd aan autonome documentaireseries en opdrachten van magazines, communicatiebureaus, diverse organisaties en bedrijven. Haar werk werd gepubliceerd in tijdschriften als Knack, De Standaard, De Morgen Magazine, FotoMuseum Magazine, Focus, Janus, Style in Progress, Arte news en ARCO contemporary Art. In 2008 ontving ze een onderscheiding in de ‘personality’ categorie van de International Photography Awards (IPA) met haar portretreeks Artists. Haar werk werd opgenomen in diverse groepstentoonstellingen en fotofestivals zoals Screenworlds (2008) in de Loketten van het Vlaams Parlement in Brussel en de International Photography Biennial (2008) in Luik. Voor meer informatie zie www.otherweyes.com Academiegalerie Minrebroederstraat 16, Utrecht Openingstijden: wo-za. 12-17 uur www.academiegalerie.nl

FOTODOKs Doel —9 mei t/m 14 juni— 7

Overbelichte verhalen Steeds vaker duikt de term Vergeten Verhalen op. Hulporganisaties zoals Artsen zonder Grenzen en ook de Verenigde Naties publiceren jaarlijks lijsten van verhalen ‘waar de wereld over zou moeten weten’. Met het project ‘Het vergeten verhaal’ probeert ook de Dick Scherpenzeel Stichting onderbelichte onderwerpen en landen op de journalistieke kaart te zetten. Soms zijn het niche verhalen die niet voor niets vergeten zijn. Vaker zijn het grote verhalen, onderwerpen die van groot belang zijn. Maar het zijn ook grote verhalen in een andere zin van het woord. Het zijn ingewikkelde verhalen, ver van ons bed, die maar moeilijk uit te leggen zijn aan het gewone publiek. Gecompliceerde verhalen worden liever vergeten, evenals verhalen die zich afspelen in een gebied waar niemand in geïnteresseerd is. En ook verhalen die een Nederlandse insteek missen blijven steeds vaker verborgen in de Nederlandse media. Wat zijn de verhalen die wel verteld worden? Dat is makkelijk na te gaan. Elk jaar komen de media met top tien nieuwslijstjes. In 2008 zag Time magazine’s Top Ten News Stories er als volgt uit: de economische crisis, Obama’s overwinning, de aanslagen in Mumbai en Islamabad, piraterij in Somalië, de oorlog in de Kaukasus, de melamine vergiftiging uit China, Castro’s troonopvolging, de reddingsactie van Ingrid Betancourt in Colombia en de cycloon in Burma en aardbevingen in China. Dat nieuws en nieuwsfotografie doorgaans worden overheerst door politiek, oorlog, natuurrampen, epidemieën en revoluties, is bekend. Als de eerste bommen vallen, vluchtelingenkampen volstromen en dekens in rampgebieden worden uitgedeeld, snellen cameraploegen, journalisten en fotografen massaal toe. Maar documentair fotografen laten zich niet door de waan van de dag leiden. Zij kiezen hun onderwerpen zorgvuldig uit, nemen de tijd voor research en richten zich vaak lange tijd op een onderwerp. Dat levert unieke verhalen op. Toch? Bij nader inzien blijkt dat tegen te vallen. Een top tien ‘overbelichte documentairefotografie verhalen’ bestaat vooralsnog niet. Waar zou het lijstje uit kunnen bestaan? Zwervers, straatkinderen, gedwongen verhuizing? Of zouden we het lijstje duidelijker moeten afbakenen, door er bijvoorbeeld een geografische bepaling in op te nemen? Zwervers in Amsterdam, straatkinderen in Odessa, de sloop van volkswijken in Beijing en de teloorgang van Doel? FOTODOK heeft met Doel een eerste aanzet gemaakt voor het creëren van het top tien lijstje. 53 fotografen van Doel zijn er tot nog toe geïdentificeerd via een oproep om werk in te sturen. Ze hebben zich, elk op hun eigen manier, op het plaatsje gestort en leverden samen bijna 1000 foto’s aan. Daarmee voert Doel, tot nader onderzoek naar andere onderwerpen, het lijstje ‘Overbelichte Documentairefotografie Verhalen’ aan. Waarom deze massale interesse in Doel, een gehucht net over de grens in België? Het verhaal is even simpel als tragisch. Al sinds de jaren zestig wordt Doel in haar voortbestaan bedreigd. De kleine gemeente moet plaats maken voor de uitbreiding van de Antwerpse haven. Iedereen wordt verplicht te verhuizen, eind augustus 2009 moet het dorp leeg zijn. Doel heeft alles in zich voor een aantrekkelijk (fotografisch) verhaal. Het is tragisch, herkenbaar, invoelbaar, dichtbij, geografisch helder afgebakend en het vertelt een groot verhaal vanuit het kleine. Een thuis is, naast veiligheid en voedsel, een essentiële levensvoorwaarde. Wiens onderdak wordt bedreigd, voelt zich in zijn bestaan aangetast. Geen dak boven je hoofd hebben, dat is voor iedereen een

schrikbeeld. Vluchtelingen, zwervers, straatkinderen; het zijn niet voor niets (over) bekende onderwerpen. Ook gedwongen verhuizingen en megalomane bouwprojecten zijn een populair onderwerp; de Drieklovendam in China, de gebulldozerde volkswijken van Beijing in opmaat naar de Olympische Spelen. Maar Doel heeft een extra aantrekkingskracht. Het dorp ligt niet in China, maar om de hoek. Niet de autoritaire Chinese, maar de Belgische overheid is het kwade brein achter de plannen. Zo komt de tragiek dichtbij, wordt het invoelbaar. Als dit de mensen in Doel kan overkomen, kan mij dit ook te wachten staan, zullen veel mensen ervaren bij het verhaal van Doel. Doel is bovendien klein, er wonen nog maar 200 mensen. De tragedie speelt zich af op één plek en tegelijkertijd is er veel te fotograferen. Dader (de haven) is dreigend aanwezig, slachtoffer (bewoners en hun huizen) laat zich graag en fotogeniek fotograferen. De verloedering (ook een favoriet documentair onderwerp) is duidelijk aanwezig: gesloopte huizen, troosteloze interieurs en moedeloze burgers. Het kleine, tastbare verhaal van Doel vertelt zo een universeel verhaal: het welzijn en belang van het individu tegenover de macht van overheid en grootindustriëlen. De aantrekkingskracht van Doel is dus begrijpelijk. Maar hoe vaak moet het verhaal verteld worden? Waarom gaan verschillende fotografen elke keer weer naar dezelfde plek? Een simpel antwoord is luiheid. Een fotograaf hoort over Doel en gaat ervan uit dat hij of zij de enige is met het lumineuze idee om er een serie over te maken. De fotograaf pakt zijn spullen en vertrekt zonder gedegen research richting Doel. Dat er al talloze projecten over hetzelfde onderwerp zijn gemaakt weet de fotograaf niet. Een andere mogelijkheid is dat de fotograaf de andere projecten wel kent, maar van mening is dat hij of zij er nog iets aan toe te voegen heeft. Of, sterker nog, het beter kan. Daarnaast kan succes een verklaring zijn. Het verhaal van Doel spreekt een groot publiek aan, magazines willen het graag hebben. Dus waarom na een paar jaar (het verhaal van Doel voltrekt zich al decennialang) niet nog eens een serie over het getergde dorp? Is het dan kwalijk dat fotografen massaal op een onderwerp duiken? Niet per se, het kan juist leiden tot een rijk dossier waarin elk mogelijk deelonderwerp en perspectief is opgenomen. De foto’s die FOTODOK van Doel heeft verzameld lopen uiteen van kiekjes, reportagefoto’s tot autonome beelden, van stemmig zwart-wit tot vrolijke kleurenfoto’s. De ene serie laat zich lezen als een grafrede, de ander als een liefdesverklaring aan dorp en industrie. De foto’s zijn grofweg op te delen in troosteloze interieurs, sloopwerkzaamheden, portretten van inwoners, protest, stadsgezichten waarin dorp en haven samen te zien zijn en graffiti. Elke hoek, straat, huis en inwoner van Doel staat inmiddels op de foto. Maar de aantrekkingskracht van Doel zal waarschijnlijk pas stoppen als het dorp eindelijk verdwenen is. Of kunnen we Doel nu al definitief afsluiten? De FOTODOK Doel Collectie is een mooie aanzet om ook andere fotoverhalen te inventariseren, per locatie en onderwerp. Een in het onderwerp geïnteresseerde fotograaf kan zo in een oogopslag zien of het onderwerp zijn toewijding nodig heeft. Doen de bestaande fotoprojecten het onderwerp geen recht aan? Mist er nog een benadering? Op die manier ontstaan er niet alleen prachtige fotodossiers, maar kunnen we bepaalde onderwerpen ook tijdelijk of zelfs definitief afsluiten. Misschien dat zo ook de duizenden Vergeten Verhalen nog eens verteld worden. Eefje Blankevoort

Doel:

foto: Simon de la Court

foto: Erik Olaerts

foto: Sonja de Ridder

Doel:

foto: Therese Obers

foto: Anneke Serrarens

foto: Rudi Tomasao

Doel:

foto: Simon de la Court

Doel:

foto: Richard De Nul

foto: Anja Grondman

Doel:

foto: Andreas Van Hyfte

foto: Job Stribos

Doel:

foto: Anja Grondman

foto: Michiel Fokkema

foto: Gerard Hol

Doel:

foto: Femke de Wit

foto: Andreas Van Hyfte

foto: Adrian Noortman

Doel:

foto: Quinten Buijsse

Doel:

foto: Adrian Noortman

foto: Els Matthysen

Doel:

foto: Rob Hameeteman

foto: Quinten Buijsse

Doel:

foto: Adrian Noortman

foto: Quinten Buijsse

Doel:

foto: Rudi Tomasao

foto: Erik Olaerts

foto: Anneke Serrarens

foto: Angeline Swinkels

Doel:

foto: Adrian Noortman

foto: Bert Janssen

FOTODOKs Doel —9 mei t/m 14 juni— 11

Doel: van dorp naar moment. Een stapel verlaten knuffels hebben we. Een leeg tankstation. De afdruk van een gesloopt huis in het huis ernaast, dat nog wel overeind staat. We hebben een doorgeroeste auto met kapotte ramen naast een gescheurd en door de poten gezakt bankstel. We hebben minstens dertien lege keukenkasten waarvan het overgrote deel met deuren die uit de voegen hangen. We hebben de dijk met een verlaten bankje. Een glimp van de zee met erboven grijze lucht. De beelden spreken duidelijke taal. Hier wordt gesloopt. Hier rukt industrie op, neemt de tijd grote happen uit het land. Hier vallen slachtoffers. Jozef moet zijn winkel verkopen. Luc raakt de enige plek op aarde kwijt waar hij zich ooit heeft thuisgevoeld. An’s vriendinnenclub wordt verscheurd door verhuizingen naar verschillende windstreken. De pastoor hoopt hier nog snel te kunnen sterven. Statig poseert hij voor de kerk. Achter de smalle toren vullen de contouren van een reusachtige kerncentrale het beeld. Om hem heen liggen de graven met daarop in steen gebeitelde gezichten van voorbije Doelenaren. De graven, wat gebeurt er eigenlijk met de graven? Moeten de botten en schedels mee naar de Vinex wijken? Worden de stenen straks als losse tanden uit de aarde gewrikt? Er zijn geen beelden van ontruiming. Dat stelt gerust. Laten we zeggen dat de graven blijven liggen, ook als iedereen vertrekt. Dat is niet meer dan redelijk. Doden hoeven niet mee met de tijd. En omdat de graven blijven, mag de kerk blijven. Ook niet meer dan redelijk; de graven liggen om de kerk. En omdat de kerk blijft mag de oude pastoor blijven. De graven, de kerk en de pastoor. Hij zal zijn parochianen langzaam zien vertrekken. Hij zal de rillingen krijgen van de steeds stiller wordende mis. De lege banken, de duiven in de ramen en, als hij zingt, de holle echo galmend door de kerk. Van hosti’s die naar de grond zweven, het bloed van Christus dat een eenzame weg richting zijn lever gaat. Maar hij zal troost vinden in de aanwezigheid van de fotografen, die, hun eigen schaduw ontwijkend, enthousiast vastleggen hoe leeg de leegte is. Ze halen geen hosti’s, zingen geen psalmen, maar elke zondag zijn ze er. Klikkend en flitsend door de verzen en het Onze Vader. Ze zullen de pastoor vragen te poseren bij de oude houten Jezus. Een dramatisch beeld. Hij doet het met liefde. Maar als alle troosteloze en zelfs de iets minder troosteloze plekken zijn gefotografeerd en de laatste Doelenaar zijn spullen heeft gepakt? Dan zal gebeuren waar de pastoor al voor vreesde, ook de fotografen zullen Doel verlaten. ‘Het ging om de overgang’, zullen ze zeggen, ‘van bewoond naar onbewoond. Van vol naar leeg. Om het verdriet van achtergelaten knuffels. De pijn van een verwaarloosd keukenkastje met daarin nog een open pak pannenkoekenmeel. Die unieke momenten die van het persoonlijke iets universeels maken. Dat maakt het mooiste beeld. Het is voorbij nu.’ Met lede ogen ziet de pastoor ze vertrekken. Laten we zeggen dat het zondagochtend is. Langzaam loopt hij naar de kerk om zijn eerste mis voor niemand te houden. Bij de graven houdt hij even stil, kijkt peinzend naar de lucht en krijgt een idee. --Een week later. Er staan zevenentwintig camera’s in het verlaten centrum van Doel. ‘Gezin keert terug naar bouwval’, stond in het persbericht dat een paar uur eerder op de redacties binnenkwam. Vier uur is het gezin gebleven, maar nu pakken ze voor het oog van de

camera’s hun spullen alweer in. De kinderen kijken treurig naar hun oude huis, waar ze voor een paar uur weer hebben gedaan alsof alles zoals vroeger was. De ouders proppen verbeten koffers vol kleren en werpen wanhopige blikken naar het bankstel dat alweer niet in de auto zal passen. Camera’s zoemen, flitsen, klikken. Zuchtend rijdt het gezin weg in een kleine volgestouwde Nissan Micra. Het regent. De kinderen huilen. Het is een prachtig beeld. De fotografen blijven nog even hangen en napraten over de wonderlijke gebeurtenis. De pastoor biedt ze tegen een vergoeding cola, chips en ijs aan. Het vreemde fenomeen blijft zich herhalen. Elk weekend rijden nieuwe gezinnen met auto’s vol spullen terug naar hun vervallen huizen in Doel. Soms blijven ze een dag, soms een uur. Altijd met gebogen rug en de blik op oneindig. Langzaam en verdrietig laden ze hun spullen uit. Met moedeloze gezichten pakken ze alles even later weer in. Hun ontheemde blikken en achtergelaten meubels worden vastgelegd en de wereld ingestuurd; de beelden besproken door krantenlezers, opiniemakers en politici. Wat drijft een mens terug naar zo’n dorp? Waarom terugkomen om weer weg te gaan? Welk verlangen schuilt er in die spookachtige ogen? Een veelgelezen columnist roept de Doelenaren uit tot boegbeeld van de moderne mens, geworteld en ontheemd ineen. Terugkerend en vertrekkend, verscheurd door heimwee en vernieuwingsdrang. Links spreekt over verwarde slachtoffers van ongebreideld consumentisme. Rechts spreekt over een links complot. Behalve de fotografen heeft niemand de oud-Doelenaren in het echt gezien maar de beelden van Luc, An, Jozef en de rest nestelen zich in het collectief geheugen. Hun overbelichte, bleke gezichten worden ieders bleke gezicht. Er wordt een parallel getrokken met de missie in Uruzgan. Met de stromen vluchtelingen op het Afrikaanse continent. ‘Ze mogen daar niet blijven’, roept een impopulaire politica. ‘Dat dorp staat op de slooplijst.’ ‘Maar ze blijven niet’, roept de man op straat, ‘dat is nou juist het hele eieren eten’. ‘Wat doen ze dan?’ vraagt de impopulaire politica in een talkshow op de nationale televisie. ‘Ze zijn tussen de tijd gesprongen’, zegt de intellectuele kinderboekenschrijfster die toevallig bij haar aan tafel zit. ‘Ze hebben het lot van Doel tot altijddurend moment verheven.’ Niemand aan tafel snapt wat ze bedoelt maar haar analyse opent een dag later alle voorpagina’s. En de beelden blijven komen. De pastoor heeft inmiddels naast de kerk een lunchroom geopend die hij ‘Paran’ doopt, om de journalisten van koffie, cola en patat te voorzien. Op zondag zit zijn kerk vol. Hij leest voor uit Genesis en Exodus. Vertelt met luide stem hoe Abraham zijn tenten afbrak, hoe Mozes eindeloos onderweg was maar nooit aankwam. De mis wordt het punt tussen aankomst en vertrek. Tussen in- en uitladen. Het licht valt in de kleine kerk mooi naar binnen, tovert een vreemde felle gloed op de haren van Jozef, Luc, An en de rest. Engelen lijken het op sommige beelden, los van tijd en ruimte. Met koffers in de hand lopen de oud-Doelenaren naar voren om de hosti te ontvangen. Verstillen even als ze voor de pastoor staan. Poseren met hun mond open en hun handen naast het lijf. Overgeleverd. De achterste rij banken is gereserveerd voor de fotografen die straks een van tevoren betaalde lunch zullen genieten in Paran. De opbrengst ervan wordt verdeeld onder de vertrekkende en aankomende mensen. Een klein deel is bestemd voor het onderhoud van de graven. Marjolijn van Heemstra

FOTODOKs Doel —9 mei t/m 14 juni— 14

Doel: from village to moment We have a pile of abandoned cuddly toys. An empty petrol station. The outline of a demolished house in the house next door, which is still standing. We have a rusty car with broken windows next to a ripped, collapsed lounge suite. We have at least 13 empty kitchen cupboards, most of them with doors hanging from their hinges. We have the dyke with an abandoned sofa. A glimpse of the sea with grey sky above it. The images have a clear message. This village is being demolished. This is where industry is advancing and time takes greedy bites out of the land. This is where victims fall. Josef has to sell his shop. Luc is losing the only place on earth where he has ever felt at home. An’s group of girlfriends is being ripped apart by relocation to different points of the compass. The priest still holds out hope that he will be able to die here. He assumes a dignified pose in front of the church. Behind the church’s slender tower, the contours of an enormous nuclear power station fill the image. Around him lie the graves with the faces of former Doel residents carved in them in stone. The graves, what will happen to the graves? Do the bones and skulls also have to be moved to the Vinex neighbourhoods? Will the stones soon be pulled from the ground like loose teeth? There are no images of eviction. That’s comforting. Let’s say that the graves remain, even after everyone has left. That’s not unreasonable. The dead do not need to move with the times. And because the graves stay, the church can stay as well. That’s also not unreasonable; the graves surround the church. And because the church stays, the old priest can stay. The graves, the church and the priest. He will see his parishioners slowly leave. He will tremble at the increasingly silent mass; at the empty pews, the doves in the windows and, as he sings, the hollow echo reverberating through the church; at the consecrated bread that floats to the ground, the blood of Christ that makes it lonely way towards his liver. But he will find comfort in the presence of the photographers, who, dodging their own shadows, enthusiastically record how empty the emptiness is. They do not take the Eucharist, sing no psalms, but every Sunday they are there, clicking and flashing through the verses and the Our Father. They will ask the priest to pose next to the old wooden Jesus. A dramatic image. He does it with love. But after all the desolate and even the less desolate places have been photographed and the last Doel residents have packed their things? Then what the priest has feared for so long will happen: the photographers will also leave Doel. ‘It was the transition,’ they will say, ‘from inhabited to uninhabited. From full to empty. The grief of abandoned cuddly toys. The pain of a neglected kitchen cupboard that still contains an open bag of pancake mix. Those unique, personal moments that are nevertheless universal. Those things make the best pictures. It’s over now.’ With sorrowful eyes, the priest sees them leave. Let’s say it is Sunday morning. Slowly, he walks to the church to hold his first mass for nobody. He stops for a moment by the graves, looks pensively at the sky and has an idea. --One week later. Twenty-seven cameras have been set up in Doel’s deserted centre. ‘Family returns to ruin,’ was the headline of the press release sent out to the editorial staff a few hours earlier. The family stayed for four hours, but now in front of the cameras they once again

pack their things. The children look mournfully at their old house, where for a few hours they pretended as if everything was still as it used to be. Grimly, the parents stuff suitcases with clothes and glance despondently at the lounge suite that once again will not fit in the car. Cameras zoom, flash, click. Sighing, the family drives away in a small, packed Nissan Micra. It rains. The children cry. It is a wonderful image. The photographers hang around a while longer and talk about the miraculous event. For a small fee, the priest offers them soft drinks, crisps and ice cream. The strange phenomenon keeps repeating itself. Each weekend new families with cars full of belongings drive back to their dilapidated houses in Doel. Sometimes they stay a day, sometimes an hour. Always with a bent back and far-off gaze. Slowly and sadly they unload their belongings. A little while later, with despondent faces, they load everything up again. Their rootless expressions and abandoned furniture are captured and sent around the world; the images discussed by newspaper readers, opinion makers and politicians. What drives someone back to such a village? Why come back in order to leave again? What longing is hidden behind those haunted eyes? A popular columnist declares the Doel residents to be the epitome of the modern person, rooted and rootless at the same time. Returning and departing, torn by nostalgia and the desire for innovation. The left talks of the confused victims of unbridled consumerism. The right talks of a plot by the left. Apart from the photographers no one has seen the former Doel residents in the flesh, but the images of Luc, An, Josef and the others become embedded in our collective memory. Their overexposed, pale faces become everyone’s pale face. A parallel is drawn between the military mission in Uruzgan. Between the streams of refugees on the African continent. ‘They can’t stay there,’ says an unpopular politician. ‘That village is on the demolition list.’ ‘But they’re not staying,’ says the man on the street, ‘it’s as simple as that.’ ‘What are they doing, then?’ asks the unpopular politician during a talk show on national television. ‘They have jumped between time,’ says the intellectual children’s author who happens to be sitting next to her at the table. ‘They have elevated Doel’s fate to an eternal moment.’ No one at the table understands what she means but her analysis makes all the front pages the next day. And the images keep coming. In the meantime the priest has opened a tearoom next to the church, which he has named ‘Paran’, to provide the journalists with coffee, soft drinks and chips. On Sunday his church is full. He reads from Genesis and Exodus. In a loud voice he tells the story of how Abraham packed up his tents, how Moses was endlessly travelling but never arrived. The mass becomes the point between arrival and departure. Between loading and unloading. The light streams into the church, forming a strange, bright glow around the hair of Josef, Luc, An and the others. In some pictures they look like angels, detached from time and space. With their suitcases in hand, the Doel residents walk to the front of the church to receive the Eucharist. They grow still as they approach the priest, pose with their mouths open and their hands by their sides. Delivered. The back row is reserved for the photographers who will shortly enjoy a pre-paid lunch in Paran. The proceeds will be divided between the arriving and departing people. A small amount will be reserved for the upkeep of the graves. Marjolijn van Heemstra

Doel:

foto: Quinten Buijsse

Doel:

foto: Els Matthysen

foto: Anneke Serrarens

foto: Angeline Swinkels

Doel:

foto: Peter Dekens

foto: Erik Olaerts

Doel:

foto: Anneke Serrarens

Doel:

foto: Flendrie & Henny

Doel:

foto: Flendrie & Henny

foto: Therese Obers

foto: Quinten Buijsse

Doel:

foto: Eddy ‘t Jong

foto: Jaap Bijsterbosch

Doel:

foto: Sietse Merkens

foto: Andreas Van Hyfte

foto: Therese Obers

Doel:

foto: Erik Olaerts

Doel:

foto: Jaap Bijsterbosch

foto: Richard De Nul

Doel:

foto: Wieke Hoeke

foto: Andreas Van Hyfte

Doel:

foto: Anja Grondman

Doel:

foto: Gerard Hol

foto: Femke de Wit

FOTODOKs Doel —9 mei t/m 14 juni— 18

Overexposed stories The term Forgotten Stories crops up with increasing frequency. Aid organisations such as Doctors without Borders as well as the United Nations publish annual lists of stories ‘the world should know about’. Through its project ‘The forgotten story’, the Dick Scherpenzeel Foundation also tries to put underexposed subjects and countries on the journalistic map. Sometimes these are niche stories that are forgotten for a reason. More often they are big stories, subjects that are of great importance. But they are also big stories in another sense of the word. They are complex stories, far from home and difficult to explain to the general public. Complicated stories are preferably forgotten, just like stories that take place in a region in which no one is interested. Stories that lack a Dutch angle are also increasingly hidden in the Dutch media. So which stories do get told? That is easy to ascertain. Every year the media publish top ten lists. In 2008, Time magazine’s Top Ten News Stories looked like this: the economic crisis, Obama’s election victory, the attacks in Mumbai and Islamabad, piracy in Somalia, the war in the Caucasus, the melamine poisoning from China, Castro’s succession, the rescue of Ingrid Betancourt in Columbia, the cyclone in Myanmar and the earthquakes in China. The fact that journalism and photojournalism are generally dominated by politics, war, natural disasters, epidemics and revolutions is well known. Even as the first bombs drop, refugee camps fill and blankets are handed out in disaster areas, camera teams, journalists and photographers hurry in droves to the location. Documentary photographers, on the other hand, do not allow themselves to be swayed by the issue of the day. They carefully select their subjects, take the time to conduct research and often focus for a long period on one subject. The result is unique stories. Right? On closer inspection, that appears not necessarily to be the case. A top ten list of ‘overexposed documentary photography stories’ does not yet exist. What could the list include? The homeless, street children, forced relocation? Or should we define the list more clearly, for example by making a geographic distinction? The homeless in Amsterdam, street children in Odessa, the demolition of working-class neighbourhoods in Beijing and the disappearance of Doel? With Doel, FOTODOK has made the first attempt to create this top ten list. So far, fifty-three photographers who have taken pictures of Doel have been identified via a call for submissions. Each in their own way, they have thrown themselves into this small village and together submitted nearly one thousand photos. As a result Doel, until further research has been conducted into other subjects, tops the list of ‘Overexposed Documentary Photography Stories’. Why this massive interest in Doel, a hamlet just over the Belgian border? The story is as simple as it is tragic. Since the 1960s Doel’s survival has been threatened. The small community is being demolished to make way for the expansion of the Antwerp port. Everyone has been forced to move and the village has to be empty by the end of August 2009. Doel has all the elements necessary for an attractive (photographic) story. It is tragic, recognisable, understandable, nearby, geographically clearly defined and even though it is small, it tells a big story. A home is, like security and food, a basic necessity. A threat to one’s shelter is tantamount to a threat to one’s existence. Having no roof over one’s head is everyone’s worst nightmare. Refugees, the homeless, street children; there’s a reason why these are such widely

covered subjects. Forced relocation and megalomaniacal building projects are also popular topics; the Three Gorges Dam in China, the bulldozed working-class neighbourhoods in Beijing in the run up to the Olympic Games. But Doel has additional appeal. The village is not in China, but just round the corner. It is not the authoritarian Chinese but the Belgian government who is the mastermind behind these plans. The tragedy is on the doorstep, and as a result can be understood and sympathised with. If this can happen to the people in Doel, it could also happen to me, is how many people will react to the story of Doel. In addition, Doel is small; only 200 people live there. The tragedy is unfolding one place and at the same time there is a lot to photograph. The offender (the port) is threateningly present, while the victim (residents and their houses) are happy to be photographed, and make photogenic subjects. The degradation (also a favourite documentary subject) is clearly visible: demolished houses, gloomy interiors and despondent inhabitants. In this way, the small, tangible story of Doel tells a universal story: that of the welfare and interest of the individual in the face of government power and big industry. Doel’s appeal is thus understandable. But how often does the story have to be told? Why do different photographers keep going back to the same place? A simple answer is laziness. A photographer hears about Doel and assumes that he or she is the first one with the bright idea to make a series about it. The photographer packs his things and, without conducting thorough research, heads for Doel. The photographer doesn’t know that countless projects have already been made on the same subject. Another possibility is that the photographer does know about the other projects, but believes that he or she still has something to add to them. Or even can do a better job. Success can also be an explanation. The story of Doel appeals to a broad audience and magazines are eager to have it. So after a few years have passed (Doel’s story has been unfolding for decades) why not make another series about the village? Is it a bad thing that photographers throw themselves into a subject en masse? Not necessarily. In fact, it can result in an extensive dossier in which every possible subtopic and perspective is recorded. The photographs that FOTODOK has gathered of Doel range from snapshots and reportage photos to autonomous images, from sober black and white to cheerful colour photos. One series can be read as a funeral oration, the other as a declaration of love for village and industry. The photos can roughly be divided into gloomy interiors, demolition works, portraits of inhabitants, protest, townscapes in which village and port can be seen together and graffiti. Every corner, street, house and inhabitant has been photographed at some point. But Doel may only lose its appeal when the village finally disappears. Or can we already put Doel to rest once and for all? The FOTODOK Doel Collection is a wonderful attempt to inventory other photographic stories, by location and subject. This makes it possible for a photographer interested in the subject to see at a glance if it needs his attention. Do the existing photo projects do the subject justice? Is a particular approach still missing? In this way, not only do beautiful photo dossiers come into being, but we are also given the opportunity to temporarily or even definitively put certain subjects to rest. Perhaps in this way the thousands of Forgotten Stories will one day be told. Eefje Blankevoort

FOTODOKs Doel —9 mei t/m 14 juni— 19

Isabelle Pateer: Unsettled 9 May to 6 June Opening: Friday 8 May at 5 p.m. Academiegalerie, Utrecht The Flemish village Doel has been threatened for more than 10 years with disappearance as a result of the expansion of the Antwerp port. All those years have been characterised by power struggles and uncertainty but also hope that the village might survive. However, the deadline for the village to be inhabited has been set as 31 August 2009. This date signals the definitive end of the polder village of Doel. In the series Unsettled by photographer Isabelle Pateer, which she has worked on since 2006, this detail is used as the starting point. A combination of location images and portraits of young inhabitants portray the village’s situation and represent the loss of the place they both reside and live in. Two conflicting ideas are strongly present in the series: on the one hand the personal development and on the other hand the progress of the young people in an environment that, in contrast, is heading for demolition and disappearance. Despite the locality of the place that is shown here, the series has a more universal character. It addresses a global mechanism whereby homes are sacrificed for the benefit of large-scale economic and industrial developments. Isabelle Pateer (1980) graduated from the department of Photography at Sint-Lukas in Brussels in 2003. Since then she has worked as a freelance photographer based in Brussels. She specialises in documentary, reportage and portrait photography. At the same time she works on autonomous documentary photo projects and assignments for magazines, communications agencies, various organisations and businesses. Her work has been published in a magazines such as Knack, De Standaard, De Morgen Magazine, FotoMuseum Magazine, Focus, Janus, Style in Progress, Arte news and ARCO contemporary Art. In 2008 she received an honourable mention in the ‘personality’ category of the International Photography Awards (IPA) with her portrait series Artists. Her work has been exhibited in various group exhibitions and photography festivals, including Screenworlds (2008) in the Offices of the Flemish Parliament in Brussels and the International Photography Biennial (2008) in Liège. For more information, see www.otherweyes.com Academiegalerie Minrebroederstraat 16, Utrecht Opening times: Weds-Sat 12 p.m. to 5 p.m. www.academiegalerie.nl

Doel:

foto: Marion Aerts

foto: Flendrie & Henny

Doel:

foto: Andreas Van Hyfte

foto: Richard De Nul

Doel:

foto: Ferry André de la Porte

foto: Jaap Bijsterbosch

Doel:

foto: Rudi Tomasao

foto: Angeline Swinkels

foto: Andreas Van Hyfte

Doel:

foto: Bert Janssen

foto: Jaap Bijsterbosch

Doel:

foto: Adrian Noortman

FOTODOKs Doel —9 mei t/m 14 juni— 23

Fotodok’s Doel Doel is a small village in Belgium that is being demolished to make way for the expansion of the Antwerp port. The inhabitants have been forced to move, because the village has to be empty by the end of August 2009. This small place in Belgium, with just 200 inhabitants, has attracted attention for years from (European) photographers and filmmakers. And FOTODOK – an international initiative for documentary photography based in Utrecht – finds that interesting. It has translated this story into two presentations. From 9 May to 6 June, FOTODOK will present an exhibition of the work of photographer Isabelle Pateer (1980) in the Academiegalerie in Utrecht. Pateer has been covering Doel for a number of years and knows the village and its inhabitants inside out. With her series Unsettled she reveals the two sides of the future. Find out more about her work in the article on page 19. Of course Doel is one small example among several other international stories; such as the millions of people who were forced to move to make way for the construction of the Three Gorges Dam in China. However, Doel is just around the corner and a popular destination. And the disappearance of the village is no less painful. That’s why FOTODOK is using this story as a metaphor for the suffering that can result from largescale construction and expansion projects. Pateer’s photos are the full page images in this paper. Fotofestival Naarden, which takes place from 16 May to 14 June, focuses on ‘narrative photography’. FOTODOK is using Doel in this context to pose larger photographic questions, such as: ‘what makes something a good and interesting story for a photographer?’ and ‘why do different photographers keep going back to the same place?’ FOTODOK presents a visual study of the narrative and photogenic aspects of Doel. The visual material was gathered via a call for submissions in different media. The collected images come from amateurs, students and professionals. Their photos in this publication are gathered as groups on different spread sheets. In collaboration with the designers from Featuring, a place has been created to present the material and at the same time space has been made to address ‘live’ the questions posed. A discussion will take place on 22 May between photographers, journalists, other photography professionals and the public. Deze krant is een eenmalig uitgave van FOTODOK ter gelegenheid van de presentatie Unsettled van Isabelle Pateer in de Academiegalerie in Utrecht en FOTODOKs Doel op Fotofestival Naarden. This paper is a onetime publication of FOTODOK at the occasion of the presentation Unsettled of Isabelle Pateer at the Academiegalerie in Utrecht and FOTODOK’s Doel at Fotofestival Naarden. --Isabelle Pateer: Unsettled 9 mei t/m 6 juni, 2009 Academiegalerie Minrebroederstraat 16, Utrecht Wo-za, 12-17 uur www.academiegalerie.nl --FOTODOKs Doel Fotofestival Naarden 16 mei t/m 14 juni www.fotofestivalnaarden.nl --FOTODOK discussie, 22 mei, 11-14 uur/FOTODOK discussion, 22 May, 11AM-2PM Voor info en reserveren/for info and reservations: www.fotofestivalnaarden.nl --FOTODOK Postbus 1011 3500 BA Utrecht www.fotodok.org ---

Concept, organisatie en redactie/concept, organization and editing: FOTODOK Ontwerp/design: Featuring, Amsterdam (www.featuring-amsterdam.nl) Vertaling/translation: Cecily Layzell Drukker/printer: Dijkman Offset, Diemen (www.dijkman.nl) Ontwerp uitnodiging/design invitation: Autobahn, Utrecht (www.autobahn.nl) Ontwerp tentoonstelling Naarden/design exhibition Naarden: Featuring --Artikelen door/articles by: Eefje Blankevoort (www.prospektor.nl) Marjolijn van Heemstra, schrijver en theatermaker Femke Lutgerink (www.fotodok.org) --Met speciale dank aan/special thanks to: Peter van Dijk, Eva Flendrie en/and Andreas Henny, Herman van de Haar, Frie Lauwers en/and Marina Apers, Isabelle Pateer, Doel inzenders/Doel participants, FOTODOK stagiaires/interns (Lindsey, Wieke, Michael) en alle anderen/and all others. --Pers/press Voor meer informatie en beeldmateriaal neem contact op met/for more information and images contact Bart Sleegers: bart@fotodok.org --Deze FOTODOK presentaties en publicatie zijn mede mogelijk gemaakt door/these FOTODOK presentations and publication have been made possible with the support of:

---