MEEKIJKEN OVER DE SCHOUDER VAN.. Dirk-Jan Visser Of het nu de vluchtelingen uit Zimbabwe Exodus, ongedocumenteerden uit Status Undocumented, of de burgers in Bagdad uit Our Life zijn, Dirk-Jan Visser richt zijn camera vaak op de underdog, vertelt de verhalen van hen die vergeten dreigen te worden. Een portret in drie delen van een geëngageerde documentairemaker die alles wil weten en begrijpen. Deel 3 Na de Palestijnse Gebieden, Zimbabwe,
uit verschillende Europese landen op zoek gaan
er aan mee. Zelf moest ik er toen natuurlijk
Je kocht de boerderij niet om er zo maar een
Nagorno-Karabakh en andere ‘moeilijke
naar (politieke) populistische verschuivingen
ook daadwerkelijk iets mee doen. Maar ik vind
vakantiehuis van te maken, maar als statement?
gebieden’ is Dirk-Jan neergestreken in de
dicht bij huis. Jij hebt het project samen met
het tot nu toe erg moeilijk te visualiseren. Het
‘We wilden een boerderij kopen als vakantie-
Groningse Noordpolder. Geleidelijk knapt hij
fotograaf Jan Joseph Stok geïnitieerd. Hoe is het
is niet tastbaar. Wat is populisme in Neder-
huis, waar je je even terug kan trekken uit
daar een boerderijtje op, ‘Atelier aan de Mid-
project begonnen?
land en hoe fotografeer je dat? Ik ben boos,
het hectische stadse leven. Maar het moest
teleurgesteld, verdrietig. Ik had het gevoel dat
ook een plek voor kunstenaars worden waar
ik daar iets mee moest doen, maar ik wist
ze mooie dingen kunnen komen maken, een
kolonie, waar we met gelijkgestemden kunnen druk over de opkomst van het populisme. We
tegelijkertijd niet goed wat. Hoe ventileer je
soort artist in residence. Voor mij zelf is het
werken.’
reizen heel veel, maar we maakten ons steeds
die woede? Op een gegeven moment kwam
ook een daad van verzet tegen het huidige
meer zorgen over de ontwikkelingen dicht bij
het besef dat mijn woede al tot uiting kwam in
maatschappelijke debat over linkse hobby’s en
Afgelopen najaar was de eerste editie van The
huis. Het leek ons interessant om daarover
het Usquert project, de boerderij die ik vorig
subsidies. Terwijl ik vroeger op feestjes werd
Rise of Populism te zien, een project in samen-
een project te maken. FOTODOK kwam erbij,
jaar heb gekocht.’
bejegend als een bijzonder iemand die uit
werking met FOTODOK waarin fotojournalisten
verschillende fotografen uit heel Europa doen
dendijk’, dat hij met een aantal vrienden heeft gekocht. ‘In Usquert creëren we een soort
‘Jan Joseph en ik maakten ons allebei heel
bevlogenheid de wereld over reisde om mooie
MEEKIJKEN OVER DE SCHOUDER VAN.. DIRK JAN VISSER
MEEKIJKEN OVER DE SCHOUDER VAN.. DIRK JAN VISSER
en belangrijke dingen te maken, krijg ik nu
begraven in de tuin. In de tuin is al een be-
vaak het gevoel dat ik me moet verdedigen.
graafplaats voor 10 mensen. Eén dag per jaar
‘Kunst, cultuur, journalistiek: what’s the
heeft hij recht van over pad om daar een
point? Waarom moeten wij dat als gemeen-
ceremonie te houden. We hebben heel lang
schap betalen?’ hoor je vaak. Als dit het
met hem onderhandeld, hij had geen
klimaat is, dan gaan we het zelf doen,
computer of internet dus we kregen mooie
bedachten we. In Usquert creëren we een
handgeschreven brieven. Uiteindelijk hebben
soort kolonie, waar we met gelijkgestemden
we overeenstemming bereikt. Hij is voor ons
kunnen werken.’
de eerste kunstenaar.’
Je creëert een soort utopie?
Je werkt er samen met verschillende mensen.
‘Ja. De boerderij die we hebben gevonden was
Had je ook behoefte aan een groep?
ook al een soort utopie. De eigenaar was een
‘Dat niet zozeer, want alleen werken vind ik
antropoloog-bioloog, een specialist op het
heerlijk. Maar wel dat je in contact komt met
gebied van zoetwatermosselen en slakken, die andere kunstenaars, die heel anders in het 30 jaar lang zijn eigen biotoop had
leven staan, die dingen op een heel andere
gecreëerd. Hij heeft de tuin ingericht op een
manier bezien en beschrijven. We hebben al
manier waarvan hij vindt dat natuur zou
een eerste artist in residence gehad,
‘Atelier aan de Middendijk’ te zien. Ze tonen niet
rauw weer zijn. Als het koud is, is het ook echt
moeten werken, het is een broedplaats voor
ontwerper Guido Marsille die bezig is met een
alleen de werkzaamheden rondom de boerderij,
koud, regent het heel hard en waait het er on-
allerlei soorten slakken. Omdat hij zich druk
moderne uitvoering van de Groningse
maar ook de omgeving.
stuimig. Vlakbij liggen de Wadden, maar ook
maakte over de ruilverkaveling, de chemische
Stijlkamer. Dat is inspirerend. Ook al heb ik er
Meestal werk je in ‘moeilijke gebieden’, zoals je
grote kolencentrales. De Europese computer-
bestrijdingsmiddelen etc, liet hij zich als daad
niet direct iets aan in mijn werk, als
het zelf noemt. Is het dan niet vreemd om op-
centrale van Google ligt in Eemshaven, een
van verzet afsluiten van gas en licht.
geestelijke verruiming is het heel interessant.
eens in Groningen te werken?
fascinerend en vreemd gebied. Ook de
Hij deed afstand van de boerderij omdat hij
Daarnaast vind ik het ook fijn om een fysieke
‘Het is Nederland, maar ook dit gebied is
gesprekken die je hier hebt zijn fantastisch:
in de clinch lag met de gemeente en hij is in
plek te hebben, iets tastbaars waar je verant-
exotisch. We hebben het wel over Noord-
met de garnalenvissers, met een boer die
het Rif gebergte in Marokko gaan wonen. Voor
woordelijk voor bent en dat je verzorgt.’
Groningen. Zelfs de mensen in de buurt vra-
graan voor 1 miljoen broden per jaar verbouwt
gen zich af waarom iemand in de Noordpolder
en nog niet rondkomt, over de wurgcontracten
de verkoop had hij een enorm eisenpakket; er mochten nooit honden komen, we mochten
In september waren in de kerk van Jubbega
gaat wonen. Het is een gebied met groot-
voor nieuwe, jonge boeren. Het Nederlandse
geen bestrijdingsmiddelen gebruiken, niets
(tijdens een satellietprogramma van Noorder-
schalige agrarische industrie, monocultuur,
platteland verandert snel, daar zijn wij
aan de tuin veranderen, na zijn dood wordt hij
licht) Dirk-Jans foto’s van de verbouwing van
eindeloze horizonnen. Het kan er echt heel
ooggetuigen van. Veel van wat wij voorbij zien
MEEKIJKEN OVER DE SCHOUDER VAN.. DIRK JAN VISSER
trekken aan onze voordeur in het Groningse
nou The English Defence League is, of de
landschap staat symbool voor grote maat-
Roma. In die series herkennen we ook
schappelijke veranderingen. Dat je zelf onder-
elementen die in Nederland zichtbaar zijn,
deel van het verhaal bent, er middenin woont,
zonder dat het daar direct over gaat. The Rise
vind ik mooi.’
of Populism gaat voor mij ook over onbehagen, de vraag hoe je om kunt gaan met populisme.
Voor het project Rise of Populisme leg je met
Maar hoe fotografeer je je ergernis, je angst?
jouw serie ‘In de Polder’ de ontwikkelingen op
Daar kom ik nog helemaal niet uit. Ik voel me
en rond de boerderij vast. Het Usquert project,
op dit moment een vreemde eend in de bijt.’
je terugtrekken in een utopie, is jouw manier om om te gaan met het populisme?
Is het wel een onderwerp dat je kunt visualise-
‘Ja, we trekken ons letterlijk achter de dijk
ren? Jan Banning voelde ook de noodzaak om
terug. Alleen weet ik niet of ik dat fotografisch
iets met de opkomst van Wilders te doen en
kan vastleggen en of het ook nog begrepen
heeft toen de serie National Identies gemaakt,
wordt. Natuurlijk zoek ik naar beelden met
waarin hij als een essayist te werk ging. Hij
een dubbele laag of een symbolisch waarde,
worstelde met hetzelfde: na drie foto’s had hij
maar misschien ben ik wel de enige die dat
zijn statement wel gemaakt.
ziet of zo voelt. Het publiek ziet misschien
‘Ja, daar loop ik ook tegenaan. Ik kan het
alleen het letterlijke plaatje: een sneeuw-
allemaal wel vertellen, maar fotograferen is
net zo goed over hoe wij erop reageren. Het
Je twijfelt ook over de rol van de fotojournalis-
storm, een verbouwing. In die zin weet ik niet
iets anders. Als ik alleen maar dat utopietje in
gaat om mijn eigen onmacht, een gevoel dat
tiek?
zo goed wat ik met het project wil of kan.’
Usquert creëer en vastleg, is het eigenlijk ook
veel mensen denk ik delen. Ik heb het gevoel
‘Ja. Soms heb ik het gevoel: what’s the point?
geen journalistiek meer.’
dat de politiek alleen nog loze beloftes doet,
Je maakt een heftig verhaal, publiceert het
en dat het grote publiek nergens echt meer in
in de krant, maar wat gebeurt er mee? Onze
De andere fotografen hebben heel fotojournalistiek werk gemaakt. In de foto’s die je tot nu toe
Ik vind het wel dapper dat je voor deze vorm en
geïnteresseerd is. Welke impact heeft journa-
samenleving is zo in zichzelf gekeerd. Ik zag
hebt gemaakt figureer je zelf ook. Waarom heb
onderwerp hebt gekozen. Je had ook een serie
listiek dan nog? Wat voor zin heeft het om
laatst bij Brandpunt een shockerend verslag
je daarvoor gekozen?
over de Wilders aanhang kunnen maken, maar
verhalen te vertellen als je het gevoel hebt dat
uit Syrië. Als zo’n reportage in de jaren
‘Omdat het ook over mij gaat en over mijn
je kiest ervoor om je eigen vertwijfeling te laten
je niemand bereikt? Ik zit midden in een... –
negentig in Joegoslavië zou zijn gemaakt,
beleving. Het mooie van The Rise of Populism
zien.
crisis is overdreven – maar ik vraag me wel af:
stonden de mensen op de barricades en werd
is dat de projecten allemaal verschillende
‘Daar gaat het voor mij niet over. Natuurlijk
wat wil ik maken, wat wil ik vertellen?’
er vanuit de politiek iets gedaan. Nu kijken we
facetten laten zien van het populisme, of het
gaat populisme over de politiek, maar het gaat
ernaar, denken wat erg en gaan vervolgens
MEEKIJKEN OVER DE SCHOUDER VAN.. DIRK JAN VISSER
met Status Undocumented. Dat is te gek, maar ergens vind ik het allemaal ook gerommel in de marge.’
Zelfs een gevierde fotograaf als Carl de Keyzer die tientallen boeken en tentoonstellingen heeft gemaakt noemt het gerommel in de marge. Als je kijkt naar hoeveel tijd en geld de projecten kosten en hoeveel het oplevert, niet alleen financieel maar ook in bereik, dan is het peanuts, zegt hij. Dat is nogal deprimerend. ‘Ja, dat gevoel heb ik soms ook. Daarom denk ik er ook wel eens over om iets anders te gaan doen. Dat moet dan wel iets zijn dat zin heeft. Maar ik weet ook niet wat. Tegelijkertijd moet ik ook niet zo klagen. Momenteel heeft iedereen zorgen over zijn baan, vrienden met een verder met de kerstinkopen. Ik vind dat heel
nalist?
vaste baan hebben ook stress. Ik heb geen
moeilijk.
‘Ja. Soms zie ik niet zoveel toekomst. Er zal
rooie cent, maar tegelijkertijd zat ik laatst nog
Fotografie is ook nog eens een marginaal
altijd behoefte zijn aan beeld, de fotojournalis-
voor mijn werk in Canada, in Parijs, daarvoor
onderdeel van de journalistiek. Het wordt
tiek zal niet verdwijnen, maar of ik zelf
in Marokko. Ik denk bovendien dat ik gewoon
gebruikt om de krant er goed uit te laten zien.
fotograaf moet blijven, betwijfel ik weleens.’
niets anders kan. In ieder geval niets waar je
Het gaat niet zozeer om het verhaal, maar het
hetzelfde genot en bevrediging uit haalt. En
is illustratief, het wordt als lokkertje ingezet.
Maar het gaat toch best wel goed, bijvoorbeeld
Zelfs een project als Offside, dat goed wordt
met Offside?
opgepikt, heeft nauwelijks impact. Het wordt
‘Ja, dat is succesvol, maar ik heb bijvoorbeeld
gezien als mooi fotografisch project, maar
nauwelijks opdrachten. Ik zit in zo’n niche van
over de inhoud gaat het nauwelijks.’
een niche met een beeldtaal die nu niet heel populair is. Ik heb net wel weer geld gekregen
Twijfel je ook over jouw toekomst als fotojour-
van het Sem Presser Fonds om door te gaan
waarbij je dezelfde vrijheid hebt.’