Meekijken over de schouder van.. Dirk Jan Visser #3

MEEKIJKEN OVER DE SCHOUDER VAN..

Dirk-Jan Visser Of het nu de vluchtelingen uit Zimbabwe Exodus, ongedocumenteerden uit Status Undocumented, of de burgers in Bagdad uit Our Life zijn, Dirk-Jan Visser richt zijn camera vaak op de underdog, vertelt de verhalen van hen die vergeten dreigen te worden. Een portret in drie delen van een geëngageerde documentairemaker die alles wil weten en begrijpen.

Deel 3 Na de Palestijnse Gebieden, Zimbabwe,

uit verschillende Europese landen op zoek gaan

er aan mee. Zelf moest ik er toen natuurlijk

Je kocht de boerderij niet om er zo maar een

Nagorno-Karabakh en andere ‘moeilijke

naar (politieke) populistische verschuivingen

ook daadwerkelijk iets mee doen. Maar ik vind

vakantiehuis van te maken, maar als statement?

gebieden’ is Dirk-Jan neergestreken in de

dicht bij huis. Jij hebt het project samen met

het tot nu toe erg moeilijk te visualiseren. Het

‘We wilden een boerderij kopen als vakantie-

Groningse Noordpolder. Geleidelijk knapt hij

fotograaf Jan Joseph Stok geïnitieerd. Hoe is het

is niet tastbaar. Wat is populisme in Neder-

huis, waar je je even terug kan trekken uit

daar een boerderijtje op, ‘Atelier aan de Mid-

project begonnen?

land en hoe fotografeer je dat? Ik ben boos,

het hectische stadse leven. Maar het moest

teleurgesteld, verdrietig. Ik had het gevoel dat

ook een plek voor kunstenaars worden waar

ik daar iets mee moest doen, maar ik wist

ze mooie dingen kunnen komen maken, een

kolonie, waar we met gelijkgestemden kunnen druk over de opkomst van het populisme. We

tegelijkertijd niet goed wat. Hoe ventileer je

soort artist in residence. Voor mij zelf is het

werken.’

reizen heel veel, maar we maakten ons steeds

die woede? Op een gegeven moment kwam

ook een daad van verzet tegen het huidige

meer zorgen over de ontwikkelingen dicht bij

het besef dat mijn woede al tot uiting kwam in

maatschappelijke debat over linkse hobby’s en

Afgelopen najaar was de eerste editie van The

huis. Het leek ons interessant om daarover

het Usquert project, de boerderij die ik vorig

subsidies. Terwijl ik vroeger op feestjes werd

Rise of Populism te zien, een project in samen-

een project te maken. FOTODOK kwam erbij,

jaar heb gekocht.’

bejegend als een bijzonder iemand die uit

werking met FOTODOK waarin fotojournalisten

verschillende fotografen uit heel Europa doen

dendijk’, dat hij met een aantal vrienden heeft gekocht. ‘In Usquert creëren we een soort

‘Jan Joseph en ik maakten ons allebei heel

bevlogenheid de wereld over reisde om mooie

MEEKIJKEN OVER DE SCHOUDER VAN.. DIRK JAN VISSER

MEEKIJKEN OVER DE SCHOUDER VAN.. DIRK JAN VISSER

en belangrijke dingen te maken, krijg ik nu

begraven in de tuin. In de tuin is al een be-

vaak het gevoel dat ik me moet verdedigen.

graafplaats voor 10 mensen. Eén dag per jaar

‘Kunst, cultuur, journalistiek: what’s the

heeft hij recht van over pad om daar een

point? Waarom moeten wij dat als gemeen-

ceremonie te houden. We hebben heel lang

schap betalen?’ hoor je vaak. Als dit het

met hem onderhandeld, hij had geen

klimaat is, dan gaan we het zelf doen,

computer of internet dus we kregen mooie

bedachten we. In Usquert creëren we een

handgeschreven brieven. Uiteindelijk hebben

soort kolonie, waar we met gelijkgestemden

we overeenstemming bereikt. Hij is voor ons

kunnen werken.’

de eerste kunstenaar.’

Je creëert een soort utopie?

Je werkt er samen met verschillende mensen.

‘Ja. De boerderij die we hebben gevonden was

Had je ook behoefte aan een groep?

ook al een soort utopie. De eigenaar was een

‘Dat niet zozeer, want alleen werken vind ik

antropoloog-bioloog, een specialist op het

heerlijk. Maar wel dat je in contact komt met

gebied van zoetwatermosselen en slakken, die andere kunstenaars, die heel anders in het 30 jaar lang zijn eigen biotoop had

leven staan, die dingen op een heel andere

gecreëerd. Hij heeft de tuin ingericht op een

manier bezien en beschrijven. We hebben al

manier waarvan hij vindt dat natuur zou

een eerste artist in residence gehad,

‘Atelier aan de Middendijk’ te zien. Ze tonen niet

rauw weer zijn. Als het koud is, is het ook echt

moeten werken, het is een broedplaats voor

ontwerper Guido Marsille die bezig is met een

alleen de werkzaamheden rondom de boerderij,

koud, regent het heel hard en waait het er on-

allerlei soorten slakken. Omdat hij zich druk

moderne uitvoering van de Groningse

maar ook de omgeving.

stuimig. Vlakbij liggen de Wadden, maar ook

maakte over de ruilverkaveling, de chemische

Stijlkamer. Dat is inspirerend. Ook al heb ik er

Meestal werk je in ‘moeilijke gebieden’, zoals je

grote kolencentrales. De Europese computer-

bestrijdingsmiddelen etc, liet hij zich als daad

niet direct iets aan in mijn werk, als

het zelf noemt. Is het dan niet vreemd om op-

centrale van Google ligt in Eemshaven, een

van verzet afsluiten van gas en licht.

geestelijke verruiming is het heel interessant.

eens in Groningen te werken?

fascinerend en vreemd gebied. Ook de

Hij deed afstand van de boerderij omdat hij

Daarnaast vind ik het ook fijn om een fysieke

‘Het is Nederland, maar ook dit gebied is

gesprekken die je hier hebt zijn fantastisch:

in de clinch lag met de gemeente en hij is in

plek te hebben, iets tastbaars waar je verant-

exotisch. We hebben het wel over Noord-

met de garnalenvissers, met een boer die

het Rif gebergte in Marokko gaan wonen. Voor

woordelijk voor bent en dat je verzorgt.’

Groningen. Zelfs de mensen in de buurt vra-

graan voor 1 miljoen broden per jaar verbouwt

gen zich af waarom iemand in de Noordpolder

en nog niet rondkomt, over de wurgcontracten

de verkoop had hij een enorm eisenpakket; er mochten nooit honden komen, we mochten

In september waren in de kerk van Jubbega

gaat wonen. Het is een gebied met groot-

voor nieuwe, jonge boeren. Het Nederlandse

geen bestrijdingsmiddelen gebruiken, niets

(tijdens een satellietprogramma van Noorder-

schalige agrarische industrie, monocultuur,

platteland verandert snel, daar zijn wij

aan de tuin veranderen, na zijn dood wordt hij

licht) Dirk-Jans foto’s van de verbouwing van

eindeloze horizonnen. Het kan er echt heel

ooggetuigen van. Veel van wat wij voorbij zien

MEEKIJKEN OVER DE SCHOUDER VAN.. DIRK JAN VISSER

trekken aan onze voordeur in het Groningse

nou The English Defence League is, of de

landschap staat symbool voor grote maat-

Roma. In die series herkennen we ook

schappelijke veranderingen. Dat je zelf onder-

elementen die in Nederland zichtbaar zijn,

deel van het verhaal bent, er middenin woont,

zonder dat het daar direct over gaat. The Rise

vind ik mooi.’

of Populism gaat voor mij ook over onbehagen, de vraag hoe je om kunt gaan met populisme.

Voor het project Rise of Populisme leg je met

Maar hoe fotografeer je je ergernis, je angst?

jouw serie ‘In de Polder’ de ontwikkelingen op

Daar kom ik nog helemaal niet uit. Ik voel me

en rond de boerderij vast. Het Usquert project,

op dit moment een vreemde eend in de bijt.’

je terugtrekken in een utopie, is jouw manier om om te gaan met het populisme?

Is het wel een onderwerp dat je kunt visualise-

‘Ja, we trekken ons letterlijk achter de dijk

ren? Jan Banning voelde ook de noodzaak om

terug. Alleen weet ik niet of ik dat fotografisch

iets met de opkomst van Wilders te doen en

kan vastleggen en of het ook nog begrepen

heeft toen de serie National Identies gemaakt,

wordt. Natuurlijk zoek ik naar beelden met

waarin hij als een essayist te werk ging. Hij

een dubbele laag of een symbolisch waarde,

worstelde met hetzelfde: na drie foto’s had hij

maar misschien ben ik wel de enige die dat

zijn statement wel gemaakt.

ziet of zo voelt. Het publiek ziet misschien

‘Ja, daar loop ik ook tegenaan. Ik kan het

alleen het letterlijke plaatje: een sneeuw-

allemaal wel vertellen, maar fotograferen is

net zo goed over hoe wij erop reageren. Het

Je twijfelt ook over de rol van de fotojournalis-

storm, een verbouwing. In die zin weet ik niet

iets anders. Als ik alleen maar dat utopietje in

gaat om mijn eigen onmacht, een gevoel dat

tiek?

zo goed wat ik met het project wil of kan.’

Usquert creëer en vastleg, is het eigenlijk ook

veel mensen denk ik delen. Ik heb het gevoel

‘Ja. Soms heb ik het gevoel: what’s the point?

geen journalistiek meer.’

dat de politiek alleen nog loze beloftes doet,

Je maakt een heftig verhaal, publiceert het

en dat het grote publiek nergens echt meer in

in de krant, maar wat gebeurt er mee? Onze

De andere fotografen hebben heel fotojournalistiek werk gemaakt. In de foto’s die je tot nu toe

Ik vind het wel dapper dat je voor deze vorm en

geïnteresseerd is. Welke impact heeft journa-

samenleving is zo in zichzelf gekeerd. Ik zag

hebt gemaakt figureer je zelf ook. Waarom heb

onderwerp hebt gekozen. Je had ook een serie

listiek dan nog? Wat voor zin heeft het om

laatst bij Brandpunt een shockerend verslag

je daarvoor gekozen?

over de Wilders aanhang kunnen maken, maar

verhalen te vertellen als je het gevoel hebt dat

uit Syrië. Als zo’n reportage in de jaren

‘Omdat het ook over mij gaat en over mijn

je kiest ervoor om je eigen vertwijfeling te laten

je niemand bereikt? Ik zit midden in een... –

negentig in Joegoslavië zou zijn gemaakt,

beleving. Het mooie van The Rise of Populism

zien.

crisis is overdreven – maar ik vraag me wel af:

stonden de mensen op de barricades en werd

is dat de projecten allemaal verschillende

‘Daar gaat het voor mij niet over. Natuurlijk

wat wil ik maken, wat wil ik vertellen?’

er vanuit de politiek iets gedaan. Nu kijken we

facetten laten zien van het populisme, of het

gaat populisme over de politiek, maar het gaat

ernaar, denken wat erg en gaan vervolgens

MEEKIJKEN OVER DE SCHOUDER VAN.. DIRK JAN VISSER

met Status Undocumented. Dat is te gek, maar ergens vind ik het allemaal ook gerommel in de marge.’

Zelfs een gevierde fotograaf als Carl de Keyzer die tientallen boeken en tentoonstellingen heeft gemaakt noemt het gerommel in de marge. Als je kijkt naar hoeveel tijd en geld de projecten kosten en hoeveel het oplevert, niet alleen financieel maar ook in bereik, dan is het peanuts, zegt hij. Dat is nogal deprimerend.

‘Ja, dat gevoel heb ik soms ook. Daarom denk ik er ook wel eens over om iets anders te gaan doen. Dat moet dan wel iets zijn dat zin heeft.

Maar ik weet ook niet wat. Tegelijkertijd moet ik ook niet zo klagen. Momenteel heeft iedereen zorgen over zijn baan, vrienden met een verder met de kerstinkopen. Ik vind dat heel

nalist?

vaste baan hebben ook stress. Ik heb geen

moeilijk.

‘Ja. Soms zie ik niet zoveel toekomst. Er zal

rooie cent, maar tegelijkertijd zat ik laatst nog

Fotografie is ook nog eens een marginaal

altijd behoefte zijn aan beeld, de fotojournalis-

voor mijn werk in Canada, in Parijs, daarvoor

onderdeel van de journalistiek. Het wordt

tiek zal niet verdwijnen, maar of ik zelf

in Marokko. Ik denk bovendien dat ik gewoon

gebruikt om de krant er goed uit te laten zien.

fotograaf moet blijven, betwijfel ik weleens.’

niets anders kan. In ieder geval niets waar je

Het gaat niet zozeer om het verhaal, maar het

hetzelfde genot en bevrediging uit haalt. En

is illustratief, het wordt als lokkertje ingezet.

Maar het gaat toch best wel goed, bijvoorbeeld

Zelfs een project als Offside, dat goed wordt

met Offside?

opgepikt, heeft nauwelijks impact. Het wordt

‘Ja, dat is succesvol, maar ik heb bijvoorbeeld

gezien als mooi fotografisch project, maar

nauwelijks opdrachten. Ik zit in zo’n niche van

over de inhoud gaat het nauwelijks.’

een niche met een beeldtaal die nu niet heel populair is. Ik heb net wel weer geld gekregen

Twijfel je ook over jouw toekomst als fotojour-

van het Sem Presser Fonds om door te gaan

waarbij je dezelfde vrijheid hebt.’